Những phát hiện về vạn vật và con người (Quyển 2)

Nội dung text: Những phát hiện về vạn vật và con người (Quyển 2)

1. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 1 MUÅC LUÅC Chûúng 25 Ngûúâi Trung Hoa ài ra 6 Chûúng 26 Möåt àïë quöëc khöng coá nhu cêìu 10 PHÊÌN VII - BÊËT NGÚÂ CUÃA CHÊU MYÄ 13 Chûúng 27 Dên Viking phiïu baåt 14 Chûúng 28 Dûâng laåi úã Vinland 18 Chûúng 29 Sûác maånh cuãa gioá 21 Chûúng 30 "Cöng trònh thaám hiïím Indies" 25 Chûúng 31 Thuêån gioá, thuêån tònh, vaâ may mùæn 30 Chûúng 32 Thiïn àûúâng tòm àûúåc vaâ àaánh mêët 34 Chûúng 33 Àùåt tïn cho miïìn àêët laå 40 PHÊÌN VIII NHÛÄNG ÀÛÚÂNG BIÏÍN ÀI ÀÏËN KHÙÆP NÚI 49 Chûúng 34 Thïë giúái cuãa caác àaåi dûúng 50 Chûúng 35 Chñnh saách baão mêåt 59 Chûúng 36 Kiïën thûác trúã thaânh haâng hoáa 62 Chûúng 37 Hùng say ài tòm nhûäng khaám phaá phuã àõnh 66 PHÊÌN IX THÊËY NHÛÄNG CAÁI MÙÆT THÛÚNGÂ KHÖNG THÏÍ THÊËY 74 Chûúng 38 Ài vaâo “maân sûúng nghõch lyá” 75 Chûúng 39 Nhûäng gò mùæt thûúâng coá thïí thêëy 85 Chûúng 40 Möåt caái nhòn gêy böëi röëi vaâ ngaåc nhiïn 92 Chûúng 41 Vuå Galileo 100 Chûúng 42 Nhûäng thïë giúái múái bïn trong 104 Chûúng 43 Möåt Galileo bïn Trung Quöëc 110 PHÊÌN X BÏN TRONG CHUÁNG TA 114 Chûúng 44 Möåt nhaâ tiïn tri ngöng cuöìng múã àûúâng 115
2. Daniel J. Boorstin 2 Chûúng 45 Sûå thöëng trõ cuãa Galen 118 Chûúng 46 Tûâ àöång vêåt túái con ngûúâi 121 Chûúng 47 Nhûäng luöìng khñ bïn trong chuáng ta 124 Chûúng 48 Tûâ phêím àïën lûúång 128 Chûúng 49 “Kñnh hiïín vi cuãa thiïn nhiïn” 135 PHÊÌN XI KHOA HOÅC TRÚÃ THAÂNH PHÖÍ CÊÅP 140 Chûúng 50 Nghõ trûúâng caác nhaâ khoa hoåc 141 Chûúng 51 Tûâ kinh nghiïåm túái thñ nghiïåm 144 Chûúng 52 “Thûúång àïë phaán haäy coá Newton” 149 Chûúng 53 Quyïìn ûu tiïn trúã thaânh giaãi thûúãng 157 PHÊÌN XII PHÊN LOAÅI VAÅN VÊÅT 161 Chûúng 54 Hoåc quan saát 162 Chûúng 55 Phaát minh caác “loaâi” 170 Chûúng 56 Sùn luâng caác mêîu àöång vêåt vaâ thûåc vêåt 177 Chûúng 57 Keáo daâi quaá khûá 182 Chûúng 58 Ài tòm mùæt xñch coân thiïëu 188 Chûúng 59 Nhûäng con àûúâng ài túái tiïën hoáa 195
3. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 3 Ngoaåi trûâ möåt ñt àaão nhû Sñp, Crïta vaâ Sicily, ngûúâi AÃ Rêåp khöng cêìn phaãi vûúåt biïín àïí ài tûâ núi naây àïën núi khaác trong àïë quöëc cuãa hoå. Nïëu nhûäng ngûúâi AÃ Rêåp úã miïìn bùæc quen ài biïín giöëng nhû nhûäng ngûúâi Röma, chùæc hùèn lõch sûã sau naây cuãa chêu Êu àaä phaãi khaác ài rêët nhiïìu. Tuy nhiïn, söëng úã Àõa Trung Haãi, ngûúâi AÃ Rêåp boá buöåc phaãi ài biïín. Sau khi möåt haåm àöåi cuãa Byzantin taái chiïëm Alexandria (645 C.N.), Àïë Quöëc Höìi Giaáo nhêån thêëy roä raâng hoå phaãi coá möåt lûåc lûúång haãi quên. Alexandira trúã thaânh trung têm haãi quên cuãa hoå, möåt cùn cûá àaâo taåo haãi quên vaâ àoáng taâu bùçng göî àûa tûâ Syria vïì. Vaâo nùm 655, haãi quên AÃ Rêåp úã Dhat al-Sawanri àaánh baåi möåt lûåc lûúång nùm trùm chiïën thuyïìn cuãa Byzantin. Àïë Quöëc Höìi Giaáo AÃ Rêåp baânh trûúáng trïn àêët liïìn xung quanh Àõa Trung Haãi. Baán àaão Iberia, àiïím giao nhau giûäa àêët cuãa chêu Êu vaâ àêët cuãa chêu Phi, àaä laâ möåt phêìn phña têy chêu Êu thuöåc quyïìn thöëng trõ cuãa Höìi giaáo. Caác sûã gia vêîn coân tranh luêån xem coá thïí goåi Àõa Trung Haãi laâ möåt caái höì lúán cuãa Höìi giaáo hay khöng. Chñnh sûác maånh cuãa ngûúâi AÃ Rêåp dûåa trïn caác cùn cûá àõa trïn àêët liïìn cuãa hoå trïn khùæp Àõa Trung Haãi laâ caái àaä hònh thaânh tûúng lai cuãa ngaânh haâng haãi trïn àêët chêu Êu vaâ tûâ chêu Êu àïën caác núi khaác. Ngoaåi trûâ möåt ñt àaão nhû Sñp, Crïta vaâ Sicily, ngûúâi AÃ Rêåp khöng cêìn phaãi vûúåt biïín àïí ài tûâ núi naây àïën núi khaác trong àïë quöëc cuãa hoå. Nïëu nhûäng ngûúâi AÃ Rêåp úã miïìn bùæc quen ài biïín giöëng nhû nhûäng ngûúâi Röma, chùæc hùèn lõch sûã sau naây cuãa chêu Êu àaä phaãi khaác ài rêët nhiïìu. Alexandria coá thïí àaä trúã thaânh möåt Venice cuãa Höìi giaáo. Nhûng ngûúåc laåi, caái thaânh phöë to lúán àaä coá thúâi hoaâng kim cuãa mònh vúái con söë dên cû trïn 600.000 ngûúâi, àïën cuöëi thïë kyã 9 chó coân 100.000 ngaân ngûúâi. Caác giaáo chuã cuãa thïë kyã 9 vaâ 10 àaä àïí cho thaânh phöë suy taân. Ngoån haãi àùng Pharos nöíi
4. Daniel J. Boorstin 4 tiïëng úã Alexandria, tûâng laâ möåt trong Baãy Kyâ Quan Thïë giúái cuãa thúâi cöí, nay àaä trúã thaânh möåt phïë tñch. Vaâ ngay caã nhûäng phïë tñch cuãa noá cuäng àaä bõ huãy diïåt búãi möåt trêån àöång àêët úã thïë kyã 14. Tû tûúãng vaâ vùn hoåc AÃ Rêåp hûúáng vïì àêët liïìn. Nhûng úã Àõa Trung Haãi, caác àïë quöëc luên phiïn àûúåc chinh phuåc vaâ bõ mêët trïn biïín. Taâu beâ laâ vuä khñ cuãa nhûäng nhaâ xêy dûång caác àïë quöëc. Trong nhûäng thïë kyã maâ àïë quöëc Höìi giaáo àang thua dêìn úã phûúng Têy, thò úã ÊËn Àöå Dûúng, noá vêîn tiïëp tuåc yïn öín möåt caách kyâ laå. Chñnh taåi àêy sûác maånh haãi quên AÃ Rêåp phaát triïín tûå do. Sûác maånh àoá àûúåc thïí hiïån nhúâ Ibn Majid, hêåu duïå cuãa nhûäng nhaâ haâng haãi nöíi tiïëng AÃ Rêåp. Öng tûå goåi mònh laâ "Sû Tûã cuãa Biïín Thõnh Nöå", nöíi tiïëng vò àûúåc coi laâ ngûúâi hiïíu biïët nhiïìu nhêët vïì ngaânh haâng haãi trïn Biïín Àoã àaáng súå vaâ ÊËn Àöå Dûúng. Öng àaä trúã thaânh võ thaánh böín maång cuãa nhûäng ngûúâi ài biïín Höìi giaáo. Laâ taác giaã cuãa ba mûúi taám taác phêím bùçng vùn vêìn vaâ vùn xuöi, öng viïët vïì moåi àïì taâi haâng haãi cuãa thúâi mònh. Taác phêím hûäu duång nhêët cho caác nhaâ haâng haãi AÃ Rêåp laâ cuöën Kitab al-Fawa’id, hay Cêím Nang Haâng Haãi (1490) cuãa öng, möåt töíng luêån vïì moåi kiïën thûác cuãa thúâi àoá vïì ngaânh haâng haãi, göìm nhûäng thöng tin àïí hûúáng dêîn caác ngûúâi ài biïín trïn Biïín Àoã vaâ ÊËn Àöå Dûúng. Cho túái höm nay, trong möåt söë laänh vûåc, taác phêím naây cuãa öng àûúåc coi laâ khöng coá ai qua mùåt àûúåc. Vasco da Gama àaä coá möåt sûå may mùæn to lúán trong chuyïën haânh trònh àêìu tiïn cuãa mònh. Möåt caách tònh cúâ kyâ laå, khi öng àïën Malindi, öng àaä nhúâ àûúåc möåt ngûúâi hoa tiïu AÃ Rêåp taâi gioãi vaâ àaáng tin laái taâu cuãa öng qua àûúåc ÊËn Àöå Dûúng, viïn hoa tiïu àoá chñnh laâ Ibn Majid. Võ thuyïìn trûúãng Böì Àaâo Nha àaä khöng ngúâ mònh laåi may mùæn àïën thïë. Ngay caã Ibn Majid cuäng khöng ngúâ àûúåc rùçng, khi hoå àûa taâu cêåp bïën Calicut, hoå àaä laâm möåt haânh vi vö cuâng trúá trïu trong lõch sûã. Vö tònh bêåc thêìy haâng haãi AÃ Rêåp naây àaä dêîn ngûúâi thuyïìn trûúãng vô àaåi cuãa chêu Êu túái thaânh cöng maâ sûå thaânh cöng naây laåi coá nghôa laâ viïåc àaánh baåi nïìn haâng haãi AÃ Rêåp trïn ÊËn Àöå Dûúng. Caác sûã gia AÃ Rêåp sau naây àaä phaãi giaãi thñch khaác ài vai troâ cuãa Ibn Majid trong vuå naây, bùçng caách noái rùçng öng chùæc hùèn àaä úã trong tònh traång say rûúåu khi tiïët löå cho Vasco da Gama nhûäng thöng tin giuáp öng naây àïën àûúåc ÊËn Àöå an toaân. Thïë nhûng khoa àõa lyá cuãa AÃ Rêåp rêët phaát triïín. Trong khi nhûäng nhaâ trùæc àõa cuãa chêu Êu thúâi Trung cöí mï nguã trong giaáo
5. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 5 àiïìu, thò nhûäng nhaâ àõa lyá AÃ Rêåp rêët tûå tin vúái nhûäng cöng trònh cuãa Ptolïmï, maâ phûúng Têy àaä chön vuâi caã ngaân nùm. Thêåm chñ ngûúâi AÃ Rêåp coân hiïåu àñnh cöng trònh cuãa Ptolïmï, bùçng caách cho thêëy rùçng ÊËn Àöå Dûúng khöng phaãi möåt biïín àoáng kñn maâ laâ möåt àaåi dûúng múã ra Àaåi Têy Dûúng. Möåt trong nhûäng nhaâ àõa lyá AÃ Rêåp tiïn phong coá aãnh hûúãng lúán nhêët laâ nhaâ baác hoåc Al-Biruni (973-1050?), möåt trong nhûäng nhaâ khoa hoåc vô àaåi cuãa Höìi giaáo thúâi Trung cöí. Öng vûâa coá sûå quan saát sùæc beán vûâa coá oác toâ moâ vö cuâng vaâ ngay trûúác khi lïn 17 tuöíi, öng àaä chïë ra möåt duång cuå caãi tiïën àïí ào vô àöå. Öng àaä diïîn taã möåt söë nhûäng suy tû tiïën böå cuãa AÃ Rêåp vïì hònh thuâ cuãa chêu Phi. "Biïín Àöng bùæt àêìu úã Trung Hoa vaâ àöí doåc theo búâ biïín ÊËn Àöå xuöëng phña àêët nûúác cuãa ngûúâi Zendj [Zanzibar] Caác nhaâ haâng haãi chûa tûâng vûúåt qua ranh giúái naây, lyá do laâ vò biïín úã phña àöng bùæc ài vaâo àêët liïìn trong khi úã phña têy nam, nhû thïí àïí buâ trûâ, àêët liïìn laåi traãi ra biïín Bïn kia àiïím naây, àiïím luên phiïn ài vaâo giûäa caác nuái àöìi röìi qua caác thung luäng. Nûúác luön luön bõ khuêëy àöång vò mûác lïn xuöëng cuãa thuãy triïìu, caác àúåt soáng khöng ngûâng traân túái vaâ lui, khiïën cho caác taâu beâ bõ àaánh vúä tan taânh. Àoá laâ lyá do taåi sao biïín naây khöng qua laåi àûúåc. Nhûng àiïìu naây khöng ngùn caãn Biïín Àöng ùn thöng vúái Àaåi Dûúng qua möåt khoaãng tröëng giûäa caác rùång nuái doåc búâ biïín phña nam [cuãa chêu Phi]. Chuáng ta coá nhûäng bùçng chûáng chùæc chùæn vïì sûå ùn thöng naây mùåc dêìu khöng thïí xaác minh àûúåc noá bùçng mùæt nhòn. Chñnh vò sûå thöng thûúng naây maâ phêìn àêët coá ngûúâi úã cuãa traái àêët àaä àûúåc àùåt vaâo chñnh giûäa trung têm cuãa möåt vuâng bao quanh tûá phña laâ biïín". Chñnh Ibn Majid àaä haâi loâng nïu lïn rùçng nhûäng yá tûúãng cuãa Al-Biruni vaâ cuãa chñnh mònh bêy giúâ àaä àûúåc "nhûäng ngûúâi Böì Àaâo Nha giaâu kinh nghiïåm" chûáng minh.
