Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản - Chương 6: Nhu cầu vitamin

Nội dung text: Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản - Chương 6: Nhu cầu vitamin

1. Ch ươ ng 6 NHU C U VITAMIN Cá đưc nuơi hàng nghìn n ăm nay nh ưng nh ng bi u hi n thi u vitamin ch m i phát hi n g n đây khi cá đưc nuơi thâm canh b ng th c ăn cơng nghi p. B sung vitamin cho cá trong điu ki n nuơi thâm canh khơng nh ng thúc đ y đưc t ăng tr ưng c a cá mà cịn ng ăn ch ăn đưc nh ng r i lo n b nh lý do thi u vitamin. Thơng th ưng vitamin b sung trong th c ăn ch chi m 1-2%, nh ưng chi phí l i chi m t i 15% t ng giá ti n th c ăn. Cĩ hai nhĩm vitamin là vitamin hồ tan trong m (gm vitamin A, D, E, K) và vitamin hồ tan trong n ưc (gm vitamin B1, B2, PP, B5, B6, B12, biotin, axit folic, cholin, vitamin C ). Dưi đây trình bày vai trị dinh d ưng, nhu c u và ngu n cung c p m t s vitamin tan trong m (vitamin A, D, E), nh ng vitamin khác thì đưc ghi trong bng tĩm t t. 1- VITAMIN A + Cơng th c : CH3 CH3 CH3 CH3 CH2-OH CH3 + Các dn xu t c a Vitamin A: Vitamin A cĩ các d n xu t sau: retinol, retinaldehyd, retinoic, retinilacetat, retinilpropionat, retinilpalmitat. + 1UI = 0,300 microgram retinol = 0,344 microgram retinilacetat = 0,440 microgram retinilpalmitat + Các ch t ti n vitamin A: a caroten, ị caroten, criptoxanthin (ngơ vàng), astaxanthin (rong bi n) ị caroten ? cho ra 2 phân t vitamin A. + Vai trị sinh h c: - Vai trị th giác: Trên t bào võng m c m t cĩ m t quang ch t tên là rhodopsin, khi cĩ ánh sáng, rhodopsin b phân gi i thành retinol và opsin, trong t i thì cĩ quá trình tái Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 51
2. tng h p ng ưc l i. Rhodopsin t o nên kích thích th n kinh và gây ph n x nhìn. Khi kh u ph n thi u vitamin A đ ng v t b b nh quáng gà. ánh sáng Rhodopsin Retinol + Opsin t i + Vai trị v i niêm m c th ưng bì: T bào th ưng bì do t bào g c bi t hố mà thành, khi kh u ph n cĩ đ y đ vitamin A, t bào g c bi t hố hình thành t bào ti t niêm d ch (đĩ là các t bào cuboidal, columna và t bào goblet), cịn n u kh u ph n thi u vitamin A, t bào gc ch y u bi t hố hình thành t bào v y cá, lo i t bào này ti t ít niêm d ch, lp th ưng bì, niêm m c s khơ, s ng hố, kh n ăng ng ăn c n s xâm nh p c a vi khu n b gi m (xem s ơ đ 8.1) Tĩm t t: + VitaminA → Cuboidal, columna và goblet cells Basal cells (T bào g c) - VitaminA → Squamous cells (gi ng v y cá) Sơ đ 8.1 : T bào goblet (t bào ti t niêm d ch) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 52
3. + Vai trị liên quan đn s c đ kháng c a c ơ th : Khi thi u vitamin A s s n sinh kháng th b gi m th p. Nh ư v y cùng v i hi n t ưng s ng hố, gi m ho t đ ng c a h th ng kháng th đã làm cho s c ch ng b nh c a c ơ th b suy gi m. Bi u hi n chung c a s thi u vitamin A cá là : xu t huy t h m t, g c mang cá, np mang b xo n l i. Cá tr ơn c a M nuơi b ng kh u ph n cĩ 0,4mg ị caroten/kg th c ăn cĩ hi n t ưng cá ch m t ăng tr ưng, m t l i, th n xu t huy t. cá chép thi u vitamin A s cĩ màu nh t nh t, xu t huy t da và vây, bi n d ng n p mang. Tuy nhiên quá nhi u vitamin A (2,2 tri u UI/kg d ưi d ng retinyl palmitat) làm cho cá ch m t ăng tr ưng, thi u máu, bi n d ng cu ng đuơi. 2- VITAMIN D + Cơng th c : Trong t nhiên cĩ hai vitamin D ph bi n là vitamin D 2 và D 3 (cịn cĩ tên là ergocalciferol và cholecalciferol), ti n c a vitamin D 2 là ergosterol và ti n vitamin D 3 là 7-dehydrocholesterol. D ưi tác đ ng c a tia t ngo i, ti n vitamin D bi n thành vitamin D. D ưi đây là cơng th c c a ti n vitamin D 3 vàvitamin D3 : CH3 H3C CH3 CH 3 CH3 CH3 HO 7-dehydro cholesterol CH3 H3C CH3 CH 3 CH3 CH2 HO Vitamin D 3 CH3 H3C CH3 CH 3 CH3 CH3 HO Ergosterol Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 53
4. CH3 H3C CH3 CH 3 CH3 CH2 HO Vitamin D 2 + Vai trị sinh h c : - 1UI = 0,025 microgram vitamin D 3 tinh th . - Vai trị sinh h c: Vitamin D 3 (cholecalciferol) h p thu vào máu đn gan, gan đưc thu phân thành 25-hydroxy cholecalciferol (vi t t t 25(OH)-vitamin D 3), khi đn th n nĩ l i b thu phân ti p đ bi n thành 1,25(OH) 2-vitamin D3 ho c 24,25(OH) 2- vitamin D3. Sn ph m thu phân 1,25(OH) 2-vitamin D3 cĩ ho t tính m nh nh t, nĩ kích thích thành ru t ti t m t protein v n chuy n (BP = binding protein), nh protein này ion Ca đưc h p thu vào máu c ũng nh ư v n chuy n Ca vào x ươ ng và các s n ph m khác cùng v i phospho . Hp chât ch a Ca Xuong ++ + + ++ Ca + BP CaBP Ca + BP CaBP Ca BP BP S ũa Tr ng Ru t Máu T ch c Ho t tính sinh h c c a vitamin D 3 trên các lồi cá h i và cá tr ơn M gp 3 l n vitamin D 2. Ch c n ăng sinh hố c a vitamin D là thúc đy s h p thu Ca (và c P) ru t đ duy trì s khống hố bình th ưng c a x ươ ng. Thi u vitamin D 3: nghèo sinh tr ưng, gan nhi u m , c ơ ch homeostasis đ i vi Ca b c n tr (bi u hi n tetany cơ x ươ ng). Hi n t i ng ưi ta v n ch ưa hi u rõ hồn tồn nhu c u vitamin D c a cá. nhĩm cá h i ng ưi ta th y nhu c u vitamin D r t nh , th m chí kh u ph n khơng ch a calciferol thì rainbow trout c ũng khơng bi u hi n m t tri u ch ng nào c . Thơng th ưng ng ưi ta b sung d u th c v t thì c ũng cĩ đ vitamin D, tuy nhiên vi th c ăn viên ng ưi ta th ưng đưa vào 2000-3000 IU vitamin D3/kg th c ăn. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 54
5. Cá trao đi Ca tr c ti p v i n ưc qua mang, cho nên vùng n ưc nào nghèo Ca thì mi ph i b sung Ca cùng v i vitamin D . 3- VITAMIN E + Cơng th c : Vitamin E cĩ nhi u đ ng phân nh ư α-tocopherol, β-tocopherol, γ- tocopherol và δ-tocopherol, n u ho t tính c a α-tocopherol là100, thì các tocopherol β, γ và δ l n l ưt là 30-40, 10 và 1. CH3 HO CH3 H3C -CH2-CH2-CH2-CH-CH2-CH2-CH2-CH-CH2-CH2-CH2-CH O CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 a-Tocopherol + Vai trị sinh h c : Vai trị sinh h c chính c a vitamin E là ch t ch ng oxy hố sinh h c, ng ăn cn s oxy hố các axit béo khơng no PUFA và HUFA cĩ trong màng t bào. Thi u vitamin E thưng d n đ n t n th ươ ng gan, c ơ thối hố, và c ơ quan sinh dc b nh h ưng. Trên cá chép, ng ưi ta ghi nh n vitamin E làm t ăng kh n ăng sinh s n, cá ăn kh u ph n b sung vitamin E cĩ h s thành th c là 14,1% thay vì 3,3% trên kh u ph n khơng b sung vitamin E. Ngồi ra vitamin E cịn giúp nâng cao t l n c a tr ng. Vitamin E và Se cĩ quan h h tr nhau trong vi c ng ăn tr s oxy hố nh ng axit béo khơng no. Vitamin E cĩ vai trị ng ăn c n s hình thành peroxit, cịn Se tham gia vào m t enzym cĩ tên là glutathion peroxidase (GSH-Px), cĩ tác vai trị xúc tác s phân gi i peroxit thành n ưc : GSH-Px 2 GSH + H 2O2 GSSH + H 2O B sung vitamin E và Se vào th c ăn cá cĩ tác d ng làm t ăng t c đ sinh tr ưng, FCR và đ b n c a huy t c u (bng 8.4). Bng 8.4 : Tác d ng c a vitamin E và Se b sung vào th c ăn cá (Bell et al. 1985 ; d n theo W.Steffens 1989) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 55
6. Vitamin E (mg/kg) 2,0 41 2,0 41 Se (mg/kg) 0,06 0,06 0,9 0,9 Tăng tr ng (%) 2322 3125 2976 3137 FCR (kg/kg TT) 1,89 1,62 1,63 1,53 Vitamin E : - Máu (microg/ml) 1,7 16,0 2,8 15,9 - Gan (microg/g) 2,3 36,8 3,4 35,6 T l h ng c u v (%) 51,5 30,9 21,6 20,1 4- VITAMIN K + Cơng th c : Cho đn nay ng ưi ta bi t vitamin K cĩ 3 d ng hố h c nh ư sau :Vitamin K1 cĩ trong th c v t cĩ tên là phytokinon , vitamin K2 do vi sinh v t t o ra cĩ tên là menakinon và vitamin K3 t ng h p b ng con đưng hố h c cĩ tên là menadinon. Ho t tính c a vitamin K3 l n h ơn 2 l n K1 ho c K2. Vitamin K tham gia vào m t enzym ho t hố protrombin, c n cho s đơng máu c a đ ng v t trên c n và cá. L ưng vitamin K 0,5 - 1 mg/kg trong th c ăn đ đ duy trì s đơng máu bình th ưng trên các lồi cá h i. Th c ăn đ ng v t nh ư b t cá là ngu n cung c p quan tr ng c a vitamin K2. Vitamin K3 b n khi khơng tr n vào th c ăn h n h p ho c trong premix (vì cholin chlorid và các ion kim lo i xúc tác phân hu chúng). O CH3 CH3 CH3 CH2-CH=C-CH2-(CH2-CH2-CH-CH2)3H O Vitamin K1 O CH3 CH3 (CH2-CH=C-CH2)nH O Vitamin K2 O CH3 H O Vitamin K3 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 56
7. 5- VITAMIN C (AXIT ASCORBIC) Vitamin C cịn g i là axit ascorbic, h u h t các lồi cá khơng t t ng h p đưc vitamin này trong c ơ th (ng ưi, kh , chu t bi n c ũng khơng t ng h p đưc vitamin C trong c ơ th ). Axit ascorbic là m t cofactor trong quá trình hydroxin hĩa prolin và lizin đ hình thành hydroxyprolin và hydroxylizin trong procollagen (ti n collagen). Nh ư v y axit ascorbic c n cho vi c hình thành mơ liên k t, mơ s o và khung protein xươ ng. Vitamin C giúp cho s t đưc h p thu t t do đĩ ng ăn ng a đưc hi n t ưng thi u máu hay g p cá do thi u vitamin C. Ngồi ra vitamin C cùng v i vitamin E tham gia vào quá trình h n ch s hình thành peroxit lipit trong mơ cá. Thi u vitamin C cá salmon và trout cĩ bi u hi n bi n d ng c u trúc (scoliosis, lordosis, s n m t, mang và vây b t th ưng), xu t huy t n i. Nh ng d u hi u này xy ra tr ưc c nh ng d u hi u khơng đ c tr ưng nh ư gi m ăn và y u t, kém linh ho t (anorexia và lethargy). Bi n d ng c u trúc c ũng th y channel catfish, carp, tilapia. Gn đây ng ưi ta c ũng th y b sung vitamin C cho channel catfish và rainboww trout đã cĩ tác d ng t ăng đáp ng mi n d ch (tăng ho t tính th c bào ca t bào h th ng mi n d ch). Yamamoto et.al. 1985 mơi tr ưng ơ nhi m kim lo i n ng (Yamamoto et.al. 1985), thu c di t cơn trùng ch a hydrocacbon chlorinated (Mayer et.al. 1978 làm tăng nhu c u vitamin C c a cá. Vitamin C r t d b phá h y trong quá trình d tr và ch bi n, do v y ng ưi ta ph i b o v nĩ tr ưc khi b sung vào th c ăn cá. Vitamin C khi s d ng cho cá th ưng d ng b c v i ethylcellulose hay b c v i m, d ng phosphorylated ascorbic là d ng khá b n nh ưng đt ti n cho nên c ũng it đưc dùng. 6 - VITAMIN NHĨM B Bng 8.1 : Tĩm t t nh ng tri u ch ng thi u vitamin nhĩm B c a cá Tên vitamin Nhu c u Tri u ch ng thi u (mg/kg) 0,5 Ch y máu vây, hi n t ưng th n kinh, nh t màu, kém Thiamin (B 1 10-20* ăn, ch m l n. S d ng cá s ng làm th c ăn s thi u B1 vì trong th t cá s ng cĩ thiaminase gây vơ ho t thiamin Riboflavin (B 2 4-7 Kém ăn, ch m l n, t l ch t cao, ch y máu da v à 15-20* vây, hi n t ưng th n kinh, s ánh sáng Pyridoxin 4-5 Kém ăn, ch m l n, r i lo n th n kinh 8-12* Pentothenic axit 30-50 Kém ăn, ch m l n, l đ , ch m ch p, thi u máu, ch y Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 57
8. 40-50* máu da, l i m t Nicotinic axit 28 Ch y máu da, t l ch t cao 80-120* Biotin 1-2,5 Ch m l n, gi m ho t đ ng 0,5-1* Folic axit Vitamin NR B12 NR Inositol 440 Ch m l n, ch y máu da và vây, m t niêm m c da. 100-150 Cholin 4000 Ch m l n, gan nhi m m . 800-1200 Vit. C NR Ch m l n, bi n d ng c t s ng, xu t huy t vây, đu v à 300-500 da. NR: Khơng cĩ nhu c u (dưi điu ki n thí nghi m) * T ăng 30 giai đon fry và 50% giai đon brood stock 7- NHU C U VITAMIN C A CÁ Nh ng nghiên c u v nhu c u vitamin h u h t th c hi n trên cá h i và nh ng k t qu nghiên c u này đưc ch p nh n cho nh ng lồi cá khác (bng 8.2) Bng 8.2 : Nhu c u vitamin c a nhĩm cá Salmonid (mg/kg th c ăn) (R. Stickney, 2000) Mc thêm vào Vitamin NRC (1993) th c ăn Vitamin A (IU) 2500 6000 Vitamin D3 (IU) 2400 2000 VitaminE 50 300-500 Vitamin K3 R* 10 Thiamin (B1) 1 15 Riboflavin (B2) 4-7 25 Pyridoxine 3-6 15 Pantothenic acid 20 50 Niacin 10 180 Biotin 0,15 0,6 Folic acid 1 8 Vitamin B12 0,01 0,03 Inositol 300 130 Cholin 1000 1000 Ascorbic acid (vitaminC) 50 150 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 58
