Giáo trình mô đun Chọn và thả giống - Nghề: Nuôi tôm thẻ chân trắng

Nội dung text: Giáo trình mô đun Chọn và thả giống - Nghề: Nuôi tôm thẻ chân trắng

1. 1 BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN CHỌN VÀ THẢ GIỐNG Mã số: MĐ 03 NGHỀ: NUÔI TÔM THẺ CHÂN TRẮ NG Trình độ: Sơ cấp nghề
2. 2 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN: Tài liệu này thuộc loại giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. MÃ TÀI LIỆU: MĐ 03
3. 3 LỜI GIỚI THIỆU Giáo trình “Chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng” cung cấp cho học viên những kiến thức cơ bản về các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giống tôm thẻ chân trắng, phương pháp chọn giống tôm thẻ chân trắng , cách vận chuyển và thả giống tôm thẻ chân trắng theo đúng yêu cầu kỹ thuật . Tài liệu có giá trị hướng dẫn học viên học tập và tham khảo để vận dụng trong thực tế sản xuất hoặc điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện và bối cảnh thực tế của địa phương. Được tạo điều kiện về nguồn lực và phương pháp làm việc từ Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và lãnh đạo Trường Trung học thủy sản; chúng tôi đã tiến hành biên soạn giáo trình ”Chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng ”. Giáo trình đã được phản biện, nghiệm thu của hội đồng nghiệm thu do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành lập. Nội dung của Giáo trình gồm 4 bài: Bài 1: Chọn giống tôm thẻ chân trắng Bài 2: Thuần độ mặn Bài 3: Vận chuyển giống tôm thẻ chân trắng Bài 4: Thả giống Trong quá trình biên soạn, chúng tôi đã tham khao nhiều tài liệu, đi thực tế tìm hiểu và được sự giúp đỡ, tham gia hợp tác của các chuyên gia, các đồng nghiệp tại các đơn vị. Tuy nhiên Giáo trình cũng không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong được sự đóng góp ý kiến bổ sung của đồng nghiệp , người nuôi tôm thẻ chân trắng cũng như bạn đọc để giáo trình này được hoàn chỉnh hơn trong lần tái bản sau. Nhóm biên soạn trân trọng cám ơn Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lãnh đạo và giáo viên của trường Trung học thủy sản, các chuyên gia và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ chúng tôi thực hiện Giáo trình này. Tham gia biên soạn: 1. Chủ biên: K.s Đặng Thị Minh Diệu K.s. Huỳnh Thị Minh Hằng 2. Đồng biên soạn: Th.s Lê Thị Minh Nguyệt Th.s Nguyễn Thị Phương Thanh Th.s Lê Tiến Dũng Th.s Đỗ Quang Tiền Vương
4. 4 MỤC LỤC ĐỀ MỤC TRANG Tuyên bố bảng quyền 2 Lời giới thiệu 3 Mục lục 4 Mô đun chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng 7 Bài 1: Chọn giống tôm thẻ chân trắng 8 A. Nội dung 8 1. Vai trò của con giống trong nuôi tôm thẻ chân trắng 8 2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng giống tôm thẻ chân 10 trắng 3. Chọn nơi bán tôm giống thẻ chân trắng 11 4. Chọn theo phương pháp cảm quan 11 4.1. Kiểm tra trạng thái hoạt động 13 4.2. Kiểm tra ngoại hình và màu sắc 13 4.3. Kiểm tra chiều dài và trọng lượng 14 5. Chọn theo phương pháp sốc môi trường 15 5.1. Chọn theo phương pháp sốc bằng formol 15 5.2. Chọn theo phương pháp hạ độ mặn 16 6. Kiểm tra mức độ nhiễm bệnh 16 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 17 C. Ghi nhớ 17 Bài 2: Thuần độ mặn 18 A. Nội dung 18 1. Đo độ mặn của nước ao nuôi 18 1.1. Dụng cụ đo độ mặn 18 1.2. Cách tiến hành 19 2. Đo độ mặn nước của bể tôm giống 21 2.1. Dụng cụ đo độ mặn 21
5. 5 2.2. Cách tiến hành 21 3. Thuần độ mặn 21 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 22 C. Ghi nhớ 22 Bài 3: Vận chuyển giống tôm thẻ chân trắng 23 A. Nội dung 23 1. Xác định ngày tuổi 23 2. Xác định mật độ vận chuyển giống tôm thẻ chân trắng 25 2.1. Cơ sở lựa chọn mật độ vận chuyển 25 2.2. Xác định mật độ vận chuyển 25 3. Đóng bao 25 3.1. Chuẩn bị 25 3.2. Cách đóng bao 26 4. Chọn phương tiện vận chuyển 28 4.1. Cơ sở lựa chọn xe vận chuyển 28 4.2. Cách vận chuyển 28 5. Chọn thời gian vận chuyển 29 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 29 C. Ghi nhớ 29 Bài 4: Thả giống 30 A. Nội dung 30 1. Kiểm tra các yếu tố môi trường 30 1.1. Đo pH nước 30 1.2. Đo oxy hòa tan 32 1.3. Đo độ kiềm 34 1.4. Đo độ trong 36 2. Thuần nhiệt độ 37 2.1. Đo nhiệt độ 37 2.2. Cách thuần nhiệt độ 38 3. Thả giống 40
6. 6 3.1. Xác định thời gian và địa điểm thả 41 3.2. Xác định mật độ thả 41 3.3. Cách thả 42 3.4. Đánh giá chất lượng tôm giống sau khi thả 42 B. Câu hỏi và bài tập thực hành 43 C. Ghi nhớ 43 Hướng dẫn giảng dạy mô đun 44 Tài liệu tham khảo 51 Danh sách Ban chủ nhiệm xây dựng chương trình, biên soạn 52 giáo trình dạy nghề nuôi tôm thẻ chân trắng Danh sách Hội đồng nghiệm thu chương trình, giáo trình dạy nghề nuôi tôm thẻ chân trắng
7. 7 MÔ ĐUN CHỌN VÀ THẢ GIỐNG TÔM THẺ CHÂN TRẮNG Mã mô đun: MĐ 03 Mô đun chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng là mô đun chuyên môn nghề, mang tính tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng thực hành giúp người học học có cơ sở lý luận để vận dụng vào thực tế sản xuất. Nội dung mô đun trình bày cách chọn và thả giống, thuần độ mặn, vận chuyển giống và thả giống tôm sú. Đồng thời mô đun cũng trình bày các bài tập, các bài thực hành cho từng bài dạy để học viên có thể nắm bắt được các kiến thức cần thiết sau mỗi bài học. Sau khi học xong mô đun này học viên có những kiến thức cơ bản về các bước công việc như: có thể nêu được các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tôm giống; nêu được các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng tôm giống; nêu được các bước thả tôm và thả tôm hiệu quả. Học viên có các kỹ năng như thực hiện được phương pháp chọn tôm, đóng bao và vận chuyển tôm giống, đo được các yếu tố môi trường ao nuôi ảnh hưởng đến sự phát triển của tôm bằng các dụng cụ đơn giản như nhiệt kế, tỷ trọng kế, đĩa đo độ trong, test kit và thực hiện được việc thả tôm đúng yêu cầu kỹ thuật.
8. 8 Bài 1: CHỌN GIỐNG TÔM THẺ CHÂN TRẮ NG Mã bài: MĐ 03-01 Tôm thẻ chân trắng (Pennaeus.vannamei) có nguồn gốc từ vùng biển xích đạo Ðông Thái Bình Dương (biển phía Tây Mỹ La tinh ). Ðây là loài tôm thẻ chân trắng quý có nhu cầu cao trên thị tr ường được nuôi phổ biến ở khu vực Mỹ La tinh và cho sản lượng lớn gần 200 nghìn tấn (1999). Những năm gần đây tôm thẻ chân trắngđược thuần hoá và nuôi thành công ở Trung Quốc . Một số địa phương của Trung Quốc như Quảng Ðông đã coi tôm thẻ chân trắng là đối tượng chính thay thế cho tôm he Trung Quốc (P.chinensis). Năm 2001 tôm thẻ chân trắng do Trung Quốc nuôi đã xuất khẩu sang Mỹ với khối lượng lớn và giá rẻ. Chúng tôi giới thiệu một số kinh nghiệm và yếu tố kỹ thuật để học viên tham khảo áp dụng nhằm đa dạng hoá đối tượng nuôi và sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam. Tôm giống thẻ chân trắng quyết định thành công rất lớn đến vụ nuôi ở tất cả các loại hình nuôi tôm. Nhiều năm qua tình trạng con giống kém chất lượng vẫn còn xảy ra khá phổ biến. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến tình trạng tôm thẻ chân trắng chết liên miên , năng suất thấp trong toàn khu vực nuôi. Vì thế, việc lựa chọn con giống đảm bảo chất lượng là yếu tố quan trọng góp phần quyết định thành công đến năng suất vụ nuôi và phòng tránh được các bệnh gây ra cho tôm. Mục tiêu: - Chọn được nơi bán tôm thẻ chân trắng giống chất lượng; - Biết được các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giống tốt để thả nuôi; - Thực hịện được chọn giống tôm thẻ chân trắng theo ngoại hình và bằng phương pháp sốc môi trường; - Rèn luyện tính cẩn thận, nghiêm túc, chính xác trong quá trình làm việc. A. Nội dung 1. Vai trò của con giống trong nuôi tôm thẻ chân trắ ng
9. 9 Nếu trong nghề trồng trọt tục ngữ có câu “ Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”, thì trong nghề chăn nuôi nói chung và nghề nuôi tôm thẻ chân trắng nói riêng chất lượng con giống có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả nuôi. Trong trồng lúa, giống không được tốt, nông dân vẫn không mất trắng, nhưng trong nuôi tôm, giống không tốt, người nuôi có thể bị phá sản.Chất lượng con giống quyết định 50% thành công cho vụ nuôi . Nếu chúng ta giao một đàn giống kém chất lượng cho một người nuôi tôm thẻ chân trắng giỏi nhất thì chắc chắn sẽ không bao giờ đạt kết quả. Để bảo đảm chất lượng con giống thuỷ sản, cần có giải pháp chủ động nguồn tôm bố mẹ nhân tạo, được nuôi dưỡng hợp lý, bảo đảm chất lượng phôi trứng. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng thực hiện kiểm dịch bắt buộc chất lượng tôm giống ngay tại các cơ sở sản xuất trước khi cho phép xuất bán giống. Hiện nay, thị trường giống tôm thẻ chân trắng chưa được bảo hộ nên có tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh , không ít cơ sở sản xuất tôm thẻ chân trắng giống sạch nhưng vẫn “ì ạch” vì đầu ra không ổn định . Nhiều người nuôi tôm thẻ chân trắng sẵn sàng chọn mua giống tôm thẻ chân trắng đảm bảo chất lượng với giá cao hơn bình thường ; các nhà sản xuất giống tôm thẻ chân trắng chân chính cũng sẵn sàng đầu tư để sản xuất giống sạch với điều kiện giá phải phù hợp để duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, hai đối tượng này lại ít có cơ hội gặp nhau . Bởi người nuôi rất khó xác định đâu là giống tôm thẻ chân trắng sạch , trong khi một số đối tượng sản xuất, kinh doanh giống lại thường dùng chiêu bài giống sạch để lừa người nuôi. Số cơ sở làm ăn chân chính, đầu tư lớn để nâng cao chất lượng thường bị lợi dụng nhãn hiệu, bao bì, bị cạnh tranh về giá nên rất khó đứng vững trên thị trường. Để nâng cao sản xuất giống tôm thẻ chân trắng , ngành Nông nghiệp cần tăng cường quản lý về điều kiện sản xuất, kinh doanh giống thủy sản, yêu cầu khắc phục hoặc xử lý đối với các cơ sở chưa đủ điều kiện, đồng thời hướng dẫn chính quyền cơ sở thực hiện kiểm tra, giám sát các cơ sở sản xuất đóng trên địa bàn. Mặt khác, triển khai thành lập thí điểm mô hình tổ hợp tác, chi hội sản xuất , kinh doanh giống tôm thẻ chân trắng . Ngoài việc giúp nhau phát triển sản xuất , các tổ chức này còn tham gia giám sát, ngăn ngừa tình trạng gian lận thương mại trong sản xuất , kinh doanh giống tôm thẻ chân trắng . Tăng cường phối hợp với những trung tâm đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật ngành Thủy sản lớn để đào tạo cán bộ kỹ thuật cho các trại sản xuất, kinh doanh giống tôm thẻ chân trắng ; đồng thời chuyển giao, phổ biến quy trình sản xuất giống sạch cho các trại sản xuất giống địa phương, từng bước nâng cao chất lượng sản xuất giống tại chỗ.
