Lễ hội Hà Nội - Tập 2

pdf

39 trang ngocly 1900

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Lễ hội Hà Nội - Tập 2", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

le_hoi_ha_noi_tap_2.pdf

Nội dung text: Lễ hội Hà Nội - Tập 2

www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Leã Hoäi Haø Noäi Tp 2 Ch u Trách Nhi m Đinh Ti n Hoàng Biên T p Nguy n Th Khuyên Hi u Đính Ph m V ăn Hi p Thi t K Nhóm thi t k Ban D án Hà N i Tôi Yêu ® HDINVESTMENT.JSC Đi L 1000 n ăm Th ăng Long 2010 1 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Hà N i luôn là m t ñ a danh v ăn hóa, kinh t , chính tr c a c n ưc. Tìm hi u các thông tin v kinh t , v ăn hóa, gi i trí .c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng lp nhân dân. Bên c nh ñó, n ăm 2010 là n ăm quan tr ng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñi l 1000 n ăm Th ăng Long. Đây là m t c t m c v ăn hóa, l ch s ñưc quan tâm c a c trong và ngoài n ưc. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh h ưng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N i Tôi Yêu ñưc công ty CP ĐT Hoàng Đt tri n khai th c hi n t tháng 2 n ăm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m v ăn hóa gây ñưc n t ưng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đi L 1000 n ăm Th ăng Long ñang ñ n r t g n, d án c ũng ñang ñi vào giai ñon g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đi L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L, c ũng nh ư nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ng ưi Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra mt nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñin t ñưc t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi vng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñiu thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñưc s ưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñưc nh ng thi u sót. M t s t ư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñưc s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñưc nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d án 2 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Mc L c Th ư Ng 2 Ban d án 2 L h i hào khí Th ăng Long - Hà N i 1000 n ăm 4 L T t Hà N i 8 Hi chùa H ươ ng 12 L r ưc n ưc ñ c ñáo c a ng ưi Hà N i 21 L h i ñ n Chúa xã C Nhu 23 Hi chùa Tr ăm Gian và l ñánh c ng ưi 25 L h i làng Tri u Khúc 30 L h i ñ c ñáo: Phong Chúa, r ưc Vua 34 Hi làng Yên N i 36 3 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i hào khí Th ăng Long - Hà N i 1000 n ăm Đúng vào d p ñón b ng công nh n di tích l ch s và ki n trúc ngh thu t c p Qu c gia, sáng nay t i Khu trung tâm Hoàng thành ñã di n ra l h i vinh danh hào khí Th ăng Long - Hà N i 1000 n ăm. Đây là m t n i dung trong ch ươ ng trình H i xuân Hoàng thành Th ăng Long 2008 chào Tt M u Tý. L h i tái hi n nh ng hình nh v th ñô Th ăng Long x ưa b t ñ u t quê hươ ng Đình B ng (B c Ninh) v i h ơn 200 ng ưi r ưc ki u và c hi u Lý Bát ñ v t hi tr ưc sân R ng ñin Kính Thiên, khu di tích Hoàng Thành Th ăng Long. L h i còn là dp ñ t ưng nh ñ c Thái t Tri u Lý ñã ban chi u d i ñô t Hoa L ư v Th ăng Long, m ra n n v ăn hi n Th ăng Long - Hà N i 1000 n ăm. Đoàn r ưc b t ñ u t ñ n Đô, Đình B ng, T S ơn (B c Ninh) v khu di tích Hoàng Thành Th ăng Long 4 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Rng, bi u t ưng c a ñ t Th ăng Long ngàn n ăm v ăn hi n. Đoàn r ưc ti n vào Th m R ng. L r ưc ki u vua Lý Thái T . 5 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Các ngh s ĩ ñoàn ngh thu t Tu ng Đình B ng ñóng vai các v Vua t i l h i. L th p bái tiên t c a ban t ñ n Đô. 6 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Các ñi bi u thành ph Hà N i làm l dâng h ươ ng. L th chim k t thúc l h i. 7 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L T t Hà Ni Tt âm L ch là d p l t t l n nh t trong t t c các ngày l ti t truy n th ng c a ng ưi Vi t. Đón t t là kéo theo m t lo t các nghi th c và ho t ñ ng chun b cho nh ng ngày T t: tr ng nêu, gói bánh ch ưng, trang hoàng nhà c a, quét vôi cho các g c cây, th m chí còn v thành nh ng hình cung n trong ngõ nhà ñ phòng ñui ma trong ñêm tr t ch Dân ta có câu: Th t m d ưa hành câu ñi ñ Nêu cao pháo n bánh ch ưng xanh. Mu i d ưa hành và gói bánh ch ưng là công vi c b t bu c ph i chu n b cho ngày t t. V n là món ăn truy n th ng c a ng ưi dân Vi t Nam d ưa hành không ch là món ăn ngon, mà còn có tác d ng ñiu ti t tiêu hoá. Bánh ch ưng là s n ph m c a v ăn hoá m th c nông nghi p, nó nh c nh chúng ta nh v c i ngu n th a Hùng V ươ ng d ng n ưc và câu chuy n c m ñ ng v t m lòng hi u ngh ĩa c a chàng trai Lang Liêu. Vì th , trong ngày t t dân ta không bao gi quên gói bánh ch ưng ñ cúng t tiên, t t m lòng không quên c i r c a con dân n ưc Vi t. Nêu v n ñưc coi là “cây v ũ tr ”, tr ng nêu trong ngày t t có ý ngh ĩa l y d ươ ng khí c a vũ tr truy n to xu ng lòng ñt âm, nh m xua tan cái l nh c a mùa ñông còn sót l i và làm cho âm d ươ ng giao hoà, v n v t sinh sôi phát tri n. Tt ñ n rõ nh t và s m nh t v n là các ch . H ng n ăm c vào kho ng t ngày 23 - 27 tháng Ch p thì ch nào c ũng g i là Ch T t, còn phiên 28, 29 g i là phiên áp t t. 8 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Nh ng ngày này h t th y m i ng ưi ñ u ñi mua s m, m i m t hàng ph c v cho t t ñ u ñem bán. T hoa qu , qu n áo, t ơ l a, ñ trang s c, tranh treo t t ñ n vàng h ươ ng, ñ th cho ñ n các lo i l ươ ng th c, th c ph m v i s l ưng nhi u g p b i và c ũng h t sc ña d ng phong phú h ơn h n ngày th ưng. Ng ưi ta ñi ch t t nhi u khi không ch ñ mua s m, mà còn ñi ch ơi ch , ñ th ưng th c ch , ng m hàng hoá ch . Do ñó, ch tt bao gi c ũng r t ñông. Dân gian có câu: vui nh ư ch t t, ñông nh ư ch t t, ñ p nh ư ch t t và c ũng ñ t nh ư ch t t! Tt ñưc tính t ngày 23 tháng Ch p - ngày Táo quân lên ch u tr i. Nhà nhà ñu ph i sa l ti n ông Táo lên tr i. Ông Táo g m ba v (2 nam, 1 n ) còn g i là “ông ñu rau”, “ông b p núc” hay còn g i m t cách tôn kính h ơn là “Vua B p”, ho c “Táo Công” hay “Táo Quân’. Dân ta v n g i t t là “ông Công”. " Đt có Th Công, sông có Hà Bá". Nh ư vy Th công là th n trông coi m i vi c trong vùng ñt c a t ng gia ñình, ñưc suy tôn là “ ñ nh t gia chi ch ”. Đó là v th n không ch ñ nh ñot may r i, phúc ho mà còn ng ăn cm ma qu n ơi khác t i, gi bình yên cho nhân gia. Trong tâm th c ng ưi dân c ñ n ngày 23 tháng Ch p Táo quân l i lên tr i ñ báo cáo vi thiên ñình v tình hình gia ch . Do v y c ñ n ngày này, nhà nhà ñu s m m ũ, áo mi ñ “hoá” cho Táo quân và t ng thêm b ba cá chép còn s ng. Cá này sau khi cúng l ñem phóng sinh sông h v i ni m tin cá s hoá r ng ñ ñưa Táo lên ch u tr i. Đ n ngày 30 tháng Ch p, Táo l i tr v tr n gian b t ñ u công vi c c a n ăm m i mà T t Nguyên Đán là ngày m ñ u linh thiêng và long tr ng. Tt Nguyên Đán là g i theo âm Hán Vi t. “Nguyên” là b t ñ u, “ Đán” là bu i s m mai, vì th T t Nguyên Đán là t t m ñ u cho m t n ăm m i. 9 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Dân ta g i là t t c . T t C là t t c a c ư dân nông nghi p. X ưa kia, khi qua m t chu trình sn xu t - t