9. R* : cĩ nhu c u nh ưng khơng xác đnh đưc s l ưng : dùng lo i vitamin C b n 8- S D NG VITAMIN TRONG TH C ĂN CÁ u h t vitamin b sung vào th c ăn cá đưc s n xu t b ng con đưng hố hc ho c vi sinh v t ho c k t h p c hai ch khơng ph i chi t t th c ăn t nhiên, vì các vitamin chi t t ngu n t nhiên r t đ t và hi u qu th p. Các vitamin t ng hp đưc s n xu t ra d ưi d ng khác nhau và đưc b o v đ ch ng l i s phân hu trong quá trình ch bi n và d tr .Khi s d ng vitamin đ tr n vào th c ăn ph i chú ý đ n đ b n c a vitamin. Các d ng vitamin khác nhau và cách b o v khác nhau thì cĩ đ b n khác nhau. Ví d : vitamin A d ưi d ng vitamin A acetat ch a trong viên nang, trong nang ch a m t caí khung (matrix) b ng gelatin cĩ cu trúc liên k t chéo, vitamin phân tán kh p trong cái khung này cùng v i ch t ch ng oxy hố và đưc b c m t l p v b o v b ng tinh b t ngơ. Th ưng trong viên gelatin ng ưi ta thêm c vitamin D 3 . Bng 8.3 : ð b n c a vitamin trong premix và trong viên ép đùn sau 3 tháng d tr nhi t đ trong phịng (F.Hoffmann-La Roche, 1988) Ho t tính cịn sau 3 tháng d tr nhi t đ trong phịng (%) Vitamin D ng s d ng Trong premix Trong viên ép đùn Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 59
10. Vitamin A Vitamin A acetate 70 - 90 70 - 90 Vitamin D Cholecalcalciferol 80 - 100 75 - 100 Vitamin E dl-a tocoferol acetate 90 - 100 90 - 100 Vitamin K Mu i menadione (K3) 65 - 85 40 - 70 Vitamin B1 Thiamin mononitrate 70 - 80 60 - 80 Vitamin B2 Tinh th 90 - 100 90 - 100 Pyridoxine Pyridoxine hydrochoride 80 - 90 80 - 90 Pantothenic acid Calcium d-pantothenate 80 - 100 80 - 100 Niacin Niacinamide và nicotinic acid 90 - 100 90 - 100 Biotin D-Biotin 80 - 100 70 - 90 Folic acid Tinh th 50 - 70 50 - 65 Vitamin B12 Dung d ch 1% 50 - 80 40 - 80 Cholin Mu i chloride khơng thêm 100 Inositol 100 100 Ascorbic acid Ascorbate-2-polyphosphate 90 90 Tinh th 30 - 70 10 - 30 ð b n c a vitamin D 3 trong điu ki n b o qu n nh ư vitamin A b ng 75 - 80%. Các d ng vitamin khác và đ b n c a nĩ trong th c ăn viên (ép đùn) và trong premix ghi bng 8.3 . Tuy nhiên c n l ưu ý đn đ b n c a vitamin C. Tinh th axit ascorbic c c k ỳ nh y c m v i s oxy hố. Trong 3 ngày d tr nhi t đ th ưng, tồn b ho t tính vitamin m t h t, trong viên ho t tính vitamin C ch cịn li 20% sau khi s lý nhi t và d tr . G n đây ng ưi ta s d ng asorbate-2- monophosphate (sn ph m này cĩ ascorbate-2-monophosphate và m t l ưng nh Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 60
11. ascorbate-2-polyphosphate, ho t tính acid ascorbic là 33% và 35 % l n l ưt). Dng vitamin này ch m t 15 % ho t tính trong viên ép đùn và d tr 3 tháng nhi t đ trong phịng, trong khi viên vitamin C b c m hay ethylcellulose m t t i 70-90% ho t tính trong cùng điu ki n. Câu h i ơn t p: 1. Cơng th c vitamin A, vai trị và nhu c u đ i v i cá. 2. Cơng th c vitamin D vai trị và nhu c u đ i v i cá. 3. Cơng th c vitamin E vai trị và nhu c u đ i v i cá. 4. Vai trị vitamin C đi v i cá và nh ng chú ý khi b sung vitamin C trong th c ăn cá. 5. Nh ng chú ý khi s d ng vitamin trong th c ăn tơm và cá. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 61
12. Ch ươ ng 7 NHU C U CH T KHỐNG 1. ðI C ƯƠ NG Ng ưi ta phân bi t ch t khống làm hai lo i: + Khống đa l ưng : Nhu c u l n h ơn 100mg/kg kh u ph n nh ư Ca, P, Mg, K, Na, Cl, và S. + Khống vi l ưng: nhu c u nh h ơn 100mg/kg kh u ph n nh ư Fe, Cu, Mn, Zn, Co, Mo, Cr, Se, F, I, và Ni. Thành ph n khống c a c ơ th cá h i và cá chép. Bng 7.1: Thành ph n ch t khống trong c ơ th cá (Shearer 1984, Kirchgessmer và Shwarz 1986) Cá h i Cá chép (10-1800g) (170-1150g) Khống đa l ưng (g/kg WB) Ca 5,2 6,1 P 4,8 5,0 Mg 0,33 0,25 K 3,2 2,1 Na 1,3 0,85 Khống vi l ưng (mg/kg WB) Fe 12 20 Cu 1,2 1,1 Mn 1,8 0,7 Zn 25 63 S trao đ i khống c a cá th hi n s ơ đ 1. V c ơ b n ng ưi ta ch p nh n r ng nhu c u khống c a cá t ươ ng ng v i đ ng vt b c cao. Tuy nhiên, mơi tr ưng xung quanh (nưc) là ngu n cung c p khống quan tr ng, ngồi th c ăn. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 62
13. N ưc Máu Mơ (cơ th ) Kh u Phân, ph n n ưc ti u S ơ đ 1: Trao đi khống cá 2. CANXI - PHOTPHO - MAGIE 2.1. Canxi: Ca c a c ơ th cá phân b t p trung x ươ ng, vây. Hàm l ưng Ca c a cá chép (kh i l ưng - 340-3300mg) nh ư sau: Ct s ng: 80g/kg (69-96g/kg) Cơ : 124mg/kg (57-410mg/kg) Gan : 38mg/kg (21-155mg/kg) T l Ca/P c a x ươ ng và vây là 1,5-2,1 và c a tồn b c ơ th là 0,7-1,6. Nng đ Ca c a n ưc là 200mg/l đáp ng đ nhu c u Ca cho cá h i. N u lưng Ca c a n ưc th p (5mg/l) thì cá ph i l i dng Ca c a kh u ph n. Nh ư v y sinh tr ưng c a cá ph thu c vào n ng đ Ca và pH c a n ưc. Ng ưi ta c ũng th y n ng đ nhơm trong máu cao làm gi m s h p thu Ca. Nh ng h nưc axit, pH th p, Ca th p và Al cao làm gi m t l s ng c a cá rõ r t. Nh ng h nào cĩ n ng đ Ca nh h ơn 0,8mg/l; pH nh 4,5 th ưng khơng cĩ cá (Howell et al. 1983). P c ũng làm gi m th p h p th Ca. Vy nhu c u c a cá trong kh u ph n là bao nhiêu? Nĩi chung khĩ xác đnh đưc nhu c u Ca c a cá. Cá h i cĩ th tr ng ban đ u là 1,2 g khơng th y bi u hi n sinh Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 63
14. tr ưng khác nhau khi kh u ph n ch a 0,3-3,4g Ca/kg và n ng đ Ca n ưc là 20- 30mg/l. Cá da tr ơn cĩ th tr ng 6-24g s ng trong n ưc n ng đ Ca là 56mg/l đáp ng sinh tr ưng t i ưu khi kh u ph n ch a 8gCa/kg (+8g photpho h u d ng) nh ưng sinh tr ưng gi m khi Ca kh u ph n là 20g/kg. Cá h i Châu Âu, cá chép thích h p vi kh u ph n 18-22g/kg Ca. O. aureus thích h p kh u ph n 8gCa/kg trong điu ki n n ưc khơng cĩ Ca. 2.2. Photpho Cá l y P t n ưc kém h ơn Ca. Ví d cá h i (cá gi ng) h p th P t n ưc ch bng 1/400 so v i Ca t n ưc. H p thu P t n ưc c ũng ph thu c vào nhi t đ n ưc và hàm l ưng Ca n ưc. H p thu P t n ưc t ăng khi nhi t đ t ăng và n ng đ Ca nưc gi m. Nh ư v y ngu n P kh u ph n đ i v i cá quan tr ng h ơn là ngu n P t n ưc. Nhu c u P kh u ph n c a cá n m trong ph m vi 0,4-0,7% kh u ph n ph thu c vào: + C u t o ng tiêu hố: lồi cá cĩ d dày h p thu P t t h ơn cá khơng cĩ d dày, ngay c khi ngu n P cĩ đ l i d ng kém. + Ngu n Photpho: P phytic khơng l i d ng đưc vì cá khơng cĩ enzym phytase. Gi ng nh ư đng v t trên c n, photpho monocanxi cĩ đ l i d ng cao nh t, đi và tri canxi thì kém h ơn, nh t là cá chép ( b ng 7.2). Bng 7.2: Sinh tr ưng c a cá h i và cá chép (g) theo v i đ l i d ng c a photpho kh u ph n. Cá h i (11 tu n) Cá chép (4 tu n) Monocanxi photphat 640-710 270-287 Dicanxi photphat 610 150 Tricanxi photphat 494 112 P trong b t cá, cazein, n m men đ u đưc rainbow trout l i d ng t t, cá chép li d ng t t P trong n m men và cazein. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 64
15. 2.3. Magiê Mg gi vai trị quan tr ng trong ph n ng photphoryl hố và m t vài enzym. M c Mg trong n ưc ng t khơng đáp ng d nhu c u Mg c a cá, ph i b sung m t l ưng thích đáng vào kh u ph n. N ưc bi n ch a 1,3g Mg/lít thì đáp ng đ nhu c u Mg cho cá bi n. Cowey et. al. (1977) làm thí nghi m v i cá h i n ng kho ng 30g th y r ng tính ham ăn, t ăng tr ng và FCR t t khi kh u ph n ch a 1000mg Mg/kg so v i kh u ph n 26-63mg Mg/kg. Thí nghi m cá h i non th y 200-300mg Mg/kg thì đ cho sinh tr ưng n u n ưc ch a 1,7mg Mg/lít. Thi u Mg g n v i m c Ca 26-40g/kg kh u ph n đã làm t ăng nephrocalcinosis (nephocalcinosis: Ca l ng đ ng th n), natri trong c ơ c ũng tăng, làm cho th t nát vì c ơ th t ch a nhi u n ưc. Ơ cá chép thi u Mg làm gi m thu nh n th c ăn, nghèo sinh tr ưng và inertia. Trong m t thí nghi m ng ưi ta th y m c Mg là 52mg/kg đã làm t ăng t l t vong t đĩ ng ưi ta th y nhu c u t i thi u Mg ph i là là 400-700mg/kg kh u ph n. 3- CÁC NGUYÊN T KHỐNG KHÁC Bng sau đây tĩm t t ch c n ăng c a các nguyên t vi khống: Bng 7.3: Tĩm t t vai trị dinh d ưng c a m t s nguyên t vi l ưng Nguyên t Ch c n ăng Bi u hi n thi u và nhu c u Fe Cu t o Hb, myoglobin, Ch m l n, th p Hb và hematocrit. cytocrome và nhi u enzym 200mg/kg th c ăn c a cá chép. khác 30mg/kg th c ăn c a cá da tr ơn. Cu Tham gia vào các enzym cĩ Ch m l n, viêm cata, tim y u. đng nh ư cytocrome oxidase, 3mg/kg th c ăn c a cá chép. feroxydase, tyrosinase, 5mg/kg th c ăn c a cá da tr ơn superoxide dismutase Mn Coenzym c a m t s enzym Ch m l n, c t s ng ng n (short body tng h p ure, trao đi axit dwarfism). Viêm cata, t l t vong cao, amin, axit béo và oxy hố 2,4mg/kg th c ăn c a cá da tr ơn , glucose. 13mg/kg th c ăn c a cá chép Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 65
16. Zn Cofactor c a m t s enzym Ch m l n, kém ăn, viêm cata, th i vây và thành ph n c a nhi u và da, t vong cao. metaloenzym nh ư cacbonic 20mg/kg th c ăn c a cá da tr ơn. anhydrase, carboxypeptidase, 15-30mg/kg th c ăn c a cá chép malic dehydrogenase, alkali photphatase , superoxid dismutase, ribonuclease và DNApolymerase. Co Thành ph n c a vitamin B 12 Ch m l n, s l ưng h ng c u gi m, m c khuy n cáo 1 - 6mg/kg th c ăn. Se Thành ph n c a glutathion Ch m l n, thi u máu, viêm peroxidase , phân gi i peroxid cata. Mc khuy n cáo sinh ra trong quá trình oxy 0,25mg/kg th c ăn c a cá da tr ơn hố m I Thành ph n hormon thyroxin 0,6-2,8mg/kg th c ăn c a cá h i Khống h n h p dùng cho cá (premix). 2,1% CaCO 3 0,034% Cu (OH) 2.2CuCO 3 73,5% CaHPO 4.2H 2O 0,081% ZnCO 3 8,1% K 2HPO 4 0,001% KI 6,8% K 2SO 4 0,002%NaF 3,1% NaCl 0,020% CoCl 2 2,5% MgO 0,0686% axit citric 0,558% MnCO 3 Câu h i ơn t p 1. Sơ đ chuy n hố khống c a cá. 2. Vai trị c a Ca, P, Mg, và nhu c u c a cá. T i sao kh n ăng l i d ng P dưi d ng axit phytic cá r t th p, bi n pháp kh ăc ph c. 3. Cho ví d v m t cơng th c khống h n h p c a cá và cho ý ki n nh n xét v cơng th c khống này. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 66
17. Ch ươ ng 8 TH C ĂN ð NG V T THU S N 1- TH C ĂN ð NG V T THU S N 11. Phân lo i th c ăn Ng ưi ta x p th c ăn cho đ ng v t thu s n thành 5 nhĩm d a vào thành ph n dinh d ưng và cách s d ng : + Th c ăn thơ xanh: bao g m th c ăn xanh nh ư rau c xanh, th c ăn thơ khơ nh ư c khơ, r ơm, thân cây ngơ T l x ơ/CK trong th c ăn th ưng l n h ơn 18%. + Th c ăn gi u n ăng l ưng : nhĩm th c ăn cĩ hàm l ưng protein nh h ơn 20% và x ơ/CK nh h ơn 18% . + Th c ăn gi u protein : nhĩm th c ăn cĩ hàm l ưng protein l n h ơn ho c bng 20%, đĩ là protein ngu n g c đ ng v t nh ư b t th t, b t cá, b t lơng v ũ thu phân và protein ngu n g c th c v t nh ư khơ d u đ t ươ ng, khơ d u bơng, gluten ngơ + Th c ăn gi u khống nh ư b t đá, monocanxiphosphat, dicanxiphosphat + Th c ăn b sung: g m th c ăn b sung dinh d ưng nh ư vitamin, ch t khống, axit amin, và th c ăn b sung phi dinh d ưng (feed additives) nh ư ch t ch ng oxy hố, s c ch t, các thu c phịng b nh 1.2. ðc đim dinh d ưng c a các lo i th c ăn 1.2.1. Th c ăn gi u n ăng l ưng Các lo i h t ng ũ c c và ph ph m c a ng ũ c c, các lo i b t c n m trong nhĩm th c ăn này.Thành ph n hố h c : Tinh b t chi m 2/3 kh i l ưng h t, protein 9 – 12%, m 2 – 4%, x ơ trung bình 6% nh ưng khác nhau nhi u gi a các lo i h t và ph ph m c a h t. Bt s n là ngu n th c ăn gi u tinh b t (60-70%/CK) nh ưng protein l i r t th p (0,9%/CK). 1.2.2. Th c ăn gi u protein Cĩ hai nhĩm là th c ăn protein cĩ ngu n g c th c v t và ngu n g c đ ng v t. Nhĩm th c ăn protein ngu n g c th c v t cĩ hai nhĩm nh : Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 67