6. Daniel J. Boorstin 6 CHÛÚNG 25 NGÛÚÂI TRUNG HOA ÀI RA Vaâo thúâi hoaâng tûã Henry Nhaâ Haâng Haãi phaái caác taâu thaám hiïím cuãa mònh ài doåc xuöëng búâ biïín phña têy chêu Phi, thò úã phña bïn kia haânh tinh, nhûäng nhaâ haâng haãi Trung Hoa àaä coá möåt lûåc lûúång haãi quên vö àõch vïì quên söë, vïì taâi nùng vaâ vïì kyä thuêåt. Nhûäng taâu chiïën cuãa hoå àaä ngang doåc khùæp Biïín Àöng vaâ quanh ÊËn Àöå Dûúng, túái têån búâ biïín têy chêu Phi, cho túái muäi cuâng cuãa Luåc Àõa Àen. Nhûng trong khi nhûäng thaânh tñch cuãa hoaâng tûã Henry laâ tiïìn àïì cho nhûäng cuöåc haãi haânh dêîn àïën viïåc khaám phaá ca ã möåt Tên Thïë Giúái vaâ ài voâng quanh traái àêët, thò nhûäng chuyïën haânh trònh lúán hún cuãa Trung Hoa vaâo cuâng thúâi kyâ êëy laåi ài vaâo ngoä cuåt. Ngaânh ài biïín cuãa Trung Hoa àaä phaát triïín möåt caách ngoaån muåc. Ngûúâi huâng cuãa sûå phaát triïín naây laâ Trònh Haåo, nhaâ thiïët kïë vaâ chó huy nhûäng chuyïën du haânh röång lúán vaâ xuêët sùæc nhêët. Trònh Haåo laâ möåt thaái giaám vaâ àiïìu naây giuáp cùæt nghôa öng àaä laâm caách naâo töí chûác àûúåc nhûäng cuöåc maåo hiïím to lúán êëy vaâ cuäng cùæt nghôa taåi sao chuáng àaä kïët thuác möåt caách quaá àûúâng àöåt nhû vêåy. Caác cú chïë úã hoaâng cung Trung Hoa rêët thuêån lúåi àïí caác quan thaái giaám phaát triïín quyïìn lûåc. Ngay tûâ thúâi nhaâ Haán, vua thûúâng chó úã trong hoaâng cung vaâ trong vûúân thûúång uyïín vaâ caác quan cêån thêìn cuäng chó àûúåc tiïëp xuác suöët ngaây àïm úã trong hoaâng cung vaâ coá thïí troâ chuyïån vúái vua. Ngay quan tïí tûúáng cuäng chó coá thïí tiïëp xuác vúái vua bùçng caác súá biïíu, trong khi quan thaái giaám coá thïí thò thêìm saát tai vua. Nïëu vua àaä söëng tûâ nhoã ngoaâi hoaâng cung vaâ lïn ngöi khi àaä trûúãng thaânh, thò aãnh hûúãng quyïìn lûåc cuãa thaái giaám cuäng khöng àïën nöîi to lúán bao nhiïu. Nhûng liïn tuåc trong thúâi kyâ sau naây cuãa lõch sûã Trung Hoa, caác vua kïë võ àïìu àaä sinh ra vaâ lúán lïn trong hoaâng cung, dûúái sûå tröng coi tûâ beá túái lúán cuãa thaái giaám. Khi möåt hoaâng àïë nhoã tuöíi lïn kïë võ vua cha, quan thaái giaám cuãa hoaâng cung laâ ngûúâi kiïím soaát moåi quyïët àõnh cuãa võ vua nhoã tuöíi vaâ cuãa
7. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 7 hoaâng thaái hêåu nhiïëp chñnh. Nhûäng thaái giaám naây trong thúâi kyâ àêìu cuãa triïìu Haán thûúâng xuêët thên tûâ nhûäng haång bêìn cuâng trong xaä höåi. Biïët rùçng mònh chùèng coá tûúng lai naâo bïn ngoaâi àúâi söëng hoaâng cung, nïn nhûäng thaái giaám naây àaä trúã nïn nöíi tiïëng vò tñnh tham lam vaâ quen nhêån cuãa àuát loát. Nhûng dêìn dêìn möåt têìng lúáp nho hoåc múái, àöì àïå cuãa Khöíng Tûã, cuäng àûúåc thu nhêån tûâ nhûäng giai cêëp ngheâo khöí vaâ àaä àûúåc töí chûác thaânh möåt böå phêån cöng chûác cuãa triïìu àònh. Tûâ àêy àaä coá hai phe ro ä rïåt, möåt phe bïnh vûåc caác thaái giaám, möåt phe chöëng laåi caác thaái giaám. Nhûäng hoåc sô thû laåi thò súå, ghen tõ vaâ khinh bó nhûäng thaái giaám coá quyïìn hún hoå, duâ nhûäng thaái giaám naây chùèng biïët möåt cêu kinh cuãa Khöíng Tûã. Têìng lúáp quên àöåi do caác tûúáng quên cêìm àêìu coá lyá do àïí miïåt thõ nhûäng tïn thaái giaám böìi phoâng chûa hïì biïët àaánh trêån laâ gò. Giúái hoåc sô thû laåi vaâ giúái quên nhên hêìu nhû khöng bao giúâ thaânh cöng trong viïåc liïn minh vúái nhau àïí chöëng laåi nhûäng thaái giaám, vò nhûäng ngûúâi naây söëng trong cung cêëm maâ khöng àõch thuã naâo coá thïí thêm nhêåp. Chungá ta biïët rêët ñt vïì thaái giaám Trònh Haåo. Chuáng ta chó biïët öng laâ ngûúâi Höìi giaáo, xuêët thên tûâ doâng doäi ngheâo heân úã tónh Vên Nam cuãa miïìn nam Trung Hoa. Nhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi (phêìn 53) Vaâo thúâi cuãa Trònh Haåo, hoaâng àïë Trung Hoa luön muöën chûáng toã Trung Hoa khöng cêìn gò úã nhûäng nûúác khaác vaâ khöng coá gò phaãi hoåc tûâ caác nûúác khaác. Öng vua Dung Löå (1359-1424) laâ möåt con ngûúâi hoang tûúãng tûå àaåi, muöën biïën Trung Hoa thaânh möåt àïë quöëc lúán nhû àïë quöëc Möng Cöí úã phûúng Bùæc. Nùm 1409, vua Dung Löå rúâi kinh àö tûâ Nam Kinh lïn Bùæc Kinh, saát biïn giúái cuãa Möng Cöí, gêìn ngay Vanå Lyá Trûúâng Thaânh. Sau àoá öng quyïët àõnh phaái caác àoaân haâng haãi ài khùæp khu vûåc Biïín Trung Hoa àïí trûúng uy thanh thïë cuãa mònh. Öng àaä choån Trònh Haåo laâm ngûúâi chó huy. Trònh Haåo àaä töí chûác nhûäng àoaân taâu lúán nhêët trïn haânh tinh tûâ trûúác túái nay (1405-1433), göìm 370 chiïën thuyïìn vúái 37 ngaân ngûúâi. Caác chiïën thuyïìn göìm àuã loaåi, tûâ nhûäng chiïëc to nhêët coá chiïìu daâi 150 meát, ngang 60 meát, chñn cöåt buöìm, xuöëng túái nhûäng chiïëc nhoã nhêët coá nùm cöåt buöìm, daâi 60 meát vaâ ngang 22 meát. Caã Ibn Battuta, ngûúâi söëng trûúác àoá möåt thïë kyã, lêîn Nicole de Conti, ngûúâi vaâo khoaãng thúâi àoá tûâng laâ haânh khaách trïn möåt con taâu Trung Hoa, àïìu kinh
8. Daniel J. Boorstin 8 ngaåc trûúác nhûäng con taâu maâ hoå thêëy lúán hún rêët nhiïìu so vúái nhûäng taâu lúán nhêët hoå tûâng thêëy úã phûúng Têy. Trònh Haåo àûa caác àoaân taâu haãi quên cuãa mònh ài khùæp caác vuâng biïín giaáp giúái Biïín Trung Hoa vaâ ÊËn Àöå Dûúng. Trònh Haåo àaä thûåc hiïån caã thaãy 7 chuyïën haânh trònh xa dêìn vïì phûúng têy. Chuyïën àêìu tiïn khúãi haânh nùm 1405 àaä ài àïën Java vaâ Sumatra, röìi àïën Ceylon vaâ Calicut. Caác chuyïën tiïëp theo ài àïën Xiïm La, biïën Malacca laâm cùn cûá dûâng chên àïí ài tiïëp túái vuâng Têy Indies, röìi túái Bengal, túái quên àaão Maldive vaâ xa maäi vïì phûúng têy túái têån laänh àõa Ba Tû cuaã Ormuz úã cûãa Võnh Ba Tû. Chuyïën thaám hiïím thûá saáu (1421-1422) chó trong voâng hai nùm àaä gheá qua 36 nûúác traãi hïët chiïìu ngang cuãa ÊËn Àöå Dûúng tûâ Borneo àïën Zanzibar. Nùm 1424, laâ möåt àiïìm xêëu cho kïë hoaåch to lúán cuãa öng naây. Öng vua kïë võ laâ ngûúâi theo phe chöëng haãi quên quyïët àõnh huãy boã kïë hoaåch haâng haãi àûúåc dûå truâ cho nùm àoá. Thïë laâ caác cuöåc haãi haânh trúã thaânh quên cúâ thñ cho sûå tranh chêëp ngöi vua. Sau thúâi gian trõ vò ngùæn nguãi cuãa võ vua chöëng haãi quên, öng vua kïë võ laâ möåt ngûúâi rêët hùng haái vúái chûúng trònh haâng haãi, àaä cho tiïën haânh chuyïën thaám hiïím thûá 7 vaâ cuäng la â chuyïën coá quy mö to lúán nhêët. Caác con taâu chúâ 27.500 sô quan vaâ thuãy thuã, khi trúã vïì vaâo nùm 1433 àaä thiïët lêåp àûúåc nhûäng quan hïå ngoaåi giao hay chû hêìu vúái hai mûúi vûúng quöëc tûâ Java úã phña àöng ngang qua quêìn àaão Nicobar túái Mecca úã phña têy bùæc vaâ ài xa túái têån búâ phña àöng cuãa chêu Phi. Sûå hiïån diïån cuãa sûác maånh haâng haãi vö cuâng to lúán cuãa Trung Hoa úã khùæp núi khiïën ngûúâi phûúng Têy e ngaåi nhûäng mûu àöì chiïën tranh cuãa ngûúâi Trung Hoa. Lûåc lûúång haâng haãi cuãa Trònh Haåo vúái nhûäng chuyïën haânh trònh xa röång vaâ vö cuâng töën keám chùæc hùèn khöng phaãi àïí thu vaâo cuãa caãi hay thiïët lêåp nhûäng àûúâng thûúng maåi hay thu thêåp thöng tin khoa hoåc. Caác sûã gia Trung Hoa luön luön lùåp ài lùåp laåi rùçng sûá maång àêìu tiïn cuãa Trònh Haåo laâ truy tòm tung tñch ngûúâi chaáu hoå cuãa Dung Löå, ngûúâi àaä bõ Dung Löå tiïëm ngöi vaâ àaä phaãi boã Nam King àïí lûu vong úã nûúác ngoaâi. Nhûng theo àaâ tiïën cuãa caác cuöåc thaám hiïím, nhûäng àöång cú khaác àaä phaát sinh. Caác cuöåc thaám hiïím trúã thaânh möåt cú chïë àïí trûúng uy thanh thïë cho triïìu àaåi nhaâ Minh múái àûúåc thiïët lêåp. Vaâ caác chuyïën thaám hiïím chûáng toã rùçng nhûäng phûúng thûác thuyïët phuåc
9. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 9 bùçng lïî giaáo vaâ hoâa bònh coá thïí nhêån àûúåc sûå nhòn nhêån cuãa caác nûúác chû hêìu úã phûúng xa. Ngûúâi Trung Hoa khöng thiïët lêåp nhûäng cùn cûá vônh viïîn taåi nhûäng laänh thöí chû hêìu, nhûng hoå hy voång laâm cho "khùæp thiïn haå" phaãi tûå nguyïån thêìn phuåc vaâ ca ngúåi Trung Hoa nhû möåt trung têm vùn minh duy nhêët. Vúái yá tûúãng àoá, lûåc lûúång haâng haãi Trung Hoa khöng daám cûúáp phaá nhûäng laänh thöí maâ hoå àùåt chên túái. Trònh Haåo khöng muöën chiïëm nö lïå vaâng baåc, hay gia võ, nhû caác àoaân thaám hiïím phûúng têy. Trung Hoa chó muöën àûúåc caác nûúác chû hêìu thûâa nhêån quyïìn baá chuã cuãa Trung Hoa vaâ coi Trung Hoa nhû la â nûúác vùn minh duy nhêët trong thiïn haå. Vaâo thúâi cuãa Trònh Haåo, hoaâng àïë Trung Hoa luön muöën chûáng toã Trung Hoa khöng cêìn gò úã nhûäng nûúác khaác vaâ khöng coá gò phaãi hoåc tûâ caác nûúác khaác. Nhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi (phêìn 54) Caác lûåc lûúång haâng haãi cuãa phûúng Têy khöng bao giúâ chó bùçng loâng vúái sûå thûâa nhêån cuãa nhûäng nûúác khaác bùçng lïî nghi suöng maâ thöi. Ngay tûâ thúâi kyâ àêìu, hoå luön ài tòm kiïëm nhûäng gò hoå thiïëu. Nhûng vaâo thúâi Trònh Haåo àêìu àúâi nhaâ Minh, ngûúâi Trung Hoa khöng coá nhûäng nhu cêìu nhû thïë.
10. Daniel J. Boorstin 10 CHÛÚNG 26 MÖÅT ÀÏË QUÖËC KHÖNG COÁ NHU CÊÌU Caác lûåc lûúång haâng haãi cuãa phûúng Têy khöng bao giúâ chó bùçng loâng vúái sûå thûâa nhêån cuãa nhûäng nûúác khaác bùçng lïî nghi suöng maâ thöi. Ngay tûâ thúâi kyâ àêìu, hoå luön ài tòm kiïëm nhûäng gò hoå thiïëu. Àïí tòm kiïëm caác loaåi dêìu thúm cuãa AÃ Rêåp, tú luåa cuãa Trung Hoa vaâ gia võ cuãa ÊËn Àöå, nhûäng nhaâ haâng haãi cuãa Àïë Quöëc Röma cöí àaåi àaä luâng suåc khùæp ÊËn Àöå Dûúng. Caác àöìng tiïìn keäm cuãa Röma raãi rùæc khùæp chêu AÁ vaâ nhûäng kho baáu cuãa triïìu àaiå nhaâ Haán àûúåc trúã vïì Röma. Vaâo àêìu thïë kyã 19, khi baåc cuãa àïë quöëc Anh chaãy vaâo phûúng Àöng àïí àöíi lêëy tú luåa, traâ, sún maâi, thò cöng ty Anh British East India Company àaä khön kheáo àûa vaâo moán haâng múái laâ thuöëc phiïån maâ hoå coá thïí àûa tûâ ÊËn Àöå vaâo Trung Hoa àïí laâm möåt phûúng tiïån trao àöíi múái. Tuy giaãi quyïët àûúåc vêën àïì ngoaåi thûúng cuãa mònh, nhûng hoå àaä doån àûúâng cho cuöåc Chiïën tranh Nha Phiïën (1839-42) dêîn túái cuöåc xêm lùng Trung Hoa. Nhûng vaâo thúâi Trònh Haåo àêìu àúâi nhaâ Minh, ngûúâi Trung Hoa khöng coá nhûäng nhu cêìu nhû thïë. Caác àùåc saãn chêu Êu nhû vaãi len vaâ rûúåu cuäng ñt hêëp dêîn àöëi vúái ngûúiâ Trung Hoa. Nhûäng lúâi tuyïn böë cuãa Trònh Haåo tûå phuå rùçng caác nûúác khaác khöng coá gò àïí cho Trung Hoa ngoaâi sûå thêìn phuåc vaâ tònh hûäu nghõ. Cöng cuöåc thaám hiïím cuãa Trung Hoa àaä trúã nïn löë bõch khöng phaãi vò thaái àöå àaåo àûác maâ laâ vò thaái àöå tûå maän cuãa hoå. Hoå coi sûå tham lam tòm kiïëm nhûäng saãn phêím ngoaåi lai laâ möåt troång töåi vaâ hoå tuyïåt àöëi tin tûúãng úã baãn tñnh vö cêìu cuãa mònh. Suöët nhiïìu thïë kyã, ngûúâi Trung Hoa luön kiïn trò chöëng laåi nhûäng sûå theâm muöën ngoaåi lai, möåt thûá bïånh truyïìn nhiïîm cuãa phûúng têy. Khi àaåi diïån ngoaåi giao àêìu tiïn cuãa nûúác Anh, Ngaâi Macartney, àïën Bùæc Kinh àïí múã nïìn thûúng maåi vúái Trung Hoa, cêu traã lúâi cuãa hoaâng àïë Maän Chêu àaä gêy thêët voång. "Chuáng töi khöng thiïëu gò caã", hoaâng àïë nhêån àõnh nùm 1793, "nhû phaái àoaân cuãa caác öng vaâ moåi ngûúâi àïìu thêëy roä. Chuáng töi khöng bao giúâ lûu
11. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 11 trûä nhiïìu haâng hoáa ngoaåi bang vaâ chuáng töi cuäng khöng cêìn coá thïm nhûäng saãn phêím cuãa quyá töåc". Cöng trònh haâng haãi cuãa Trònh Haåo àaä phaát triïín nhanh möåt caách kyâ laå bao nhiïu, thò cuäng àaä chêëm dûát möåt caách àöåt ngöåt bêëy nhiïu. Giaá nhû Trònh Haåo coá àûúåc möåt àoaân ngûúâi kïë tuåc nhû Colömbö àaä coá nhûäng Vespucci, Balboa, Magellan, Cabot, Cortese vaâ Pizarro, thò chùæc hùèn lõch sûã thïë giúái àaä khaác ài rêët nhiïìu. Nhûng Trònh Haåo khöng coá ngûúâi tiïëp nöëi vaâ hoaåt àöång haâng haãi cuãa Trung Hoa cuäng suy taân àöåt ngöåt. Vaâ tinh thêìn thaám hiïím luön luön laâ möåt caái gò xa laå àöëi vúái Trung Hoa. Tinh thêìn bïë quan toãa caãng cuãa Trung Hoa àaä coá tûâ lêu àúâi. Bûác Vaån Lyá Trûúâng Thaânh àûúåc xêy dûång vaâo thïë kyã 3 trûúác C.N., àaä àûúåc tön taåo vaâo thúâi nhaâ Minh, thúâi cuãa Trònh Haåo. Àêy laâ möåt cöng trònh àöåc nhêët vö nhõ trïn thïë giúái caã vïì kñch thûúác lêîn thúâi gian. Noá coá vö vaân caách cùæt nghôa khaác nhau. Möåt trong caác caách cùæt nghôa àoá laâ bûác tûúâng ngùn cêëm khöng cho ngûúâi dên àûúåc vûúåt ra ngoaâi laänh thöí. Ngûúâi Trung Hoa naâo bõ phaát hiïån coá mùåt úã nûúác ngoaâi àïìu laâ bêët húåp phaáp vaâ nhûäng khaách du lõch liïìu lônh ài ra nûúác ngoaâi se ä phaãi xûã traãm. Chuyïën du haânh thûá baãy cuãa Trònh Haåo laâ chuyïën du haânh cuöëi cuâng cuãa Trung Hoa. Khi öng trúã vïì nûúác nùm 1433 cuäng laâ luác chêëm dûát nhûäng cuöåc thaám hiïím àûúâng biïín coá töí chûác cuãa Trung Hoa. Möåt chiïëu chó cuãa vua ban haânh nùm êëy vaâ caác nùm tiïëp theo (1449, 1452) àaä gia tùng nhûäng hònh phaåt taân baåo àöëi vúái nhûäng ngûúâi Trung Hoa daám ài ra nûúác ngoaâi. Ngûúâi Trung Hoa tûâ xa xûa àaä phaát triïín yá niïåm vïì thïë giúái àaåi àöìng àùåt hoå vaâo trung têm cuãa thiïn haå. Vò caác hoaâng àïë nhaâ Minh laâ nhûäng Thiïn Tûã, nïn têët nhiïn hoå laâ nhûäng hoaâng thûúång vaâ chuã tïí töëi cao cuãa moåi dên töåc khaác trïn thïë giúái. Thïë nïn hiïín nhiïn laâ têët caã nhûäng dên töåc khaác àïìu phaãi thêìn phuåc Trung Hoa. Vaâ hiïín nhiïn ngûúâi Trung Hoa chùèng coá gò phaãi àoán nhêån tûâ ngûúâi nûúác ngoaâi! Trong khi ngûúâi chêu Êu vûúåt biïín ài ra bïn ngoaâi vúái niïìm say mï vaâ hoaâi baäo to lúán, thò ngûúâi Trung Hoa bõ boá chùåt trong àêët nûúác cuãa mònh. Tûå giam haäm trong bûác Vaån Lyá Trûúâng Thaânh vûâa theo nghôa àen vûâa theo nghôa boáng, Trung Hoa traánh gùåp àiïìu bêët ngúâ. Lyá thuyïët chñnh thöëng cuãa Khöíng giaáo tûâ thïë kyã 2 àaä xaác àõnh thaái àöå hûúáng nöåi cuãa ngûúâi Trung Hoa. Hoå khöng caãm thêëy coá àöång cú vûúåt biïín àïí ài tòm nhûäng miïìn àêët xa laå. Tuy
12. Daniel J. Boorstin 12 àûúåc trang bõ àêìy àuã nhûäng kyä thuêåt, àêìu oác vaâ taâi nguyïn cuãa àêët nûúác àïí trúã thaânh nhûäng nhaâ khaám phaá, thïë maâ ngûúâi Trung Hoa laåi àïí ngûúâi khaác khaám phaá ra mònh.
13. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 13 Phêìn VII - Bêët ngúâ cuãa chêu Myä Ngûúâi Thiïn taâi khöng phaåm löîi lêìm. Nhûäng sai lêìm cuãa hoå àïìu coá chuã têm vaâ laâ cûãa dêîn túái khaám phaá. - James Joyce. Ulysses (1922) -
14. Daniel J. Boorstin 14 CHÛÚNG 27 DÊN VIKING PHIÏU BAÅT Chuáng ta àaä thêëy ngûúâi Trung Hoa àaä àöåt ngöåt vaâ tûå yá ruát lui khoãi ngûúäng cûãa ài ra thïë giúái vaâ àoáng kñn mònh nhû thïë naâo. Hoå coá àuã àêìu oác vaâ phûúng tiïån àïí múã röång ra thïë giúái bïn ngoaâi, nhûng hoå àaä choån chñnh saách thu mònh laåi. Ngûúåc laåi, nhûäng dên töåc khöng àûúåc töí chûác hay trang bõ àïí khaám phaá thïë giúái trïn biïín caã thò khöng phaãi àöëi diïån vúái möåt lûåa choån nhû thïë. Àoá laâ hoaân caãnh cuãa hêìu hïët chêu Êu thúâi Trung Cöí. Trong kyã nguyïn cuãa nhûäng cuöåc thaám hiïím lúán trïn biïín cuãa nhûäng ngûúâi Viking (khoaãng 780-1070), phêìn coân laåi cuãa chêu Êu thuöåc khöëi Kitö giaáo ài biïín rêët ñt. Àïë quöëc Höìi giaáo àaä bung ra khoãi giúái haån cuãa Àõa Trung Haãi àïí àïën nhûäng biïn giúái xa xöi nhêët, tûâ daäy Pyrïnï ngang qua Gibralta quanh khùæp vuâng Maghreb úã têy bùæc chêu Phi vaâ xuyïn qua Trung Àöng túái nhûäng búâ söng Indus. Taåi phêìn têy chêu Êu, caác phong traâo laái buön, haânh hûúng, xêm lùng vaâ cûúáp boác chuã yïëu laâ úã trïn àûúâng böå. Àuâng möåt caái vaâo cuöëi thïë kyã 8, nhûäng àoaân ngûúâi phûúng bùæc tung hoaânh trïn biïín Baltic vaâ Biïín Bùæc àaä laâm ngûúâi ta kinh hoaâng. Nhiïìu thïë kyã trûúác àoá, nhûäng ngûúâi phûúng bùæc thuöåc nhoám ngön ngûä Germanic àaä túái àõnh cû úã baán àaão lúán phña bùæc chêu Êu vaâ nhûäng àaão nhoã xung quanh vaâ nay àang dêìn dêìn taách thaânh nhûäng dên Àan Maåch, Thuåy Àiïín vaâ Na Uy. Trong möåt ngaân nùm, àaä tûâng coá nhûäng àúåt ngûúâi Scanàinavi keáo túái chêu Êu. Giúâ àêy, caác phong traâo cuãa nhûäng dên töåc naây trúã thaânh möåt naån dõch hoaânh haânh vúái nhûäng caãnh giïët ngûúâi, cûúáp cuãa vaâ cûúäng hiïëp. Nhûäng dên töåc trïn àêy àûúåc goåi chung bùçng caái tïn "Viking", möåt caái tïn coá nguöìn göëc khaá mú höì. Trong thöí ngûä Norse vaâ Icelandic, viking coá nghôa laâ möåt cuöcå cûúáp boác vaâ viking coá nghôa laâ quên cûúáp boác hay cûúáp biïín. Noá cuäng coá thïí coá nguöìn göëc tûâ tiïëng Anh cöí wic hay wicing, coá nghôa laâ traåi hay núi taåm truá, vò ngûúâi Viking thûúâng söëng trong nhûäng traåi taåm búå trong
15. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 15 khi hoå ài lo cöng viïåc cuãa mònh. Viking cuäng coá nghôa laâ ngûúâi chiïën binh. Vaâ coá leä "Viking" cuäng liïn quan túái tûâ Latinh vicus, ngûúâi thaânh phöë vaâ sau naây mang theo nghôa ngûúâi ài biïín hay laái buön. Sau cuâng, "viking" cuäng coá liïn quan túái àöång tûâ Norse cöí vikja, "di chuyïín mau leå", àïí mö taã hoå nhû nhûäng con ngûúâi di chuyïín rêët nhanh, nhûäng ngûúâi ruát nhanh, hay ài xa nhaâ rêët lêu. Khöng may, nhûäng muåc tiïu cûúáp phaá cuãa nhûäng àoaân ngûúâi Viking àêìu tiïn laåi nhùæm vaâo nhûäng kho baáu ñt àûúåc baão vïå nhêët, àoá laâ nhûäng nhaâ thúâ vaâ tu viïån úã Têy Êu. Trong khöëi Kitö giaáo chêu Êu, caác kho baáu àûúåc thu gom vaâ cêët giûä taåi nhûäng nha â thúâ vaâ tu viïån khöng cêìn thiïët baão vïå, vò àöëi vúái hoå, cûúáp cuãa nhaâ thúâ laâ möåt troång töåi àaáng ghï túãm. Khi ngûúâi Viking khaám phaá ra cú höåi trûúác mùæt naây, hoå khöng do dûå chúáp lêëy. Nhûäng tu viïån úã leã teã laâ nhûäng naån nhên thuêån tiïån nhêët cuãa hoå. Nhûäng hoân àaão heão laánh úã Àaåi Têy Dûúng phña búâ biïín Ai Len laâ nhûäng núi caác tu sô thêëy thanh thoaát vaâ khöng bõ vûúáng mùæc nhûäng caám döî phaâm tuåc, laåi chñnh laâ nhûäng con möìi dïî bùæt nhêët cuãa ngûúâi Viking. Caác Biïn Niïn Sûã Anglo- Saxon ghi laåi rùçng àêìu nùm 793, xuêtë hiïån nhûäng àiïìm gúã vúái sêëm seát, röìng bay vaâ naån àoái dûä döåi, röìi vaâo thaáng 6 thònh lònh xuêët hiïån möåt laân soáng quên ngoaåi àaåo traân túái trïn mùåt biïín. Nhûäng ngûúâi Viking Na Uy naây cûúáp phaá caác nhaâ thúâ vaâ tu viïån, taân saát caác tu sô, röìi cûúáp vaâ àöët caác nhaâ cûãa. Thïë kyã tiïëp àaä chûáng kiïën möåt naån dõch cûúáp cuãa ngûúâi Viking doåc theo biïín Baltic vaâ Biïín Bùæc, xuöëng túái Tö Caách Lan, miïìn bùæc nûúác Anh, Ai Len vaâ Àaão Con Ngûúâi, thêåm chñ túái têån nhûäng àaão xa xöi nhû Orkneys, Shetlands vaâ Hebrides. Nhûäng quên cûúáp phaá Viking laâ nöîi aám aãnh cho Têy Êu suöët ba thïë kyã. Ngay caã vua Charlemagne huâng duäng cuäng caãm thêëy bõ àe doåa. Lõch sûã kïí laåi, coá lêìn vua àang ùn töëi úã möåt thaânh ven búâ biïín, nhûäng quên cûúáp phûúng Bùæc àïën cûúáp caãng, "vaâ boån chuáng cûúáp röìi ruát nhanh àïën nöîi chuáng khöng chó thoaát khoãi lûúäi kiïëm, maâ coân thoaát khoãi nhûäng cùåp mùæt muöën truy tòm chuáng". Vua Charlemagne öm mùåt khoác, öng nhòn lêu ra cûãa söí vïì phña àöng laâ núi quên cûúáp àaä keáo àïën vaâ öng vö cuâng sêìu naäo vò lo súå cho con chaáu öng seä phaãi chõu sûå àau khöí do nhûäng ngûúâi phûúng Bùæc naây gêy nïn. Àïí thûåc hiïån nhûäng chiïën dõch àaánh nhanh ruát goån, àûúâng biïín laâ àaåi löå thñch húåp nhêët. Trïn biïín, hoå coá thïí bêët chúåp àaánh
16. Daniel J. Boorstin 16 uáp naån nhanh, röìi ruát lui vúái cuãa cûúáp àûúåc maâ khöng súå bõ àuöíi theo. Khi quên cûúáp ài cûúáp trïn böå, ngûúâi ta thûúâng biïët trûúác vaâ vò thïë coá thúâi giúâ àïí giêëu cuãa vaâ chaåy tröën. Nhûng trïn biïín röång, naån nhên laâm sao biïët àûúåc quên cûúáp tûâ àêu túái vaâ ruát ài àûúâng naâo? Phaãi àïën giûäa thïë kyã 8 ngûúâi Viking múái hoaân thiïån caác taâu thuyïìn cuãa mònh cho caác cuöåc cûúáp boác. Taåi quï hûúng cuãa hoå, ngûúâi Viking tûâ lêu àaä coá kinh nghiïåm àûúâng biïín quanh caác võnh úã búâ biïín Na Uy, nhûäng búâ biïín cuãa baán àaão Àan Maåch vaâ lïn túái nhûäng con söng cuãa Thuåy Àiïín. Kyä thuêåt àoáng taâu cûúáp biïín phaát sinh tûâ nhûäng kinh nghiïåm naây. Möåt thuã lônh Viking chó huy möåt taâu daâi khoaãng 20 meát, röång khoaãng 6 meát, cao khoaãng 2 meát. Söëng taâu daâi khoaãng 17 meát, laâm bùçng nguyïn möåt cêy göî söìi nïn rêët deão dai. Voã taâu gheáp bùçng 16 têëm vaán moãng daây khaác nhau, àûúåc traám bùçng nhûåa àûúâng tröån vúái löng thuá vêåt hay löng cûâu. Taâu coá thïí sûã duång maái cheâo àïí thïm lûåc, nhûng chuã yïëu laâ möåt taâu buöìm, coá thïí cùng thaânh lïìu nguã qua àïm cho 35 ngûúâi. Nhûng vúái möåt troång taãi töëi àa 10 têën, phêìn chòm cuãa noá chó cao khöng àêìy 1 meát. Taâu coá phêìn chòm caån rêët thñch húåp cho nhûäng quên cûúáp biïín Viking. Noá giuáp hoå ruát nhanh vaâo nhûäng búâ biïín caát. Maån phaãi taâu àûúåc gùæn möåt baánh laái giuáp dïî àiïìu khiïín. Khi William of Normandy xêm lùng nûúác Anh nùm 1066, nhûäng chiïëc taâu kiïíu Viking cöí àiïín naây coá khaã nùng mau choáng haå cöåt buöìm vaâ àûa ngûåa chiïën cuãa öng mau choáng lïn búâ. Khöng coá nhûäng loaåi taâu coá khaã nùng àïën vaâ ài möåt caách chúáp nhoaáng nhû thïë, chùæc hùèn nhûäng vuå cûúáp boác Viking àaä phaãi ñt hún nhiïìu. Dêìn dêìn nhûäng keã cûúáp bocá naây chuyïín sang nïëp söëng àõnh cû. Thay vò trúã vïì quï möîi muâa thu àïí nghó àöng úã vuâng giaá laånh Scandinavi, hoå thêëy tiïån lúåi hún nïn biïën nhûäng traåi àoáng quên doåc theo búâ biïín cuãa hoå thaânh nhûäng ngöi laâng tûâ àoá hoå coá thïí tiïëp tuåc múã nhûäng àúåt têën cöng vaâo muâa xuên tiïëp theo. Nhûäng ngûúâi Norse vaâ ngûúâi Phûúng Bùæc trúã thaânh nhûäng ngûúâi "Normans" vaâ hoå àùåt tïn cho vuâng búâ biïín hoå truá àoáng laâ Normandy. ÚÃ chêu Êu, ngûúâi Normans ài àïën àêy cuäng chûáng toã hoå coá taâi thñch nghi. ÚÃ Phaáp vaâ Àûác, hoå biïët thñch nghi vúái chïë àö å phong kiïën. ÚÃ Anh, hoå laâ chêët xuác taác cho möåt quöëc gia thöëng nhêët. Vaâ hoå àaä giuáp cuãng cöë nïìn thûúng maåi cuãa nûúác Nga trïn àûúâng thuãy. ÚÃ Sicily, hoå àoáng nhiïìu vai troâ khaác nhau. Söëng giûäa möåt cöång àöìng
17. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 17 àa ngön ngûä vaâ àa tön giaáo - Höìi giaáo, Kitö giaáo, Do thaái giaáo, noái tiïëng aã Rêåp, Hi Laåp, hay YÁ - hoå trúã thaânh nhûäng ngûúâi trung gian. Dûúái thúâi vua Roger II, möåt võ vua ngûúâi Norman bao dung, cung àiïån sang troång úã Palermo trúã thaânh möåt núi qua laåi sêìm uêët phña nam chêu Êu, laâ núi höåi tuå nhûäng tû tûúãng vaâ nghïå thuêåt àuã moåi maâu sùæc. Tuy rêët gioãi di cû, cuäng nhû coá taâi thñch nghi vaâ àoaân kïët caác quöëc gia, ngûúâi Norman khöng coá taâi hay niïìm say mï thaám hiïím. Caác taâu thuyïìn Viking khöng thñch húåp cho nhûäng chuyïën du haânh àûúâng daâi, hay cho viïåc ài kiïëm thuöåc àõa úã nhûäng vuâng àêët xa xöi phña àaåi dûúng. Sûác chûaá haâng cuãa taâu khöng àuã àïí nuöi möåt lûúång haânh khaách vaâ thuãy thuã àöng àaão trong nhiïìu tuêìn lïî lïnh àïnh trïn biïín. Taâu Gokstand cuãa thïë kyã 9 chó chúã àûúåc khoaãng 35 ngûúâi, vúái möåt lûúång bùçng khoaãng 10 têën, chûá khöng àûúåc nhû taâu Santa Marña cuãa Colömbö (khoaãng 40 ngûúâi, troång taãi haâng khoaãng 100 têën) hay taâu Mayflower cuãa Pilgrim (khoaãng 100 ngûúâi, troång taãi khoaãng 180 têën). Trong baãy thïë kyã, tûâ thúâi hoaâng àïë Constantin túái thúâi Thêåp tûå chinh, ngûúâi Scandinavi laâ nhûäng taác nhên chñnh trong viïåc chêu Êu baânh trûúáng xuöëng phña nam, sang àöng vaâ sang têy.
18. Daniel J. Boorstin 18 CHÛÚNG 28 DÛÂNG LAÅI ÚÃ VINLAND Nhûäng ngûúâi Viking tiïën sang phña têy laâ nhûäng ngûúâi di chuyïín khöng ngûâng tûâ àaão naây qua àaão khaác. Nhòn vaâo baãn àöì khu vûåc nhûäng vô àöå viïîn bùæc ngay dûúái Voâng Bùæc Cûåc coá thïí giuáp chuáng ta hiïíu roä con àûúâng tiïën vïì phña têy cuãa ngûúâi Norse. Giûäa vuâng biïín Bùæc Cûåc vaâ vô àöå 60 ngang suöët Àaåi dûúng tûâ Bergen túái búâ biïín chêu Myä, cûá caách khoaãng 500 dùåm laâ chuáng ta coá thïí gùåp thêëy àêët liïìn. Khaác biïët bao vúái vuâng àaåi dûúng mïnh möng úã nhûäng vô àöå phña nam chöî naâo cuäng chó thêëy nûúác, laâ laänh àõa cuãa Colömbö vaâ Vespucci! Khoaãng nùm 700, hoå àaä ài àïën têån quêìn àaão Faeroe caách phña bùæc Tö Caách Lan chûâng 200 dùåm vaâ röìi àïën nùm 770 hoå laåi ài tiïëp vaâ bùæt àêìu àõnh cû úã Aixúlen. Tûâ quêìn àaão Hebrides ngoaâi khúi búâ biïín têy bùæc Tö Caách Lan, ngûúâi Norse ài àïën Ai Len, taåi àêy hoå lêåp thaânh phöë Dublin nùm 841. Chuáng ta liïn tiïëp chûáng kiïën caãnh tûúång quen thuöåc cuãa ngûúâi Viking ài lang thang trïn biïín vaâ cöë tòm ra nhûäng chöî coá àêët àïí ài vaâo. Ngêîu nhiïn tòm àûúåc möåt chöî naâo, hoå seä àõnh cû luön taåi àoá. Ngûúâi Viking àaä khaám phaá ra Aixúlen khi möåt ngûúâi Thuåy Àiïín tïn laâ Gardar Svavarsson, bõ meå cuãa mònh laâ möåt thêìy boái epá buöåc anh rúâi àêët Scandinavi ài vïì phña àaão Hebrides àïí tòm di saãn cuãa vúå mònh vaâ àaä bõ tröi giaåt trïn biïín. Tònh cúâ anh àïën àûúåc phña àöng Aixúlen. Vïì sau, coân coá chuyïån möåt thuãy thuã bõ gioá àaánh tröi giaåt vaâo möåt vuâng àêët úã phña têy nam Aixúlen vaâ khi Eric Mùåt Àoã ài tòm nhûäng cêu chuyïån êëy, anh àaä àïën Greenland, chuyïån ngûúâi Viking khaám phaá ra Vinland cuäng laâ möåt daång chuyïån nhû thïë. Cêu chuyïån vïì ngûúâi Viking bêët ngúâ khaám phaá ra chêu Myä vaâ àõnh cû úã àoá bùæt nguöìn vúái Bjarni Herjolfsson; öng naây coá möåt chiïëc taâu buön qua laåi giûäa Na Uy vaâ Aixúlen. Muâa heâ 986, öng chúã möåt chuyïën taâu àêìy haâng àïën Aixúlen vúái yá àõnh qua muâa àöng taåi àêy theo thûúâng lïå vúái öng Heriulf, cha cuãa öng. Lêìn naây, thêët voång vò Heriufl àaä baán àêët úã Aixúlen vaâ àaä ài Greenland, öng quyïët àõnh ài theo cha àïën àoá. Chùæc hùèn hoå àaä biïët àûúâng ài túái àoá
19. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 19 rêët nguy hiïím. Hoå chûa tûâng ài con àûúâng naây vaâ hoå laåi khöng coá baãn àöì hay la baân. Vò thïë khöng laå gò hoå bõ sûúng muâ laâm cho khöng biïët phûúng hûúáng. Cuöëi cuâng khi hoå thêëy àûúåc möåt vuâng àêët "bùçng phùèng vaâ phuã àêìy rûâng", Bjarni biïët rùçng àoá khöng thïí laâ Greenland. Ài doåc theo búâ biïín, trûúác tiïn hoå thêëy nhiïìu "vuâng àêët bùçng phùèng vaâ phuã àêìy rûâng" hún vaâ xa hún lïn phña bùæc, hoå thêëy nhûäng nuái phuã àêìy bùng. Laâ con ngûúâi thûåc tïë vaâ khöng thñch toâ moâ, chó muöën laâm sao tòm àûúåc cha, nïn Bjarni caãm thêëy aáy naáy lo lùæng. Öng khöng cho àoaân ngûúâi cuãa mònh lïn búâ, nhûng quay thuyïìn ra biïín trúã laåi vaâ sau 4 ngaây öng àaä àïën Jerijolfsnes, àuáng chöî öng àaä muöën ài tòm úã phña moãm têy nam cuãa Greenland. Nhûäng truyïìn thuyïët cuãa ngûúâi Greenland coân giûä laåi sûå kiïån Bjarni àaä thoaáng thêëy miïìn àêët laå úã phña têy, coá thïí laâ chêu Myä. Cuäng theo truyïìn thuyïët naây, Leif Ericsson, ngûúâi àaä àïën Greenland vúái cha mònh laâ Eric Mùåt Àoã, àaä mua con taâu cuãa Bjarni. Nùm 1001, öng cuâng möåt àoaân 35 ngûúâi ra biïín àïí ài tòm vuâng àêët maâ Bjarni àaä thoaáng thêëy nhûng khöng coá can àaãm ài thaám hiïím. Leif chó huy àoaân thaám hiïím cuãa mònh nhùæm thùèng hûúáng têy, "phaát hiïån ngay ra vuâng àêët maâ Bjarmi àaä phaát hiïån lêìn trûúác. Khung caãnh phuã àêìy bùng giaá vaâ tûâ biïín tröng thùèng lïn coi giöëng nhû möåt taãng àaá nguyïn khöëi. Caãnh tûúång naây laâm hoå nghô vuâng àêët cùçn cöîi vaâ vö duång". Àoá laâ Àaão Baffin, nùçm ngay phña bùæc Eo Hudson vaâ hoå àùåt tïn cho noá laâ Helluland, hay Àêët Àaá Bùçng. Ài xa hún doåc theo búâ biïín àöng nam, hoå thêëy möåt chöî nghó àöng hêëp dêîn vaâ goåi noá laâ Vinland hay Wineland, Àêët Rûúåu, vò úã àoá coá rêët nhiïìu nho. Tòm thêëy vuâng àêët hêëp dêîn thêåt bêët ngúâ, àoaân ngûúâi cuãa Leif quyïët àõnh lïn búâ vaâ dûång möåt ngöi nhaâ lúán úã àoá àïí tru á àöng. Muâa heâ sau àoá, hoå laåi quay trúã vïì Greenland. Khi Eric Mùåt Àoã, cha cuãa Leif chïët, traách nhiïåm gia àònh àeâ nùång trïn Leif, nïn öng phaãi vïì úã gêìn gia àònh. Öng cho em cuãa mònh laâ Thorvald mûúån taâu, vò Thovald muöën àïën thùm àêët Vinland maâ Leif àaä khen ngúåi khöng tiïëc lúâi. Thvald vaâ àoaân ngûúâi cuãa mònh àïën àûúåc àoá khaá dïî daâng. Hoå qua muâa heâ thaám hiïím búâ biïín, röìi nghó àöng taåi Leifsbudir (Lïìu cuãa Leif). Muâa heâ nùm sau, khi hoå gùåp lêìn àêìu tiïn nhûäng ngûúâi baãn àõa, saáu ngûúâi baãn àõa bõ
20. Daniel J. Boorstin 20 giïët, riïng Thorvald bõ möåt muäi tïn troång thûúng, nïn öng phaãi quay vïì Greenland cuâng àoaân ngûúâi cuãa mònh. Trûúác cuöëi thïë kyã 14, nhûäng cuöåc àõnh cû cuãa ngûúâi Viking úã Greenland cuäng nhû úã Vinland chó coân laâ chuyïån cuãa quaá khûá. Ngûúâi Viking coá leä laâ nhûäng ngûúâi chêu Êu àêìu tiïn àõnh cû úã chêu Myä, nhûng hoaân toaân khöng coá nghôa hoå laâ nhûäng ngûúâi àaä "khaám phaá" chêu Myä. Hoå chó söëng úã àoá maâ khöng coá sûå duäng caãm khai phaá. Nhûäng gò hoå laâm úã àoá khöng thay àöíi gò quan niïåm cuãa hoå hay cuãa möåt ai khaác vïì thïë giúái. Àiïìu àaáng noái úã àêy khöng phaãi laâ chuyïån ngûúâi Viking àaä thûåc sûå àïën àûúåc chêu Myä, nhûng laâ chuyïån hoå àaä àïën àõnh cû úã chêu Myä möåt thúâi gian maâ khöng khaám phaá ra chêu Myä.
21. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 21 CHÛÚNG 29 SÛÁC MAÅNH CUÃA GIOÁ Khöng kïí nhûäng hûúáng cuãa mùåt trúâi moåc vaâ lùån, thay àöíi tûâng núi vaâ tûâng muâa, thò phaãi kïí àïën hûúáng cuãa gioá laâ yïëu töë coá thïí giuáp ñch rêët nhiïìu cho ngûúâi ài biïín. Ngay tûâ thïë kyã 1 trûúác C.N., ngûúâi Trung Hoa àaä viïët vïì nhûäng "muâa gioá" cuãa hoå. Hoå khai triïín möåt hïå thöëng phên loaåi chi tiïët thaânh 24 loaåi gioá muâa vaâ duâng nhûäng con diïìu àïí thûã hûúáng gioá. Khöng laå gò ngûúâi Trung Hoa àaä tûâ lêu chïë taåo nhûäng chong choáng gioá vaâ coá thïí hoå laâ nhûäng ngûúiâ tiïn phong laâm ra nhûäng duång cuå chó hûúáng cho khoa hoåc tûå nhiïn sau naây. Ngûúâi Hi Laåp thúâi cöí rêët quen sûã duång tïn cuãa caác loaåi gioá àïí chó hûúáng ài cuãa hoå, àïën àöå "gioá" cuäng àöìng nghôa vúái hûúáng. Caác thuãy thuã cuãa Colömbö hònh dung phûúng hûúáng khöng bùçng nhûäng àöå cuãa la baân maâ bùçng gioá, los vientos. Caác thuãy thuã Böì Àaâo Nha vêîn tiïëp tuåc goåi mùåt la baân cuãa hoå laâ rosa dos ventos, hoa höìng gioá. Gioá, sûác maånh àûa con ngûúâi vûúåt biïín, laâ möåt àïì taâi rêët hêëp dêîn, giaâu hònh aãnh laäng maån huyïìn thoaåi vaâ kñch thñch suy tû khoa hoåc. Caác lyá thuyïët tinh vi vïì gioá, giöëng nhû lyá thuyïët cuãa William of Conches úã thïë kyã 12, gaán cho gioá vai troâ chñnh trong viïåc taåo khñ hêåu, laâm àaåi dûúng chuyïín àöång vaâ taåo nhûäng trêån àöång àêët. Möåt trong nhûäng böå baách khoa aãnh hûúãng nhêët thúâi trung cöí, àûúåc xuêët baãn vaâo nùm du haânh àêìu tiïn cuãa Colömbö, do Bartholomew ngûúâi Anh soaån, àaä phöí biïën aãnh hûúãng cuãa gioá àöëi vúái nhên chuãng hoåc. "Gioá bùæc laâm khö vaâ laâm laånh àêët, nhûng vò noá trong laânh vaâ ïm dõu", nïn caái laånh cuãa noá àoáng kñn caác löî chên löng, nhúâ àoá thên thïí giûä àûúåc sûác noáng. Hêåu quaã laâ "ngûúâi phûúng bùæc coá thên thïí cao lúán vaâ àeåp". Gioá nam noáng vaâ êím nïn coá hiïåu quaã ngûúåc laåi. "Vò vêåy ngûúâi phûúng nam khaác vúái ngûúâi phûúng bùæc vïì têìm cúä vaâ hònh daáng. Hoå khöng maånh baåo cuäng khöng noáng naãy nhû ngûúâi phûúng bùæc".
22. Daniel J. Boorstin 22 Ngûúâi chêu Êu veä baãn àöì vaâ hoåa àöì ài biïín thúâi Trung Cöí àaä giûä laåi nhûäng tïn cöí àiïín àïí chó caác loaåi gioá. Ngûúâi ài biïín Hi Laåp thúâi cöí àaä àùåt tïn cho böën hûúáng gioá chñnh vaâ àaánh dêëu böën àiïím khaác giûäa böën hûúáng êëy. Thaáp Gioá taám goác rêët àeåp úã Athen (thïë kyã 2 trûúác C.N.,) cho du khaách ngaây nay thêëy möåt biïíu tûúång söëng àöång gùæn vaâo möîi möåt trong taám hûúáng gioá. Ngûúâi AÃ Rêåp coá möåt lúåi thïë àùåc biïåt trong cöng viïåc tòm kiïëm hûúáng gioá tuyïåt àöëi, vò Höìi giaáo àoâi hoãi caác àïìn thúâ cuãa hoå phaãi hûúáng mùåt vïì Mecca. Hoå chó coá thïí hûúáng àuáng túái möåt àõa àiïím naâo àoá nïëu hoå biïët nhûäng toåa àöå àõa lyá. Ngay tûâ thúâi Trung Cöí, caác nhaâ khoa hoåc kiïm toaán hoåc Höìi giaáo àaä sûã duång khoa chiïm tinh nhû möåt tiïìn thên cuãa khoa thiïn vùn àïí caãi tiïën viïåc tñnh vô àöå vaâ kinh àöå cuãa Ptolïmï. Vïì sau, chêu Êu àaä duâng la baân nam chêm àïí múã ra möåt thïë giúái múái cho cöng viïåc àùåt tïn phûúng hûúáng vaâ tòm phûúng hûúáng. Tûâ nay caác phûúng hûúáng khöng coân chó mang tñnh caách àõa phûúng vaâ tûúng àöëi, maâ noá àûúåc xaác àõnh theo gioá taåi möåt àõa àiïím nhêët àõnh. Bêët ngúâ la baân nam chêm giuáp cho ngûúâi ài biïín tòm ra àûúåc phûúng hûúáng tuyïtå àöëi úã bêët kyâ núi naâo trïn quaã àêët maâ khöng cêìn duâng àïën nhûäng tñnh toaán phûác taåp. Nhúâ duâng la baân nam chêm, Colömbö àaä coá thïí xaác àõnh võ trñ cuãa mònh àïí ài thùèng àïën Capangu vaâ vêîn úã trïn cuâng möåt vô àöå, maâ khöng cêìn duâng àïën caác duång cuå thiïn vùn haâng haãi. Hiïín nhiïn la baân trúã thaânh chêët xuác taác cho viïåc thaám hiïím, möåt sûå kñch thñch ài vaâo thïë giúái xa laå. Nhûäng ngûúâi ài biïín khöng coân duâng nhûäng baãn phaác hoåa thö sú caác àõa àiïím quen thuöåc nûäa, maâ àaä coá thïí duâng nhûäng baãn àöì thûåc sûå, àïí cho hoå biïët phûúng hûúáng trïn khùæp traái àêët. Caác cûåc tûâ trûúâng cuãa traái àêët laâ möåt àùåc tñnh riïng cuãa traái àêët, khöng phaãi laâ möåt vúái caác cûåc àõa lyá maâ traái àêët xoay quanh. Lyá do àïí xaác àõnh võ trñ cuãa caác cûåc tûâ trûúâng vêîn coân laâ àiïìu bñ êín vaâ tûâ trûúâng cuãa traái àêët àaä thay àöíi cûåc tñnh cuãa noá nhiïìu lêìn trong lõch sûã àõa chêët quaá khûá. Duâ vêåy, trong thûåc tïë, la baân cung cêëp phûúng hûúáng tuyïåt àöëi cho khöng gian trïn khùæp traái àêët, tûúng tûå nhûäng gò maâ àöìng höì cú khñ vaâ giúâ àöìng àïìu cung cêëp cho thúâi gian. Caã hai khaám phaá naây àïìu àaä xaãy ra úã chêu êu trong cuâng thúâi kyâ. Do chñnh baãn chêët haânh tinh chuáng ta quay theo àûúâng cêìu, viïåc tñnh thúâi gian vaâ khöng gian khöng thïí taách rúâi nhau. Khi baån rúâi àêët liïìn àïí ra thêåt xa ngoaâi àaåi dûúng bao la chûa àûúåc biïët àïën, baån chó coá thïí
23. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 23 biïët chñnh xaác mònh àang úã àêu nïëu baån coá caách àïí biïën chñnh xaác mònh úã àoá khi naâo. Viïåc ûáng duång kim nam chêm cho viïåc ài biïín àaä coá úã Trung Hoa tûâ khoaãng nùm 1000 C.N. Nhûng caác taâi liïåu cuãa chêu Êu chó bùæt àêìu noái àïën la baân hai thïë kyã sau àoá, trong caác taác phêím cuãa Alexander Neckam (1157-1257), möåt tu sô ngûúâi Anh daåy úã Àaåi hoåc Paris. Chuáng ta khöng biïët la baân àaä àïën chêu Êu nhû thïë naâo, cuäng khöng biïët noá àûúåc phaát minh khi naâo, thïë naâo vaâ búãi ai. Cho túái thïë kyã 17, caác la baân tûâ tñnh cuãa nhûäng nhaâ thiïn vùn chêu Êu luön "chó" hûúáng nam. Caác kim nam chên cuãa Trung Hoa tûâng chó hûúáng nam nhû thïë tûâ nhiïuì thïë kyã trûúác röìi. Coá leä, nhû Joseph Needham gúåi yá, àêy laâ möåt chòa khoáa àïí cho rùçng la baân nam chêm àaä àûúåc du nhêåp sang phûúng Têy tûâ Trung Hoa vaâ vïì sau àûúåc nhûäng ngûúâi ài biïín caãi tiïën àïí noá "chó" hûúáng bùæc. Giöëng nhû àöìng höì àaä giuáp cho con ngûúâi hùçng ngaây khoãi cêìn tñnh thúâi giúâ theo mùåt trúâi vaâ caác ngöi sao, la baân cuäng àõnh hûúáng cho con ngûúâi biïët võ trñ trong khöng gian vaâ nhû thïë noá múã röång caác thúâi gian vaâ caác muâa ài biïín. Alexander àaä viïët khoaãng nùm 1180, "Khi caác ngûúâi ài biïín khöng thïí nhòn thêëy roä mùåt trúâi trong nhûäng thúâi tiïët mõt muâ vaâ khöng biïët thuyïìn cuãa mònh àang ài hûúáng naâo, hoå àùåt möåt cêy kim àïí noá quay trïn möåt nam chêm cho túái khi àêìu kim chó hûúáng bùæc vaâ dûâng laåi". Nhû thïë laâ baån bùæt àêìu trúã thaânh möåt duång cuå dêîn àûúâng trïn biïín, giuáp àúä rêët nhiïìu cho ngûúâi ài biïín khi gùåp thúâi tiïët xêëu hay khi hoå khöng thïí xaác àõnh phûúng hûúáng nhúâ mùåt trúâi. Vaâo thïë kyã 14, la baân àaä àûúåc du nhêåp vaâo vuâng Àõa Trung Haãi vaâ cöng viïåc thûúng maåi àûúâng biïín trúã nïn têëp nêåp. Möåt taâu Venice khi gùåp thúâi tiïët xêëu khöng coân phaãi thaã neo taåi caãng nûäa, maâ co á thïí ài voâng hai chuyïën vïì phña Àöng möîi nùm. Lúåi duång sûác gioá taåi Àõa Trung Haãi coá caái lúåi laâ coá thïí cho thuyïìn chaåy thuêån chiïìu gioá trong nhûäng thaáng coá mêy muâ. Trong nhûäng thaáng trúâi quang àaäng, tûâ thaáng nùm túái thaáng mûúâi, caác taâu thuyïìn tûâ Ai Cêåp trúã vïì Venice gùåp gioá bùæc vaâ têy bùæc ngûúåc chiïìu vúái mònh, nïn phaãi ài àûúâng voâng àïí àïën Sñp röìi quay vïì hûúáng têy. Nhûng trong nhûäng thaáng "thúâi tiïët xêëu", gioá thuêån chiïìu giuáp hoå dïî daâng ài theo con àûúâng thùèng. La baân àaä phaá vúä nhûäng truyïìn thöëng caã ngaân nùm bùçng caách múã ra àûúâng lûu thöng trïn Àõa Trung Haãi trong muâa àöng. Möåt lêìn nûäa, viïåc laâm chuã thúâi gian vaâ khöng gian ài àöi vúái nhau.
24. Daniel J. Boorstin 24 Ngûúåc laåi, úã ÊËn Àöå Dûúng, caác gioá muâa rêët àïìu àùån vò thay àöíi theo muâa, nïn ngûúâi ta sûã duång gioá muâa nhû la baân. Caác hoa tiïu cûá viïåc ài theo hûúáng gioá. Hoå cuäng khöng gùåp vêën àïì trúâi xêëu vò bêìu trúâi vuâng nhiïåt àúái luön luön trong saáng. Caác thuãy thuã coá gioá laâm la baân nïn khöng caãm thêëy cêìn möåt la baân naâo khaác. Vúái nhûäng lyá do khaác hùèn, caác thuãy thuã ài trïn Biïín Bùæc vaâ Baltic cuäng chûa caãm thêëy cêìn duâng àïën la baân. Hêìu hïët caác haânh trònh cuãa hoå àïìu qua nhûäng vuâng biïín nöng vaâ hoå àaä quen tòm ra àûúâng ài cuãa mònh dûåa vaâo àûúâng dûúái àaáy biïín. ÚÃ nhûäng vuâng biïín caån naây, thuãy triïìu rêët maånh vaâ thay àöíi, nïn viïåc biïët àûúåc àöå sêu laâ yïëu töë söëng chïët cuãa ngûúâi thuãy thuã. Trïn baãn àöì cöí àiïín cuãa Fra Mauro (1495), öng àaä cùæt nghôa nhû sau, "Trïn biïín naây, ngûúâi ta khöng duâng la baân hay baãn veä, nhûng duâng àöì thùm doâ àöå sêu". Duång cuå thùm doâ naây laâ möåt "súåi dêy vaâ cuåc chò", giuáp ngûúâi thuãy thuã biïët àûúåc hònh thuâ vaâ tñnh chêët cuãa àaáy biïín. Möåt cuåc chò coá treát múä àûúåc thaã xuöëng àaáy biïín àï í ào àöå sêu vaâ khi keáo lïn cuäng cho möåt maâu caát hay buân úã dûúái àoá. Vò thïë nhûäng thuãy thuã coá kinh nghiïåm úã phûúng Bùæc rêët quen thuöåc vúái àaáy biïín cuãa hoå. Hiïín nhiïn, nhûäng thuãy thuã Àõa Trung Haãi laâ nhûäng ngûúâi hoan nghïnh chiïëc la baân nam chêm hún ai hïët. Ngay tûâ thïë kyã 16, nhûäng hoåa àöì àûúâng biïín Àõa Trung Haãi àaä àûúåc caãi tiïën vaâ àún giaãn hoáa khaá nhiïìu. Caác hoåa àöì xûa kia rêët phûác taåp vúái vö söë caác con àûúâng chùçng chõt nay veä ra àûúâng ài chó bùçng möåt võ trñ cuãa la baân. La baân àaä tùng thïm sûå chñnh xaác cho nhûäng kyä thuêåt xaác àõnh võ trñ cöí xûa, nay trúã thaânh duång cuå haâng àêìu vaâ thêåm chñ laâ duång cuå cêìn thiïët duy nhêët cho viïåc ài biïín.
25. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 25 CHÛÚNG 30 "CÖNG TRÒNH THAÁM HIÏÍM INDIES" Genoa, "thaânh phöë xinh àeåp vaâ huâng maånh trïn búâ biïín", laâ núi Colömbö àaä traãi qua 22 nùm àêìu àúâi, tûâ lêu àaä luön luön tranh giaânh quyïìn baá chuã àûúâng biïín úã phña àöng Àõa Trung Haãi vúái Venice. Tûâ möåt nhaâ tuâ úã Genoa, nhaâ thaám hiïím Marco Polo ngûúâi Venice àaä àoåc cho ngûúâi ta viïët laåi nhûäng cuöåc haânh trònh cuãa öng. Vaâo thúâi treã cuãa Colömbö, Genoa laâ möåt trung têm àoáng taâu vaâ haâng haãi phöìn thõnh vúái nhûäng nhaâ trùæc àõa chiïëm lônh thõ trûúâng caác hoåa àöì àûúâng biïín úã phña têy Àõa Trung Haãi. Hoå cuäng àaä veä nhûäng baãn àöì caác phêìn cuãa búâ biïín chêu Phi vûâa múái àûúåc ngûúâi Böì Àaâo Nha khaám phaá. Rêët coá thïí Colömbö àaä bùæt àêìu hoåc nghïå thuêåt veä baãn àöì taåi Genoa, röìi àem aáp duång úã Lisbon cuâng vúái em cuãa öng. Hiïín nhiïn Genoa luön luön laâ quï hûúng vaâ caái nöi cuãa nhûäng nhaâ thaám hiïím nhû Colömbö (1451-1506) vaâ John Cabot (1450-1498), nhûng nhûäng cöng trònh thaám hiïím àûúâng biïín lúán àoâi hoãi nhiïìu nguöìn lûåc to lúán hún, möåt hêåu cûá röång hún vaâ möåt hûúáng ài xa hún vïì phûúng têy vaâo thúâi kyâ maâ ngûúâi Höìi nùæm giûä phêìn lúán àêët phña àöng Àõa Trung Haãi. Nùm 1476, khi Colömbö àang phuåc vuå trïn möåt taâu lúán trong möåt toaán lñnh höå töëng möåt chuyïën haâng qua eo Gibraltar vaâ ài lïn phña bùæc chêu Êu, tauâ cuãa öng bõ möåt haåm àöåi cuãa Phaáp têën cöng vaâ àaánh chòm. May thay sûå kiïån naây xaãy ra gêìn Lagos, chó caách xa búâ biïín Böì Àaâo Nha möåt ñt dùåm, laâ núi hoaâng tûã Henry àùåt cùn cûá cuãa mònh. Colömbö luác àoá laâ möåt thanh niïn hai mûúi lùm tuöíi àaä duâng nhûäng maái cheâo daâi kïët thaânh phao vaâ àaä vaâo àûúåc búâ thoaát naån. Hoáa ra àêy laåi laâ núi dûâng chên may mùæn vaâ tuyïåt vúâi do trúâi àõnh cho chaâng trai ài biïín àêìy tham voång naây. Nhûäng ngûúâi úã Lagos hïët sûác thên thiïån àaä cho Colömbö thay quêìn aáo vaâ ùn uöëng, röìi àûa anh túái Lisbon gùåp em trai mònh laâ Bartolomeo. Khi Colömbö cuâng em trai mònh múã möåt cûãa tiïåm úã Lisbon, nhûäng con taâu cuãa Böì Àaâo Nha vêîn àang lêìn moâ doåc xuöëng búâ biïín
26. Daniel J. Boorstin 26 phña têy chêu Phi vaâ múái chó àïën àûúåc Võnh Guinea. Nhûng toaân thïí chêu Phi theo nhû Ptolïmï àaä hònh dung ra vêîn chûa àûúåc caác nhaâ haâng haãi thaám hiïím hïët. Cuöëi nùm 1484, khi Colömbö trònh lïn vua Joan II cuãa Böì Àaâo Nha "Cöng trònh thaám hiïím Indies", coá veã nhû con àûúâng biïín phña têy khöng nhûäng coá thïí ngùæn hún nhûng coá leä laâ con àûúâng duy nhêët àïí àïën Indies. Trûúác àoá caã möåt thêåp niïn, võ vua tiïìn nhiïåm cuãa vua Joan laâ Alfonso V àaä tûâng nghô túái khaã nùng coá möåt con àûúâng biïín phña têy dêîn túái Indies. Öng àaä tham khaão yá kiïën cuãa möåt söë chuyïn gia ngûúâi Florentin laâ Paolo dal Pozzo Toscanelli (1397-1482), vûâa laâ baác sô, nhaâ thiïn vùn vaâ nhaâ trùæc àõa. Öng naây àaä viïët möåt laá thû vaâo ngaây 25 thaáng 6, 1474, gúiå yá "coá möåt con àûúâng biïín dêîn túái àêët Gia Võ, ngùæn hún con àûúâng ài qua Guinea". Vaâ Toscanelli àaä tin tûúãng thuyïët phuåc vua cho thûã con àûúâng phña têy naây. Trong thûåc tïë, chñnh Toscanelli àaä veä ra möåt baãn àöì haâng haãi cuãa Àaåi Têy Dûúng vaâ öng àaä gúãi baãn àöì naây keâm theo laá thû túái Lisbon. Cuöëi nùm 1481 hay àêìu nùm 1482, khi Colömbö nghe biïët vïì laá thû naây, öng àaä phêën khúãi viïët thû cho Toscanelli vaâ xin thïm thöng tin. Toscanelli höìi êm bùçng möåt laá thû khñch lïå keâm theo möåt baãn àöì khaác. Colömbö àaä mang theo baãn àöì naây trong haânh trònh cuãa mònh àïí chûáng minh Toscanelli àaä noái àuáng. Sau khi àaä caãm thêëy chùæc chùæn, Colömbö giúâ àêy caãm thêëy say mï muöën thûã thúâi vêån to lúán naây. Chuyïån khoá laâ phaãi laâm sao thuyïët phuåc caác nhaâ taâi trúå. Àïí thuyïët phuåc nhûäng nhaâ àêìu tû boã vöën vaâo möåt dûå aán múái meã nhû thïë, Colömbö phaãi nghiïn cûáu kyä lûúäng nhûäng taâi liïåu cuãa caác ngûúâi ài biïín, caác nhaâ trùæc àõa, caác nhaâ thêìn hoåc vaâ triïët hoåc. Nùm 1484, Colömbö chñnh thûác àïå trònh Cöng Trònh Thaám Hiïím Indies lïn vua Joan II. Luác àêìu vua Joan rêët phêën khúãi vïì kïë hoaåch cuãa chaâng trai nùng nöí ngûúâi Genoa naây. Nhûng khi Colömbö xin vua cêëp cho nhên viïn vaâ trang bõ ba chiïëc taâu caravel, nhaâ vua "àaä khöng mêëy tin tûúãng" vaâ cho rùçng Colömbö chó laâ "möåt tay khoaác laác vaâ àêìy tûúãng tûúång viïín vöng". Tuy nhiïn vua cuäng thêëy khaá thuyïët phuåc vò taâi ùn noái cuãa Colömbö vaâ àaä giao kïë hoaåch naây cho möåt töí chuyïn gia xem xeát. Töí chuyïn gia naây àaä baác boã kïë hoaåch. Hoå baác boã kïë hoaåch naây khöng phaãi dûåa trïn bêët àöìng quan àiïím cuãa hoå vïì hònh cêìu cuãa
27. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 27 traái àêët, vò thúâi àoá, nhûäng hoåc giaã chêu Êu khöng coân nghi ngúâ gò àiïìu naây. Nhûng tiïíu ban naây coá veã thùæc mùæc vò Colömbö àaä tñnh toaán quaá thêëp àûúâng daâi trïn biïín dêîn túái chêu AÁ. Vaâ trong thûåc tïë, nhûäng thùæc mùæc cuãa hoå chûáng toã coá cú súã hún nhûäng hy voång cuãa Colömbö. Tiïíu ban chuyïn mön cuãa vua Joan II khöng àïí mònh bõ thuyïët phuåc búãi nhûäng hi voång cuãa Colömbö. Trong thûåc tïë, hoå coá lyá hún nhûäng hi voång haäo huyïìn cuãa chaâng trai Colömbö nùng nöí. Àûúâng chim bay tûâ Canaries túái Nhêåt Baãn laâ mûúâi ngaân saáu trùm haãi lyá vaâ nhûäng ûúác tñnh cuaã hoå coá leä gêìn àuáng vúái con söë naây. Vò thïë hoå khöng cöí vuä vua àêìu tû vaâo möåt kïë hoaåch quaá mú höì trïn lyá thuyïët cuãa Colömbö. Nùm 1485 laâ möåt nùm xui xeão cho Colömbö vïì nhiïìu phûúng diïån. Nùm àoá vúå öng chïët vaâ öng cuâng con trai 5 tuöíi laâ Diego rúâi àêët nûúác maâ öng àaä sinh söëng phêìn lúán tuöíi trûúãng thaânh cuãa mònh. Öng sang Têy Ban Nha vúái hi voång gùåp nhiïìu may mùæn hún cho dûå aán luön aám aãnh öng. Taåi àêy öng àaä thaânh cöng lúán caã vïì buön baán lêîn ngaânh haâng haãi. Àûúåc em öng laâ Bartölömïo trúå giuáp, trong baãy nùm tiïëp theo, öng ài àïën caác triïìu àõnh cuãa Têy Êu àïí trònh baây Cöng Trònh Thaám Hiïmí Indies cuãa mònh. Taåi Têy Ban Nha, luác àêìu öng àaä gúåi àûúåc sûå quan têm cuãa Baá tûúác Medina Celi, möåt chuã taâu giaâu coá úã Cadiz. Leä ra Celi àaä coá thïí taâi trúå cho öng ba chiïëc taâu caravel nïëu hoaâng hêåu cuãa Têy Ban Nha khöng tûâ chöëi. Nïëu thûåc hiïån àûúåc, kïë hoaåch thaám hiïím naây chùæc chùæn phaãi laâ möåt kïë hoaåch hoaâng gia. Phaãi möåt nùm sau hoaâng hêåu múái cho Colömbö triïìu kiïën. Vaâ röìi, baâ cuäng àaä cho möåt tiïíu ban nghiïn cûáu, àûáng àêìu laâ Hernando de Talavera, cha giaãi töåi cuãa baâ, àïí nghe Colömbö trònh baây chi tiïët nhûäng àïì nghõ cuãa mònh vaâ cho lúâi nhêån xeát. Luác naây Colömbö phaãi traãi qua nhûäng nùm àen töëi vò thaái àöå thû laåi cuãa hoaâng hêåu Isabella vaâ caác cêån thêìn cuãa baâ. Tiïíu ban àaä cho nhûäng kïët luêån àaánh giaá lyá thuyïët cuãa hoå, nhûng khöng chêëp nhêån cuäng khöng baác boã kïë hoaåch. Caác chuyïn gia trong tiïíu ban tiïëp tuåc möí xeã kïë hoaåch vaâ bùæt Colömbö phaãi chúâ àúåi vúái möåt moán lûúng ñt oãi cuãa triïìu àònh. Trong thúâi gian chúâ àúåi cuöåc thûúng lûúång keáo daâi naây, öng sûåc nhúá vua Joan II àaä toã ra rêët thên thiïån vúái öng vaâo nhûäng nùm
28. Daniel J. Boorstin 28 1484-85, thïë laâ öng quyïët àõnh quay trúã laåi Lisbon àïí thûã möåt lêìn nûäa. Tûâ Seville, Colömbö viïët möåt laá thû gûãi vua Böì Àaâo Nha, trònh baây nhûäng hi voång cuãa mònh. Nhûng lêìn trûúác, khi rúâi Böì Àaâo Nha, Colömbö àaä úã trong möåt tònh traång taâi chaánh khöën quêîn vaâ coân nhiïìu moán núå chûa thanh toaán. Vò thïë öng khöng daám quay trúã laåi Lisbon trûúác khi àûúåc vua baão àaãm khöng bõ bùæt vò núå nêìn. Vua àöìng yá, khen ngúåi taâi nùng cuãa Colömbö vaâ truyïìn cho öng cûá àïën. Vua caãm thêëy phêën khúãi trúã laåi vaâ chùæc chùæn laâ vò hai chuyïën haânh trònh cuãa Dulmo vaâ Estreito túái Antilla àaä thêët baåi. Ngoaâi ra, vua cuäng khöng àûúåc tin gò vïì cuöåc haânh trònh 7 thangá trûúác cuãa Brrtolomeo Dias", ngûúâi àaä ài tòm con àûúâng biïín phña àöng túái ÊËn Àöå trong chuyïën thaám hiïím thûá hai mûúi cuãa Böì Àaâo Nha. Röët cuöåc Colömbö àaä choån phaãi thúâi àiïím töìi tïå nhêët. Àuáng luác Colömbö vaâ em mònh laâ Bartolomeo àïën àoá vaâo nùm 1488, thò Bartolomeo Dias cuäng àaä thaânh cöng trúã vïì, mang theo tin töët laânh laâ hoå àaä ài voâng qua Muäi AÃo Voång vaâ àaä phaát hiïån ra quaã thûåc coá möåt àûúâng biïín phña àöng túái ÊËn Àöå. Thaânh cöng vaâ triïín voång cuãa Dias àaä laâm cho vua khöng coân huá túái Colömbö nûäa. Nïëu àaä coá con àûúâng dïî daâng úã phña àöng, thò coân cêìn gò nghô túái möåt con àûúâng theo hûúáng khaác? Hai anh em Colömbö luác naây chó coân hi voång mong manh laâ sûå thaânh cöng cuãa Böì Àaâo Nha vïì phña àöng coá thïí khñch àöång sûå caånh tranh cuãa caác nûúác khaác vïì caác kïë hoaåch theo möåt hûúáng khaác. Coá veã nhû Btolomeo àaä àïën nûúác Anh nhûng khöng thuyïët phuåc àûúåc vua Henry VII. Öng ài sang Phaáp, cöë gùæng thuyïët phuåc vua Charles VIII. Luác àêìu vua khöng quan têm, nhûng baâ chõ cuãa vua àaä giuáp àúä cho Bartolomeo úã laåi Phaáp vaâ laâm cöng viïåc veä baãn àöì. Trong luác àoá Colömbö úã Lisbon quay trúã laåi Seville vaâ öng thêëy vua Ferdinand vaâ hoaâng hêåu Isabella vêîn coân àang do dûå. Thêët voång, öng lïn taâu ài Phaáp àïí giuáp Bartölömïo thuyïët phuåc vua Charles VIII. Bêët ngúâ, khi öng àang trïn àûúâng ài, hoaâng hêåu Isabella àöåt ngöåt quyïët àõnh giûä Colömbö úã laåi Têy Ban Nha. Coá thïí hoaâng hêåu hiïíu rùçng Colömbö àang àõnh ài àïì nghõ húåp àöìng cuãa öng cho nûúác laáng giïìng. Baâ àaä quyïët têm àaánh àöíi bêët cûá àiïìu gò àïí taâi trúå cho kïë hoaåch cuãa Colömbö. Trong quyïët àõnh vaâo phuát choát cuãa mònh, hoaâng hêåu àaä phaái sûá giaã túái gùåp Colömbö trûúác khi öng cêåp bïën nûúác Phaáp. Cuöëi cuâng, thaáng 4, 1492, taám nùm sau khi Colömbö àïì nghõ kïë hoaåch
29. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 29 cuãa mònh lêìn àêìu tiïn vúái vua Böì Àaâo Nha, öng àaä kyá kïët nhûäng húåp àöìng vúái triïìu àònh Têy Ban Nha, kïët thuác nhûäng nùm ài thuyïët phuåc vaâ thûúng lûúång. Giúâ àêy, tiïu àiïím duy nhêët cuãa Colömbö laâ biïín.
30. Daniel J. Boorstin 30 CHÛÚNG 31 THUÊÅN GIOÁ, THUÊÅN TÒNH, VAÂ MAY MÙÆN Sûå quyïët têm cho Cöng Trònh Thaám Hiïím Indies cuãa Colömbö vaâ têët caã kho baáu cuãa Ferdinand vaâ hoaâng hêåu Isabella seä laâ vö ñch nïëu Colömbö khöng coá gioá thuêån vaâ khöng biïët trang bõ àïí àiïìu khiïín sûác gioá giuáp öng coá thïí ra ài vaâ trúã vïì. Thúâi àaåi thuyïìn buöìm àaä qua ài khiïën chuáng ta khöng coân caãm thêëy thaán phuåc taâi àiïìu khiïín sûác gioá cuãa Colömbö nhû thïë naâo. Hiïín nhiïn, Colömbö àaä hiïíu biïët sai laåc vïì caác àaåi luåc. Öng thûåc sûå khöng hiïíu biïët àêët liïìn, nhûng öng laåi rêët raânh vïì biïín, maâ vaâo thúâi ào,á hiïíu raânh vïì biïín coá nghôa laâ hiïíu raânh vïì gioá. ÚÃ tuöíi 41, khi Colömbö giaânh àûúåc cú höåi thi thöë cöng trònh to lúán cuãa mònh, öng àaä coá sùén döìi daâo kinh nghiïåm ài biïín. Dûúái cúâ Böì Àaâo Nha, öng àaä vûúåt biïín tûâ Voâng Bùæc Cûåc xuöëng gêìn túái xñch àaåo vaâ tûâ biïín Aegï túái quêìn àaão Azores. Öng cuäng àaä ài möåt chuyïën buön len, caá khö vaâ rûúåu vang túái caác vuâng viïîn bùæc cuãa Aixúlen vaâ Ailen, quêìn àaão Azoes vaâ Lisbon. Röìi coá luác Colömbö àaä söëng úã Porto Santo, úã quêìn àaão Madeira. Tûâ àoá, öng àaä laåi ra biïín vaâ chó huy caác cuöåc haânh trònh túiá Sao Jorge da Mina, möåt trung têm thûúng maåi phöìn thõnh cuãa Böì Àaâo Nha trïn Búâ Biïín Vaâng úã Võnh Guinea. Nhûäng kinh nghiïåm phong phuá cuãa öng khi ài qua nhûäng vô àöå phña bùæc vaâ gùåp nhûäng hiïím nguy úã biïín giúâ àêy bùæt àêìu phuåc vuå cho muåc àñch to lúán duy nhêët cuãa öng. Thïë laâ saáng súám ngaây 3 thaáng 8, nùm 1492, àoaân taâu thaám hiïím cuãa Colömbö göìm 3 taâu lúán àaä rúâi caãng Palos de la Frontera gêìn cûãa biïín Rio Tinto àïí tiïën túái möåt cuöåc khaám phaá tònh cúâ. Thay vò bùæt àêìu löå trònh theo hûúáng têy tûâ Têy Ban Nha, Colömbö luác àêìu ài theo hûúáng nam túái quêìn àaão Canary vaâ röìi thêån troång traánh nhûäng àúåt gio á têy rêët maånh úã Bùæc Àaåi Têy Dûúng. Tûâ Canary, öng nhùæm thùèng phña têy àïí lúåi duång hûúáng gioá àöng bùæc thuêån vaâo muâa àoá, àïí coá thïí ài thùèng túái àñch. Möåt lúåi àiïím tònh cúâ cuãa löå trònh naây theo quan àiïím cuãa Colömbö laâ quêìn àaão Canary laåi nùçm trïn cuâng vô tuyïën vúái Cipangu (Nhêåt Baãn), laâ
31. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 31 àñch maâ Colömbö àaä choån àùåc biïåt theo taâi liïåu cuãa Marco Polo. Öng coá thïí ài thùèng vïì phña têy, doåc theo vô tuyïën cuãa mònh, cho túái khi túái àñch mong muöën úã vuâng Indies. Ngûúâi ta cho rùçng vô tuyïën naây cuãa quêìn àaão Canary laâ chöî maâ Àöng vaâ Têy gêìn nhau nhêët, vò theo Marco Polo, trïn vô tuyïën naây, caác àaão cuãa Nhêåt Baãn traãi daâi möåt ngaân nùm trùm mûúi dùåm ngoaâi khúi búâ biïín Trung Hoa. Sau khi àaä vaåch ra löå trònh naây, Colömbö ài thùèng theo hûúáng gioá. Gioá to, thuêån vaâ àïìu khiïën àoaân ngûúâi cuãa Colömbö e súå rùçng khi túái nhûäng vuâng àoá, hoå seä khöng gùåp gioá têy àïí trúã vïì. Thûåc ra, hoå búát lo súå khi Colömbö vaâo ngaây 19 thaáng 9 àaä ào àöå sêu cuãa vuâng biïín naây vaâ thêëy rùçng úã àöå sêu 200 saãi vêîn chûa gùåp àaáy biïín vaâ hoå àang taåm thúâi ài vaâo möåt vuâng coá gioá thay àöíi. Ngaây 5 thaáng 10, àoaân thaám hiïím vui mûâng khi thêëy nhûäng àaân chim trúâi bay ngang qua. Vaâ röìi, sau 33 ngaây, luác 2 giúâ saáng ngaây 12 thaáng 10, möåt ngûúâi àûáng canh trïn taâu Phinta tuyïn böë mònh àûúåc phêìn thûúãng 5 ngaân quan, vò anh ta laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä reo lïn "Àêët! Àêët!". Trong cuöåc haânh trònh quay vïì, Colömbö choån hûúáng bùæc, phña trïn "vô àöå ngûåa", úã gêìn vô àöå 35, núi öng coá thïí gùåp nhûäng nhoám ngûúâi ài buön chêu Êu. Tuy Colömbö tñnh àuáng theo chiïìu gioá, nhûng àûúâng vïì cuãa öng gùåp nhiïìu cún baäo lúán. Phaãi chùng Colömbö àaä thaânh cöng nhúâ hiïíu biïët vûäng chùæc vïì sûác gioá, hay nhúâ baãn nùng cuãa möåt ngûúâi ài biïín tuyïåt vúâi? Trûúác caã khi öng khúãi haânh, öng àaä coá kinh nghiïåm baãn thên vïì tñnh chêët cuãa caác loaåi gioá úã nhûäng vô àöå khaác nhau maâ öng phaãi traãi qua trïn löå trònh túái Indies vaâ öng àaä àûúåc trang bõ àêìy àuã phûúng tiïån àïí choån löå trònh ài vaâ vïì töët nhêët. Viïåc "khaám phaá" chêu Myä àaä laâm lu múâ nhûäng khaám phaá khaác cuãa Colömbö, vò thúâi àaåi thuyïìn buöìm àaä qua ài laâm chuáng ta khöng coân àaánh giaá cao nhûäng khaám phaá êëy nûäa. Ngay trong chuyïën haânh trònh àêìu tiïn, Colömbö thûåc sûå àaä coá ba khaám phaá quan troång. Ngoaâi viïåc tòm thêëy nhûäng vuâng àêët maâ ngûúâi chêu Êu khöng khaám phaá ra trûúác àoá, öng coân khaám phaá àûúâng biïín theo hûúáng têy töët nhêët tûâ chêu Êu àïën Bùæc Myä vaâ àûúâng biïín theo hûúáng àöng töët nhêët luác trúã vïì. Colömbö àaä khaám phaá ra nhûäng löå trònh cêìn thiïët cho nhûäng taâu beâ sûã duång sûác gioá. Mùåc duâ coá thïí öng khöng thûåc sûå biïët mònh àang ài vïì àêu hay mònh múái
32. Daniel J. Boorstin 32 túái àêu, nhûng öng thûåc sûå laâ bêåc thêìy vïì sûác gioá, giuáp cho nhûäng ngûúâi khaác coá thïí tiïëp nöëi cöng trònh cuãa öng. Hiïín nhiïn, öng cuäng coân phaãi biïët caách chó huy àoaân ngûúâi cuãa mònh vaâ viïåc cuãng cöë tinh thêìn cuãa àoaân thuãy thuã trïn möåt haânh trònh daâi túái vuâng laå khöng phaãi chuyïån dïî daâng. Trong cuöåc haânh trònh 33 ngaây naây, cuöåc nöíi loaån cuãa àoaân thuãy thuã khöng chó xaãy ra möåt lêìn. Cêìn phaãi hoaân têët cuöåc haânh trònh àïën vuâng Indies trûúác khi àoaân thuãy thuã mêët hïët kiïn nhêîn. Ngay tûâ àêìu Colömbö àaä hûáa vúái hoå laâ ho å seä túái àêët liïìn sau khi ài àûúåc 750 haãi lyá caách xa phña têy quêìn àaão Canaries. Cêìn phaãi baão àaãm vúái hoå rùçng hoå seä khöng ài àïën chöî khöng thïí quay trúã vïì. Colömbö àaä khöng ngêìn ngaåi sûã duång nhûäng maánh khoáe thêåm chñ coá tñnh àaánh lûâa àïí giûä cho àoaân thuãy thuã cuãa mònh khöng mêët tinh thêìn vaâ têåp trung sûác lûåc cho muåc àñch chung. Öng khöng quïn möëi quan têm cuãa thuãy thuã laâ trúã vïì nhaâ vaâ vïì àuáng thúâi haån. Àïí chùæc chùæn khöng laâm thuãy thuã naãn loâng, öng àaä cöë tñnh ghi sai nhêåt kyá haânh trònh hùçng ngaây. Khi ghi laåi khoaãng àûúâng àaä ài àûúåc, "öng àaä quyïët àõnh ghi laåi con söë thêëp hún tñnh toaán cuãa mònh, àïí nïëu cuöåc haânh trònh coá lêu cuäng seä khöng laâm cho thuãy thuã súå haäi vaâ naãn loâng". Vñ duå, ngaây 25 thaáng 9, tûå mònh Colömbö tin rùçng hoå àaä ài àûúåc 21 haãi lyá, "nhûng öng laåi thöng baáo cho thuãy thuã laâ múái ài àûúåc 13 haãi lyá; búãi vò öng luön luön giaã vúâ noái rùçng quaäng àûúâng ài ngùæn hún, nïn cuöåc haânh trònh khöng coá veã keáo daâi quaá lêu". Trong thûåc tïë, Colömbö àaä àaánh laâ hoå ñt hún laâ öng dûå àõnh. Öng khöng nhêån ra laâ thoái quen cuãa mònh àaä khiïën mònh tñnh toaán khoaãng caách bùçng möåt con söë cao hún thûåc tïë. Kïët quaã laâ nhûäng con söë "giaã" maâ öng thöng baáo cho thuãy thuã laåi gêìn àuáng vúái sûå thêåt hún laâ nhêåt kyá "thêåt" cuãa öng. Caã khi thúâi tiïët ïm aã, khöng mûa vaâ biïín lùång, caác thuãy thuã cuäng kïu ca lêím bêím. Nïëu trúâi khöng mûa, lêëy nûúác ngoåt àêu ra úã trïn biïín mùån naây? Nïëu Colömbö phaãi àûa hoå vïì hûúáng têy khöng haån àõnh, nhû möåt söë thuãy thuã e súå, thò hi voång duy nhêët àïí hoå trúã vïì vúái gia àònh chó coá thïí laâ neám öng xuöëng biïín. Colömbö àaä duâng nhûäng lúâi leä "ngoåt ngaâo" àïí gaåt boã nhûäng lúâi phaân naân cuãa hoå vaâ cho hoå thêëy nhûäng viïîn tûúång rûåc rúä vúái nhûäng kho baáu cuãa miïìn àêët Indies maâ moåi ngûúâi seä cuâng àûúåc chia phêìn. Nhûng öng cuäng caãnh baáo hoå vïì hêåu quaã thaãm khöëc seä xaãy ra nïëu hoå trúã vïì Têy Ban Nha maâ khöng coá öng. Trong chuyïën ra biïín àêìu tiïn, Colömbö coân coá möåt yïëu töë quyá baáu khaác nûäa, àoá laâ may mùæn. Thúâi
33. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 33 tiïët àeåp quaá sûå mong ûúác cuãa öng, àïën chöî, theo lúâi öng, "hûúng võ cuãa nhûäng buöíi saáng quaã laâ möåt niïìm khoaái laåc". "Thúâi tiïët giöëng nhû thaáng tû úã Andalusia, chó thiïëu àiïìu laâ khöng àûúåc nghe tiïëng sún ca". Möåt thaânh tûåu cuãa Colömbö cuäng àaáng àûúåc ghi nhêån, àoá laâ öng coá khaã nùng úã nhûäng chuyïën ài sau trúã laåi àûúåc nhûäng miïìn àêët maâ öng àaä tònh cúâ khaám phaá ra trong chuyïën ài trûúác. Àiïìu naây coân àaáng kïí hún nïëu ta nhúá rùçng caác duång cuå ài biïín öng duâng rêët thö sú. Vaâo thúâi Colömbö, viïåc ài biïín dûåa vaâo quan saát bêìu trúâi coân rêët keám phaát triïín. Öng chó sûã duång chiïëc thûúác ào àöå àún giaãn cuãa mònh nhûng coá thïí quan saát àûúåc têët caã nhûäng àiïím möëc cêìn thiïët trong suöët möåt nùm cho túái khi öng àaä vaâo gêìn búâ úã Jamaica. Phaãi nhiïìu nùm sau khi Colömbö mêët, viïåc ài biïín bùçng quan saát bêìu trúâi múái coá àûúåc nhûäng duång cuå bònh thûúâng cho ngûúâi hoa tiïu chuyïn nghiïåp chêu Êu. Àïí àõnh hûúáng ài vaâ võ trñ cuãa mònh trïn biïín, Colömbö chó dûåa vaâo nhûäng àiïím möëc cöë àõnh àïí tñnh toaán. Àêy laâ möåt kyä nùng thûåc tiïîn hún laâ möåt kyä thuêåt khoa hoåc. Öng duâng la baân nam chêm àïí àõnh hûúáng, röìi ûúác tñnh àûúâng daâi bùçng cachá àoaán chûâng töëc àöå maâ taâu àang chaåy, bùçng caách quan saát nhûäng boåt nûúác, rong biïín úã caác võnh, hay möåt vêåt naâo àoá nöíi gêìn àêëy. Caác ûúác tñnh cuãa öng chó phoãng chûâng, vò maäi túái thïë kyã 16 ngûúâi ta múái phaát minh ra duång cuå ào töëc àöå cuãa taâu trïn biïín. Àõnh hûúáng dûåa vaâo nhûäng àiïím möëc cöë àõnh coá thïí giuáp tòm ra võ trñ cuãa mònh tûâ möåt àiïím àaä biïët túái möåt àiïím khaác, taåi nhûäng vuâng maâ phoâng caãnh, caác vuâng biïín nöng vaâ caác doâng nûúác àaä quen thuöåc. Nhûng noá khöng cho baån biïët võ trñ úã nhûäng vungâ biïín laå. Chuáng ta nïn nhúá rùçng Colömbö nghôa mònh àang ài túái möåt vuâng àêët àaä biïët trûúác.
34. Daniel J. Boorstin 34 CHÛÚNG 32 THIÏN ÀÛÚÂNG TÒM ÀÛÚÅC VAÂ ÀAÁNH MÊËT Vò nghô mònh seä toã ra bêët kñnh nïëu viïët thùèng cho vua Ferdinand vaâ hoaâng hêåu Isabella, nïn öng àaä viïët tûúâng trònh naây qua möåt "laá thû" gûãi cho Santangel, võ cêån thêìn cuãa triïìu àònh vaâ cuäng laâ ngûúâi vaâo giêy phuát choát àaä thuyïët phuåc àûúåc hoaâng hêåu Isabella taâi trúå Cöng trònh thaám hiïím Indies. Laá thû cuãa Colömbö àûúåc viïët bùçng tiïëng Têy Ban Nha vaâ in úã Barcelona khoaãng ngaây 1 thaáng 4, 1439, röìi àûúåc dõch sang tiïëng Latinh ngaây 29 thaáng 4, röìi laåi àûúåc in úã Röma vaâo thaáng 5 thaânh möåt têåp nhoã daây 8 trang, vúái tûåa àïì De Insulis Inuentis. Àûúåc in ài in laåi nhiïìu lêìn, têåp tûúâng trònh naây trúã thaânh saách baán chaåy nhêët vaâo thúâi bêëy giúâ. ÚÃ Röma coân coá thïm ba lêìn xuêët baãn nûäa vaâo nùm 1493 vaâ saáu lêìn xuêët baãn khaác in úã Paris, Basel vaâ Antwerp vaâo caác nùm 1493-94. Khoaãng giûäa thaáng 6 nùm 1493, baãn vùn Latinh àûúåc dõch thaânh möåt têåp thi ca 68 khaác bùçng tiïëng Tuscan, thöí ngûä cuãa Florence. Phña Bùæc chêu Êu àûúåc tin vïì thaânh tñch cuãa Colömbö rêët muöån sau naây. Biïn Niïn Sûã Nuremberg nöíi tiïëng, möåt taâi liïåu lõch sûã bùçng tranh tûâ cuöåc taåo dûång trúâi àêët túái thúâi hiïån taåi (in ngaây 12 thaáng 7, 1493) khöng thêëy nhùæc gò àïën cuöåc haânh trònh cuãa Colömbö. Maäi túái thaáng 3, 1496 chuáng ta múái thêëy nhùæc àïën Colömbö úã Anh vaâ lêìn àêìu tiïn baãn dõch tiïëng Àûác laá thû cuãa Colömbö àûúåc in úã Strasbourg vaâo nùm 1498. Colömbö àaä àem àïën nhûäng tin tûác gò? ÊËn baãn minh hoåa àêìu tiïn cuãa taâi liïåu Colömbö bùçng tiïëng Latinh (Basel 1493) coá nhûäng hònh khùæc göî thö sú àaä tûâng àûúåc sûã duång trûúác kia trong nhûäng saách úã Thuåy Sô vaâ khöng liïn quan gò túái Colömbö, vuâng Indies, hay Tên Thïë Giúái. Möåt bûác khùæc göî minh hoåa caãnh Colömbö àùåt chên lïn àêët Indies, trïn möåt taâu lúán Àõa Trung Haãi vúái 40 maái cheâo, möåt bûác khaác coá leä muöën minh hoåa quêìn àaão Bahama, coá thïí àaä veä mötå laâng ven biïín chêu Êu naâo àoá. Colömbö tin chùæc rùçng nïëu ài ngang Biïín Têy öng seä àïën àûúåc Indies, nïn giúâ àêy öng bùæt àêìu tòm caách thuyïët phuåc àöng
35. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 35 àaão thñnh giaã hún nûäa. Öng àaä döëc hïët têm lûåc cho viïåc ài àïën Indies. Trong lêìn àêìu tiïn loan baáo vïì chuyïën haânh trònh ngoaån muåc cuãa mònh, Colömbö àaä thêån troång khöng nhùæc gò àïën nhûäng tai hoåa mònh àaä hay suyát gùåp - mêët taâu chó huy Santa Maria, sûå bêët phuåc cuãa Martin Alonso Pinzon, viïn chó huy taâu Pinta, hay tinh thêìn nöíi loaån cuãa thuãy thuã àoaân. Theo nhûäng quy àõnh vïì an ninh quöëc gia cuãa thúâi àoá, öng àaä loaåi boã nhûäng thöng tin vïì caác tuyïën àûúâng hay khoaãng àûúâng chñnh xaác àïí traánh sûå caånh tranh cuãa caác àöëi thuã ài theo con àûúâng öng àaä ài. Tuy Colömbö nhòn nhêån mònh chûa thûåc sûå nhòn thêëy Thaânh Caát Tû Haän hay cung àiïån Cipangu àêìy vaâng, nhûng öng àaä cho nhiïuì chi tiïët gúåi yá rùçng öng tin mònh àaä àïën àûúåc búâ biïín Trung Hoa. Öng tin chùæc Thaânh Caát Tû Haän úã khöng xa àoá bao nhiïu, chùæc chùæn chuyïën ài túái öng seä àïën àûúåc. Colömbö chuyïn chuá tòm hiïíu nhûäng dêëu hiïåu àïí cuãng cöë cho cöng trònh thaám hiïím Indies cuãa mònh. Chuyïën thaám hiïím àêìu tiïn cuãa öng vaâo àêët Cuba laâ àiïín hònh cho khung suy tû vaâ kyä thuêåt thaám hiïím cuãa öng. Ngaây 28 thaáng 10, 1492, àoaân taâu cuãa Colömbö vaâo àûúåc Bahña Bariay, möåt caãng àeåp úã möåt tónh phña àöng Cuba. Taåi àêy nhûäng ngûúâi baãn xûá úã San Salvador maâ öng àaä bùæt vaâ mang theo laâm thöng ngön àaä phoãng vêën nhûäng ngûúâi baãn xûá Indies vaâ hoå noái cho Colömbö biïët coá vangâ úã Cubanacan (nghôa laâ trung - Cuba), möåt deão àêët nhoã. Colömbö phêën khúãi nghô rùçng hoå muöën noái àïën "El Gran Can", Thaânh Caát Tû Haän cuãa Trung Hoa vaâ öng lêåp tûác phaái möåt phaái àoaân sûá giaã àïën gùåp võ quöëc vûúng phûúng Àöng àoá. Kïët quaã laâ hoå chó gùåp àûúåc chûâng 50 chiïëc lïìu laá coå. Tuâ trûúãng àõa phûúng thïët tiïåc hoå nhû nhûäng sûá giaã tûâ trïn trúâi phaái àïën vaâ ngûúâi dên hön chên hoå. Nhûng hoå khöng nghe noái gò àïën Thaânh Caát Tû Haän. Trïn àûúâng trúã vïì caãng, hai sûá giaã cuãa Colömbö cuäng àaä gùåp möåt sûå kiïån àöåc àaáo. Hoå gùåp möåt àoaân ngûúâi Indies thuöcå böå laåc Taino àang ài böå - "nhiïìu ngûúâi àang trúã vïì laâng, möåt tay cêìm quï cuãi àang chaáy vaâ hoå uöëng khoái tûâ nhûäng laá cêy, vò àoá laâ thoái quen cuãa hoå". Àiïëu xò gaâ daâi hoå mang theo seä àûúåc àöët laåi möîi khi hoå dûâng chên búãi nhûäng chuá beá cêìm que cuãi chaáy, röìi hoå chuyïìn cho nhûäng ngûúâi khaác trong àoaân möîi ngûúâi keáo vaâi húi qua löî muäi cuãa hoå. Nhûäng ngûúâi Tainos cûá nghó chên möåt laát röìi laåi ài tiïëp. Àêy laâ taâi liïåu àêìu tiïn cuãa chêu Êu vïì thuöëc laá. Trong khi bõ aám aãnh búãi vaâng cuãa Trung Hoa, àoaân sûá giaã cuãa Colömbö chó thêëy möåt têåp
36. Daniel J. Boorstin 36 tuåc cuãa ngûúâi sú khai. Ñt nùm sau, khi ngûúâi Têy Ban Nha àaä chiïëm Tên Thïë Giúái laâm thuöåc àõa vaâ tûå mònh biïët thûúãng thûác thuöëc laá, hoå àûa thuöëc laá vaâo chêu Êu, chêu AÁ vaâ chêu Phi, úã àoá thuöëc laá àaä trúã thaânh nguöìn phaát sinh cuãa caãi, thuá vui vaâ sûå chaán chûúâng. Trong thúâi gian àoá, Colömbö úã laåi bïën caãng nghiïn cûáu caác àiïím möëc àïí xaác nhêån niïìm tin cuãa mònh rùçng Cuba chñnh laâ tónh Mangi maâ Marco Polo àaä noái túái. Nhûäng thúâi giúâ raãnh röîi, öng thu thêåp nhûäng mêîu thûåc vêåt maâ öng tin chùæc chó coá thïí coá úã chêu AÁ. Nöíi tiïëng laâ con ngûúiâ suâng àaåo, Colömbö àaä lêëy caác tïn trong àaåo àïí àùåt tïn cho nhûäng núi öng àùåt chên túái lêìn àêìu - San Salvador, Navidad, Santa Maria de Guadalupe, S. M. de Monserate, S. M. la Antigua, S. M. la Redonda, San Martin, San Jorge, Santa Anastasia, San Cristobal, Santa Cruz, Santa Ursula y las xi mil Virgeness, San Juan Bautista. Öng tin mònh laâ sûá giaã cuãa Thiïn Chuáa coá sûá maång àem àûác tin àïën cho haâng triïåu têm höìn ngoaåi àaåo. Niïìm tin àoá àaä cho öng sûác maånh àïí chõu àûång nhûäng nùm bõ nhaåo baáng, sùén saâng mêët maång trûúác nhûäng cuöåc nöíi loaån cuãa thuãy thuã vaâ niïìm tin àoá seä tiïëp tuåc múã röång nhaän quan cuãa öng vïì àõa lyá thïë giúái. Trong 12 nùm tiïëp theo. Colömbö coân thûåc hiïån thïm ba cuöåc haânh trònh nûäa túái "Indies". Chuáng àûúåc goåi laâ nhûäng haânh trònh khaám phaá, nhûng chñnh xaác phaãi goåi laâ nhûäng haânh trònh xaác nhêån. Vúái nhûäng con ngûúâi ñt quyïët têm, nhûäng cuöåc haânh trònh naây coá thïí laâm tùng dêìn möëi nghi ngúâ vaâ thùæc mùæc. Khi nhûäng cuöåc haânh trònh liïn tiïëp thêët baåi trong viïåc dêîn túái Thaânh Caát Tû Haän hay khaám phaá ra sûå huy hoaâng cuãa phûúng Àöng, thêåt khoá thuyïët phuåc nhûäng ngûúâi khaác àang úã nhaâ. Tuy Colömbö rêët kheáo leáo tòm ra nhûäng chiïën lûúåc cùæt nghôa múái, nhûng vò nhûäng löëi cùæt nghôa naây caâng ngaây caâng gûúång gaåo hún, nïn möåt lêìn nûäa öng laåi trúã thaânh muåc tiïu cuãa sûå chï cûúi,â möåt sûå ruãi ro cuãa niïìm tin cuãa chñnh mònh. Chó saáu thaáng sau chuyïën haânh trònh àêìu tiïn, Colömbö laåi tiïëp tuåc lïn àûúâng. Lêìn naây cuöåc thaám hiïím cuãa öng coá quy mö lúán hún nhiïìu. Thay vò chó coá ba thuyïìn buöìm nhoã, öng coá möåt àoaân 17 taâu lúán vúái söë ngûúâi ñt laâ 1200 ngûúâi (vêîn khöng coá phuå nûä). Trong khi cuöåc haânh trònh àêìu tiïn chó laâ thaám hiïím, cuöåc haânh trònh thûá hai coá muåc àñch tòm cuãa caãi. Lêìn naây Colömbö coá nhiïåm vuå thiïët lêåp möåt cú súã thûúng maåi úã Hispaniola. Hún bao giúâ, lêìn naây
37. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 37 öng bõ thuác eáp phaãi chûáng minh laâ àaä tòm àûúåc kho baáu huyïìn thoaåi úã Indies. Thaânh tñch ài biïín cuãa Colömbö lêìn naây coân ngoaån muåc hún nhiïìu. Khi ài bùng qua àaåi dûúng, Colömbö àaä thaânh cöng trong viïåc giûä cho caã 17 con taâu ài chung vúái nhau vaâ nhû Samuel Eliot Morison khoaác laác, "Colömbö àaä cêåp bïën quêìn àaão Antilles Nhoã úã àuáng àõa àiïím theo khuyïën caáo cuãa ngaânh haâng haãi cho 4 thïë kyã sau!". Nhûäng khaám phaá cuãa öng cuäng quan troång, vò öng àaä khaám phaá ra quêìn àaão Antilles Nhoã, Jamaica vaâ Puerto Rico, tòm hiïíu búâ biïín nam Cuba vaâ thiïët lêåp khu àõnh cû chêu Êu àêìu tiïn úã phña naây cuãa Àaåi Têy Dûúng. Nhûng thûåc thïë vêîn chûa àuã àöëi vúái Colömbö. Öng àoâi phaãi àïën àûúåc búâ biïín chêu aá. Trong chuyïën ài thûá hai naây, khi Colömbö tuêìn tûå ài qua vö söë nhûäng àaão nhoã cuãa quêìn àaão Antilles Nhoã, öng àûúåc khñch lïå nhúâ viïåc nhúá laåi nhêån xeát cuãa Sir John Mandeville rùçng úã Indies coá nùm ngaân hoân àaão. Khi öng chaåm vaâo moãm phña nam cuãa Cuba, öng tin chùæc mònh àaä chaåm vaâo àaåi luåc chêu AÁ. Khi öng ài doåc búâ biïín têy Cuba tûâ Võnh Guacanayabo, öng tin chùæc mònh àang ài doåc búâ biïín thaânh phöë Mangi cuãa Marco Polo miïìn nam Trung Hoa. Khi àïën Bahña Corteás, öng biïët mònh àaä bùæt àêìu úã búâ biïín phña têy baán àaão Chersonese Vaâng (Baán Àaão Maä Lai). Tuy öng chûa tòm ra àûúâng biïín àïën ÊËn Àöå Dûúng theo nhû Marco Polo àaä noái, nhûng öng àaä tòm ra baán àaão maâ úã àoá öng coá thïí tòm thêëy con àûúâng àoá. Nhûng luác naây caác thuyïìn buöìm cuãa öng bõ roâ, caác caánh buöìm bõ raách túi taã, lûúng thûåc àang caån dêìn vaâ àoaân thuãy thuã bùæt àêìu coá dêëu hiïåu nöíi loaån. Colömbö quyïët àõnh quay vïì. Thêåt àaáng tiïëc. Nïëu öng chó ài thïm 50 dùåm nûäa, öng coá thïí àaä khaám phaá ra rùçng Cuba laâ möåt haãi àaão. Àoaân taâu cuãa Colömbö trúã vïì Têy Ban Nha vaâo thaáng 3, 1496 hoaân toaân khöng phaãi laâ möåt sûå khaãi hoaân. Öng àûúåc tiïëp àoán nöìng nhiïåt úã triïìu àònh, nhûng nhûäng khaám phaá cacá àaão Indies úã Biïín Têy khöng coân gêy êën tûúång naâo. Ngoaåi trûâ trong giúái trñ thûác ñt oãi, ngûúâi ta àoán nhêån tin tûác vïì cuöåc haânh trònh thûá hai naây rêët thúâ ú. Möåt lyá do chùæc chùæn laâ vò giaá trõ thûúng maåi cuãa cuöåc haânh trònh quaá nhoã nhoi saánh vúái vöën àêìu tû quaá lúán. Möåt ñt cöång sûå viïn thên cêån nhêët cuãa Colömbö cuäng bùæt àêìu nghi ngúâ chuyïån vuâng "Indies" cuãa Colömbö coá thêåt laâ chêu AÁ hay khöng. Joan de la Cosa, ngûúâi àaä chó huy chiïëc taâu Santa Maria trong chuyïën haânh trònh àêìu tiïn cuãa Colömbö vaâ cuäng coá mùåt trong chuyïën haânh trònh thûá hai àaä tûâng kyá tïn vaâo lúâi tuyïn thïå "Cuba
38. Daniel J. Boorstin 38 khöng phaãi möåt haãi àaão" theo nhû Colömbö àoâi hoãi. Nhûng khi La Cosa laâm baãn àöì thïë giúái nöíi tiïëng cuãa mònh nùm 1500, öng laåi chûáng minh Cuba laâ möåt haãi àaão. Caác nhaâ trùæc àõa chêu Êu khöng chùæc chùæn nïn trong nhiïìu nùm vêîn veä hai Cuba - möåt laâ àaão, coân möåt laâ àêët liïìn theo nhû hònh thïí àêët Mangi cuãa Marco Polo vaâ thuöåc miïìn nam Trung Hoa. Sau hai nùm vêët vaã vêån àöång, öng àaä thu thêåp àûúåc 6 taâu lúán àïí khúãi haânh chuyïën thaám hiïím thûá ba cuãa mònh vaâo ngaây 30 thaáng 5, 1498. Coá nhûäng tin àöìn vaâ baáo caáo noái rùçng möåt àaåi luåc coá thïí khöng phaãi laâ chêu AÁ nùçm úã möåt chöî naâo àoá úã phña têy nhûäng àaão maâ Colömbö àaä khaám phaá. Nhûng Colömbö khöng chuá têm vaâo àoá. Ngûúåc laåi, hún bao giúâ hïët, öng noáng loâng àêíy nhanh cuöåc haânh trònh cuãa mònh àïí tòm ra con àûúâng biïín ài voâng quanh quêìn àaão Chersonese Vaâng àïí túái ÊËn Àöå Dûúng vaâ nhû thïë coá thïí thanh minh cho nhûäng niïìm hi voång cuãa mònh. Trong cuöåc haânh trònh naây, khaám phaá àêìu tiïn laâ hoân àaão àûúåc öng goåi laâ Trinidad, Thiïn Chuáa Ba Ngöi. Röìi öng khaám phaá ra Võnh Paria, möåt võnh do chêu thöí söng Orinoco húåp thaânh. Têët nhiïn cho túái thúâi bêëy giúâ, àûác tin cuãa öng daåy rùçng trïn con àûúâng naây khöng thïí coá àêët liïìn. Nhûng laâm sao cùæt nghôa vuâng biïín nûúác ngoåt röång lúán naây vaâ nhûäng con söng nûúác ngoåt lúán àöí vaâo àêy? Àêy coá thïí laâ möåt vuâng àêët maâ Ptolïmï khöng biïët, thu gom têët caã lûúång nûúác ngoåt? "Töi tin àêy laâ möåt luåc àõa rêët lúán chûa tûâng biïët àïën tûâ trûúác àïën giúâ", Colömbö àaä ghi laåi trong höìi kyá nhû thïë. Thïë nhûng Colömbö vêîn chûa àaåt àûúåc muåc tiïu cuãa mònh laâ tòm ra con àûúâng biïín quanh quêìn àaão Chersonese Vaâng cuãa Marco Polo. Vò thïë öng àaä bùæt àêìu chuyïën thaám hiïím thûá tû cuäng laâ cuöëi cuâng cuãa öng. Vúái 4 thuyïìn buöìm caravel, öng rúâi caãng Seville ngaây 3 thaáng 4, 1502. Lêìn naây öng mang theo möåt laá thû cuãa vua vaâ hoaâng hêåu Têy Ban Nha gûãi cho Vasco da Gama, maâ öng hi voång seä gùåp taåi êën Àöå. Têët nhiïn khöng ai nghô àïën Thaái Bònh Dûúng, vò vaâo thúâi êëy noá vêîn chûa àûúåc chêu Êu biïët àïën. Gioá nheå àûa 4 taâu buöìm cuãa öng qua Àaåi Têy Dûúng, tûâ quêìn àaão Canary túái Maãtinique, chó trong voâng 21 ngaây. Ngaây khúãi haânh, Colömbö àûúåc 51 tuöíi vaâ öng àùåt tïn cho cuöåc haânh trònh thûá tû naây cuãa mònh laâ El Alto Viaje, Cuöåc Haânh Trònh Cao.
39. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 39 Vêîn chûa khaám phaá ra Cuba laâ möåt haãi àaão, öng ài tûâ Cuba doåc xuöëng phña têy nam cho túái khi öng chaåm vaâo laänh haãi Àaåi Têy Dûúng cuãa miïìn àêët ngaây nay laâ Cöång Hoâa Honduras. Röìi öng ài ven búâ biïín vïì hûúáng àöng vaâ nam, luön luön tòm kiïëm möåt cûãa ngoä quanh quêìn àaão tûúãng tûúång Chersonese Vaâng àïí vaâo ÊËn Àöå Dûúng. Öng vêîn coân tin tûúãng vò noá coá nhûäng dêëu hiïåu chûáng minh àùåc tñnh chêu AÁ cuãa nhûäng mêîu thûåc vêåt vaâ nhûäng lúâi àöìn àaåi vïì nhûäng moã vaâng giöëng nhû àûúåc Marco Polo mö taã. Sau nhiïìu lêìn vúä möång - vñ duå, khi öng khaám phaã ra Bahia Almóante gêìn biïn giúái Panama vaâ Costa Rica - öng àaä kïët luêån laâ khöng coá àûúâng biïín trong khu vûåc naây. Thay vò tûâ boã giaã thuyïët chêu AÁ cuãa mònh, coá veã nhû Colömbö àaä kïët luêån rùçng thûåc ra coá hai baán àaão chêu AÁ cuãa vuâng Chersonese Vaâng, möåt baán daão daâi hún laâ ngûúâi ta tûúãng. Öng vêîn cöë chêëp cho rùçng, chó cêìn ài thêåt xa xuöëng phña nam theo búâ biïín, öng coá thïí tòm ra con àûúâng vaâo êën Àöå Dûúng. Dêìu sao, coá thïí Võnh Paria khöng phaãi laâ möåt phêìn taách rúâi cuãa traái àêët, maâ chó laâ phêìn múã röång cuãa chêu AÁ. Cho túái luác chïët, Colömbö vêîn tin rùçng trong khi öng tònh cúâ khaám phaá ra möåt söë àaão vaâ baán àaão chêu AÁ chûa tûâng coá trïn baãn àöì, öng vêîn luön luön ài theo búâ biïín phña àöng cuãa chêu AÁ.
40. Daniel J. Boorstin 40 CHÛÚNG 33 ÀÙÅT TÏN CHO MIÏÌN ÀÊËT LAÅ Trong khi tïn tuöíi cuãa Christopher Colömbö àûúåc ca tuång khùæp núi trïn chêu Myä vaâ ngaây sinh cuãa öng trúã thaânh möåt ngaây lïî nghó, thò Amerigo Vespucci chó àûúåc ñt ngûúâi biïët àïën vaâ chùæc chùæn khöng phaãi möåt anh huâng dên töåc. Möåt sûã gia chêu Myä Latinh löîi laåc àaä phaân naân, "Trïn khùæp baán cêìu naây, tûâ Alaska túái Tierra del Puego, khöng coá möåt tûúång àaâi naâo àûúåc dûång lïn cho öng". Con ngûúâi tiïn phong naây cuãa Thúâi Àaåi Haâng Haãi, con ngûúâi coá cöng múã mang àêìu oác loaâi ngûúâi, àaä bõ kiïìm toãa trong thaái àöå goâ boá cuãa nhûäng keã sö vanh, nhûäng tay mö phaåm rúãi vaâ nhûäng nhaâ trñ thûác cuöngì nhiïåt nhûng ngu döët. Nhaâ hoåc giaã ngûúâi Myä Ralph Waldo Emerson àaä doäng doåc heát lïn maâ khöng maâng gò túái sûå kiïån, "Thêåt laå caã möåt chêu Myä to lúán laåi phaãi mang caái tïn cuãa möåt tïn tröåm, Amergo Vespucci, tay buön dûa chua úã Sevelle maâ chûác vuå cao nhêët trïn biïín chó laâ baån cuãa ngûúâi quaãn lyá neo buöìm trong möåt chuyïën thaám hiïím khöng bao giúâ xuêët phaát, thïë maâ àaä xoay súã àïí àaánh lûâa thïë giúái thay thïë tïn cuãa Colömbö vaâ àùåt tïn cho caã nûãa traái àêët bùçng caái tïn bêët lûúng cuãa mònh". Khöng hïì coá möåt chuát sûå thêåt trong nhûäng lúâi leä ba hoa êëy. Nhûäng lúâi sau àêy do nhûäng ngûúâi àöìng hûúng cuãa Vespucci ghi khùæc trïn nhaâ úã cuãa gia àònh öng thò chñnh xaác hún: "Möåt ngûúâi Florence quyá töåc, nhúâ cuöåc khaám phaá chêu Myä àaä laâm raång danh mònh vaâ xûá súã cuãa mònh; ngûúâi Múã Röång Thïë Giúái". Amerigo Vespucci sinh ra trong möåt gia àònh thïë gia úã Florence nùm 1454 vaâo luác maâ Thúâi Àaåi Phuåc Hûng cuãa YÁ àang manh nha. Öng söëng 38 nùm àêìu àúâi taåi àoá, phaát triïín oác toâ moâ khöng giúái haån vaâ nhûäng tham voång tri thûác seä chi phöëi cuöåc àúâi öng. Khi nhaâ danh hoåa Vasari ài hoåc vúái Michelangelo úã Florence, öng úã nhaâ möåt ngûúâi chuá cuãa Amerigo, cuäng laâ ngûúâi cho thi sô Ludovico Ariosto ài Cosimo. Leonardo da Vinci cuäng rêët aái möå khuön mùåt öng nöåi cuãa Amerigo nïn thûúâng ài theo öng trïn caác àûúâng phöë àïí chuêín bõ nhûäng neát veä maâ sau naây öng seä veä lïn möåt bûác chên dung àöåc àaáo bùçng chò maâu. Ghirlandaio àaä veä chên
41. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 41 dung cuãa gia àònh Vespucci, trong àoá coá Amerigo, trïn möåt bûác hoåa cuãa öng úã Thaánh Àûúâng Caác Thaánh. Höìi coân laâ möåt thanh niïn, Amerigo giuáp viïåc cho gia àònh Medici àïí tröng coi nhûäng cöng viïåc coá têìm mûác lúán cuãa hoå. Giöëng nhû chuã cuãa mònh laâ Lorenzo, Amerigo àoåc saách rêët nhiïìu, sûu têìm saách vaâ baãn àöì vaâ phaát triïín súã thñch àùåc biïåt vïì khoa trùæc àõa vaâ thiïn vùn. Amerigo àûúåc sûã sang Têy Ban Nha nùm 1492 àïí tröng coi cöng viïåc buön baán cuãa gia àònh medici. Taåi Seville öng trúã thaânh möåt chuã cung cêëp taâu thuyïìn vaâ caâng ngaây caâng quan saát vaâ hoåc hoãi nhiïìu vïì viïåc maåo hiïím trïn biïín, nïn caác hoaåt àöång cuãa öng àaä àöíi tû â laänh vûåc buön baán haâng hoáa sang thaám hiïím. Vaâo nùm 1499, nhûäng súã thñch thûúng maåi vaâ àõa lyá núi Vespucci àaä kïët húåp laåi àïí löi keáo öng cûúng quyïët ài theo tiïëng goåi múái naây. Vaâo thúâi àoá, ngûúâi ta àaä thêëy roä tûúng lai nïìn thûúng maåi cuãa Têy Ban Nha túái phûúng Àöng seä phaãi nùçm trïn àûúâng Biïín Têy. Ngûúâi Böì Àaâo Nha àaä chiïëm cûá con àûúâng quanh chêu Phi, nhûng Colömbö àaä chûáng minh rùçng coá thïí àïën àêët liïìn bùçng àûúâng biïín phña têy. Vespucci muöën thûã hoaân thaânh nhûäng hi voång cuãa Colömbö trong viïåc àùåt chên túái chêu aá. Cuöåc haânh trònh thûá ba cuãa Colömbö vêîn chûa heá múã con àûúâng túái êën Àö.å Vespucci giaãi thñch, "Töi coá yá àõnh thûã xem mònh coá thïí caây xúái maãnh àêët maâ Ptolïmï goåi laâ Muäi Catigara, laâ muäi àêët nöëi liïìn vúái Sinus Magnus khöng". Catagara àûúåc caác baãn àöì cuãa Ptolïmï veä trïn muäi àêët phña àöng nam cuãa luåc àõa chêu AÁ, àûúåc Marco mö taã nhû laâ àiïím maâ chung quay coá àêìy nhûäng kho baáu ngûúâi Trung Hoa raãi xuöëng trïn àûúâng túái Sinus Magnus vaâ Sinus Gangeticus, hai võnh lúán cuãa ÊËn Àöå dûúng. Vò Ptolïmï àaä xaác àõnh Catigara úã 8,5o nam xñch àaåo, nïn Vespucci muöën thûã tòm con àûúâng tûâ chöî naây maâ Colömbö àaä khöng àïí yá túái. Chó huy hai taâu lúán Vespucci kïët húåp vúái àoaân thaám hiïím do Alonso de Ojeda dêîn àêìu vaâ khúãi haânh tûâ Caádiz ngaây 18 thaáng 5, 1499. Chuyïën thaám hiïím naây àaä tröng thêëy miïìn àêët phña nam cuãa núi maâ Colömbö àaä àïën trong chuyïën haânh trònh thûá ba. Trong khi caác taâu khaác cuãa Ojeda ài vïì hûúáng bùæc àïí tòm kiïëm nhûäng kho baáu cuãa "Búâ Biïín Ngoåc" thò Vespucci ài vïì hûúáng nam, moâ mêîm tòm àûúâng quay Catigara. "Sau khi chuáng töi àaä ài àûúåc khoaãng 400 haãi lyá liïn tuåc doåc theo möåt búâ biïín, chuáng töi kïët luêån àêy laâ àêët liïìn; vuâng àêët naây úã phêìn ranh giúái cuöëi cuâng cuãa chêu aá vïì phña àöng vaâ úã phêìn àêìu cuãa noá vïì phña têy". Vespucci vêîn
42. Daniel J. Boorstin 42 coân sùén saâng tòm kiïëm tiïëp, nhûng nhûäng con moåt taâu àaä ùn thuãng voã taâu vaâ lûúng thûåc àaä caån, gioá vaâ doâng nûúác laåi ngûúåc chiïìu. Öng miïîn cûúäng phaãi quay vïì Têy Ban Nha. Vûâa khi trúã vïì Seville, öng àaä quyïët àõnh tiïëp tuåc khaám phaá trúã laåi. Öng viïët cho Lorenzo de’ Medici, "Khöng lêu nûäa, töi hi voång seä àem vïì nhûäng tin tûác vô àaåi vaâ khaám phaá ra àaão Tabrobana (Tñch Lan), nùçm giûäa ÊËn Àöå dûúng vaâ Võnh Ganges". Baãn tûúâng trònh chuyïën haânh trònh àêìu tiïn cuãa öng böåc löå nhûäng thïë giúái múái vïì tû tûúãng vaâ caãm xuác. Giöëng nhû Colömbö, khi Vespucci vûúåt qua Àaåi Dûúng, öng cuäng suyát theo thïë giúái cuãa Ptolïmï. Nhûng giú â àêy öng àaä àöíi sang möåt gioång àiïåu múái. "Thûa ngaâi Lorenzo àaáng kñnh; töi nghô rùçng chuyïën haânh trònh naây cuãa töi àaä baác boã yá tûúãng cuãa àa söë nhaâ triïët hoåc khi hoå cho rùçng khöng ai coá thïí söëng àûúåc taåi Vuâng Nhiïåt Àúái vò sûác noáng. Qua chuyïën haânh trònh naây, töi laåi thêëy sûå thêåt traái hùèn. Khöng khñ taåi vuâng naây maát meã vaâ ön hoâa hún vaâ söë ngûúâi söëng taåi àêy nhiïìu hún söë ngûúâi söëng taåi nhûäng núi khaác. Noái theo lyá trñ, töi noái thêìm thöi nheá, chùæc chùæn kinh nghiïåm giaá trõ hún lyá thuyïët". Vespucci àaä tûâ lêu phaãi àêu àêìu vúái viïåc xaác àõnh kinh àöå, vò àêy laâ chuyïån coá tñnh quyïët àõnh trong caác cuöåc vûúåt biïín theo hûúáng têy. AÁp duång möåt löëi múái àïí giaãi quyïët vêën àïì naây, öng àaä mang theo nhûäng baãng thiïn vùn vïì mùåt trùng vaâ caác haânh tinh. Trong 20 ngaây nhaân röîi bùæt buöåc, tûâ 17 thaáng 8 túái 5 thaáng 9, 1499, öng trúã laåi tòm hiïíu vêën àïì naây. "Vïì vêën àïì kinh àöå, töi tuyïn böë mònh gùåp quaá nhiïìu khoá khùn àïí xaác àõnh noá khiïën töi rêët vêët vaã àïí xaác àõnh khoaãng àûúâng àöng - têy maâ töi àaä ài àûúåc. Kïët quaã cuöëi cuâng cuãa nhûäng vêët vaã cuãa töi laâ chùèng khaám phaá ra àiïìu gò töët hún laâ ngöiì chúâ vaâ quan saát vïì àïm sûå giao höåi giûäa möåt haânh tinh vúái möåt haânh tinh khaác vaâ àùåc biïåt sûå giao höåi giûäa mùåt trùng vúái caác haânh tinh khaác, vò mùåt trùng nhanh hún moåi haânh tinh khaác Sau khi àaä thûã nghiïåm nhiïìu àïm, thò möåt àïm kia, ngaây 23 thaáng 8, 1499, coá sûå kiïån giao höåi giûäa mùåt trùng vaâ sao Hoãa, maâ theo niïn lõch [cuãa thaânh phöë Ferrara] thò phaãi xaãy ra luác nûãa àïm hay nûãa giúâ trûúác. Töi àaä thêëy rùçng khi mùåt trùng lïn möåt giúâ rûúäi sau khi mùåt trúâi lùån, haânh tinh àaä ài qua võ trñ àoá úã phña àöng". Vespucci àaä sûã duång dûä liïåu naây àïí tñnh toaán mònh àaä ài xa vïì phña têy bao nhiïu. Phûúng phaáp thiïn vùn cuãa öng röët cuöåc àaä
43. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 43 mang laåi nhûäng kïët quaã chñnh xaác hún nhiïìu so vúái löëi xaác àõnh võ trñ bùçng caác möëc cöë àõnh cuãa Colömbö vaâ nhûäng ngûúâi àöìng thúâi, nhûng vò thiïëu nhûäng duång cuå chñnh xaác, nïn chûa àûúåc aáp duång nhiïìu. Duâ vêåy, trong khi tñnh toaán àöå daâi cuãa möåt àöå, öng àaä caãi tiïën con söë àûúng thúâi vaâ taåo ra möåt pheáp tñnh chu vi traái àêët úã xñch àaåo chñnh xaác nhêët tûâ trûúác túái giúâ - chó ñt hún kñch thûúác thûåc sûå laâ 50 dùåm. Khi Vespucci khúãi sûå chuyïën thaám hiïím tiïëp theo, öng àaä ài dûúái möåt laá cúâ khaác. Bêy giúâ öng khöng ài cho vua Ferdinand vaâ hoaâng hêåu Sevilla nûäa, maâ cho vua Manuel I cuãa Böì Àaâo Nha. Chuyïën ài naây seä taåo cú höåi àïí öng tuyïn böë sûå hoaâi nghi vïì lyá thuyïët cuãa Ptolïmï, cùæt àûát nhûäng truyïìn thöëng vuä truå hoåc huyïìn bñ vaâ khùèng àõnh möåt thïë giúái múái. Trong chuyïën thaám hiïím thûá nhêët cuãa Vespucci dûúái laá cúâ Têy Ban Nha, öng àaä nhêån ra rùçng àaä tòm àûúåc con àûúâng túái Indies voâng quanh "Eo Catigara" cuãa Ptolïmï, öng phaãi theo àûúâng búâ biïín phña àöng röìi ài theo hûúáng nam xuöëng nhûäng vuâng thuöåc laänh thöí Böì Àaâo Nha. Vò thïë khöng ngaåc nhiïn khi trong chuyïën thaám hiïím tiïëp theo naây túái Indies, Vespucci àaä ài dûúái sûå baão trúå cuãa Böì Àaâo Nha chûá khöng phaãi cuãa Têy Ban Nha. Ngaây 13 thaáng 5, 1501, gêìn ba thêpå niïn sau cuöåc vûúåt biïín lêìn àêìu tiïn cuãa Colömbö, Amerigo Vespucci àaä chó huy ba taâu buöìm caravel rúâi caãng Lisbon àïí khúãi àêìu möåt cuöåc haânh trònh 16 thaáng mang tñnh quyïët àõnh àïí gùåt haái nhûäng thaânh quaã maâ Colömbö àaä chuêín bõ. Vò biïín lùång gioá, chuyïën vûúåt biïín tòm àêët múái cuãa Vespucci àaä phaãi keáo daâi thïm 64 ngaây. "Chuáng töi túái àûúåc möåt miïìn àêët múái, maâ vò nhiïìu lyá do àûúåc nïu sau àêy, chuáng töi nhêån àõnh àoá laâ möåt luåc àõa". Vespucci àaä ài theo àûúâng búâ biïín Nam Myä khoaãng 800 haãi lyá, tûác khoaãng 2,400 dùåm Anh, "luön luön theo hûúáng têy nam möåt phêìn tû têy", dêîn öng ài thùèng xuöëng Patagonia, gêìn San Juliaán bêy giúâ, chó caách muäi nam cuãa Tierra del Fuego khoangã 400 dùåm vïì phña bùæc. Khi Vespucci trúã vïì Lisbon vaâo thaáng 9, 1502, öng laåi viïët cho Lorenzo de’ Medici, ngûúâi baån vaâ nhaâ baão trúå cuãa öng. "Chuáng töi àaä ài rêët xa ngoaâi nhûäng biïín êëy àïën nöîi àaä vaâo trong Vuâng Nhiïåt Àúái vaâ vûúåt qua àûúâng phên (equinoctial line) vaâ àûúâng àöìng chñ tuyïën (Tropic of Capricorn), cho túái khi Nam Cûåc nùçm úã 50o trïn àûúâng chên trúâi, laâ vô àöå cuãa töi tûâ xñch àaåo.
44. Daniel J. Boorstin 44 Chuáng töi giong buöìm trïn Nam baán Cêìu trong chñn thaâng hai mûúi baãy ngaây [tûâ khoaãng 1 thaáng 8 túái khoaãng 27 thaáng 5], khöng bao giúâ thêëy Bùæc Cûåc hay choâm sao Àaåi Huâng vaâ Tiïíu Huâng. Nhûng àöëi diïån vúái chuáng töi coá thïí thêëy àûúåc nhûäng choâm sao rêët saáng vaâ àeåp maâ úã Bùæc Baán Cêìu naây khöng bao giúâ tröng thêëy úã àoá töi àaä ghi laåi trêåt tûå kyâ diïåu cuãa caác chuyïín àöång vaâ àöå lúán cuãa nhûäng ngöi sao êëy, bùçng caách ào àûúâng kñnh voâng troân cuãa chuáng vaâ veä ra nhûäng võ trñ tûúng quan cuãa chuáng bùçng nhûäng hònh veä hònh hoåc Töi àaä úã bïn phña nam baná cêìu, cuöåc vûúåt biïín cuãa töi àaä ài àûúåc möåt phêìn tû voâng traái àêët. Caác cû dên úã àoá rêët àöng, nhûng vö söë caác giöëng cêy, hoa coã vaâ traái cêy thúm ngon, nhûäng giöëng chim vúái nhûäng sùæc löng rûåc rúä cho ta caãm tûúãng àang söëng úã vûúân àõa àaâng. "Laâm sao töi kïí hïët àûúåc vö söë nhûäng àöång vêåt hoang daä, vö söë nhûäng con sû tûã, baáo, meâo rûâng, khöng giöëng nhûäng con thêëy úã Têy Ban Nha; biïët bao nhiïu laâ soái, nai àoã, khó, caáo, khó àuöi soác vaâ rêët nhiïìu loaåi rùæn rêët to". Vúái oác toâ moâ vö haån vaâ trñ thûác thanh tao cuãa möåt ngûúâi Florence thúâi Phuåc Hûng, Vespucci mö taã nhûäng khuön mùåt vaâ àiïìu böå cuãa dên baãn xûá, caác têåp tuåc cûúái hoãi, sinh con, tön giaáo, ùn uöëng vaâ xêy cêët nhaâ cûãa cuãa hoå. Vò nhûäng dên naây chó sûã duång cung tïn, noã vaâ àaá, nïn têët caã vuä khñ cuãa hoå "àïìu dûåa vaâo sûác gioá", theo kiïíu noái cuãa Petrarch. Tuy rêët bõ êën tûúång búãi nhûäng àiïìu múái laå vaâ kyâ diïåu naây, Vespucci vêîn bõ nung nêëu búãi yá muöën tòm ra con àûúâng biïín phña têy àûa túái êën Àöå. Möåt thaáng sau khi trúã vïì Lisbon tûâ chuyïën haânh trònh quan troång naây, Vespucci laåi àöíi cúâ möåt lêìn nûäa. Öng laåi trúã vïì Seville. Caác chuyïën haânh trònh cuãa Vespucci vaâ cöng viïåc duyïåt laåi baãn àöì Àaåi Têy Dûúng cuãa öng, àaä laâm öng tin rùçng Eo Catigara cuãa Ptolïmï khöng thïí tòm thêëy úã Luåc Àõa Thûá Tû bêët ngúâ naây. Öng àaä ài suöët búâ biïín thuöåc laänh thöí Böì Àaâo Nha maâ khöng tòm thêëy con àûúâng naâo múã ra àaåi dûúng, vò thïë öng biïët rùçng nïëu coá möåt con àûúâng ài túái êën Àöå, noá phaãi úã thêåt xa phña têy, trïn àûúâng ranh giúái àaä phên àõnh cho Têy Ban Nha. Vaâo thúâi àoá, khi Böì Àaâo Nha àaä bùæt àêìu thu veán nhûäng chêu baáu tûâ nïìn thûúng maåi àöåc quyïìn àûúâng biïín phña àöng vúái êën Àöå, thò vua vaâ hoaâng hêåu Têy Ban Nha cuäng àang thûåc hiïån möåt cöë gùæng coá töí chûcá àïí caãi thiïån khaã nùng haâng haãi cuãa Têy Ban Nha nhùçm tòm möåt con àûúâng biïín töët hún úã phña têy. Caác nhaâ baác hoåc nûúác ngoaâi
45. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 45 àûúåc múâi goåi, Àaåi hoåc Salamanca àûúåc taâi trúå laåi vaâ hoaâng hêåu Isabella àñch thên lo viïåc thu thêåp caác saách àaä phaát haânh, möåt nguöìn tri thûác múái. Vua vaâ hoaâng hêåu Têy Ban Nha hoan nghïnh àoán nhêån Vespucci vaâ lêåp tûác giao cho öng nhiïåm vuå trang bõ caác taâu buöìm caravel àïí thûåc hiïån möåt cuöåc thaám hiïím trïn biïín "vïì hûúáng têy, phña bùæc cuãa xñch àaåo, àïí tòm caách khaám phaá ra möåt eo biïín maâ Colömbö àaä khöng tòm thêëy". Sûå löîi laåc cuãa Vespucci àûúåc nhòn nhêån vaâo nùm 1508, khi hoaâng hêåu Joanna cuãa Castile, ngûúâi àaä lïn ngai kïë võ Isabella, böí nhiïåm Amerigo Vespucci vaâo möåt chûác vuå múái àûúåc àùåt ra laâ "àö àöcë cuãa Têy Ban Nha". Öng phaãi lêåp möåt trûúâng àaâo taåo hoa tiïu vaâ öng coá thêím quyïìn tuyïåt àöëi àïí khaão saát vaâ cêëp vùn bùçng "cho têët caã nhûäng hoa tiïu cuãa vûúng quöëc chuáng ta tûâ nay seä thûåc hiïån nhûäng cuöåc haânh trònh ài àïën nhûäng vuâng dêët Indies noái trïn cuãa chuáng ta, àaä hay seä àûúåc khaám phaá". Nhûäng hoa tiïu thaám hiïím trúã vïì phaãi baáo caáo laåi cho öng nhûäng khaám phaá cuãa hoå, àïí cêåp nhêåt nhûäng baãn àöì cuãa Têy Ban Nha. Chöëng laåi sûå khaáng cûå cuãa nhûäng hoa tiïu thêët hoåc, thûåc duång, Vespucci cöë gùæng phöí biïën phûúng phaáp tòm kinh àöå rêët phûác taåp cuãa mònh. Öng àaä coá kïë hoaåch thûåc hiïån möåt cuöåc haânh trònh cuãa riïng mònh, öng àaä chuêín bõ nhûäng taâu boåc keäm àïí traánh bõ moåt taâu ùn thuãng, àïí "ài vïì hûúáng têy nhùçm tòm kiïëm nhûäng vuâng àêët maâ ngûúâi Böì Àaâo Nha àaä tòm thêëy khi ài vïì hûúáng àöng". Nhûng vêîn coân bõ bïånh söët reát àaä mùæc phaãi tûâ chuyïën ài trûúác, maâ thúâi êëy khöng coá thuöëc chûäa, Amerigo Vespucci àaä chïët nùm 1512. Cuäng khöng ngaåc nhiïn khi caái múái meã cuãa Tên Thïë Giúái, vúái nhûäng cú höåi vûúåt ngoaâi sûác tûúãng tûúång, àaä khöng mï hoùåc àûúåc chêu Êu. Nhûng chu ã naâh saách vaâ nhûäng nhaâ veä baãn àöì àaä coá nhûäng quyïìn lúåi khöng thïí thay àöíi trong nhûäng moán haâng àûúåc coi laâ chñnh xaác cuãa hoå vaâ trong nhûäng baãn khùæc göî hay baãn keäm àïí in ra chuáng. Caác baãn àoá, quaã cêìu vaâ bònh àöì àõa cêìu àûúåc tön troång nhaát khöng coá chöî naâo daânh cho möåt Luåc Àõa Thûá Tû. Caác tûâ ngûä vaâ mêîu àún haânh chaánh cuãa caác chñnh phuã àïìu khuyïën khñch ngûúâi dên úã laåi trong nïëp ngön ngûä àaä quen tûâ lêu àúâi. Chñnh quyïìn Têy Ban Nha vêîn tiïëp tuåc sûã duång tïn Indies vaâ goåi nhûäng ngûúâi baãn àõa cuãa Tên Thïë Giúái laâ ngûúâi Indies. Caã khi Tên Thïë Giúái seä khöng phaãi laâ möåt phêìn cuãa luåc àõa chêu AÁ, thò luác naây thaái àöå an toaân hún vêîn laâ coi noá nhû möåt tiïìn àöìn cuãa chêu aá.
46. Daniel J. Boorstin 46 Nhûng cuäng coá möåt ñt ngûúâi bõ kñch thñch búãi nhûäng cuöåc haânh trònh cuãa Vespucci, àaä caãm thêëy thñch thuá vúái möåt khaái niïåm múái vïì möåt phêìn traái àêët bêët ngúâ khaám phaá ra. Tên Thïë Giúái khöng àûúåc àùåt tïn taåi möåt lïî nghi troång thïí búãi caác laänh tuå cuãa möåt quöëc gai hay möåt höåi nghõ caác nhaâ trñ thûác uy tñn, nhûng àaä àûúåc àùåt tïn möåt caách khöng nghi lïî taåi möåt núi maâ baãn thên Vespucci khöng bao giúâ àùåt chên túái vaâ coá leä cuäng chûa bao giúâ nghe noái àïën. Vespucci khöng hïì lêëy tïn mònh àùåt cho luåc àõa naây, duâ öng thûúâng bõ töë caáo vïì sûå húåm hônh naây. Alexander von Humboldt (1769-1859), nhaâ thaám hiïím vaâ thiïn nhiïn hoåc lúán ngûúâi Àûác, nhêån laâ "àaä coá chuát cöng trong viïåc chûáng minh rùçng Amerigo Vespucci khöng coá vai troâ gò trong viïåc àùåt tïn cho Tên Luåc Àõa, nhûng caái tïn America àaä bùæt nguöìn tûâ möåt àõa àiïím heão laánh cuãa vuâng Nuái Vosges". Viïåc àùåt tïn cho Tên Thïë Giúái laâ cöng trònh cuãa Martin Waldseemuller (1470-1518), möåt giaáo sû ñt tiïëng tùm, àaä tûâng hoåc úã Àaåi hoåc Freiburg. Waldseemuller coá nhûäng súã thñch rêët röång vaâ döìi daâo caãm hûáng thi ca àöëi vúái caác tûâ ngûä, cöång thïm loâng say mï àõa lyá. Khi öng trúã thaânh kinh sô cuãa möåt thõ trêën úã Saint-Dieá, möåt thõ trêën vuâng Nuái Vosges thuöåc laänh àaåi Lorraine laâ Renaud II de Vaudemon muön phaát huy vùn hocå nghïå thuêåt, nïn àaä lêåp möåt höåi trñ thûác àõa phûúng, möåt loaåi sa löng vùn nghïå sô vaâ Waldssemuller trúã nïn thaânh viïn cuãa höåi Gymnase Vosgien naây. Kin sô Walter Ludd, möåt thaânh viïn giaâu coá cuãa höåi, àaä muöën phö trûúng tïn tuöíi cuãa mònh bùçng viïåc múã möåt nhaâ in riïng vaâo nùm 1500 àïí in nhûäng taác phêím cuãa chñnh mònh vaâ nhên thïí cuäng in caác taác phêím cuãa caác thaânh viïn trong höåi. Àûúåc Waldssemuller dêîn àêìu, höåi Gymnase Vosgien coá kïë hoaåch àêìy tham voång laâ in möåt êën baãn múái vïì àõa lyá cuãa Ptolïmï àïí khai trûúng nhaâ in cuãa mònh. Luác êëy möåt thaânh viïn trong höåi baáo caáo laâ àaä thêëy baãn in cuãa möåt laá thû bùçng tiïëng Phaáp nhan àïì "Böën Cuöåc Haânh Trònh", trong àoá Americus Vespucius, möåt con ngûúâi vô àaåi, duäng caãm, tuy ñt kinh nghiïåm, lêìn àêìu tiïn àaä tûúâng thuêåt möåt caách khöng cûúâng àiïåu vïì nhûäng dên söëng úã miïìn nam, hêìu nhû dûúái nam cûåc. Taåi àêy coá nhûäng ngûúâi ài laåi hêìu nhû khoãa thên; nhûäng ngûúâi naây khöng nhûäng (giöëng nhû möåt söë dên úã ÊËn Àöå) dêng cho vua cuãa mònh nhûäng thuã cêëp cuãa caác quên thuâ maâ hoå giïët àûúåc, maâ coân sùén saâng ùn thõt nhûäng quên thuâ bõ hoå giïët. Cuöën saách cuãa chñnh