c là m t vòng tr ng c y, thì ñây chính là th i ñim m ñ u m t vòng quay mi c a v ũ tr sau b n mùa chu chuy n. Đó là lý do ñ ng ưi nông thôn, nông nghi p ly ñó làm m c cho ho t ñ ng s n xu t- ngh ng ơi c a mình, vì th m i có l h i xuân - thu nh k ỳ, ñiu ñó lý gi i t i sao ch trong dp T t C , toàn th c ng ñ ng m i c u chúc nhau toàn di n: c u “Phong ñă ng hoà c c” v i nông dân; “M mang tr ăm ngh ” v i th th công; “ Đ ñ t hi n vinh” v i nho sinh, giáo s ĩ; “M t v n b n l i” v i th ươ ng nhân và c ñà y “Bách niên giai lão” v i ng ưi già; “Hay ăn chóng l n” v i tr nh ; “H nh phúc vuông tròn” v i l a ñôi; “Có con” v i ng ưi hi m mu n; “Kho m nh” v i ng ưi ñau y u; và v i m i ng ưi bình th ưng thì s c kho và bình yên! Cũng vào d p này ño lý làm ng ưi ñưc nh c l i ñ in sâu trong m i quan h nhi u chi u tr n v n gi a cháu con v i ông bà, gi a trò và th y, gi a b nh nhân v i th y thu c gi a v ch ng v i anh em b n bè thân quy n. Và nh ư v y, phong t c này c ũng chính là s th hi n m t l i s ng chu ñáo, m t l i ng x v ăn minh và tràn ñy lòng nhân ái. Tt C ñưc ch n vào ñúng th i kh c 2 n ăm c ũ m i g p nhau và ly bi t. Giao th a chính là ñim h i t và phân ly y. Đó là th i ñim thiêng liêng nh t c a m t n ăm, ñúng vào lúc chuy n ñ i t mùa ñông b ăng giá khô c n - bi u t ưng c a hu di t ch t chóc sang mùa xuân m áp ñâm ch i n y l c - bi u t ưng c a s s ng ti n tri n sinh sôi. Vì th , ñúng lúc giao th a, ng ưi x ưa có nhi u hành ñng t ưng tr ưng ñ ưc v ng l i chúc thành hi n th c: Đoàn tr nh hát “súc s c súc s ” chúc m ng m i gia ñình; t c “g i g o”; l “gi l a qua ñêm Giao th a - gi s s ng t n ăm c ũ sang n ăm m i”; l “Tr m t - chém ch ” ñ truy n võ công cho trai ñinh c a các dòng h trong làng; "b cành hái l c - r ưc s s ng m i vào cho gia ñình" Tt là ñi m i, nên trong nh ng ngày t t ng ưi ta th ưng ti n hành nh ng hành ñng mang tính bi u tr ưng, m ñ u cho m i vi c trong n ăm m i t ăng ti n, khá gi t t ñ p h ơn năm c ũ. B ng hành vi riêng l hay nghi th c t p th t ng ngành, t ng ngh , t ng gi i cũng m ñ u m t hành ñng sao cho chu ñáo và t t ñ p, hoàn ch nh và ñng b : L ñng th (Khai canh) cho nhà nông (x ưa trong th i phong ki n c ũng có riêng m t kho nh ñt trong kinh thành ñ dành cho nhà vua làm l “t ch ñin”); L khai bút (vi t câu v ăn, làm bài th ơ ñu tiên c a th y ñ nho); Ng ưi làm r ng có l khai s ơn (l m c a r ng). Dân chài l ưi có l c u ng ư - ñi ki m m cá ñ u tiên l y may; Quan l i có l khai n. Ngh th công có l khai nghi p T t c nh ng l ñó g i là l khai xuân, l m ñ u ho t ñng c a t ng ngành ñu mùa xuân ñ c u may m n cho c n ăm. 10 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Tóm l i, trong d p T t C , con ng ưi s ng trong l th c tôn nghiêm cùng ño ñ c c ng ñng, r i ngay sau ñó l i chan hoà vào các cu c vui ch ơi, các h i thi tài ñ gi i to và quên ñi m i n i nh c nh n c a cu c sng ñ i th ưng n ăm c ũ. Đ ng th i v a c u mong t tiên và các v th n linh âm phù ñ con cháu b ưc vào n ăm m i t t ñ p, may m n h ơn nhi u l n n ăm ngoái. Do ñó dù là l hay h i trong d p T t C c ũng ñ u là nh ng m t c, nó b c l lòng nhân ái v i ñ ng lo i, cùng ño lý u ng n ưc nh ngu n ñưc kh ơi d y vi tinh th n c ng ñ ng sâu s c, có tác d ng nh ư m i dây liên k t b n v ng gi a m i gia ñình và k c ươ ng xã h i. 11 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Hi chùa Hươ ng Ng ưi Vi t Nam, m y ai l i không bi t t i h i chùa H ươ ng. Phan Huy Chú m t h c gi li l c ñ u th k XIX t ng ñánh giá h i chùa H ươ ng là h i vui b c nh t cõi tr i Nam Hi chùa di n ra trên ña bàn xã H ươ ng S ơn, trong ña ph n huy n M Đ c, TP Hà N i, Xã g m sáu thôn (Tiên Mai, Phú Yên, H i Xá, Đ c Khê, Y n V ĩ, H Đon). Đ u th k XIX, các thôn này thu c t ng Phù L ưu th ưng, huy n Hoài An, tr n S ơn Nam th ưng(1). Hươ ng S ơn nay là xã l n nh t c a huy n M Đ c, dân s ch ng 1,2 v n ng ưi, di n tích kho ng 30km2, chi u dài 6km, b r ng 5km, n m ven b sông Đáy, có dãy núi ñá vôi H ươ ng Tích nh p nhô, nh ng dòng su i ch y men chân núi, nh ng cánh ñ ng màu m m r ng trông ra châu th . C nh thiên nhiên y th t nh ư ca dao ña ph ươ ng miêu t : Mt vùng non n ưc bao la Rng ñây l c qu c hay là Đào Nguyên Hươ ng s ơn là ch n non tiên Bng lai mà th y mi n nhân gian Hàng n ăm, khách th p ph ươ ng (trong ñó có r t nhi u ñoàn khách qu c t ) tr y h i v qu n th di tích H ươ ng S ơn t i hàng ch c v n ng ưi (2). Nh ng hôm cao ñim khách v hi t i v n ng ưi. Điu ñó, ph n ánh s c hút c a h i chùa ñn nh ưng nào. 12 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Hi tr i dài trên ba tuy n: + Tuy n H ươ ng Tích (tuy n chính) + Tuy n Tuy t S ơn + Tuy n Long Vân 1. Hi chùa H ươ ng, l h i dài nh t n ưc Ngày x ưa, các c nói h i chùa t m và t ñóng. Th ưng là sau t t Th ưng Nguyên (r m tháng giêng) khách ñã ñông ñúc v h i ñ n kho ng r m tháng ba thì vãn khách. Ngày nay, h i chùa m s m h ơn, Ban t ch c h i l y ngày m ng sáu tháng giêng ñ khai h i. Ngày này v n là ngày l khai s ơn (l m c a r ng) c a ng ưi làng Y n V ĩ và Phú Yên. L m c a r ng c a làng Y n V ĩ t ch c ñ n Ng ũ Nh c, x ưa, ñn th s ơn th n (ông H ), m t tín ng ưng linh v t. Sau ñó có s hòa tr n v i nhân th n ñ ra ñ i v th n tên là Hùng Lang con ông Hùng An m t v t ưng th i Hùng V ươ ng có công d p gi c Ân tr b o cho n ưc (3). Còn làng Phú Yên làm l m c a r ng ñ n H c ũng th sơn th n. L khai s ơn v n là nghi l nông nghi p c a ng ưi Vi t c t th n núi, t chúa sơn lâm mong trong n ăm làm ăn g p nhi u may m n, m ưa gió thu n hòa, con ng ưi an khang tráng ki n, không b thú d ăn th t. Nay l này còn sót l i m t s vùng ng ưi Mưng. Đ i v i c ư dân ñ ng b ng, l khai s ơn không còn n a mà có l h cây nêu (m ng b y tháng giêng) ch m d t m t tu n vui t t ñ b t tay vào mùa làm ăn m i. Mâm l c a làng Y n V ĩ dâng s ơn th n ph i có m t m t l n c o s ch ñ s ng, còn làng Phú Yên là con chó thui, ch nh ng khi không ki m ñưc chó thì thay b ng khúc c l n, ñy là nh ng th s ơn th n hay ăn. Sau nh ng nghi th c cúng t , làng Y n V ĩ c m t c ông (v ch ng ăn thu n hòa, ñã t ng sinh con ñ cái mau ăn chóng l n) b ưc vào rng c m dao ch t ñ t m t cành cây, vài s i dây leo; làng Phú Yên c ũng c m t c ông ñp lão, có kinh nghi m làm r ng, dùng dao ch t ñ t m t cành cây r ng. Sau l khai sơn, dân chúng hai thôn m i chính th c ñi r ng. Ngày nay, nghi th c m c a r ng hàm ch a ý ngh ĩa m i, ñ ng ngh ĩa v i m c a chùa. Do bi n ñ ng v ñ a lý nên ñn Trình c a chùa H ươ ng, x ưa là ñình c a làng Đc Khê, gn con sông Đáy, nay chuy n vào ñn Ng ũ Nh c c a thôn Y n V ĩ (n ơi di n ra l m ca r ng) và có tên g i m i là ñn Trình. Ngày m ng sáu tháng giêng là l khai h i; khách du l ch, các tín ñ r t ñông. Ngày h i có l dâng h ươ ng t ưng nh v t ưng c a vua Hùng do nhà ch c trách ñ a ph ươ ng ñm nhi m. Hôm y, dân Y n V ĩ t ch c múa r ng sân ñn Trình, b ơi thuy n múa r ng trên dòng su i Y n. 13 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Sau l m c a chùa du khách tr y h i trên ba tuy n ñó ñông d n, mà cao ñim nh t là ngày 18 tháng hai âm l ch. T ươ ng truy n là ngày khánh ñn Đ c Quan Th Âm, ngh ĩa là ngày sinh c a bà Chúa Ba chùa H ươ ng. Hi c ñông vui t p n p ñ n tháng