18. + Nhĩm th c ăn cĩ 20 – 30% protein thơ, trong nhĩm này cĩ bã r ưu, bã bia, bã m ch nha, hàm l ưng protein 25 – 27%, ch t l ưng protein th p ( thi u lysine), x ơ t ươ ng đi cao ( 12 – 15%). + Nhĩm th c ăn ch a 30 – 45% protein, trong nhĩm này cĩ các lo i khơ d u lc, khơ d u bơng, khơ d u lang, khơ đ t ươ ng, khơ h ưng h ưng d ươ ng, khơ ci d u, Hàm l ưng protein c a các lo i khơ d u này t 42 – 46%. Ch t lưng protein cao h ơn nhĩm th c ăn trên. Tuy nhiên khơ d u lanh và khơ d u bơng nghèo lysin, khơ d u l c nghèo axit amin ch a S, ch cĩ khơ đ t ươ ng là cĩ ch t l ưng khá hồn tồn. T l x ơ c a nhĩm th c ăn này th p h ơn nhĩm trên ( 9 – 11%), riêng khơ đ t ươ ng r t th p (5%). Ch t béo c a nhĩm khơ d u ph thu c vào cách l y d u, n u l y d u b ng cách ép thì ch t béo c a s n ph m cịn 6- 8%, cịn chi t d u b ng dung mơi h u c ơ thì ch t béo ch cịn 1 – 2%. Sau đây là đc đim dinh d ưng c a m t s lo i khơ d u : + Khơ đ t ươ ng : 42 – 48% protein, gi u lysine ( 2,45%) nh ưng h n ch methionine và cystine, Ca, P, và vitamin B. Kh u ph n nuơi cá O. niloticus cĩ th thay hồn tồn b t cá b ng khơ đ t ươ ng n u b sung thêm 0,25% methionine. + Khơ d u bơng : 40 – 45% protein, nghèo methionine, cystine, lysine, Ca, P, gi u vitamin B 1, ch a 0,003 – 0,2% gossypol là ch t đ c gây c ch enzym tiêu hố và làm gi m đ ngon c a khơ d u bơng. + Khơ d u l c: 45 – 50% protein,nghèo lysine, methionine, cystine, d tr trong điu ki n nĩng m s s n sinh mycotoxin, đc bi t là aflatoxin. Cá r t nh y c m v i đ c t aflatoxin, li u gây đ c cá là 1 ppb trong khi gà con là > 50 ppb, l n con ≥ 50 ppb, bê > 200 ppb. + Khơ d u c i d u : protein gi ng khơ d u đ t ươ ng, ch a glucozit làm gi m sinh tr ưng c a cá chép. Glucozit b n đ i v i nhi t. + Khơ d u h ưng d ươ ng : 35 – 40% protein, khơng thy cĩ ch t đ c, x ơ cao ( 16%). + Khơ d u v ng : 40% protein, gi u methionine, arginine và leucine., nh ưng thi u lysine. Ch a axit phytic d k t h p v i ch t khác nh ư axit amin, vi Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 68
19. khống t o thành phytat khơng hồ tan, khơng h p thu đưc, làm m t cân đi axit amin và vi khống kh u ph n. Nhĩm th c ăn gi u protein ngu n g c đ ng v t g m cĩ b t th t, b t th t xươ ng, b t máu, b t cá, ph ph m s a Thành ph n dinh d ưng c a m t s lo i th c ăn này ghi b ng 8.1. Bng 8.1 : Thành ph n dinh d ưng c a nhĩm th c ăn protein ngu n g c đ ng v t Khống% Th c ăn Protein% Béo% Na P Bt th t 53 10 8,0 4,03 Bt th t x ươ ng 51 10 10,0 5,07 Bt máu 80 2 0,3 0,22 Bt cá 50% protein 53 4 - - 70% protein 74 1 - - 65% protein 68 1 - - Sa : B t s a kh m 34 1 1,2 1,0 Váng s a ( whey) 14 1 0,9 0,8 Bt tơm 49-74 - Nghèo lysine h ơn Ph ph m gia c m 60-65 15-20 bt cá Catfish cĩ th Bt lơng v ũ thu phân 80-85 - dùng 15% b t lơng vũ thu phân Sau đây là đc đim m t s th c ăn gi u protein ngu n đ ng v t : + Bt cá : Bt cá cĩ 50 – 65 – 70% protein, r t cân đ i v i axit amin, gi u lysine (7,8%/CP), methionine (3,5%/CP), methionine+cystine (4,7%/CP), tryptophan ( 1,3%/CP), threonine ( 4,9%/CP). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 69
20. Ch t lưng b t cá ph thu c vào lồi cá và ph ươ ng pháp ch bi n và d tr . Cĩ hai ph ươ ng pháp ch bi n b t cá: - Ch bi n m : Cá t ươ i đem h m h ơi sau đĩ ép đ tách n ưc và d u, bã đưc s y khơ nghi n thành b t, làm b n b t b ng các ch t ch ng oxy hố. Dch ép đưc chi t m , cơ đc r i cho thêm vào b t đ b sung vitamin và protein hồ tan. - Ch bi n khơ : Cá sau khi n u chín ( ho c h m chín) r i làm khơ khơng tách m . B t cá c ũng cĩ th ch bi n theo ph ươ ng pháp chi t b ng dung mơi. B t cá ch bi n theo ph ươ ng pháp này r t gi u protein ( 80%) và ít m. + Bt tơm : Là ph ph m c a nhà máy ch bi n tơm đơng l nh bao g m đ u tơm và v tơm. Hàm l ưng protein 30-40%, chitin 10-15%. B t đ u tơm là ngu n cung c p axit béo n3, cholesterol, asthaxanthin và ch a c cht d n d . B t đu tơm cĩ th thay 20-30% b t cá. + Cá ưp ( fish silage ) : ðây là cách b o qu n b ng ph ươ ng pháp lên men sinh h c trong mơi tr ưng axit. Cá hay ph ph m cá đưc ch t nh , tr n v i b t s n và r m t theo t l 5 kg cá + 3 kg b t s n + 2 kg r m t. Cĩ th thay b t s n b ng b t go, b t ngơ, b t các lo i khoai c ho c ch c n v i r m t. Cĩ điu ki n thêm axit h u c ơ nh ư axit formic hay ch ph m lên men lactobacillus. Cá đã b ăm nh đ t vào các thùng nh a kín, th nh tho ng khu y đ u. Trong quá trình , axit lactic đưc hình thành, pH xu ng d ưi 4,5 nh v y s n ph m đưc b o qu n vài tháng khơng h ng. Cá ưp cĩ hàm l ưng protein t 30 – 50%/CK tu ỳ theo nguyên li u đem và cĩ nhi u axit amin quý nh ư lysine, methionine. + Bt lơng v ũ thu phân : Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 70
21. Hàm l ưng protein cao t i 80-85% nh ưng khơng cân đi axit amin (nghèo lysine, histidine và tryptophan). B t lơng v ũ cĩ th thay 30% b t cá trong kh u ph n cá rơ phi và cá trê. +Bt th t: Bao g m ph ph ph m lị m , hàm l ưng dinh d ưng bi n đi nhi u tu ỳ theo ngu n ph ph m, protein t 30-50%, lipit 8-11%, Ca 4,5-5% và P 8- 10%. +Bt máu : Bt máu cĩ hàm l ưng protein cao t i 85-90%, gi u lysine, tuy nhiên t l tiêu hố protein bi n đ ng t 40-80% tu ỳ cách s y. 1.2.3. Th c ăn b sung Cĩ hai nhĩm th c ăn b sung, đĩ là th c ăn b sung dinh d ưng và th c ăn b sung phi dinh d ưng (feed additives). Th c ăn b sung dinh d ưng bao g m th c ăn b sung vitamin, vi khống, axit amin t ng h p Thơng th ưng th c ăn b sung lo i này đưc s n xu t dưi d ng premix. Premix là m t h n h p ch a ho t ch t và ch t mang. Ho t ch t cĩ th là axit amin, vitamin, nguyên t vi l ưng, cịn ch t mang thì tu ỳ lo i ho t ch t mà cĩ th khác nhau. Ví d đ i v i ho t ch t là vitamin, axit amin thì ho t ch t là tr u hay cám mì nghi n m n, đi v i ho t ch t là vi khống thì ch t mang là b t đá. ð cho các ho t ch t tr n đ u vào ch t mang thì kh i l ưng riêng và kích th ưc c a ho t ch t- ch t mang ph i t ươ ng đươ ng nhau, th i gian b o qu n t ươ ng đng và khơng phá ho i nhau. + Th c ăn b sung phi dinh d ưng: Bao g m ch t ch ng oxy hố, ch t to m u, t o mùi, ch t h p ph mycotoxin, enzym, ch t d n d , ch t k t dính Sau đây xin gi i thi u m t s th c ăn b sung này : - Ch t ch ng oxy hố: Trong cơng nghi p th c ăn thu s n ng ưi ta th ưng s d ng các ch t ch ng oxy hố là Ethoxyquin (1,2 dihydro-6 cthoxy- Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 71
22. 2,2,4 trimethyl quinoline) v i li u 150ppm, BHT (Butylated hydroxy Toluen) vi li u 200ppm, BHT (Butylaled hydroxy Anisole) v i li u 200ppm. - Ch t ch ng n m: Cĩ các lo i nh ư potassium sorbate, polypropilene glycol, aluminiumsilicat, Mycofix-plus ng ăn ng a s phát tri n c a m t s nm m c s n sinh mycotoxin. - S c ch t: Cá khơng th sinh t ng h p đưc các s c t nên ph i đưc cung c p t th c ăn. S c t cĩ nhiu trong th c ăn t nhiên nh ư rong, t o, rau c xanh, các s c t t ng h p th ưng chi t rút t các ngu n th c v t trên. Hai lo i s c t s d ng trong th c ăn c a cá h i (làm đ da, c ơ và vây) là asthaxanthin và cathaxanthin. Asthaxanthin c ũng dùng đ t o màu cho tơm hùm. Các s c t trên c ũng dùng cho cá c nh. ði v i cá tra hay basa ng ưi tiêu dùng ưa thích th t cá tr ng khơng vàng, nh ư v y đ i v i loa cá này ng ưi ta khơng dùng s c t hay nh ng lo i th c ăn t nhiên ch a s c t nh ư ngơ vàng hay rau xanh. - Ch t d n d : Các axit amin t do nh ư glycine, alanine, glutamate ; mt s peptid nh ư betain cĩ tác d ng h p d n tơm, cá. Các ch t này hi n di n trong b t tơm, b t cá, b t m c, b t các lồi nhuy n th hay trong các s n ph m thu phân c a nh ng th c ăn này, các lo i này cĩ th tr n vào th c ăn mc 1-5%. - Ch t k t dính : Ch t k t dính làm cho th c ăn b n trong n ưc. Ch t k t dính th ưng dùng là tinh b t ng ũ c c, tinh b t s n cĩ th dùng 5% trong h n h p th c ăn viên. Các ch t k t dính khác đưc dùng nhi u trong cơng nghi p th c ăn thu s n là alginate, gelatin, chitosan, bentonite, CMC (carboxyl methyl cellulose). 1.2.4- Th c ăn t nhiên Nhĩm th c ăn t nhiên bao g m phytoplankton, zooplankton, mùn bã hu c ơ và sinh kh i vi khu n. Sau đây xin gi i thi u m t s đc đim dinh dưng c a nhĩm th c ăn này. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 72
23. Phytoplankton Phytoplankton là nhĩm t o phù du cĩ hàm l ưng protein cao (40-50%), gi u các axit amin thi t y u nh ư lysine, arginine, threonine nh ưng thi u axit amin ch a l ưu hu ỳnh là methionine và cystine. Lipid trong t o bi n đng t 7- 15% kh i l ưng khơ, các nhĩm t o bi n gi u axit béo ω 3 là ngu n axit béo quan tr ng cho các sinh v t bi n. Khống t ng s c a t o th ưng cĩ hàm l ưng <10% (t o Spirulina cĩ 8,9% khống, 0,1% Ca, 1,2% P và 3,3% Mg). Zooplankton Nhĩm đng v t phù du này cĩ giá tr dinh d ưng cao và phù h p v i t p tính dinh d ưng c a r t nhi u lồi thu s n, đc bi t giai đon đu tiên c a quá trình sinh tr ưng. ðc đim dinh d ưng c a nhĩm zooplankton là gi u protein (50-60%), gi u axit amin thi t y u, gi u lipid ((20%) và các axit béo quan tr ng (b ng 8.2). Bng 8.2: Thành ph n dinh d ưng c a m t s zooplankton n ưc bi n và n ưc ng t Zooplankton Thành ph n dinh d ưng (% v t ch t khơ) CK CP EE Tro GE Kcal/kg Rotifier 11,2 64,3 20,3 6,2 4866 Anostraca 11,0 61,3 19,5 10,1 5835 (Artemia) Cladocera 9,8 56,5 19,3 7,7 4800 Malacostraca 24,6 49,9 20,3 19,6 5537 Ostracoda 35,0 41,5 - - 5683 Copepoda 10,3 52,3 7,1 1,7 5445 (Ngu n: Hepher 1988) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 73
24. - Rotifera Là nh ng zooplankton cĩ kích th ưc 0,04-0,1 m/m, th ưng th y trong nưc ng t (g m các nhĩm Brachionus, Karetella, Polgartha), n ưc l và n ưc bi n (g m nhĩm Brachionus). Brachionus plicalitis cĩ hai nhĩm cĩ kích th ưc khác nhau, chúng cĩ kh n ăng trinh s n t o ra m t qu n th tồn con cái. B. plicatilis đưc dùng đ ươ ng nuơi u trùng cá bi n trong m t hai tu n đu. - Cladocera Là giáp xác b c th p ph bi n trong n ưc ng t g m các gi ng Moina, Daphnia, Bosmina, Sida. Cladocera cĩ kích th ưc trung bình 0,2-0,7 m/m, là th c ăn th ưng g p trong các lồi cá, đc bi t cá b t m i n . - Copepoda Là giáp xác cĩ kích th ưc l n h ơn Cladocera (0,8-1,2 m/m), Copepoda là m t ph n th c ăn c a cá b t m i n hay th c ăn c a cá ăn đng v t phù du khác. Copepoda gi u protein và axit béo quan tr ng, r t thích h p cho tơm cá. - Artemia Artemia là giáp xác b c th p thu c h Artemiidae, đưc x p thành hai nhĩm d a vào thành ph n axit béo ch ưa no nhi u n i đơi (PUFA) và phân b đa lý, đĩ là "nhĩm n ưc ng t", gi u axit béo 18: 3 ω3 và "nhĩm n ưc bi n" gi u axit béo 20: 5 ω3. Các lồi cá n ưc ng t s d ng hai nhĩm Artemia trên khơng cĩ s khác nhau v t ăng tr ưng và t l s ng trong khi m t s lồi cá bi n s d ng "nhĩm Artemia n ưc ng t" cĩ t l sơng r t th p so v i s d ng "nhĩm Artemia n ưc bin". Các nghiên c u cho th y các lồi cá bi n r t c n các axit béo 20: 5 ω3 và 22: 6 ω3, trong khi "nhĩm Artemia n ưc ng t" l i thi u h t các axit béo k trên. ð t ăng l ưng axit béo PUFA cho sinh kh i Artemia, nhi u k thu t làm gi u axit béo cho Artemia đưc s d ng nh ư cho Artemia t m trong dung d ch gi u dinh d ưng hay cho ăn th c ăn ch a nhi u axit béo PUFA. Mùn bã h u c ơ và sinh kh i vi khu n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 74