10. 10 Phối hợp chặt chẽ với các ngành , các cấp kiểm tra , xử lý nghiêm những cơ sở sản xuất tôm thẻ chân trắng giống kém chất lượng , chưa được kiểm dịch tại gốc. Đây cũng là tiền đề góp phần xây dựng uy tín, chất lượng, thương hiệu giống tôm thẻ chân trắng để nông dân hạn chế thiệt hại , rủi ro khi nuôi tôm. 2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng giống tôm thẻ chân trắ ng Để duy trì và nâng cao chất lượng giống tôm thẻ chân trắng , trước hết cần có hiểu biết về các yếu tố ảnh hưởng nhằm điều khiển hoặc hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của các yếu tố đó. Có thể nói chất lượng giống tôm thẻ chân trắng phụ thuộc chủ yếu vào 2 yếu tố: chất lượng đàn tôm thẻ chân trắng bố mẹ , kỹ thuật sinh sản và kỹ thuật ương nuôi, vận chuyển giống. Các biện pháp quản lý và nâng cao chất lượng giống tôm thẻ chân trắng Để quản lý và nâng cao chất lượng giống tôm thẻ chân trắng , các cơ sở sản xuất nên chú trọng các biện pháp sau: a) Chọn tôm thẻ chân trắng bố mẹ nuôi vỗ thành thục Chất lượng tôm thẻ chân trắng bố mẹ để nuôi vỗ thành thục phải đúng tiêu chuẩn kỹ thuật sau: - Khối lượng : đối với tôm thẻ chân trắng đực không nhỏ hơn 35 gam, đối với tôm thẻ chân trắng cái không nhỏ hơn 40 gam. - Ngoại hình: Cơ thể nguyên vẹn, cân đối, vỏ không thô ráp hoặc dập nứt; râu dài 1,5 - 2,0 lần chiều dài thân, đầu đủ các phần phụ bộ. - Màu sắc: tự nhiên như màu của loài. - Trạng thái hoạt động: khoẻ mạnh, hoạt động bình thường. - Mức độ nhiễm bệnh: Không có mầm bệnh Taura (TSV), bệnh đốm trắng (WSSV), bệnh đầu vàng (YHV), bệnh hoại tử dưới vỏ và cơ quan tạo máu (IHHNV), BP, không có mầm bệnh vi khuẩn. - Cơ quan sinh dục : đối với tôm thẻ chân trắng đực Petasma còn nguyên vẹn, không có vết lạ, túi chứa tinh hơi phồng, màu trắng sữa; đối với tôm thẻ chân trắng cái Thelycum còn nguyên vẹn , không có vết lạ, buồng trứng từ giai đoạn I đến III. b) Chọn tôm thẻ chân trắng bố mẹ cho đẻ
11. 11 Chất lượng tôm thẻ chân trắng bố mẹ để cho đẻ phải theo đúng yêu cầu kỹ thuật sau: - Ngoại hình: Cơ thể nguyên vẹn, cân đối, vỏ không thô ráp hoặc dập nứt, râu dài 1,5 - 2,0 lần chiều dài thân, đầy đủ các phần phụ bộ. - Màu sắc: tự nhiên như màu của loài. - Khối lượng : đối với tôm thẻ chân trắng đực khối lượng không nhỏ hơn 40 gam, đối với tôm thẻ chân trắng cái không nhỏ hơn 45 gam. - Tuyến sinh dục : đối với tôm thẻ chân trắng đực túi chứa tinh căng phồng , không bị các vết đen , có màu trắng sữa ; đối với tôm thẻ chân trắng cái tuyến sinh dục phát triển lan rộng ở phía trên của khoang giáp đầu ngực và kéo dài dọc lưng xuống đuôi, có màu hồng đậm. - Mức độ nhiễm bệnh: không mang màu bệnh virus (TSV, WSSV, YHV, IHHNV, BP, ), không có mầm bệnh vi khuẩn. - Thòi gian sử dụng tôm thẻ chân trắng bố mẹ : nuôi và cho đẻ chỉ được sử dụng không quá 5 đến 6 tháng tính từ lần đẻ đầu tiên. Ngoài ra, cần có một hệ thống quản lý chất lượng đủ mạnh của Nhà nước và ý thức trách nhiệm của người sản xuất kinh doanh giống trong việc xây dựng và tuân thủ hệ thống quản lý đó. 3. Chọn nơi bán tôm giống thẻ chân trắ ng: Để chọn được giống tôm thẻ chân trắng đạt tiêu chuẩn , ta nên tìm hiểu nguồn gốc xuất xứ của giống tôm thẻ chân trắng và cách lựa chọn như sau : - Giống phải được sản xuất từ tôm bố mẹ đảm bảo chất lượng - Nếu giống tôm thẻ chân trắng được nhập khẩu th ì cỡ phải từ Post larve 12 trở lên - Có xuất xứ rõ ràng - Có chứng nhận kiểm dịch của cơ quan có thẩm quyền. 4. Chọn theo phƣơng pháp cảm quan Theo Quyết định số 456/QĐ-BNN-NTTS ngày 04 tháng 02 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thì yêu cầu kỹ thuật chất lượng tôm thẻ chân trắng phải đảm bảo các chỉ tiêu chung như sau: a/ Trạng thái hoạt động: - Tôm giống bơi thành đàn ngược dòng liên tục quanh thành bể ương hoặc chậu - Có phản xạ tốt khi có tác động đột ngột của tiếng động mạnh hoặc ánh sáng.
12. 12 b/ Ngoại hình: - Các phụ bộ hoàn chỉnh; - Các đốt bụng hình chữ nhật; - Đầu và thân cân đối, không có dị tật; - Chân đuôi mở rộng dạng chữ V khi bơi. - Chiều dài thân lớn hơn 9 mm; - Tôm giống đồng đều về kích cỡ, tỉ lệ chênh lệch đàn không lớn hơn 10%. c/ Màu sắc: màu tự nhiên của loài. d/ Sức khỏe - Bệnh do vi khuẩn: không có mầm bệnh - Bệnh do nấm: không có mầm bệnh - Bệnh do nguyên sinh động vật: cho phép dưới 10% số cá thể trong mẫu nhiễm - Bệnh virus: không có mầm bệnh virus (TSV, WSSV, YHV, IHHNV, BP, ). * Một số dụng cụ kiểm tra chỉ tiêu cảm quan: Một số dụng cụ để kiểm tra các chỉ tiêu cảm quan của giống tôm thẻ chân trắng Post 15 theo Tiêu chuẩn ngành: 28 TCN 124:1998 "Tôm thẻ chân trắng biể n -Tôm thẻ chân trắng giống Post 15 - Yêu cầu kỹ thuật " quy định trong Bảng sau: Bảng 1. Dụng cụ kiểm tra chỉ tiêu cảm quan STT Tên dụng cụ Quy cách, đặc điểm Số lƣợng 1 Vợt vớt mẫu trong bể ương - Ðường kính 30 cm 1 cái - Lưới động vật phù du số 38 - Có cán dài, hoặc dây treo 2 Vợt vớt mẫu trong chậu chứa - Ðường kính 15 cm 1 cái - Lưới động vật phù du số 38 - Có cán 3 Chậu chứa tôm giống Màu trắng, dung tích 10 - 15 lít 2 cái 4 Cốc thuỷ tinh Trong suốt, dung tích 500 ml 1 cái 5 Giấy kẻ ly 30 x 30 cm 1 tờ
13. 13 6 Ðèn pin Dùng pin 3 - 4,5 v còn mới 1 cái 7 Kính lúp Ðộ phóng đại 4 x 6,3 1 cái 4.1. Kiểm tra trạng thái hoạt động 4.1.1. Chuẩn bị kiểm tra - Dùng vợt có cỡ lưới động vật phù du số 38; - Vớt khoảng hơn 200 tôm thẻ chân trắng giống trong bể ương theo chiều thẳng đứng từ dưới lên ở bốn góc bể; - Thả tôm vào một thau màu trắng 10–15 lít chứa nước của bể ương và đặt ở nơi có bóng mát. 4.1.2. Tiến hành kiểm tra - Quan sát trực tiếp hoạt động bơi và bám của tôm thẻ chân trắng giống ở trong thau. - Thử phản ứng ngược dòng nước bằng cách lấy tay khuấy nhẹ tạo dòng nước xoáy trong thau, quan sát tôm thẻ chân trắng bơi ngược dòng nước và bám ở đáy. - Thử phản ứng lẩn tránh chướng ngại vật với một que nhỏ đưa từ từ tới bất kỳ cá thể nào để quan sát phản ứng của cá thể đó - Thử phản ứng với tiếng động bằng cách gõ nhẹ vào thành thau để quan sát phản ứng của giống tôm thẻ chân trắng. - Thử phản ứng với ánh sáng mạnh bằng cách đặt thau chứa giống tôm thẻ chân trắng vào chỗ tối, dùng đèn pin đột ngột chiếu trực tiếp vào chậu để quan sát phản ứng của tôm. Tóm lại : Tôm thẻ chân trắng bột khỏe khi bơi sẽ thấy cơ thể thẳng, phản ứng nhanh với tác động bên ngoài (ví dụ: vỗ vào thành thau hay chậu chứa tôm) và chủ động bơi ngược dòng khi khuấy nước. Khi dòng nước trở lại trạng thái yên tĩnh, tôm thẻ chân trắng sẽ có khuynh hướng bám vào thành nhiều hơn là bị nước cuốn vào giữa thau hay chậu. Tôm thẻ chân trắng bột không khỏe sẽ lờ đờ, không phản ứng và cơ thể cong vẹo khi bơi lội. Khó ước lượng được chính xác giai đoạn phát triển của tôm thẻ chân trắng bột. Sự phát triển này không những chỉ ảnh hưởng bởi thời gian từ lúc biến thái thành tôm thẻ chân trắng bột mà còn bị ảnh hưởng bởi điều kiện nuôi. 4.2. Kiểm tra ngoại hình và màu sắc