ba. Khi cái n ng ñ u hè oi b c thì cái thú leo núi ch ng còn h p d n du khách n a, h i vãn d n. C theo ti n trình y thì h i chùa H ươ ng di n ra su t ba tháng xuân, h t quí ñ u c a vòng luân h i Xuân - H - Thu - Đông c a tr i ñ t. Nói th , g i là khép h i chùa, ch l chùa, du l ch th ng c nh H ươ ng S ơn thì ñâu ñã h t. M ng m t, hôm r m và các ngày ch nh t nh ng tháng sau ñó, khách v n th ưng lui t i v i ñ t danh th ng H ươ ng S ơn. 2. Qu n th H ươ ng S ơn, m t ñ i k ỳ quan c a ñt n ưc Tr ưc h t ph i ghi nh n chùa H ươ ng là m t danh th ng n i ti ng. T o hóa khéo bày ñt vùng này nh ng dãy núi ñá g gh bên c nh s m m m i c a các dòng su i. Màu s c xám ñanh, già d n, dãi d u c a ñá tr ơ ra bên màu xanh non t ơ c a cây lá. Qu n th núi non t o ra nh ng dáng hình k ỳ thú. Dáng núi t a hai con r ng ñá tranh hòn Ng c c cánh ñng Đ c Khê. Núi n i trên cánh ñng n ưc g n ñ n Trình t o thành hình b n con v t (r ng, s ư t , rùa, ph ưng) linh thiêng trong tâm th c ng ưi Vi t. L i có núi ông Sư và Vãi, núi Mâm Xôi, núi Con Gà. Tuy n Tuy t S ơn có dãy núi nh ư chi c thuy n rng, nh ư ñu s ư t . S h p d n c a H ươ ng S ơn không ch b ngoài, mà còn bên trong. Đó là v ñ p sâu l ng, giàu tri t lý dân gian c a các hang ñ ng. 14 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Du khách ñn chùa H ươ ng có cái thú ng i thuy n chiêm ng ưng b u tr i, c nh b t, khoái c m nhìn sông ng m núi nh ư th y m t góc c a non sông ñ t n ưc v a th ơ, v a th c thu g n trong t m m t và c ũng o huy n nh ư l c vào cõi b ng lai tiên c nh. Sau ñy là thú vui trèo núi, th t dân dã trong tay cây g y l i, c theo con ñưng núi l m t m hoa d i, lây lan th ơm g i mùi hoài c , l l m m t dáng cây, tho ng nghe ti ng chim rng, u ng m t bát chè lão mai, ăn m t qu m ơ ñc s n c a H ươ ng S ơn, th t nh ư ng mình ñang thoát th c ñ t n hưng ñ n viên mãn cái ñp c a thiên nhiên ñt n ưc, ñ thêm yêu cu c ñ i. Hang ñng H ươ ng S ơn là y u t c u thành quan tr ng ñ qu n th H ươ ng S ơn tr thành danh th ng n i ti ng. Đây là m t hình th c b t ngu n t th i k ỳ t i c c a loài ng ưi, d n dn hình th c này h i nh p v i tôn giáo thích ng ñ bi n thành m t mi n thánh ña. Hi n nay c ng ưi Kinh và ng ưi mi n núi c ũng còn s d ng nhi u hang làm chùa - nh ư nhi u chùa M ưng, r i chùa Bà Đen (Tây Ninh), chùa Non N ưc ( Đà Nng) C ba tuy n du lch (H ươ ng Tích, Long Vân, Tuy t S ơn) ñu khai thác các v trí ñng ñá ñ thu hút khách. Ven su i có hang S ơn Th y H u Tình, hang Long Vân, hang Cá. Trên núi có hang H ng S ơn, hang S ũng Sàm, hang Trú Quân, có ñng Tiên, ñng Tuy t S ơn, ñng H ươ ng Tích. Hươ ng S ơn th ưng chùa ñi li n v i hang, hay g i ñúng tên là chùa hang (chùa trong hang) nh ư chùa Tuy t S ơn, chùa Cá, chùa Cây Kh , chùa Hinh B ng, chùa Tiên, chùa Gi i Oan Trong t t c các hang ñ ng, n i b t h ơn c là ñng H ươ ng Tích và ñng Tuy t S ơn. Đng H ươ ng Tích ñã to l i r ng. Ng ưi x ưa coi ñng H ươ ng Tích là mi ng con r ng. Theo quan ni m dân gian, ñã ñi chùa H ươ ng mà ch ưa t i ñ ng H ươ ng Tích coi nh ư ch ưa t i chùa H ươ ng. 15 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Du khách ñn H ươ ng Tích l ng ng ưi chiêm ng ưng nh ng nh ũ ñá - nh ng tác ph m tuy t m mà t o hóa ph i th m l ng hàng tri u n ăm b i hoàn m i thành kh i, thành hình l lùng ñn th . B i v y vào n ăm Canh D n (1770) T ĩnh Đô v ươ ng Tr nh Sâm, ng ưi có tài v ăn ch ươ ng tu n thú qua vùng H ươ ng S ơn, ñ th ơ ñ ng chùa Tiên, sau lên th ăm ñng H ươ ng Tích ñã ñt bút cho kh c n ăm ch : "Nam thiên ñ nh t ñ ng" ( ñ ng ñ p nh t tr i Nam). Điu ñó, ch ng t không ph i ngày hôm nay mà cách ñây h ơn hai th k non n ưc H ươ ng S ơn ñã n i ti ng. Sau ñng H ươ ng Tích là ñng Tuy t S ơn. Đng này Phan Huy Chú ñã t ng gi i thi u trong sách L ch tri u hi n ch ươ ng lo i chí: "Tuy t S ơn huy n Hoài An, có nhi u l p núi cao, trong núi có ñng r t ñ p. Trong ñ ng có nh ũ ñá nh xu ng, trùng tr p hi n ra, coi nh ư v y r ng. Trên ng n núi có t ưng ph t b ng ñá, l i có nh ng cây thông m c t ng hàng, coi nh ư m t dãy tán. C nh trí xanh t t, âm u". Ch nh ũ ñá nh ư r ng ñưc ñ t tên là ñng Ng c Long. Chúa Tr nh Sâm ñã th ăm thú n ơi này, c m tác hai bài th ơ (m t Hán, m t Nôm) t c ñ c a ñ ng. Chùa Tuy t ñưc xác l p vào n ăm Giáp Tu t (1694) do bà Qu n phu nhân Hoàng Ng c H ươ ng b ti n ra tu ch nh. Bia Chính Hòa n ăm 24 (1703) chùa Tuy t có ghi v vi c này (1) Không ph i ng u nhiên các b c tao nhân m c khách c a nhi u th i ñã tìm ñn H ươ ng Sơn và ñ l i nhi u bài th ơ hay, lng sâu trong trái tim b n ñ c, s ng mãi v i th i gian, góp ti ng nói ñưa H ươ ng S ơn tr thành danh th ng không c a m t vùng mà c a c nưc (2). C ũng không ph i ng u nhiên, ca dao - tâm t ư tình c m c a ng ưi lao ñ ng - ñưc s ưu t m H ươ ng S ơn, l i dành nhiu câu ca ng i v ñp c a H ươ ng S ơn nh ư th (3). Do ñó, tuy du khách ñn chùa H ươ ng có nhi u m c ñích khác nhau nh ưng m c ñích tích cc nh t là ñn chùa H ươ ng ñng ngh ĩa ñ n v i cái thi n, cái ñ p, ph n ánh s khao khát c a con ng ưi h ưng t i ưc v ng t hoàn thi n b n thân mình. Y u t này t o nên s c thái v ăn hóa du l ch c a h i chùa H ươ ng. 3. Trong tâm th c c a ng ưi Vi t, H ươ ng S ơn là cõi Ph t Nu ch là c nh ñ p không thôi, thi u bàn tay con ng ưi t o d ng và bi t t i thì ý ngh ĩa ca c nh ñ p y c ũng có ph n h n ch . Tìm ra ñng H ươ ng Tích, d ng th o am Thiên Trù là do ba v hòa th ưng, th i vua Lê Thánh Tông (1442-1497) (4) k ti p gây d ng. Sau ñó vào n a cu i th k XVII th i Lê Trung H ưng, hòa th ưng Tr n Đ o Viên Quang Chân nhân ñã ch n h ưng cõi Ph t H ươ ng S ơn (5). Cho ñn ñ u th k XX, toàn khu th ng c nh H ươ ng S ơn ñã m c d y trên m t tr ăm nóc chùa, trong ñó có nh ng ngôi chùa ñưc xây d ng có qui mô l n, ngh thu t tinh x o, nh ư chùa Tam B o, ñ n nhà t Thiên Trù thành tòa ñin Ph t tráng l . 16 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi K t ñó t i nay, công vi c ki n t o chùa có lúc h ưng, lúc th nh nh ưng chùa H ươ ng không b lãng quên trong tâm trí nhân dân. Điu này ph n ánh vai trò c a ñ o Ph t trong vi c gây d ng, phát tri n H ươ ng S ơn thành m t ñ i k ỳ quan c a ñ t n ưc. Ngu n t ư li u th hai ñáng chú ý là Ph t tho i. Theo cu n Nam H i Quán Th Âm (1) mt truy n nôm ra ñ i vào kho ng th k XVIII - XIX thì chùa H ươ ng là n ơi l ưu d u tu hành c a công chúa Di u Thi n con vua Di u Trang V ươ ng n ưc H ưng Lâm. Dân gian quen g i công chúa Di u Thi n là Bà Chúa Ba. Bà tu hành chín n ăm ñ ng H ươ ng Tích ñc ñ o tr thành Đc Quán Th Âm b tát, sau tr v di t tr cái ác, ñáp hiu cha m , ph ñ chúng sinh. Ph t tho i truy n mi ng còn phong phú h ơn. Các c bô lão làng Phú Yên (làng qu n lý tuy n Tuyt S ơn) thì k : Khi mãnh h cõng Bà Chúa Ba ñn núi H ươ ng S ơn, ban ñu bà tu hành chùa H a Quang, nay là n n ñình làng Phú Yên, sau ñó bà lên núi ñ t ĩnh tâm, tu hành ñ ng Tuy t S ơn. ít lâu sau, bà ng ưc h ưng B c tu ñ ng H ươ ng Tích. Ph t tho i do các c làng Y n V ĩ k cho bi t: khi Ng c Hoàng sai th n linh hóa h ñ n cu bà Di u Thi n (vì quy t chí tu hành, không tuân theo l i cha, nên b vua cha sai lính gi t), mãnh h cõng bà vào núi H ươ ng S ơn. Ch bà xu ng ñ u tiên là hang Thánh M u, còn g i