Đặc điểm của nghệ thuật Thăng Long

Nội dung text: Đặc điểm của nghệ thuật Thăng Long

1. ĐẶC ĐIỂM C ỦA NGH Ệ THU ẬT TH ĂNG LONG Cũng nh ư v ăn h ọc Th ăng Long, ngh ệ thu ật Th ăng Long k ết tinh tình cảm yêu n ước, khí phách anh hùng, t ấm lòng nhân đạo và óc th ẩm m ỹ tinh t ế của dân t ộc. Ngh ệ thu ật Th ăng Long đã ch ắt l ọc tinh hoa ngh ệ thu ật c ả nước, b ổ sung và nâng cao. Ngh thu t Th ng Long gi a trung tâm giao l ưu v n hóa c a c n ưc ã có nhi u thu n l i ch n l a và ti p thu nh ng nhân t tích c c c a n ưc ngoài. Trong hoàn c nh nói trên, tr i qua c m t nghìn n m, ngh thu t Th ng Long ã phát tri n r c r v ch t l ưng và s l ưng. Các lo i hình ngh thu t c ng nh ư nh ng nét c s c trong t ng lo i hình ã góp ph n t o nên nh ng tinh hoa c a vn hi n Th ng Long. Không ph i m i lo i hình ngh thu t u s n sinh t Th ng Long, nh ưng m i lo i hình ngh thu t t m i mi n t n ưc u ưc th ưng th c Th ng Long, ưc th m nh và khuy n khích t Th ng Long. Tính a d ng c a ngh thu t Th ng Long không ch s h i nh p các lo i hình ngh thu t: ca múa, h i h a, ki n trúc, sân kh u, iêu kh c mà trong m i lo i hình ngh thu t này ng ưi ta ã th y rõ s phong phú v th lo i, v hình th c và th pháp. S a d ng và phong phú nói trên u phát tri n ngh thu t cung ình và ngh thu t dân gian, v a kh ng nh b n s c dân t c v a ti p thu sáng t o nh ng tinh hoa c a ngh thu t n ưc ngoài. Có th nêu lên m t s c im nh ư sau: Ngh thu t Th ng Long có ý th c g n li n v i s n xu t lao ng và sinh ho t hàng ngày
2. Nh p chày giã g o, c ng hóa thành nh ng âm thanh tr m b ng hòa cùng ti ng hát m ng thành qu c a mt ch ng ưng lao ng nh c nh n. Nh p tr ng thúc trong nh ng cu c ua thuy n làm cho nh ng ngày h i n ưc thêm náo nhi t tưng b ng và m i ng tác ã ưc rút ra t công vi c lao ng t o s nh p nhàng cho các tay tr ng tay chèo. Múa L c cúng, múa ch y àn c t k t ã nâng cao tính ch t trang nghiêm và th m m trong nghi l c u siêu c a tín ng ưng Ph t giáo. Ngh thu t sân kh u mà c bi t là th lo i múa r i ã g n v i các ho t ng s n xu t và sinh ho t hàng ngày. iu này ưc th hi n rõ nét t tài n ni dung các trò r i nh ư: Rùa vàng phun n ưc, Nhà s ư th nh chuông, úp n ơm, ch n v t, d t c i và nhân v t h c áo: Chú T u. Ngh thu t Th ng Long l i còn mang m tính chi n u, tinh th n d ng cm, b t khu t c a m i t ng l p nhân dân trong s nghi p b o v T qu c. Chúng ta d dàng nh n th y t t c các ti t m c c a chèo dù khai thác tài nào trong n ưc hay m ưn tích truy n các n ưc láng gi ng u nh m nêu g ươ ng trung hi u, ti t ngh a c a các anh hùng li t n c u n ưc giúp dân. Các v di n Hưng o phá Nguyên, Tr n Bình Tr ng t ti t, ào viên k t ngh a, H ng Môn hi m u là ng i ca o lí, o c. Trong l h i làng Gióng, múa ông h , múa c l nh là nh ng iu múa tưng tr ưng cho linh khí d ng mãnh, s c m nh phi th ưng c a Thánh Gióng, ánh ui gic ngo i xâm. Nm Trung H ưng th 4 (1288) sau chi n th ng quân Nguyên, vua cho m ti c ba ngày g i là Thái Bình diên y u, kinh ô Th ng Long treo èn k t hoa. Trong nh ng ngày này, các lo i hình di n xu t bao g m: kèn, tr ng, múa hát, pháo bông, pháo hoa ã t o nên không khí hào hùng c a ngày vui chi n th ng.