14. 14 Màu sắc của tôm thẻ chân trắng bột cũng là chỉ tiêu để đánh giá chất lượng tôm thẻ chân trắng giống. Tuy nhiên, không có nhiều dấu hiệu về ảnh hưởng của giai đoạn lột vỏ đến màu sắc tôm. Sự xuất hiện tế bào sắc tố ở nhánh chân đuôi làm cho đuôi tôm thẻ chân trắng xòe ra chính là dấu hiệu rất tốt về giai đoạn phát triển. Nếu chân đuôi không hiện diện sắc tố, có thể làm cho chân đuôi khép lại, đó là tôm thẻ chân trắng bột chưa phát triển đầy đủ để thả nuôi. Nếu được, nên quan sát tôm thẻ chân trắng dưới kính hiển vi và đánh giá sự căng phồng của các tế bào sắc tố ở phần bụng. Ở tôm bột khỏe, các tế bào sắc tố thường xuất hiện dưới dạng những đốm nhỏ có dạng hình sao. Ở tôm bột yếu, các tế bào sắc tố thường lan rộng làm thành những vạch nối tiếp nhau phía dưới phần bụng. * Chuẩn bị kiểm tra và kiểm tra - Dùng cốc thủy tinh 500ml múc cả nước và khoảng 15–20 con tôm giống; - Đặt hoặc nâng cốc lên ngang tầm mắt và hướng ra phía có nguồn sáng - Quan sát quan sát màu sắc, ngoại hình của tôm thẻ chân trắng giống. - Thực hiện quan sát từ ba lần trở lên. - Số giống tôm thẻ chân trắng quan sát xong phải thả vào một thau khác. - Vớt ngẫu nhiên 15–20 cá thể đã quan sát trong cốc, dùng kính lúp quan sát lại chỉ tiêu ngoại hình của giống tôm thẻ chân trắng. 4.3. Kiểm tra chiều dài và troṇ g lƣơṇ g tôm Post a/ Cách kiểm tra: Lần lượt đo chiều dài khoảng 100 con tôm thẻ chân trắng bằng cách: - Đặt tôm giống nằm duỗi thẳng trên mặt giấy kẻ ly; - Đọc chều dài từ mút chủy đến mút telson của từng cá thể; - Thống kê chiều dài toàn bộ số cá thể của mẫu; - Xác định tỷ lệ % số tôm thẻ chân trắng giống khác cỡ quy định. b/ Cách chọn: - Nên chọn giống tôm có chiều dài từ 11 - 13mm; - Chọn tôm giống có kích thước đồng đều, nếu có kích thước nhỏ không nên vượt quá tỉ lệ 5%. Bảng 2. Tiêu chuẩn troṇ g lƣơṇ g tô m Post
15. 15 Mƣ́ c đô ̣ Trọng lƣợng trung bình (mg/con) Post 9-10 Post 11 - 12 Post 13 - 14 Post 15 – 16 Tốt Lớn hơn 3,0 Lớn hơn 4,0 Lớn hơn 5,5 Lớn hơn 6,5 Khá 2,2 – 3,0 3,0 – 4,0 4,0 – 5,5 5,5 – 6,5 Trung bình 1,8 – 2,2 2,2 – 3,0 3,0 – 4,0 4,0 – 5,5 Không đaṭ Nhỏ hơn 1,8 Nhỏ hơn 2,2 Nhỏ hơn 3,0 Nhỏ hơn 4,0 Tóm lại, sức khỏe của giống tôm thẻ chân trắng có thể được đánh giá thông qua biểu hiện bên ngoài, qua hoạt động, hình dạng, màu sắc. Tôm thẻ chân trắ ng chấ t lƣơṇ g tốt Tôm thẻ chân trắ ng kém chấ t lƣơṇ g - Tôm thẻ chân trắng đồng đều về kích cỡ - Tôm thẻ chân trắng có sư ̣ phân đàn - Các chân không bị nấm và hoàn chỉnh lớn - Râu 1 châp̣ laị - Chân bi ̣bám bẩn hoặc bị ăn mòn - Các đốt bụng dài thon , cơ buṇ g căng - Râu 1 thường xuyên tách ra tròn. - Đốt bụng nhặt - Đầu và thân cân đối - Đầu to, thân lép - Màu sắc tươi sáng, sắc tố thể hiêṇ rõ - Tôm thẻ chân trắng có màu sâm̃ , đỏ hồng hoăc̣ trắng nhơṭ - Khả năng bơi lội ngược dòng nước v à - Thường bi ̣đẩy trôi theo dòng nước bám thành bể tốt và khả năng bám kém - Kém phản xạ khi có tác động của - Có phản xạ tốt khi gõ mạnh vào dụng cụ ánh sáng hoăc̣ âm thanh. chứ a - Ruột tôm trống rỗng hoặc bị đứt - Ruột tôm có thức ăn lên tục khúc - Không bi ̣bêṇ h phát sáng , bêṇ h kí sinh 5. Chọn theo phƣơng pháp sốc môi trƣờng 5.1. Chọn theo phương pháp sốc bằng Formol Phương pháp sốc bằng formol là cách chọn giống tôm thẻ chân trắng rất hiệu quả và đang được áp dụng rộng rãi. Khi chọn được giống tốt bằng phương pháp cảm quan, sau đó ta nên tiến hành gây sốc cho tôm để kiểm tra khả năng chịu đựng của tôm. Tôm thẻ chân trắng có khả năng chịu đựng kém khi sốc thường là tôm bị nhiễm bệnh. * Cách tiến hành:
16. 16 + Cho khoảng 100 - 200 con tôm giống vào thau chứa Formol nồng độ 200 - 250 ml/m3 + Để tôm trong thau thời gian 30 phút. + Khuấy tròn nước để tôm chết lắng vào giữa. + Chọn đàn tôm có tỉ lệ giống chết không quá 10% 5.2. Chọn theo phương pháp hạ độ mặn: Hạ độ mặn đột ngột để kiểm tra sự chịu đựng của tôm. Đánh giá chất lượng con giống thông qua tỉ lệ tôm chết. * Cách tiến hành: + Lấy nước trong bể ương cho vào đến ½ cốc thủy tinh hoặc thau nhựa nhỏ. +Thêm nước ngọt đến đầy cốc hoặc thau. + Lấy khoảng 100 con Post 15, cho vào cốc. + Để trong thời gian 2 giờ + Đếm số tôm thẻ chân trắng chết trong cốc, thau. + Chọn giống có số lượng chết nhỏ hơn 5 con (5%) Lưu ý: Phương pháp này có hiệu quả khi chênh lệch độ mặn giữa nước của bể ương và trong cốc, thau cao. Nếu nước trong bể có độ mặn < 10‰ thì sốc tôm thẻ chân trắng với nước ngọt để đánh giá sự chịu đựng của tôm. 6. Kiểm tra mức độ nhiễm bệnh Mức độ nhiễm bệnh: Không có mầm bệnh Taura (TSV), bệnh đốm trắng (WSSV), bệnh đầu vàng (YHV), bệnh hoại tử dưới vỏ và cơ quan tạo máu (IHHNV), BP, ; không có mầm bệnh vi khuẩn. Để tránh chọn tôm giống có mầm bệnh, ngoài xem xét phần cơ và bề dày của đốt bụng thứ sáu, phụ bộ và chủy tôm phải có hình dạng bình thường, không bị ăn mòn hay có màu đen; các chân, râu phải nguyên vẹn. Tôm thẻ chân trắng bị đóng rong do động vật nguyên sinh hay vi khuẩn được coi là dấu hiệu của chất lượng kém. Sự hiện diện của sinh vật này cũng bị ảnh hưởng bởi giai đoạn tôm lột vỏ. Nếu phần lớn tôm bôṭ bị đóng rong là dấu hiệu của chất lượng nước ương xấu và tôm thẻ chân trắng không lột vỏ thường xuyên. Tỷ lệ sinh vật bám cao luôn gặp ở tôm thẻ chân trắng dưới đáy bể. Tôm khỏe mạnh, mặc dù bị một ít sinh vật
17. 17 bám vẫn có thể nuôi sau khi xử lý. Điều quan trọng là không chỉ xem xét tôm thẻ chân trắng yếu mà còn phải lưu ý tới sự bơi lội chủ động của chúng. B. Câu hỏi và bài tập thực hành - Bài tập 1: Chọn đàn giống tốt bằng phương pháp cảm quan - Bài tập 2: Chọn đàn tôm chất lượng tốt lượng tốt bằng phương pháp sốc formol; sốc độ mặn C. Ghi nhớ: Học xong mô đun này, học viên cần chú ý các nội dung - Chọn tôm đúng yêu cầu kỹ thuật về cảm quan - Khi sốc tôm bằng formol và nước ngọt nên chú ý nồng độ
18. 18 Bài 2: THUẦN ĐỘ MẶN Mã bài: MĐ 03-02 Độ mặn là tổng số những ng uyên tử kết tinh , hòa tan trong nước và được 0 tính bằng gram trong 1 lít hay là phần ngàn ( /00), trong đó các nguyên tử chính yếu là Sodium và Chloride , còn lại là các chất có thành phần ít hơn : magnesium, sulfate và bicarbonate. Khi đô ̣măṇ tăng lên thì áp suất thẩm thấu tăng lên , nhu cầu về đô ̣măṇ thay đổi tùy theo từ ng loaị tôm thẻ chân trắng và thời điểm trong chu kỳ sống của mỗi loại . Khi còn nhỏ tôm thẻ chân trắng dê ̃ bi ̣ảnh hưởng bởi sư ̣ t hay đổi đô ̣măṇ môṭ cách đôṭ ngôṭ hơn là lúc tôm thẻ chân trắng đã lớn. Môṭ vài loaị có khả năng chịu đựng sự thay đổi độ mặn khá lớn và được gọi là loại rộng muối và ngược lại là loại hẹp muối . 0 Tôm thẻ chân trắng có thể chiụ đươc̣ sư ̣ biến thiên của đô ̣măṇ từ 5 - 50 /00, 0 nhưng đô ̣măṇ lý tưởng cho tôm thẻ chân trắng là 25 - 32 /00. Vị đậm đà của thịt tôm thẻ chân trắng mà khách hàng cảm thấy được khi thưởng thứ c trong các bữa ăn , có thể chiụ ảnh hưởng đô ̣măṇ của nước trong khi nuôi. Khi đươc̣ nuôi trong môi trường nước có đô ̣măṇ cao thì mứ c amino acid tư ̣ do trong các cơ thiṭ cũng cao hơn, điều này làm cho tôm có vi ̣đâṃ đà . Mục tiêu - Đo và đọc chính xác độ mặn nước ao nuôi và nước trong bể tôm giống - Hiểu được phương pháp hạ độ mặn của nước trong bể ương ấu trùng; - Cẩn thận, nghiêm túc, chính xác trong quá trình làm việc. A. Nội dung 1. Đo độ mặn của nƣớc ao nuôi 1.1 Dụng cụ đo độ mặn: Trong lĩnh vực thủy sản, thiết bị đo độ mặn được sử dụng phổ biến nhất là khúc xạ kế và tỷ trọng kế.