là am Ph t Tích, t ươ ng truy n trong hang còn d u m t bàn chân bà in trên ñá. Am Ph t Tích (d u tích nhà Ph t) có tên t ñó. ñ y bà sang m t v ũng n ưc trong hang bên c nh t m g i r a n i oan c b i tr n. Ch ñó sau thành chùa Gi i Oan, có gi ng Gi i Oan (g i là Thiên Nhiên Thanh Trì). Tr ưc c a hang có dòng su i g i là su i Gi i Oan. Ng ưi x ưa quan ni m ai oan c ñiu gì, thành kính ñn n ơi ñây l Ph t, u ng nưc gi ng Gi i Oan coi nh ư ñã gi i ñưc n i u n khúc trong lòng. Vy là trong tâm th c c a nhân dân ñu cho r ng bà Chúa Ba ñã tu hành ñc ñ o núi rng H ươ ng S ơn. Câu chuy n v bà Chúa Ba là câu chuy n nhà Ph t sáng tác d a trên các kinh ñin ñ o Ph t. Nam H i Quán Th Âm b tát là bi u t ưng ñ p ñ c a s chân tu gi ñ o c u ñ i, tr thành hình t ưng g n g ũi, thân th ươ ng, c m thông sâu s c n i bt h nh c a con ng ưi và dân chúng. Ngu n Ph t tho i trên ñưc dân gian hóa ñ m ñà màu s c ñ a ph ươ ng nên có nhi u chi ti t sinh ñ ng, c th hóa v s nghi p tu hành ca bà Chúa Ba. Ng ưi x ưa ñã ñ l i t ưng bà Nam H i Quán Th Âm b tát hi n ñ t trên b th Ph t ñng H ươ ng Tích. Theo bài ký: "Linh quang vô c c linh nghiêm b o t ưng ký" kh c ñá ñng H ươ ng Tích thì t tr ưc ñ ng ñã có m t tòa t ưng Ph t b ng ñ ng, ñ n n ăm Bính Ng (2) g p n n binh h a, các khí v t b ng ñ ng ñây ñ u m t. 17 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Ti n ăm Quí S u (1793) ñ u niên hi u C nh Th nh tri u Tây S ơn dân chúng m Ph t thành Th ăng Long ñã quyên góp ti n c a t c t ưng Quan Âm b ng ñá và kính c n r ưc vào ñng. V ăn bia vi t vào n ăm Gia Long th n ăm (1806). Đây là pho t ưng khá ñ p, nét ch m r n r i mà thanh thoát. Hình t ưng Ph t Bà g n g ũi v i ng ưi lao ñ ng. Bà ng i t ư th m t chân co, m t chân buông, tay c m viên ng c minh châu, m t khép h , gươ ng m t ñôn h u nh ư ñang thi n ñ nh. Ngoài ra, tuy n H ươ ng Tích còn có n ăm pho t ưng b ng ñá tr ng ñ t trong ñ ng chùa Tiên. Theo v ăn bia núi Tiên thì t ưng ñưc làm vào n ăm Đinh Mùi (1907), th hi n cnh xum v y c a gia ñình bà chúa Ba sau bao n ăm gian nan, ñau kh . Bà chúa Ba ng i gi a; phía sau là b , m ; phía tr ưc là hai ch . Ch c Di u Thanh c ưi con s ư t xanh, ch hai Di u Âm c ưi con voi tr ng. D a vào Ph t tho i bà chúa Ba, nh ng ng ưi th Ki n Khê (Hà Nam) ñã t o nên nh ng tác ph m ngh thu t trên. Do v y, ñ n v i H ươ ng Sơn là cu c hành h ươ ng vào n ơi tu hành c a bà chúa Ba. Vào H ươ ng S ơn là vào cõi Ph t nên ph i x s theo cách ng x c a các tín ñ ñ o Ph t. Ng ưi ñi k l i, g p nhau chào h i, câu c a mi ng là Nam Mô A di ñà Ph t. Trong cách nói dân gian, ng ưi ta b o ñi chùa H ươ ng, ít ai nói ñi du l ch H ươ ng S ơn. Đo Ph t ñã ng m vào lòng ng ưi, kh ng ñ nh v trí H ươ ng S ơn mà h qu là ñưc tri n khai trong m t không gian ba tuy n, v i h th ng chùa chi n, t ưng ñài có nhà s ư tr trì, làm công vi c truy n ñ o và hành l , d n t i các sinh ho t c ũng mang ñm phong cách nhà Ph t. Ng ưi Vi t ph n nhi u theo ñ o Ph t thì vi c hàng n ăm ñông ng ưi ñi hi c ũng là ñiu d hi u, t o nên s c thái m t mùa h i chùa (h i tôn giáo) ñ t H ươ ng Sơn. 4. Dung n p nhi u y u t tín ng ưng ñáp ng lòng mong m i c a c ư dân Vit Văn hóa dân gian th hi n nh ng n i dung dân t c. T ư t ưng c a m t t c ng ưi có th tìm th y qua n n v ăn hóa ñó. Nu nh ư m t làng Vi t, tam giáo Nho, Ph t, Đ o ñ ng hành phát tri n thì H ươ ng Sơn, ño Nho bi u hi n t ư t ưng c a giai c p th ng tr th i phong ki n mà c t lõi là tam cươ ng, ng ũ th ưng không tìm ñưc ch ñ ng. Đ t h i H ươ ng S ơn không d gì ch p nh n tính gia tr ưng, tr ng nam khinh n , s phân chia ñ ng c p c a Nho giáo, nên vng b t v ăn ch th Kh ng T . Đ o giáo ngo i lai mà bi u hi n c a nó là th Ng c Hoàng, Nam Tào, B c Đ u, Thái Th ưng Lão Quân c ũng không ñưc chu ng nh ư mt s n ơi khác. Nh ư bà chúa th ơ nôm H Xuân H ươ ng ñã c m tác "Ng ưi quen cõi Ph t chen chân x c, K l b u tiên m i m t dòm", b i có c nh, có ng ưi có không khí hi nên ai c ũng thích thú cu c ch ơi núi c a mình. 18 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Cu c leo núi y t o ra trong con ng ưi tâm lý k ỳ v ng, mu n v ươ n lên ñn cái ñ nh c a cái ñp (n ơi y là hang ñng). Và, s k ỳ v ng cái ñ p h n s làm con ng ưi thêm ph n sng khoái tin yêu cu c ñ i này. 5. Ngày h i c a các chi u hát chèo, hát v ăn: Hươ ng S ơn là ñt Ph t. Ph n nhi u ng ưi ñi chiêm ng ưng thiên nhiên và l Ph t th ưng ưa phong thái t ĩnh nên nh ng gì thái quá ñu b t c p. Vì th , h i chùa nh n nh p mà không náo nhi t. Thông th ưng các tín ñ ñ o Ph t vào chùa H ươ ng ñi thành ñoàn. Sau l Ph t, các vãi th ưng m t n ơi và nhóm d y hình th c sinh ho t vui là hát chèo ñò. Hát chèo ñò ñưc th c hi n b t c ch nào, ñông vui h ơn c là sân chùa, sân nhà t . Các vãi có gi ng hay ñng d y làm ñng tác nh ư chèo ñò và hát nh ng ñon v ăn trên sáu d ưi tám liên quan ñn tích nhà Ph t g i là k h nh. Các vãi già nghe hát, ch p tay thành kính và xưng l i l i con hát nh ư th th c hát - hò. Đây là m t sinh ho t r t ñưc các vãi hâm m. Khi y, nh ng ñoàn tín ñ theo tín ng ưng Tam Ph , T Ph ñ n l các Thánh M u các ñn, ñin th , nh ư ñin tr ưc chùa Gi i Oan, ñin Cô g n ñ ng Tuy t S ơn, ñn M c Võng th bà Chúa Th ưng Ngàn nh ng n ơi này th ưng có h u bóng kèm theo múa. Ri hát v ăn. Th y cung v ăn hát có tr ng ch u, b nh c c ñàn, sáo, nh , h dân t c ph tr . L i hát v ăn nhi u ch khó hi u nh ưng nh p ñiu hát l i luy n láy, g i c m, ăn nh p vi nh c c dân t c. Tín ng ưng Tam Ph , T Ph và các l th c kèm theo là m t v n ñ lý thú ñang ñưc gi i nghiên c u v ăn hóa dân gian quan tâm lu n gi i. 19 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi 6. Đi h i chùa H ươ ng chiêm ng ưng nh ng di s n v ăn hóa ñ c s c: Hươ ng S ơn không ch h p d n du khách v ñ p thiên t o, n ơi ñây còn gi l i d u tích văn hóa c a nhi u giai ñon l ch s . Đó là nh ng s n ph m vô giá k t tinh tài n ăng trí tu , tâm t ư tình c m c a nhân dân lao ñ ng, ph n ánh t ư t ưng c a các th i ñ i. Cho t i hôm nay không k nh ng t ng v ăn hóa ( c, ñá, x ươ ng thú) c a ng ưi nguyên th y phát hi n hang S ũng Sàm (tuy n Long Vân) có niên ñi trên m t v n n ăm (1) mang truy n th ng ñá cu i, g ch n i v ăn hóa Hòa Bình và v ăn hóa B c S ơn (2) thì c vt ghi niên ñi s m nh t H ươ ng S ơn là qu chuông ñ ng có tên là "B o Đài H ươ ng Tích S ơn h ng chung" (3). Chuông cao 1m24, ñưng kính ñáy 0,63m, thân chuông có sáu vú l i chia ra b n góc, hai góc ñ i x ng, m i góc hai vú. Xung quanh m i vú là nh ng ch m tròn t o nên s khác bi t so v i chuông cùng th i. Niên ñi ghi trên chuông là th i h u Lê. D a vào tên t , ñ a ch nh ng ng ưi cúng ti n ch m kh c trên chuông ñưc bi t th i y danh th ng chùa H ươ ng ñã lan t a kh p x B c K ỳ nên nhi u n i cung, phó t ưng, ñ ñ c, qu n phu nhân và các tín thí ñ ng quê ñã góp công c a ñúc nên chi c chuông này. Đây là qu chuông khá ñ p hi n treo trong ñ ng H ươ ng Tích có niên ñi C nh H ưng 27 t c n ăm 1766. Đáng l ưu ý là qu chuông ñúc th i Tây S ơn niên hi u C nh Th nh nh niên (1793) tr ưc treo trong ñng H ươ ng Tích, nay treo nhà t chùa Thiên Trù. V ăn kh c trên chuông cho bi t công lao c a nhà s ư t H i Viên ñã ñi ph khuyt th p ph ươ ng ñúc nên qu chuông