3. Trong ngh thu t ki n trúc và iêu kh c Th ng Long ã có n hàng ngàn ngôi chùa, n, hàng v n pho t ưng Ph t, Thánh m u và các anh hùng c u n ưc, cu dân. Hai b c t ưng ng hai ngôi n Tr n V (m t ph Quán Thánh qu n Ba ình, m t làng C Linh huy n Gia Lâm) ưc t o dáng v i nh ng chi ti t r t ch n l c nh m nh n m nh tính huy n tho i và tính bi u t ưng c a m t ng anh linh n ưc Vi t. T ưng Hai Bà Tr ưng toát lên lòng yêu n ưc và ý chí qu t c ưng c a hai ng ưi anh hùng tiêu bi u cho ph n Vi t Nam. Ngh thu t Th ng Long luôn luôn ti p thu và nâng cao truy n th ng dân t c t m i mi n c a t n ưc Th ng Long là trung tâm v n hóa, là n ơi t p trung nh ng con ng ưi có trình th m m cao. Công chúng Th ng Long là nh ng ng ưi bi t l a ch n và có trình th ưng th c v n hóa ngh thu t. iu này là nhân t thu hút nh ng ngh nhân các cõi trong n ưc v Th ng Long sinh s ng và sáng t o ngh thu t. Nh ng thành tu ngh thu t t xa ưa v , ưc h i t l i, ưc ch t l c và nâng cao thêm. B i vy, ngh thu t Th ng Long có giá tr cao v th m m , v a a d ng v th lo i, va chau chu t v hình th c. Chính t i n ơi ây thành t u âm nh c ã ưc úc k t và h th ng hóa. Lí thuy t âm nh c dân t c ã ưc xây d ng v i âm lu t H ng c. L ch s còn ghi nh n nh ng thành t u âm nh c r c r khác trên t Th ng Long ngh thu t hát chèo, hát ca trù. Ngh thu t múa Th ng Long mang nét c áo và có s c s ng b n v ng t Kinh ô t i các vùng ph c n. Th ng Long có th ã có t i 50 iu múa khác nhau: múa trong l h i, múa trong sinh ho t cung ình2 Trong ó, có nh ng iu múa là c a riêng Th ng Long nh ư: Múa tr ng b ng ( h i Tri u Khúc), múa c l nh (h i Gióng).
4. Trong lo i hình sân kh u, các th lo i: r i, chèo, tu ng, ngày m t nh hình và phát tri n v a áp ng nhu c u th m m c a con ng ưi Th ng Long, v a phát huy nh h ưng ra toàn qu c và ti p thu thêm nh ng nhân t sáng t o c a các a ph ươ ng. Qua h ơn chín th k , Th ng Long ã h i t vào mình y nh ng tinh hoa c a múa r i t các a ph ươ ng. Ri c n ình B ng, Tam S ơn, Tây T u, Tràng S ơn, r i n ưc Sài S ơn, Phú a, ào Th c, Hà Th ươ ng 3. Trong khi ó, không gò bó vào quy nh trói bu c, ra bi u di n trong các cung ình, n ơi công môn c ng nh ư các c a ình, bãi ch , ngh nhân Th ng Long ch h c nh ng gì thu n tai v a m t nâng cao tài ngh . iu này khi n cho các ti t m c c a ngh nhân Th ng Long không l thu c và r ng m , phóng khoáng v i nhi u nh p luy n láy t hi u qu và giá tr cao. Hp thu tinh hoa ngh thu t c a các a ph ươ ng r i ngh thu t Th ng Long li lan t a ra các vùng lân c n và toàn qu c. Ph ươ ng th c s d ng âm nh c và nhi u iu múa Th ng Long ã tr thành nh ng nghi th c t l c a các h i làng trên toàn mi n B c. Nh ng chu n m c c a ngh thu t Th ng Long còn lan sang c nh ng nguyên t c ng x , nh ng ho t ng và ph ươ ng th c bi u di n c a các ngh nhân trong các giáo ph ưng. Nh ng mô hình v n hóa ngh thu t t Th ng Long lan ra các a ph ươ ng, ôi khi ưc b sung thêm và quay ng ưc tr l i Th ng Long. Ph i ch ng iu ó lí gi i t i sao nhi u vùng ph c n c a Th ng Long tr ưc ây (nay ã thu c a ph n Hà N i) nh ư: ông Anh, Gia Lâm l i bao g m nh ng th lo i thi ca múa nh c c a ình và sân kh u chu n m c, tinh t g n g i v i ngh thu t trong kinh thành Th ng Long nh ư th .