19. 19 Hình 1. Khúc xạ kế 1.2 Cách tiến hành 1.2.1 Đo bằng khúc xạ kế - Mở nắp và chuẩn ánh sáng, chuẩn khúc xạ kế Bước 1. Nhỏ 1 - 2 giọt nước ao cần đo lên lăng kính Bước 2. Đậy tấm chắn sáng Bước 3: Phủ đều trên lăng kính Bước 4. Đưa lên mắt ngắm
20. 20 Bước 5. Đọc số trên thang đo. Chỉnh tiêu cự sao cho số thấy rõ nhất. Bước 6. Lau khô bằng giấy thấm mềm Lưu ý: Không được làm ướt khúc xạ kế. Khi nồng độ muối của dung dịch quá cao, trên màn hình quan sát chỉ xuất hiện màu trắng. Bảo Quản
21. 21 - Bảo quản khúc xạ kế trong hộp kèm theo và để nơi thoáng mát. - Không nên để khúc xạ kế vào nước. 1.2.2 Đo bằng tỷ troṇ g kế Lấy tỷ trọng kế rửa sạch bằng nước ngọt 2 - 3 lần sau đó lau khô bằng giấy thấm. Cho nước cần đo độ mặn vào đầy ống chứa nước rồi từ từ đặt ống thủy ngân vào rồi chờ đến khi ống thủy ngân đứng yên thì đọc chỉ số ghi trên ống thủy ngân, chỉ số đọc được cũng chính là độ mặn của nước cần đo. Thông thường đo bằng tỷ trọng kế thì kết quả đo độ mặn sẽ cao hơn so với đo bằng khúc xạ kế từ 1 - 3‰ do đó khi sử dụng tỷ trọng kế để đo độ mặn thì kết quả sau khi đo được chúng ta nên cộng thêm 1 - 3‰ để đảm bảo độ mặn chính xác. * Lưu ý: Nên chọn nhiều điểm trong ao, ruộng nuôi và lấy mẫu nước cần đo ở độ sâu khoảng 20 – 30cm để lấy kết quả đo chính xác hơn. 2. Đo độ mặn nƣớc của bể giống 2.1. Dụng cụ đo độ mặn: Dùng khúc xạ kế hoặc tỷ trọng kế để đo độ mặn g iống phần 1. 2.1. Cách tiến hành - Tiến hành đo độ mặn của bể giống tôm bằng khúc xạ kế hoăc̣ tỷ troṇ g kế và đọc kết quả tương tự giống phần 1. 3. Thuần độ mặn Tùy theo đô ̣măṇ đo đươc̣ trong ao mà tiến hành thuần đô ̣măṇ trong bể tôm giống cho phù hơp̣ . Nếu đô ̣măṇ trong ao thấp hơn đô ̣măṇ trong bể thì tiến hành hạ độ mặn trong bể và ngược lại nếu ao nuôi có độ mặn lớn hơn trong bể thì tiến hành nâng độ mặn trong bể lên . Thường thì đô ̣măṇ trong bể lớn hơn trong ao và phải hạ độ mặn trong bể để tôm thích nghi khi chuyển tôm giống từ bể ra ao nuôi thịt. Cách tiến hành hạ độ mặn nhƣ sau : Tôm Post được ương trong bể ximăng có sục khí. Dùng nước ngọt thuần 0 hóa 2 giờ/lần, mỗi lần không quá 2 /00 hoặc cho nước ngọt chảy từ từ vào bể thuần hóa một đầu, đầu kia cho nước mặn chảy tràn ra ngoài. Thời gian khoảng 2 - 3 ngày. Trong quá trình nuôi chỉ sử dụng nước mặn một lần duy nhất. Các lần sau chỉ châm thêm nước ngọt đã xử lý vào ao nuôi. Bảng 3. Thuần độ mặn
22. 22 Thuần tôm giống xuống đô ̣măṇ thấ p 0 Ngƣỡng độ mặn thay đổi /00 Tốc độ thay đổi Mật độ Postlarvae (Pl/lít) 0 0  8 1 /00 / 10 phút 1.200  1.400 0 9  12 1 /00 / 10 phút 1.000  1.200 0 13  17 1 /00 / 10 phút 800  1.000 0 18  22 1 /00 / 15 phút 600  800 0 23  27 1 /00 / 45 phút 400  600 Thuần tôm giống lên đô ̣măṇ cao 0 Ngƣỡng độ mặn thay đổi /00 Tốc độ thay đổi Mật độ Postlarvae (Pl/lít) 0  8 10/00 / 10 phút 1.200  1.400 0 9  12 1 /00 / 15 phút 1.000  1.200 0 13  16 1 /00 / 30 phút 800  1.000 Tôm thẻ chân trắng giống se ̃ thích nghi với pH và nhiêṭ đô ̣của ao nuôi sau khi thả giống nhưng đô ̣măṇ thì phải đươc̣ điều chỉnh trướ c khi tôm giống được xuất traị . B. Câu hỏi và bài tập thực hành - Bài tập 1: Đo độ mặn nước trong bể tôm giống - Bài tập 2: Thuần độ mặn xuống thấp trong bể tôm giống C. Ghi nhớ: Các nội dung cần chú ý trong mô đun này: - Đo và đọc chính xác độ mặn của nước
23. 23 Bài 3: VẬN CHUYỂN GIỐNG TÔM THẺ CHÂN TRẮ NG Mã bài: MĐ 03-03 Công tác vâṇ chuyển các đối tươṇ g thủy sản sống nói chung , tôm thẻ chân trắng sống nói riêng là công viêc̣ hầu như không tách khỏi ở nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới trong điều kiêṇ hiêṇ nay . Đưa tôm thẻ chân trắng me ̣từ bãi đánh bắt về trại sản xuất tôm thẻ chân trắng bột ; đưa tôm thẻ chân trắng Post từ traị sản xuất ra ao ương và đưa tôm thẻ chân trắng giống từ ao ương đế n nơi nuôi tôm thẻ chân trắng thương phẩm . Trong bài này ta tìm hiểu các phương pháp , cách vận chuyển sao cho đạt hiệu quả cao nhất . Mục tiêu: - Xác định được giai đoạn phát triển của tôm giống Post 15; - Lựa chọn mật độ vận chuyển phù hợp để nâng cao hiệu quả quá trình vận chuyển; - Rèn luyện tính cẩn thận, khéo léo, nghiêm túc, chính xác trong quá trình làm việc. A. Nội dung 1. Xác định ngày tuổi: - Hầu hết giai đoạn ấu trùng của tôm thẻ chân trắng mất khoảng 9 - 10 ngày, sau đó biến thái sang giai đoạn hậu ấu trùng (Post larvae (PL)). Giai đoạn này tôm bám thành bể, sống đáy, có hình dạng giống như tôm trưởng thành. Ngoài động vật phù du tôm ăn cả mùn bã hữu cơ, sinh vật đáy: Oligochaeta, Polychaeta, Bivalvia, 5 - 6 tuần sau trở thành tôm giống. - Post larvae có hình dạng gần giống của loài, nhánh trên râu A2 chưa kéo dài. Chúng bơi thẳng về phía trước, chủ yếu bằng các chân bụng dài hơn và có nhiều lông cứng.
24. 24 1. Giai đoạn phụ 1 2. Giai đoạn phụ 5 3. Giai đoạn phụ 8 4. Giai đoạn phụ 12 Hình 2. Hậu ấu trùng Post larvae Post larvae có hình dạng gần giống của loài, nhánh trên râu A2 chưa kéo dài. Chúng bơi thẳng về phía trước, chủ yếu bằng các chân bụng dài hơn và có nhiều lông cứng. Post larvae hoạt động nhanh nhẹn, bắt mồi chủ động, chủ yếu là động vật phiêu sinh. Chúng sống trôi nổi đến Post 5 thì chuyển sang sống đáy. Post được tính tuổi theo ngày. Thời gian lột xác tùy thuộc nhiệt độ nước và tùy loài. Từ Post 5 trở đi được gọi là giai đoạn ấu niên. Post 15 có thể thả nuôi thành tôm thẻ chân trắng thương phẩm .
25. 25 2. Xác định mật độ vận chuyển giống tôm thẻ chân trắ ng 2.1. Cơ sở lựa chọn mật độ vận chuyển: - Kích thước tôm thẻ chân trắng vận chuyển - Đoạn đường vận chuyển - Thời gian vận chuyển - Phương tiện vận chuyển 2.2. Xác định mật độ vận chuyển Tùy thuộc vào quãng đường và thời gian vận chuyển mà lựa chọn mật độ vận chuyển cho phù hợp Bảng 4. Số lƣợng giống tôm thẻ chân trắ ng trong bao ứng với thời gian vận chuyển Thời gian vận Số lƣợng tôm thẻ chân trắng giống trong bao chuyển chứa 6 – 8 lít nƣớc Tôm thẻ chân trắng (con) Tôm thẻ chân trắng (con) Dưới 10 giờ 10.000 10.000 10–14 giờ 8.000 7.000 15–20 giờ 7.000 6.000 21–24 giờ 6.000 5.000 3. Đóng bao 3.1. Chuẩn bị: * Nguồn nước: Cho 6 – 8 lít nước biển có cùng độ mặn với nước trong bể ương (hoặc dùng nước trong bể ương đã được lắng chất lơ lửng ) vào bao. Nếu đếm tôm thẻ chân trắng bằng phương pháp so sánh mật độ thì cho vào 3 – 4 lít nước. Chú ý: + Nước trong bịch vận chuyển tôm thẻ chân trắng phải là nước sạch và mới , không nên dùng nước trong bể giống cũ vì có chất thải nhiều và có Zothamnium bám trên thân tôm.
26. 26 + Nước mới dùng để đóng tôm thẻ chân trắng phải làm như sau : Pha nước được độ mặn bằng ao nuôi, pH trong nước mới phải nằm ở mức 8.3-8.5. * Quy cách bao: Lồng hai bao PE dày cỡ 65 x 45cm vào nhau, bên ngoài là bao chỉ 80 x 45cm (nếu lớp bảo vệ bên ngoài là thùng carton tráng parafin hoặc thùng cách nhiệt thì không cần dùng bao chỉ). 3.2 Cách đóng bao: Tôm giống sau khi ra khỏi bể ương được nhanh chóng cho vào các bao chứa. 3.2.1. Phương pháp so sánh mật độ (so màu): - Vớt tôm lên - Đếm lượng tôm giống cần đóng cho một bao vào thau mẫu chứa 3 – 4 lít nước biển có cùng độ mặn với nước trong bể ương. - Vớt tôm vào khoảng 3 – 5 thau khác cũng chứa 3 – 4 lít nước biển có cùng độ mặn với nước trong bể ương. - So sánh và điều chỉnh mật độ tôm của từng thau cho đến khi tương đương với mật độ của thau mẫu. - Cho tôm trong mỗi thau vào một bao đã chứa sẵn 3–4 lít nước. Áp dụng cho tôm sú, tôm he, tôm nương. 3.2.2. Phương pháp đong: - Vớt tôm trong vật chứa vào vợt - Nhấc vợt lên khỏi mặt nước để cô đặc mật độ. - Dùng cốc (muỗng) đong múc tôm trong vợt cho vào một chén chứa sẵn nước. - Nhanh chóng đếm số tôm chứa trong chén. - Xác định số cốc (muỗng) tôm cho vào mỗi bao. - Đong vào từng bao đã chứa sẵn 6 – 8 lít nước số cốc tôm đã tính để có số lượng tôm trong bao theo yêu cầu.