này. Chuông cao 1m02, ñưng kính ñáy là 0,56m. Thân chuông có g chia làm bn múi. B n góc n i b n vú chuông, xung quanh vú là h t tròn trông nh ư hình bông cúc. Chuông chùa nh ư khí c t linh khí núi sông và phát ti ng ngân vang v ng nh ư nh ng ñt mưa th m nhu n vào chúng sinh. Ngoài giá tr c a t ưng Ph t nh ư ñã nói ph n trên thì chùa H ươ ng c v t b ng ñá khá nhi u. Đin hình là bia ñá. Lo t bia d t, bia tr (t tr , l c tr ), bia ma nhai (bia mài kh c trên vách ñá) theo th ng k s ơ b có kho ng 60 ñơ n v (4). Trong ñó bia có niên ñi sm nh t là bia Thiên Trù t bi ký hi n d ng nhà bia trên ñưng t b n Thiên Trù vào chùa. Bia có niên ñi Chính Hòa th b y (1686). Nh bia này ng ưi ñ i sau bi t ñưc th i y hòa th ưng Viên Quang "m t lòng thanh khi t, tinh thông tam b o, trong tu s a ñng báu H ươ ng Tích, ngoài m Ph t c nh Thiên Trù". Đây là t m bia ñá l n, di m bia ñưc ng ưi ngh s ĩ ch m ñ o công phu, các nét ch m bay b ưm mà kh e kho n ñưa ñưc h ơi th c a cu c s ng dân dã lên m t bia qua hình tưng các con v t nh ư voi, cua, trâu, v t r t có giá tr ph n ánh t ư t ưng c a ñươ ng th i. 20 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L r ưc n ưc ñ c ñáo c a ng ưi Hà N i L h i r ưc n ưc là m t l h i ñ c ñáo c a ng ưi dân T Liên, Tây H (Hà N i) th hi n lòng tôn kính c a ng ưi dân ñ a ph ương v i Thánh. L h i ñưc t ch c thay phiên nhau ñnh k ỳ gi a các ñình làng ven sông H ng nh ư Nh t Tân, Qu ng Bá, T Liên L r ưc n ưc n ăm nay ñưc ñình Ng c Xuyên (Ph ưng T Liên), t ch c v i quy mô hoành tráng, thu hút ñưc s tham gia c a các ñình làng lân c n. Sáng 29/4, L r ưc b t ñ u xu t phát t ñình ra bãi sông H ng. Tham gia ñoàn r ưc ngoài các t ăng ni ph t t còn có s hi n di n c a hàng nghìn ng ưi dân và du khách th p ph ươ ng. Đoàn r ưc t ñình ra bãi sông H ng. Thông th ưng, n ưc r ưc v ñình ph i ñưc l y lên t gi a sông H ng (ngã ba sông). Tuy nhiên, do n ăm nay h n hán kéo dài khi n lòng sông H ng b c n tr ơ ñáy nên Ban t ch c l h i ñình Ng c Xuyên ph i t ch c thành hai ch ng. 21 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi T l kh n th y t , hà bá, th n sông ñ xin n ưc. Thay vì ñoàn r ưc tr c ti p ñi ra gi a sông H ng làm l l y n ưc thì n ăm nay, ngay t t m sáng, Ban t ch c ñã c ñ i di n ra gi a sông H ng l y n ưc mang v khu v c bãi c n trên sông l p ñàn l . Đoàn r ưc t ñình ra ñàn làm l r i r ưc n ưc v ñình dâng thành hoàng làng. Nưc ñ ng vào trong h ũ sành ñưc các cô gái gánh c n th n mang v dâng Thành Hoàng làng Theo truy n th ng, n ưc ñưc r ưc t gi a sông H ng mang v ñình s ñưc l ưu gi trong ñình kho ng 5 n ăm 22 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i ñ n Chúa xã C Nhu Thôn Viên, xã C Nhu , huy n T Liêm (Hà N i) có chùa Anh Linh và ñn Chúa là hai di tích ki n trúc v ăn hóa ngh thu t g n li n v i s ki n l ch s ñ i Tr n ch ng gi c Nguyên Mông, ñng th i g n v i quá trình chiêu dân, l p p thành làng Vi t C xã C Nhu v i công lao s nghi p c a công chúa Túc Trinh. Anh Linh T do công chúa Túc Trinh b ti n b c ra xây d ng, ngày ñêm ch ăm lo Ph t ño, giáo hóa chúng sinh, d y dân cày c y, l p làng K Noi (nay là xã C Nhu ). Đ tưng nh công ơn c a Bà, nhân dân xã C Nhu th Bà làm H u ph t t i chùa Anh Linh và Thiên Phúc. Các ñn, mi u trong thôn th Bà, l y tên là T i Linh T và tôn Bà làm Th n Ch . Tươ ng truy n, sau chi n th ng quân Nguyên l n th nh t (n ăm M u Ng 1258), ñ phát tri n s n xu t làm cho dân m no, qu c gia h ưng th nh, Vua Tr n ñã xu ng chi u cho các v ươ ng h u, công chúa chiêu t p dân phiêu tán ñ khai kh n ñ t hoang, m r ng vùng ven kinh thành Th ăng Long. Theo chi u ch , công chúa Túc Trinh, con gái Vua Tr n Thánh Tông (1240 -1290), ñã r i cung ñin ra vùng phía tây b c kinh thành Th ăng Long. Công chúa b ti n b c phát ch n, c p v n cho dân nghèo d ng nhà, v ñ t c y tr ng làm ăn sinh s ng, thành làng, thành xóm. Sau khi l p làng C Nhu Viên, công chúa Túc Trinh ñn làng An N i, xã Liên M c, huy n T Liêm ñ làm ti p vi c ân ñ c. 23 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Sau này, ngày gi công chúa Túc Trinh ñưc t ch c c hai làng An H i và C Nhu . Đêm 30/7 âm l ch hàng n ăm, làm l m c a ñ n. Vào gi Tý ngày m ng 1/8 âm l ch hàng n ăm, làm l m c d c và cúng th c. L m c d c do m t v bô lão trong làng ñm nhi m, trang ph c ch nh t , ñ u ñ i kh ăn x p, qu n trùng, áo dài, chân ñi hài vân s o, t t c ñ u màu ñ. V bô lão thay m t cho c dân làng làm vi c ân ñ c v i Chúa nên h t sc tuân th các ñiu kiêng k : ăn chay m t tháng, không ng chung v i ph n N ưc làm l m c d c ph i là n ưc m ưa tinh khi t n u v i ng ũ v h ươ ng. Ng ưi n u n ưc ng ũ v là ñàn bà và c ũng ph i tuân th các ñiu kiêng c nh ư v bô lão. Tr ưc khi làm l , v bô lão r a tay gi là quán t y, v y n ưc hoa vào ng ưi, xoa lên m t, ñ u và hai tay, g i là t y u . Sau khi m c d c cho Chúa Bà, các ñ mã c ũ ñem ñ t, dâng ñ m i. Y ph c c ũ c a Chúa Bà ñưc ng ưi ta tranh nhau l y ph n ñem v ñ bàn th t tiên v i ý ngh ĩa: có phép m u nhi m c a Chúa Bà, gia ñình s làm ăn h ưng th nh, tránh m i ñiu x u ho c se thành s i bu c vào c tay, chân hay ñeo c cho tr con ñi ñêm không s ma qu , ñêm ng không gi t mình. Các bà già c ũng l y m t mi ng v i áo c a Chúa Bà khâu vt áo ho c bu c vào tràng h t ñ c u mong sau này ch t ñưc Chúa Bà giúp s c ch u v c nh tây ph ươ ng c c l c. L m c d c xong là ñn l cúng th c, ông ch t ñ c chúc v ăn, n i dung ca ng i công ñc c a công chúa Túc Trinh ñ i v i dân làng C Nhu t x ưa t i nay, c u xin h ng ân ca tr i ñ t, ph t, thánh, Chúa Bà ban phúc lành cho qu c thái, dân an. Sáng ngày mùng 1/8 âm l ch, cúng ph t t i chùa Anh Linh, sau ñó v ñ n Chúa làm l khai quang, yên v xin Chúa cúng gi . Ngày gi Chúa g i là cúng ñi k , có dâng l c cúng: h ương, hoa, trà, qu , ñă ng, th c. L cúng th c g m có: C ơm t n u b ng g o l t, mu i v ng, trám ñen mu i, giá lu c, t ươ ng, canh ñu xanh; sau nghi l cúng th c dâng chè kho, chè lam và k o l c. Trong ngày gi Chúa, dân hai làng C Nhu và An N i ph i tuân th theo l : Không r ưc tưng Chúa ñi vi n du, không ñ t pháo t ngày 25/7 - 2/8 âm l ch. Ngày gi Chúa toàn dân làm c chay, ăn chay. Nh ng s n v t trong t ng nhà s n xu t ñưc ñem dâng l t i ñn nh ư: mít, d a, l u, chu i, na, cam, mía, khoai lu c Ngoài ra, các gia ñình, ngõ xóm n m trên tr c ñưng xã C Nhu - Chèm ñu s m hoa qu , vàng, h ươ ng, ñèn n n, on, ph m, ñ t lên m t chi c bàn con kê ngoài rìa ñưng, dâng lên ñc Chúa Bà, c u xin Chúa ban phúc cho gia ñình, làng xóm kh e m nh, làm ăn h ưng th nh, v n v t sinh sôi, n y n . Đêm ngày gi Chúa, t i ñ n có t ch c hát chèo, di n tu ng, múa lân, múa rng, ñ c và bình th ơ r t sôi n i. 24 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Hi chùa Tr ăm Gian và l ñánh c ng ưi Chùa Tr ăm Gian, còn g i chùa Núi, chùa Tiên L , tên ch là Qu ng Nghiêm T , thu c xã Tiên Ph ươ ng, huy n Ch ươ ng M . T a l c trên núi S , ngôi chùa nh ư m t bông hoa ngh thu t xòe n lên b u tr i, ñón nh n linh khí t trên cao truy n xu ng. L h i chùa Tr ăm Gian m vào ngày 4 tháng Giêng. Su t n ăm làm ăn buôn bán, ch y ng ưc ch y xuôi, b n r n v t v , ch có ngày t t, ngày h i ng ưi dân n ơi ñây m i ñưc th ư th thanh