25. Mùn bã h u c ơ là s n pj m phân gi i ch t h u c ơ cĩ ngu n g c t đng vt ho c th c v t. Mùn bã h u c ơ cĩ giá tr dinh d ưng th p nh ưng g n trên mùn bã h u c ơ là nh ng t p đồn n m, vi khu n và các protozoa làm nhi m v phân hu ch t h u c ơ. L ưng protein trong mùn bã h u c ơ ch kho ng 10%, nh ưng n u k chung v i t p đồn sinh v t cơng sinh thì giá tr dinh dưng c a mùn bã h u c ơ t ăng lên nhi u l n, đc bi t sinh kh i vi khu n là ngu n cung c p axit amin thi t y u, nh t là nhĩm axit amin ch a l ưu hu ỳnh. 1.2.5- S s ng probiotic trong nuơi tr ng thu s n Do yêu c u v v sinh an tồn th c ph m ngày càng cao, kháng sinh và các hố ch t dùng làm th c ăn b sung (feed additives) trong th c ăn cho đ ng vt nuơi trên c n và đng v t nuơi d ưi n ưc đưc ki m sốt ngày càng ch t ch . Kho ng 20 n ăm tr ưc đây kháng sinh dùng v i m t l ưng r t l n, hàng năm l ưng kháng sinh s n xu t ra lên t i 27 ngàn t n, 90% s l ưng này b sung vào th c ăn chãn nuơi (theo International Poultry Production s 1998). Kháng sinh đã t o ra nh ng dịng vi kháng sinh, lồi ng ưi đã t n hàng t đơ la đ nghiên c u và tìm ra nh ng lo i kháng sinh m i thay th kháng sinh c ũ đã m t tác d ng di t khu n. Ngày nay kháng sinh đã b h n ch s d ng làm ch t kích thích sinh tr ưng và phịng b nh trong ch ăn nuơi và nuơi tr ng thu s n. B t đ u t n ăm 2006, C ng đ ng Châu Âu đã c m s d ng t t c các loi kháng sinh làm th c ăn b sung trong ch ăn nuơi và nuơi tr ng thu s n. Nhi u bi n pháp đã đưc áp d ng đ thay th kháng sinh, trong s các bi n pháp này probiotic đã cĩ tác d ng l n và cĩ nhi u tri n v ng. Nauy gi m lưng kháng sinh trong NTTS t 50 t n vào n ăm 1987 xu ng cịn 746,5kg năm 1997, nh ưng s n l ưng cá v n t ăng t 50 ngàn t n lên 350 ngàn t n. Lch s dùng probiotic trong NTTS cịn r t m i. Yasuda và Taga, l n đu tiên s d ng vi khu n nh ư m t ngu n th c ph m và nh ư m t tác nhân sinh hc đ kh ng ch b nh c a cá vào n ăm 1980. Vi khu n Vibrio alginolyticus đưc dùng nh ư m t probiotics cho tơm Ecuador vào n ăm 1992, nh v y s n lưng tơm đã t ăng 35% trong khi tồn b l ưng dùng kháng sinh gi m 94% trong th i gian t 1991 đ n 1995. Ngày nay vi c s d ng probiotic trong nuơi tơm Mexico c ũng tr ph bi n. FAO c ũng coi vi c nghiên c u probiotics cùng v i các ch t kích thích mi n d ch (immunostimulant), các ch t nâng cao kh mi n d ch (immune enhancers) nh ư m t trong các bi n pháp ch y u đ ci thi n ch t l ưng mơi tr ưng nuơi thu s n. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 75
26. Probiotic là gì? Theo Laurent Verschuere và CTV (2000) probiotic đưc đ nh ngh ĩa nh ư sau: Probiotic là nh ng vi khu n s ng cĩ nh h ưng t t cho con v t ch nh vào s bi n đ i h vi khu n g n v i con v t ch hay xung quanh con v t ch , t đĩ c i thi n kh n ăng s d ng th c ăn, nâng cao kh n ăng ch ng b nh và c i thi n ch t l ưng mơi tr ưng xung quanh” Da trên đnh ngh ĩa này chúng ta th y r ng probiotic cĩ th bao g m nh ng vi khu n ng ăn ng a b nh sinh (pathogen) phát tri n trong ng tiêu hố, trên c u trúc b m t đ ng v t ch và trong mơi tr ưng nuơi. Nh ng vi khu n cung c p ch t dinh d ưng khơng h tr cho con v t ch hay khơng cĩ m i quan h t ươ ng tác v i vi khu n khác, v i mơi tr ưng s ng c a con v t ch thì khơng bao g m trong đ nh ngh ĩa này. Probiotic cịn cĩ các tên khác là: Probiont, Probiotic Bacteria, Beneficial Bacteria. Hu h t probiotic đưc dùng nh ư m t tác nhân ki m sốt sinh h c trong nuơi tr ng thu s n thu c v vi khu n lactic (Lactobacillus, Carnobacterium ), Vibrio ( Vibrio alginolyticus ), Bacillus và Pseudomonas. Ki u tác đ ng c a probiotic Cĩ nhi u nghiên c u v c ơ ch tác đ ng c a probiotic, tuy nhiên c ũng ch ưa cĩ nh ng lý gi i đưc ch p nh n hồn tồn. Sau đây là tĩm t t nh ng ki u tác c a probiotic theo L. Verschuere và ctv. (2000) và Jenn-Kan Lu (2003) : ● Probiotic s n sinh các ch t c ch Vi khu n probiotic cĩ th s n sinh m t s hố ch t cĩ tác d ng di t khu n hay c ch ho t đ ng c a vi khu n b nh d ưi d ng đơn hay h n h p nh ư kháng sinh, bactericins, siderophores, lysozymes, proteases, hydrogen peroxid, axit h u c ơ hay diacetyl, nh đĩ ng ăn ch n b nh và h n ch s c nh tranh các ch t dinh d ưng và n ăng l ưng c a nh ng vi khu n cĩ h i. Tác đng này cĩ th th c hi n trên b m t (trên da) và trong ru t đ ng vt ch hay trong mơi tr ưng nuơi c y vi khu n. Các nhà vi sinh h c đã đư a ra các b ng ch ng sau: Lactobacillus sp. cĩ th s n sinh bactericins là ch t ưc ch tr ưng c a vi khác (ch y u là vi khu n gram (+). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 76
27. Các vi khu n bi n s n sinh enzym phân gi i vi khu n ch ng l i Vibrio parahaemolyticus ( V. parahaemolyticus là vi khu n hi u khí gram (-), th ưng nhi m trong h i s n và gây đc c p tính cho ng ưi). Alteromonas sp.dịng B-10-31, phân l p t n ưc bi n g n b c a Nh t s n sinh monastatin cĩ tác d ng c ch ho t tính protease c a Aermonas hydrophila và V. anguillarum (hai vi khu n này thu c vi khu n gram (-) th ưng nhi m trong n ưc, trong đt và th c ph m). ● Tranh giành hố ch t/năng l ưng v i nh ng vi khu n khác Tt c các vi khu n đ u yêu c u Fe đ t ăng tr ưng. Siderophores là chelat s t ba kh i l ưng phân t th p (<1500) do vi khu n probiotic sinh ra và cĩ th hồ tan s t k t t a đ cho vi khu n s d ng, các khu n h i khơng cĩ kh này cho nên thi u s t cho t ăng tr ưng c a chúng. Bn thân vi khu n cĩ h i b lo i b thì c ũng cĩ ngh ĩa là lo i b đưc đ i th cnh tranh các ch t dinh d ưng và n ăng l ưng dùng cho vi khu n probiotic và cho con v t ch . Cơ ch này xâ ra mơ và đưc th c nghi m v i V. anguillarum (dịng VL4335). ● Tranh giành v trí bám dính v i vi khu n cĩ h i Vi khu n probiotic cĩ th ng ăn tr s khu trú c a b nh sinh theo c ơ ch tranh giành trí bám dính trên vách ru t hay trên b m t các mơ khác. Vi khu n bám dính trên niêm m c ru t nh c ơ ch đ c tr ưng (da vào ch t bám dính (adhesin) c a vi khu n và các phân t receptor c a th ưng bì ru t) và c ơ ch khơng đ c tr ưng (da vào nh ng y u t hố v t lý h c). Năng l c c nh tranh bám dính và sinh tr ưng trong ru t hay niêm d ch đã đưc ch ng minh in vitro trên vi khu n probiotic Carnobacterium dịng K1 đi v i V. anguillarum và A. hydrophila . ● Nâng cao đáp ng mi n d ch c a ru t Kháng nguyên c a probiotic kích thích t bào niêm ru t s n sinh kháng th ch ng l i b nh. Ch t c ch c a probiotic ti p t c nâng cao hi u qu c a kháng th c a con v t ch . Trong th c nghi m ng ưi ta th y đ ng v t thí nghi m đưc b sung vi khu n lactic đã t ăng kh n ăng ch ng l i b nh truy n nhi m đưng ru t khá rõ r t. • Ci thi n ch t l ưng n ưc X lý nưc nuơi thu s n b ng probiotic đã th y gi m đưc ch t h u c ơ trong n ưc c a ao nuơi, gi m đuc BOD (Biochemical Oxygen Demand: yêu Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 77
28. cu oxy sinh hố) và gi m đ c amonia, nitrit và hydrogen sulfide, kh ng ch đưc vi khu n b nh. Ngồi các ki u tác đ ng trên ng ưi ta c ũng th y r ng vi khu n probiotic cịn gĩp thêm enzym cho con v t ch c ũng nh ư cung c p các nguyên t đa vi lưng cho con v t ch , giúp con v t ch s d ng th c ăn hi u qu h ơn và t ăng tr ưng t t h ơn. Tuy nhiên c ũng c n l ưu ý r ng trong m i t ươ ng tác v i vi t o thì vi khu n probiotic l i c ch s phát tri n c a vi t o, đc bi t t o đ . Trong s 41 dịng vi khu n th nghi m cĩ t i 23 dịng c ch sinh tr ưng c a t o đơn bào Pavlova lutheri nh ng m c đ khác nhau. Vi khu n probiotic h n ch s phát tri n c a t o là điu khơng mong mu n trong nuơi u trùng b ng k thu t nưc xanh (green-water technique), t c là k thu t b sung thêm t o đơn bào cho u trùng. ng d ng probiotics trong nuơI tr ng thu s n Cĩ 3 cách s d ng probiotic trong nuơi tr ng thu s n: ðư a tr c ti p vào n ưc đ vi khu n probiotic khu trú tr ưc trong n ưc, tr n probiotics vào th c ăn, ươ ng nuơi th c ăn s ng (rotifier, artemia) v i probiotic. ● Kt qu th c nghi m trên cá Cá h i đ i d ươ ng (Atlantic salmon) và cá h i n ưc ng t (O. mykiss) nuơi b ngth c b sung vi khu n probiotic là Camobacterium, vi khu n b nh đưc dùng trong th c nghi m là Aeromonas salmonicida. S l ưng A.salmonicida trong phân t 10 5 CFU/g gi m cịn 10 2 CFU/g phân sau khi dùng probiotic trong 3 ngày. Vi khu n probiotics là Pseudomonas fluorescens c ũng cĩ tác d ng h n ch A. salmonicida do c ơ ch tranh giành s t. Vi khu n P. fluorescens tác đng bên ngồi c ơ th cá. • Kt qu th c nghi m trên các lồi giáp xác (crustaceans) + K t qu th c nghi m trên tơm Artemia ươ ng nuơi b ng mơi tr ưng b sung Bacillus sp . đã c i thi n t l nuơi s ng c a tơm Penaeus monodon khi cho nhi m Vibrio harveyi . Sau 10 ngày nuơi nhĩm tơm thí nghi m cĩ t l nuơi s ng là 100% cịn nhĩm đi ch ng là 26%. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 78
29. Vi khu n proboiotic là V. alginolyticus hàng ngày đư a vào b nuơi u trùng tơm (b 25-60 t n) đã làm t l nuơi s ng và kh i lu ng c a tơm cao hơn tơm đi ch ng hay tơm dùng oxytetracycline. Vi khu n cĩ h i V. paraheamolyticus khơng phát hi n th y trên tơm dùng probiotic, trong khi đĩ phát hi n th y 10% m u tơm cĩ vi khu n gây bnh này trên tơm nh n kháng sinh hay trên tơm đi ch ng. Indonesia ng ưi ta dùng Bacillus cho ao nuơi tơm đã giúp tơm phát tri n 160 ngày khơng cĩ v n đ gì, trong khi đĩ t t c nh ng ao nuơi khơng dùng Bacillus đu th t b i do Vibrio đã gi t ch t tơm tr ưc 80 ngày nuơi. + Kt qu th c nghi m trên cua Diatom và rotifier v i dịng vi khu n PM-4 r i đưa vào b nuơi u trùng cua (Portunus trituberculatus) trong 7 ngày, dung tích b 200m 3, b c ũng đã nuơi diatom và rotifier. Cĩ m i t ươ ng quan âm gi a s cĩ m t c a PM-4 vi m t đ c a Vibrio spp . Trong 7 thí nghi m, t l s ng c a u trùng cua b sung PM-4 là 27,2%; trong 6/9 thí nghi m khơng cĩ PM-4, u trùng khơng phát tri n, t l s ng ch đ t 6,8%. ● Probiotics dùng trong x lý n ưc Hp ch t h u c ơ trong n ưc, d ưi tác c a h u h t vi khu n, b phân gi i thành amoniac, amoniac tham gia vào quá trình nitrit hố bi n thành nitrit - - (NO 2 ) r i thành nitrat (NO 3 ) nh nhĩm vi khu n t d ưng mà ch y u là Nitrosomonas và Nitrobacter theo ph n ng tĩm t t nh ư sau: Nitrosomonas - - 2NH 3-N + 3O 2 2NO 2 -N +2H 2 + 2H Nitrobacter - - 2NO 2 -N + O 2 2NO 3 -N Nitrat l i đưc th c v t và t o bi n thành nitrit r i đưc chloroplast + chuy n thành NH 4 đ sinh t ng h p protein. Protein l i b vi khu n phân gi i thành NH 3. Quá trình phân gi i hình thành NH 3 nhanh h ơn quá trình l y NH 3 đ tng h p protein, n ng đ NH 3 trong n ưc s cao và cĩ h i cho s s ng c a đng v t n ưc. Thơng th ưng ng ưi ta dùng ch t h p ph (nh ư zeolite hay De-Odorase chi t t cây Yucca) đ gi m l ưng NH 3 trong mơi tr ưng nuơi. Vi khu n probiotic (ch y u là Nitrobacter ) cĩ vai trị thúc đy quá trình nitrit hố nh đĩ làm gi m b t n ng đ NH 3 trong n ưc. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 79
30. Nhĩm vi khu n Bacillus sp. c ũng th ưng đưc s d ng đ x lý n ưc. Ngày nay probiotic đã đưc dùng khá ph bi n trong ch ăn nuơi và nuơi tr ng thu s n. Thơng th ưng ng ưi ta ph i h p probiotic v i prebiotic (prebiotic là nh ng ch t h tr vi khu n cĩ l i phát tri n và lo i b nh ng vi khu n cĩ h i nh ư manan oligosacharide và glucan oligosacharide), v i vi khống và v i ch t h p ph amoniac. Ví d Shrimp-604TM c a hãng Alltech (M) là s n ph m ph i h p c a manan oligosacharide, crơm và selen h u c ơ cùng v i ch t h p ph amoniac chi t rút t cây yucca dùng cho tơm r t hi u qu (năng su t và t l nuơi s ng t ăng 10%, hi u su t chuy n hố th c ăn t ăng 20%, t c đ t ăng tr ưng t ăng 30%). 2-CH T KHÁNG DINH D ƯNG VÀ CH T ð C 2.1- Ch t kháng dinh d ưng +Ch t c ch tripsin: ð t ươ ng s ng ch a các tinh th protein d ng c u cĩ tác d ng c ch tripsine (1kg đ t ươ ng s ng cha kho ng 3g), nh ng tinh th protein này k t hp v i tripsine và chimotripsine t o thành nh ng ph c b n, làm m t ho t tính ca enzym. Cá ăn đ t ươ ng s ng thì sinh tr ưng b c ch do s tiêu hĩa protein b c n tr . Tuy nhiên ph n ng c a cá v i ch t c ch tripsine khác nhau theo v i lồi, cá h i thì nh y c m h ơn so v i cá da tr ơn và cá chép. Ch t c ch tripsine khơng b n v i nhi t, nh ư v y x lý nhi t s lo i b đưc nĩ. + Tác nhân gây ng ưng huy t (hemaglutinin): Ngồi ch t c ch tripsine, đ t ươ ng cịn ch a hemaglutinin (cịn g i là lectin), m t ch t làm ng ưng k t h ng c u. Tuy nhiên hemaglutinin b pepsin d dày phân h y, nh ư v y nh ng lồi cá cĩ d dày thì ch t này khơng gây tác hi đưc. + Axit phytic: Kho ng 70% photpho c a đ t ươ ng và c a nhi u lo i th c ăn th c v t d ưi dng phytat và cá khơng s d ng đưc P d ưi d ng này. Axit phytic cịn cĩ th k t h p v i protein, axit amin, các ch t khống nh ư Ca, Mg, Fe, Cu, Mn, Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 80