5. Ngh thu t Th ng Long ti p thu nhi u nhân t t t p t n ưc láng gi ng Vi trình th m m sâu s c và t nh , con ng ưi Th ng Long không ch bi t h p thu nhanh nh ng tinh hoa v n hóa ngh thu t toàn qu c và còn nh y bén trong vi c h p thu nh ng ngh thu t t n ưc ngoài vào mà tr ưc h t là t Trung Qu c, Ch m pa, n Cung n Chiêm Thành ưc em v Th ng Long múa hát trong y n ti c nhà vua i Lý. Nhi u ngh nhân Trung Qu c ã vào Vi t Nam và có nh h ưng quan tr ng i v i s phát tri n c a ngh thu t Vi t Nam và tr ưc h t là c a ngh thu t Th ng Long. inh Bàng c i T ng ã ư a vào Th ng Long trò leo dây múa r i. Trong th lo i sân kh u tu ng, Lý Nguyên Cát Trong âm nh c Th ng Long i Lê Thánh Tông ã t âm nh c Trung Hoa sáng t o nên âm lu t H ng c v i b n cung: Nam, B c, Hoàng Chung, i Th c, trong ó cung Hoàng Chung là tên g i rút ra t âm lu t Trung Hoa. Ngh thu t Th ng Long – s k t h p ch t ch gi a ngh thu t cung ình và ngh thut dân gian
6. Tr i qua h ơn 9 th k , Th ng Long là m nh t t t cho s phát tri n c a các lo i hình ngh thu t cung ình c ng nh ư trong dân gian. Ngh thu t b t ngu n t dân gian ưc g t gi a, nâng cao r i l i tr l i dân gian, s v n ng này là c ơ s cho s phát tri n hài hòa gi a ph c p và nâng cao c a ngh thu t Th ng Long. Múa dân gian c a Th ng Long ưc l ưu gi và phát tri n t i này qua i khác trong các l h i làng nh ư: múa b ng, múa sênh ti n, múa r ng trong l hi làng Tri u Khúc; múa ông h , múa c l nh trong l h i làng Gióng Múa cung ình Th ng Long c ng mu n khai thác múa dân gian và phát tri n không ng ng. Nhi u ngh nhân có tài múa hát ã tham gia xây d ng múa cung ình và múa cung ình có s óng góp c a nhi u vua quan và trí th c. Th ưng T ưng Tr n Quang Kh i sáng tác iu múa bài bông. i V ươ ng Tr n Qu c Khang múa h, Phùng Ng c ài cùng Anh V , inh L là nh ng ng ưi hát hay mua gi i n i ti ng Th ng Long. Trong l nh v c âm nh c, bên s phong phú c a s n ph m thu c dòng nh c cung ình bác h c, âm nh c dân gian Th ng Long ã dung n p nhi u y u t c a các a ph ươ ng trong c n ưc l i th a h ưng nh ng thành qu nh c cung ình. Th lo i ca trù ưc phát tri n t r t s m, là s n ph m xu t s c c a m i quan h gi a tính bác h c và tính dân gian. Nói chung, ngh thu t dân gian và ngh thu t cung ình Th ng Long ã b sung cho nhau. Ch t bác h c c a ngh thu t cung ình th m m vào ngh thu t dân gian s tinh t trang nhã. Ng ưc l i, ngh thu t dân gian ã ti p thêm nh a s ng d i dào cho ngh thu t cung ình r i cùng v ưt qua nh ng thô s ơ nh t th i, ti p thu tinh hoa ngh thu t trong n ưc và n ưc ngoài v ươ n t i hoàn thi n.