27. 27 Hình 3: Phƣơng pháp đong tôm 3.2.3. Phương phá p đóng bao: Post sau khi ra khỏi bể ương được nhanh chóng cho vào các bao chứa. Phương pháp đóng bao để vận chuyển thông thường là : - Cho tôm vào bao - Cho vòi oxy xuống đáy bao; - Đuổi hết không khí ra ngoài. - Nắm chặt miệng bao, mở van cho oxy vào từ từ cho đến khi bao thật căng thì rút vòi oxy ra. - Xoắn chặt miệng bao, buộc lại bằng dây cao su. Sau khi lựa chọn, tôm thẻ chân trắng giống được đóng gói để vận chuyển. Hình 4: Cách đóng bao
28. 28 4. Chọn phƣơng tiện vận chuyển: 4.1 Cơ sở lựa chọn xe vận chuyển: Tùy theo đoạn đường và thời gian vận chuyển mà lựa chọn phương tiện vận chuyển cho phù hợp. Tôm giống thường được vận chuyển bằng các phương tiện chuyên dùng như thuyền, ghe, xe thường, xe lạnh các phương tiện này phải được thiết kế phẳng, ít ngóc ngách, dễ làm vệ sinh, khử trùng và bảo dưỡng. Có rất nhiều phương tiện vận chuyển tôm thẻ chân trắng tùy thuộc vào nguồn tôm thẻ chân trắng sẵn có ở điạ phương và khoảng cách vâṇ chuyển từ traị giống đến trại nuôi. Nên chọn các cơ sở vận chuyển có uy tín và thường dùng xe chuyên dụng là xe lạnh để vận chuyển tôm. Phương pháp vâṇ chuyển phổ biến là cho tôm bôṭ vào bao 18 – 20cm có chứ a ¼ lít nước (1-2 lít nước) và bơm ôxy. Chú ý: Nên vâṇ chuyển trong xe có mui . Thời gian vâṇ chuyển là không quá 6 giờ . Tuy nhiên , môṭ số trường hơp̣ cần phải vâṇ chuyển lâu hơn thì nên đăṭ túi 0 chứ a tôm giống vào các thùng xốp và ha ̣nhiêṭ đô ̣xuống 20 – 25 C bằng cách cho vào thùng các bọc đá nhỏ , không đưa vào trong túi chứ a tôm . Khi vâṇ chuyển từ 3 – 6 giờ thì có thể cho ấu trùng artemia vào túi chứ a tôm giống để ngăn chăṇ tôm ăn lẫn nhau. 4.2. Cách vận chuyển: Trước khi vận chuyển nên thay đổi nhiệt độ nước trong bao chứa tôm giống đến khoảng 230C (từ 27C - 280C giảm xuống 250C – 260C và sau đó giảm xuống còn 230C - 240C mỗi lần hạ nhiệt độ như vậy khoảng 5 phút.) Nếu vận chuyển bằng máy bay thì bên ngoài bao PE là thùng carton hoặc thùng cách nhiệt. Trong thùng đặt 2 – 4 túi nước đá , mỗi túi chứa 2kg nước đá xay nhỏ . Các túi tôm thẻ chân trắng đặt cùng chiều và sát chặt nhau để chống xô đẩy . Nếu vận chuyển bằng ôtô tải, ghe, thuyền thì xếp các bao hoặc các thùng chứa lên sàn xe, hầm ghe đã lót một lớp nước đá hoặc đặt túi đá vào giữa các bao. Các bao phải xếp chặt vào nhau để tránh dịch chuyển, va chạm khi di chuyển. Không được xếp chồng lên nhau. Nếu xếp nhiều tầng, khoảng cách giữa các tầng không thấp hơn 50cm. Thời gian vận chuyển không quá 10 giờ. Nếu vận chuyển bằng xe máy, xe thồ hay các phương tiện thô sơ khác thì thời gian vận chuyển không quá hai giờ, số lượng giống ít và phải che nắng bao tôm. Thường xuyên kiểm tra bao, thùng chứa tôm. Bơm lại oxy nếu bao bị mềm hay phải thay bao khác nếu bị rò nước. Nếu thời gian vận chuyển hơn 12 giờ, phải thay nước, oxy,
29. 29 Nếu thời gian vận chuyển trên năm giờ , phải cho thêm Artemia mới nở vào bao , để làm thức ăn cho tôm, hạn chế hao hụt do tôm thẻ chân trắng ăn nhau . Chú ý : Thưc̣ hiêṇ nghiêm túc chế đô ̣đảo túi trong quá trình vâṇ chuyển . Khi vâṇ chuyển bằng xe tải có lát sàn bằng nước đá phải thường xuyên thưc̣ hiêṇ chế đô ̣đảo túi bằng cách đưa các túi nằm ở khu vưc̣ 2 bên thành xe vào khu vưc̣ giữa xe và các túi khu vưc̣ giữa xe ra 2 bên thành xe. Có như vậy các túi 2 bên thành xe mới không bi ̣nhiêṭ đô ̣cao do ánh nắng chiếu vào thành xe và các túi khu vưc̣ giữa xe không bi ̣nhiêṭ đô ̣xuống quá thấp do nước đá . Tối thiểu sao 6 đến 8 giờ vâṇ chuyển phải đảo túi 1 lần. 5. Chọn thời gian vận chuyển : Nên vâṇ chuyển tôm thẻ chân trắng vào lúc sáng sớm hay chiều tối nhằm tránh nhiệt độ quá cao . Cũng có thể vận chuyển tôm thẻ chân trắn g vào ban đêm để đến ao sáng sớm thì thả tôm . B. Câu hỏi và bài tập thực hành: - Bài tập 1: Ước lượng mật độ tôm giống vận chuyển trong bao dựa vào thời gian vận chuyển - Bài tập 2: Tính số lượng và cho tôm vào bao chứa bằng phương pháp so sánh mật độ (so màu) hoặc bằng phương pháp đong. C. Ghi nhớ Các nội dung cần chú ý trong mô đun này - Chọn phương tiện vận chuyển đúng và phù hợp - Vận chuyển tôm đúng yêu cầu về kỹ thuật: chú ý nhiệt độ khi vận chuyển - Đóng tôm giống vào bao với mật độ phù hợp
30. 30 Bài 4: THẢ GIỐNG Mã bài MĐ 03-04 Kỹ thuật thả giống tôm thẻ chân trắng rất quan trọng ảnh hưởng đến sự thích nghi và sức khỏe của tôm thẻ chân trắng sau khi được chuyển từ trại giống đến môi trường ao nuôi. Nếu môi trường ươm tôm giống và môi trường ao nuôi tôm thương phẩm có sự khác biệt nhau lớn về các đặc tính lý, hóa người nuôi tôm thẻ chân trắng lại không có kinh nghiệm lúc thả tôm thì tôm giống thường bị sốc và tỷ lệ chết nhiều. Mục tiêu: - Hiểu được các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến quá trình thả giống; - Đo được các yếu tố môi trường ao nuôi chủ yếu ảnh hưởng đến sự phát triển của tôm thẻ chân trắng bằng các dụng cụ đơn giản như nhiệt kế , tỷ trọng kế, đĩa Secchi, các test kit; - Thực hiện thả tôm thẻ chân trắng đúng yêu cầu kỹ thuậ t. A. Nội dung: 1. Kiểm tra các yếu tố môi trƣờng 1.1. Đo pH nước 1.1.1 Khái niệm và ý nghĩa pH là một ký hiệu dùng bởi các nhà hóa học để diễn tả mức độ chua (acid) hoặc kiềm (basic) của một dung dịch. pH của một dung dịch liên hệ tới tổng số nguyên tử hidrogen hiện diện trong dung dịch đó, càng nhiều hidrogen thì độ acid cáng cao. pH đo được trong ngạch số từ 1 – 14, nếu pH = 1 thì dung dịch đó rất chua, pH = 7 dung dịch trung hòa, pH = 14 dung dịch rất kiềm. Ao hồ nuôi tôm thẻ chân trắng mà có độ pH trong khoảng 7,2 – 8,5 thì được coi là thích hợp. Một sự thay đổi nhỏ của pH cũng gây ảnh hưởng quan trọng cho ao hồ nuôi tôm. Cách đo: a/ Đo bằng hộp giấy so màu Giấy được tẩm dung dịch chỉ thị màu thích hợp, sấy khô cho vào hộp sử dụng. Khi được thấm ướt giấy sẽ hiện màu. Tùy thuộc pH của nước, giấy sẽ hiện màu khác nhau. Sau đó đem so màu với bảng màu tiêu chuẩn kèm theo trên nắp hộp, ta sẽ biết được pH của nước. Cụ thể các bước thực hiện như sau:
31. 31 Hình 5: Giấy so màu đo pH b/ Đo bằng máy đo pH + Mở máy bằng nút on-off + Hiệu chỉnh máy (theo hướng dẫn của nhà sản xuất) + Tráng cốc thủy tinh vài lần bằng nước mẫu ở dưới ao + Cho mẫu nước cần đo vào lọ đến khoảng 2/3 cốc + Cho phần dưới của máy (phần chứa điện cực) vào cốc chứa mẫu nước đến vạch giới hạn. + Chờ khoảng ½ phút, cho số trên màn hình hiển thị đứng yên + Đọc kết quả đo Hình 6: Máy đo pH c/ Đo pH bằng bộ test kit Bộ test có 3 thành phần là thuốc thử, lọ nhựa trong dùng chứa mẫu nước và bảng thang màu giấy. Cách đo như sau: + Cho mẫu nước vào lọ, tráng đều lọ vài lần + Cho nước mẫu vào lọ đến mức qui định
32. 32 + Cho vài giọt thuốc thử vào lọ theo qui định của nhà sản xuất + Lắc nhẹ tròn đều để thuốc thử hòa tan đều vào lọ nước mẫu + Thấy mẫu nước thử biến màu + Đặt lọ nước mẫu lên bảng thang màu và so sánh với các ô màu trên bảng thang màu + Đọc kết quả trị số pH ở ô màu trùng hoặc gần nhất so với màu nước mẫu Hình 7: Hộp test kit đo pH Chú ý: Độ pH cần được đo 2 lần/ngày, vào lúc 5 - 6 h sáng và 13 - 14 h chiều, sau đó ghi vào nhật ký. Độ pH cho phép trong ao nuôi tôm thẻ chân trắng là 7.5 - 8.5, tốt nhất là 7.8 - 8.2. Mức qui định phù hợp: 7.5 - 8.5 đối với tôm, 8.0 - 8.2 đối với tảo thực vật (màu nước) Độ pH dao động trong ngày không vượt quá 0.5 đơn vị. 1.2. Đo oxy hòa tan 1.2.1. Khái niệm và ý nghĩa Oxy trong môi trường nước là yếu tố cần thiết cho đời sống động thực vật thuỷ sinh. Giá trị bình thường của oxy trong nước tự nhiên là từ 4ppm đến 6ppm. Nếu giá trị giảm chứng tỏ môi trường nước có xu thế ô nhiễm. Nguyên nhân là do các chất hữu cơ có trong dòng thải đô thị, dòng thải công nghiệp và nông nghiệp. Tất cả các chất thải này sẽ bị phân huỷ dưới tác động của các vi sinh vật sử dụng oxy hoà tan. Do đó nồng độ oxy hoà tan giảm. 1.2.2. Cách đo oxy hòa tan * Dùng bộ test kit
33. 33 Bộ test có 3 thành phần là thuốc thử, bảng thang màu giấy và lọ nhựa trong chứa mẫu nước. Cách sử dụng như sau: + Cho nước mẫu vào lọ, tráng đều lọ vài lần + Cho nước mẫu vào lọ đến mức qui định + Đậy kín lọ bằng nắp nhựa + Cho thuốc thử vào lọ qua lỗ nhỏ ở giữa nắp với số giọt qui định tùy theo nhà sản xuất + Đóng nút lỗ nhỏ để tránh không khí bên ngoài khuếch tán vào nước mẫu gây sai lệnh kết quả + Lắc nhẹ tròn đều để thuốc thử hòa tan vào mẫu nước. Mẫu nước thử biến màu + Đặt lọ nước mẫu lên bảng thang màu, so sánh với các ô màu trên bảng thang màu + Đọc kết quả trị số hàm lượng oxy hòa tan ở ô màu trùng hoặc gần nhất so với màu nước mẫu. Hình 8: Hộp test kit đo oxy * Dùng máy đo oxy hòa tan Cấu tạo của máy gồm thân máy có màn hình hiển thị, các nút điều chỉnh và điện cực. Ngoài ra còn có lọ hiệu chỉnh máy. Cách đo theo các bước sau: + Mở máy bằng nút on – off + Hiệu chỉnh máy (theo hướng dẫn của nhà sản xuất) + Cho điện cực xuống nước ở vị trí cần đo
34. 34 + Dịch chuyển nhẹ điện cực trong nước cho tới khi trị số trên màn hình ổn định. + Đọc kết quả, ghi vào sổ theo dõi + Rửa điện cực bằng nước sạch, để ráo + Tắt máy, đậy nắp điện cực + Thường xuyên kiểm tra pin trong máy, tránh để pin quá lâu trong máy vì có thể làm hỏng máy Hình 9: Máy đo oxy hòa tan trong nƣớc 1.3. Đo độ kiềm 1.3.1 Khái niệm và ý nghĩa Độ kiềm là tổng số kết tinh của titratable bases mà chính yếu là bicarbonate và carbonate được tính bằng mg/l calcium carbonate tương đương. Bicarbonate thường được hình thành do tác dụng của CO2 với các chất bases trong đá và đất. Ao hồ có độ kiềm cao có thể chế ngự được sự thay đổi pH . Ao hồ có độ kiềm trong khoảng 20 – 150mg/l thì thích hợp cho phiêu sinh vật (plankton) cũng như tôm thẻ chân trắng . Chất kiềm quan trọng trong ao hồ vì vai trò chất đệm ( buffer) và nguồn cung cấp CO2 cho hiện tượng quan tổng hợp. Độ kiềm thích hợp đối với tôm thẻ chân trắng ở vào khoảng 80 - 150ppm 1.3.2. Đo độ kiềm:
35. 35 Đo độ kiềm bằng Test kit. Bộ test có 3 thành phần là thuốc thử, bảng thang màu giấy và lọ nhựa trong chứa mẫu nước. Cách sử dụng như sau: + Cho nước mẫu vào lọ, tráng đều lọ vài lần + Cho nước mẫu vào lọ đến mức qui định + Cho thuốc thử 1 vào lọ với số giọt theo qui định của nhà sản xuất. Ta thấy nước mẫu đổi màu + Cho thuốc thử 2 vào lọ từng giọt 1. Lắc đều lọ cho thuốc thử hòa tan hết vào nước mẫu + Cho thuốc thử vào đến khi nước mẫu mất màu hoàn toàn. Đếm số giọt cho vào lọ + Nhân số giọt thuốc thử 2 với hệ số qui định của nhà sản xuất. + Kết quả nhân là độ kiềm của nước mẫu. Hình 10: Hộp Test đo độ kiềm Mức qui định phù hợp: + Tôm thẻ chân trắng mới thả : 80 - 100ppm (không nên thấp hơn 50ppm) + Tôm thẻ chân trắng thả 45 ngày tuổi trở lên: 100 - 130 ppm; 90 ngày tuổi trở lên: 130 - 160 ppm. + Độ kiềm có vai trò quan trọng trong việc tạo vỏ, lột xác của tôm. + Độ kiềm liên hệ mật thiết tới sự biến động của giá trị pH và sự ổn định màu nước (tảo). Trong khoảng độ kiềm thích hợp pH rất ít khi dao động quá 0.3 đơn vị/ngày. + Nuôi tôm thẻ chân trắng ở độ mặn thấp, độ kiềm thường xuyên thay đổi. Cần hết sức chú ý bón vôi định kỳ (chỉ bón 1 trong 2 loại CaCO3 hoặc Dolomite) để tăng độ kiềm của ao.