nhàn, s ng th t h n mình. Khi ñó g p nhau là tay b t m t m ng, vui v s i li, d u có gi n h n chê trách c ũng b qua cho nhau, cùng s ng v i cái tình c ng ñ ng làng xã. H i m s m, nh m ngày hóa c a ñ c B tát Khai S ơn. Ngài có tên là Nguy n Bình An, quê làng B i Khê, xã Tam H ưng, huy n Thanh Oai. B y gi , vào th i nhà Tr n, ngài ñn tu chùa Núi Tiên L , n i ti ng là m t v cao t ăng thông tu Ph t pháp, ñưc dân sùng tín g i là pháp s ư và ñưc tri u ñình coi tr ng. T ươ ng truy n ngài có nhi u phép l , hú gió g i m ưa, b ưc chân nhanh nh ư gió. T chùa Tiên L ngài ñi m y bưc ñã v ñ n B i Khê, d u chân thành nh ng ao h nh ư Quán Thánh, L ươ ng Xá, Vc và in trên phi n ñá tr ưc c a chùa B i, ñ n nay ñ u còn. Ngài l y t ươ ng cà B i Khê v Tiên L n u c ơm cho th làm chùa ăn. Niêu c ơm nh mà ñoàn th hàng tr ăm ng ưi ăn mãi không h t, ch ng khác gì niêu c ơm Th ch Sanh. 25 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Năm 95 tu i, ngày 13 tháng Ch p, ngài vào khám nh p ñ nh, ñ n m ng 4 tháng Giêng, dân làng th y có mùi th ơm m i m ra, thì h ươ ng th ơm s c n c, hào quang sáng chói, bi t là ngài ñã hóa, m i l p bàn th . Ngài ñã thành Thánh. Đc thánh B i, t c là B tát Bình Đng Hành Ngh ĩa, còn g i là B tát Khai S ơn. Khám th ngài ñưc ñ t trên gian gác l ng, có ván b ưng, c a luôn khép kín, t o m t không gian u t ch, linh thiêng bên trái ñin Ph t. Nhng ng ưi thành tâm h ưng thi n ñn c u s ñưc ng nghi m. Truy n thuy t v ngài ñm màu s c hoang ñưng k ỳ o, nh ưng ñó là hình th c ngh thu t dân gian nh m tôn vinh m t v cao t ăng ñã tr nên linh thiêng trong dân chúng và ph n ánh ưc m ơ tài s c c a ng ưi bình dân. L h i chùa Tr ăm Gian là l h i vùng, g m các thôn nh ư thôn N i, thôn Th ưng, thôn Ph ươ ng Khê ( ñu thu c xã Tiên Ph ươ ng, Ch ươ ng M ) và thôn Th Ngh ĩa (nay thu c xã Tân Hòa, Qu c Oai). Quan anh B i Khê t quê h ươ ng ñc Thánh ngày ñi ñám c m t ñoàn g m 8 c ông, 8 c bà, nh ng b c ñ o cao ñ c tr ng, không v ưng "b i", ñem pháo bông sang l và giao l ưu k t ch . C ng ưi, m t trò ch ơi dân gian ñc ñáo t i l h i chùa Tr ăm gian. Tươ ng truy n, khi quân Minh sang xâm l ưc kéo ñ n gi t ng ưi, c ưp c a, ñ t chùa vô cùng tàn ác, ngài làm ra m ưa máu khi n chúng b b nh mà ch t r t nhi u, ph i rút ñi. Sau khi quân Minh kéo v n ưc, còn m t s ít xin l i l p nghi p t i Mai L ĩnh. Vì th hng n ăm c ñ n ñêm chính h i chùa Tr ăm Gian ( ñêm m ng b n tháng Giêng) dân Mai Lĩnh, nay thu c qu n Hà Đông l i c m t ñoàn ng ưi ñ n l trình con r i nh ư m t nghi th c trình di n c a quân Minh x ưa.Nu nh ư n ăm nào không l trình thì y nh ư r ng không b h a ho n c ũng làm ăn thua l . 26 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i chùa Tr ăm Gian thu hút khách hành h ươ ng kh p n ơi n ơi. Tr y h i chùa là ñ l Ph t, l Thánh, du xuân, ch ơi núi, k t giao bè b n và xem các trò dân gian. T m ng bn ñ n m ng sáu tháng Giêng có r ưc ki u Thánh, th i c chùa, thi o n chu i, múa r i, ñt pháo, ñ u v t Nh ưng ñc s c nh t là thi ñánh c ng ưi. Cu c c bày trên sàn n i h bán nguy t tr ưc c a chùa. Ng ưi ñóng quân ñưc tuy n k l ưng. Tr ưc h t ph i tuy n ch n ñưc m t ông già và m t bà già, là ng ưi thôn N i và thôn Th ưng (hai thôn chính thu c làng Tiên L x ưa), tu i t 50 tr lên, song toàn, không có "b i", vóc dáng ñ p, ñóng t ưng ông và t ưng bà. Các quân c khác ñu là trai thanh n tú thôn N i và thôn Th ưng. T ưng ông m c áo g m, t ưng bà m c áo nhi u. Quân bên t ưng ông là nh ng chàng trai d ũng mãnh, v n b ñ , bên tưng bà là nh ng cô gái ñoan trang trong b tr ng. 27 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Cu c c thu hút k ỳ th m i mi n. Danh th thiên h ho c xem b ng h i cáo y t trong vùng mà t i ho c nh ngày h i chùa mà sang, ñu ph i qua tuy n ch n c bàn r i mi vào sàn ñu. Đây là cu c so tài, ñ trí gi a các k ỳ th l ng danh trong thiên h . Cu c c tr thành trung tâm l h i, ñưc m i ng ưi nao n c, ñ ng ng i kín c vùng ñt quanh h h i h p, dõi xem t ng n ưc th p cao. Đây không ch ñơn thu n là cu c thi tài gi a các k ỳ th , mà còn là m t nghi th c linh thiêng trong l h i. Núi S - vùng ñt thiêng, linh khí t h i, n m trong m t vùng núi non ñi gò bi u t ưng các con v t. Núi S là con ng a, g n ñó là các con h , con long, con m c, con h a Chùa Tr ăm Gian t a l c ñ nh cao trên núi S , ñưc xem nh ư mang y u t d ươ ng, còn con h bán nguy t tr ưc c a chùa là vùng tr ũng, th p ñưc xem nh ư y u t âm. Âm dươ ng giao hòa ñi ñãi, t o th tr ưng t n và sinh sôi. N ưc h b n mùa trong v t. N ơi tích th y c ũng là n ơi tích phúc, tích ñc, tích tài, tích thi n cho dân chúng trong vùng. Cũng có th xem con h nh ư m t t m g ươ ng chi u lên tr i, thu nh n linh khí t t ng cao. N ơi ñón nh n khí thiêng t cha tr i truy n xu ng m ñ t c ũng là n ơi di n ra cu c c. Hai bên quân c , nh ng trai thanh n tú trong trang ph c màu ñ và màu tr ng là có ý ngh ĩa v âm d ươ ng ng ũ hành. Màu ñ, màu c a l a, t ưng tr ưng cho h a, còn màu tr ng, màu c a n ưc, t ưng tr ưng cho Th y. Thy, H a là hai thành t quan tr ng trong năm thành t g c (Ng ũ hành - Kim, M c, Th y, H a, Th ). C ũng có th xem hai màu tr ng - ñ là hi n thân c a âm - d ươ ng, trong ñó màu ñ d ươ ng tính nh ưng c ũng là màu ca trí tu , s c m nh và ñi cát, còn màu tr ng mang tính âm, nh ưng c ũng là màu c a s s ng và h nh phúc. 28 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Bn thân nh ng ng ưi ñóng vai quân c , hai bên nam - n ñã hàm ch a ý ngh ĩa âm dươ ng. Khi ñánh c , các quân c di chuy n trên bàn là bi u hi n s chuy n hóa âm dươ ng ng ũ hành. N ưc c càng hay, th c càng bi n hóa, c ũng có ngh ĩa là âm d ươ ng ng ũ hành chuy n ñ ng thu n chi u, thông t . Ti ng tr ng thúc quân ròn rã c ng h ưng vi ti ng hò reo khích l và l i tr m tr khen ng i, mách n ưc c a ng ưi xem quanh h làm n n cho cu c ñ u. T t c nh ng âm thanh sôi ñng và không khí r o r c ñó, t a nh ư v ũ tr v n hành quanh, h tr cho th cu c ñang di n ra sôi n i. Cu c c nh ư m t thông ñip, ng ưi bình dân g i t i các ñ ng linh thiêng ưc nguy n mu n cho tr i ñ t vn hành th n l i, th cu c hanh thông th nh ñ t, ñ i s ng yên vui phát tri n. Các k ỳ th vào cu c ñ u, ai c ũng tr h t tài n ăng, c g ng ñot gi i, nh ưng không ph i ñ ăn thua. Điu quan tr ng là làm sao có ñưc nh ng n ưc c hay, sáng t o ñ c ñáo chuy n ñ i c c c di n. Có nh ư v y m i th hi n ñưc ưc nguy n c a m i ng ưi, mong mu n tr i ñ t v n hành hanh thông. B n thân các k ỳ th , ñã kh o qua c bàn, vào ñn sàn ñu là ñã ñưc may m n c n ăm, còn nh ư có ñưc n ưc c ñ c thì càng ñưc nhi u phúc l c. Cu c c càng tr nên linh thiêng h ơn vì còn có c ñ c Thánh cùng xem. Bên h n ưc có nhà Giá ng , có trò thì r ưc ki u Thánh ra ñ Ngài cùng xem, ñng th y rõ ưc nguy n c a dân mà làm theo. Nghi th c này r t hi m l h i n ơi khác, cho th y m i quan h g n g ũi gi a th n linh v i con ng ưi - m t bi u hi n v ăn hóa tín ng ưng c c a ng ưi Vi t và là nét ñc s c l h i chùa Tr ăm Gian. Hi t v ăn hóa Ph t giáo và v ăn hóa tín ng ưng b n ñ a, chùa Tr ăm Gian còn b o t n ñưc nh ng di s n v ăn hóa truy n th ng c v t th và phi v t th . Ngôi chùa b th , có ti tr ăm gian, v i g n 200 pho t ưng theo Thi n phái Đ i Th a và