31. Zn t o thành nh ng ph c khơng tiêu hĩa h p thu đưc. Thí nghi m thêm 0,5% axit phytic vào kh u ph n cá h i đã th y sinh tr ưng c a và hi u su t chuy n hố th c ăn c a cá gi m 10%. + Gossypol: Gossypol ch a trong tuy n s c ch t c a h t bơng, hàm l ưng kho ng 2,4 %kh i l ưng h t. Gossypol li u cao trong kh u ph n cá làm gi m sinh tr ưng và làm t n h i đ n mơ c a m t s c ơ quan. Gossypol c ũng cĩ th gây ung th ư cùng v i aflatoxin B cá rainbow trout. Gossypol cĩ th k t h p v i lysin, gây thi u lysin trong kh u ph n t đĩ làm gi m sinh tr ưng. Cá cĩ th dung n p m t l ưng gossypol t do nh t đ nh, tuy nhiên m c dung n p tùy thu c vào lồi. Ví d salmonid dung n p m c 250mg/kg kh u ph n (tuy nhiên khơng nên cung c p quá m c 100mg/kg kp), blue tilapia cĩ th dung n p m c 1800mg/kg kh u ph n. + Glucosinolates: Glucosinolates th y trong m t s h t nhi u d u nh ư c i d u. H t c i d u cĩ th ch a 3 – 8% glucosinate, tuy nhiên nh ng gi ng c i ti n ch cĩ d ưi 0,2mg/g (ci d u lo i này cịn cĩ tên là canola). Glucosinate b n thân nĩ khơng đc nh ưng b enzym myrosinase th y phân thành ion thyocyanate hay izothyocyanate. Các s n ph m th y phân này s c n tr s l y I đ t ng h p thyroxin và gây t ăng sinh tuy n giáp và gi m thyroxin huy t t ươ ng. X lý nhi t ch lo i b đưc myrosinase nh ưng khơng lo i b đưc glucosinate. 2.2- Ch t đ c ngu n g c hĩa h c Nh ng ch t đ c ngu n g c hĩa h c th ưng dây l n trong th c ăn c a cá là thu c tr sâu, thu c di t c , h p ch t clo h u c ơ nh ư endrin, dieldrin, DDT, DDE, và nh ng ch t th i cơng nghi p nh ư polychlorin biphenyl (PCB), phtalate esters, hexachloro benzen (HCB) H u h t các t n d ư hĩa ch t này cĩ trong d u cá hay b t cá b dây l n. Nưc b ơ nhi m nh ng hĩa ch t này làm cho tr ng khơng n đưc, cá con b ch t r t nhi u. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 81
32. Toxaphe can thi p vào chuy n hĩa vitamin C nh h ưng đ n t ng h p collagen, t đĩ làm cho x ươ ng phát tri n khơng bình th ưng. Dieldrin làm gi m ho t tính c a enzym phenylalanin hydroxylase, h u qu keto axit máu t ăng, làm cá ch m sinh tr ưng. Dieldrin c ũng làm gi m ho t tính glutathion synthetase, gi m kh n ăng kh đ c NH 3. DDT và nh ng hp ch t endrin làm t ăng ho t đ ng tuy n giáp, c ch chuy n hĩa glycogen ca gan, c ch Na + và K + ATPase mang và th n gây kh iu mang và r i lo n th n kinh. Phịng thí nghi m qu c gia v ngh cá Columbia ( M ) đã khuy n cáo du cá ( dùng trong kh u ph n cá v i m c 3 – 5% ) khơng đưc ch a > 2ppm và b t cá khơng đưc ch a > 0,1 ppm clo h u c ơ và PCB. Quy đnh c a c ơ quan FDA ( Food and Drug Administration) ch cho phép m c PCB A t i đa trong th c ăn cá là 0,2 ppm và trong th c ăn đ ng vt là 2,0 ppm. Ngay đi vi mơi tr ưng n ưc ng ưi ta c ũng quy đ nh m c PCB A, m c này đi v i nhĩm cá h i và cá n ưc ng t là < 0,002 ppm. Các ch t đ c ngu n g c hĩa h c khác nh ư kim lo i n ng, nitrit c ũng nguy h i. Th y ngân cĩ trong các thu c ch ng m c, b o qu n h t gi ng, làm sch kho Hg cĩ th tích l ũy d n trong gan, đn m c nào đĩ thì gây đc. Quy đnh v Hg trong mơi tr ưng nuơi cá h i trung bình là 0,0005 ppm, ti da là 0,002 ppm. Hàm l ưng N NO2 trong n ưc là 0,55 mg/l cĩ th làm cho 50% cá h i b ch t, cá nh h ơn li u LD 50 cịn th p h ơn. Ví d cá h i kh i l ưng 12g li u này là 0,19 mg/l ( sau 24 gi nuơi), đi v i Ictalurus li u LD 50 /96 gi là 24,8mg/l, li u gây ch t 100% c a NO 3 là 1400 mg/l. Cadmium (Cd): n ưc ch a ( Cd) gây đc cho nhi u lồi cá. Cd h p thu qua đưng tiêu hĩa gây ch t ho i t bào gan. Li u gây ch t cá là 5 microgam/g kh i l ưng c ơ th . 2.3- Ch t đ c sinh h c. 2. 3.1. Salmonella Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 82
33. Ngu n dây l n r t nghiêm tr ng đ i v i th c ăn d tr trong kho, th ưng do lồi g m nh m truyn vi khu n này. Cĩ t i 1200 serotypes c a vi khu n salmonella th y đ ng v t máu l nh và máu nĩng và trong s này cĩ 80 serotypes gây b nh. Bt cá là ngu n th c ăn dây l n salmonella l n nh t. ð phịng tránh dây nhi m vi khu n này ph i phá v chu trình phát tri n c a salmonella. Chu trình phát tri n c a samonella th ưng b t đu t chu t, phân chu t nhi m samonella làm cho th c ăn nhi m vi khu n này và t đĩ truy n cho cá. 23.2. Mycotoxin Là ch t đ c do n m m c sinh ra, các mycotoxin th ưng g p là : + Aflatoxin do n m Aspergilus flavus và A. parasitius sinh ra. Cĩ 4 lo i aflatoxin là B 1, B 2, G 1 và G 2 trong đĩ B 1 là đc nh t. Li u gây đ c LD 50 c a aflatoxin B 1 tính theo mg/kg th tr ng c a cá là 0,5 , ca v t là 0,35 – 0,56 và c a gà là 6,5 – 16,5 m. Cá n ưc m cĩ đ nh y c m vi đ c aflatoxin th p h ơn cá n ưc l nh ( LD 50 c a cá h i và cá da tr ơn l n lưt là 0,5 và 15 mg/kg th tr ng). Khi b nhi m đ c đ ng v t b ch t đ t ng t, m khám th y gan s ưng, ho i t , xu t huy t, lách th n c ũng cĩ hi n t ưng t ươ ng t . Tác h i quan tr ng c a aflatoxin là làm suy gi m kh n ăng mi n d ch c a c ơ th , con b nh d b m c bnh. + Tricothecene T2 do n m Fusarium tricintum sinh ra v i li u 15 mg/kg kh u ph n gây gi m tiêu th th c ăn, gi m sinh tr ưng, gi m huy t c u và Hb ( thí nghi m trên cá h i). + Cyclopiazoic axit ( CPA), m t neurotoxin th ưng g n v i aflatoxin ð i v i cá da tr ơn li u đ c CPA là 0,1 mg/kg kh u ph n, b ng 1/10 so v i li u đ c ca aflatoxin). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 83
34. Câu h i ơn t p: 1- ðc đim dinh d ưng c a nhĩm th c ăn gi u n ăng l ưng và protein 2- K tên và nêu vai trị c a nh ng th c ăn b sung dinh d ưng và phi dinh dưng. 3- Vì sao ng ưi ta đánh giá cao giá tr dinh d ưng c a th c ăn t nhiên, u trùng tơm cá thích lo i th c ăn nào? 4- Các ch t đ c ngu n g c hĩa h c, sinh h c và các ch t kháng dinh d ưng trong th c ăn c a cá và tác h i c a chúng. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 84
35. CH ƯƠ NG 9 TH C ĂN S NG (LIVE FOOD) 1/Vai trị c a th c ăn s ng đ i v i nuơi tr ng th y s n Th c ăn s ng (live food ho c live feed)) là các phiêu sinh (plankton). Phiêu sinh chính là chu i th c ăn s ơ c p và th c p cho h u h t đ ng v t n ưc. Phiêu sinh cĩ hai nhĩm, đĩ là phiêu sinh th c v t (phytoplankton) và phiêu sinh đng v t (zooplankton). Phytoplankton đưc coi là sinh v t t d ưng, b i vì chúng cĩ th s d ng ngu n cacbon, nit ơ đơ n gi n và ánh sáng m t tr i đ sinh tr ưng và phát tri n; chúng là đim xu t phát ca chu i th c ăn. Zooplankton đưc coi là sinh v t d d ưng, chúng ăn nh ng sinh v t t d ưng và các sinh v t d d ưng khác. Zooplankton l i là ngu n th c ph m quan tr ng ca u trùng tơm và cá trong t nhiên hay nuơi tr ng. Trong nh ng n ăm 70, s n xu t c a các tr i cá và tơm h u nh ư d a ch y u vào vi c đánh b t nh ng cá gi ng (giai đon cá b t) s ng trong t nhiên. Tuy nhiên, t sau khi k thu t s n xu t u trùng t đàn b m tr nên ph bi n thì hàng t u trùng cá, u trùng thân m m và giáp xác đã đưc s n xu t trong các tr i gi ng trên tồn th gi i. u trùng là nh ng sinh v t cịn r t nh , y u đui và ch ưa phát tri n đ y đ v m t sinh lý nh ư kích th ưc mi ng cịn nh , giác quan và h th ng tiêu hố ch ưa hồn thi n. Nh ng y u t này h n ch vi c l a ch n và s d ng th c ăn thích h p trong nh ng pha nuơi d ưng đ u tiên c a u trùng. Sau đây là nh ng ví d minh ho thêm v nh ng y u t gây khĩ kh ăn cho vi c nuơi u trùng tơm và cá: + Kích th ưc mi ng u trùng pha nuơi d ưng đ u Kích th ưc mi ng c a u trùng pha đu gi i h n kích th ưc c a các ti u ph n th c ăn mà u trùng cĩ th ăn. Nĩi chung, kích th ưc mi ng cĩ liên quan v i kích th ưc cơ th và kích th ưc c ơ th l i b chi ph i b i đưng kính c a tr ng và th i k ỳ nuơi dưng n i sinh (tc là th i k ỳ tiêu th túi lịng đ). Ví d : tr ng cá h i Atlantic th ưng ln h ơn tr ng Gilhead seabream ít nh t 4 l n (b ng 1.9). K t qu là lúc n , u trùng cá hi khá l n và túi lịng đ c ũng l n đ cung c p th c ăn n i sinh trong 3 tu n phát tri n đu tiên, cịn nh ư u trùng cá Gilhead seabream thì r t nh , túi lịng đ c ũng nh và cung cp th c ăn n i sinh ch đ trong kho ng 3 ngày. pha đ u, u trùng cá h i cĩ th ăn đưc nh ng ti u ph n th c ăn cĩ kích th ưc 1mm, cịn nh ư u trùng Gilthead seabream ch ăn đưc nh ng ti u ph n cĩ kích th ưc 0,1mm. Bng 1.9: Kích th ưc tr ng và chi u dài u trùng lúc n c a m t s lồi cá* Lồi ðưng kính tr ng Chi u dài u trùng (mm) (mm) Cá h i Atlantic ( Salmo salar ) 5,0 - 6,0 15,0 - 25,0 Cá h i vân ( Onchorhyncus mykiss ) 4,0 12,0 - 20,0 Cá chép ( Cyprinus caprio ) 0,9 - 1,6 4,8 - 6,2 Seabass châu Âu ( Dicentrarchus labrax ) 1,2 - 1,4 7,0 - 8,0 Gilthead seabream ( Sparus aurata ) 0,9 - 1,2 3,5 - 4,0 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 85
36. Turbo ( Scophthalmus maximus ) 0,9 - 1,2 2,7 - 3,0 Sole ( Solea solea ) 1,0 - 1,4 3,2 - 3,7 Milkfish ( Chanos chanos ) 1,1 - 1,25 3,2 - 3,4 Grey mullet ( Mugil cephalus ) 0,9 - 1,0 1,4 - 2,4 Greasy grouper ( Epinephelus tauvina ) 0,77 - 0,90 1,4 - 2,4 Bream ( Acanthopagrus cuvieri ) 0,78 - 0,84 1,8 - 2,0 * Ngu n: Jones và Houde, 1981 (d n theo Patric Lavens và Patric Sorgelooos,1996) + ng tiêu hố Tình tr ng phát tri n c a h th ng tiêu hố c a u trùng pha đu c ũng cho bi t u trùng cĩ th tiêu hố đưc th c ăn ăn vào hay khơng. Ví d : u trùng cá h i pha đu đã cĩ ng tiêu hố phát tri n t t v i h th ng enzyme cho phép tiêu hố đưc th c ăn đ p vn (feed crumble). Ng ưc l i, u trùng cá Gilhead seabream (gi ng nh ư u trùng nhi u lồi cá khác) khơng cĩ d dày hồn ch nh, ng tiêu hố thì ng n, ch cĩ m t s enzyme ho t đ ng đ u pha nuơi d ưng. T đĩ th y r ng u trùng c a nh ng cá này ch cĩ th s d ng đưc nh ng ngu n th c ăn mà: - d tiêu hố (nh ư th c ăn ch a m t s l n axit amin t do và oligopeptide thay cho nh ng phân t protein ph c h p). - cha enzyme cho phép th c ăn t phân gi i. - cung c p đ y đ các ch t dinh d ưng quan tr ng mà u trùng yêu c u. Nĩi chung th c ăn ph i ch khơng đáp ng đưc t t c các yêu c u cho u trùng các lồi cá nh nh ư Gilhead seabream và k t qu là u trùng nghèo sinh tr ưng và cĩ t l ch t cao. Trái l i, th c ăn s ng thì cĩ th đáp ng đưc t t c các tiêu chu n c n thi t ca u trùng các lồi cá nh . Ngồi ra, thc ăn s ng cịn cĩ tác d ng kích thích s phát tri n các giác quan c a u trùng. Các giác quan ca u trùng nh ư th giác, kh u giác, v giác và đưng bên r t quan tr ng đi v i vi c phát hi n th c ăn. Tuy v y các c ơ quan này li phát tri n ch ưa hồn thi n khi u trùng cịn non. Ví d võng m c m t c a u trùng cá ch ch a t bào hình nĩn, khi n cho n ăng l c th giác kém, nh ưng võng m c m t c a cá giai đon l n h ơn (giai đon cá hươ ng), ngoaì t bào hình nĩn cịn cĩ t bào hình g y v i nhi u s c ch t th giác trên võng m c, nh v y năng lc th giác t t h ơn. Th c ăn s ng th ưng cĩ đ t ươ ng ph n t t h ơn th c ăn nhân t o và nh v n đ ng liên t c mà cĩ hi u qu kích thích, giúp cho giác quan u trùng phát tri n. Ngồi ra nh kh n ăng b ơi c a th c ăn s ng mà th c ăn đưc phân b đ u trong c t n ưc, giúp cho u trùng cĩ nhi u c ơ hi g p đưc th c ăn. Kh u ph n t nhiên c a h u h t các lồi cá nuơi g m nh ng lồi phytoplankton (diatoms, flagellates vv ) và zooplankton khác nhau (copepods, cladocerans, u trùng decapod, rotifers, cilliates vv ). S phong phú và đa d ng c a th c ăn s ng v i nh ng kích th ưc và thành ph n dinh d ưng khác nhau đã cho u trùng cá nh ng c ơ may tuy t vi đ t ăng tr ưng và phát tri n. Ngày nay ba nhĩm th c ăn s ng dùng ph bi n đ nuơi u trùng quy mơ cơng nghi p (industrial larviculture) là: 1/ Nh ng lồi vi t o cĩ kích th ưc 2 đ n 20 ms d ngcho: □ hai m nh v (bivalves) □ tơm th (penaeid shrimp) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 86
37. □ rotifer, copepods □ cá 2/ Brachionus plicatilis s d ng cho: □ giáp xác (crustaceans) □ cá bi n 3/ Artemia spp. (meta-)nauplii cho: □ giáp xác (crustaceans) □ cá Ngồi các nhĩm trên, m t s lo i th c ăn s ng khác c ũng đưc dùng v i m c đ hn ch h ơn, bao g m Brachionus rubens, Moina spp ., daphnids, tr ng Artemia kh v cho cá n ưc ng t và u trùng tơm và sinh kh i Artemia cho u trùng tơm hùm, postlarrvae tơm và tơm b m , cá bin giai đon cá h ươ ng. Trong vài n ăm g n đây ng ưi ta đt đưc k t qu r t t t trong vi c nuơi tơm b ng m t s s n ph m b sung và thay th th c ăn s ng. Tuy nhiên đi v i vi c nuơi cá bi n giai đon đ u b ng lo i th c ăn này thì kt qu cịn r t h n ch . 2/ Vi t o (micro-algae) Vi t o là ngu n th c ăn cho t t c các giai đon sinh tr ưng c a đ ng v t hai mnh v , th c ăn cho u trùng c a m t s lồi giáp xác và th c ăn cho m t s lồi cá giai đon sinh tr ưng đ u. M t khác t o l i là ngu n th c ăn c a zooplankton và chính zooplankton l i là ngu n th c ăn cho u trùng c a cá và giáp xác giai đon u trùng và giai đon cá h ươ ng. Bên c nh đĩ, vi c nuơi u trùng cá bi n theo k thu t n ưc xanh (green water technique), t o đưc dùng tr c ti p trong các tank u trùng và chúng đĩng vai trị làm n đ nh ch t l ưng n ưc, cung c p dinh d ưng cho u trùng và kh ng ch vi khu n (hình 1.9). H. 1.9: Vai trị trung tâm c a vi t o trong nuơi tr ng bi n (theo Brown et al., 1989) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 87
38. 2.1- Các lồi to nuơi tr ng ch y u Ngày nay 40 lồi vi t o khác nhau đưc phân l p t kh p n ơi trên th gi i đưc nuơi tr ng theo ph ươ ng th c thâm canh. B ng 2.9 cho bi t 8 l p chính và 32 genera t o nuơi tr ng đang đưc dùng đ nuơi d ưng nh ng nhĩm đ ng v t n ưc quan tr ng. Bng kê các lồi t o trong b ng bao g m các lồi diatoms, t o xanh chlorococcalean và t o xanh hình roi (flagellated), t o xanh hình s i cĩ kích th ưc t vài micromet đn h ơn 100 m.H uh tnh nglồit odùngth ưng xuyên trong nuơi bi n là diatoms Skeletonema costatum , Thalassiosira pseudonana , Cheatoceros gracilis , C. calcitrans , t o roi Isochrysis galbana , Tetraselmis suecica , Monochrysis lutheri và Chorella spp. (H.2.9). Table 2.9: Các l p và genera vi t o ch y u đưc nuơi tr ng * Class Genus ng d ng Bacillariophyceae Skeletonema PL, BL, BP Thalassiosira PL, BL, BP Phaeodactylum PL, BL, BP, ML, BS Chaetoceros PL, BL, BP, BS Cylindrotheca PL Bellerochea BP Actinocyclus BP Nitzchia BS Cyclotella BS Haptophyceae Isochrysis PL, BL, BP, ML, BS Pseudoisochrysis BL, BP, ML Dicrateria BP Chrysophyceae Monochrysis (Pavlova) BL, BP, BS, MR Prasinophyceae Tetraselmis (Platymonas) PL, BL, BP, AL, BS, MR Pyramimonas BL, BP Micromonas BP Cryptophyceae Chroomonas BP Cryptomonas BP Rhodomonas BL, BP Cryptophyceae Chlamydomonas BL, BP, FZ, MR, BS BP Chlorococcum Xanthophyceae Olisthodiscus BP Chlorophyceae Carteria BP Dunaliella BP, BS, MR Cyanophyceae Spirulina PL, BP, BS, MR Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 88
39. * De Pauw and Persoone, 1988 PL, u trùng penaeid shrimp ; BL, u trùng bivalve mollusc; ML, u trùng tơm n ưc ng t; BP, hu u trùng bivalve mollusc; AL, u trùng abalone ; MR, rotifers bi n (Brachionus) ; BS, brine shrimp (Artemia) ; SC, copepods n ưc m n; FZ, zooplankton n ưc ng t 2.2- Giá tr dinh d ưng c a vi t o Giá tr dinh d ưng c a vi t o ph thu c vào kích th ưc t bào, t l tiêu hố, ch t đc và thành ph n sinh hố (b ng 3.9). ðiu ki n nuơi tr ng c ũng nh h ưng nhi u đ n giá tr dinh d ưng c a vi t o. Tuy bi n đ ng khá rng tu ỳ theo các l p và các lồi, nh ưng hàm l ưng protein, lipid và carbohydrate bi u th b ng % ch t khơ n m trong ph m vi 12-35, 7,2-23 và 4,6-23, l n l ưt. Các acid béo ch ưa no HUFA, đc bi t eicosapentaenoic acid (EPA, 20:5n-3), arachidonic acid (ARA, 20:4n-6) và docosahexaenoic acid (DHA, 22:6n-3) gi vai trị quan tr ng trong vi c đánh giá giá tr dinh d ưng đ i v i vi m t lồi t o dùng đ nuơi đng v t bi n. EPA cĩ nhi u trong các lồi diatom ( Chaetoceros calcitrans, C. gracilis, S. costatum, T. pseudomonas ) và prymnesiophyte Platymonas lutheri , cịn DHA thì cĩ nhi u trong prymnesiophytes ( P. lutheri, Isochrysis sp .) và Chroomonas salina . Thành ph n acid béo c a 10 lồi vi t o phát tri n d ưi nh ng điu ki n xác đ nh và thu ho ch pha log đưc trình b y s ơ đ 3.9. Vi t o c ũng là m t ngu n gi u vitamin C (0,11 - 1,62 %/ch t khơ). H.2.9: M t vài lo i t o bi n dùng làm th c ăn trong nuơi tr ng thu s n: (a) Tetraselmis spp., (b) Dunaniella spp., (c) Chaetoceros spp. (theo Laing, 1991) Bng 3.9: Hàm l ưng chlorophyl a, protein, carbohydrtae và lipid c a 16 lồi vi t o dùng ph bi n trong nuơi thu s n (% theo ch t khơ) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 89
40. Ch t khơ Chl a Protein Carbohydrate Lipid -1 Lp và lồi t o (pg.cell ) (pg.cell -1) Bacillariophyceae Chaetoceros calcitrans 11.3 0.34 3.8 0.68 1.8 Chaetoceros gracilis 74.8 0.78 9.0 2.0 5.2 Nitzchia closterium - - - - - Phaeodactylum tricornutum 76.7 0.41 23.0 6.4 10.7 Skeletonema costatum 52.2 0.63 13.1 2.4 5.0 Thalassiosira pseudonana 28.4 0.27 9.7 2.5 5.5 Chlorophyceae Dunaliella tertiolecta 99.9 1.73 20.0 12.2 15.0 Nannochloris atomus 21.4 0.080 6.4 5.0 4.5 Cryptophyceae Chroomonas salina 122.5 0.98 35.5 11.0 14.5 Eustigmatophyceae Nannochloropsis oculata 6.1 0.054 2.1 0.48 1.1 Prasinophyceae Tetraselmis chui 269.0 3.83 83.4 32.5 45.7 Tetraselmis suecica 168.2 1.63 52.1 20.2 16.8 Prymnesiophyceae Isochrysis galbana 30.5 0.30 8.8 3.9 7.0 Isochrysis aff. Galbana (T-iso) 29.7 0.29 6.8 1.8 5.9 Pavlova lutheri 102.3 0.86 29.7 9.1 12.3 Pavlova salina 93.1 0.34 24.2 6.9 11.2 % theo ch t khơ Bacillariophyceae Chaetoceros calcitrans 11.3 3.01 34 6.0 16 Chaetoceros gracilis 74.8 1.04 12 4.7 7.2 Nitzchia closterium - - 26 9.8 13 Phaeodactylumtricornutum 76.7 0.53 30 8.4 14 Skeletonema costatum 52.2 1.21 25 4.6 10 Thalassiosira pseudonana 28.4 0.95 34 8.8 19 Chlorophyceae Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 90
41. Dunaliella tertiolecta 99.9 1.73 20 12.2 15 Nannochloris atomus 21.4 0.37 30 23.0 21 Cryptophyceae Chroomonas salina 122.5 0.80 29 9.1 12 Eustigmatophyceae Nannochloropsis oculata 6.1 0.89 35 7.8 18 Prasinophyceae Tetraselmis chui 269.0 1.42 31 12.1 17 Tetraselmis suecica 168.2 0.97 31 12.0 10 Prymnesiophyceae Isochrysis galbana 30.5 0.98 29 12.9 23 Isochrysis aff. Galbana (T-iso) 29.7 0.98 23 6.0 20 Pavlova lutheri 102.3 0.84 29 9.0 12 Pavlova salina 93.1 0.98 26 7.4 12 + T o Chlorella : Chlorella đưc bi t đ n nhi u b i vai trị quan tr ng c a nĩ v dinh d ưng c ũng nh ư là nhân t mơi tr ưng trong nuơi tr ng th y s n. Vi c dùng Chlorella vào trong sn xu t đĩ là ph ươ ng pháp n ưc xanh đưc áp d ng r ng rãi trong s n xu t gi ng tơm càng, mt s lồi cá và hai m nh v . Khi ươ ng u trùng tơm càng xanh, Cohen (1976) th y r ng s hi n di n c a th c vt phiêu sinh cĩ th thúc đ y s t ăng tr ưng c a u trùng tơm thơng qua vi c lo i b NH 3 và m t s ch t đ c khác. Joshep (1977) c ũng ghi nh n s b sung t o s làm cho mơi tr ưng n ưc tr nên giàu dinh d ưng, cung c p nh ng h p ch t vi l ưng mà th c ăn ban đu và th c ăn b sung khơng cĩ. Chlorella c ũng đưc chú ý nhi u trong s n xu t gi ng cua Scylla serrata . ðài Loan, Nh t B n, u trùng cua đưc ươ ng trong mơi tr ưng cĩ b sung Chlorella . Thêm Chlorella vào mơi tr ưng ươ ng, t l s ng c a cua t ăng cao. Ngồi ra, Chlorella cịn là th c ăn r t quan tr ng trong ươ ng nuơi luân trùng và đng v t phiêu sinh khác. Bên c nh nh ng lồi Chlorella bi n, lồi Chlorella n ưc ng t, Chlorella vulgairs, c ũng đưc th nghi m thành cơng làm th c ăn cho luân trùng. Theo mt s báo cáo, t c đ t ăng tr ưng và s c sinh s n trung bình c a luân trùng cao nh t khi cho ăn Chlorella , ti p theo là lồi Isochrysis galbana (Nagata và Whyte, 1992). V i hàm lưng HUFA cao, Chlorella khơng ch là th c ăn quan tr ng c a luân trùng mà cịn đưc dùng đ làm giàu acid béo cho luân trùng và m t s đ ng v t phù du khác tr ưc khi dùng chúng làm th c ăn cho cá và các lồi nuơi th y s n khác. Sơ đ 3.9. Thành ph n acid béo c a 10 lồi vi t o. (Volkman et al., 1989). Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 91
42. Ghi chú: (a) C16- & C18-polyunsaturated fatty acids (PUFA); (b) 20:5n-3 and 22:6n-3; (c) (n-3) and (n-6) PUFA. Các lồi t o (vi t t t): C. CAL: Chaetoceros calcitrans; C.GRA: C. gracilis; SKEL: Skeletonema costatum; THAL: Thalassiosira pseudonana; ISO: Isochrysis sp. (Tahitian); PAV: Pavlova lutheri; DUN: Dunaliella tertiolecta; NAN: Nannochloris atomus; TET: Tetraselmis suecica; CHRO: Chroomonas salina. 2.3- Vi t o trong nuơi tr ng th y s n + T o Dunaliella: Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 92
43. To Dunaliella cĩ ch a hàm l ưng glycerol và β-caroten cao nên đưc xem là đi t ưng nuơi đ y tri n v ng, dùng làm th c ăn khơng ch trong ngh nuơi th y s n mà cịn nhi u l ĩnh v c khác. Trong các lồi thu c gi ng Dunaliella, lồi D. salina cĩ hàm lưng β-caroten cao nh t (Borowithzka, 1990), chi m 20% tr ng l ưng khơ (Kranzfelder, 1991). Trong nuơi th y s n, Dunaliella đĩng vai trị trong ch đ dinh d ưng c a nhuy n th nh ưng v i m c đ khác nhau tùy theo lồi nhuy n th . Quan sát quá trình tiêu hĩa c a u trùng Strombus gigas v i 8 lo i t o khác nhau (Isochrysis galbana, Tetraselmis chuii, T. seucica, Dunaliella tertiolecta, Chlamidomonas cocoides, Thalassiosira fluviatilis, Chlorella sp., và Chaetoceros sp.) , Aranda (1994) th y r ng quá trình tiêu hĩa t o Tetraselmis chuii, Chaetoceros sp. và Chlorella sp. nhanh h ơn so v i 5 lồi t o cịn l i. S tiêu hĩa t o Chaetoceros sp. và Chlorella sp. nhanh h ơn so v i t o D. tertiolecta Khi ươ ng u trùng Mytilus galloprovincialis vi các lồi t o Dunaliella tertiolecta, T. seucica, I. Galbana, P. tricornutum, dng đơn l hay h n h p, k t qu cho th y t l s ng và s c t ăng tr ưng c a u trùng th p nh t nghi m th c cho ăn h n h p T. seucica và I. Galbana (Moskera và ctv., 1989). Dunaliella khơng ch cĩ vai trị quan tr ng trong ươ ng nuơi nhuy n th mà chúng cịn dùng làm th c ăn cho m t s lồi cá bi n, cho Artemia và đng v t phiêu sinh khác. + T o Spirulina: Cùng v i Chlorella và Dunaliella, Spirulina cũng là lồi t o r t giàu protein, acid amin thi t y u, acid béo, khống, vitamin và các h p ch t carotenoid nên chúng đưc xem là ngu n dinh d ưng r t t t trong nuơi th y s n. Mustafa và ctv. (1994) thơng báo Spirulina đưc thêm vào làm th c ăn b sung cho Pagrus major v i t l 5% đã làm t ăng tc đ t ăng tr ưng c a cá, hi u qu chuy n đ i th c ăn và hi u su t s d ng protein; thành ph n protein cĩ trong th t cá khơng b nh h ưng x u. So v i nh ng lo i t o cĩ kích th ưc l n đưc thí nghi m tr ưc đĩ thì lồi Spirulina nh h ưng t t nh t đ n s t ăng tr ưng và s d ng th c ăn c a cá Red sea beam. El (1994) c ũng cho bi t tc đ t ăng tr ưng và hi u qu s d ng th c ăn c a cá Silver sea beam khác nhau khơng cĩ ý ngh ĩa gi a nghi m th c cĩ b sung 50% Spirulina trong kh u ph n ăn v i nghi m th c đ i ch ng 100% b t cá. Tuy nhiên, thay 75% Spirulina thì cĩ nh h ưng b t l i. Spirulina cũng đưc đ ngh thay th m t ph n b t cá trong ch đ ăn c a cá rơ phi O. mossambicus . Boonyarapalin và ctv (1989) nghiên c u v s thay đ i màu s c c a cá rơ phi đ Oreoromic niloticus v i các ngu n b sung s c t khác nhau, g m: Spirulina marigold , Pepal meal, bt đ u tơm, b t ngh và thc ăn đ i ch ng. Ơng th y r ng t ươ ng ng v i các lo i th c ăn trên, màu s c c a cá rơ phi thay đi theo th t nâu đ, vàng lam, lam, cam và h ơi cam. Mt nghiên c u khác c ũng cho bi t sc t c a cá chép tr nên đm h ơn khi cho cá ăn kh u ph n cĩ b sung 10% Spirulina . Ngu n cung c p s c t khác là Marigold petal ch cho s bi n đ i màu nh (Wutiporn-Phromkunthong, 1984). S bi n đi màu s c c a tơm sú nuơi c ũng đưc Okada và ctv nghiên c u. Các tác gi nghiên c u s d ng các ngu n b sung carotenoid khác nhau trong kh u ph n ăn c a tơm t β- caroten, Spirulina , Phaffia và krill oil. H nh n th y Spirulina cho k t qu t t nh t v s gia t ăng hàm l ưng caroten trong v c a tơm. Nên cho tơm ăn v i kh u ph n ch a 3% Spirulina trong 1 tháng tr ưc khi thu ho ch. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 93
44. Nghiên c u v nh h ưng c a các ngu n protein khác nhau trong kh u ph n ăn ca tơm th ( Penaeus indicus) , Ali (1992) phát hi n Spirulina và đu ph ng cho s c t ăng tr ưng ca tơm t t h ơn so v i bánh d u d a; hi u qu s d ng protein thơ và giá tr sinh hc c a Spirulina cao h ơn so v i đ u ph ng. Khi ươ ng u trùng tơm he ( Penaeus ) t gia đon Zoea 1 đ n Mysis 2, Gu và ctv (1989) th y r ng u trùng đưc cho ăn Spirulina apletensis và S. platensis cng v i b t đ u nành, đt kích c 663-757 µm, dài h ơn cĩ ý ngh ĩa so v i th c ăn đ i ch ng ch dùng b t đ u nành. T l tơm s ng c a nghi m th c trên đt 48-53%, cao h ơn r t nhi u so v i đi ch ng (11%). + T o khuê: Trong l p t o khuê, lồi Skeletonema costatum đưc phân l p l n đ u tiên b i Masue (1941) đã đưc dùng r ng rãi và là th c ăn r t quan tr ng c a âu trùng tơm bi n. Hudinaga đã đt đưc thành cơng đu tiên trong vi c s d ng t o này làm th c ăn cho u trùng tơm, t l s ng giai đon Mysis đ t 30%, cao h ơn r t nhi u so v i các k t qu tr ưc đây, ch đ t 1% (Liao, 1983). T k t qu đĩ, nhi u lồi t o khuê khác nh ư Chaetoceros sp., Thlasiosira, Isochrysis, cũng đưc nghiên c u làm ngu n th c ăn cho u trùng tơm. Tùy theo t ng lồi t o và đc đim c a chúng mà m i lồi đu cĩ nh ng ưu đim và nh ưc đim riêng đi v i u trùng tơm. Trong quá trình phát tri n c a l ĩnh v c s n xu t tơm gi ng, ng ưi ta đã ch bi n ra nhi u lo i th c ăn nhân t o đ thay th m t ph n ho c tồn b t o khuê. Tuy nhiên, đn nay t o khuê v n đưc xem là th c ăn t ươ i s ng r t quan tr ng c a u trùng tơm. Trong thí nghi m so sánh v s nh h ưng c a 9 lo i th c ăn nhân t o dùng thay cho t o khuê (Chaetoceros ) làm th c ăn cho u trùng tơm, Utama và ctv (1992) nh n th y gi m m t đ to t 50.000 xu ng cịn 5.000 t bào/ml do vi c thay th t o b ng th c ăn nhân t o v n cho k t qu t t, t l s ng c a u trùng tơm gi a các nghi m th c v n khơng khác nhau, nh ưng m t đ t o khơng th th p h ơn 5.000 t bào/ml. Hơn n a, Chu (1991) c ũng nh n th y u trùng tơm Metapenaeus ensis và Penaeus chinese cho ăn th c ăn nhân t o b ch m l n và t l s ng luơn th p h ơn so v i tơm cho ăn Chaetoceros garcilis và Artemia. Kt qu thí nghi m c a Chu (1989) cho th y ch dùng m t lồi t o Chaetoceros gracilis cĩ th cung c p ch đ ăn đ y đ dinh d ưng cho u trùng tơm Metapenaeus ensis t giai đon Zoea đ n PL6 v i t l s ng đ t 35-63%. Vi c b sung Artemia khơng làm c i thi n đưc t l s ng c a u trùng tơm. Bên c nh đĩ, t o khuê cịn đĩng vai trị quan tr ng trong nuơi nhuy n th . Okauchi (1990) thí nghi m tìm hi u v vai trị c a t o đ i v i spat c a trai ( Pintctada fucata ) và th y s c t ăng tr ưng c a spat cho ăn ch cĩ t o Isochrysis aff galbana th p hơn so v i spat cho ăn k t h p Isochrysis galbana và Chaetoceros garcilis. Laing và ctv (1990) nghiên c u v giá tr dinh d ưng c a t o khơ lồi Nannochloris sp. và Tetraselmis seucica so v i lơ đ i ch ng g m h n h p t o Chaetoceros calcitral và T-ISO dùng làm th c ăn cho u trùng nghêu Manila ( Tapes philipinarum ), th y r ng u trùng nghêu cho ăn t o khơ cĩ s c t ăng tr ưng b ng ho c cao h ơn so v i cho ăn d ng t ươ i s ng, nh ưng th p h ơn so v i lơ đ i ch ng. 3/Luân trùng (rotifers) 1.3. Hình thái Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 94
45. Rotifer thu c v l p đ ng v t đa bào nh nh t. Trong s h ơn 1000 lồi đã đưc nh n bi t, cĩ t i 90% lồi sng mơi tr ưng n ưc ng t. Chi u dài c ơ th c a rotifer kho ng 2mm, con đ c nh h ơn và kém phát tri n h ơn con cái. C ơ th c a t t c các lồi gm m t s t bào c đ nh (ví d các lồi Brachionus ch a kho ng 1000 t bào) (xem hình 3.9 mơ t s ơ l ưc mt s lồi rotifer n ưc m n và n ưc ng t). Rotifer cĩ m t l p v keratin đưc g i lorica, hình thái và các lo i gai cho phép phân bi t s khác nhau gi a các lồi. Cơ th rotifer cĩ 3 ph n là đu, thân và chân. ðu mang c ơ quan v n đ ng, đĩ là các lơng hình khuyên, giúp con v t v n đ ng xoay trịn (vì th rotifer cĩ tên g c là Rotatoria). Thân ch a ng tiêu hĩa, c ơ quan bài ti t và sinh s n. C ơ quan đc tr ưng c a rotifer là mastax, m t c ơ quan đã đưc canxi hĩa vùng mi ng, cĩ vai trị nghi n nh ng ti u ph n th c ăn đã ăn vào (xem hình 4.9). 2.3. M t vài đc đim sinh h c quan tr ng Rotifer cĩ hai nhĩm lồi, nhĩm lồi n ưc m n và nhĩm lồi n ưc ng t. Trong nhĩm lồi n ưc m n, rotifer dùng trong nuơi u trùng bi n th ưng là rotifer ki u nh (cĩ tên là Brachionus rotundiformis ) và ki u l n (cĩ tên là Brachionus plicatilis ). Chi u dài lorica c a rotifer ki u l n trung bình là 239m/m (130-340m/m), cịn ca ki u nh là 160m/m ( 100-21-m/m). Rotifer n ưc ng t th ưng dùng trong nuơi u trùng n ưc ng t là các lồi Brachionus calyciflorus và Brachionus rubens . H.4.9: Hình thái c a Brachionus plicatilis (theo Koste, 1980) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 95
46. o ði s ng c a rotifer nưc m n kéo dài kho ng 3,4 - 4,4 ngày 25 C. Nĩi chung, u trùng tr ưng thành sau 0,5 - 1,5 ngày và sau đĩ thì con cái đ tr ng c 4 gi m t l n. Ng ưi ta cho r ng con cái cĩ th sinh ra 10 th h tr ưc khi ch t. N ăng l c sinh s n c a o Brachionus ph thu c vào nhi t đ mơi tr ưng, trong ph m vi t 15 đ n 25 C tu i con cái đ l n đ u, kho ng cách gi a hai l n đ và tu i th càng ng n khi nhi t đ càng cao và s tr ng đ đưc trong c đ i c ũng nh h ơn khi nhi t đ t ăng. Trong vịng đi c a Brachianus plicatilis th ưng cĩ hai ki u sinh s n, sinh s n vơ tính (asexual) và h u tính (sexual). Trong sinh s n đơn tính, con cái s n sinh tr ng amictic (diploid, 2 nhi m s c th ), tr ng s n thành con cái amictic. Trong điu điu ki n mơi tr ưng nào đĩ, con cái sinh s n h u tính, sinh ra con cái mictic và amictic. Tuy khơng phân bi t đưc v hình thái, nh ưng con cái mictic thì s n sinh ra tr ng haploid (n nhi m s c th ). u trùng n ra t tr ng mictic khơng th tinh thì phát tri n thành con đc haploid, cĩ kích th ưc nh ch b ng kho ng 1/4 kích th ưc c a con cái, khơng cĩ ng tiêu hĩa và bong bĩng nh ưng cĩ m t d ch hồn ch a đy tinh trùng. Tr ng mictic th tinh thì cĩ kích th ưc l n h ơn và cĩ m t l p v h t dày b c ngồi. ðây là nh ng tr ng ngh mà s ch phát tri n và n ra nh ng con cái amictic sau khi ti p xúc v i mơi tr ưng thu n li (xem hình 5.9). H 5.9: Sinh s n vơ tính và h u tính c a Brachionus plicatilis (theo Hoff và Snell, 1987) ðiu ki n s ng c a rotifer ph thu c vào đ m n, nhi t đ , oxy hịa tan, pH, hàm lưng NH 3, vi khu n. Brachianus plicatilis cĩ th s ng trong mơi tr ưng cĩ đ m n t 1 đ n 97 ppt, tuy nhiên kh n ăng sinh s n t t nh t khi đ m n d ưi 35 ppt (Lubzens, 1987). Hu h t các c ơ s ươ ng nuơi rotifer s d ng đ m n 10-20 ppt. ð m n thay đ i 5 ppt cĩ th c ch kh năng b ơi và gây ch t, nh ư v y vi c thay đ i đ m n ph i th c hi n t t và th n tr ng. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 96
47. Nhi t đ t i ưu cho rotifer ki u l n th p h ơn ki u nh , nĩi chung t ăng nhi t đ trong ph m vi thích h p thì t ăng kh n ăng sinh s n. Nuơi rotifer d ưi nhi t đ t i ưu thì làm ch m s t ăng tr ưng c a qu n th . Nhi t đ t i ưu thích h p v i h u h t các nhĩm rotifier là 28-32 oC. 3.3. Giá tr dinh d ưng c a rotifer Rotifer r t giàu protein (52-59% CP) và ch t béo (13% EE), đ c bi t là các HUAF (3,1% n-3 HUFA). Rotifer là th c ăn lý t ưng c a u trùng tơm và cá vì chúng cĩ kích th ưc nh , b ơi ch m, sinh tr ưng v i m t đ cao và sinh s n nhanh. Giá tr dinh d ưng c a rotifer ph thu c vào mơi tr ưng. Ng ưi ta cĩ th t ăng giá tr dinh d ưng c a rotifer b ng cách nuơi rotifer trong các mơi tr ưng đưc làm gi u các ch t dinh d ưng nh ư acid béo omega-3, vitamin C, protein Ví d hàm l ưng HUFA c a rotifer nuơi trong mơi tr ưng t o Chlorella sp., men bánh mì hay các mơi tr ưng nhân t o khác c a hãng Selco đã thay đi r t nhi u theo v i các mơi tru ng khác nhau, HUFA c a rotifer nuơi trong mơi tr ưng c a hãng Selco cĩ th t ăng 5-10 l n so v i mơi tr ưng t o Chlorella hay t o k t h p men bánh mì. (s ơ đ 4.9). Sơ đ 4.9: Hàm l ưng HUFA c a rotifer nuơi trong các mơi tr ưng khác nhau (CHL: Chlorella sp., Men bánh mì: BY, Protein Selco: PS, mơi tr ưng Selco: CS và Super Selco: SS) 3.4- Rotifer trong nuơi tr ng th y s n Wendy (1991) t k t qu nghiên c u c a Nagata (1989) cho bi t Brachionus plicatilis đưc s d ng rt r ng rãi trên th gi i trong ươ ng nuơi u trùng c a trên 60 lồi cá bi n và 18 lồi giáp xác. Zheng và ctv. (1994) nghiên c u s d ng rotifer cho tơm he cũng kh ng đ nh Brachionus plicatilis là m t trong nh ng lo i th c ăn thích h p nh t cho u trùng tơm he giai đon Mysis 3. Brachionus plicatilis cịn là ngu n th c ăn t t cho ươ ng u trùng tơm Penaeus monodon, P. indicus và P. merguiensis Cruz và ctv (1989) báo cáo cá b t rơ phi cho ăn k t h p th c ăn ch bi n v i rotifer đt đưc tr ng l ưng cu i, t c đ t ăng tr ưng hàng ngày và n ăng su t cao h ơn so Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 97
48. vi cá b t ch cho ăn m t lo i th c ăn, ho c rotifer ho c th c ăn ch bi n. Vi c s d ng rotifer làm th c ăn cho cá b t m c dù khơng làm t ăng t l s ng c a cá, nh ưng l i làm tăng t c đ t ăng tr ưng và n ăng su t cá b t. 4/ Artemia Trong các kh u ph n nuơi u trùng tơm và cá, nauplii c a Artemia đưc dùng nhi u nh t. Hàng n ăm trên 2000 t n cyst khơ Artemia đưc bán trên th tr ưng. Tính ch t duy nh t c a Artemia là hình thành nh ng phơi ng , g i là “cyst”, đĩ là ngu n th c ăn tuy t v i c a u trùng tơm cá. Cyst cĩ quanh n ăm v i s l ưng l n d c theo b các h nưc m n, đ m phá ven bi n hay nh ng ru ng mu i trên kh p th gi i. Sau 24 gi p trong n ưc bi n, cyst n ra nh ng nauplii b ơi t do và cĩ th tr c ti p đem nuơi các lo i u trùng đng v t bi n hay n ưc ng t. Brachionus plicatilis mang tr ng. Kích th ưc rotifer tr ưng thành: 100-300 microns H. 3.9: Mơ t s ơ l ưc hình thái m t s lồi rotifer n ưc m n và n ưc ng t (Scar 2000) (a): Rotifer n ưc m n, (b): rotifer n ưc ng t, (c): Keratella spp. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 98