36. 36 1.4. Đo độ trong 1.4.1. Khái niệm, ý nghĩa Độ trong của nước ao do thực vật phiêu sinh tạo nên. Nước ao trong do nền đáy trơ, ao nghèo dinh dưỡng, do thực vật phiêu sinh (tảo) suy tàn hoặc có thể do nước ao nhiễm phèn. Thời gian đầu trong ao nuôi, độ trong thường cao và không ổn định do chất dinh dưỡng hay CO2 trong nước ít. Nước có độ trong cao làm ánh sáng dễ xuyên xuống đáy ao, tảo đáy (lab lab) phát triển ảnh hưởng xấu đen môi trường ao nuôi. Nước ao có độ trong thấp do sự phát triển quá phong phú của thực vật phiêu sinh, thường vào cuối vụ nuôi, có thể dẫn đến sự biến động lớn của pH và oxy hòa tan trong ao. Phiêu sinh vâṭ phát triển tốt rất cần thiết cho ao nuôi vì : + Tạo oxy vào ban ngày + Làm che khuất nền đáy và ngăn cản sự phát triển của các loài tảo có hại . + Tạo môi trường tốt hơn giúp ao ít bị sốc + Hấp thu ̣ đaṃ và lân từ chất thải trong ao + Làm giảm sự biến động của nhiệt độ nước . Độ trong thích hợp thì thức ăn tự nhiên trong ao phát triển , tôm thẻ chân trắng tăng trưởng tốt . Thực vật phiêu sinh còn tạo thành lớp màn che , giúp tôm thẻ chân trắng không bị căng thẳng và hạn chế tảo đáy phát triển . Nếu nước đục do chứa nhiều vật chất lơ lửng sẽ làm giảm sự xuyên thấu của ánh sáng vào nước, tảo quang hợp kém, nguồn thức ăn tự nhiên kém phát triển. Các chất lơ lửng có thể bám vào mang làm tôm khó hô hấp. Để giữ độ trong thích hợp trong ao nuôi tôm nước lợ khoảng 30 – 40cm, có thể thực hiện các biện pháp: - Nếu nước trong do ao nghèo dinh dưỡng, nên bón phân hữu cơ hoặc hóa học để thúc đẩy sự phát triển của thực vật phiêu sinh. - Nếu tảo phát triển quá mức, độ trong thấp, phải ngưng bón phân, giảm mật độ tảo bằng formol, thay nước mới. - Môi trường biến động đột ngột – do mưa lớn hay do thay nhiều nước – thực vật phiêu sinh chết đồng loạt , độ trong cao đột ngột , tôm thẻ chân trắng bị căng thẳng, bỏ ăn. Xử lý tạm thời bằng cách cho thuốc nhuộm màu hữu cơ (Sun slant, Bio colorant) xuống ao để gây màu giả, đồng thời bón phân gây màu nước trở lại.
37. 37 - Nếu nước đục do có nhiều vật chất lơ lửng, nên giữ nước trong ao chứa để lắng tụ chất lơ lửng trước khi cho vào ao nuôi. 1.4.2. Cách đo độ trong Có nhiều cách xác định độ trong của nước, nhưng kỹ thuật phổ biến nhất cho việc nuôi thủy sản là sử dụng đĩa secchi. Đĩa secchi dạng hình tròn làm bằng vật liệu không thấm nước (inox, thiếc, tole ) chia đĩa làm 4 phần đều nhau, sơn hai màu đen và trắng xen kẽ nhau. Đĩa được treo trên một que hay trên một sợi dây có đánh dấu khoảng cách mỗi khoảng chia là 5 hoặc 10cm. Khi đo, cầm đầu dây thả từ từ cho đĩa ngập nước và ghi nhận lần 1 khoảng cách từ mặt nước đến đĩa khi không còn phân biệt được hai màu đen trắng trên mặt đĩa. Sau đó cho đĩa secchi sâu hơn vị trí vừa rồi và kéo lên đến khi vừa phân biệt được hai màu đen trắng, ghi nhận khoảng cách lần 2. Độ trong của nước ao đo bằng đĩa secchi là trung bình của hai lần ghi nhận khoảng cách. Hình 11. Điã Secchi dùng đo đô ̣trong (màu nƣớc) ao nuôi 2. Thuần nhiệt độ 2.1 Đo nhiệt độ 2.1.1 Khái niệm và ý nghĩa Nhiệt độ nước trong ao đầm nuôi chủ yếu do sự bức xạ nhiệt của mặt trời. Nhiệt độ nước cao nhất vào lúc 13 – 14 giờ, thấp nhất vào lúc 2 – 4 giờ, trung bình trong ngày đêm gần trùng với nhiệt độ nước trong ao lúc 10 giờ. Các ao nhỏ và nông, sự biến đổi nhiệt độ nước lớn hơn ao rộng và sâu. Khi nhiệt độ tăng cao, lượng oxy và các khí khác hòa tan trong nước giảm, sự phân giải hữu cơ gia tăng. Lớp nước mặt nóng nhanh và nhẹ hơn lớp nước đáy tạo sự phân tầng nước và ảnh hưởng đến hoạt động sống của tôm.
38. 38 Nhiệt độ thích hợp cho các đối tượng tôm thẻ chân trắng nuôi phổ biến của ta là 28 – 300C. Khi nhiệt độ cao, cường độ trao đổi chất của tôm thẻ chân trắng tăng, tiêu thụ nhiều oxy trong khi lượng oxy hòa tan trong nước giảm. Điều này rất nguy hiểm cho tôm. Khi nhiệt độ 320C, tôm thẻ chân trắng giảm ăn khoảng 30 – 50%. Bên cạnh yếu tố làm tôm thẻ chân trắng bị sốc, suy giảm sức đề kháng, sự thay đổi nhiệt độ còn ảnh hưởng đến khả năng phát triển của mầm bệnh. Khi nhiệt độ cao, các bệnh nhiễm khuẩn thường xảy ra. Nhiệt độ thấp, những bệnh do nấm, virus có cơ hội phát triển. Để giữ nhiệt độ nước không biến đổi nhiều theo nhiệt độ không khí, cần giữ mực nước ao luôn > 1m, có các mương bao sâu hơn đáy ao 30 – 50cm hoặc có thể che mát dọc theo bờ ao. Tóm lại, tôm thẻ chân trắng là động vật biến nhiệt nên nhiệt độ là một trong các nhân tố vật lý có ảnh hưởng quan trọng nhất và chi phối mọi hoạt động sống của tôm. 2.1.2 Cách đo nhiệt độ nước + Đặt nhiệt kế vào mẫu nước cần đo + Sau thời gian 2-3 phút, đọc kết quả ngay vạch thủy ngân xuất hiện Hình 12: Nhiệt kế đo nhiệt độ nƣớc 2.2 Cách thuầ n nhiêṭ đô ̣ Điều quan trọng trước khi thả giống là chất lượng nước ở trong ao và nước trong túi đựng con giống phải gần giống nhau về độ mặn, nhiệt độ, độ pH, Thông thường thì nước trong bao tôm và nước ở trong ao sẽ chênh lệch nhau rất nhiều về nhiệt độ, độ mặn, độ pH Tốt nhất là trước khi thả giống xuống ao nuôi tôm ta phải thuần độ mặn và thuần nhiệt độ. Phƣơng pháp thuần nhiệt độ tại nhà: Cho tất cả tôm và nước trong bao tôm vào thùng nhựa 60 lít sau đó ta lấy nước trong ao nuôi tôm đổ (vào thùng nhựa có
39. 39 chứa tôm giống, 5 phút đổ 1 lít. Hoặc dùng bọc nước treo trên miệng thùng và cho nước chảy từ từ vào thùng. Đến khi nào nước đầy thùng thì ta có thể tiến hành thả tôm xuống ao nuôi tôm. Phương pháp thuần nhiệt độ tại ao nuôi tôm: Các bao tôm mới chuyển về được thả trên mặt ao trong khoảng 30 - 40 phút để cân bằng nhiệt độ trong và ngoài bọc, sau đó mở bọc cho tôm bơi ra từ từ. Nên làm cầu gần mặt nước để có thể mở bọc thả tôm dễ dàng, tránh lội xuống làm đục nước ao. Nếu lội xuống ao thả tôm thì không nên đi lại nhiều làm bẩn đáy ao nuôi. Hình 13: Ngâm túi đựng tôm giống trong ao trƣớc khi thả
40. 40 Hình 14 : Thả giống ra môi trƣờng ao nuôi 3. Thả giống Lưu ý: a/ Khi thả giống tôm thẻ chân trắng cần tuân thủ nguyên tắc:  Thả đúng số lượng  Tôm thẻ chân trắng cùng nguồn gốc  Thời gian thả không kéo dài b/ Khi tôm thẻ chân trắng vận chuyển về đến trại, cần nhanh chóng cho các bao tôm thẻ chân trắng xuống ao. Những bao bị thủng và rò nước được xác định riêng. Cách xác định tỉ lệ sống của tôm giống sau khi vận chuyển về đến ao: - Chọn mẫu ngẫu nhiên 5–10% số túi; - Đổ các túi này ra các thau; - Dùng tay xoay tròn nước trong thau để tôm thẻ chân trắng chết tụ vào giữa; - Dùng ống nhựa hút số tôm thẻ chân trắng chết ra; - Đếm số tôm thẻ chân trắng sống của từng thau; Tỷ lệ sống của tôm thẻ chân trắng giống là tỷ lệ % của tổng số tôm thẻ chân trắng sống của các bao chọn lấy mẫu so với tổng số lượng tôm thẻ chân trắng đã đóng vào các bao đó. Ví dụ:
41. 41 Gọi X là tỉ lệ sống của tôm thẻ chân trắng giống A là tổng số tôm thẻ chân trắng giống sống trong các bao chọn lấy mẫu B là tổng số tôm thẻ chân trắng đã đóng trong các bao X = A/B x 100% Căn cứ vào tỷ lệ sống, xác định tổng số lượng giống tôm thẻ chân t rắng khỏe thả ra ao. 3.1. Xác định thời gian và địa điểm thả 3.1.1 Xác định thời gian thả: Thời gian thả trong ngày liên quan đến nhiệt độ môi trường nước , vì vậy nên thả vào lúc nhiệt độ thuận lợi để tránh gây sốc tôm thẻ chân trắng và làm giảm tỉ lệ hao hụt. Thời gian tốt nhất trong ngày để thả là lúc sáng sớm (5 - 7 giờ sáng) hoặc chiều mát (4 - 6 giờ chiều) và không thả khi thời tiết xấu, trời sắp mưa, hoặc những ngày giông bão. Cần chú ý lượng oxy hòa tan trong nước phải đảm bảo khi thả giống (có thể chạy quạt nước hoặc sục khí trước, trong và sau khi thả giống), khi thuần hóa nhiệt độ nước trong bao nuôi tôm với ao nuôi cần chú ý thời gian nên ngắn hơn ở tôm sú, do tôm chân trắng tỉnh lại rất nhanh và dễ có hiện tượng tôm mạnh ăn tôm yếu. 3.1.2 Xác định địa điểm thả: Khi thả tôm thẻ chân trắng nên chú ý thả ở đầu hướng gió để tôm thẻ chân trắng dể dàng phân tán khắp ao. Khi thả choṇ môṭ vi ̣trí nhất điṇ h không nên lôị nhiều dưới ao se ̃ làm bẩn nước ao. 3.2 Xác định mật độ thả Mật độ là một trong các chỉ tiêu kỹ thuật quan trọng của quy trình nuôi . Mật độ có quan hệ tỉ lệ nghịch với tốc độ tăng trưởng của tôm . Nếu nuôi thưa thì tôm thẻ chân trắng có tốc độ tăng trưởng nhanh nhưng sản lượng không cao vì chưa tận dụng hết công suất của ao. Nhưng nếu nuôi với mật độ dày thì tốc độ tăng trưởng giảm, thời gian nuôi kéo dài và dễ phát sinh dịch bệnh. Vì thế phải chọn mật độ nuôi vừa phải. Để chọn mật độ nuôi thích hợp cho một ao cần chú ý đến các vấn đề sau: - Điều kiêṇ môi trường tư ̣ nhiên ở vùng nuôi ( các đặc điểm về thổ nhưỡng , chất lươṇ g nước, khí hậu) - Sư ̣ sẵn có, chất lươṇ g và giá thành của thứ c ăn - Hình thức nuôi - Độ sâu và diện tích ao
