Hỏi đáp về phong tục tập quán người Việt

Nội dung text: Hỏi đáp về phong tục tập quán người Việt

1. Hỏi đáp về phong tục tập quán người Việt
2. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 1 MUÅC LUÅC Nam nûä thuå thuå bêët thên nghôa laâ gò? 3 Möëi laái laâ gò? 4 Lïî vêën danh coá yá nghôa gò? 6 Lêëy vúå keán töng, lêëy chöìng keán giöëng coá àuáng khöng? coá cêìn thiïët khöng? 8 Ngûúâi trong cuâng hoå coá lêëy nhau àûúåc khöng? 10 Sûå tñch tú höìng 12 Tuåc thaách cûúái hay dúã ra sao ? 14 Baánh su sï hay baánh phu thï? 16 Tiïìn naåp theo (hay treo) laâ gò? 17 Nhûäng caách gúä bñ cho baån treã khi lo àaám cûúái 19 Cö dêu trûúác khi vïì nhaâ chöìng phaãi coá nhûäng thuã tuåc, àöång taác gò ? 21 Lïî xin dêu coá nhûäng yá nghôa gò? vaâ thuã tuåc tiïën haânh 22 Meå chöìng laâm gò khi con dêu bùæt àêìu vïì nhaâ? 23 Taåi sao meå cö dêu kiïng khöng ài àûa dêu? 24 Taåi sao trong goái quaâ meå cho con gaái trûúác giúâ vu quy coá möåt chiïëc trêm hay baãy chiïëc kim? 26 Taåi sao phaãi coá phuâ dêu 28 Lïî laåi mùåt coá yá nghôa gò? 30 Traã lúâi cêu hoãi khöng roä cêu hoãi 31 Khi ngûúâi àaân baâ taái giaá cêìn coá nhûäng thuã tuåc gò? 33
3. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 2 Taåi sao naå doâng khöng lêëy àûúåc trai tú? 34 Quan hïå vúå caã vúå leä ra sao? 36 Nïn nhòn nhêån vêën àïì ly hön nhû thïë naâo? 37 Daåy con tûâ thuãa baâo thai 39 Taåi sao coá tuåc xin quêìn aáo cuä cho treã sú sinh? 41 Con so vïì nhaâ maå, con raå vïì nhaâ chöìng taåi sao? 43 Taåi sao khi múái àeã chûa àùåt tïn chñnh? 44 Taåi sao múái àeã chûa àùåt tïn chñnh (tïn huyá)? 46 Taåi sao tuöíi trong khai sinh, trong vùn bùçng khöng àuáng vúái tuöíi thêåt? 47 Laâm lïî yïët caáo töí tiïn xin àùåt tïn cho con vaâo söí hoå nhû thïë naâo? 48 Coá mêëy loaåi con nuöi? 50 Xûng hö thïë naâo cho àuáng? 54 Vúå chöìng xûng hö vúái nhau thïë naâo? 55 Caách xûng hö trong hoå 57 Phaãi chùng " lúâi chaâo cao hún mêm cöî "? 59 Nhêåp gia vêën huáy laâ gò ? 61 Ai vaái laåy ai? 62 Àaåo thêìy troâ 63 Miïëng trêìu laâ àêìu cêu chuyïån 66 Xuêët xûá cuãa tuåc nhuöåm rùng vaâ caách nhuöåm rùng 69 Taåi sao goåi laâ toác thïì? 71 Mêìu sùæc vúái truyïìn thöëng vùn hoáa dên töåc 73 Vò sao coá tuåc baán múã haâng ? baán múã haâng thïë naâo cho àùæt khaách ? 74 Àaåo hiïëu laâ gò ? hiïëu theo quan niïåm thúâi xûa khaác thúâi nay nhû thïë naâo ? 77 Tuåc khao laäo 82 Yïën laäo 83 Taåo sao nhûäng nùm gêìn àêy coá phong trao khöi phuåc viïåc 85 hoå 85 Quan hïå giûäa hoå haâng vaâ laâng xaä nhû thïë naâo? Phuåc höìi 86 viïåc hoå lúåi hay haåi ? 87 Ruöång hûúng hoãa coá yá nghôa gò ? 88 Vai troâ töåc trûúãng xûa vaâ nay khaác nhau nhû thïë naâo ? 90
4. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 3 Nam nûä thuå thuå bêët thên nghôa laâ gò? Àêy laâ cêu noái cûãa miïång, quen duâng chó möëi quan hïå nam nûä theo quan niïåm cuãa nhaâ nho. Ngûúâi àaân öng vaâ ngûúâi àaân baâ ngaây xûa trao cho nhau caái gò, nhêån cuãa nhau caái gò, àïìu khöng trûåc tiïëp têån tay, súå bêëm nhaáy, ra hiïåu gò vúái nhau chùng? (Hai chûä "thuå thuå" traái ngûúåc nghôa: möåt chûä "thuå" laâ trao cho, möåt chûä "thuå" laâ nhêån). Hai ngûúâi muöën múâi nhau ùn trêìu, thò ngûúâi chuã tïm trêìu, xïëp vaâo cúi trêìu, àùåt giûäa baân, khaách tûå nhùåt lêëy maâ ùn. Lïî giaáo phong kiïën thêåt khùæt khe, viïåc toã tònh yïu trûåc tiïëp khoá maâ thûåc hiïån àûúåc, hoåa chùng chó coân àöi mùæt thêìm leán nhòn nhau! Ngûúâi chêu Êu tûâ nhoã àïën giaâ, theo pheáp lõch sûå bùæt tay nhau, nhaãy vúái nhau laâ chuyïån thûúâng. Nhûng, ngûúâi Viïåt Nam vaâ ngûúâi aá Àöng noái chung, nam nûä vö yá chaåm vaâo da cuãa ngûúâi khaác giúái thò coi nhû coá cûã chó khöng àûáng àùæn. Ngûúâi àaân öng coá thaái àöå suöìng saä seä bõ àaân baâ xa laánh, nhûng khöng àaáng lo bùçng ngûúâi con gaái lùèng lú, bõ xaä höåi deâm pha thò khoá maâ lêëy àûúåc têëm chöìng cho àaáng têëm chöìng. Vò vêåy caác nhaâ quyïìn quyá thûúâng "cêëm cung" con gaái. Ngay tûâ tuöíi thú àaä súám hònh thaânh sûå ngùn caách giúái tñnh. Thúâi phong kiïën xûa, chó nhûäng ngûúâi coá tû tûúãng tên tiïën múái cho con gaái ài hoåc, vaâ coá ài hoåc thò con trai ngöìi riïng con gaái ngöìi riïng. Trai gaái ài cuâng nhau, vui chúi cuâng nhau bõ baån beâ cuâng lûáa chïë nhaåo. Coá höåi heâ àònh àaám cuäng phaãi phên biïåt àaân öng àûáng bïn traái, àaân baâ àûáng bïn phaãi.
5. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 4 ÚÃ thaânh thõ, vúå chöìng nùçm nguã vúái nhau möåt giûúâng laâ chuyïån bònh thûúâng, nhûng xin caác baån lûu yá, úã nöng thön àaân baâ nùçm nhaâ trong, àaân öng nhaâ ngoaâi àaä trúã thaânh nïëp röìi. Ngaây xûa, phöí biïën moåi núi àïìu thïë, ngaây nay lïå àoá vêîn coân úã nhiïìu vuâng, nhiïìu nhaâ. Nïëu caác baån coá dõp vïì thùm baâ con hoå haâng úã quï thò töët nhêët hai vúå chöìng nïn traánh nùçm chung giûúâng keão caác cuå coân caãm thêëy chûúáng maâ phêåt yá.
6. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 5 Möëi laái laâ gò? Trong xaä höåi phong kiïën xûa "Nam nûä thuå thuå bêët thên" nïn hön nhên cêìn phaãi ngûúâi möi giúái. nïëu yïu nhau, cûúái hoãi khöng cêìn möëi laái seä bõ chï traách laâ Phaãi loâng nhau" "Mùæc phaãi buâa yïu". Nguyïîn Du àaä vaåch àûúâng cho Kim Troång. Thuyá Kiïìu cûá yïu nhau röìi seä "Liïåu baâi möëi manh" nïn caác cuå nhaâ nho múái kõch liïåt phaãn àöëi khuyïn con chaáu rùçng: "Àaân öng thò chúá Phan Trêìn, Àaân baâ thò chúá Thuyá Vên, Thuyá Kiïìu" Chu Maånh Trinh võnh Kiïìu coân noái: "Chó vò möåt töåi möëi manh chûa coá, thïì thöët àaä nhiïìu; trùng gioá mùæc vaâo, phöìn hoa dñnh maäi" Nïëu khöng coá "Nhaâ bùng àûa möëi" thò nhaâ trai laâm sao biïët àûúåc ngûúâi thuåc nûä trong cûãa caác phoâng khuï. Trong xaä höåi cuä, coá nhûäng ngûúâi chuyïn laâm nghïì möëi laái, nïëu àeåp àöi vûâa lûáa thò baâ möëi seä trúã thaânh ên nhên suöët àúâi. lïî tú höìng xong, taå baâ möëi möåt nûãa mêm xöi, nûãa con gaâ keâm theo chiïëc aáo luåa. Chùén thaáng con àêìu loâng thïë naâo cuäng cöë múâi baâ möëi àïën dûå, àïí toã nghôa tri ên. Nhûng cuäng coá nhiïìu tai hoaå do nhûäng baâ möëi coá àöång cú bêët chñnh gêy nïn, àïí àöi treã suöët àúâi mang möëi hêån vò phêån hêím duyïn hiu: "Hoùåc la â búãi "Meå thêìy löån quyát", quïn nhûäng thoái mú töm maãng caá, qua laåi ñt nhiïìu ngoåt miïång, eáp uöíng duyïn cö nöng nöîi thïë, nùång tiïìn taâi maâ nheå gaánh tònh chung. Hay vò chûng "Möëi laái àeâo boâng", chùèng nhùçm khi vaâo
7. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 6 löång ra khúi, noái phö mêåt ngoåt roát vaâo tai, döî daânh phêån gaái ngêín ngú tònh, giaâ nhên sûå àïí non quyïìn taåo hoaá" (Trñch "Vùn tïë söëng ngûúâi con gaái" - Möåt baâi vùn tïë khuyïët danh àûúåc truyïìn tuång úã Haâ Tônh vaâo àêìu TKXX). úã xaä höåi múái cuäng cêìn coá baâ möëi, baâ möëi thúâi nay laâ ngûúâi cöë vêën, ngûúâi àúä àêìu cho àöi treã xêy dûång haånh phuác lêu daâi. trong tûúng lai, coá leä vai troâ cuãa baâ möëi laâ nhûäng phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng (nhû quaãng caáo trïn Àaâi truyïìn thanh truyïìn hònh, baáo chñ, chuåp aãnh) vaâ nhûäng cöng ty du lõch, cêu laåc böå nhûäng ngûúâi àöåc thên
8. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 7 Lïî vêën danh coá yá nghôa gò? "Lïî vêën danh" laâ lïî nhaâ trai àïën nhaâ gaái àïí hoãi tïn tuöíi cö gaái, ngaây nay goåi laâ lïî "Chaåm ngoä" hay laâ lïî "Daåm" (coá núi kiïm caã lïî daåm vaâ hoãi cuâng möåt luác goåi laâ lïî daåm hoãi). Truyïån Kiïìu coá cêu "Tiïån àûa canh thiïëp trûúác cêìm laâm ghi". "Canh thiïëp" laâ giêëy ghi hoå tïn, tuöíi, quï quaán, con ai. Trûúác Caách maång Thaáng Taám 1945, úã nhiïìu vuâng nöng thön, con gaái tûâ khi sinh àïën khi lêëy chöìng vêîn chûa àùåt tïn, nïëu nhû gia àònh khöng cho con gaái ài hoåc. Con gaái khöng cêìn vaâo söí hoå, söí laâng, khöng ài hoåc nïn cuäng khöng cêìn dùåt tïn vöåi. úã trong nhaâ con gaái múái sinh ra àûúåc goåi laâ con Hôm, con Mûåc, con Chùæt em Trong nhaâ goåi tïn gò thò xoám giïìng goåi theo tïn àoá. Àïën laâm lïî vêën danh, öng baác hoùåc böë múái àùåt cho caái tïn àïí ghi trong giêëy hön thuá, coá khi chñnh ngûúâi mang tïn cuäng khöng biïët mònh mang tïn gò trong giêëy hön thuá, vò khi vïì nhaâ chöìng laåi goåi theo tïn chöìng, khi coá con goåi theo tïn con, coá chaáu àñch tön goåi theo tïn chaáu. Lïî vêën danh khöng phaãi àïí hoãi tïn maâ chuã yïëu laâ hoãi tuöíi, àïí hai hoå quyïët àõnh àöi nam nûä húåp tuöíi nhau thò lêëy àûúåc nhau, tuöíi xung khùæc thò thöi. Trong hön nhên xûa chó chuá troång coá mön àùng höå àöëi hay khöng, coá húåp tuöíi hay khöng, gia àònh naâo thêån troång múái tòm hiïíu kyä "Cöng, dung, ngön, haånh" (thûúâng laâ caác gia àònh gia giaáo). Chùèng nhûäng caác chaâng trai, trûúác khi cûúái chûa biïët mùåt vúå, maâ coá nhûäng öng böë chöìng laâ ngûúâi chuã àöång ài hoãi dêu cuäng
9. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 8 khöng biïët mùåt con dêu, do àoá trong gia àònh sau naây múái xaãy ra nhiïìu chuyïån oaái oùm: -"Caãm ún öng baâ thûúng àïën, töi xin àöìng yá gaã, nhûng xin thûa chuyïån trûúác: con töi möìm meáp chùèng bùçng ai!" Tûúãng nhû vêåy laâ mònh tòm àûúåc con dêu hiïìn hêåu, khöng àanh àaá chua ngoa, ai ngúâ cûúái vïì múái biïët con dêu sûát möi!. Nhûng àaä nhúä viïåc, biïët tñnh sao? Laåi coá trûúâng húåp àaánh traáo: Khi ài hoãi thò cho thùçng em nhanh nheån vaâ "saåch mùåt" hún àoáng vai chaâng rïí, àïën khi cûúái thò laåi cûúái cho thùçng anh àêìn àöån, xêëu xñ. "Miïëng trêìu àïí dêu nhaâ ngûúâi", biïët tñnh sao àêy? Dêìu sao cuäng mang tiïëng möåt àúâi chöìng.
10. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 9 Lêëy vúå keán töng, lêëy chöìng keán giöëng coá àuáng khöng? coá cêìn thiïët khöng? Àöëi vúái caác cuå thò cêu hoãi naây thûâa, vò "Noâi naâo giöëng êëy","Cêy naâo quaã êëy","Gioã nhaâ ai quai nhaâ êëy","Con nhaâ cöng chùèng giöëng löng cuäng giöëng caánh", "Tòm núi coá àûác gûãi thên", ai chùèng muöën coá trai hiïìn gaái àaãm, rïí thaão dêu hiïìn. Thúâi nay, möåt söë baån treã coi thûúâng cho laâ phong kiïën laåc hêåu. Coá nhûäng àöi trai gaái múái chó gùåp nhau trïn möåt àoaån àûúâng, àaä vöåi àñnh ûúác, tñnh chuyïån vuöng troân, thêåm chñ hoå àaä biïët roä caã "Ngoån nguöìn laåch söng"!!! Àaânh rùçng cuäng coá trûúâng húåp "Möåt ngaây nïn nghôa, chuyïën àoâ nïn duyïn", song thaânh cöng laâ caá biïåt, thêët baåi laâ phöí biïën. "Tòm töng, tòm hoå" khöng coá nghôa laâ tòm chöën sang giaâu, khinh ngûúâi ngheâo khoá, maâ chuã yïëu laâ tòm núi coá gia giaáo, coá àûác àöå. "Cha meå hiïìn laânh àïí àûác cho con","Àúâi cha ùn mùån, àúâi con khaát nûúác". Con ngûúâi sinh ra lúán lïn do nhiïìu yïëu töë xaä höåi chi phöëi, nhûng nam nûä thanh niïn múái lúán lïn, trûúâng àúâi chûa tûâng traãi, giaáo duåc gia àònh laâ yïëu töë quan troång vaâ chuã àaåo. Hön nhên laâ viïåc hïå troång, taác àöång caã àúâi, maâ con ngûúâi rêët dïî muâ quaáng trong tònh yïu. Qua tuêìn trùng mêåt khöng phaãi moåi viïåc trong quan hïå vúå chöìng àïìu suön seã. khi coá nhûäng viïåc khoá khùn, truåc trùåc trong cuöåc söëng, ai cuäng muöën tòm àiïìu hay leä phaãi àïí giaãi quyïët cho thoaã àaáng. Luác àoá cêìn dûåa vaâo "Töng", vaâo hoå haâng, tòm nhûäng tònh caãm chên thaânh vaâ tri thûác àuáng àùæn. "Mön àùng höå àöëi", tûác laâ tòm núi hai gia àònh, hai bïn thên thuöåc, coá nhûäng mùåt cên àöëi phuâ húåp vúái nhau, chûá àêu phaãi bùæc bêåc leo thang, keã khinh ngûúâi troång.
11. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 10 Ngoaâi ra coân möåt yïëu töë nûäa: Tñnh àïën gien di truyïìn. Ngaây xûa trong möåt vaâi hoaân caãnh àùåc biïåt coá öng chöìng thoaã thuêån ngêìm vúái vúå ài "Xin noâi". Xin lûu yá: nhûäng ngûúâi àaân baâ àoá khöng thuöåc loaåi lùèng lú àêu - ta cuäng chó cêìn biïët noái nhoã vúái nhau thöi vaâ nhêën maånh "Hoaân caãnh àùåc biïåt"!
12. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 11 Ngûúâi trong cuâng hoå coá lêëy nhau àûúåc khöng? ÚÃ caác nûúác Êu Myä, anh chõ em con chuá baác ruöåt vêîn coá quyïìn lêëy nhau, qua taác phêím "Úgiïni Grùngàï" ta thêëy möëi tònh giûäa hai anh em con chuá baác ruöåt Grùngàe vaâ Úgiïni súã dô trùæc trú ã laâ do thoái keo kiïåt biïín lêín cuãa laäo Grùngàï, chûá taác giaã khöng àaã àöång àïën vêën àïì chung huyïët thöëng. Trung Quöëc laâ möåt nûúác chõu aãnh hûúãng cuãa vùn hoaá phong kiïën nùång hún ta nhiïìu, nhûng anh chõ em con cö, cêåu ruöåt, con dò ruöåt vêîn àûúåc lêëy nhau. Xem Baão Thoa, Baão Ngoåc trong "Höìng Lêu Möång" yïu nhau, lêëy nhau laâ chuyïån bònh thûúâng. úã nûúác ta, dûúái triïìu Trêìn, con chaáu nhaâ vua chó àûúåc lêëy ngûúâi trong Hoaâng töåc (lêëy sang hoå khaác súå bõ naån ngoaåi thñch cûúáp ngöi). Hûng Àaåo vûúng Trêìn Quöëc Tuêën lêëy Thiïn Thaânh cöng chuáa, tûác laâ cö ruöåt cuãa mònh. Vua Trêìn Thaánh Töng lêëy Thiïn Caãm Hoaâng hêåu, tûác chõ con baác ruöåt. Vua Trêìn Minh Töng lêëy Lïå Thaánh Hoaâng hêåu, tûác con chuá ruöåt, àïìu laâ chaáu nöåi vua Trêìn Nhên Töng vv Coân trong dên gian tûâ triïìu Lï vïì sau, nïëu trong hoå nöåi thên cuâng quï maâ lêëy nhau goåi laâ hön thuá, hoå haâng khöng chêëp nhêån. Nïëu cuâng hoå nhûng àaä xa àúâi, thuöåc chi khaác nhau hay àa ä xa quï (goåi laâ biïåt töí ly töng) thò vêîn lêëy nhau àûúåc. Thúâi xûa, do troång nam khinh nûä, hoùåc thiïëu hiïíu biïët vïì gien di truyïìn, nïn anh chõ em con cö, cêåu ruöåt coi nhû khaác hoå vêîn coá quyïìn laâm thöng gia vúái nhau. Ca dao tuåc ngûä trong dên gian coân ca ngúåi trûúâng húåp chaáu cêåu maâ lêëy chaáu cö, coi nhû "Thoác luáa trong böì, giöëng maá nhaâ ta". Nhûng di truyïìn hoåc àaä khùèng àõnh rùçng ngûúâi coá chung huyïët thöëng maâ coá con vúái nhau thò qua nhiïìu
13. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 12 àúâi doâng giöëng bõ thoaái hoaá, coá trûúâng húåp bõ quaái thai, vò vêåy anh em hoå lêëy nhau, kïí caã hoå nöåi hay hoå ngoaåi àïìu khöng coá lúåi. Luêåt phaáp nûúác ta qui àõnh cuâng chung huyïët thöëng ba àúâi, kïí caã bïn böë hay bïn meå, àïìu khöng àûúåc lêëy nhau.
14. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 13 Sûå tñch tú höìng Tú höìng Nguyïåt laäo thiïn tiïn" dûåa theo tñch Vi Cöë gùåp öng laäo trong möåt àïm trùng, ngöìi kiïím saách hûúáng vïì phña mùåt trùng, sau lûng coá caái tuái àûång àêìy dêy àoã. Öng laäo baão cho biïët àêy laâ nhûäng vùn thû kïët hön cuãa toaân thiïn haå. Coân nhûäng dêy àoã àïí buöåc chên nhûäng àöi trai gaái seä thaânh vúå thaânh chöìng. Möåt höm, Vi Cöë vaâo chúå gùåp möåt baâ giaâ chöåt mùæt ùém àûáa beá ài qua. Böîng öng giaâ laåi hiïån lïn cho biïët àûáa beá kia seä laâ vúå anh. Vi Cöë giêån, baão àaây túá tòm giïët àûáa beá êëy ài. Ngûúâi àêìy túá leãn àêm àûáa beá giûäa àaám àöng röìi boã tröën. Mûúâi böën nùm sau, quan Thûá Sûã Trûúng Chêu laâ Vûúng Thaái gaã con gaái cho Vi Cöë. Ngûúâi con gaái dung nhan tûúi àeåp, giûäa löng maây coá àñnh möåt böng hoa vaâng. Vi Cöë gaån hoãi, vúå múái baão: Thuúã coân beá, möåt baâ vuá hoå Trêìn bïë vaâo chúå bõ möåt tïn cuöìng tùåc àêm phaãi. Vi Cöë hoãi: Coá phaãi baâ vuá àoá chöåt mùæt khöng? ngûúâi vúå baão: Àuáng thïë! Vi Cöë kïí laåi chuyïån trûúác, hai vúå chöìng caâng quyá troång nhau cho laâ duyïn trúâi àõnh sùén. Mêíu chuyïån vui: Tònh yïu laâm cho con ngûúâi luá lêîn. "Têu Thûúång àïë, theo haå thêìn thò thûúång àïë khöng cêìn àoâi laåi trñ khön cuãa con ngûúâi. laâm nhû thïë khöng khoãi mang tiïëng laâ trúâi nhoã nhen. Àiïìu maâ thûúång àïë nïn laâm laâ haån chïë trñ khön cuãa con ngûúâi." -"Bùçng caách naâo"? -"Chó coá tònh yïu-Khöng coá gò laâm con ngûúâi luá lêîn ài nhû trong tònh yïu. Trúâi chó cêìn phaái möåt võ thêìn mang voâng dêy xuöëng trêìn, cûá àöi trai
15. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 14 gaái naâo úã gêìn nhau thò quùng cho möåt voâng. Ngûúâi naâo caâng thöng minh thò cêìn quùng thïm cho nhiïìu voâng. Con ngûúâi chó luêín quêín trong nhûäng voâng êëy ma â chùèng bao giúâ nghô túái chuyïån lïn quêëy nhiïîu nhaâ trúâi nûäa". Trúâi khen "Thêåt laâ diïåu kïë"!, beân truyïìn cho öng tiïn giaâ mang nhûäng chiïëc voâng cuãa trúâi xuöëng trêìn gian. Tûâ ngaây bõ öng tiïn giaâ khoaác vaâo ngûúâi mònh nhûäng voâng dêy tònh aái, con ngûúâi chó luêín quêín vúái nhau, khöng coân nghô túái chuyïån àaánh nhau vúái trúâi nûäa. Öng tiïn giaâ êëy àûúåc goåi laâ öng "Tú" .
16. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 15 Tuåc thaách cûúái hay dúã ra sao ? Àaä "Thaách" laâ dúã hoùåc dúã nhiïìu maâ hay ñt. Thúâi nay tön troång tûå do luyïën aái hön nhên, luêåt hön nhên trong chïë àöå múái àaä giaãi phoáng cho nam nûä thanh niïn, nhûng luêåt tuåc coân goâ boá, troái buöåc. thaách cûúái cuäng laâ möåt lïå tuåc laåc hêåu rúi rúát laåi, troái buöåc caã nhaâ trai lêîn nhaâ gaái, coá khi laâm cho chaâng rïí phaãi boã cuöåc maâ nöîi thiïåt thoâi nhêët laåi rúi vaâo thên phêån ngûúâi con gaái, dêîu sao cuäng mang tiïëng möåt àúâi chöìng, dêîu sao cuäng laâm cho nhûäng chaâng trai khaác phaãi ngaåi, xui nïn phêån hêím duyïn hiu. Ngay thúâi trûúác cuäng àaä coá cêu: "Giaá thuá bêët luêån taâi". Àaáng leä nïn vúå nïn chöìng, thaânh gia thaânh thêët, laâ mûâng cho caã hai gia àònh, nhûng gùåp phaãi möåt vaâi baâ cö, öng baác bïn nhaâ gaái khoá tñnh, thaách cûúái naâo quêìn aáo, noán deáp, naâo rûúåu baánh cau trêìu, che thuöëc, naâo nïëp teã, lúån gaâ, naâo nhêîn xuyïën, hoa tai, tiïìn mùåt, laåi coân tñnh àuã cöî dêu cöî cûúái bao nhiïu mêm, nïn nhaâ trai phaãi boã cuöåc. Cuäng coá àaám nhaâ trai phaãi chaåy ngûúåc chay xuöi, lo xong viïåc röìi keáo caây traã núå; song, ngay tûâ buöíi thaânh hön, nghôa vúå chöìng, tònh thöng gia àaä bõ sûát meã, àoá laâ mêìm möëng gêy nhiïìu bêët trùæc vïì sau. Cuäng coá trûúâng húåp, nhaâ gaái tuáng thiïëu khöng àuã tûå lûåc cung cêëp cho àuã caái lïå laâng "Traã núå miïång", àoâi hoãi nhaâ trai phaãi lo chu toaân. Cuäng coá trûúâng húåp, böë meå cö dêu coân phaãi xuêët ra gêëp nùm gêëp mûúâi lêìn vaâ sau khi thaânh thên coân cho con gaái, con rïí nhiïìu thûá, nhûng cuäng thaách cûúái cao àïí traánh tiïëng xò xaâo, àaâm tiïëu, cho rùçng con mònh dúã duyïn röìi, nïn phaãi cho khöng. "Hay ñt" laâ àïí daânh cho nhûäng gia àònh coá hoåc thûác, khöng thaách tiïìn, thaách cuãa maâ thaách chûä nghôa vùn chûúng vúái yá àöì
17. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 16 choån rïí con nhaâ gia thïë, vúái hy voång tûúng lai con mònh coân àûúåc "Loång anh ài trûúác voäng naâng theo sau" chûá khöng àïën nöîi phaãi rúi vaâo nhûäng anh chaâng "Vai u thõt bùæp" núi "Nûúác mùån àöìng chua"
18. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 17 Baánh su sï hay baánh phu thï? Trong lïî cûúái coá nhiïìu lïî vêåt, nhûng khöng thïí thiïëu baánh "Su sï", nguyïn xûa laâ baánh "Phu thï", möåt söë àõa phûúng noái chïåch thaânh baánh "Su sï". Baánh su sï laâm bùçng böåt àûúâng trùæng, dûâa, àêåu xanh vaâ caác thûá hûúng nguä võ, nùån hònh troân, boåc bùçng hai khuön hònh vuöng uáp laåi vúái nhau vûâa khñt, khuön laâm bùçng laá dûâa, laá cau hoùåc laá dûáa, voã àïí nguyïn khöng luöåc àïí giûä maâu xanh thùæm. Súã dô goåi laâ baánh phu thï (chöìng vúå) vò àoá laâ biïíu tûúång cuãa àöi vúå chöìng phêån àeåp duyïn ûa: vuöng troân, trong trùæng mïìm deão, ngoåt ngaâo, thúm tho, xanh thùæm, àöìng thúâi cuäng laâ biïíu tûúång cuãa àêët trúâi (trúâi troân, àêët vuöng) coá êm dûúng nguä haânh: Ruöåt trùæng, nhên vaâng, hai voã xanh uáp laåi buöåc bùçng súåi dêy höìng.
19. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 18 Tiïìn naåp theo (hay treo) laâ gò? Tiïìn "cheo" laâ khaãn tiïìn nhaâ trai naåp cho laâng xaä bïn nhaâ gaái. Trai gaái cuâng laâng xaä lêëy nhau cuäng phaãi naåp cheo song coá giaãm búát. Xuêët xûá cuãa lïå "Naåp cheo" laâ tuåc "Lan nhai" tûác laâ tuåc chùng dêy úã doåc àûúâng hoùåc úã cöíng laâng. Àêìu tiïn thò ngûúâi ta töí chûác àoán mûâng hön lïî, ngûúâi ta chuác tuång, coá núi coân àöët phaáo mûâng. Àïí àaáp lïî, àoaân àûa dêu cuäng àûa trêìu cau ra múâi, àûa quaâ, àûa tiïìn biïëu tùång. Dêìn àêìn coá nhûäng ngûúâi laâm ùn bêët chñnh, lúåi duång cú höåi cuäng chùng dêy, voâi tiïìn, saách nhiïîu, trúã thaânh tuåc lïå xêëu. Vò thoái xêëu lan dêìn, gêy nhiïìu caãn trúã, triïìu àònh phaãi ra lïånh baäi boã. Thay thïë vaâo àoá, cho pheáp laâng xaä àûúåc thu tiïìn cheo. Khi àaä naåp cheo cho laâng, tûác laâ àaám cûúái àûúåc laâng cöng nhêån coá giêëy biïn nhêån hùèn hoi. Ngaây xûa, chûa coá thuã tuåc àùng kyá kïët hön, thò túâ naåp cheo coi nhû túâ hön thuá. Naåp cheo so vúái chùng dêy laâ tiïën böå. Khoaãn tiïìn cheo naây nhiïìu àõa phûúng duâng vaâo viïåc cöng ñch nhû àaâo giïëng, àùæp àûúâng, laát gaåch, xêy cöíng laâng Nhûng nhiïìu núi chó cung àöën cho lyá hûúng cheâ cheán. Àaä hún nûãa thïë kyã, lïå naây bõ baäi boã röìi. Thanh niïn ngaây nay chó coân thêëy boáng daáng cuãa tiïìn cheo qua ca dao- tuåc ngûä. - Nuöi lúån thò phaãi vúát beâo Lêëy vúå thò phaãi nöåp cheo cho laâng. - Cûúái vúå khöng cheo nhû tiïìn gieo xuöëng suöëi. - Öng xaä àaánh tröëng thònh thònh Quan viïn muä aáo ra àònh ùn cheo.
20. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 19 - Lêëy chöìng anh seä giuáp cho Giuáp em Giuáp em quan taám tiïìn cheo Quan nùm tiïìn cûúái laåi àeâo buöìng cau. Thêåt quaá cûúâng àiïåu, Chûá tiïìn cheo khöng thïí vûúåt quaá tiïìn cûúái.
21. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 20 Nhûäng caách gúä bñ cho baån treã khi lo àaám cûúái Àaáng leä mûâng àaám cûúái nhû tuåc lïå troái buöåc thaânh ra lo àaám cûúái. Tuåc cuä àaä truyïìn nhiïîm lêu khöng dïî möåt mai àöíi ngay àûúåc. Vêåy phaãi laâm thïë naâo? Àïí giuáp caác gia àònh cûúái dêu, möåt söë gia vuâng nöng thön coá tuåc goáp lïî cûúái: àêìu nùm gia àònh baáo cho hoå haâng xoám giïìng biïët dûå àõnh cûúái dêu vaâo thaáng naâo, thöng thûúâng vaâo sau vuå thu hoaåch. Lêìn lûúåt caác gia àònh àoáng goáp caác khoaãn gaåo nïëp, gaåo teã, àêåu xanh, rûúåu hoùåc tiïìn theo àõnh lûúång. Coân lúån gaâ thò gia àònh naâo tûå liïåu cho gia àònh êëy. Tuåc goáp cûúái cuäng giöëng nhû höåi tûúng tïë tûúng trúå, höåi caây cêëy, höåi lúåp nhaâ luên phiïn caác gia àònh. Àêy laâ möåt tuåc hay, cuâng nhau lo dêìn àïën lûúåt mònh àúä phaãi lo nhûäng khoaãn lúán. Tiïìn, quaâ cûúái cuãa khaách, baån àûa túái thûåc chêët cuäng laâ hònh thûác goáp lïî cûúái, nhûng khöng chuã àöång àûúåc kïë hoaåch, thûá coá khöng cêìn, thûá cêìn khöng coá, thaânh ra töën keám. Lïå chúi hoå ngaây nay, chung vöën àïí kinh doanh buön baán cuäng laâ xuêët phaát tûâ hònh thûác goáp tiïìn nhau àïí laâm nhaâ cûúái vúå, têåu trêu boâ úã nöng thön. Vò xuêët phaát tûâ hoå haâng giuáp nhau nïn múái goåi laâ chúi hoå. Nïëu Àoaân Thanh niïn àõa phûúng naâo vûäng maånh, caán böå àoaân cöng têm liïm khiïët thaáo vaát, töí chûác "Höåi chúi hoå cûúái vúå" coá kïë hoaåch quaãn lyá kinh doanh sûã duång phên phöëi chùåt cheä, ùæt àûúåc nhiïìu baån thanh niïn hûúãng ûáng, tham gia Bûúác àêìu cuäng àaä coá möåt söë àõa phûúng töí chûác "Dõch vuå àaám cûúái" nhû mua sùæm cho thuï quêìn aáo cûúái, baát àôa, êëm cheán baân ghïë, phöng maân, töí chûác trang trñ, chuåp aãnh, ca nhaåc vûâa kinh doanh gêy quyä, vûâa phuåc vuå thuêån tiïån, coá chïë àöå ûu àaäi vúái ngûúâi goáp cöí phêìn,vúái Àoaân viïn.
22. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 21 Cö dêu trûúác khi vïì nhaâ chöìng phaãi coá nhûäng thuã tuåc, àöång taác gò ? Khi nhaâ trai bùæt àêìu àïën àoán dêu thò cö dêu cuâng vúái chuá rïí àïën trûúác baân thúâ gia tiïn, khêëu àêìu laâm lïî, tûå khêën niïåm xin töí tiïn chêëp nhêån kïí tûâ nay nïn vúå nïn chöìng, phuâ höå cho trùm nùm duyïn ûa phêån àeåp, cêìm sùæt giao hoaâ. Cuäng coá thïí nhúâ gia trûúãng khêën höå cho coá baâi baãn hùèn hoi. Lïî xong, hai ngûúâi àûa höåp trêìu, bao thuöëc, ài múâi chaâo thên nhên, khaách, baån khùæp möåt lûúåt, ngûúâi nhaâ sau, nhûäng àaám cûúái coá töí chûác thûúâng àaä coá sûå sùæp xïëp võ trñ sùén. Trong khi chaâo múâi, cö dêu phaãi giúái thiïåu cho chaâng rïí biïët möëi quan hïå àïí biïët caách xûng hö. Sau cuâng, trûúác khi bûúác ra cûãa àïí vïì nhaâ chöìng laâ lïî taå cha meå: Cha meå ngöìi sùén möåt phña úã cûãa chñnh, nïëu öng baâ nöåi ngoaåi coân thûúång taåi coá àïën dûå thò öng baâ cuäng ngöìi chung möåt phña, nhûng úã ghïë cao hún. Thúâi xûa caã àöi tên hön phaãi laåy hai laåy, ngaây nay chêm chûúác, cuái àêìu cung kñnh "Xin pheáp öng baâ, cha meå con vïì nhaâ chöìng", "Xin pheáp öng baâ, cha meå con xin àoán em X vïì". Luác àoá, cha meå ban phaát cho con gaái, con rïí möåt vêåt gò àoá laâm kó niïåm, coá thïí laâ nöåt caái buát, möåt gûúng soi nho nhoã, möåt cuöën saách hoùåc möåt chiïëc khùn, chiïëc quaåt Nhaâ giêìu coân cho thïm hoa tai, nhêîn cûúái hoùåc quan tiïìn (Chu á yá, nhûäng thûá naây nhaâ trai àaä àûa àïën höm lïî naåp taâi. Trong goái quaâ cuãa baâ meå cho con gaái coá caái chêm caâi toác, hoùåc baãy chiïëc kim àñnh toác hoùåc kim khêu goái trong khùn vuöng). Àöëi vúái öng baâ cuäng coá nhûäng àöång taác tûúng tûå.
23. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 22 Lïî xin dêu coá nhûäng yá nghôa gò? vaâ thuã tuåc tiïën haânh. Lïî naây rêët àún giaãn: Trûúác giúâ àoán dêu, nhaâ trai cûã möåt hai ngûúâi, thûúâng laâ baâ baác, baâ cö, baâ chõ cuãa chuá rïí àûa möåt cúi trêìu, möåt be rûúåu àïën xin dêu, baáo trûúác giúâ àoaân àoán dêu seä àïën, àïí nhaâ gaái sùén saâng àoán tiïëp. Phong tuåc naây coá nhiïìu yá nghôa hay: Mùåc duâ hai gia àònh àaä quy ûúác vúái nhau tûâ trûúác vïì ngaây giúâ vaâ thaânh phêìn àûa àoán röìi, nhûng àïí àïì phoâng moåi sûå bêët trùæc, moåi tin thêët thiïåt, nïn múái àõnh ra lïî naây, biïíu hiïån sûå cêín troång trong hön lïî. Thúâi gian naây chuá rïí vaâ cha meå chuá rïí rêët bêån röån khöng thïí sang nhaâ gaái, nïn nhúâ ngûúâi àaåi diïån sang baáo trûúác nhû böå phêån "Tiïìn traåm". Àïí trong trûúâng húåp vaån nhêët hoùåc do thúâi tiïët, hoùåc do trúã ngaåi giao thöng, gêìn qua giúâ quy ûúác maâ àoaân àoán dêu chûa àïën, nhaâ gaái biïët àïí chuã àöång laâm lïî gia tiïn hoùåc phaái ngûúâi sang nhaâ trai thùm doâ. Trûúâng húåp hai gia àònh caách nhau quaá xa hoùåc quaá gêìn, hai gia àònh coá thïí thoaã thuêån vúái nhau miïîn laâ búát lïî naây, hoùåc nhêåp lïî xin dêu vaâ àoán dêu laâm möåt. Caách nhêåp lïî xin dêu vaâ àoán dêu tiïën haânh nhû sau: Khi àoaân àoán dêu àïën ngoä nhaâ gaái, àoaân coân chónh àöën tû trang, sùæp xïëp laåi ai ài trûúác, ai ài sau, trong khi àoá möåt cuå giaâ ài àêìu hoå cuâng vúái möåt ngûúâi àöåi lïî (möåt mêm quaã trong àûång trêìu cau, rûúåu )vaâo trûúác,àùåt lïn baân thúâ, thùæp hûúng vaái röìi trúã ra dêîn toaân àoaân vaâo laâm lïî chñnh thûác àoán dêu. Lïî naây phaãi tiïën haânh rêët nhanh. Thöng thûúâng nhaâ gaái vaái chaâo xong, chuã àöång xin miïîn lïî röìi möåt võ huynh trûúãng cuâng ra luön àïí àoán àoaân nhaâ trai vaâo.
24. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 23 Meå chöìng laâm gò khi con dêu bùæt àêìu vïì nhaâ? Phong tuåc úã möîi àõa phûúng möåt khaác, traái ngûúåc nhau nhûng àïìu coá yá nghôa hay: Ngaây xûa úã nhiïìu àõa phûúng Nghïå An, Haâ Tônh coá lïå tuåc meå chöìng ra cêët noán cho con dêu: Nhaâ trai àùåt sùén trûúác ngoä möåt caái nöìi àöìng, möåt caái gaáo, trong nöìi àùåt sùén möåt quan tiïìn àöìng vaâ àûång àêìy nûúác trong. Cö dêu vaâo àïën cöíng duâng gaáo muác nûúác rûãa mùåt muäi, chên tay, meå chöìng bûúác ra cêët noán cho con dêu. Con dêu, möåt tay cêìm lêëy quan tiïìn, möåt tay vêîn cêìm quaåt che mùåt. Meå chöìng dùæt con dêu vaâo nhaâ àùåt quan tiïìn vaâ caái quaåt lïn baân thúâ, cuái àêìu lïî gia tiïn (böën laåy ba vaái theo tû thïë cuãa nûä). Sau àoá meå chöìng dùæt cö dêu cêìm caã tiïìn vaâ quaåt vaâo buöìng. Trong buöìng àaä chuêín bõ sùén trêìu nûúác hoa quaã, giûúâng chiïëu múái. Àöi chiïëu traãi uáp vaâo nhau, do möåt ngûúâi thên trong hoå coá tuöíi taác, vúå chöìng song toaân, con chaáu àöng, laâm ùn nïn nöíi, àûúåc gia àònh múâi àïën traãi chiïëu; nïëu meå chöìng coá àuã tiïu chuêín trïn thò meå chöìng trûåc tiïëp doån giûúâng traãi chiïëu, nhûng böë chöìng thò khöng àûúåc. Khi con dêu nghó ngúi xong, khùn yïëm chónh tïì múái bûng höåp trêìu ra chaâo hoå. Trûúâng húåp meå chöìng àaä mêët thò möåt baâ cö hay baâ dò thay thïë. Phong tuåc naây coá nhiïìu yá nghôa: - Thúâi xûa, con dêu trûúác khi vïì laâm dêu, coân hoaân toaân xa laå, búä ngúä, chûa biïët àêu laâ buöìng àêu laâ bïëp, ai laâ böë meå chöìng. Trûâ trûúâng húåp xoám giïìng quen biïët nhau tûâ trûúác khöng tñnh, laâ thên phêån con gaái chûa cûúái àaä vïì nhaâ trai thò bõ dû luêån gieâm pha laâ con nhaâ hû àöën. Coá ngûúâi chöìng laåi ruåt reâ e lïå, coá trûúâng húåp trûúác lïî cûúái chûa hïì toã mùåt nhau, vêåy nïn meå chöìng niïìm núã ra àoán
25. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 24 dêu, dùæt dêu vaâo nhaâ laâ hay, laâ phaãi leä. Múái bûúác vïì nhaâ chöìng àaä àûúåc töí tiïn, öng baâ, cha meå chöìng ban phûúác löåc, döìi daâo nhû nûúác quan tiïìn laâ biïíu tûúång vöën liïëng cuãa riïng maâ meå chöìng trao cho. Nhiïìu àõa phûúng laåi coá tuåc khaác: Khi con dêu vûâa vaâo àïën nhaâ thò meå chöìng cêìm chiïëc bònh vöi taåm laánh sang haâng xoám ñt phuát. Tuåc àoá cuäng coá yá nghôa hay: Tûác laâ meå chöìng àaä xaác àõnh vai troâ, traách nhiïåm con dêu seä vïì laâm chuã, meå chöìng sùén saâng trao quyïìn cöng viïåc trong nhaâ trong cûãa cho con dêu, nhûng khöng phaãi trao toaân quyïìn àêíy hïët traách nhiïåm maâ baâ vêîn laâ ngûúâi nùæm quyïìn àiïìu haânh, vò bònh vöi laâ vêåt tûúång trûng cho baâ Chuáa trong nhaâ.
26. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 25 Taåi sao meå cö dêu kiïng khöng ài àûa dêu? Trong chïë àöå phong kiïën cuä, hön nhên cûúäng eáp, thûúâng laâ cha meå àùåt àêu, con ngöìi àêëy. Thûåc ra, trong nhiïìu gia àònh, ngûúâi cha quyïët àõnh moåi viïåc, ngûúâi meå chó biïët tuên theo. Vò thïë àaä xaãy ra möåt söë trûúâng húåp oaái oùm: Ngaây con gaái vu quy àaáng leä laâ ngaây vui nhêët trong àúâi nhûng ngûúâi thò khoác loác buöìn tuãi vò bõ eáp buöåc, ngûúâi thò lo súå caãnh laâm dêu, laâm vúå, tûâ têëm beá chûa rúâi meå, nay tûå nhiïn meå con xa nhau; meå thûúng con coân thú daåi, cuäng muãi loâng suåt suâi khoác. Thïë laâ, trong khi hai hoå àang vui mûâng yïën êím úã nhaâ ngoaâi thò hai meå con luãi thuãi, cùæp noán ra vïì. Tan tiïåc, nhaâ trai chùèng tòm thêëy cö dêu àêu nûäa. Qua möåt vaâi àaám àaåi loaåi nhû vêåy ngûúâi ta ruát kinh nghiïåm khöng nïn àïí meå cö dêu ài àûa dêu, dêìn dêìn bùæt chûúác nhau, trúã thaânh tuåc lïå. Möåt vaâi àõa phûúng, caã böë cö dêu cuäng khöng ài àûa dêu vúái lyá do con mònh àaä gaã baán cho ngûúâi. Tuy rùçng trong vùn saách coá ghi "Giaá thuá bêët luêån taâi" nghôa laâ khöng baân àïën tiïìn taâi trong viïåc cûúái hoãi, nhûng khöng hiïíu vò sao trong ngön ngûä Viïåt Nam laåi kïët húåp "Gaã baán" liïìn nhau. Thúâi nay hön nhên tûå do, trai gaái tòm hiïíu, yïu nhau kïët hön trïn cú súã tònh yïu àöi lûáa, cha meå chó tham gia goáp yá, hûúáng dêîn, vêåy thò cha meå coá nïn àïën dûå lïî vui cuãa hai con khöng? Àaä coá nhiïìu àaám cûúái ngaây nay boã tuåc kiïng naây.
27. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 26 Taåi sao trong goái quaâ meå cho con gaái trûúác giúâ vu quy coá möåt chiïëc trêm hay baãy chiïëc kim? Chuáng töi chûa àûúåc biïët möåt taâi liïåu thaânh vùn naâo noái vïì tuåc naây, coá leä vò caác cuå nhaâ nho ngaây xûa àaä cêìm buát laâ phaãi viïët nhûäng lúâi thanh nhaä. Tuåc naây chó laâ möåt thûá bñ truyïìn do ngûúâi meå thuã thó "têm sûå" ngêìm vúái con gaái vaâo buöíi trûúác khi vïì nhaâ chöìng. Thúâi trûúác, cö dêu quêën khùn nhiïîu trïn àêìu, coá àñnh mêëy chiïëc kim trïn khùn laâ àuã hiïíu röìi. Vò khöng coá taâi liïåu thaânh vùn, vò coá nhûäng trûúâng húåp meå mêët súám hoùåc àaám cûúái xa quï vùæng meå, nïn nhiïìu baâ meå thúâi nay (vöën laâ cö dêu ngaây trûúác) khöng biïët àïí truyïìn tiïëp cho con gaái. Xuêët sûá cuãa tuåc naây laâ àïì phoâng tai biïën "Phaåm phoâng". "Phaåm phoâng"laâ gò? Noái thö tuåc laâ chïët ngay trïn buång vúå ngay khi quan hïå vúå chöìng. Ca dao tuåc ngûä coá cêu "nhêët phaåm phoâng, nhò loâng lúån" coá nghôa laâ: Àûúåc ùn loâng lúån ngon miïång, dêîu chïët cuäng sûúáng. Chaâng rïí qua mêëy ngaây àïm lo lùæng, chaåy ngûúåc chaåy xuöi, bêån röån, vêët vaã, àïm tên hön laâ àïm xao xuyïën, raåo rûåc nhêët, laåi thïm mêëy cheán rûúåu ngaâ ngaâ say, àïën möåt thúâi àiïím caãm xuác quaá àaâ, nïëu ngûúâi coá thïí chêët vaâ têm thêìn suy töín nhiïìu thò luác xuêët tinh, thêìn kinh tûâ traång thaái hûng phêën quaá àöå chuyïín thaânh ûác chïë quaá àöå, dïî bõ phaåm phoâng, nïëu ngûúâi vúå khöng biïët xûã lyá kõp thúâi coá thïí ngûúâi chöìng chïët trïn buång vúå. Hêìu nhû khöng coá trûúâng húåp ngûúâi phuå nûä bõ phaåm phoâng. Trong luác giao húåp, cûãa buöìng àoáng kñn, thên thïí loaä löì, laåi thïm têm lyá e theån xêëu höí, súå haäi, nïëu ngûúâi vúå thaã ngûúâi chöìng ra, àïí dûúng vêåt thoaát ra ngoaâi, mêët sûå àiïìu hoaâ khñ
28. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 27 êm khñ dûúng thò khoá loâng cûáu chûäa. Luác àoá, sùén coá caái trêm caâi trïn àêìu hoùåc mêëy chiïëc kim àñnh úã vaânh khùn, ngûúâi àaân baâ möåt tay vêîn öm riïët lêëy phña dûúái lûng chöìng möåt tay lêëy chiïëc trêm hoùåc kim chñch vaâo phña dûúái höë xûúng chêåu, phña trïn hêåu mön, kñch thñch àïën luác naâo ngûúâi chöìng tónh laåi. Ngûúâi con trai naâo coá löng úã àñt thò giêåt löng. Nïëu chûa tónh thò tiïëp tuåc chêm kim, lêëy muâi xoa trùæng hoùåc lêëy giêëy baãn chêëm thûã, hïî thêëy coá maáu chaãy laâ chûäa àûúåc. Trong phoâng àöi tên hön nïn àïí ngoån àeân con nhùçm taåo thïm khoaái caãm, mùåt khaác cuäng vò muåc àñch àoá nûäa, nhûng vêîn chuá yá phaãi öm riïët chöìng trïn buång. Chuáng töi khöng ài sêu vaâo lônh vûåc y dûúåc, song coá phûúng thuöëc àûúåc lûu truyïìn trong dên gian: Cûát chuöåt vaâ laá heå giaä nhoã, ngûúâi àaân baâ ngêåm röìi truám vaâo miïång chöìng, vò luác àoá ngûúâi chöìng àang nùçm sêëp rêët khoá àöí thuöëc. Trûúâng húåp nheå, ngûúâi àaân öng vêîn coân tónh nhûng cú thïí liïåt nhûúåc sau khi giao húåp, goåi laâ phoâng thêët, phaãi uöëng thuöëc böí dûúng möåt thúâi gian sau múái höìi phuåc sûác khoeã. Coân taåi sao laåi 7 chiïëc kim: Theo quan niïåm cöí truyïìn " Nam thêët nûä cûãu" (àaân öng 7 vña, àaân baâ 9 vña). Vò àïí phoâng xa , duâng cho con rïí nïn baâ meå vúå chó àûa 7 chiïëc kim - chûá khöng phaãi duâng cho con gaái vò con gaái khöng bõ phaåm phoâng. Trong haâng vaån trûúâng húåp múái coá möåt trûúâng húåp laâ phaåm phoâng, nhûng caác baån treã cuäng nïn biïët trûúác àïí khi ngöå sûå biïët chuã àöång xûã lyá. Àiïìu cêìn thiïët laâ phaãi cuâng nhau hiïíu biïët, thöng caãm maâ phoâng ngûâa, nhêët laâ trong tuêìn trùng mêåt hoùåc vúå chöìng caách xa nhau lêu ngaây vïì gùåp nhau. Caác baån gaái vò e theån xêëu höí nhêët thúâi ma â mang laåi möëi ên hêån suöët àúâi. Giúái thiïåu thïm phûúng thuêåt chûäa tai biïën phaåm phoâng: Khi nam nûä giao húåp vúái nhau, khoaái caãm lïn àïën cûåc àöå, tinh khñ xuêët quaá nhiïìu, coá thïí chïët (chïët trïn buång vúå). Khi xaãy ra nhû thïë, nhêët thiïët khöng àûúåc àêíy rúâi nhau ra (duâ laâ xêëu höí cuäng phaãi àïí nguyïn nhû tû thïë àang giao húåp). Nïëu àaân öng xuêët tinh quaá nhiïìu bõ thoaát, thò ngûúâi àaân baâ phaãi chuám miïång thöíi húi noáng cuãa mònh vaâo miïång chöìng, nïëu àaân baâ bõ thoaát hïët khñ, thò àaân öng cuäng laâm nhû vêåy, àïí töëng húi noáng cuãa mònh vaâo miïång vúå. Töëng húi noáng nhû vêåy mêëy chuåc lêìn, dûúng khñ seä dêìn trúã laåi. Trong khoaãnh khùæc cêëp baách giaânh giêåt giûäa caái söëng vaâ caái chïët nhû vêåy, àïí baão vïå àiïìu hoaâ hai khñ êm dûúng, chùèng nhûäng khöng àûúåc hoaãng höët rúâi khoãi giûúâng, maâ khöng àïí cho dûúng vêåt thoaát ra khoãi êm höå, nïn phaãi öm chùåt lêëy phêìn nûãa mònh phña dûúái, Ngûúâi àaä ngêët lõm röìi khöng biïët gò nûäa, hoaân toaân phaãi do ngûúâi söëng chuã àöång öm riïët lêëy, àïí cho
29. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 28 khñ khöng tuyïåt hùèn, phaãi töëng khñ liïn tuåc cho àïën khi sinh khñ cuãa ngûúâi kia tónh laåi múái thöi. Caách töëng khñ: Phaãi chuám miïång laåi, àûa àûúåc khñ tûâ haå àan àiïìn(1) lïn, truyïìn qua miïång töëng khñ vaâo àïën yïët hêìu ngûúâi kia theo nhõp thúã. Caách naây caã trai vaâ gaái àïìu nïn biïët. Sau khi dûúng khñ àaä höìi phuåc phaãi duâng baâi "Nhên sêm phuå tûã thang"(2). Nïëu nhaâ ngheâo khöng coá nhên sêm, thò cêëp töëc duâng 4 laång hoaâng kyâ, 2 laång àûúng quy, 5 àöìng cên phuå tûã, sùæc uöëng cuäng coá thïí cûáu söëng àûúåc. Trûúâng húåp ngûúâi àaân öng xuêët tinh quaá nhiïìu khñ hïët, maâ àaä nhúä àêíy ra röìi, thò phaãi cêëp töëc vûåc ngöìi dêåy öm choaâng lêëy maâ töëng khñ vaâo miïång, nïëu khñ qua miïång khoá vaâo thò duâng öëng thöng húi hai àêìu àuát vaâo miïång maâ thöíi, miïîn sao húi vaâo àûúåc qua cuöëng hoång. Coá thïí mûúån ngûúâi àaân baâ, con gaái maånh khoeã khaác haâ húi, khöng nhêët thiïët phaãi la â ngûúâi vúå hoùåc ngûúâi àaân baâ vûâa giao húåp. Àoá laâ caách lêëy ngûúâi àïí chûäa ngûúâi, khaã nùng sùæp chïët vêîn cûáu söëng àûúåc. (1) Haå àan àiïìn: vuâng buång dûúái röën. (2) Nhên sêm phuå tûã nhang: Phuå tûã: 1 àöìng cên. Phuåc linh: 7,5 phên. Nhên sêm: 1 àöìng cên. Baåch truêåt: 1 àöìng cên. Baåch thûúåc: 1,5 àöìng cên
30. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 29 Taåi sao phaãi coá phuâ dêu Tuåc lïå xûa cêìn coá phuâ dêu vò hön ngên cûúäng eáp, do cha meå àõnh àoaåt, nhiïìu núi laåi coá naån taão hön, thöng thûúâng thò "Nûä thêåp tam nam thêåp luåc", con giaá mûúâi ba tuöíi vïì nhaâ chöìng àaä biïët gò àêu! do àoá cö dêu phaãi coá ngûúâi dêîn dùæt. Ngûúâi dùæt cö dêu goåi laâ phuâ dêu. Ngaây xûa phuâ dêu phaãi laâ ngûúâi cö, ngûúâi dò hay chõ em thên thiïët cuãa cö dêu, coá khaã nùng thuyïët phuåc, baây veä cho cö dêu, àûúåc cö dêu kñnh nïí, mïën phuåc, àûúåc böë meå cö dêu uãy thaác. Ngûúâi phuâ dêu phaãi laâ ngûúâi may mùæn, töët phuác, duyïn ûa, phêån àeåp, con gaái laânh maånh ngoan ngoaän, gia àònh ïm êëm, àïì huïì coá thïí truyïìn kinh nghiïåm laâm dêu, laâm meå, laâm vúå cho em, cho chaáu mònh. Phuâ dêu nhiïìu khi coân phaãi úã laåi nùm baãy ngaây sau àïí cho cö dêu àúä buöìn vaâ àïí chó baão kinh nghiïåm. Thöng thûúâng phuâ dêu cuäng trúã laåi vúái dêu rïí trong lïî laåi mùåt. Àaám cûúái ngaây xûa phaãi coá phuâ àêu, khöng àõnh lïå, vaâ cuäng khöng coá danh tûâ "Phuâ rïí". Àaám cûúái ngaây nay, nhiïìu núi coá caã phuâ dêu, phuâ rïí, coá àaám múâi àïën nùm saáu àöi phuâ àêu phuâ rïí toaân laâ trai thanh, gaái lõch, chûa vúå chûa chöìng. Coá leä chuã yïëu àïí cö dêu thïm baån, chuá rïí thïm bêìu. Hay phaãi chùng ngaây nay chaâng rïí beän leän e theån hún xûa, nïn phaãi coá ngûúâi dêîn dùæt. Hay àaám cûúái trûúác thûúâng sinh ra nhiïìu àaám cûúái sau nïn phaãi chùm lo àaâo taåo nhûäng cö dêu, chuá rïí tûúng lai.
31. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 30 Lïî laåi mùåt coá yá nghôa gò? Lïî thaânh hön, tú höìng, húåp cêín xong xuöi, hai vúå chöìng tên hön trúã vïì nhaâ gaái mang theo lïî vêåt àïí taå gia tiïn öng baâ cha meå, ài chaâo hoå haâng thên nhên bïn nhaâ gaái sau àoá àoán böë meå vaâ vaâi thên nhên sang nhaâ chuá rïí. Kïí tûâ buöíi àoá, meå cö dêu múái chñnh thûác túái nhaâ chuá rïí vaâ nhaâ thöng gia, vò trong lïî cûúái, meå cö dêu (coá núi caã böë) khöng ài àûa dêu. Lïî laåi mùåt thûúâng tiïën haânh vaâo ngaây thûá hai hoùåc thûá tû sau ngaây cûúái (goåi laâ nhõ hyã hoùåc tûá hyã) tuyâ theo khoaãng caách xa gêìn vaâ hoaân aãnh cuå thïí maâ àõnh ngaây. Thaânh phêìn chuã khaách rêët heåp, chó goái goån trong phaåm vi gia àònh. Phoãng theo tuåc cöí Trung Quöëc: nïëu trong lïî laåi mùåt, coá caái thuã lúån cùæt löî tai tûác laâ ngêìm baáo vúái nhaâ gaái rùçng nhaâ trai traã laåi, vò con gaái öng baâ àaä mêët trinh (Àïm tên hön coá loát giêëy baãn, goåi laâ giêëy thaám trinh, àïí xem ngûúâi con gaái coân trinh tiïët hay khöng. Nïëu coân trinh thò trïn giêëy baãn seä coá mêëy gioåt maáu. Maä Giaám Sinh sau khi cûúäng eáp phaá trinh naâng Kiïìu xong duâng "Nûúác voã Lûåu", "Maáu maâo gaâ" hoâng lûúâng gaåt laâng chúi tûúãng nhêìm laâ Kiïìu vêîn coân trinh). Trûúâng húåp hai nhaâ xa xöi caách trúã, öng giaâ baâ laäo thò nïn miïîn cho nhau, cö dêu chuá rïí nïëu bêån öng taác cuäng nïn àûúåc miïîn thûá. Nïëu àiïìu kiïån cho pheáp thò nïn duy trò, vò lïî naây mang nhiïìu yá nghôa töët àeåp: -Nhùæc nhuã con àaåo hiïëu, biïët taå ún sinh thaânh, coi böë meå vúå cuäng nhû böë meå mònh. -Thùæt chùåt vaâ múã röång möëi quan hïå thöng gia, hoå haâng ngay tûâ buöíi àêìu, tònh caãm àûúåc nhên àöi.
32. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 31 - Hai gia àònh cuâng trao àöíi ruát kinh nghiïåm vïì viïåc töí chûác hön lïî vaâ baân baåc vïì traách nhiïåm cuãa hai bïn böë meå trong viïåc taác thaânh cuöåc söëng cho àöi treã trong tûúng lai
33. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 32 Traã lúâi cêu hoãi khöng roä cêu hoãi Taåi sao kyâ quùåc thïë? Vò caác baån treã muöën hoãi nhûng ngaåi khöng àùåt thaânh cêu hoãi, hoùåc khöng biïët àïí maâ hoãi vò nhûäng vêën àïì naây thúâi trûúác chó do ngûúâi meå thêìm vúái con gaái, ngûúâi àaân öng chó thêìm hiïíu maâ khöng bao giúâ noái túái. Àoá laâ nhûäng bñ mêåt trong phoâng giûäa àöi trai gaái. Chuáng töi cuäng chó xin noái thêìm vúái caác baån treã, xin chúá hiïíu lêìm laâ chuyïån khiïu dêm, thiïët nghô vò haånh phuác àöi lûáa, vò tûúng lai noâi giöëng, trûúác khi thaânh hön cêìn coá nhûäng kiïën thûác sú àùèng: Tuöíi dêåy thò tûâ lûáa tuöíi naâo? Coá nhûäng biïíu hiïån gò vïì têm sinh lyá? " Nûä thêåp tam nam thêåp luåc". Theo àaánh giaá cuãa caác cuå ngaây xûa, gaái mûúâi ba trai mûúâi saáu àuáng tuöíi dêåy thò. Trong tuöíi phaát duåc àoá, cú thïí lúán nhanh nhû thöíi, chó àêìu nùm àïën cuöëi nùm àaä biïën àöíi rêët nhiïìu: maá höìng, ngûåc núã, möng phaát triïín, nhuá êm mao, nam moåc ria meáp, möåt söë thò mùåt nöíi trûáng caá, nûä àaä haânh kinh, coá têm lyá e theån khi tiïëp xuác vúái ngûúâi khaác giúái, aánh mùæt tïë nhõ kñn àaáo, kïí caã tiïëp xuác vúái ngûúâi thên trong gia àònh nhûng khaác giúái àaä bùæt àêìu coá sûå ngùn caách. Caã nam vaâ nûä úã tuöíi naây àaä ham laâm daáng. Coá trûúâng húåp tuöíi dêåy thò àïën súám hún hoùåc muöån hún vaâi nùm. Thúâi xûa, taão hön, coá cö gaái mûúâi ba tuöíi àaä bùæt àêìu sinh núã. Nïn chuá yá, mùåc duâ con gaái àaä coá duåc tñnh nhûng giao húåp súám cú thïí seä suy nhûúåc nhanh choáng dêîn túái hêåu quaã laâm cho noâi giöëng bõ suy thoaái. Trai gaái giao húåp laâ thuêån theo quy luêåt àiïìu hoaâ êm dûúng nhûng chó nïn khi naâo caã hai bïn àïìu coá khoaái caãm maånh. Ngûúâi àaân baâ thûúâng khoaái caãm chêåm hún àaân öng, caác baån trai nïn chuá yá kiïn trò chúâ àúåi, kñch duåc
34. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 33 nheå nhaâng, àûâng àïí xaãy ra têm lyá lo súå. Möåt àùåc àiïím nûäa laâ khoaái caãm àaân baâ àïën chêåm hún nhûng lêu hún vêåy nïn coá trûúâng húåp ngûúâi àaân baâ chaán naãn vò ngûúâi àaân öng khöng àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu sinh lyá, coá khi dêîn túái ngoaåi tònh hoùåc ly hön. Vò haånh phuác lêu daâi, nhiïìu khi ngûúâi àaân öng biïët tûå kiïìm chïë. Vñ duå trûúâng húåp vúå chöìng xa vùæng lêu ngaây gùåp nhau, gùåp phaãi thúâi kyâ haânh kinh cuãa vúå, coá khi ngûúâi vúå nïí chöìng phaãi chiïìu theo yá chöìng nhûng rêët coá haåi àïën vï å sinh phuå nûä. Trong trûúâng húåp múái sinh núã cuäng vêåy. Ngûúâi àaân baâ coá thai gêìn túái kyâ sinh núã thò chùèng nhûäng àaân öng maâ àaân baâ cuäng vêåy, phaãi tûå kiïìm chïë duåc caãm, töët nhêët laâ nïn taåm thúâi dûâng laåi àïí baão vïå cho saãn phuå vaâ thai nhi: Nam nûä thanh niïn chûa lêëy vúå lêëy chöìng, hoùåc tònh duyïn khöng maän nguyïån thûúâng coá thoái thuã dêm àïí àaåt khoaái caãm nhêët thúâi nhûng rêët haåi cho sûác khoeã lêu daâi vïì sau. Nïëu biïët trûúác àïí traánh hêåu quaã khöng hay, nhêët laâ àöëi vúái nam giúái. Trûúác luác àöång phoâng, caã nam vaâ nûä àïìu phaãi saåch seä, têm höìn thû thaái, kiïng kyå luác múái lao àöång nùång nhoåc hoùåc múái ài xa vïì chûa kõp nghó ngúi. Coi viïåc hiïíu biïët vïì nhûäng kiïën thûác vïå sinh giao húåp laâ cêìn thiïët, vúå, chöìng nïn nhoã nheå têm tònh, chúá coi àoá laâ chuyïån dêm ö.
35. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 34 Khi ngûúâi àaân baâ taái giaá cêìn coá nhûäng thuã tuåc gò? Àaân öng lêëy vúå goåi laâ thuá, àaân baâ lêëy chöìng goåi laâ giaá. Coá nhiïìu trûúâng húåp àaân baâ phaái taái giaá: Möåt laâ duyïn khöng ûa, phêån khöng àeåp phaái ly hön; hai laâ nûãa àûúâng àûát gaánh, goaá buåa khi tuöíi coân xoan úã àêy chuáng töi khöng noái àïën sûå khaác biïåt giûäa luêåt hön nhên thúâi xûa va â thúâi nay, vaâ nhûäng quy àõnh bêët cöng vïì phuå nûä thúâi phong kiïën maâ chó noái vïì phong tuåc, trong àoá möåt söë phong tuåc coân duy trò túái nay: - Cha meå chó gaã baán möåt lêìn, lêìn sau khöng tham gia cûúái hoãi. - Àaân baâ goaá, tuåc goåi laâ "Naå doâng" ñt coá trûúâng húåp lêëy àûúåc trai tên, phêìn lúán laâm vúå kïë hay vúå leä, noái chung laâ chùæp nöëi tú duyïn, "Röí raá caåp laåi", nïn lïî cûúái hoãi chó boá heåp trong phaåm vi thên nhên gia àònh vaâ vaâi baâ con xoám giïìng
36. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 35 Taåi sao naå doâng khöng lêëy àûúåc trai tú? Khöng phaãi taác giaã àùåt cêu hoãi àïí giaãi àaáp, maâ chñnh taác giaã thùæc mùæc mong àûúåc giaãi àaáp vò sao coá sûå bêët cöng àoá? Ngaây xûa nhûäng ngûúâi àaân baâ goaá chöìng hay bõ chöìng boã thò chó coân caách lêëy leä hay lêëy kïë, mùåc dêìu coân treã, coân xoan cuäng ñt ai lêëy àûúåc trai tên (trai tú). Nhûäng ai laâ trai chûa vúå maâ kïët duyïn vúái gaái àaä coá möåt àúâi chöìng, duâ ñt tuöíi hún mònh, cuäng bõ laâng trïn xaä dûúái cûúâi chï. Ngûúåc laåi coá nhûäng àûác lang quên àaä ngoaåi tûá tuêìn, àaä hai ba àúâi vúå vêîn lêëy àûúåc con gaái tú chó bùçng tuöíi con mònh. Nhû vêåy maâ thiïn haå vêîn khen laâ àeåp àöi vûâa lûáa. Nhûäng ngûúâi àaân baâ duyïn phêån hêím hiu, quáa lûáa lúä thò, ngaây xûa chó laâm vúå leä naâng hêìu, thúâi nay rêët khoá lêëy chöìng. Luêåt hön nhên phong kiïën coá nhiïìu àiïìu bêët cöng àöëi vúái phuå nûä, luêåt hön nhên sau Caách maång àaä thûåc hiïån àuáng nam nûä bònh quyïìn, nhûng têåp tuåc dû luêån xaä höåi vêîn coân bêët cöng àöëi vúái nûä. Vêåy muöën thûåc sûå giaãi phoáng phuå nûä, phuå nûä phaãi tûå àêëu tranh àoâi giaãi thoaát khoãi nhûäng mùåc caãm vö lyá noái trïn. Xin kiïën nghõ caác cêëp laänh àaåo, trûúác hïët laâ caán böå àoaân thïí phuå nûä hûúáng dêîn dû luêån xoaá boã dêìn nhûäng mùåc caãm bêët cöng noái trïn.
37. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 36 Quan hïå vúå caã vúå leä ra sao? Ngoaåi trûâ chïë àöå mêîu hïå, coân nhû trong chïë àöå phuå hïå ngûúâi àaân baâ chùèng mêëy khi coá chöìng caã, chöìng leä; ngûúåc laåi àaân öng nùm thï baãy thiïëp laâ chuyïån thûúâng, caâng quyïìn quñ cao sang caâng lùæm vúå: Minh Maång coá 142 con, "Nhêët daå nguä giao, tam hûäu dûång" (trong möåt àïm nguã vúái nùm baâ thò ba baâ coá thai) coân bao nhiïu vúå thò khöng thïí thöëng kï àûúåc. Nguyïîn Cöng Trûá 73 tuöíi, lêëy vúå leä thûá 10, àïm tên hön caãm taác: "Tên nhên duåc vêën: Lang niïn kyã? - Nguä thêåp niïn tiïìn nhõ thêåp tam" (Dõch nghôa: Naâng muöën hoãi anh: chaâng mêëy tuöíi - Nùm mûúi nùm trûúác múái hùm ba) Àaåo Thiïn chuáa chó cho pheáp con chiïn möåt vúå möåt chöìng. Thöng thûúâng vúå caã lêëy trûúác, vúå leä lêëy sau. Nhûng coá trûúâng húåp ngûúâi con trai laâm ùn xa nhaâ, tûå yá lêëy vúå, chûa àûúåc cha meå vaâ hoå haâng chêëp nhêån, úã quï nhaâ cha meå àaä daåm hoãi sùén cho möåt cö vúå khaác bùæt vïì cûúái. Ngûúâi vúå do cha meå cûúái hoãi, dêîu rùçng lêëy sau vêîn laâ vúå caã. Ngûúâi vúå tûå yá choån, nïëu sau naây àûúåc cha meå chêëp thuêån, mùåc duâ con gaái con trai àïìu àaä lúán, vêîn phaãi chõu phêån laâm em. Con vúå beá dêîu nhiïìu tuöíi hún vêîn phaãi chaâo àûáa con baâ caã àang ùm ngûãa bùçng anh bùçng chõ. Trûúâng húåp vúå caã chïët súám, khöng coá con trai thò con trai vúå kïë àeã sau vêîn laâ trûúãng nam, laâ àñch tön thûâa troång chûá con trai vúå leä vò phêån thiïëp khöng mön àùng höå àöëi , khöng phaãi do öng baâ trûåc tiïëp cûúái hoãi nïn khöng àuã quyïìn kïë võ. Muöën cho gia àònh ïm thêëm, ngûúâi chöìng phaãi kheáo àöëi xûã àïí vúå caã ài hoãi vúå leä cho chöìng, thò ngûúâi vúå leä vaâ böë meå cö ta múái yïn têm.
38. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 37 Nïn nhòn nhêån vêën àïì ly hön nhû thïë naâo? Nhiïìu cuå cao tuöíi thûúâng phaân naân: Thúâi naây boån treã yïu nhau quaá dïî daâng nïn boã nhau cuäng dïî. Ngûúåc laåi lúáp treã laåi cho rùçng: Ngaây xûa caác cuå chùèng biïët yïu àûúng laâ gò, lêëy vúå lêëy chöìng thò sinh con àeã chaáu, chûá mêëy ai àûúåc hûúãng haånh phuác. Hoå khöng boã nhau chùèng qua do lïî giaáo vaâ phong tuåc xaä höåi troái buöåc. Trai laâm nïn nùm thï, baãy thiïëp, gaái chñnh chuyïn chûác tiïët möåt chöìng. Chó coá ngûúâi àaân baâ phaãi cam chõu thiïåt thoâi bõ giam loãng chûá àaân öng khöng ûng vúå naây thò lêyá thïm vúå khaác, chùèng cêìn phaãi ly hön vúái vúå cuä. Têët nhiïn trong chïë àöå cuä cuäng nhû múái, khöng ai khuyïën khñch viïåc ly hön. Coá nhûäng trûúâng húåp quan hïå vúå chöìng gùåp nhiïìu trùæc trúã, nhûng vò nghô àïën tûúng lai cuãa con chaáu hoùåc vò nguyïn cúá naây, lyá do noå, hoå àaânh chêëp nhêån nöîi thiïåt thoâi chung söëng vò phêån sûå, maâ thiïëu tònh yïu. Khöng phaãi moåi trûúâng húåp ly hön àïìu àaáng chï traách. Ngûúåc laåi coá nhûäng vuå aán sûã ly hön àûúåc coi nhû trêån thùæng giaãi phoáng cho caã hai bïn. Ly hön laåi trúã thaânh cú súã taái taåo haånh phuác. Vêåy ta khöng nïn coá thaái àöå nhòn nhêån quaá khùæt khe àöëi vúái moåi trûúâng húåp ly hön. Tuy nhiïn, ngaây xûa caác cuå thûúâng coá möåt cêu "Möåt ngaây laâ nghôa", thúâi nay quan hïå xaä höåi múái caâng thïm tûúi àeåp, vêåy nïn àöi vúå chöìng sau khi chia tay chúá nïn coi nhau nhû thuâ àõch, cho duâ duyïn khöng ûa, phêån khöng àeåp, vaâ nïn coi nhau nhû baån beâ. Baån beâ coá thên maâ coá sú, vêåy nïn nhùæn nhûäng ai sau naây laâ àöëi tûúång cuãa ngûúâi vúå hay ngûúâi chöìng àaä ly hön chúá coá ghen boáng ghen gioá. Coân con caái, do tònh traång ly hön, taái thuá, taái giaá, nïn trong möåt gia àònh coá caã con anh, con töi, con chuáng ta. Chuáng noá àöëi xûã vúái nhau hoaâ
39. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 38 thuêån laâ hiïëm, mêu thuêîn vúái nhau laâ phöí biïën. Àiïìu àoá àoâi hoãi ngûúâi laâm cha laâm meå, laâm dò gheã, böë dûúång phaãi thu xïëp sao cho cöng minh, ïm thêëm moåi bïì.
40. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 39
41. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 40 Daåy con tûâ thuãa baâo thai Tuåc ngûä Viïåt Nam coá cêu: "Daåy con tûâ thuãa coân thú - Daåy vúå tûâ thuãa bú vú múái vïì". úã àêy chuáng töi muöën nïu: Khöng nhûäng daåy con tûâ thuãa coân thú maâ phaãi daåy con ngay tûâ khi coân nùçm trong buång meå. Búãi vò cuöåc söëng vêåt chêët lêîn tinh thêìn cuãa ngûúâi phuå nûä mang thai aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën sûác khoeã vaâ tinh thêìn cuãa àûáa treã sau naây. Ngûúâi xûa thûúâng noái: "Àaân baâ hiïìn dõu, thò dïî coá con. Thai saãn laâ leä tûå nhiïn cuãa trúâi, àêët. Ngûúâi khöng bïånh thò khöng cêìn phaãi uöëng thuöëc". Theo y hoåc cöí truyïìn " Têm khñ kinh súå thò con bõ àiïn, thêån khñ khöng àuã thò con húã thoáp, tò khñ khöng hoaâ thò con gêìy coâm, têm khñ hû keám thò con nhuát nhaát. Con laâ theo khñ meå, meå khöng cêín thêån sao àûúåc! Meå chúá uöëng nhiïìu thûá thuöëc, uöëng nhiïìu rûúåu, chúá chêm cûáu xùçng xiïn, chúá ài àaåi, tiïíu tiïån vaâo chöî khöng thûúâng ài, chúá treâo cao xöng pha hiïím trúã, chúá gaánh vaác nùång nhoåc, chúá giao cêëu phoáng tuáng, chúá nùçm nguã nhiïìu, chúá mùåc aáo quêìn quaá êëm, chúá ùn cúm quaá no. Tinh thêìn phaãi chêën tônh, khöng phaåm àïën thêët tònh ( mûâng quaá, giêån quaá, àau thûúng quaá, ghen gheát quaá, yïu quaá, ham muöën quaá v.v ). Muöën con sau naây sinh ra thùèng thùæn nghiïm trang thò ngûúâi meå nïn miïång noái lúâi ngay thùèng, laâm viïåc ngay thùèng. Àaân baâ rùæp têm laâm viïåc aác thò khöng sinh àeã àûúåc, ngûúâi ta cûá tûúãng laâ taåi trúâi gheát boã, biïët àêu rùçng: Àoá chñnh laâ do tûå mònh gêy ra. Vò khñ úã gan ruöåt bõ uêët kïët, ba böå maåch: têm, tò, thêån àïìu bõ uêët nïn khoá sinh " (Theo "Phuå àaåo saán nhiïn" cuãa Haãi Thûúång laän öng).
42. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 41 Vò leä àoá dên gian co á cêu: "Cêy khö khöng coá löåc, ngûúâi àöåc khöng coá con". Cêìn phaãi giaáo duåc con tûâ trong buång meå maâ thuêåt ngûä khoa hoåc goåi laâ "Thai giaáo". Ngaây xûa caác bêåc tiïìn böëi àaä rùn daåy ngûúâi meå tûúng lai (saãn phuå) khöng àûúåc giêån dûä, hoaãng höët, khöng àûúåc nghô àiïìu xêëu, laâm viïåc xêëu, nghe chuyïån dúã, nhòn caãnh tang thûúng, cêìn noái nùng, ài àûáng khoan thai Coá möëi liïn hïå khùng khñt giûäa thai nhi vúái sûác khoeã vaâ têm traång ngûúâi meå, giûäa thai nhi vúái thïë giúái bïn ngoaâi, coá nhûäng phaãn ûáng "Tiïëp nhêån" hoùåc "Chöëi boã" cuãa thai nhi trûúác caác taác àöång cuãa ngoaåi caãnh. Theo taâi liïåu nghiïn cûáu khoa hoåc: Nhên caách con ngûúâi àûúåc hònh thaânh rêët súám, ngay tûâ trûúác khi ra àúâi. yá nghô, caãm xuác vaâ nhûäng nöîi buöìn vui cuãa ngûúâi meå truyïìn vaâo àûáa con. Nhiïìu phuå nûä coá thai àaä biïët giûä gòn tònh caãm cên bùçng do àoá giûä àûúåc sûác khoeã cho àûáa con. Nhûäng nöîi àau cuãa ngûúâi meå phaãi chõu àûång trong thúâi gian thai ngheán aãnh hûúãng maånh túái àûáa treã sú sinh. Loâng thiïët tha àöëi vúái àûáa treã chûa ra àúâi laâ möåt biïån phaáp giûä gòn sûác khoeã cho àûáa treã töët nhêët, vaâ coá aãnh hûúãng quyïët àõnh túái quan hïå meå con sau naây"
43. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 42 Taåi sao coá tuåc xin quêìn aáo cuä cho treã sú sinh? Caách traã lúâi àún giaãn nhêët laâ xin àïí lêëy "khûúác" (lêëy may). Ngûúâi meå tûâ khi múái thuå thai àaä chuá yá xem trong baâ con, hoå haâng, laâng xoám nhaâ ai coá con caái buå bêîm, hay ùn choáng lúán, ñt khoác ñt quêëy, ao ûúác sùæp túái con mònh àeã ra cuäng àûúåc nhû thïë thò xin möåt caái aáo, hay caái quêìn, caái taä cuä cuãa àûáa beá vïì sûãa sang laåi àïí duâng cho con mònh. Xuêët xûá laâ do möåt vaâi ngûúâi laâm, röìi bùæt trûúác nhau, dêìn dêìn laâ truyïìn ra thaânh phong tuåc. Nguyïn ngaây xûa, ta chûa coá nhûäng thûá vaãi moãng mõn baán röång raäi trong dên gian, thõ trûúâng toaân nhûäng vaãi thö böë laåi nhuöåm nêu, thö cûáng, treã sú sinh da coân non mùåc dïî bõ xêy xaát, haâi nhi caâng mùåc àöì múái caâng àau yïëu. Nhaâ ngheâo khöng sùén tiïìn mua àaä àaânh, nhaâ giaâu cuäng xin aáo cuä cho treã sú sinh laâ vò leä êëy. Treã thò choáng lúán, quêìn aáo thò lêu múái raách, chó vaâi thaáng sau àaä quaá cúä, ngûúâi ta khöng núä phaá ài duâng vaâo viïåc khaác nïn cêët giûä laåi, daânh cho em uát. Vò vêåy, ngûúâi cho aáo cuäng caãm thêëy vinh dûå àûúåc ngûúâi khaác quyá mïën con mònh vaâ coi àûáa beá sùæp ra àúâi cuäng coá phêìn húi hûúáng cuãa mònh.
44. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 43 Con so vïì nhaâ maå, con raå vïì nhaâ chöìng taåi sao? Con so laâ con sinh àêìu loâng, con raå laâ nhûäng àûáa con sinh sau. Nïëu nuöi àûúåc caã thò con so laâ trûúãng, con raå laâ thûá. Phong tuåc naây phöí biïën úã Bònh Trõ Thiïn vaâ möåt söë àõa phûúng ngoaâi Bùæc, coân úã Nghïå An, Haâ Tônh thò trûâ trûúâng húåp úã rïí, noái chung con gaái khöng àûúåc sinh àeã úã nhaâ cha meå mònh. Con gaái múái lúán lïn, múái sinh lêìn àêìu tiïn, treã ngûúâi non daå, chûa biïët ài àûáng, ùn uöëng, tùæm giùåt, kiïng khem ra sao, hún nûäa trong ngûúâi yïëu khoeã ra sao muöën nhúâ vaã meå chöìng hoùåc chõ em nhaâ chöìng cuäng ngêìn ngaåi, khoá noái hún vúái meå àeã vaâ em uát mònh. Coân nhûäng lêìn sinh sau àaä coá kinh nghiïåm, coá thïí tûå mònh giaãi quyïët àûúåc nhiïìu viïåc. Phong tuåc, "Con so vïì nhaâ maå" laâ möåt phong tuåc hay nhûng muöën giaãi quyïët àûúåc ïm àeåp cuäng phaãi coá thu xïëp: Gêìn ngaây úã cûä, meå chöìng hoùåc chaâng rïí sang quï ngoaåi thûa chuyïån trûúác, nïëu coá khoá khùn vïì kinh tïë hoùåc àûúâng xaá xa xöi caách trúã cuäng cêìn thaão luêån vúái nhau vïì traách nhiïåm cho thoaã àaáng, sau khi meå troân con vuöng, chaáu cûáng caáp, chaâng rïí cuäng cêìn sùæm möåt söë lïî vêåt, nhùçm ngaây töët sang taå ún gia tiïn bïn ngoaåi vaâ öng baâ ngoaåi àïí xin àoán vúå con vïì. Öng baâ ngoaåi coân cêín thêån àaánh dêëu vöi hoùåc nhoå nöìi úã traán cho chaáu vaâ caác thûá buâa pheáp khaác àïí caác thûá taâ ma aác quyã khöng daám àïën quêëy röëi chaáu doåc àûúâng. úã Nghïå Tônh laåi coá phong tuåc ngûúåc laåi: Cho laâ sinh dûä tû ã laânh, ngoaâi con dêu ra, khöng ai àûúåc quyïìn sinh trong nhaâ. Con gaái vïì nhaâ maå, nïëu nhúä àïën kyâ àöång thai, trúã daå, khöng kõp trúã vïì nhaâ chöìng, súå sinh núã doåc àûúâng thò
45. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 44 böë meå phaãi dûång taåm chiïëc lïìu úã goác vûúân, hoùåc nïëu khöng kõp, thò ra chuöìng trêu maâ àeã. Thiïët nghô khöng cêìn phên tñch, baån àoåc cuäng thêëy àûúåc phong tuåc naâo húåp tònh lyá hún. Trûúâng húåp àaä möì cöi maå, vïì nhaâ maå thiïëu ngûúâi chùm nom thò con so cuäng vïì nhaâ chöìng.
46. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 45 Taåi sao khi múái àeã chûa àùåt tïn chñnh? Theo phong tuåc, möåt ngûúâi tûâ sinh ra àïë khi chïët mang rêët nhiïìu tïn goåi: Múái loåt loâng thò thùçng Cu, thùçng Coâ, con Hôm, thùçng Mûåc, con Cuán, thùçng Chùæt em, con Chùæt aã thûúâng laâ àùåt tïn xêëu cho dïî nuöi, àïën khi lúán lïn thò anh Hai, anh Ba, chõ Baãy lêëy vúå lêëy chöìng thò anh Nhiïu, anh Àöì, chõ Xaä Coá con goåi theo tïn con, coá chaáu àñch tön goåi theo tïn chaáu, àïën khi chïët thò àùåt tïn heâm goåi laâ hiïåu àïí cuáng, ngûúâi coá hoåc thò tûå àùåt tïn tûå, ngûúâi coá chûác tûúác thò àùåt tïn thuyå, ngûúâi coá chûác tûúác hoåc võ cao sang thûúâng àûúåc xûng tön theo hoå, hay tïn àõa phûúng: Cuå aán Mai, Cuå Tam Nguyïn Yïn Àöí, öng Traång Trònh, öng Tuá Vô Xuyïn, Quan Thaám Nam Sún Àoá laâ theo phong tuåc xûng hö cuãa Trung Quöëc. Trong nhiïìu tïn goåi nhûng chó coá tïn huyá laâ chñnh: Tïn huyá laâ tïn àùåt khi vaâo söí hoå, khi vaâo laâng ghi trong söí höå, khi ài hoåc àùåt khi vaâo söí hoå, khi vaâo laâng ghi trong söí höå, khi ài hoåc.
47. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 46 Taåi sao múái àeã chûa àùåt tïn chñnh (tïn huyá)? Ngaây nay àeã ra la khai sinh, coá thuã tuåc quaãn lyá höå tõch chùåt cheä. Ngaây trûúác möîi laâng xaä cuáng coá hûúng höå lo söí saách sinh tûã, gia á thuá nhûng khöng quaãn lyá chùåt cheä, Nhaâ nûúác chó quan têm àïën söí àinh (tûâ 18 tuöíi), söí àiïìn àïí thu thuïë vaâ bùæt lñnh, bùæt phu, vò vêåy vaâo söí laâng caâng muöån caâng hay, lúán lïn àúä àûúåc vaâi nùm thuïë thên, phu phen taåp dõch. Trong xaä höåi cuä, tònh traång hûäu sinh vö dûúäng khaá phöí biïën, ñt coá gia àònh sinh nùm àeã baãy àûúåc vuöng troân, vò vêåy qua caác tuêìn cûä múái taåm yïn têm, khi àoá múái àùåt tïn huyá. Caác hoå möîi nùm tïë töí möåt lêìn. Trong dõp tïë töí, caác gia àònh coá con chaáu múái sinh sùæm sûãa cúi trêìu, chai rûúåu, hûúng hoa, lïî vêåt àïën nhaâ thúâ hoå yïët caáo tiïn töí vaâ vaâo söí hoå cho caác con trai trûúác lïî yïët caáo, ngaây àoá múái coá tïn huyá chñnh thûác, àûúåc hoå haâng cöng nhêån. Trong khi vaâo söí hoå phaãi àöëi chiïëu gia phaã àïí xem coá truâng tïn caác võ tiïn töí hoùåc öng baâ chuá baác trong nöåi thên hay khöng. Nïëu coá tûác laâ phaåm huyá thò phaãi àöíi tïn. Khöng nhûäng phaãi traánh phaåm huyá töí tiïn bïn nöåi maâ coân phaãi traánh phaåm huyá can cuå öng baâ ngoaåi mùåc dêìu khaác hoå, traánh phaåm huyá hiïåu cuãa thaânh hoaâng, thaánh mêîu, linh thêìn tûâng àõa phûúng. úã nöng thön, caác võ coá uy voång trong laâng, trong hoå thûúâng àûúåc dên chuáng biïëu trêìu rûúåu vaâ nhúâ àùåt tïn cho con. Ngûúâi àùåt tïn àûúåc gia àònh àoá nhúá ún suöët àúâi.
48. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 47 Taåi sao tuöíi trong khai sinh, trong vùn bùçng khöng àuáng vúái tuöíi thêåt? Àiïìu naây cuäng gêy khaá nhiïìu rùæc röëi, phûác taåp cho caác nhaâ khaão cûáu sûã hoåc, biïn soaån gia phaã. Àaä coá trûúâng húåp anh em cuâng cha cuâng meå sinh ra maâ em nhiïìu tuöíi hún anh. Chó coá laá söë tûã vi laâ chñnh xaác nhêët, chñnh xaác àïën tûâng giúâ, nhûng ñt ngûúâi coân giûä àûúåc laá söë tûã vi, phêìn lúán öng böë baâ meå chó nhúá àûúåc con mònh cêìm tinh con gò, qua àoá maâ tñnh ra tuöíi thûåc (tuöíi muå). Nhû trïn àaä noái, coá ba lyá do khai búát tuöíi: - Àïí chêåm àûúåc vaâi nùm khoãi phaãi àoáng thuïë thên vaâ ài phu, ài lñnh. - Dûúái thúâi Phaáp thuöåc, àïí traánh haån àõnh quaá tuöíi khöng àûúåc ài hoåc, khöng àûúåc thi. - Do viïåc vaâo söí hoå chêåm gêìn möåt nùm coân viïåc vaâo söí laâng, haâng phe, haâng giaáp, coá khi chêåm àïën nùm saáu nùm. Trûúâng húåp nêng tuöíi lïn cuäng coá ba lyá do nhûng khöng phöí biïën lùæm: - Àïí nhanh àïën tuöíi lêëy vúå (theo lïå "nûä thêåp tam, nam thêåp luåc"). Nhiïìu gia àònh muöën cûúái con dêu vïì súám àïí coá keã ùn ngûúâi laâm vaâ àïí súám coá chaáu nöëi doäi töng àûúâng. - Dûúái thúâi Phaáp thuöåc, caác cöng súã khöng tuyïín ngûúâi dûúái 18 tuöíi nïn phaãi khai tùng tuöíi.
49. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 48 - Möåt söë àõa phûúng, coá lïå laâng cho tùng thïm tuöíi àïí choáng àïën tuöíi lïn laäo mûâng thoå. Mêíu chuyïån vui: Sïcuture vúái Höì Chñ Minh Sïcuturï, Töíng thöëng Ghi Nï sang thùm Viïåt Nam theo lúâi múâi vúái tû caách laâ khaách cuãa Höì Chuã Tõch. Trong buöíi mñt tinh tiïîn àûa taåi Quaãng trûúâng Ba Àònh Haâ Nöåi, Sïcuturï hïët lúâi ca ngúåi vaâ khêm phuåc Höì Chuã Tõch. Öng phaát biïíu àaåi yá: Vúå töi sùæp sinh, nïëu sinh con trai, töi seä àùåt tïn con laâ Höì Chñ Minh. Töi àûúåc dûå buöíi lïî àoá, thêìm nghô: Öng naây quaã thêåt rêët chên thaânh vaâ rêët caãm phuåc Höì Chñ Minh nhûng öng ta chûa hiïíu cêu "nhêåp gia vêën huyá" cuãa phong tuåc nûúác ta, cêu àoá coá gò khaác chûãi ngûúâi ta. Liïìn àoá Höì Chuã Tõch traã lúâi laåi rêët khön kheáo, taâi tònh "Baác khöng coá vúå nïn khöng coá con, vêåy Baác àïì nghõ caác chaáu thanh niïn, nïëu sùæp túái, chaáu naâo coá con trai thò àùåt tïn chaáu laâ Sïcuturï!" Moåi ngûúâi dû å lïî àïìu vui cûúâi thoaãi maái, phuåc taâi àöëi àaáp cuãa Baác, vûâa àûúåc loâng khaách nûúác ngoaâi, vûâa phuâ húåp vúái phong tuåc nûúác ta trong hoaân caãnh àoá.
50. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 49 Laâm lïî yïët caáo töí tiïn xin àùåt tïn cho con vaâo söí hoå nhû thïë naâo? Vêën àïì naây àaä coá lïå tûâ xûa, chùèng coá gò múái meã. "Hoå naâo àaä coá nïì nïëp sùén thò cûá theo lïå cuä tiïën haânh". Àöëi vúái nhûäng hoå múái phuåc höìi laåi viïåc hoå, chûa vaâo nïìn nïëp, chuáng töi xin maách möåt vaâi kinh nghiïåm: 1.Yïët caáo töí tiïn: Theo lïå cuä chó sau khi àöëi chiïëu gia phaã, kiïng kõ caác trûúâng húåp phaåm huyá (àùåt tïn truâng vúái tïn huyá cuãa töí tiïn vaâ thên nhên gêìn guäi nhêët, kïí caã nöåi ngoaåi) múái chñnh thûác àùåt tïn huyá cho treã sú sinh, yïët caáo töí tiïn vaâ xin vaâo söí hoå. Ngaây nay phaãi laâm thuã tuåc khai sinh kõp thúâi, trûúâng húåp úã xa quï, khöng kõp vïì àöëi chiïëu gia phaã, nhúä truâng tïn huyá töí tiïn trûåc hïå, thò tòm caách àöíi, hoùåc traánh goåi thûúâng xuyïn trong nhaâ. Lïî yïëu caáo töí tiïn rêët àún giaãn, neán hûúng, cúi trêìu, cheán rûúåu cuäng xong, thûúâng kïët húåp lïî tïë töí haâng nùm maâ yïët caáo chung têët caã con chaáu trong hoå sinh trong nùm cuâng möåt lûúåt. Lïî vaâo söë hoå cuäng àún giaãn, cöët sao cho gia àònh ngheâo nhêët trong hoå cuäng khöng gùåp phaãi àiïìu gò phiïìn phûác. 2.Vaâo söí hoå: Thûá tûå söí hoå ghi theo nùm sinh, ai sinh trûúác ghi trûúác, sinh sau ghi sau. Trûúâng húåp nhiïìu nùm bõ phïë khoaáng nay múái lêåp laåi söí hoå, thò phaãi thöëng kï theo àún võ höå gia àònh hoaân chónh caã hoå, sau àoá múái lêåp söë tiïëp àöëi vúái nhûäng treã sú sinh. Mêîu söë: Hoå Tïn (Tïn Huyá. Tïn thûúâng goåi) con öng baâ, thuöåc àúâi thûá mêëy, chi thûá mêëy? Con trûúãng hay con thûá mêëy? Ngaây thaáng, nùm, sinh, ngaây vaâo söí hoå.
51. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 50 3.Con gaái vaâo söí hoå: Bêët cûá trai hay gaái, sau khi sinh àïìu coá yïët caáo töí tiïn, àaä àûúåc töí tiïn phuâ trò phuâ höå, nhûng nhiïìu hoå ngaây xûa khöng vaâo töí hoå àöëi vúái con gaái, cho rùçng "Nûä nhên ngoaåi töåc", con gaái laâ con ngûúâi ta, lúán lïn ài laâm dêu lo cú nghiïåp nhaâ chöìng vò thïë khöng cöng nhêån con gaái vaâo hoå. Tuy vêåy, ngay trûúác CM T8-1945 möåt söë hoå àaä xoaá boã àiïìu bêët cöng àoá, con gaái cuäng coá moåi quyïìn lúåi nghôa vuå nhû con trai. Ngaây nay, trong phong traâo khöi phuåc viïåc hoå, xin kiïën nghõ caác hoå àùåc biïåt quan têm àïën con gaái vaâ naâng dêu cuãa hoå, hoå naâo coi troång vai troâ phuå nûä, vaâ coi troång vai troâ ngûúâi meå, ngûúâi vúå, ngûúâi cö, ngûúâi chõ, thò hoå àoá múái vûäng maånh. Caã nûúác àang ra sûác vêån àöång kïë hoaåch hoaá gia àònh, con gaái cuäng nhû con trai, vêåy nïn vêån duång phong tuåc cuäng phaãi phuâ húåp vúái tû duy thúâi àaåi.
52. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 51 Coá mêëy loaåi con nuöi? Coá á ba loaåi con nuöi: Con nuöi chñnh thûác, con nuöi danh nghôa vaâ con nuöi giaã vúâ. Con nuöi chñnh thûác: Coá hai loaåi : - Con lêåp tûå : Gia àònh khöng coá con trai, nuöi con anh em ruöåt hoùåc con anh em chuá baác ruöåt. Coá thïí nuöi tûâ beá, hoùåc lúán röìi múái nuöi, thêåm chñ coá ngûúâi àaä thaânh gia thêët, coá con röìi múái nhêån laâm con nuöi. Ngûúâi con nuöi lêåp tûå àoá chõu traách nhiïåm sùn soác, nuöi dûúäng cha meå nuöi luác tuöíi giaâ vaâ hûúng khoái tang tïë sau khi mêët, nïn khi àûúåc hûúãng quyïìn thûâa kïë gia taâi hún caã nhûäng ngûúâi con gaái do chñnh cha meå sinh ra, vò con gaái laâ "con ngûúâi ta", sau khi gaã chöìng lo cú nghiïåp nhaâ chöìng. Con nuöi lêåp tûå àûúåc hûúãng ruöång hûúng hoaã nïëu cha nuöi laâ töåc trûúãng, àûúåc hoå haâng chêëp nhêån laâ cuâng huyïët thöëng nöåi thên. Nïëu ngûúâi con nuöi lêåp tûå laâ con thûá cuãa öng em thò con ngûúâi con trûúãng cuãa öng em vêîn phaãi goåi ngûúâi con nuöi lêåp tûå àoá bùçng baác (àaáng leä goåi laâ chuá) . Khi cha meå nuöi chïët, tang chïë cuãa vúå chöìng ngûúâi lêåp tûå cuäng ba nùm nhû cha meå àeã. Trûúâng húåp cha meå chïët trûúác, phaãi xin pheáp cha meå nuöi múái àûúåc vïì chõu tang, nhûng khöng àûúåc pheáp mùåc aáo khêu gêëu, khùn ngang khöng àûúåc àïí hai giaãi bùçng nhau. Khi cha meå nuöi àaä sinh con trai thò thöi quyïìn lêåp tûå nhûng vêîn laâ con nuöi àûúåc hûúãng quyïìn thûâa kïë nhû caác ngûúâi con khaác. - Con nuöi haå phoáng tûã: Coá mêëy trûúâng húåp:
53. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 52 + Con hoang thai nuöi tûâ luác múái sinh. Coá nhaâ hiïëm hoi dùån tûâ trûúác, khi sinh núã thò àoán vïì, saãn phuå àûúåc böìi dûúáng möåt ñt tiïìn vaâ sau àoá khöng àûúåc quyïìn nhêån hay thùm con. + Con möì cöi hay con nhaâ ngheâo khoá, àem vïì nuöi laâ phuác, mùåc dêìu khöng hiïëm hoi. Nïëu nuöi thûåc sûå tûâ luác coân nhoã cuäng àûúåc hûúãng moåi quyïìn lúåi trong gia àònh. Cha meå nuöi cuäng coá traách nhiïåm dûång vúå gaã chöìng, söëng nuöi chïët chön, cuäng àûúåc cha meå nuöi chia cho möåt phêìn gia taâi khi ra úã riïng. Trûúâng húåp cha meå nuöi khöng coá con trai cuäng coá thïí lêåp ngûúâi con naây laâm thûâa tûå, song khöng àûúåc can dûå vaâo phêìn hûúng hoaã, tûå àiïìn cuäng nhû viïåc hoå, búãi leä khaác doâng maáu, khöng àûúåc hoå chêëp nhêån. Tang chïë àöëi vúái cha meå nuöi cuäng ba nùm nhû cha meå àeã, àöëi vúái anh em nuöi cuäng möåt nùm nhû anh em ruöåt, nhûng àöëi vúái hoå haâng bïn böë meå nuöi thò khöng tang. Trûâ möåt trûúâng húåp con nuöi àaä mang hoå cuãa böë nuöi, khöng biïët böë àeã (hoang thai) vaâ àaä àûúåc hoå haâng chêëp nhêån thò moåi lïî nghi hiïëu hyã, tang chïë àïìu nhû ngûúâi trong hoå, song vêîn khöng àûúåc hûúãng hûúng hoaã, tûå àiïìn. Nïëu böë nuöi laâ töåc trûúãng vêîn khöng àûúåc kïë thïë töåc trûúãng maâ vai troâ töåc trûúãng thuöåc con trai trûúãng cuãa chuá em. Theo phong tuåc möåt söë àõa phûúng "vö nam duång nûä" thò ngûúâi con rïí cuäng coá quyïìn lúåi vaâ nghôa vuå nhû con nuöi haå phoáng tûã noái trïn, nhûng chó àïí tang böë meå vúå möåt nùm, anh em ruöåt cuãa vúå chñn thaáng, ngoaâi ra khöng àïí tang cho ai bïn nhaâ vúå. Lêåp tûå chó lêåp tûå cho chaáu ngoaåi, khöng lêåp tûå cho con rïí. Chaáu ngoaåi cuäng khöng àûúåc laâm töåc trûúãng (nhû trïn). Con nuöi danh nghôa: Coá mêëy trûúâng húåp: - Nhaâ hiïëm con qua mêyá lêìn taão sa, taão laåc, hûäu sinh, vö dûúäng, hoùåc theo söë tûã vi löîi giúâ sinh, xung khùæc vúái cha meå nïn phaãi baán laâm con nuöi cho dïî nuöi. Khi sinh núã xong böë àeã sùén möåt chai rûúåu, cúi trêìu àïën nhaâ böë nuöi, laâm lïî gia tiïn bïn böë nuöi xin cho ghe á cûãa nûúng nhúâ, sau àoá múâi böë meå nuöi àïën nhaâ xem mùåt àûáa treã vaâ nhûúâng quyïìn cho böë nuöi àùåt tïn cho àûáa beá. Sau naây khi lúán lïn thò möìng 5 (àoang ngoå) ngaây Tïët dùæt àûáa beá àïën tïët nhaâ böë meå nuöi. Àûáa beá cuäng xïëp theo võ trñ anh em ruöåt möåt nhaâ theo quan hïå lûáa tuöíi. Sau naây lúán lïn, trong huyïët thöëng ba àúâi anh em chaáu chaáu khöng àûúåc quyïìn lêëy nhau. Nïëu vi phaåm cuäng coi nhû mùæc töåi loaåi luên. Choån Böë meå nuöi thò choån gia àònh phuác hêåu, lùæm con nhiïìu chaáu, laâm ùn thõnh vûúång.
54. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 53 - Do caãm ên àûác, nghôa tònh nhêån laâm con nuöi. - Anh em kïët nghôa vúái nhau thên tònh, nhêån böë meå cuãa anh em cuäng nhû böë meå cuãa mònh vaâ ngûúåc laåi böë meå cuäng nhêån ngûúâi anh em kïët nghôa vúái con mònh nhû con caái trong nhaâ. Trong nhûäng trûúâng húåp àoá, ngûúâi Viïåt thò goåi chung laâ con nuöi, böë meå nuöi nhûng êm Haán goåi laâ "nghôa phuå nghia tûã" khaác vúái "nghôa phuå tûã", tang chïë khöng quy àõnh cho trûúâng húåp "dûúäng phuå dûúäng tûã", nïëu coá gaã con cho nhau thò caâng töët àeåp "thên thûúång gia thên". - Con nuöi giaã vúâ: Vò con khoá nuöi, súå ma ta quêëy nhiïîu ngûúâi meå àem con boã àûúâng boã chúå, nhûng dùån trûúác ngûúâi trûåc sùén àûa vïì nuöi, sau vaâi giúâ hoùåc vaâi ngaây àïën chuöåc nhêån laâm con nuöi. Àêy laâ caách àaánh traáo con àeã thaânh con nuöi, con nuöi laâ con àeã àïí lûâa ma. Trûúâng húåp naây àaânh rùçng phaãi thöng caãm y ûúác trûúác, nhûng cuäng phaãi choån ngûúâi mùæn àeã, con khöng saâi àeån, nuöi suác vêåt maát tay Ngoaâi ba loaåi con nuöi dûúng trêìn noái trïn, coân coá tuåc "baán khoaán" con cho thêìn linh nhû baán con cho Àûác Thaánh Trêìn, Àûác thaánh Mêîu Àaä laâ con thêìn thaánh, coá têëu, coá súá, coá buâa, coá dêëu êën hùèn hoãi thò maâ quyã khöng daám beán maãng àïën àaä àaânh maâ böë meå nuöi con cuäng phaãi àùåc biïåt chuá yá: Khöng cho con ùn uöëng nhûäng thûá uïë taåp, phaãi mùåc àöì saåch seä, khöng àûúåc vaá chùçng vaá àuåp, khöng àïí con boâ lï la, khöng àûúåc chûãi ruãa xó vaã con, súå ngaâi goåi vïì trúâi. Con chó àûúåc goåi cha àeã bùçng thêìy, bùçng cêåu Goåi meå bùçng múå, bùçng chõ, bùçng u, bùçng àeã. Hai tûâ "Cha, meå" chó àûúåc tön xûng vúái thêìn thaánh. Baán cho Àûác Thaánh Trêìn chó àûúåc xûng hoå Trêìn khi khêën vaái, baán cho phêåt phaãi xûng Mêìu, nhûng baán cho àûác thaánh mêîu laâ Liïîu Haånh khöng phaãi àöíi hoå. Súã dô goåi laâ "baán khoaán" vò chó baán thúâi gian coân nhoã àïí dïî nuöi. Àïën tuöíi 13 tuöíi tûác hïët tuöíi àöìng êëu, àïën tuöíi vaâo söí laâng xaä thò laâm lïî xin chuöåc vïì. Chñnh thïí múái hiïån nay cöng nhêån con nuöi cuäng coá quyïìn lúåi vaâ nghôa vuå ngang con àeã, àoá laâ con nuöi thûåc sûå àûúåc chñnh quyïìn àõa phûúng cöng nhêån trïn cú súã thoaã thuêån giûäa ngûúâi nuöi vaâ ngûúâi àeã hoùåc giûäa ngûúâi nuöi vaâ thên nhên àúä àêìu trong trûúâng húåp böë meå àeã khöng coân. Àûáa beá àïëm tuöíi thiïëu niïn cuäng àûúåc quyïìn tûå nguyïån xin laâm con nuöi, choån böë meå nuöi. Böë meå nuöi coá thïí nuöi nhiïìu con tuyâ theo khaã nùng, nhûng khöng thïí nhêån laâm con nuöi cuãa nhiïìu gia àònh. Tuöíi böë meå nuöi phaãi cao hún tuöíi con nuöi ñt nhêët 20 tuöíi.
55. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 54 Xûng hö thïë naâo cho àuáng? Vêën àïì naây thuöåc lônh vûåc ngön ngûä hoåc, giaáo duåc hoåc, nhûng dñnh daáng nhiïìu àïën phong tuåc cöí truyïìn. Múái nghe tûúãng àún giaãn quaá, àûáa beá lïn ba cuäng biïët. Quaã vêåy, treã con vûâa hoåc noái àaä àûúåc cha meå, anh chõ baây cho caách xûng hö, thïë nhûng àïën lúán àïën giaâ vêîn coân sai soát. Nhiïìu khi chó vò möåt sai soát nhoã trong caác xûng hö maâ gêy nïn thaânh kiïën nùång nïì. Àöëi vúái caác nûúác khaác chêu aá, àaåi tûâ nhên xûng coá 3 ngöi: Ngûúâi noái, ngûúâi nghe vaâ ngûúâi, vêåt, sûå viïåc àûúåc àïì cêåp àïën trong cêu noái. Chó coá saáu tûâ cú baãn nïëu dõch möåc maåc ra tiïëng Viïåt laâ: tao, maây, noá, chuáng noá, chuáng tao, chuáng maây. Vñ duå: "Böë meå chaáu baão chaáu àûa ba chaáu sang thùm hai cuå". Cêu naây nïëu dõch tûâ àöëi ra tiïëng nûúác ngoaâi thò nhû sau: "Chuáng noá baão tao àûa noá sang gùåp chuáng maây". úã Viïåt Nam ta àaä quen tûâ nhoã, àaáng tuöíi öng thò goåi laâ öng, àaáng tuöíi baác thò goåi laâ baác khöng àûúc "maây tao chñ túá", "caá meâ möåt lûáa". Chuáng ta nïn thöng caãm vúái ngûúâi nûúác ngoaâi hoåc tiïëng Viïåt. Àaåi tûâ nhên xûng tiïëng Viïåt rêët àa daång phong phuá nhûng cuäng rêët phuác taåp, àiïìu khoá khùn phûác taåp nhêët laâ, ngay trong àaåi tûâ nhên xûng cuãa ta àaä mang sùæc thaái tònh caãm, thïí hiïån sûå yïu thûúng tûác giêån, kñnh troång, khinh gheát, khaách saáo, thên mêåt Trong caách xûng hö cuãa ta coá phên biïåt tön ti trêåt tûå roä raâng. Chaáu beá hoãi rùçng: Taåi sao öng baão chaáu thûa bêím, thïë maâ chaáu goåi öng öng laåi khöng thûa
56. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 55 bêím chaáu. Chaáu cuäng khöng hiïíu sao cha meå goåi con thò goåi thùçng Giaáp con êët àûúåc coân con goåi tïn cha meå thò khöng àûúåc. Taåi sao öng chuá giaâ röìi laåi coân goåi laâ "öng treã". Caách duâng tûâ àïí xûng hö cuãa ta coân tuyâ thuöåc vaâo mûác àöå thên sú giûäa ngûúâi noái vaâ ngûúâi nghe. Vñ duå, thêåt thên tònh baån beâ goåi nhau bùçng maây tao, hùæn thò quñ; goåi nhau bùçng thûa quñ anh hoùåc bùçng öng thò coi nhû giïîu cúåt kñch baác nhau. Ngûúåc laåi, múái quen biïët sú sú maâ maây tao thò coi nhû bêët lõch sûå, àöi khi nghe bûåc mònh boã ài khöng theâm traã lúâi. Cuå giaâ vaâ Laäo giaâ àöìng nghôa nhûng khi noái "Töi hoãi cuå giaâ" thò rêët khaác "Töi hoãi laäo giaâ". Cuäng coá trûúâng húåp "laäo" chûa hùèn àaä giaâ, maâ laâ caách goåi thên mêåt. Nïëu coá quan hïå hoå nöåi, hoå ngoaåi thò goåi theo quan hïå thên thuöåc gùæn boá tònh thên thiïët hún; mùåc dêìu ñt tuöíi hún mònh nhûng ngang haâng cha meå mònh thò goåi bùçng chuá, baác, cö, dò theo àuáng vai vïë trong hoå. Ngûúåc laåi, àöëi vúái ngûúâi àaä lúán tuöíi mùåc dêìu laâ bêåc chaáu nhûng àïí cho khoãi "chûúáng" nïn goåi bùçng anh, öng, baác öng Coi nhû goåi thay con, chaáu mònh, nhû vêåy thanh nhaä vaâ lõch sûå hún. Thuêìn tuyá quan hïå xaä höåi, khöng coá quan hïå hoå haâng nhûng theo pheáp xaä giao "trûúãng nhêët tuïë vi huynh, trûúãng thêåp tuïë vi phuå" (hún möåt tuöíi laâm anh, hún mûúâi tuöíi laâm cha), tûác laâ tön lïn ngang bùçng vúái cha maâ goåi chuá, baác. Àêy laâ pheáp tön xûng.
57. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 56 Vúå chöìng xûng hö vúái nhau thïë naâo? Ngûúâi Viïåt Nam ta tûâ nhoã àïën lúán, àïën giaâ noái chuyïån vúái nhau àaä quen tai nhûng nïëu diïîn giaãi cho ngûúâi nûúác ngoaâi biïíu àaåt àûúåc àêìy àuã sùæc thaái ngön ngûä kïí thêåt lyá thuá . Vñ duå: "Nhaâ töi" dõch ra tiïëng Phaáp laâ "Ma maison" thò ngûúâi Phaáp laâm sao hiïíu nöíi. Thúâi nay vúå chöíng treã xûng hö vúái nhau "anh anh em em" êu yïëm thên thiïët biïët bao! Dêîu chöìng ñt hún dùm ba tuöíi vêîn laâ anh. Luâi laåi böën mûúi nùm trûúác, nhûäng gia àònh ñt nhiïìu àûúåc Êu hoaá, vúå chöìng goåi nhau bùçng "mònh" cuäng thïí hiïån àûúåc tònh caãm àêåm àaâ, goåi nhau bùçng "cêåu, múå" cuäng thanh nhaä, nhûng nhûäng tûâ àoá coân xa laå vúái nöng thön, möåt söë tên tiïën muöën goåi nhûng vêîn coân ngûúång nguâng vúái haâng xoám, chó thêìm kñn toã tònh vúái nhau trong buöìng, thoã theã chó àuã hai ngûúâi nghe vúái nhau. Caách goåi nhau bùçng tïn "tröëng khöng"cuäng laâ möåt bûúác caãi tiïën lúán, chûá caác cuå ngaây xûa, thúâi treã chó goåi nhau bùçng "böë thùçng cu", "u noá", "meå hôm" Ngûúâi múái lêëy nhau chûa coá con, chöìng chùèng coá chûác võ gò maâ goåi thò laâm sao? Bñ quaá, coá cö múái vïì laâm dêu, muöën goåi chöìng àang chúi bïn nhaâ haâng xoám vïì, chùèng biïët xûng hö ra sao beân ra ngoä goåi thêåt to "ai úi! Vïì nhaâ ùn cúm". Tûâ "ai" úã àêy khöng phaãi laâ àaåi tûâ nghi vêën, hay àaåi tûâ phiïëm chó maâ coá nghôa laâ "chöìng töi úi". Coân khi noái chuyïån vúái ngûúâi khaác thò giúái thiïåu vúå mònh hay chöìng mònh laâ "nhaâ töi". Tûâ "nhaâ töi" thêåt laâ àêåm àaâ gùæn boá, "mònh " vaâ "töi" tuy hai nhûng möåt. "Nhaâ töi" tûác laâ "chöìng töi" hay "vúå töi" chûá khöng
58. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 57 thïí noái "vúå anh", "chöìng noá" laâ "nhaâ anh nhaâ noá". Vúå chöìng noái chuyïån vúái nhau thûúâng hay noái tröëng khöng "Naây! Ra töi baão!" hoùåc "naâo ai baão mònh"
59. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 58 Caách xûng hö trong hoå Coá xem sú àöì gia phaã toaân hoå múái biïët àûúåc: Mònh thuöåc àúâi thûá mêëy, àúâi trïn mònh laâ nhûäng ai, mònh thuöåc chi naâo, nhaánh naâo, bùçng vai vúái mònh trong hoå laâ nhûäng ai? Coá sú àöì gia phaãi múái phên biïåt àûúåc thïë thûá trong hoå möîi ngûúâi tûå xaác àõnh àûúåc quan hïå trong nöåi töåc maâ xûng hö cho àuáng, chuá ra chuá, baác ra baác, anh ra anh, em ra em v.v Xûng hö trong nöåi töåc khaác vúái xûng hö ngoaâi xaä höåi, àïí khoãi mang tiïëng "Caá meâ möåt lûáa". Ngoaâi xaä höåi dûåa theo tuöíi taác vaâ chûác vuå àõa võ, trong gia töåc dûåa theo thïë thûá, nhûng khi giao thiïåp vúái tûâng caá nhên cuå thïí laåi phaãi kïët húåp theo caách xûng hö ngoaâi xaä höåi theo quan hïå tuöíi taác. Coá thïí àuáng theo huyïët thöëng thò anh A phaãi goåi töi bùçng öng chuá, nhûng töi cuäng goåi anh A bùçng baác, vò anh A àaä laâ ngûúâi tuöíi cao, goåi bùçng chaáu bêët tiïån vaâ bêët lõch sûå. Töi goåi anh A bùçng baác àoá laâ goåi thay cho chaáu chùæt töi, mùåc dêìu töi ñt tuöíi hún anh nhûng vïì thïë thûá ngang vúái öng nöåi anh A. Tuy nhiïn nïëu ñt tuöíi quaá maâ goåi bùçng öng cuäng bêët tiïån, coá khi phaãi haå xuöëng möåt bêåc maâ goåi bùçng chuá múái thên mêåt. Trong khi chuáng töi biïn soaån gia phaã coá ngûúâi baâ con trong hoå thùæc mùæc: Gia phaã coá nhêìm lêîn gò giûäa caác chi trong hoå ta hay khöng? Taåi sao anh X. Coân ñt tuöíi hún chaáu nöåi töi, maâ töi laåi phaãi goåi anh X. bùçng öng. Xin traã lúâi: àoá laâ hiïån tûúång phöí biïën khöng coá gò àùåc biïåt. Ngay trong möåt gia àònh anh caã àaä coá con, maâ chuá uát chûa ra àúâi: hiïån tûúång "Em buá chõ dêu, chaáu buá baâ" laâ chuyïån bònh thûúâng trong xaä höåi cuä, chó múái qua hai àúâi àaä coá sûå
60. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 59 chïnh lïåch 1 àúâi, vêåy thò trong hoå haâng qua nhiïìu àúâi, chïnh lïåch dùm ba àúâi khöng coá gò laâ laå. úã nöng thön coân möëi quan hïå giêy mú rïî maá chùçng chõt qua giûäa thöng gia, giûäa baâ con nöåi ngoaåi, nïn caách xûng hö laåi caâng phûác taåp, thöng thûúâng thò vúå chöìng thöëng nhêët caách xûng hö vúái öng chuá baâ baác bïn nöåi bïn ngoaåi nhû nhau, nhûng cuäng coá trûúâng húåp do quan hïå huyïët thöëng thên sú khaác nhau chöìng goåi bùçng em, vúå goåi bùçng baác hay ngûúåc laåi. Nhûng dêìu sao "Maáu thoaãng coân hún nûúác laä", goåi nhau theo quan hïå gia töåc vêîn thên mêåt hún goåi theo quan hïå xaä höåi.
61. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 60 Phaãi chùng " lúâi chaâo cao hún mêm cöî "? Trong tiïëng Viïåt tûâ "chaâo" thûúâng ài àöi vúái tûâ "hoãi" vaâ tûâ "múâi", caách chaâo hoãi, chaâo múâi, chaâo thûa úã möîi àõa phûúng coá möåt phong tuåc khaác, laåi coân lïå thuöåc vaâo àöëi tûúång àûúåc chaâo vaâ phong caách ngûúâi chaâo. Àöëi vúái caác cuå giaâ, khuám nuám kñnh cêín àûáng laåi "bêím cuå aå" thò cuå coá caãm tònh ngay nhûng àöëi vúái ngûúâi lúáp trung niïn tên tiïën maâ laâm nhû vêåy thò ngûúâi ta tûúãng chïë giïîu "Ài qua nghiïng noán khöng chaâo" khöng phaãi vò gheát nhau húâ hûäng vúái nhau maâ vò quaá yïu nhau bùçng lúâi noái maâ coân bùçng khoeá mùæt nuå cûúâi, coá trûúâng húåp mùæt noái roä hún miïång. Chaâo hoãi ài àöi vúái nhau, hoãi àïí chaâo: "öng khoeã khöng?" "öng ài àêu àêëy?" Nhiïìu khi hoãi bêng quú, hoãi khöng cêìn traã lúâi, nhûng nïëu khöng chaâo hoãi thò ra àiïìu laånh nhaåt khinh ngûúâi. Chaâo múâi ài àöi vúái nhau: Cêìn phên biïåt múâi thûåc sûå hay múâi àïí thay lúâi chaâo. Nûåc cûúâi! Haânh khaách trïn hai chiïëc thuyïìn ài doåc söng, ngûúåc chiïìu nhau cuäng múâi nhau ùn cúm lúâi múâi thuêìn tuyá thay lúâi chaâo chûá coá ai nhaãy sang thuyïìn kia maâ ùn àêu! lúâi chaâo coá thûác sûå cao hún mêm cöî khöng. Coá khi khöng coá mêm cöî, chó chaâo xuöng, e khöng öín, nhûng quaã thûåc, mêm cao cöî àêìy maâ lúâi chaâo nhaåt nheäo, khinh khi, kiïu kyâ thò mêm cöî cuäng boã ài. Lúâi chaâo biïíu hiïån phong caách con ngûúâi, biïíu hiïån nïì nïëp cuãa gia àònh, thuêìn phong myä tuåc cuãa àiaå phûúng vaâ cuãa caã dên töåc ta. Song, úã möîi núi möåt khaác, möîi thúâi möåt khaác. Ngaây xûa chaâo bùçng caách vaái laåy; ngaây nay chaâo bùçng caách bùæt tay. Chuáng töi seä trúã laåi vêën àïì naây trong cêu hoãi "Ai vaái laåy ai".
62. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 61 Nhêåp gia vêën huáy laâ gò ? Theo pheáp xaä giao, trûúác khi àïën thùm möåt gia àònh cêìn tòm hiïíu tïn Huyá cuãa öng baâ cha meå vaâ baãn thên tïn ngûúâi mònh àõnh àïën thùm, àïí traánh trong khi noái chuyïån hoùåc xûúáng hoaå thú tûâ àöång àïën tïn huyá gia tiïn ngûúâi ta "Huyá" àöìng nghôa vúái "kyå" (tûác laâ kiïng kyå). Ngaây giöî tûác laâ huyá nhêåt hay kyå nhêåt. Tïn huyá laâ tïn chñnh nhûng laåi laâ tïn kiïng noái àïën, khi giêån nhau ngûúâi ta àeâ tïn huyá ra maâ chûãi. Öng baâ, cha meå, chuá baác coá thïí goåi con chaáu bùçng thùçng noå con kia theo tïn huyá, kïí caã nhûäng ngûúâi cao tuöíi trong laâng xoám. Trong ngön ngûä thöng thûúâng coá truâng êm cuäng phaãi noái traánh ài, nïëu khöng seä bõ coi laâ höîn. Thúâi nay, giao thiïåp röång raäi, trong quan hïå baån bïì àöìng chñ goåi tïn nhau laâ chuyïån bònh thûúâng. Song vïì caác vuâng nöng thön phaãi tuyâ theo phong tuåc tûâng vuâng maâ xûng hö, nïëu cûá theo hoå tïn ghi trong àõa chó thû tñn vaâ giêëy túâ haânh chñnh maâ goåi thò chûa chùæc hùèn caác võ cao tuöíi àaä vui loâng. Trûâ nhûäng ngûúâi àaä thoaát ly, cöng taác, coân thöng thûúâng ngûúâi ta vêîn hay goåi nhau bùçng tïn con trûúãng hoùåc tïn chaáu àñch tön. úã miïìn nam nûúác ta hay goåi tïn theo thûá tûå sinh ra trong gia àònh, nïëu àaä ra ngoaâi xaä höåi thò thûúâng gùæn tïn huyá. Vñ dõ : Öng Baãy Lûãa, chõ Ba Tõch
63. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 62 Ai vaái laåy ai? Vaái laåy laâ pheáp xaä giao thúâi xûa, khöng chó duâng khi cuáng tïë maâ ngûúâi söëng cuäng laåy nhau "Àúâi xûa vua àöëi vúái baây töi, böë vúå àöëi vúái chaâng rïí, ngûúâi tön trûúãng vúái keã ti êëu àïìu phaãi laåy àaáp lïî Àïën àúâi nhaâ Têìn múái àùåt ra lïî "tön quên ti thêìn", nïn thiïn tûã khöng àaáp laåy baây töi nûäa Ngayâ xûa tûâ quan khanh sô trúã xuöëng àïìu theo cöí lïî maâ àaáp lïî keã ti êëu, nïëu keã ti êëu (bïì dûúái) chöëi tûâ, múái duâng lïî tuác baái àaáp laåi. Coân vaái laâ nghi thûác luác àaä lïî xong Nûúác ta xûa kia coá chöën cöng àûúâng coá lïî töng kiïën, keã haå quan cuäng vaái bêåc trûúãng quan Gêìn àêy nhûäng keã hiïëu sûå khöng biïët xeát àïën cöí àiïín laåi cho laâ lïî cuãa tön trûúãng àöëi vúái keã ti êëu, coân keã ti êëu àöëi vúái tön trûúãng khöng àûúåc vaái, chó laåy xong laâ cûá àûáng thùèng vaâ luâi ra "(Trñch Vuä trung tuyâ buát cuãa Phaåm Àònh Höí trang 174). Xem àoaån vùn trñch dêîn trïn ta thêëy vaái laåy laâ möåt pheáp xaä giao, khöng chó vaái laåy ngûúâi trïn maâ ngûúâi trïn cuäng vaái laåy àaáp lïî. Tûâ laåy nhau chuyïìn sang vaái nhau trong buöíi tûúng kiïën, àïën nay ta tiïëp thu vùn hoaá Êu Têy vêîn giûä àûúåc pheáp tön ti (tön trûúãng ti êëu). Theo phong tuåc lïî giaáo cuãa ta, bïì dûúái phaãi chuã àöång chaâo bïì trïn trûúác, treã chaâo giaâ trûúác, troâ chaâo thêìy trûúác . Nïëu bïì trïn khöng chaâo laåi ngûúâi dûúái, thêìy khöng chaâo laåi troâ, tûác laâ khöng àaáp lïî, thò cuäng bêët lõch sûå chùèng khaác gò tûâ chöëi ngûúâi khaác, laâm cho ngûúâi àûa tay trûúác ngûúång nguâng vaâ bêët bònh. Khöng biïët vaái, chaâo laåi ngûúâi khaác laâ àaä tûå laâm mêët ài phong caách lõch duyïåt cuãa chñnh mònh.
64. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 63 Chuáng töi xin trñch kïí laåi cêu chuyïån "Tam nguyïn Töíng àöëc laåy öng Nhiïu". Öng Nhiïu Chuöìi ngûúâi cuâng laâm ùn mûâng lïn thoå 80 Cuå Tam Nguyïn cuäng túái mûâng. Khi laâm lïî chuác thoå, cuå Tam cuäng nhû moåi ngûúâi lïî öng Nhiïu hai lïî rêët kñnh cêín. "Ai àúâi cuå Tam Nguyïn Töíng Àöëc laåi laåy möåt ngûúâi dên thûúâng. Öng Nhiïu vöåi vaâng suåp xuöëng laåy taå. Cuå Tam àúä öng Nhiïu dêåy, ön töìn noái: Ta lïî laâ lïî caái thiïn tûúác cuãa öng Nhiïu àêëy " (Trñch Nguyïîn Khuyïën vaâ giai thoaåi _ Buâi. V. Cûúâng biïn soaån_Höåi VHNT Haâ Nam Ninh xuêët baãn- tr 123)
65. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 64 Àaåo thêìy troâ Quan hïå thêìy troâ noái riïng vïì mùåt phong tuåc cuäng cêìn coá möåt têåp saách riïng. Àïí traã lúâi cho nhûäng cêu hoãi vïì àaåo thêìy troâ, chuáng töi thiïët nghô mêëy doâng sú lûúåc thò chûa thïí naâo noái cho hïët àûúåc. Dên töåc ta vöën tön sû troång àaåo, dûúái chñnh thïí naâo cuäng vêåy. Vai troâ thêìy giaáo luön luön tiïu biïíu cho têìng lúáp trñ thûác, tiïn tiïën àûúåc toaân thïí xaä höåi cöng nhêån. Nghïì giaáo vöën laâ nghïì cao quñ nhêët. Nïìn giaáo duåc thúâi phong kiïën cuäng nhû thúâi dên chuã àïìu thöëng nhêët möåt phûúng chêm "tiïn hoåc lïî hêåu hoåc vùn" "nhaâ trûúâng gùæn liïìn vúái gia àònh vaâ xaä höåi" Nhên taâi phuåc vuå xaä höåi, àiïìu haânh böå maáy Nhaâ nûúác àïìu àûúåc "öng thêìy", tûác laâ khuön mêîu, àaâo taåo nïn, "khöng thêìy àöë maây laâm nïn". Tiïu chuêín àaánh giaá kiïën thûác àïìu thöëng nhêët dûåa vaâo chïë àöå thi cûã, coá hoåc võ, cêëp bêåc roä raâng. Vò têët caã nhûäng leä trïn, coá ngûúâi àùåt vêën àïì: Vêåy àùåt thêìy cao hún cha coá quaá àaáng khöng? Cha meå sinh ra, nuöi dûúäng mònh, thêìy giaáo laâ ngûúâi truyïìn thuå kiïën thûác cho mònh. Súã dô hiïín àaåt, thi thö àûúåc taâi nùng vúái àúâi àïìu nhúâ thêìy. Ngaây xûa, tûâ nhoã àïën khi ài thi àêåu cûã nhên, tiïn sô thûúâng cuäng chó hoåc möåt thêìy cuâng lùæm laâ vaâi ba thêìy, chûá khöng nhû ngaây nay möîi nùm möåt lúáp röìi möîi mön möåt thêìy. Ngaây xûa coá nhiïìu trûúâng húåp thêìy troâ cuâng lïìu choáng ài thi nhûng hoåc taâi thi phêån , troâ àêåu thêìy hoãng. Coá nhûäng öng thêìy àaâo taåo àûúåc nhiïìu öng Ngheâ, öng Cöëng nhûng baãn thên öng thêìyâ laåi chùèng
66. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 65 àêåu àaåt gò, chùèng nhêån quan tûúác gò, coá ngûúâi thi àêåu cuäng khöng ra laâm quan maâ chó tiïëp tuåc daåy hoåc. Coá nhûäng thêìy giaáo àaåo cao àûác troång àûúåc mön sinh nïí troång hún cha. Thêìy Chu Vùn An laâ ngûúâi thêìy tiïu biïíu nhêët àûúåc liïåt thúâ úã Vùn Miïëu. Ngaây xûa, thêìy àöì daåy àöî àûúåc möåt söë hoåc sinh àêåu àaåt cûã nhên, tiïën sô thò tûå nhiïn vai vïë trong xaä höåi àûúåc nêng lïn roä rïåt, quan tónh quan huyïån cuäng phaãi kñnh nïí, chùèng nhûäng àöëi vúái thêìy giaáo maâ caã gia àònh thêìy. Quang Trung ba lêìn múâi Nguyïîn Thiïëp (La Sún Phu Tûã) ra laâm quên sû, chñnh laâ àïí thu phuåc nhên sô Bùæc Haâ, vò Nguyïîn Thiïëp laâ thêìy giaáo cuãa nhiïìu triïìu thêìn Lï Trõnh àûúng thúâi. Ngaânh giaáo duåc tuy coá chïë àöå thi hûúng, thi höåi, thi àònh rêët nghiïm rêët chùåt, song rêët ñt giaáo chûác rêët ñt trûúâng cöng, úã cêëp huyïån , cêëp phuã chó coá möåt vaâi huêën àaåo giaáo thuå ùn lûúng nha â nûúác, hêìu hïët laâ caác lúáp tû thuåc. Möåt nhaâ khaá giaã trong vuâng nuöi thêìy cho con ùn hoåc , xoám laâng chung quanh gûãi ön àïën thuå giaáo khöng phaãi nöåp hoåc phñ, chó àïën ngaây möìng 5 thaáng 5 ngaây Tïët cha meå hoåc troâ múái àûa lï î tïët àïën tïët thêìy tuyâ têm. Giaâu coá thò thuáng gaåo nïëp, böå quêìn aáo Ngheâo thò möåt cúi trêìu möåt be rûúåu cuäng xong. Mön sinh cuãa möåt thêìy thûúâng töí chûác nhau laåi goåi laâ Höåi àöìng mön, coá trûúãng traâng, giaám traâng vaâ möåt söë caán traâng giuáp viïåc trûúãng traâng. Con thêìy mùåc dêìu ñt tuöíi hún cuäng àûúåc goåi laâ thïë huynh. Thêìy naâo coá tiïëng daåy gioãi, daåy nghiïm thò àûúåc nhiïìu sô tûã àïën theo hoåc , Höåi àöìng mön vêån àöång caác gia àònh mön sinh àoáng goáp tiïìn cuãa taåo ruöång, taåo trêu boâ röìi phên cöng caây cêëy, àïën muâa maâng gùåt tûå gaánh vïì gia àònh nhaâ thêìy àïí gia àònh thêìy chi duång. Khi thêìy mêët laåi duâng ruöång àoá lo tang ma cho thêìy, cho vúå thêìy vaâ giöî tïët tïë tûå vïì sau. Hoåc troâ àïí tang thêìy cuäng ba nùm nhû tang cha meå, nhûng khöng mùåc tang phuåc, goåi laâ têm tang tûác laâ àïí tang trong loâng. Cuå Thûúång Niïn vïì lïî tang vúå thêìy: Nguyïîn Khùæc Niïn (1889-1954) ngûúâi Sún Hoaâ, Hûúng Sún, Haâ Tônh àêåu Àïå nhõ giaáp Tiïën sô (tûác Hoaâng Giaáp) khoa Àinh Muâi 1907 laâm Thûúång thû böå Caãi lûúng hûúng chñnh triïìu Baão Àaåi. Nguyïîn Khùæc Niïn laâ hoåc troâ cuå Nguyïîn Duy Dû ngûúâi Sún Tiïën, möåt ngûúâi nöíi tiïëng hay chûä úã huyïån Hûúng Sún, àaä àûúåc höåi Tû vùn haâng huyïån tön xûng laâ "Hûúng Sún tûá höí". Nguyïîn Khùæc Niïn thuå giaáo cuå Dû úã caách nhaâ mònh trïn 4 km. Àïën kyâ thi Hûúng hai thêìy troâ cuâng lïìu choäng ài thi, hoåc troâ àêåu cûã nhên, àûúåc vaâo Huïë thi Höåi àêåu luön Hoaâng giaáp, thêìy chó àêåu Tuá taâi. Theo chïë àöå thi cûã thúâi trûúác: Cûã nhên múái àûúåc dûå thi Höåi, coân Tuá taâi thò phaãi 3 khoa Tuá taâi
67. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 66 múái àûúåc thi. Ba nùm múái coá möåt khoa, thêìy Tuá chûa kõp chúâ àïí thi laåi khoa sau thò àaä tûâ trêìn- 1909. Hún 30 nùm sau, baâ Tuá Dû mêët, luác àoá Nguyïîn Khùc Niïn àaä lïn àïën chûác Thûúång thu trong triïìu. Nghe tin vúå thêìy hoåc cuä mêët, öng àaánh xe tûâ Huïë vïì Haâ Tônh àïí phuáng viïëng. Nhaâ caách söng vaâ àûúâng quöëc löå, Tri huyïån tiïëp àiïån àaä lïånh cho Töíng lyá àõa phûúng àem kiïåu vaâ voäng loång ra têån búâ söng àoán rûúác cuå thûúång vïì quï lïî vúå thêìy. Nhaâ öng baâ Tuá trïn àónh àöìi Sún Traåi, ngûúâi trai traáng leo lïn cuäng caãm thêëy mïåt, hún nûäa soãi àaá lúãm chúãm. Nhûng àïí toã loâng cung kñnh nhúá ún thêìy, cuå thûúng Niïn àaä xuöëng caáng, ài chên àêët coá hai ngûúâi lñnh hêìu dòu hai bïn, lïn têån nhaâ thêìy gêìn àónh àöìi . Têët nhiïn cuå Thûúång thû àaä ài chên àêët thò tûâ tuêìn phuã tri huyïån àïën töíng lyá cuäng phaãi thaáo hia haâi cùæp naách maâ leo lïn. Ngûúâi con trûúãng cuå Tuá vaâ möåt söë gia nên khùn aáo chónh tïì àaä xïëp haâng àûáng úã cöíng. Mùåc dêìu chó laâ dên thûúâng ñt hún möåt vaâi tuöíi, nhûng con trai cuå Tuá cuäng àûúåc Cuå Thûúång Niïn vaái chaâo rêët cung kñnh (vò àûúåc coi laâ thïë huynh). Hoåc troâ cuä maâ thêìy laåi mêët tûâ lêu, nay vïì lïî tang vúå thêìy, àêy laâ chuyïån thûåc mùæt thêëy tai nghe, kïí laåi dêîu coá löîi thúâi, nhûng cuäng hy voång caác baån àoåc chùæt loåc àûúåc trong phong tuåc xûa chuát hûúng võ ngoåt ngaâo chùng ?
68. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 67 Miïëng trêìu laâ àêìu cêu chuyïån Theo phong tuåc Viïåt Nam, miïëng trêìu tuy reã tiïìn nhûng chûáa àûång nhiïìu tònh caãm yá nghôa, giaâu ngheâo ai cuäng coá thïí coá, vuâng naâo cuäng coá. Miïëng trêìu ài àöi vúái lúâi chaâo, ngûúâi lõch sûå khöng ùn trêìu caách mùåt nghôa laâ àaä tiïëp thò tiïëp cho khùæp: "Tiïån àêy ùn möåt miïëng trêìu Hoãi rùçng quï quaán úã àêu chùng laâ" "Àêìu troâ tiïëp khaách" laâ trêìu, ngaây xûa ai maâ chùèng coá, hoaå chùng riïng Tuá Xûúng múái "Baác àïën chúi nhaâ ta vúái ta" Quñ nhau múâi trêìu, gheát nhau theo pheáp lõch sûå cuäng múâi nhau ùn trêìu nhûng "cau saáu ra thaânh mûúâi". Àùåc biïåt "trêìu laâ àêìu cêu chuyïån" giao duyïn giûäa àöi trai gaái: "Lên la àiïëu thuöëc miïëng trêìu, àûúâng ùn úã dïî chiïìu loâng baån lûáa". Trêìu vaâng nhaá lêîn trêìu xanh Duyïn em saánh vúái tònh anh tuyïåt vúâi. Múâi trêìu khöng ùn thò traách moác nhau: - Ài àêu cho àöí möì höi Chiïëu traãi khöng ngöìi trêìu àïí khöng ùn. - Thûa rùçng baác meå töi rùn
69. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 68 Laâm thên con gaái chúá ùn trêìu ngûúâi. Khi àaä quen húi beán tiïëng, trai gaái cuäng mûúån miïëng trêìu àïí toã tònh, nhêët laâ caác chaâng trai nhúâ miïëng trêìu maâ taán tónh: - Tûâ ngaây ùn phaãi miïëng trêìu Miïång ùn möi àoã daå sêìu àùm chiïu. - Möåt thûúng, hai nhúá, ba sêìu Cúm ùn chùèng àûúåc, ùn trêìu cêìm húi. "Coá trêìu, coá voã, khöng vöi" thò möi khöng thïí naâo àoã àûúåc, chùèng khaác gò "coá chùn, coá chiïëu khöng ngûúâi nùm chung". - Cho anh möåt miïëng trêìu vaâng Mai sau anh traã cho naâng àöi mêm. - Yïu nhau chùèng lêëy àûúåc nhau Con lúån boã àoái, buöìng cau boã giaâ. Miïëng trêìu khöng àùæt àoã gò "ba àöìng möåt múá trêìu cay" nhûng "miïëng trêìu nïn dêu nhaâ ngûúâi". Ngaây nay àïí rùng trùæng nhiïìu ngûúâi khöng biïët ùn trêìu nûäa, nhêët laâ úã thaânh phöë, nhûng theo tuåc lïå nhaâ ai coá con gaái gaã chöìng, sau khi ùn hoãi xong cuäng àem cau trêìu cau biïëu haâng xoám vaâ baâ con nöåi ngoaåi. Vò miïëng trêìu laâ tuåc lïå, laâ tònh caãm nïn ùn àûúåc hay khöng cuäng chùèng ai chöëi tûâ Thúâi xûa, ùn trêìu coân súå bõ boã "buâa mï", "buâa yïu" nïn ngûúâi ta coá thoái quen: - Ùn trêìu thò múã trêìu ra Möåt laâ thuöëc àöåc hai laâ mùån vöi. Caác cuå caâng giaâ caâng nghiïån trêìu, nhûng khöng coân rùng nïn "ài àêu chó nhûäng cöëi cuâng chaây" (Nguyïîn Khuyïën). Cöëi chaây giaä trêìu laâm bùçng àöìng, chó boã vûâa miïëng cau, miïëng trêìu, miïëng voã nhûng traåm tröí rêët cöng phu, ngaây nay khöng coân thêëy coá trïn thõ trûúâng nïn caác cuå quaá phaãi nhúã con chaáu nhaá höå.
70. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 69 Vò trêìu cau laâ "àêìu troâ tiïëp khaách" laåi laâ biïíu tûúång cho sûå tön kñnh, phöí biïën duâng trong caác lïî tïë thêìn, tïë gia tiïn, lïî tang, lïî cûúái, lïî thoå, lïî mûâng Nïn tïm trêìu cuäng àoâi hoãi phaãi coá myä thuêåt, nhêët laâ lïî cûúái coá trêìu tïm caánh phûúång coá cau voã tröí hoa, "cau giaâ dao sùæc" thò ngon. Baây trêìu trïn àôa, haåt cau phaãi soáng haâng, trêìu vaâo giûäa, àôa trêìu baây 5 miïëng hoùåc 10 miïëng, khi àûa múâi khaách phaãi bûng hai tay. Tïë gia tiïn thò trêìu tïm, coân tïë lïî thiïn thêìn thò phaãi 3 laâ trêìu phïët möåt tñ vöi trïn ngoån laá vaâ 3 quaã cau àïí nguyïn .
71. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 70 Xuêët xûá cuãa tuåc nhuöåm rùng vaâ caách nhuöåm rùng Tuåc nhuöåm rùng laâ tuåc cöí xûa cuãa dên töåc Viïåt, coá tûâ thúâi caác vua Huâng vúái tuåc ùn trêìu. Sûá thêìn cuãa nûúác Vùn Lang (giao chó) traã lúâi vua nhaâ Chu (Trung Quöëc) veâ tuåc ùn trêìu "Chuáng töi coá tuåc ùn trêìu àïí khûã muâi ö uïë vaâ nhuöåm cho rùng àen ". Khiïëu thêím myä cuãa con ngûúâi cuäng tuyâ thuöåc theo àùåc àiïím dên töåc vaâ tuyâ thuöåc theo thúâi àaåi maâ thay àöíi. Àöëi vúái caác dên töåc úã chêu Phi hay êën Àöå thò da caâng àen caâng àeåp. Nûúác ta ngaây nay, chùèng ai nhuöåm rùng àen nûäa, nhûng ngaây xûa "boä cöng trang àiïím maá höìng rùng àen". Àïën nhû Phan Kïë Bñnh laâ möåt nhaâ trñ thûác tiïën böå àêìu thïë kyã, chuã trûúng caãi taåo phong tuåc coân coá nhêån xeát: "Àaân öng rùng trùæng thò chùèng sao, chúá àaân baâ nha â tûã tïë bêy giúâ maâ rùng trùæng thò coi khñ ngöå möåt àöi chuát. Nhûng lêu dêìn cuäng phaãi quen mùæt, coá leä quen mùæt röìi thò trùæng laåi àeåp hún àen nhiïìu". Nùm quan mua lêëy miïång cûúâi Mûúâi quan chùèng tiïëc, tiïëc ngûúâi rùng àen. Tuåc nhuöåm rùng àaä löîi thúâi, nhûng xin giúái thiïåu caách nhuöåm rùng cöí truyïìn cuãa dên töåc ta, àïí caác baån treã àûúåc biïët: (coá thïí vêån duång trong ngaânh myä nghïå, keã veä, nhuöåm caác chïë phêím bùçng xûúng bùçng ngaâ voi vaâ nhûåa). Trûúác hïët duâng caác caánh kiïën taán nhoã, vùæt nûúác chanh àïí kñn 7 ngaây, chúâ töëi ài nguã phïët thuöëc êëy vaâo hai maãnh laá dûâa hoùåc mo cau röìi êëp vaâo hai haâm rùng. Trong khi nhuöåm rùng thò phaãi kiïng nhai. Nhuöåm nhû thïë 5, 7 ngaây cho rùng àoã giaâ ra
72. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 71 maâu caánh giaán thi böi thuöëc rùng àen. Thuöëc rùng àen laâm bùçng phen àen tröån vúái caánh kiïën, nhuöåm 1, 2 miïëng laâ àen kõt laåi, àoaån lêëy caái soå dûâa àïí con dao maâ àöët cho chaãy nhûåa ra, lêëy nhûåa êëy phïët vaâo rùng cho khöng phaãi ra àûúåc nûäa.
73. HOÃI ÀAÁP VÏÌ VÙN HOAÁ PHONG TUC NGÛÚÂI VIÏÅT 72 Taåi sao goåi laâ toác thïì? Caác cö gaái cö maái toác thïì tröng thïm duyïn daáng. Toác thïì vöën laâ möåt vaâi súåi toác ngùæn phêët phú hai bïn traán vaâ vaânh tai. Coá nhûäng baån trai nghe noái caác cö gaái coá maái toác thïì, tûúãng laâ caác cö àaä coá ngûúâi yïu, nhûng thûåc tïë naâo caác cö àaä thïì thöët cuâng ai? Nguyïn xûa, caác àöi trai gaái yïu nhau hoùåc coá nhûäng àöi àaä nïn vúå nïn chöìng, àang mùån nöìng àùçm thùæm böîng vò möåt lyá do gò àoá laâm cho tònh duyïn dang dúã, àöi lûáa xa nhau. Hoå quyïët möåt loâng, dêîu cho söng caån àaá moân, nùm thaáng chúâ àúåi vêîn möåt loâng thuyã chung. Trûúác khi lûu luyïën chia tay, hoå cùæt trao cho nhau möåt múá toác àïí êìm tin vaâ luön giûä trong mònh nhû kyã vêåt. Múá toác àoá goåi laâ toác thïì. Chöî toác bõ cùæt àoá dêìn moåc laåi vaâ daâi dêìn, maái toác múái moåc àoá goåi laâ toác thïì. Trong chuyïån Kiïìu coá cêu: Toác thïì àaä chêëm ngang vai Naâo lúâi non nûúác, naâo lúâi sùæc son. Coá nghôa laâ dùm ba nùm sau, chöî toác bõ cùæt cuåt àaä moåc daâi chêëm ngang vai röìi vêîn chûa thêëy boáng daáng ngûúâi yïu. Nïn nhúá, thúâi xûa con trai cuäng àïí toác daâi, cuäng buái toác, vaâ vò vêåy cuäng coá toác thïì.