49. 1.4. M t s đ c đim sinh h c quan tr ng Artemia tr ưng thành cĩ kích th ưc trên d ưi 1 cm, cĩ hai m t kép, ng tiêu hĩa th ng, cĩ râu anten và 11 c p đ t ng c. Con đ c cĩ c ơ quan giao c u (penis) ph n sau ca vùng thân. Con cái cĩ t cung ngay sau c p đ t ng c s 11. Tr ng phát tri n trong hai bu ng tr ng xoang b ng. Khi chín tr ng tr nên trịn và đi vào t cung theo ng dn tr ng (xem hình H. 4.9). Con đc Con cái Trong mơi tr ưng t nhiên, Artemia s n sinh cyst, các cyst này n i trên m t n ưc. Cyst cĩ m t l p v c ng, màu nâu đm, b o v r t hi u qu phơi s ng bên trong và o ch ng l i đưc các điu ki n b t l i nh ư khơ, nhi t đ chênh l ch t 0 - 100 C, b c x năng l ưng cao và m t s dung mơi h u c ơ. Cyst khơ cĩ th d tr hàng tháng hay hàng năm mà khơng nh hưng đ n đ n . Khi ngâm vào n ưc bi n, t hình trịn lõm hai m t, cyst bi n thành hình c u bên trong ch a phơi. Sau 20 gi v ngồi c a cyst v ra, phơi xu t hi n v i màng b c bên ngồi, đĩ là nauplii. Nauplii phát tri n qua nhi u giai đon, khi b ưc vào giai đon bung dù (phơi treo d ưi v r ng) thì cĩ ngh ĩa là nauplii đã phát tri n hồn tồn. Sau khi màng ngồi c a nauplii v ra, nauplii b ưc vào giai đon b ơi t do (H. 4.9). Th c ra phơi phát tri n qua nhi u giai đon, giai đon đ u g i là instar I (kích th ưc 400-500 microns, instar I ch s ng b ng ch t d tr trong túi lịng đ), sau 8 gi thì vào giai đon instar II, giai đon này nh n đưc th c ăn cĩ kích th ưc 1-50 microns nh ư to đơn bào, vi khu n Sau 15 l n l t xác (t instar I đ n instar XV), u trùng tr Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 99
50. thành Artemia thành th c. Bình th ưng, 200.000- 300.000 nauplii n ra t 1 g cyst ch t lưng cao. 0 0 ðiêù ki n t i ưu cho cyst n : nhi t đ > 25 C (t t nh t 28 C), đ m n 5 ppt, n ưc sc khí và tu n hồn t t, ánh sáng đ y đ , pH = 8, m t đ khơng quá 5 g cyst/lit n ưc. H. 4.9: S phát tri n c a cyst Artemia t khi p trong n ưc bi n đ n khi n thành nauplii 2.4. Giá tr dinh d ưng Căn c thành ph n axit béo, Artemia đưc chia làm hai nhĩm: nhĩm ch a nhi u EFA, phù h p v i u trùng cá n ưc ng t (cĩ Nam M ); nhĩm ch a nhi u PUFA (20: 5ω3) và DHA (22: 6 ω3), phù h p v i u trùng cá n ưc m n (cĩ h Saskachewan Canada, Greatlake M và Tien-tsin Trung qu c). Cyst c a Artemia gi u protein (50%), ch t béo (14%), nauplii cĩ hàm l ưng protein th p h ơn m t chút nh ưng hàm l ưng ch t béo l i cao h ơn (b ng 4.9). T l acid amin t do so v i protein t ng s c a nauplii cao h ơn cyst; hàm l ưng acid amin c a nauplii khác nhau nhi u theo vùng đa lý (b ng 5.9). Ph acid béo c a cyst và nauplii gi ng nhau nh ưng khác nhau v m cViatmin C trong cyst d ng ascorbic acid 2-sulfate (AAS), là d ng r t b n nh ưng cĩ đ l i d ng sinh h c kém. Trong quá trình cyst n thành nauplii, vitamin C đưc th y phân thành d ng t do, cĩ đ b n th p nh ưng cĩ đ l i d ng sinh h c cao đ i v i u trùng tơm cá. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 100
51. Bng 4.9: Thành ph n dinh d ưng c a cyst Artemia b v và nauplii instar I (% ch t khơ) H N ưc L n Vnh San Francisco cysts nauplii cysts nauplii Protein ± 50 41-47 ± 57 47-59 Lipid ± 14 21-23 ± 13 16-27 Carbohydrate - 11 - 11 Tro ± 9 10 ± 5 6-14 Bng 5.9: Thành ph n acid amin c a nauplii Artemia (mg.g -1 protein) (theo Seidel et al ., 1980). Macau, Brazil Great Salt Lake, San Pablo Bay, CA- UT-USA USA Aspartic acid 110 113 141 Threonine 52 48 60 Serine 45 54 77 Glutamic acid 131 135 102 Proline 57 59 49 Glycine 60 60 74 Alanine 46 49 42 Valine 53 52 55 Methionine 22 37 26 Isoleucine 56 68 54 Leucine 89 100 84 Tyrosine 105 66 77 Phenylalanine 51 85 104 Pistidine 49 27 35 Lysine 117 93 87 Arginine 115 97 98 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 101
52. Bng 4.9: Hàm l ưng axit béo c a cyst Artemia (vùng H l n, San Francisco) mg/g C18:0 Stearic 9.0 C18:1 Oleic 27.2 C18:3 Linoleic 9.1 C18:4 Octadecatetra 11.2 C20:0 Arachidic 1.1 C20:4 Arachidonic 4.5 C20:3 Eicosatrienoic 2.7 C20:5 Eicosapentaenoic (EPA) 4.1 C22:6 Docosahexaenoic (DHA) 0.1 Tng Omega-3 Fatty Acids 4.0 Artemia đưc dùng đ nuơi u trùng tơm penaeid giai đon u trùng sau và postlarval; nauplii m i n th ưng cung c p cho tơm lúc kh i phát giai đon mysis đ u. Tuy nhiên, penaeid th ưng ăn t o tr ưc khi ăn Artemia , thêm Artemia quá s m trong chu kỳ s ng c a tơm s x y ra hi n t ưng c nh tranh t o gi a Artemia ( Artemia khơng đưc tơm ăn) v i tơm. Gi i pháp thu n ti n là dùng nauplii đã làm ch t (b ng cách ngâm nhanh nauplii vào n ưc nĩng 80oC hay làm l nh -10oC) hay s d ng cyst Artemia kh v . Tuy nhiên u trùng tơm n ưc ng t l i cĩ th s d ng t t nauplii c a Artemia , u trùng Macrobrachium cĩ th cho ăn nauplii m i n ngay t giai đon đ u. u trùng c a nhi u lồi cá bi n nh ư cá b ơn (turbot), cá mú (grouper) ch cĩ th s dng Artemia sau th i k ỳ ăn nh ng m i nh nh ư rotifer. Tuy v y, th i k ỳ ăn Artemia c a u trùng cá bi n t ươ ng đi dài (20-40 ngày) cho nên cyst Artemia v n là lo i th c ăn s ng đưc tiêu th nhi u nh t c a u trùng cá bi n ( đ s n xu t 1000 fry c n 200-500 g cyst Artemia ). Artemia làm th c ăn cho tơm bi n: Artemia là th c ăn r t quan tr ng trong ươ ng nuơi u trùng và h u u trùng tơm bi n. Artemia b t đ u cho ăn khi u trùng đt đ n giai đoẵn Mysis1 hay ngay c Zoa E2-3. Nhi u nghiên c u đã cho thy r ng, thành ph n dinh d ưng c a nh ng ngu n Artemia khác nhau và ngay c nh ng đ t s n xu t khác nhau là khác nhau. Amat nghiên c u nh h ưng c a các ngu n Artemia khác nhau lên u trùng m t s lồi tơm bi n đã cho th y r ng k t qu t t nh t tơm ăn Artemia cĩ thành ph n HUFA cao nh t. Vi c s n xu t gi ng tơm càng xanh c ũng ph thu c c ăn b n vào ngu n Artemia . Khơng nh ư tơm bi n, u tơm càng xanh cĩ th b t đ u cho ăn t giai đon đ u v i Artemia m i n . Tuy nhiên, c ũng gi ng nh ư tơm bi n, trong ươ ng nuơi u trùng tơm càng xanh, ngồi Artremia c n b sung thêm các ngu n th c ăn nhân t o khác đ t ăng c ưng dinh d ưng và nâng cao t l s ng c a u trùng. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 102
53. ði v i cá bi n, trong s n xu t gi ng, Artemia th ưng đưc b t đ u cho ăn m t tu n sau khi cho ăn b ng rotifer v i kích c nh . L ưng Artemia c n cho s n xu t gi ng cá th ưng t n hao nhi u h ơn so v i s n xu t gi ng tơm bi n và tơm càng xanh. K t qu sn xu t gi ng cá bi n đưc nâng cao r t cĩ ý ngh ĩa khi Artemia đưc làm giàu hĩa HUFA. ði v i cá n ưc ng t, r t nhi u lồi cá đưc ươ ng nuơi tr c ti p ao sau khi h t giai đon nỗn hồng. u trùng cá s s d ng ngu n th c ăn t nhiên trong ao nh ư t o, đng v t phù du đưc gây nuơi b ng cách bĩn phân. Tuy nhiên, c ũng cĩ nhi u lồi cá c n đưc ươ ng nuơi trên b nh ư cá Basa, cá tra, cá l ăng , và vì th Artemia là th c ăn r t quan tr ng cho s n xu t gi ng nh ng lồi cá này. Ngồi ra, trong ngh nuơi nuơi cá c nh, c u trùng Artemia và Artemia tr ưng thành đu đưc s d ng cho m c đích s n xu t ging hay nuơi. Mc dù Artemia cĩ giá tr dinh d ưng r t cao và cĩ m t s lồi cĩ th d a vào ngu n th c ăn là Atermia đơ n đc, song, trong s n xu t gi ng, vi c b sung các ngu n thc ăn nhân t o hay làm giàu Artemia là điu r t c n thi t và r t ph bi n. 5/ Các zooplankton khác 1.5. Copepod Copepod cĩ hai nhĩm, m t là calcanoid ( Acartia tonsa, Eurytemora affinis, Calcanus finmarchius & C. helgolandicus, Pseudocalcanus elongatus ) và hai là harpacticoid ( Tsibe holothuriae, Tigriopus japonicus, Tisbenta elongata, Schizopera elatensis ). Calcanoid cĩ râu anten th nh t r t dài (kho ng 16-26 đt), cịn harpacticoid thì râu anten ng n h ơn (kho ng 10 đ t). Hu h t copepod tr ưng thành cĩ chi u dài trong kho ng 1-5m/m, c ơ th hình ng, ph n tr ưc phình to h ơn ph n sau. Thân g m hai ph n rõ r t, đĩ là ng c và b ng, đu l n vào đt th nh t c a ph n ng c cĩ. ð u cĩ m t và râu anten khá dài. Con đc nh h ơn con cái, khi giao ph i con đ c ơm l y con cái b ng râu anten r i phĩng tinh vào ca c a l ti p nh n tinh c a con cái, sau đĩ c a đưc b t l i b i m t lo i ch t g n đ c bi t. Tr ng th ưng đưc bao b ng m t túi tr ng và g n vào đt b ng đ u tiên c a con cái. Calcanoid đ tr ng vào n ưc, tr ng n thành nauplii r i sau 5-6 l n l t xác u trùng tr thành copepodite. Sau 5 l n l t xác n a copepodite b ưc vào giai đon tr ưng thành. S phát tri n t tr ng đ n khi tr ưng thành cĩ th kéo dài m t tu n đ n m t n ăm. Tu i th c a copepod kéo dài t 6 tháng đ n m t n ăm. D ưi nh ng điu ki n khơng thu n l i, copepode cĩ th s n sinh tr ng ngh (cyst). Kích th ưc c a copepod ph thu c vàp lồi và s phát tri n c a cá th . Nh kích th ưc khác nhau mà đm b o đưc th c ăn cho u trùng tơm cá trong t t c các giai đon phát tri n. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 103
54. Harpacticoid Tsibe holothuriae giai đon nauplii ch cĩ kích th ưc 55 micron đn khi tr ưng thành thì cĩ kích th ưc 180 micron. Schizopera elatensis cĩ kích th ưc 50-500 micron, Tisbenta elongata cĩ kích th ưc t 150 đ n h ơn 750 micron. Trong nuơi tr ng copepod, ng ưi ta th y harpacticoid ít nh y c m và dung n p t t o đi v i điu ki n mơi tr ưng h ơn calcanoid ( đ m n: 15-70 g/lit nhi t đ 17-30 C) và nh ư v y harpacticoid d nuơi thâm canh h ơn. Nhi u lồi copepod ơn đi cĩ th s n sinh cyst gi ng nh ư Artemia. Cyst cĩ th o o dung n p đưc điu ki n làm khơ 25 C và đơng l nh -25 C, chúng cĩ th ch u đưc o nhi t đ th p (3-5 C) dài t i 9-15 tháng. V m t th c ăn và ch t l ưng dinh d ưng, copepod cĩ m t s ưu đim trong nuơi u trùng cá bi n nh ư sau: - Copepod cĩ th đem nuơi u trùng cá các giai đon khác nhau nh ư nauplii, copepodite - Chuy n đ ng zic-zac c a copepod cĩ tác d ng kích thích th giác c a nhi u lồi cá. - Ch t l ưng dinh d ưng c a Copepode đưc cho là cao h ơn Artemia , protein trong ph m vi 44-52%, t l acid amin cân đ i tr methionine và histidine. Thành ph n acid béo khác nhau nhi u theo điu ki n nuơi tr ng. Ví d : (n-3) HUFA c a Tisbe tr ưng thành nuơi bng t o Dunaliella (th p HUFA) hay t o Rhodomonas (cao HUFA) là 0,8% và 1,3% tính theo ch t khơ, l n l ưt. Hàm l ưng EPA và DHA l n l ưt là 6% và 17% c a Tisbe tr ưng thành cho ăn t o Dunaliella và l n l ưt là 18% và 32% khi nuơi b ng t o Rhodomonas . (n-3) HUFA c a nauplii thì cao h ơn Tisbe tr ưng thành. - Copepod đưc cho là cĩ hàm l ưng enzyme tiêu hĩa cao h ơn Artemia (Pedeson, 1984, kh o sát trên u trùng cá herring đã th y r ng copepod đưc tiêu hĩa t t h ơn Artemia ). 2.5. Daphnia và Moina + Daphnia Daphnia thu c v phân b Cladocera s ng h u nh ư duy nh t n ưc ng t. V giáp b c tồn thân, tr đ u và gai đuơi (apical spine) (xem hình H. 5.9). Hi n t i cĩ 50 lồi đưc báo cáo trên tồn th gi i, trong đĩ ch cĩ 6 lồi cĩ vùng đt th p nhi t đ i. Kích th ưc c a Daphnia tr ưng thành khác nhau nhi u tùy thu c vào th c ăn; khi th c ăn phong phú, con tr ưng thành cĩ v giáp (carapace) dài g p hai ln các cá th m i thành th c. Khơng nh ng v y, kích th ưc c a đ u c ũng bi n đ i t trịn chuy n sang b u d c vào mùa xuân và gi a hè, nh ưng t gi a hè tr đi thì đu l i tr v hình trịn. S bi n d ng này đưc g i là bi n hình theo chu k ỳ (cyclomorph), cĩ th xy ra do nh ng y u t n i t i hay do m i t ươ ng tác gi a các y u t di truy n và mơi tr ưng. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Giáo trình Dinh d ưng & Th c ăn thu s n 104