42. 42 - Trình độ chăm sóc, quản lý Tuy nhiên, rất khó mà tách biệt các yếu tố trên . Chẳng haṇ thiết kế ao tốt có thể bù đắp cho môṭ số trở ngaị về môi trường và cỡ tôm thẻ chân trắng thu hoac̣ h có thể bị giới hạn bởi môi trường xấu . Khi chất lươṇ g nước taị chỗ xấu hoăc̣ quá thay đổi thì chỉ nên áp duṇ g hê ̣thống nuôi năng suất thấp hay áp duṇ g hê ̣thống nuôi năng suất cao với điều kiêṇ quản lý tốt thì mới có hiêụ quả . Nếu ao nuôi và trang thiết bi ̣sử duṇ g có thể giúp taọ vùng cho ăn sac̣ h v à rộng thì mật độ nuôi và năng suất có thể cao hơn. Mật độ thả nuôi tùy thuộc rất lớn vào điều kiện ao nuôi, nếu ao có độ sâu mức nước >1,5m, có hệ thống quạt nước và sục khí hoàn chỉnh có thể thả mật độ >80 con/m2, nếu mức nước thấp hơn và hệ thống quạt nước, sục khí chưa đảm bảo thì nên thả mật độ thấp hơn mức trên . Trước hết thả một số tôm giống vào trong ao nuôi một ngày để thử trước. Tôm thẻ chân trắng có tỉ lệ sống cao nên mật độ phụ thuộc vào độ sâu của nước ao và thiết bị nuôi. Ao sâu trên dưới 1m, mật độ thường là 12 con/m2; ao sâu trên 1,2m mật độ từ 12 con - 18 con/m2; ao cao sản khép kín mật độ là 50 - 65 con/m2. Độ sâu và diện tích ao liên quan đến sự thay đổi các chỉ tiêu thủy hóa môi trường. Nhìn chung, ao sâu, diện tích rộng, thoáng càng tạo không gian hoạt động cho tôm thẻ chân trắng và giữ được sự ổn định môi trường khi thời tiết thay đổi . Ao rộng, sâu thì sự thay đổi nhiệt độ và oxy trong môi trường nước theo nhiệt độ không khí ít hơn ao nhỏ nên thả nuôi được số lượng nhiều hơn nghĩa là có thể nuôi với mật độ cao. Ao rộng và thoáng dưới tác dụng của gió sẽ tạo thành dòng đối lưu giữa tầng mặt và tầng đáy, giữa khu vực này và khu vực khác của ao, tạo điều kiện cho sự điều hòa phân phối các chất dinh dưỡng và oxy trong nước tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển thức ăn tự nhiên và làm tăng năng suất nuôi. Tuy vậy khi ao nuôi quá sâu thì cũng không tốt vì ảnh hưởng đến chất lượng công trình, lớp nước dưới đáy ít được trao đổi, chất lắng đọng nhiều, oxy hòa tan thấp, thức ăn tự nhiên giảm nên không thuận lợi cho đời sống của tôm. 3.3 Cách thả: Thả tôm giống vào đầu hướng gió để tôm dễ dàng phân tán khắp ao. Thả giống đúng kỹ thuật sẽ góp phần nâng cao tỷ lệ sống của đàn tôm. 3.4 Đánh giá chất lươṇ g tôm giố ng sau khi thả Trong hê ̣thống nuôi năng suất cao , cần phải ước lươṇ g tỉ lê ̣sống chính xác tỉ lệ sống của tôm thẻ chân trắng trong ao để giúp quản lý thức ăn cho tốt . Viêc̣ làm này cũng hữu ích cho hệ thống nuôi năng suất thấp . Cho dù tô m thẻ chân trắng có tắm bằng formalin hay ương hoăc̣ thả trưc̣ tiếp thì trước khi ước lươṇ g tôm thẻ chân trắng phải biết chính xác số tôm thẻ chân trắng thả vào ao nuôi . Ít ra
43. 43 cũng phải đếm số lượng tôm thẻ chân trắng có tron g 3 bao, tốt hơn là 5 bao chứ a tôm, sau đó tính số lươṇ g tôm thẻ chân trắng trung bình có trong 1 ao rồi nhân với số bao để biết tổng số lươṇ g tôm . Khi đếm tôm thẻ chân trắng trong các bao lấy mâũ nên đếm từ ng con môṭ bằng muỗ ng hay chén nhỏ . Đối với tôm thẻ chân trắng xử lý bằng formalin thì nên ước lươṇ g tôm thẻ chân trắng thất thoát khoảng 10%. Ước lượng tỉ lệ sống trong giai đoạn đầu của tháng thả tôm thẻ chân trắng phải kết hợp nhiều cách bao gồm sư ̣ hiêṇ diêṇ của tôm thẻ chân trắngở bờ ao , sử dụng lưới kiểm tra tỉ lệ sống hoặc sàng ăn . Nếu tỉ lê ̣sống thấp hơn 30% trong tháng đầu sau khi thả thì nên tháo cạn ao và bắt đầu thả lại tôm . Trong 5 ngày đầu, có thể ước lươṇ g tỷ lê ̣sống của đàn tôm thẻ chân trắng 2 bằng cách dùng lưới vèo diện tích 2 – 3m và sâu 1m. Dùng lưới này đặt ngay trong ao, thả vào lưới 1000 – 2000 con tôm bôṭ , cho tôm ăn bình thường . Sau 3 – 5 ngày kéo lưới vèo lên đếm tôm giống và xác định tỉ lệ sống của tôm giống còn lại. Trong 2 tuần đầu sau khi thả giống , chỉ có thể ước lượng tỉ lệ sống của tôm 2 thẻ chân trắng nhờ vào “lưới ước lượng tỉ lệ sống” . Môṭ lưới nhỏ khoảng 2m và sâu 1m se ̃ giúp đếm chính xác số tôm . Hai tuần tiếp theo , ước lượng tỉ lệ sống cần phải dựa vào lượng thức ăn tôm thẻ sử dụng và số tôm trong sàn ăn . B. Câu hỏi và bài tập thực hành: - Bài tập 1: Đo các yếu tố môi trường - Bài tập 2: Thực hành Kỹ thuật thả tôm - Bài tập 3: Tính tỉ lệ sống của tôm giống khi vận chuyển về ao nuôi trước khi thả tôm. C. Ghi nhớ Học xong mô đun này, học sinh cần chú ý các nội dung sau: - Thả tôm đúng yêu cầu kỹ thuật - Thả tôm với mật độ phù hợp
44. 44 HƢỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN I. Vị trí, tính chất của mô đun: Mô đun chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng là mô đun chuyên môn nghề trong chương trình đào tạo sơ cấp nghề “nuôi tôm thẻ chân trắng”, được bố trí học sau các mô đun chuyên môn khác: Xây dựng và chuẩn bị ao và được học trước các mô đun: Quản lý chăm sóc; phòng và trị bệnh tôm thẻ chân trắng; thu hoạch và bảo quản tôm; có nội dung thực , bài tập và có một phần lý thuyết để giới thiệu, hướng dẫn. Chọn và thả giống tôm thẻ chân trắng là mô đun tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng thực hành; được giảng dạy và thực hành tại cơ sở dạy nghề, tại địa phương, các trang trại ao nuôi tôm có đầy đủ trang thiết bị và dụng cụ cần thiết. II. Mục tiêu: + Nêu được các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tôm giống; + Nêu được các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng tôm giống; + Nêu được các bước thả tôm; + Thực hiện được phương pháp chọn tôm, đóng bao và vận chuyển tôm giống; + Đo được các yếu tố môi trường ao nuôi ảnh hưởng đến sự phát triển của tôm bằng các dụng cụ đơn giản như nhiệt kế, tỷ trọng kế, đĩa đo độ trong, test kit; + Thực hiện được việc thả tôm đúng yêu cầu kỹ thuật; + Rèn luyện tính cẩn thận, thao tác chính xác, đảm bảo an toàn lao động. III. Nội dung chính của mô đun Loại Thời lƣợng (giờ học) Mã bài Tên bài bài Địa điểm Tổng Lý Thực Kiểm dạy số thuyết hành tra MĐ 03-01 Chọn tôm phòng học 20 6 13 2 Lý giống chuyên thuyết môn Lớp 10 2 8 Tích MĐ 03-02 Thuần độ mặn học/Thực hợp địa MĐ 03-03 Vận chuyển Tích Lớp 20 4 14 1
45. 45 giống hợp học/Thực địa Lớp 18 2 15 1 Tích MĐ 03-04 Thả giống học/Thực hợp địa Kiểm tra kết thúc mô đun 4 4 Tổng số 72 14 50 8 IV. Hƣớng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành 4. 1. Bài 1: Chọn giống tôm thẻ chân trắng Bài tập 1: - Nguồn lực: Hình ảnh, mẫu vật tôm giống hoặc bảng câu hỏi trắc nghiệm - Cách tổ chức thực hiện: chia các nhóm nhỏ, khoảng 5-7 học viên/nhóm - Thời gian hoàn thành: 10 phút/nhóm - Phương pháp đánh giá: Giáo viên đánh giá học viên thông qua bảng nhận diện tôm giống tốt hay không tốt thông qua bảng trả lời - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Học viên nhận diện đúng đàn tôm giống đạt chất lượng thông qua màu sắc, kích thước, Bài tập 2: - Nguồn lực: nước ngọt, formol, khúc xạ kế, mẫu vật tôm giống, thau, xô, chậu - Cách tổ chức thực hiện: Chia nhóm nhỏ, khoảng 5 học viên/nhóm; ½ số nhóm thực hiện sốc formol và ½ số nhóm còn lại thực hiện sốc độ mặn. - Thời gian hoàn thành: mỗi nhóm thực hành trong 10 phút - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn, theo dõi các học viên cách pha formol và nước ngọt. Dựa vào các kỹ năng cần có khi tiến hành sốc tôm giống trong phiếu đánh giá. - Kết quả sản phẩm cần đạt được: cách tiến hành sốc đúng trình tự các bước; pha chế formol và độ mặn đúng nồng độ yêu cầu. (Vì thời gian sốc formol để kiểm tra tôm 30 phút và sốc độ mặn với thời gian 2 giờ nên nếu chờ đúng thời gian để nhận diện đàn tôm tốt mất nhiều thời gian). 4. 2. Bài 2: Thuần độ mặn Bài tập 1:
46. 46 - Nguồn lực: máy đo độ mặn, mẫu nước - Cách tổ chức thực hiện: Chia nhóm nhỏ, 5 học viên/nhóm và tiến hành lấy nước đo độ mặn - Thời gian hoàn thành: sau 5 phút (mỗi học viên có 1 phút để lấy nước và đo độ mặn) - Phương pháp đánh giá: Giáo viên quan sát cách học viên lấy mẫu nước, cách ngắm máy đo độ mặn và cách thao tác khác trong phiếu đánh giá. - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Đo và đọc kết quả chính xác độ mặn, các thao tác chính xác theo trình tự. Bài tập 2: - Nguồn lực: máy đo độ mặn, nước ngọt, thau, xô, chậu, mẫu vật tôm giống (nếu có) - Cách tổ chức thực hiện: Chia theo nhóm 5 học viên/nhóm. Tiến hành thuần độ mặn từ cao xuống thấp. - Thời gian hoàn thành: sau 30 phút - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn, theo dõi các học viên cách pha nước ngọt để hạ độ mặn. Dựa vào các kỹ năng, thái độ cần có khi tiến hành hạ độ mặn để đánh giá học viên (nghiêm túc, chính xác, ) - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Cách tiến hành sốc đúng trình tự các bước; pha chế lượng nước ngọt đúng nồng độ yêu cầu, đúng thời gian. 4. 3. Bài 3: Vận chuyển tôm giống Bài tập 1: - Nguồn lực: vật mẫu, thau, cốc, tô, - Cách tổ chức thực hiện: mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi và điền vào - Thời gian hoàn thành: 20 phút - Phương pháp đánh giá: Giáo viên đánh giá học viên dựa vào kết quả bảng câu hỏi - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Mật độ tôm giống vận chuyển phải tương ứng thích hợp với thời gian vận chuyển tôm giống Bài tập 2: Tính số lượng và cho tôm vào bao chứa bằng phương pháp so sánh mật độ (so màu) hoặc bằng phương pháp đong - Nguồn lực: mẫu vật tôm giống, thau, xô, vượt
47. 47 - Cách tổ chức thực hiện: Chia thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm khoảng 5 học viên. Tiến hành đong tôm và cho rôm vào bao theo yêu cầu. - Thời gian hoàn thành: 30 phút - Phương pháp đánh giá: Giáo viên hướng dẫn, quan sát học viên thực hiện đếm tôm, thao tác đóng bao, bơm oxy vào bao. - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Các bước tiến hành đúng trình tự trong việc đếm tôm, đóng bao. Khi bơm oxy vào bao không có bọt khí. 4. 4. Bài 4: Thả giống Bài tập 1: - Nguồn lực: các bộ test kiểm tra môi trường như test pH, test kiềm, test oxy, đĩa secchi đo độ trong - Cách tổ chức thực hiện: chia nhóm nhỏ khoảng 5 học viên/nhóm, các nhóm tiến hành đo các yếu tố môi trường; chia mỗi nhóm đo các yếu tố khác nhau - Thời gian hoàn thành: sau 10 phút - Phương pháp đánh giá: tiến hành đúng phương pháp, sử dụng thang đo chuẩn - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Đọc kết quả chính xác và các bước tiến hành đo các yếu tố môi trường theo trình tự đúng. Bài tập 2: - Nguồn lực: bảng câu hỏi trắc nghiệm - Cách tổ chức thực hiện: mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi và điền vào - Thời gian hoàn thành: 30 phút - Phương pháp đánh giá: Giáo viên đánh giá học viên dựa vào kết quả bảng câu hỏi đã trả lời của học viên. - Kết quả sản phẩm cần đạt được: Học viên trả lời đúng và hiểu được phương pháp thả tôm đúng kỹ thuật về thời gian, địa điểm, mật độ, Bài tập 3: - Nguồn lực: bảng câu hỏi dạng bài tập - Cách tổ chức thực hiện: mỗi học viên nhận một bảng câu hỏi và tính toán tỉ lệ sống của tôm - Thời gian hoàn thành: 30 phút - Phương pháp đánh giá: giáo viên dực vào kết quả mà học viên trả lời trên giấy - Kết quả sản phẩm cần đạt được: học viên tính đúng tỉ lệ sống của tôm sau khi thả
48. 48 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập 5.1. Bài 1: Chọn giống tôm thẻ chân trắng Bài tập Tiêu chí đánh giá Cách đánh giá Bài tập 1 Chọn được đàn tôm giống về màu Đối chiếu với đáp án câu sắc, kích thước, chất lượng tôm hỏi giống đạt yêu cầu Bài tập 2 Các bước tiến hành sốc tôm đúng Quan sát các thao tác của trình tự các bước; pha chế độ mặn học viên, đối chiếu với kỹ và formol đúng nồng độ. năng pha chế nồng độ formol, độ mặn và trình tự tiến hành 5.2. Bài 2: Thuần độ mặn: Bài tập Tiêu chí đánh giá Cách đánh giá Bài tập 1 Kết quả độ mặn đọc chính xác Quan sát các thao tác của học viên, đối chiếu kỹ năng thực hiện: lấy mẫu cho vào máy; đóng; ngắm Bài tập 2 Độ mặn sau khi đã tiến hành thuần Quan sát các thao tác của học viên, đối chiếu với kỹ năng thực hiện các bước thuần độ mặn 5. 3. Bài 3: Vận chuyển tôm giống Bài tập Tiêu chí đánh giá Cách đánh giá Bài tập 1 Mật độ tôm giống cần vận Đối chiếu đáp án bảng chuyển phù hợp với thời
49. 49 gian vận chuyển trắc nghiệm Bài tập 2 Trình tự các bước đếm Quan sát các thao tác thực tôm, đóng bao đúng yêu hiện của học viên, đối cầu. Bao đóng tôm không chiếu kỹ năng tiến hành có bọt khí và kết quả đạt được 5. 4. Bài 4: Thả tôm giống Bài tập Tiêu chí đánh giá Cách đánh giá Bài tập 1 + Cách lấy mẫu đo các Giáo viên quan sát các yếu tố môi trường đúng thao tác và quá trình thực phương pháp. hiện của học viên và đánh giá theo các tiêu chuẩn + Đọc kết quả chính xác trong phiếu đánh giá. Bài tập 2 Các kỹ thuật về phương Đối chiếu với đáp án của pháp thả tôm đúng yêu bảng trắc nghiệm. cầu kỹ thuật về thời gian và địa điểm Bài tập 3 Kết quả tính tỉ lệ sống của Đối chiếu với đáp án của tôm đúng bảng trắc nghiệm. YÊU CẦU VỀ ĐÁNH GIÁ HOÀN THÀNH MÔ ĐUN Đánh giá trong quá trình học tập. Đợt kiểm tra Nội dung Thời gian Thời điểm Hệ số Kiểm tra lần 1 Lý thuyết 2 giờ Sau bài số 1 Hệ số 2.0 Kiểm tra lần 2 Thực hành 2 giờ Sau bài số 3 Hệ số 2.0 Kiểm tra lần 2 Thực hành 2 giờ Sau bài số 4 Hệ số 2.0 Kiểm tra kết thúc Lý thuyết + 4 giờ Kết thúc mô Hệ số 3.0
50. 50 mô đun thực hành đun (Kiểm tra trắc nghiệm 30% + Thực hành 70%) Kiểm tra kết thúc mô đun: - Đủ số điểm kiểm tra định kỳ (lần 1, 2 3 ) và đạt trung bình cộng từ 5,0 điểm trở lên sẽ được dự kiểm tra kết thúc mô đun; - Lần kiểm tra kết thúc mô đun thứ nhất nếu dưới 5,0 điểm sẽ được kiểm tra lần 2; - Sau 2 lần kiểm tra kết thúc mô đun vẫn chỉ đạt dưới 5,0 điểm sẽ phải học lại mô đun; TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Thủy sản, 2000. Tiêu chuẩn ngành Thủy sản Việt Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp. 2. Tieu chuẩn ngành 28 TCN 124: 1998 “ Tôm biển , tôm thẻ chân trắng giống PL15 – yêu cầu kỹ thuật”. 3. Trần Minh Anh, 1989. Đặc điểm sinh học và kỹ thuật nuôi tôm he. Nhà xuất bản TP.HCM 4. Nguyễn Thanh Phương, 1993. Một số bệnh thường gặp ở Tôm biển và cách phòng trị. Bộ Thủy sản – Tập huấn khuyến ngư khu vực phía Nam, Cần Thơ. 1993.
51. 51 5. Sở Thủy sản Khánh Hòa, 1995. Kỹ thuật sản xuất Tôm sú giống – Tài liệu tập huấn Kỹ thuật sản xuất và vận chuyển tôm giống. 6. Phạm Văn Tình, 1996. Kỹ thuật nuôi tôm sú. Nhà xuất bản Nông nghiệp TP.HCM 7. Nguyễn Văn Hảo, 2001. Một số vấn đề về kỹ thuật nuôi tôm sú công nghiệp. Nhà xuất bản Nông nghiệp. 8. DANIDA – Bô ̣Thủy sản, 2003. Quản lý sức khỏe tôm trong ao nuôi . 9. Nguyễn Văn Hảo , Nguyễn Thanh Cẩn , Huỳnh Thị Hiếu Thuận , Nguyễn Nhứt , Nguyễn Đức Minh . 2002. Kết quả bước đầu nuôi tôm thẻ chân trắng trên vùng nước ngọt hóa Gò Công Tây – Tiền Giang. 10. Nguyễn Thị Hòa, 2006. Hội nghị sơ kết tình hình sản xuất giống và nuôi tôm thẻ chân trắng trên đại bàn tỉnh Khánh Hòa 9/2006. Sở Thủy sản Khánh Hòa. 11. Huỳnh Kim Khánh , 2004. Đề tài “ Thử nuôi tôm thẻ chân trắng Pennaeus vannmei tại Khánh Hòa”.
52. 52 DANH SÁCH BAN CHỦ NHIỆM XÂY DỰNG CHƢƠNG TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP (Kèm theo Quyết định số 2744 /BNN-TCCB ngày 15 tháng 10 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) 1. Chủ nhiệm: Bà Lê Thị Minh Nguyệt - Phó hiệu trưởng Trường Trung học Thủy sản 2. Phó chủ nhiệm: Ông Hoàng Ngọc Thịnh - Chuyên viên chính Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 3. Thƣ ký: Bà Đặng Thị Minh Diệu - Phó trưởng Khoa Trường Trung học Thủy sản 4. Các ủy viên: - Bà Nguyễn Thị Hoàng Trâm - Giáo viên Trường Trung học Thủy sản - Bà Nguyễn Thị Phương Thanh, Trưởng khoa Trường Trung học Thủy sản - Ông Đỗ Quang Tiền Vương - Viện nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II - Ông Đoàn Quang Chiến, Chuyên viên Trung tâm Khuyến nông Khuyến ngư Quốc gia./. DANH SÁCH HỘI ĐỒNG NGHIỆM THU CHƢƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH DẠY NGHỀ TRÌNH ĐỘ SƠ CẤP (Theo Quyết định số 3495 /QĐ-BNN-TCCB ngày 29 tháng 12 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) 1. Chủ tịch: Ông Lê Văn Thắng - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thủy sản 2. Thƣ ký: Ông Phùng Hữu Cần - Chuyên viên chính Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 3. Các ủy viên: - Ông Đinh Quang Thuấn - Giảng viên Trường Cao đẳng Thủy sản - Ông Nguyễn Minh Niên – Viện nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 2 - Ông Nguyễn Huy Điền - Phó giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia./.