theo tín ng ưng b n ña, nh ng m ng ngh thu t t o hình b ng ñá, b ng g , b ng ñ t nung có niên ñi tr i dài t Tr n, Lê, M c, Tây S ơn ñn Nguy n. Hình th c sinh ho t v ăn hóa c ng ñ ng làng xã - tiêu bi u là l ñánh c ng ưi - ñây là h t s c hi m quý. R t ti c là nh ng n ăm g n ñây, khi t ch c l h i, ñ a ph ươ ng ñã không chú ý ñn nghi th c v ăn hóa này. Đy không ch là nh ng cu c c t thí cao th p, mà còn bao nhiêu ý ngh ĩa, b n s c dân t c. Mong sao t i ñây, xã Tiên Ph ươ ng và ngành v ăn hóa ph c h i ñưc truy n th ng r t ñc s c, r t b n ñ a y. 29 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i làng Tri u Khúc Làng Tri u Khúc cách Hà N i g n ch c cây s , thu c xã Tân Tri u, huy n Thanh Trì - Hà Ni. Đây là vùng quê n i ti ng v i nh ng chi c nón quai thao xinh x n ñưc ca ng i trong ca dao, t c ng . T i ñây, hàng n ăm h i làng v n di n ra t mùng 10 ñn 12 tháng giêng âm l ch, thu hút ñông ñ o khách th ăm quan. Mi du khách khi ñ n làng Tri u Khúc ñ u b h p d n b i s nguyên v n c a m t làng c n m k ngay c nh trung tâm chính tr và công nghi p náo nhi t là Hà N i. ñây, chùa, ñình, gi ng n ưc, cây ña t t c d ưng nh ư không có gì thay ñi t ñ i này sang ñi khác. Nh ng ngõ xóm ñưc lát g ch s ch s , g i nh s ñóng góp c a nh ng cô gái khi ñi l y ch ng ph i n p g ch cho làng. Nh ng mái nhà nh p nhô n i ti p nhau v i nhi u ki u lo i ñưng g ch, mái ngói kh ơi g i c m xúc m nh m trong lòng các ho s ĩ. Bên trong nh ng b c t ưng rào c a t ng nhà, ng ưi ta bày ph ơi la li t trên sân, trên dây ph ơi nh ng cu n t ơ, s i nhi u màu s c cùng nh ng ñám lông gà, lông v t. C làng lúc nào c ũng b ng b ng s c s ng v i không khí m áp, vui v do ti ng c ưi nói c a các bà, các ch và ti ng ch y c a khung c i t o ra. Ai c ũng có công vi c c a riêng mình, ng ưi d t, ng ưi thêu, ng ưi làm ch i, ng ưi nhu m s i T t c nh ng ngh th công khéo léo này ñã làm nên s t n t i và phát tri n bao ñ i nay c a làng Tri u Khúc, t o nên b m t sung túc cho vùng quê c kính này. Ng ưi có công d y cho dân làng ngh thêu d t cao quý này là ông t h V ũ. Khi ông mt, dân làng ñã l p t ñưng th ông và ñúc t ưng ông b ng ñ ng r i ñem ra ñình làng th cho ñn t n bây gi . 30 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Du khách nào khi ñn d h i Tri u Khúc mà không ghé th ăm chùa thì qu là m t thi t thòi l n. Ngôi chùa làm cho c nh trí c a toàn làng n i b t lên nên ñưc g i là chùa Vân H ươ ng. Tr ưc chùa có h n ưc trong xanh d u mát và có nhà thu t . H n ưc này có th ñ t mang hình dáng m t con rùa. Ng ưi ta nói r ng, con rùa này, x ưa kia rt ác, nhi u dân làng ñã b nó hãm h i. Vì th ñ tr con yêu gây h i này, dân làng ñã xây nhà thu t y m ngang trên ñu rùa. Sau chùa ph i k ñ n ñình - trung tâm di n ra l h i. Có hai ñình Tri u Khúc là ñình Sc (n ơi ñ s c phong) và ñình Đi (n ơi th Phùng H ưng). Ki n trúc c a c hai ngôi ñình ñu còn nguyên v n nh ư x ưa. S toàn v n này, theo nh ng ng ưi dân n ơi ñây, có ñưc là nh vào linh khí thiêng liêng c a cha ông x ưa ñ l i. Trong b t c hoàn cnh nào, ng ưi dân Tri u Khúc v n luôn có ý chí gi gìn chu ñáo và c n th n di tích ki n trúc c kính này và coi nó nh ư m t ph n máu th t c a quê mình. Ngày h i l n c a làng Tri u Khúc th ưng ñưc b t ñ u sau khi m i nhà ñã làm l h cây nêu xong. C a ñình ñưc m t ngày mùng 9 dù r ng mùng m ưi, l h i m i chính th c b t ñ u. Sáng mùng 10, l t chính th c ñưc ti n hành Đ i Đình. Theo truy n thuy t thì ñây là l T c v (l lên ngôi) c a Phùng H ưng - M t ñám r ưc long tr ng v i ñ y ñ nh ng nghi l c n thi t ñã ñưc t ch c tr ưc khi t ñ ñưa m ũ áo hoàng ñ c a Phùng H ưng t ñình S c v ñình Đi. ñám r ưc này, ñiu ñ c bi t là ng ưi r ưc hai bên v a ñi v a ngo nh m t vào nhau trong không khí r t trang nghiêm. Khi ñám r ưc ñ n n ơi, các bô lão s ñ c v ăn t , m hòm s t l y bút và chính th c b t ñ u cu c t l ñ u m c nh ng b trang ph c r t ñ p và c u k ỳ v i nh ng hình thêu thùa công phu, không h danh là quê h ươ ng c a ngh thêu và d t. 31 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Khi xem t l , d ưi ánh ñèn, n n h ươ ng khói và ti ng nh c, ng ưi xem nh ư l c vào mt th gi i huy n o c a nh ng câu chuy n th n tho i, dân gian. V a t l , ng ưi ta va múa R ng - ñiu múa ñã có t ngàn x ưa. Ng ưi tham gia múa có th là m t hay hai ng ưi. Có nh ng chàng trai c i trang thành nh ng cô gái m c nh ng b váy áo xúng xính và khuôn m t ñưc trang ñim c u k ỳ . . . Ti ng nh c, ti ng tr ng, ti ng chuông và ñiu múa hoà vào nhau t o nên s c h p d n l k ỳ c a l h i này. T xong, ng ưi ta b t ñ u tham gia vào các trò ch ơi dân gian nh ư ñu v t, hát chèo, múa rng Các cu c thi ñ u v t làng Tri u Khúc tr ưc kia ñã t ng thu hút r t nhi u ñô v t n i ti ng ñ n t Thanh Trì, Mai Đng Còn múa r ng là ñiu múa truy n th ng c a làng, ra ñi t thu ñình th B Cái ñưc xây d ng. Bao n ăm nay, ñ i múa r ng không h b mai m t dù cho có b t c m t thay ñ i nào. Khi h i l g ĩa ñám, ng ưi dân t ch c múa c ñ k t thúc bu i t . T ươ ng truy n, ñiu múa này di n l i tích Phùng H ưng ch n ng ưi tài ñi ñánh gi c. Làng Tri u Khúc x ưa kia ñã t ng là ñi b n doanh c a ngh ĩa quân Phùng H ưng tr ưc khi ñánh vào thành Tng Bình (t c thành Hà N i). Làng Tri u Khúc chính là n ơi t p d ưt và kén ch n quân s l n cu i cùng. Điu múa c ra ñ i t tích truy n này. Khi nghe ti ng tr ng mõ, tù và thanh la n i lên d n d p nh ư khí th xu t quân thì m t lá c l n s ñưc kéo lên tr ưc c ng ñình. S có hai nhóm ng ưi ch y theo hai h ưng bên ph i và bên trái tr ưc c a ñình v i khí gi i ñã chu n b s n, h ch y r m r p vòng ra các cánh ñng tr ưc ñình kho ng 400m thì hai bên quay m t vào nhau cùng ti n t i. 32 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Khi g p nhau thì h d ng l i và làm nh ng ñ ng tác giao chi n. Sau ñó, ti p t c ch y v ñình theo m t ñưng vòng khép kín. M i ng ưi ñ ng cách tr ưc c ng ñình hò reo c v ũ hai ñ i quân trong ti ng tr ng thôi thúc liên h i cùng ti ng nh c, ti ng tù và d n dp cho t i khi c hai ñ i v t i ñình m i thôi. Lúc này, t t c m i ng ưi t t u tr ưc hươ ng án ñ làm l l y t thánh và k t thúc h i. Cu i cùng, h cùng nhau th h ưng chút l c thành. H i làng k t thúc, ng ưi dân mong ch m t mùa làm ăn m i t t ñ p hơn m i n ăm và cùng ñón ch ngày h i n ăm sau. Gi a th ñô Hà N i náo nhi t và s m u t, th t là tuy t v i khi b n ch m t ch ưa ñy na ti ng ñ ng h là ñã ñưc ñ m mình trong khung c nh yên t ĩnh và thú v c a m t làng quê c v i nhi u di tích l ch s và cùng chung vui nh ng sinh ho t v ăn hoá ñ c sc. Chính vì l ñó mà n ăm nào, h i làng c ũng thu hút hàng v n du khách tham quan. 33 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i ñ c ñáo: Phong Chúa, r ưc Vua Nhà vua g ươ ng m t uy nghiêm, mình khoác long bào, ñu ñ i m ũ ng ng i trên ngai vàng, xung quanh c l ng r p tr i, tr ng chiêng r n rã, ñoàn ng ưi kéo dài c cây s rùng rùng r ưc ki u vàng vào ñn làm l Đó là khung c nh c a l r ưc vua gi ñ c ñáo có m t không hai di n ra làng Th Lôi, xã Th Lâm, Đông Anh, Hà N i. Tích x ưa k r ng sau nhi u l n xây thành C Loa không xong, c ngày xây ñêm l i ñ , vua Th c Phán An D ươ ng V ươ ng ñưc th n Huy n Thiên Tr n V ũ giúp di t tr yêu tinh, t ñó thành xây