7. c tr ưng th m m c a ngh thu t Th ng Long Th ng Long là trung tâm v n hóa, là n ơi quy t nh ng ngh s tài hoa t mi mi n t n ưc, là n ơi các ho t ng v n hóa di n ra sôi n i nh t. Vì v y, c tr ưng c a ngh thu t Th ng Long là tính a d ng, tính tinh ch n và tính th m m . Tính a d ng th hi n ch ngh thu t Th ng Long phong phú các lo i hình ngh thu t t v n h c, ca nh c, h i h a n ki n trúc, iêu kh c, sân kh u. Tính tinh ch n th hi n ch v n hóa ngh thu t, ph c v cho nhân dân lao ng ng th i ph c v th hi u c a t ng l p th dân, vua quan tri u ình v n òi h i s tinh vi v ch t l ưng ngh thu t. Tính th m m th hi n ch ngh thu t Th ng Long mang tính m c th ưc, tính trí tu và tính t ch c cao. Ngh thu t trang trí c a Th ng Long không quá c u kì nh ư Hu , không bi u c m m nh m nh ư nhi u công trình ki n trúc các mi n thôn dã mà thiên v tính m c th ưc, hài hòa. án trang trí luôn th ng nh t v i ki n trúc và sân c nh, vưn c nh, ví nh ư nh ng b c t ưng trong các chùa Bà á, Lý Qu c S ư, Kim Liên, V Th ch b c c c áo, chau chu t, lo i b cá tính v n là iu th ưng th y trong iêu kh c dân gian. Ngh thu t th công ng d ng Th ng Long ã vưt qua giá tr s d ng, t trình t o dáng th m m , không ch nh n m nh
8. công d ng mà còn chú tr ng giá tr ngh thu t c a s n ph m. Th hi u th m m th dân bi u hi n rõ nét các s n ph m th công m ngh . S n ph m g m Bát Tràng vi n n hoa v n tr ng ngà hay men r n bi u t ưng vân mây tr i chi u th hi n óc th m m tinh t c a ng ưi Th ng Long. G m Bát Tràng k t tinh hai y u t : giá tr s d ng và giá tr th m m gi n d và m c m c, ng h p v i thiên nhiên và tình cm. c im th m m Th ng Long c ng rõ nét tranh dân gian. N u tranh ông H , ng ưi ta th y có m c m c a ng ưi dân v i s thô m c ơn gi n, kh e kho n, hài h ưc thì tranh Hàng Tr ng tinh t , m à và trang tr ng. Màu s c cng phong phú theo cách riêng, không ơ n s c nh ư tranh ông H . Mt c im n a là: ngh thu t Th ng Long không ch h i t tinh hoa c a ngh thu t trong n ưc hay ti p thu m t cách sáng t o tinh hoa ngh thu t phát tri n rng rãi kh p các a ph ươ ng trong c n ưc. Tuy nhiên, ph i th y r ng so v i các nưc trong khu v c, Th ng Long ch ưa ph i là m t ô th th c s l n m nh. S xen l n làng m c trong thành th v i c n p s ng làng xã t n ng ng ưi Th ng Long khi n xu h ưng th m m ô th hóa ch ưa hoàn toàn ưc phát tri n m nh. Nh ng làng quê v i cây a, gi ng n ưc, mái ình v n là hình nh c h ươ ng gn bó m t thi t, thân th ươ ng và g n g i trong tâm t ưng c a m i ng ưi dân trên mnh t Th ng Long ph n hoa ô h i.