lên m i v ng chãi. Đ t c ghi công ñ c c a th n, nhà vua cho xây d ng ñn Sái, th th n Tr n V ũ và hàng n ăm c vào mùa xuân nhà vua l i ñích thân xa giá v bái y t t i ñ n. V sau, vi c ñi l i khó kh ăn, t n kém ti n b c c a nhân dân nên nhà vua ban chi u cho làng Th Lôi th c hành nghi l này. T ñó xu t hi n l h i “R ưc vua gi ”, còn g i là l r ưc vua s ng c a nhân dân làng Th Lôi. L h i r ưc vua làng Th Lôi ñưc t ch c vào ngày 11 tháng Giêng âm l ch hàng năm. Đ chu n b cho ngày h i l n này, ngay t nh ng ngày ñu n ăm m i dân làng ñã cho s a sang l i ñưng sá, nh ng c có uy tín trong làng tìm ch d ng dinh cho vua, chúa và các quan l i; dân làng làm bánh ch ưng, bánh dày ti n vua cùng nhi u s n v t khác Tr ưc ngày di n ra h i chính, làng cho gi t trâu, bò, l n ñ khao dân t i ñình làng Sáng 11 tháng Giêng là ngày h i chính, ngoài ng ưi ñưc ch n làm vua còn có chúa và b n v quan ñ u tri u cùng tham gia l r ưc. Vua gi ng i trên ki u ñưc trai tráng trong làng r ưc ra ñình cùng các quan. Trong khi r ưc, th nh tho ng ñám trai tráng khênh ki u “chúa” l i hô vang r i ch y ñ d p ñưng cho “vua”. Sau khi “vua”, “chúa” cùng bá quan yên v , y n ti c b t ñ u; tan ti c tr ng chiêng n i lên r n rã, theo nghi l truy n th ng, “chúa” lên ki u vào y t “vua”, sau ñó “vua” lên ki u và cu c r ưc b t ñ u: “vua” lên bái v ng ñ c Huy n Thiên ñ n Sái và th c hi n nhi u nghi l khác ñình, chùa 34 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi L h i di n ra trong không khí trang nghiêm mà náo nhi t, chiêng tr ng n i liên h i, ai ny ñ u h h i dõi theo ñám r ưc, hàng v n ng ưi n i nhau làm ngày xuân nh ư dài mãi Đc bi t sau l r ưc, “vua” tr v dinh là nhà mình, ng trên ngai vàng, bà con làng xóm vui m ng t i dinh “vua” chúc m ng. Theo các c cao niên trong làng, nh ng ng ưi ñưc phong “vua” ph i ñáp ng nhi u yêu c u kh t khe v ñ c ñ , s c kh e, tu i tác (trên 70 tu i) V “vua” ñưc ch n s có uy tín r t l n trong nh ng vi c nghi l c a làng cho ñn l r ưc ti p theo có “vua” m i ñưc b u ch n. Trong hai cu c kháng chi n ch ng th c dân Pháp và ñ qu c M , l r ưc vua gi Th y Lôi b gián ñon, t n ăm 1984 ñn nay ñưc duy trì r t ñ u ñ n. X ưa kia, nhà vua c t ru ng ñ t cho nh ng ng ưi ñưc giao chu n b l n, trâu làm l khi ñón r ưc vua, nay Th Lôi v n còn nh ng cánh ñng mang tên dõng Vua, khu Trâu ñô, L n ñô Tr ưc kia l h i r ưc vua di n ra trong ba ngày, nay ch t ch c g n m t ngày cho phù hp v i ñ i s ng v ăn hóa m i. Ngày 11 tháng Giêng hàng n ăm, du khách kh p n ơi l i ñ v Th y Lôi ñ d l r ưc vua gi ñ c ñáo c a làng và càng thêm t hào v m t nét văn hóa ñc s c c a ngàn n ăm Th ăng Long - Hà N i. 35 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Hi làng Yên N i Làng Yên N i (xã Liên M c) g n làng Chèm, cách H G ươ m 12 km v phía tây b c theo ñưng qua c ng Chèm, ch sông Nhu ñ vào sông H ng. Th : - B ch H c Tam Giang - Túc Chinh công chúa Đa ñim: Xã Liên Mc, huy n T Liêm Th i gian : 12 tháng Hai, 15 tháng B y, M ng 2 tháng Tám Chính h i m ng 10 tháng Hai Đc ñim: Đánh quân Yên N i, m nh ñ t yên lành, an c ư l c nghi p, ñưc ghi trong ñôi câu ñi c ng làng: “Nh t l an phú t m tang c p ñ hi u xuân thu. Bán luân th ươ ng h t viên ñiu l ng ng ư giai c nh s c” Tm d ch là: “Con ñưng ven làng giàu có b i ngh ch ăn t m hái dâu hai mùa Bánh xe l ăn trên ñưng th y cá l n chim bay quê mình sao ñp” Đình làng v i ba n p c kính có t th i Ti n Lê. B c tranh hoành phi khá l n ñ “Tr n Thiên Nam” bên c nh có t m bi n “ Đ i v ươ ng giang th n”. Đây là B ch H c Tam Giang, ñi v ươ ng là v th n ñưc th nhi u n ơi. Th n tích k ñ i Hùng V ươ ng th 18 Kinh Môn (H i D ươ ng) có Đào B t m t ng ưi giàu chí khí. V kinh ñô thi, ông ñot b ng vàng, ñưc phong làm huy n phó Hoan Châu r i b tr ưng b H i D ươ ng. Ông l y bà Hươ ng, sinh ra n ăm ng ưi con ( Đào C ư, Đào H ng, Đào Tr ưng, Đào Khanh, Đào Lân). Đt n ưc có gi c, n ăm an hem xung binh theo Hùng Du v ươ ng. Sau ñó ch Đào Tr ưng, Đào Khanh còn s ng. Hai an hem nhi u l n l p công b o v cõi V ăn Lang. Sau khi d p lo n H ng Châu, Đào Tr ưng v , hoá Tôn Th t Trang. 36 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi Chùa làng Yên N i th Túc Chinh công chúa. Bài minh cho bi t x ưa ñt làng này thu c T Liêm h ươ ng, sau m i ñ i là xã An N i (T Liêm h ươ ng c , kim c i An N i xã). Theo bn d ch c a Nguy n V ăn Côn ng ưi làng thì qu chuông c ũ và bài minh trên chuông do Túc Chinh công chúa con gái vua Tr n Thánh Tông (1258 - 1278) cho làm. Qu chuông do bà ñúc l i vào ñi vua th t ư nhà Tr n, t c Tr n Anh Tông (1293 - 1341) không rõ năm nào, vì trên chuông ch ghi “Tr n tri u ñ t ñ ” (Vua th t ư tri u Tr n). Chuông ñúc l i vào n ăm T Đ c t H i (1875). Văn chuông có ñon: Truy n ñ ñ i sau Trên nh phép nhà n ưc Dưi mong anh em thu n hoà Nu trái l i trong chuông Khó tránh kh i l ưi pháp lu t (B n d ch) Túc Chinh công chúa vâng chi u vua cha ra ngoài thành Th ăng Long t ch c khai hoang, l p ra làng C Nhu viên, làng Yên N i và làng B u Đông Anh. Tr ưc khi bà m t có ñúc qu chuông 400 cân ñ cúng vào chùa Thánh Quang “Ta ñây ñi tu ch có m t mình, không có con cháu n i dõi, ta ñu th ươ ng m i ng ưi nên chia ru ng ñ t cho m i ng ưi, ñ lo m ph n và cúng bái. M i ng ưi ph i gi tr ưc sau nh ư mt, ñ i sau ph i ghi l i này vào gia ph , kh c vào chuông ñ l ưu truy n cho h u th . Mi ng ưi ph i chia tài s n cho nhau không ñưc tranh giành. Không ai ñưc xâm ph m 37 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi vào ru ng ñ t c a tam b o (t c nhà chùa). N u ai c y quy n th mà chi m ñot thì làm s kêu lên tri u ñình lu n t i ” Hi làng Yên N i trong n ăm có m y ti t chính. H i ñ n 15 tháng B y gi 25 d ũng s ĩ ñ i Tr n tham gia ñ i quân c a bà Túc Chinh ch ng l i quân Nguyên Mông (1226 – 1227). Hi chùa, gi bà Túc Chinh vào m ng 2 tháng Tám và h i ñình mùa xuân t 11 ñ n 12 tháng Hai k ni m ñ c Tam Giang Ngày h i có k t ch , th ưng m i làng Noi (C Nhu ) T Liêm, làng B u (Thiên Bi u), Đông Anh sang d . Đây là nh ng mi n ñ t do bà công chúa ñi Tr n t ch c khai hoang l p p, d y dân cày c y d t l a tr ng dâu nuôi tm H i làng có nhi u trò vui dân gian: t c , ch i gà, hát chèo. Đáng chú ý là ngày h i ch cúng b ng c ơm t mu i v ng. Mâm c ch có bát d a kho, d ưa c n, ñ u ván lu c, ñĩa giá, mu i v ng, rá c ơm t . M t trò khá h p d n di n ra bãi cát sông H ng: m t t p 25 ng ưi ñóng gi ta, m t t p 25 ng ưi ñóng gi ñ ch. Hai bên ñeo b gio, b cát ném nhau túi b i. Th ưng th ưng là quân ta th ng quân ñ ch. Và ti ng reo hò c a hàng nghìn ng ưi d h i náo n c b sông. Đình, chùa Yên N i ñã ñưc B V ăn hoá Thông tin x p h ng ba n ăm 1992. Ông Nguy n Văn Côn trên 80 tu i, có m là c bà Nguy n Th D ươ ng th trên 100 tu i ñã ñưc ñoàn ñi bi u c a huy n và Thành ph t i t ng quà n ăm 1992, v i c nh gia ñình ng ũ ñ i ñ ng ñưng. Ông Côn con trai c còn nh bài th ơ c a các c truy n l i, ưc tính 150 n ăm có dáng ñiu m t l i ca trù: Du ti n c a b ng non b ng n ưc b t nhân sau c ũng tán ñi Con ng ưi là khách m t thì Đng cay nghi t làm chi cho l m tá 38 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Leã Hoäi Haø Noäi 39 www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu