›
›

Giáo trình mô đun Trồng và chăm sóc thanh long

pdf 94 trang ngocly 2420
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình mô đun Trồng và chăm sóc thanh long", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_mo_dun_trong_va_cham_soc_thanh_long.pdf

Nội dung text: Giáo trình mô đun Trồng và chăm sóc thanh long

  1. BÔ ̣ NÔNG NGHIÊP̣ VÀ PHÁ T TRIỂ N NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN TRỒNG VÀ CHĂM SÓC THANH LONG MÃ SỐ: MĐ03 NGHỀ : TRỒNG THANH LONG Trình độ: Sơ cấ p nghề
  2. 1 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể đƣợc phép dùng nguyên bản hoặc trích dẫn dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. Mã tài liệu: MĐ 03
  3. 2 LỜI GIỚI THIỆU Ở Việt Nam, có rất nhiều giống cây ăn quả ngon, tiềm năng của cây ăn quả rất lớn. Điều kiện thời tiết thuận lợi, ngƣời nông dân có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất, vì vậy quy hoạch sản xuất những vùng trái cây đặc sản nhƣ thanh long là việc làm cần thiết cho kế hoạch phát triển nền nông nghiệp bền vững, nhằm đáp ứng cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu, vì thế đẩy mạnh phát triển nghề trồng cây ăn trái là một hƣớng đi đúng góp phần tạo ra sản phẩm nông nghiệp hàng hóa cạnh tranh với các nƣớc trong khu vực là rất quan trọng. Chƣơng trình đào tạo nghề “Trồng thanh long” cùng với bộ giáo trình đƣợc biên soạn đã tích hợp những kiến thức, kỹ năng cần có của nghề, đã cập nhật những tiến bộ của khoa học kỹ thuật và thực tế sản xuất thanh long tại các địa phƣơng trong cả nƣớc, do đó có thể coi là cẩm nang cho ngƣời đã, đang và sẽ trồng thanh long. Bộ giáo trình gồm 5 quyển: 1) Giáo trình mô đun Chuẩn bị đất trồng thanh long 2) Giáo trình mô đun Chuẩn bị giống và trồng trụ thanh long 3) Giáo trình mô đun Trồng và chăm sóc thanh long 4) Giáo trình mô đun Biện pháp quản lý dịch hại trên thanh long 5) Giáo trình mô đun Thu hoạch và bảo quản thanh long Để hoàn thiện bộ giáo trình này chúng tôi đã nhận đƣợc sự chỉ đạo, hƣớng dẫn của Vụ Tổ chức Cán bộ – Bộ Nông nghiệp và PTNT; Tổng cục dạy nghề - Bộ Lao động - Thƣơng binh và Xã hội. Ban Giám Hiệu, Ban chủ nhiệm xây dựng chƣơng trình nghề, các Thầy, Cô khoa Trồng trọt – BVTV trƣờng Cao đẳng Nông nghiệp Nam Bộ. Ban Giám Hiệu, Thầy, Cô khoa Nông nghiệp Trƣờng Cao đẳng Cơ Điện Nông nghiệp Nam Bộ. Phòng Nông nghiệp huyện Chợ Gạo –Tiền Giang, phòng Nông nghiệp Châu Thành – Long An. Đồng thời chúng tôi cũng nhận đƣợc các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, cán bộ kỹ thuật của các Trung Tâm Giống Nông nghiệp tỉnh Tiền Giang, tỉnh Long An, tỉnh Bến tre, Viện cây Ăn Quả Miền Nam, các cơ sở sản xuất, các nhà khoa học, các cán bộ kỹ thuật, các chuyên gia đã tham gia đóng góp nhiều ý kiến quý báu, tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành bộ giáo trình này. Bộ giáo trình là cơ sở cho các giáo viên soạn bài giảng để giảng dạy, là tài liệu nghiên cứu và học tập của học viên học nghề “Trồng Thanh long”. Các thông tin trong bộ giáo trình có giá trị hƣớng dẫn giáo viên thiết kế và tổ chức
  4. 3 giảng dạy các mô đun một cách hợp lý. Giáo viên có thể vận dụng cho phù hợp với điều kiện và bối cảnh thực tế trong quá trình dạy học. Giáo trình “Trồng thanh long” giới thiệu khái quát về đặc điểm đất trồng thanh long; cách thiết kế, xây dựng vƣờn trồng, chọn phƣơng pháp tƣới, trụ trồng, công tác chọn và nhân giống, kỹ thuật trồng chăm sóc, kỹ thuật xử lý ra hoa và biện pháp quản lý dịch hại trên thanh long kết hợp việc thu hoạch và bảo quản thanh long, để có đƣợc sản phẩm đạt chất lƣợng tốt đáp ứng cho tiêu thụ nội địa và xuất khẩu hiện nay. Trong quá trình biên soạn chắc chắn không tránh khỏi những sai sót, chúng tôi mong nhận đƣợc nhiều ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các cán bộ kỹ thuật, các đồng nghiệp để giáo trình hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Tham gia biên soạn 1. Trần Chí Thành (chủ biên) 2. Hà Chí Trực 3. Trần Thị Xuyến 4. Nguyễn Thanh Bình 5. Nguyễn Văn Thinh 6. Đoàn Thị Chăm
  5. 4 MỤC LỤC Đề mục Trang TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 1 LỜI GIỚI THIỆU 2 MỤC LỤC 4 MÔ ĐUN: CHUẨN BỊ MÔ TRỒNG 8 Bài 1: CHUẨN BỊ MÔ TRỒNG 8 1. Đặc điểm mô trồng thanh long 8 1.1. Trồng bằng mô 8 1.2. Trồng bằng hố 9 2. Chuẩn bị mô và bón phân lót 10 2.1. Đào hố trồng và bón lót 10 2.1.1. Độ sâu hố trồng 10 2.1.2. Độ rộng lổ trồng 10 2.2. Bón lót phân hữu cơ và hóa học 11 2.2.1. Thế nào là bón phân hợp lý 11 2.2.2. Liều lƣợng và cách bón phân hữu cơ cho từng mô 19 2.2.3. Liều lƣợng và cách bón phân hóa học cho từng mô 21 2.5. Rãi thuốc trừ sâu, bệnh 21 Bài 2: TRỒNG VÀ CHĂM SÓC THANH LONG 22 1. Trồng thanh long 22 1.1. Mật độ trồng 27 1.2. Thời vụ trồng 27 1.3. Trồng thanh long 27 2. Chăm sóc thanh long sau trồng 31 2.1. Che tủ giữ ẩm 31 2.2. Làm cỏ 33 2.2.1. Làm cỏ bằng tay 34 2.2.2. Dùng thuốc hóa học 35 2.2.3. Bón phân cho vƣờn giai đoạn cơ bản và kinh doanh (cơ bản 2 năm, kinh doanh từ năm 3 trở đi) 35 2.2.4. Tƣới nƣớc 39 2.2.5. Vun gốc 41 2.2.6. Tỉa cành, tạo tán 41 Bài 3: XỬ LÝ RA HOA THANH LONG 47
  6. 5 1. Nhu cầu sinh lý để cây ra hoa 48 1.1. Ra hoa tự nhiên 49 1.2. Ra hoa trái vụ 49 2. Xử lý ra hoa trái vụ 50 2.1. Chọn thời điểm xử lý, tuổi cây xử lý 50 2.2. Xác định tuổi cây và thời điểm xử lý 50 2.3. Bón phân trƣớc xử lý 51 3. Cách tiến hành 52 3.1. Chọn phƣơng pháp xử lý 53 3.2. Lựa chọn đƣợc thiết bị bóng đèn và thiết kế xử lý 55 3.2.1. Loại bóng đèn tròn 57 3.2.2. Loại bóng đèn compact 57 3.2.2. Loại bóng đèn pha (cao áp) 57 3.3. Chuẩn bị thực hiện lắp đặt hệ thống đèn trên vƣờn thanh long 58 3.3.1. Chuẩn bị bóng đèn 58 3.3.2. Chuẩn bị nguồn điện 59 3.4. Thực hiện thắp sáng và điều chỉnh độ sáng 59 3.4.1 Cách treo bóng đèn 60 3.4.3. Sử dụng điện an toàn và hiệu quả 62 3.5. Chăm sóc sau xử lý 64 Bài 4: TRỒNG THANH LONG THEO HƢỚNG GAP 67 1. Giới thiệu chung về GAP 68 1.1 Khái niệm GAP là gì 68 1.2. Những quy định trong GAP 71 1.3. VietGAP 71 1.3.1. Sản xuất nông nghiệp bền vững GAP (Good Agricultural Practices) 71 1.3.2. Tiêu chuẩn của GAP về thực phẩm an toàn tập trung vào 4 tiêu chí sau . 72 1.4 GAP MANG LẠI LỢI ÍCH GÌ? 73 2. Truy nguyên nguồn gốc 74 3. Sản xuất thanh long theo VIETGAP 78 HƢỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN 87 Tài liệu tham khảo 94
  7. 6 MÔ ĐUN: CHUẨN BỊ MÔ TRỒNG Mã mô đun: MĐ03-1 Giới thiệu mô đun Mô đun Trồng và chăm sóc thanh long là mô đun chuyên môn thứ ba của nghề , mang tính tích hợp giữa kiến thức và kỹ năng thực hành chọn đất, chuẩn bị đất trồng thanh long; nội dung mô đun trình bày các cơ sở về chọn đất trồng dựa trên điều kiện sinh thái của cây thanh long để thiết kế mƣơng liếp, hệ thống tƣới tiêu và thiết kế mô trồng. Đồng thời mô đun cũng trình bày hệ thống các bài tập, bài thực hành cho từng bài dạy và bài thực hành khi kết thúc mô đun. Học xong mô đun này, học viên có đƣợc những kiến thức cơ bản về các bƣớc công việc trong chọn đất và thiết kế vƣờn trồng thanh long đúng kỹ thuật theo đúng trình tự, đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, an toàn; phát hiện và xử lý đƣợc các hiện tƣợng bất thƣờng xảy ra trong quá trình trồng. Bài 1: CHUẨN BỊ MÔ TRỒNG Mã bài: MĐ 03-01 Bài 1. Chuẩn bị mô trồng Mục tiêu: - Kiến thức: Nhận biết đƣợc mô trồng thanh long phổ biến. Mô tả đƣợc việc chuẩn bị mô trồng và bón lót; - Kỹ năng: Thực hiện các công việc chuẩn bị mô trồng và bón lót; Nội dung: 1. Đặc điểm mô trồng thanh long Mô hoặc hố trồng thanh long phải đáp ứng yêu cầu: cao, ráo, thoát nƣớc tốt và giữ nƣớc tốt, vì cây thanh long cần lƣợng nƣớc không cao, nhƣng phải cung cấp đầy đủ. Về mùa mƣa phải thoát nƣớc tốt và không bị úng sẽ làm thối rễ cây, ảnh hƣởng đến sinh trƣởng, phát triển và năng suất. 1.1. Trồng bằng mô Đối với cây thanh long, trồng trên mô do điều kiện đất trồng thấp, mực thủy cấp cao nên rất dễ ảnh hƣởng đến bộ rễ của cây, nhất là vào mùa mƣa dễ bị
  8. 7 ngập úng. Chính vì bộ rễ là nơi hút chất dinh dƣỡng trong đất cung cấp cho cây sinh trƣởng, phát triển, do vậy phải tạo điều kiện tốt cho rễ phát triển, nên vùng đất thấp cần đấp mô cao để trồng. Những vùng đất thấp phải đắp mô trồng cao 30-35cm và rộng 50-60cm Hình 3.1 mô trồng thanh long 1.2. Trồng bằng hố Trƣớc khi đặt hom phải đào cạnh trụ một hố có kích thƣớc 25 - 30cm, sâu 10 - 15 cm, rồi bón lót 5- 10 kg phân chuồng + 0,5 kg Super lân. Hố trồng đƣợc đào cạnh bên trụ thanh long, sau đó kết hợp bón lót phân vô cơ và hữu cơ trƣớc khi trồng. Hình 3.2 hố trồng thanh long Tùy điều kiện đất trồng mà có thể đào hố trồng vuông hoặc tròn, kết hợp bón lót phân vô cơ và hữu cơ, sau đó phủ lên một lớp đất trƣớc khi trồng. Hình 3.3 hố trồng thanh long
  9. 8 Những vùng đất cao, sau khi định vị kích thƣớc rồi trồng trụ và sau đó trồng thanh long. Ngƣời dân thƣờng ít chú ý đến khâu bón lót trƣớc khi trồng. Điều nầy không tốt cho cây thanh long sau này. Vì bón lót sẽ tạo thức ăn dự trữ cho cây khi rễ phát triển sẽ sử dụng đƣợc ngay, vì vậy cây có điều kiện sinh trƣởng tốt giai Hình 3.4 cách trồng thanh long trên đất đoạn đầu. vùng cao 2. Chuẩn bị mô và bón phân lót 2.1. Đào hố trồng và bón lót Đào hố trồng cây thanh long cạnh trụ kết hợp bón lót phân hữu cơ hoai mục Hình 3.5 đào hố trồng thanh long 2.1.1. Độ sâu hố trồng Tùy theo cách nhân giống để tiến hành đào hố trồng có độ sâu cho phù hợp: - Cây hom trong bầu ƣơm thì đào hố sâu khoảng 10cm - Cây hom không trồng trong bầu ƣơm, thì đào hố sâu 5 cm là vừa. 2.1.2. Độ rộng lổ trồng Nếu có bón lót phân hữu cơ và phân hóa học thì đào hố rộng 30-40cm để bón phân cho phù hợp: - Cây hom trong bầu ƣơm thì đào hố sâu khoảng 10cm - Cây hom không trồng trong bầu ƣơm, thì đào hố sâu 5 cm là vừa. Vì thanh long không trồng quá sâu, cây phát triển chậm.
  10. 9 2.2. Bón lót phân hữu cơ và hóa học 2.2.1. Thế nào là bón phân hợp lý Bón phân hợp lý là sử dụng lƣợng phân bón thích hợp cho cây đảm bảo tăng năng suất cây trồng với hiệu quả kinh tế cao nhất, không để lại các hậu quả tiêu cực lên nông sản và môi trƣờng sinh thái. Nói một cách ngắn gọn, bón phân hợp lý là thực hiện 5 đúng và một cân đối: a. Đúng loại phân: Cây cần phân gì bón đúng loại phân đó. Phân có nhiều loại, mỗi loại có những tác dụng riêng. Bón không đúng loại phân không những phân không phát huy đƣợc hiệu quả, mà còn có thể gây ra những hậu quả xấu. Bón đúng loại phân không những phải tính cho nhu cầu của cây mà còn phải tính đến đặc điểm và tính chất của đất. Đất chua không bón các loại phân có tính axit. Ngƣợc lại, trên đất kiềm không nên bón các loại phân có tính kiềm. b. Bón đúng lúc: Nhu cầu đối với các chất dinh dƣỡng của cây thay đổi tuỳ theo các giai đoạn sinh trƣởng và phát triển. Có nhiều giai đoạn sinh trƣởng cây cần đạm nhiều hơn kali, có nhiều giai đoạn cây cần kali nhiều hơn đạm. Bón đúng thời điểm cây cần phân mới phát huy đƣợc tác dụng. Cây trồng cũng nhƣ các loài sinh vật khác, có nhu cầu đối với các chất dinh dƣỡng thƣờng xuyên, suốt đời. Vì vậy, để cho cây có thể sử dụng tốt các loại phân bón, tốt nhất là chia ra bón nhiều lần và bón vào lúc cây hoạt động mạnh. Bón tập trung vào một lúc với nồng độ và liều lƣợng phân bón quá cao, cây không thể sử dụng hết đƣợc, lƣợng phân bị hao hút nhiều, thậm chí phân còn có thể gây ra những tác động xấu đối với cây. c. Bón đúng đối tượng: Trong cách hiểu thông thƣờng bón phân là cung cấp chất dinh dƣỡng cho cây. Vì vậy, đối tƣợng của việc bón phân là cây trồng. Tuy vậy, thực tế cho thấy, một lƣợng khá lớn chất dinh dƣỡng của cây, nhất là các nguyên tố vi lƣợng, cây đƣợc tập đoàn vi sinh vật đất cung cấp thông qua việc phân huỷ các chất hữu cơ hoặc cố định từ không khí. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học cho thấy bón phân để kích thích và tăng cƣờng hoạt động của tập đoàn vi sinh vật đất cho phép cung cấp cho cây một lƣợng chất dinh dƣỡng dồi dào về số lƣợng và tƣơng đối cân đối về các chất. Trong trƣờng hợp
  11. 10 này thay vì bón phân nhằm vào đối tƣợng là cây trồng, có thể bón phân nhằm vào đối tƣợng là tập đoàn vi sinh vật đất. Trong một số trƣờng hợp cây trồng sinh trƣởng và phát triển tốt tạo nên nguồn thức ăn dồi dào cho sâu bệnh tích lũy và gây hại nặng. Càng bón thêm phân, cây lại sinh trƣởng mạnh thêm, sâu bệnh lại phát sinh nhiều hơn và gây hại nặng hơn. Ở những trƣờng hợp này, bón phân cần nhằm đạt mục tiêu là ngăn ngừa sự tích lũy và gây hại của sâu bệnh. Bón phân trong một số trƣờng hợp có tác dụng làm tăng khả năng chống chịu của cây trồng đối với các điều kiện không thuận lợi trong môi trƣờng và với sâu bệnh gây hại. Đặc biệt các loại phân kali phát huy tác dụng này rất rõ. Nhƣ vậy, bón phân không phải lúc nào cũng là để cung cấp thêm chất dinh dƣỡng, thúc đẩy sinh trƣởng và phát triển của cây trồng. Có những trƣờng hợp phải tác động theo chiều hƣớng ngƣợc lại: cần kìm hãm bớt tốc độ tăng trƣởng và phát triển của cây trồng, làm tăng tính chống chịu của chúng lên. Bón phân là đƣa vào hệ sinh thái nông nghiệp những yếu tố mới và có tác động lên các mối liên hệ. Trong thực tế, phân bón có thể có những tác động sâu sắc trong các mối liên hệ thông tin và năng lƣợng. Phát hiện đƣợc tác dụng của phân bón lên các mối liên hệ thông tin và năng lƣợng, có thể với lƣợng phân bón không nhiều, tạo ra những hiệu quả to lớn và tích cực trong việc tăng năng suất cây trồng, bảo vệ môi trƣờng sinh thái. Nhƣ vậy, đối tƣợng của phân bón không chỉ có cây trồng, tập đoàn vi sinh vật đất, mà còn có cả toàn bộ các thành tố cấu thành nên hệ sinh thái nông nghiệp. Chọn đúng đối tƣợng để tác động, có thể mở ra những tiềm năng to lớn trong việc nâng cao hiệu quả của phân bón. d. Đúng thời tiết, mùa vụ: Thời tiết có ảnh hƣởng đến chiều hƣớng tác động và hiệu quả của phân bón. Mƣa làm rửa trôi phân bón gây lãng phí lớn. Nắng gắt cùng với tác động của các hoạt động phân bón có thể cháy lá, hỏng hoa, quả. Trong điều kiện khí hậu, thời tiết và sản xuất của nƣớc ta đối với các loại cây ngắn ngày, mỗi năm có 3 - 4 vụ, thậm chí 8 - 9 vụ sản xuất. Đặc điểm sinh trƣởng và phát triển của cây trồng ở từng vụ có khác nhau, cho nên nhu cầu đối với các nguyên tố dinh dƣỡng cũng nhƣ phản ứng đối với tác động của từng yếu tố dinh dƣỡng cũng khác nhau.
  12. 11 Lựa chọn đúng loại phân, dạng phân và thời vụ bón hợp lý có thể nâng cao hiệu suất sử dụng phân bón. Việc sử dụng đúng các loại phân phù hợp với điều kiện khí hậu, thời tiết mùa vụ đã đƣợc trình bày một phần ở của sách này. e. Bón đúng cách Có nhiều phƣơng pháp bón phân: bón vào hố, bón vào rãnh, bón rải trên mặt đất, hòa vào nƣớc phun lên lá, bón phân kết hợp với tƣới nƣớc, v.v Có nhiều dạng bón phân: rắc bột, vo viên dúi vào gốc, pha thành dung dịch để tƣới. Có nhiều thời kỳ bón phân: bón lót, bón thúc đẻ nhánh, thúc ra hoa, thúc kết quả, thúc to trái Lựa chọn đúng cách bón thích hợp cho loại cây trồng, cho vụ sản xuất, cho loại đất có thể làm tăng hiệu quả sử dụng phân bón lên gấp nhiều lần. Cách bón thích hợp vừa đảm bảo tăng năng suất cây trồng, tăng hiệu quả phân bón, vừa phù hợp với điều kiện cụ thể ở từng cơ sở sản xuất, phù hợp với từng trình độ của ngƣời nông dân. g. Bón phân cân đối Cây trồng có yêu cầu đối với các chất dinh dƣỡng ở những lƣợng nhất định với những tỷ lệ nhất định giữa các chất. Thiếu một chất dinh dƣỡng nào đó, cây sinh trƣởng và phát triển kém, ngay cả những khi có các chất dinh dƣỡng khác ở mức thừa thãi. Các nguyên tố dinh dƣỡng không chỉ tác động trực tiếp lên cây mà còn có ảnh hƣởng qua lại trong việc phát huy hoặc hạn chế tác dụng của nhau. Đối với mỗi loại cây trồng có những tỷ lệ khác nhau trong mức cân đối các yếu tố dinh dƣỡng. Tỷ lệ cân đối này cũng thay đổi tùy thuộc vào lƣợng phân bón đƣợc sử dụng. Tỷ lệ cân đối giữa các nguyên tố dinh dƣỡng cũng khác nhau ở các loại đất khác nhau. Điều cần lƣu ý là không đƣợc bón phân một chiều, chỉ sử dụng một loại phân mà không chú ý đến việc bón trên các loại đất khác nhau. Bón phân không cân đối không những không phát huy đƣợc tác dụng tốt của các loại phân, gây lãng phí mà còn có thể gây ra những tác dụng không tốt đối với năng suất cây trồng và đối với môi trƣờng. Bón phân cân đối có các tác dụng tốt là: - Ổn định và cải thiện độ phì nhiêu của đất, bảo vệ đất chống rửa trôi, xói mòn. - Tăng năng suất cây trồng, nâng cao hiệu quả của phân bón và của các biện pháp kỹ thuật canh tác khác.
  13. 12 - Tăng phẩm chất nông sản. - Bảo vệ nguồn nƣớc, hạn chế chất thải độc hại gây ô nhiễm môi trƣờng. Vai trò hết sức quan trọng đối với độ phì nhiêu của đất, nó ảnh hƣởng quyết định đến sự tạo thành và làm bền vững cấu trúc đất. Chất hữu cơ có khả năng tƣơng tác với các chất dinh dƣỡng, cung cấp dinh dƣỡng theo nhu cầu của cây trồng đồng thời giữ độ ẩm tối ƣu cho cây trồng, khử đƣợc chua, phèn cùng các loại độc tố Có đƣợc những tính chất trên là do các chất hữu có trong phân hữu cơ sinh học sau khi đƣợc xử lý, hoạt chất đã trở thành các hoạt chất có hoạt tính sinh học cao, nhờ có cấu trúc rỗng xốp, các nguyên tố khoáng này sẽ đƣợc giữ lại trong các cấu trúc rỗng xốp và tạo ra một kho lƣu trữ các chất dinh dƣỡng, giúp cho các chất dinh dƣỡng không bị rửa trôi hoặc thấm xuống tầng đất sâu mà rễ không hấp thu đƣợc 10 nguyên tắc trong sử dụng phân bón! * Nguyên tắc 1: Bón phân hợp lý cho cây là tìm mọi cách để phối hợp tốt với thiên nhiên để tạo ra sản phẩm có ích cho con ngƣời, chứ không phải là chinh phục, là áp đặt ý muốn của con ngƣời lên thiên nhiên. Nông sản là sản phẩm của quá trình chu chuyển vật chất trong thiên nhiên, cho nên con ngƣời muốn thu hút đƣợc nhiều nông sản thì cần nắm bắt đƣợc các quy luật chuyển hóa vật chất và tác động làm cho quá trình chu chuyển vật chất diễn ra với quy mô lớn, cƣờng độ mạnh, tốc độ nhanh. Bón phân là để tác động lên quá trình chu chuyển vật chất trong tự nhiên. Việc cung cấp chất dinh dƣỡng cho cây trồng không hoàn toàn là để cây trực tiếp tạo ra nông sản mà là để phối hợp tốt với thiên nhiên tạo ra sản phẩm trong quá trình chu chuyển vật chất. * Nguyên tắc 2: Đối với thiên nhiên mọi tác động chỉ cần vừa đủ, mọi thứ thừa hay thiếu đều gây hại cho mọi hoạt động bình thƣờng của nó. Theo cảm tính, nhiều ngƣời cho rằng cái gì đã tốt thì càng nhiều càng tốt, cái gì đã xấu thì càng nhiều càng xấu. Bón phân quá nhiều hoặc với liều lƣợng cao đều gây tác hại cho cây, thậm chí làm cho cây chết. Nguyên tố đồng (Cu) là phân vi lƣợng đối với cây, nhƣng phun với nồng độ cao (trên 1%) làm cho lá cây bị cháy. Trong việc bón phân
  14. 13 cho cây, điều quan trọng là không những không để cây bị thiếu phân, mà phải không bón thừa bất cứ chất dinh dƣỡng nào cho cây. Cần lƣu ý là sức chịu đựng cũng nhƣ mức độ tiếp thu các tác động từ bên ngoài của các bộ phận trên cây rất khác nhau. Đối với một loại phân bón, có thể đối với bộ phận này là thừa nhƣng đối với bộ phận khác lại là chƣa đủ. Chính vì thế mà có những loại hoá chất chỉ có thể bón cho cây vào đất mà không thể phun lên lá đƣợc. Điều đáng chú ý là cho đến nay, trồng trọt, do tâm lý sợ thiếu cho nên ngƣời nông dân đã làm nhiều việc quá thừa, trong khi đó nhiều việc cần làm lại không biết làm. Nếu có những hiểu biết đầy đủ hơn về cây trồng, hiểu đƣợc những nhu cầu của cây và con đƣờng mà thiên nhiên thƣờng đáp ứng nhu cầu cho nó, hiểu đƣợc các mối quan hệ giữa các loài sinh vật trong hệ sinh thái, con ngƣời có thể tiết kiệm đƣợc bao nhiêu việc làm thừa, đồng thời chỉ cần tiến hành những việc làm thật hợp lý để đạt đƣợc những khối lƣợng nông sản lớn. * Nguyên tắc 3: Thiên nhiên còn nhiều điều mà con ngƣời chƣa biết hết, vì vậy không đƣợc chủ quan khi sử dụng phân bón. Khoa học ngày càng phát triển nhanh, thành tựu khoa học ngày càng nhiều nhƣng con đƣờng khám phá thiên nhiên đang còn dài và còn nhiều quanh co khúc khuỷu. Thái độ chủ quan, cho rằng chúng ta đã có những hiểu biết quá đủ là không phù hợp, là có thể dẫn đến những sai lầm. Điều đáng lo ngại là con ngƣời coi thƣờng những gì chƣa biết trong thiên nhiên và cho rằng những gì khoa học đã biết đủ cho con ngƣời hoạt động theo ý muốn của mình. Nhiều thất bại trong sản xuất có nguồn gốc từ sự ngộ nhận này. Để có thể bón phân hợp lý, cần thƣờng xuyên quan sát và rút kinh nghiệm từ thực tiễn sản xuất. Kinh nghiệm tích lũy đƣợc qua nhiều năm kết hợp với những hiểu biết khoa học, những kết quả của nghiên cứu khảo nghiệm giúp chúng ta ngày càng nâng cao mức độ hợp lý của việc bón phân. * Nguyên tắc 4: Trong thiên nhiên sống, các loài sinh vật tồn tại và phát triển trong các mối liên hệ chặt chẽ với nhau và với thế giới không phải sinh vật. Các kết quả nghiên cứu khoa học đƣợc tiến hành trong các phòng thí nghiệm, trong các chậu vại, trong các ô thí nghiệm thƣờng rất xa so với điều kiện môi trƣờng sống của cây trên đồng ruộng.
  15. 14 Nhiều trƣờng hợp, muốn có đƣợc kết quả nhƣ đã thu đƣợc trong phòng thí nghiệm ngƣời ta phải đầu tƣ rất tốn kém để tạo đƣợc môi trƣờng và điều kiện tƣơng tự nhƣ trong phòng thí nghiệm. Khi không có đƣợc những điều kiện này, các kết quả khoa học thƣờng phát huy tác dụng rất kém, thậm chí còn làm nảy sinh nhiều vấn đề và ngƣời nông dân lại phải lao theo để giải quyết. Nhƣ thế, phải làm thừa ra bao nhiêu việc mà đáng lẽ không phải làm. Thực tế cho thấy: những phƣơng pháp bón phân nào mà không chú ý đến các loài sinh vật khác trên đồng ruộng, không chú ý đến các mối quan hệ chằng chịt giữa chúng với nhau, thì đó chỉ là những việc làm vô nghĩa và có khi có hại. * Nguyên tắc 5: Khoa học phân bón giúp ta bón phân hợp lý, tuy vậy nếu quá chuyên biệt trong lĩnh vực này sẽ làm cho kiến thức hiểu biết của ta về thiên nhiên trở nên manh mún và có nguy cơ dẫn đến thất bại. Các ngành khoa học ngày càng chuyên hoá để đi sâu tìm hiểu kỹ đối tƣợng nghiên cứu. Ngƣời ta đã chú ý đến tình trạng này và thấy đƣợc nguy cơ của siêu hình. Vì vậy, đã có nhiều cố gắng để liên kết các ngành khoa học, nói đến những khoa học liên ngành. Tuy nhiên, việc bón phân hợp lý để tạo ra năng suất cây trồng cao, bảo vệ tốt môi trƣờng không chỉ đơn thuần là sự liên kết, sự giao thoa, sự liên ngành của một số lĩnh vực khoa học khác nhau, mà là sự tìm tòi nghiên cứu trong một lĩnh vực khoa học mà đối tƣợng của nó là sự sống, là quá trình tạo thành năng suất kinh tế. Đây là một loại đối tƣợng tổng hợp mà càng chia nhỏ ra càng chuyên biệt hoá, càng đi xa khỏi bản chất của đối tƣợng nghiên cứu. * Nguyên tắc 6: Trong các hệ sinh thái, mỗi tác động từ bên ngoài đƣa vào hệ, thƣờng tạo ra những phản ứng dây chuyền, lan rộng ra trong không gian theo các mạng lƣới dinh dƣỡng, năng lƣợng, thông tin, v.v và kéo dài theo thời gian, cho đến khi toàn bộ hệ sinh thái thiết lập đƣợc trạng thái cân bằng mới. Mỗi hiện tƣợng xảy ra trong hệ sinh thái đều là kết quả của nhiều nguyên nhân, mặt khác một nguyên nhân có thể dẫn tới những kết quả khác nhau. Từ một hiện tƣợng là năng suất cây trồng có thể có một chuỗi các nguyên nhân và kết quả với 7 bậc nhân – quả (xem sơ đồ 3) khác nhau. Trong thực tế, một hiện tƣợng xảy ra có thể có nhiều nguyên nhân. Những nguyên nhân này lại có những nguyên nhân khác đi trƣớc trong một mạng lƣới các sự kiện và yếu tố đan chéo nhau toả ra đến vô tận.
  16. 15 Bón phân cũng nhƣ những biện pháp kỹ thuật canh tác khác nhau, thƣờng không chỉ gây ra một tác động trực tiếp dẫn đến một kết quả nào đó mà thƣờng có nhiều tác động lên các thành tố trong hệ sinh thái và có thể dẫn đến những kết quả khác nhau, trong đó có thể có những kết quả mà con ngƣời không ngờ tới. Do đặc điểm của quá trình phản ứng dây chuyền và quá trình tiếp nhận các tác động từ bên ngoài vào các hệ sinh thái mà có thể có những tác động rất mạnh nhƣng không gây ra hiệu quả gì đáng kể, trong khi đó, có những tác động nhẹ nhàng, nhƣng đƣợc nhân lên trong phản ứng dây chuyền và tạo nên những hiệu quả rất lớn. Bón phân hợp lý có thể không cần sử dụng những lƣợng phân bón mà có thể đạt đƣợc hiệu quả rất cao. * Nguyên tắc 7: Con ngƣời phân biệt ra trong thiên nhiên có cái tốt, cái xấu. Tốt xấu ở đây đƣợc đánh giá trên cơ sở lợi ích của con ngƣời. Từ việc phân chia các sự vật và hiện tƣợng thành 2 nhóm tốt và xấu, con ngƣời thƣờng cố công để loại trừ, tiêu diệt những cái xấu và nhân lên, tăng thêm những cái tốt, với hy vọng là thu đƣợc lợi ích lớn. Đối với thiên nhiên, mọi thứ đều có vị trí của nó và cần thiết cho sự hài hoà và phát triển. Bằng các tác động đƣa thêm các cái “tốt” và loại bỏ các cái “xấu” con ngƣời đã phá vỡ cân bằng trong các hệ sinh thái. Và nhƣ vậy, các tác động của con ngƣời đã thúc đẩy hoạt động của cơ chế điều tiết của hệ sinh thái để thiết lập trạng thái cân bằng. Với hoạt động của cơ chế này, những tác động của con ngƣời bị trung hoà và bị triệt tiêu. Hy vọng thu đƣợc lợi ích lớn không những không đạt đƣợc, mà những đảo lộn trong hệ sinh thái có thể dẫn đến nhiều hiệu quả tiêu cực. Bón phân, con ngƣời nghĩ rằng đó là đƣa điều tốt đến cho cây, vì vậy càng nhiều càng tốt. Thế nhƣng hiệu quả của việc bón phân chỉ có thể thu đƣợc khi bón hợp lý, có nghĩa là phù hợp với hoạt động bình thƣờng của hệ sinh thái nông nghiệp. Bón phân không hợp lý sẽ gặp phải phản ứng chống lại của hệ sinh thái đồng ruộng và chỉ có thể dẫn đến những hậu quả xấu. * Nguyên tắc 8: Trong nông nghiệp, không thể cải thiện thể hữu cơ thống nhất. chỉ bằng cách thay thế từng bộ phận của thể đó. Cây trồng, hệ sinh thái nông nghiệp là những hệ thống thống nhất và hoàn chỉnh. Trong hệ thống đó mỗi bộ phận đều có vị trí và chức năng của mình. Mỗi bộ phận trong hệ thống đƣợc quy định không những chỉ phụ thuộc vào các yếu
  17. 16 tố bên trong bộ phận đó, mà còn phụ thuộc vào các bộ phận kế cận, các bộ phận xung quanh và vào toàn bộ hệ thống. Bón phân cho cây trồng chúng ta muốn tăng chất dinh dƣỡng cho cây để tạo ra nhiều sản phẩm cho con ngƣời. Tuy nhiên cây trồng là một bộ phận của hệ sinh thái đồng ruộng. Chúng ta không thể cải thiện một bộ phận của hệ sinh thái là cây trồng mà không tính gì đến các bộ phận khác của hệ sinh thái đó. Nhiều trƣờng hợp bón phân không mang lại kết quả là do chúng ta gặp phải những phản ứng điều tiết của hệ sinh thái. Bón phân hợp lý là có tính toán đầy đủ đến các yếu tố trong hệ sinh thái, tạo sự hài hoà trong toàn bộ hệ sinh thái đồng ruộng đồng thời thúc đẩy các hoạt động của toàn bộ hệ sinh thái hƣớng tới việc tạo ra năng suất cao. * Nguyên tắc 9: Nền nông nghiệp tiến bộ phải là nền nông nghiệp nuôi dƣỡng đƣợc con ngƣời cả thể xác lẫn tinh thần. Bón phân là để làm tăng năng suất cây trồng. Năng suất đó phải đáp ứng đƣợc nhu cầu của con ngƣời. Vì vậy, nếu phân bón còn để lại dƣ lƣợng trong nông sản, nếu trong nông sản có nhiều NO3-, nhiều kim loại nặng thì nông sản không đáp ứng đƣợc nhu cầu của con ngƣời. Phân bón có ảnh hƣởng rất lớn đến chất lƣợng nông sản. Đối với các sản phẩm cây công nghiệp, cây dƣợc liệu, cây hƣơng liệu, cây tinh dầu v.v bón phân không hợp lý có thể làm giảm phẩm chất nông sản rất đáng kể. Phân bón có ảnh hƣởng rất lớn đến khả năng cất giữ, bảo quản và chuyên chở nông sản. Sản phẩm rau quả chứa nhiều đạm, nhiều nƣớc rất chóng bị hỏng. Ngoài việc đáp ứng nhu cầu của con ngƣời về vật chất, nông nghiệp còn đáp ứng nhu cầu của con ngƣời đƣợc lao động, đƣợc tiếp xúc với thiên nhiên, đƣợc khám phá những điều bí ẩn của tự nhiên. Bón phân không hợp lý thƣờng để lại trong môi trƣờng đất, nƣớc, không khí những dƣ lƣợng phân bón có ảnh hƣởng không tốt đến sức khoẻ, đến tâm trạng con ngƣời. Càng ngày việc thoả mãn nhu cầu đời sống tinh thần của con ngƣời càng tăng lên. Vai trò của nông nghiệp trong việc đảm bảo ổn định cuộc sống, ổn định xã hội cũng ngày một đƣợc nâng cao. Bón phân hợp lý không những phát huy đến mức cao hiệu quả của phân bón mà còn đảm bảo cho môi trƣờng trong lành và thúc đẩy nông nghiệp phát triển theo hƣớng tiến bộ. * Nguyên tắc 10:
  18. 17 Trong hoạt động sản xuất nông nghiệp, khi tiếp xúc với bất kỳ loại cây trồng nào cũng không thể tách rời chúng ra khỏi điều kiện sống của nó mà phải có cách nhìn toàn diện và đặt đúng vị trí của nó trong hệ sinh thái đồng ruộng. Thông thƣờng ngƣời làm nông nghiệp chỉ biết có cây trồng mà quên mất cây trồng tồn tại và phát triển trong hệ sinh thái. Kết quả của sản xuất nông nghiệp thƣờng chịu ảnh hƣởng rất lớn của điều kiện cụ thể từng địa phƣơng cũng nhƣ điều kiện khí hậu thời tiết của từng năm. Ngƣời nông dân thƣờng lấy kinh nghiệm sản xuất của năm nay để áp dụng cho năm sắp tới. Nhƣ vậy, việc tiến hành sản xuất nông nghiệp của nông dân thƣờng chịu ảnh hƣởng của cái nhìn hẹp và ngắn. Muốn đạt đƣợc kết quả tốt, ngƣời nông dân cần có cái nhìn toàn diện đồng thời cần biết cách thoát ra khỏi hoàn cảnh cụ thể của một năm sản xuất, không để cho hoàn cảnh lung lạc mình và phải có cách nhìn vƣợt lên trên không gian và thời gian, cố gắng đi vào bản chất của các hiện tƣợng. Cách nhìn này không phải là không dựa trên cơ sở thực tế mà là cách nhìn xuyên sâu vào bản chất của thực tế, làm cho thực tế hiện rõ lên, không bị những nhiễu loạn nhất thời làm che mất bản chất. Bón phân hợp lý là tìm ra những kết luận từ việc phân tích toàn diện hệ sinh thái nông nghiệp, phân tích thực chất các hiện tƣợng đã diễn ra, dự báo những hiện tƣợng và trạng thái có thể xuất hiện trong vụ tới để đề ra giải pháp bón phân mang lại hiệu quả cao nhất về kinh tế, xã hội cũng nhƣ môi trƣờng. 2.2.2. Liều lƣợng và cách bón phân hữu cơ cho từng mô Vai trò của phân hữu cơ: Khi đƣợc sản xuất đúng quy trình kỹ thuật, đáp ứng các tiêu chuẩn quy định. Phân hữu cơ vi sinh sẽ có các tác dụng sau: - Cung cấp ngay lƣợng mùn hữu cơ cho đất để bổ sung cho lƣợng mùn đã bị khoáng hóa do các hoạt động của vi sinh vật. Do đó đất duy trì đƣợc các ƣu điểm về lý, hóa và sinh học nhƣ đã nêu ở trên. - Cung cấp các chất dinh dƣỡng cho cây trồng, vừa là các dinh dƣỡng dẫn xuất từ các nguyên liệu hữu cơ vừa đƣợc tổng hợp hoặc chuyển hoá do sự hoạt động của các vi sinh vật cố định đạm, vi sinh vật chuyển hóa lân đƣợc cấy vào trong sản phẩm trong qúa trình sản xuất. Theo các kết quả nghiên cứu và khảo nghiệm đã đƣợc thi hành tại nhiều nơi trên thế giới và riêng ở tại Việt Nam cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu chứng tỏ phân hữu cơ vi sinh đã cung cấp một
  19. 18 lƣợng dinh dƣỡng đáng kể cho cây trồng và ta có thể bớt đi 20% lƣợng phân hóa học cần phải bón mà năng suất cây trồng vẫn cao hơn so với bón đầy đủ phân bón hoá học theo nhu cầu dinh dƣỡng của cây. - Bên cạnh các đặc tính đã nêu của các thành phần hữu cơ trong đất, mùn hữu cơ còn có khả năng giữ lại các chất dinh dƣỡng, giảm thiểu sự rửa trôi ảnh hƣởng đến môi trƣờng, giảm thiểu sự mất dinh dƣỡng dẫn đến giảm thiểu chi phí phân bón. - Mùn hữu cơ làm gia tăng khả năng trao đổi chất dinh dƣỡng. Khoảng từ 20 đến 70% khả năng trao đổi của các loại đất là do chất keo trong các hợp chất humic tạo nên. Điều này làm tăng khả năng hấp thụ dinh dƣỡng, cây sẽ phát triển tốt hơn làm gia tăng năng suất. - Việc tận dụng các nguyên liệu hữu cơ và áp dụng công nghệ sinh học để chế biến làm phân bón sẽ đóng góp tích cực vào việc giải quyết vấn nạn ô nhiễm môi trƣờng do các nguyên liệu này gây ra. Compost Production Phân hữu cơ đƣợc ủ hoai đạt tiêu chuẩn trƣớc khi bón cho cây trồng, vì vậy không làm ngộ độc cây và không gây ô nhiễm môi trƣờng Hình 3.6 ủ phân phân hữu cơ để trồng thanh long Phân hữu cơ đƣợc ủ trong túi PE Hình 3.7 ủ phân phân hữu cơ để trồng cây Thời kỳ 1-2 năm đầu: Bón lót: 15-20 kg phân chuồng hoai.
  20. 19 Thời kỳ từ năm thứ 3 trở đi: 15-20 kg phân chuồng hoai sau khi thu hoạch. 2.2.3. Liều lƣợng và cách bón phân hóa học cho từng mô Phân vô cơ còn gọi là phân khoáng, phân hoá học. Phân vô cơ là các loại muối khoáng có chứa các chất dinh dƣỡng của cây. Có 13 chất dinh dƣỡng khoáng thiết yếu đối với sinh trƣởng và phát triển của cây. Trong đó có 3 nguyên tố đa lƣợng là: N, P, K; 3 nguyên tố trung lƣợng là: Ca, Mg, S và 7 nguyên tố vi lƣợng: Fe, Mn, Zn, Cu, Mo, B, Cl. Ngoài ra, còn một số nguyên tố khác cần thiết cho từng loại cây nhƣ: Na, Si, Co, Al Phân vô cơ gồm các loại chính: * Phân đa lƣợng: Phân đạm - Phân lân Phân kali - Vôi bón ruộng - Phân tổng hợp và phân hỗn hợp *Phân trung lƣợng *Phân vi lƣợng Hình 3.8. Các loại phân vô cơ Thời kỳ 1-2 năm đầu: 100 gam super lân cho một trụ. Bón thúc: 100 g urê + 100 g NPK 16-16-8 vào các giai đoạn 20-30 ngày sau khi trồng, sau đó 3 tháng bón 1 lần. Khi cây ra hoa có thể cấp thêm 50 g phân kali (KCl). Thời kỳ từ năm thứ 3 trở đi: Chia làm 8 lần trong năm. Rải phân đều trên bề mặt đất xung quanh trụ, xới nhẹ cho phân lọt xuống đất hoặc phủ lên bằng một lớp đất mỏng sau đó ủ rơm hay cỏ khô, sau khi rải phân cần tƣới nƣớc. Liều lƣợng bón: 1,08 kg urê + 3,2 kg lân + 0,8 kg KCl. Lần 1-Sau khi thu hoạch. 100% phân lân + phân chuồng hoai + 200 g urê Lần 2-Cuối tháng 12: 500g urê + 150 g KCl Lần 3-Cuối tháng 2: 180 g urê + 150 g KCl Lần 4-Cuối tháng 4: 100 g urê + 100 g KCl Từ lần 5 đến lần 8: cứ mỗi tháng bón 1 lần, liều lƣợng nhƣ lần 4. 2.5. Rãi thuốc trừ sâu, bệnh Thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) có khả năng ngăn chặn sâu bệnh một cách nhanh chóng và mạnh mẽ, mang lại hiệu quả rõ rệt, ảnh hƣởng trực tiếp đến năng suất, chất lƣợng cây trồng. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, việc lạm dụng hoặc sử dụng chúng không đúng phƣơng pháp đã và đang gây ra hậu quả
  21. 20 nghiêm trọng. Sau khi đƣợc đƣa vào sử dụng, thuốc BVTV đã để lại một lƣợng tồn dƣ khá lớn trong đất, nƣớc, không khí và cây trồng. Lƣợng thuốc này đã và đang ảnh hƣởng trực tiếp đến môi trƣờng sinh thái cũng nhƣ sức khỏe con ngƣời. Sau khi đào hố xong thì bón phân lót và thuốc trừ sâu dạng hạt (vd: basudin 10H ) để tạo cho môi trƣờng đất trồng không còn các đối tƣợng gây hại cho sinh trƣởng và phát triển của cây thanh long và cung cấp dinh dƣỡng cho đất, đến khi bộ rễ thanh long phát triển thì sẽ có đầy đủ chất dinh dƣỡng để sử dụng. Bài 2: TRỒNG VÀ CHĂM SÓC THANH LONG Mã bài: MĐ 03-02 Mục tiêu: - Kiến thức: Nhận biết đƣợc cách trồng thanh long phổ biến; Mô tả đƣợc các công việc trồng thanh long và chăm sóc. - Kỹ năng: Thực hiện công việc trồng và chăm sóc cây sau trồng. Nội dung: 1. Trồng thanh long Thời vụ trồng Thƣờng trồng vào tháng 10 - 11 dƣơng lịch, ƣu điểm của vụ này là: - Nguồn hom giống dồi dào do trùng vào lúc tỉa cành. - Lợi dụng đƣợc ẩm độ vào cuối mùa mƣa. - Ở các vùng đất thấp thì mùa này tránh đƣợc nguy cơ ngập úng. Tuy nhiên, trồng mùa này có nhƣợc điểm là cây chƣa lớn đủ để có thể chống chịu nắng hạn, vì vậy cần chú trọng tƣới nƣớc và giữ ẩm cho cây trong mùa nắng tới. - Ở những vùng thiếu nƣớc tƣới thì nên trồng vào đầu mùa mƣa (tháng 4 - 5). xuống giống trong thời gian này sẽ gặp khó khăn vì là mùa thanh long ra hoa nên thiếu hom, phải có kế hoạch giâm hom từ trƣớc. * Chuẩn bị các trang thiết bị phục vụ cho trồng và chăm sóc thanh long
  22. 21 Một số dụng cụ sử dụng trong chăm sóc cây trồng nói chung và cây thanh long nói riêng Hình 3.9. Các loại kéo cắt tỉa cành Bình xịt dùng để phun thuốc trừ sâu bệnh, phân bón lá trong quá trình chăm sóc cây thanh long. Hình 3.10. Bình xịt thuốc trừ sâu, bệnh Máy cắt cỏ để cắt cỏ vƣờn, làm giảm bớt công làm cỏ vƣờn Hình 3.11. Máy cắt cỏ Vòi tƣới phun mƣa dùng để tƣới cho vƣờn cây Hình 3.12. Vòi tƣới
  23. 22 Các dụng cụ làm vƣờn Hình 3.13. Các loại dụng cụ làm vƣờn khác Cào sắt dùng cào cỏ trong vƣờn cây Hình 3.14. Cào sắt Thùng tƣới hoa sen để tƣới cây con, giai đoạn đầu Hình 3.15. Thùng tƣới hoa sen Quy trình kỹ thuật trồng cây thanh long Bƣớc 1: Chuẩn bị dụng cụ và cây giống - Dụng cụ chuẩn bị đầy đủ và đạt tiêu chuẩn; - Cây giống chuẩn bị đủ về số lƣợng và tiêu chuẩn cây con đem trồng. Bƣớc 2: Đào hố trồng - Mật độ trồng: 700-1000 cây/ha, hàng cách hàng 3 m, cây cách cây 2,5-3 m, - Đánh dấu đúng vị trí đào hố theo mật độ đã bố trí, điểm đánh dấu dễ nhận biết; - Hố đƣợc đào đúng vị trí, đúng kích thƣớc; + Nơi đất bằng cần lên luống để tránh ngập úng, làm thối rễ; + Nơi đất dốc cần đào hố sâu 50 x 50 x 50cm. Cự ly giữa các hố khoảng 2,5-3m; - Hố đƣợc cuốc trƣớc khi trồng 15 ngày.
  24. 23 Bƣớc 3: Bón lót phân vào hố trồng - Hỗn hợp phân chuồng hoai và phân vô cơ theo đúng tỷ lệ; Bón lót bằng 5kg phân chuồng hoai + 0,2kg phân lân hoặc 0,3kg (NPK 20-20- 15)/hố; - Trộn đều theo tỷ lệ và lấp đầy hố trồng; - Khơi hỗn hợp đất và phân dƣới hố lên; - Tạo hố trồng sâu hơn bầu 2 – 4cm; - Đáy hố phẳng; - Rãi thuốc trừ sâu, bệnh; - Lắp 1 lớp đất lên trên lớp phân thuốc dày 5cm. Bƣớc 4: Trồng cây - Dùng dao lam bóc vỏ bầu cây trƣớc khi trồng sao cho không bị vỡ bầu; - Đặt cây vào giữa hố, cạnh bằng của cây thanh long áp vào cột; - Sử dụng đất mặt tơi xốp lấp hố; - Ấn đất đảm bảo có độ chặt vừa phải, không làm vỡ bầu cây khi lấp đất; - Dùng dây cột cố định chồi vào trụ trồng tránh làm xê dịch cây ảnh hƣờng đến ra rễ; - Tủ gốc bằng rơm, rạ, cỏ khô, bột xơ dừa; - Tƣới nƣớc vừa đủ ẩm gốc. Bƣớc 5: Chăm sóc - Trồng bổ sung cây chết hoặc sinh trƣởng kém; - Cuốc xới nhẹ xung quanh khóm cây để đất thông thoáng; - Làm sạch cỏ dại và diệt cỏ những cây chèn ép; - thƣờng xuyên thăm vƣờn để phát hiện sâu bệnh hại và phòng trị kịp thời. - Đặt từ 3 - 4 hom quanh cây chống (trụ), cần chú ý: - Đặt hom cạn 0 - 5 cm để tránh thối gốc do đất ẩm. - Đặt áp phần phẳng của hom vào mé trụ để sau này hom ra rễ và bám nhanh vào trụ. Cột hom vào trụ để gió khỏi làm Hình 3.16. trộn phân hữu cơ vào hố trƣớc lung lay lúc đầu vì rễ trên không chƣa khi trồng phát triển để bám vào cây trụ
  25. 24 Sau khi đặt hom, ở các vùng đất cao hễ đất khô và hết mƣa thì cần tủ gốc để giữ ẩm Lấy cây thanh long giống ra khỏi bầu ƣơm để trồng vào hố Hình 3.17. lấy cây ra khỏi bầu ƣơm Móc hố trồng tại hố vừa bón phân lót, để giúp cây thanh long phát triển tốt bộ rễ và hút dinh dƣỡng thuận lợi hơn. Hình 3.18. đặt cây vào hố trồng Đặt cây vào cạnh trụ, lắp đất chung quanh. Hình 3.19. lắp đất giữ cây
  26. 25 Đặt cây thanh long vào hố và lắp đất lại, xong nén nhẹ chung quanh và chăm sóc cây con Hình 3.20. lắp đất giữ cây 1.1. Mật độ trồng Mật độ trồng khoảng 700-1.000 trụ/ha, khoảng cách trồng 3 x 3 m hoặc 3 x 3,5 m. Thanh long là cây cần nhiều ánh nắng nên hễ trồng dầy thì quả nhỏ, bán không đƣợc giá. Có thể bố trí trồng xen các loại cây ngắn ngày khác nhƣng phải đảm bảo cho thanh long nhận đầy đủ ánh sáng, quan hệ giữa kích thƣớc quả và mật độ cây. Bảng 3.1. Quan hệ giữa mật độ và trọng lƣợng quả Khoảng cách (m) Mật độ cây/1000 m2 Trọng lƣợng trung bình quả (g) 2,5 x 2,5 140 - 150 294 2,5 x 3,0 100 - 110 322 2,5 x 3,5 90 - 100 344 (Nguồn: Nguyễn Văn Kế, 2000) 1.2. Thời vụ trồng Thƣờng trồng vào tháng 10-11 dƣơng lịch vì lúc này nguồn hom giống dồi dào do trùng với thời gian tỉa cành, lợi dụng ẩm độ cuối mùa mƣa, tránh đƣợc ngập úng, tuy nhiên đến mùa khô cây chƣa đủ sức chống chịu với nắng hạn cần phải tƣới nƣớc và giữ ẩm cho cây. 1.3. Trồng thanh long Thanh long đƣợc trồng mỗi trụ 3 cây con. Hình 3.21. móc lổ trồng
  27. 26 Kiểm tra bầu thanh long giồng trƣớc khi trồng phải có rễ dài, hom có màu xanh, không sâu bệnh Hình 3.22. những cây giống đạt yêu cầu để trồng Lấy cây con ra khỏi bầu ƣơm để trồng, quan sát xem rễ đạt yếu cầu khi trồng. Hình 3.23. Quan sát rễ cây giống Lắp đất giữ trụ thanh long vừa trồng và tƣới giữ ẩm. Hình 3.24. chọn vị trí đặt giúp cây phát triển tốt
  28. 27 Lắp đất giữ trụ thanh long vừa trồng, chú ý để cây nghiêng vào trụ và tƣới giữ ẩm. Hình 3.24. Đặt cây giống hơi áp vào thân trụ Cột dây cố định cây thanh long để rễ cây bám vào trụ dễ dàng hơn và cây không bị ngã Hình 3.24. cột dây cố định cho cành bò (leo) Trụ trồng thanh long mới trồng có 3 cây, cạnh bằng nằm phía trong, chung quanh gốc đƣợc phủ bột xơ dừa giữ ẩm cho cây trồng. Hình 3.25. trồng mới thanh long
  29. 28 Vƣờn thanh long mới trồng trên đất ruộng lúa. Hình 3.26. vƣờn thanh long trồng mới Liếp đôi trồng 2 hàng cây thanh long Hình 3.27. Liếp đôi trồng 2 hàng Mƣơng tƣới, tiêu nƣớc trong vƣờn thanh long Hình 3.28. mƣơng tƣới tiêu của vƣờn trồng mới thanh long Cây thanh long sau trồng 8 tháng tuổi Hình 3.29.Chăm sóc cây thanh lomg
  30. 29 2. Chăm sóc thanh long sau trồng 2.1. Che tủ giữ ẩm Sau khi trồng xong, nên che tủ cho mô trồng: vừa trừ cỏ, vừa giữ ẩm, nhất là ở các vùng có mùa khô kéo dài và thiếu nƣớc tƣới. Dùng rơm, cỏ khô, xơ dừa để tủ. Có thể tủ quanh gốc hay tủ toàn bộ liếp. Trong dài hạn ở những vùng có cỏ nhiều, giá nhân công đắt nên áp dụng phủ bạt nhƣ ngành trồng dƣa hấu và trồng thơm đã làm. Một loại cây trồng che phủ đất họ đậu (hoàng lạc, cỏ đậu, cây đậu dại ) dùng cây này che phủ đất tại vƣờn thanh long Hình 3.30. cây cỏ đậu (hoàng lạc) Vƣờn thanh long trồng cỏ đậu che phủ đất Hình 3.31. trồng cây cỏ đậu (hoàng lạc) Vệ sinh chung quanh gốc để chuẩn bị bón phân Hình 3.32. vệ sinh quanh mô trồng
  31. 30 Cây cỏ đậu phủ xanh vƣờn trồng thanh long, góp phần giữ ẩm cho vƣờn Hình 3.33. sự phát triển của cây cỏ đậu trong vƣờn thanh long Cây mới trồng có thể tùy điều kiện từng địa phƣơng để chọn vật liệu phủ gốc giữ ẩm, các tỉnh ĐBSCL có thể tận dụng bột xơ dừa phủ gốc lúc mới trồng hoặc mùa nắng. Hình 3.34. che tủ cây sau trồng bằng bột xơ dừa Vật liệu phủ gốc bằng rơm rạ khô, cỏ khô. Hình 3.35. che tủ cây sau trồng bằng rơm Che tủ gốc vào mùa nắng có thể sử dụng thêm vật liệu, để vừa giữ ẩm vừa làm phân hữu cơ cho cây sau này Hình 3.36. che tủ cây sau trồng bằng bột xơ dừa
  32. 31 Một số địa phƣơng đã kết hợp trồng xen cây đu đủ, vừa che bớt nắng giai đoạn đầu, vừa tăng hiệu quả kinh tế của vƣờn trồng mới thanh long Hình 3.37. Trồng xem cây đu đủ trong vƣờn thanh long trồng mới để hạn chế cỏ dại Kết hợp trồng xen cây ớt, vừa che bớt nắng giai đoạn đầu, vừa tăng hiệu quả kinh tế Hình 3.38. Trồng xem cây ớt để hạn chế cỏ dại Tại Bình Thuận số giờ nắng rất cao, nhất là mùa nắng, vì vậy có thể tận dụng bột xơ dừa, cỏ khô tủ gốc giữ ẩm vào mùa này rất tốt, giảm bớt áp lực nƣớc tƣới cho cây Hình 3.39. Phủ gốc cây thanh long trƣởng thành tại Bình Thuận bằng bột xơ dừa 2.2. Làm cỏ Khoảng 70% hộ làm cỏ thủ công, 30% còn lại dùng thuốc trừ cỏ (thƣờng bà con sử dụng thuốc trừ cỏ cháy nhanh gramoxone 20 SL để phun xịt trừ cỏ.
  33. 32 Trên đất phèn nơi đất ẩm thƣờng xuyên, có rất nhiều loại cỏ có căn hành rất khó trị nhƣ cỏ tranh, cỏ ống, cỏ Paspalum vì vậy muốn giảm bớt cỏ cần áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp, nhƣ cày bừa kỹ vào mùa nắng trƣớc khi trồng, xen canh, dùng thuốc trừ cỏ kết hợp với làm cỏ thủ công sớm Hiện nay nhiều vùng trồng cây ăn trái nói chung và cây thanh long nói riêng áp dụng kinh nghiệm quản lý cỏ dại vƣờn trồng theo từng giai đoạn. Tạo trên mặt vƣờn thảm cỏ xanh nhằm mục đích: - Giữ ẩm bề mặt đất; - Tạo cho vùng khí hậu mặt đất bớt nóng; - Hạn chế mƣa chảy tràn cuốn trôi dinh dƣỡng trên mặt đất; - Tạo nơi trú ẩn cho thiên địch, vi sinh vật; - Có thể tận dụng làm phân hữu cơ bón cho cây. Không nên để mặt đất trống, khô sẽ làm cho chất dinh dƣỡng trong đất bị mất, và vi sinh vật đất khó tồn tại. Hiện nay nhiều nhà vƣờn vẫn còn diệt hết cỏ trên vƣờn thanh long, vừa tốn công, tốn thời gian, chi phí, tiền bạc tạo cho đất ngày càng xấu đi 2.2.1. Làm cỏ bằng tay Chỉ làm cỏ chung quanh mô thanh long sau đó để cỏ khô và che tủ lại gốc để không cạnh tranh dinh dƣỡng với cây thanh long Hình 3.40. làm cỏ vƣờn cây thanh long 2 năm tuổi
  34. 33 Làm cỏ vƣờn thanh long bằng máy cắt cỏ, chỉ cắt những cỏ mọc cao, và giữ lại một lớp thảm trên mặt đất vƣờn. Trong mùa nắng cắt 2 -3 tháng/lần, mùa mƣa khoảng 1,5 tháng/lần Hình 3.41. làm cỏ vƣờn cây thanh long kinh doanh bằng máy cắt cỏ 2.2.2. Dùng thuốc hóa học Vƣờn thanh long sử dụng thuốc trừ cỏ gramoxone 20 SL (liều lƣợng 2-3l/ha, sử dụng 40-60cc/8 lít), sạch cỏ thuận lợi cho đi lại chăm sóc, nhƣng về mặt khoa học nhƣ đã phân tích thì không tốt, nhất là về mùa nắng. Khi phun thuốc có thể ảnh hƣởng đến cây thanh long. Hình 3.42. vƣờn cây sử dụng thuốc trừ cỏ cháy 2.2.3. Bón phân cho vƣờn giai đoạn cơ bản và kinh doanh (cơ bản 2 năm, kinh doanh từ năm 3 trở đi) Bón phân cân đối đạm và kali hoặc giàu kali sẽ cho trái có độ ngọt cao và màu trái đỏ đẹp hơn, trái cứng chắc, lâu hƣ thối, dễ cất trữ, vận chuyển. Tuy nhiên, chế độ phân bón tốt phải bao gồm cả việc cung cấp cân đối giữa phân hữu cơ và vô cơ; giữa các thành phần dinh dƣỡng đa lƣợng NPK, trung lƣợng và vi lƣợng; phân bón lá với phân bón rễ; năng suất thu đƣợc với liều lƣợng phân bón. Khi xây dựng chế độ bón phân cho thanh long cần phân biệt rõ 2 giai đoạn chính trong suốt chu trình sống của cây: Thứ nhất là giai đoạn kiến thiết cơ bản: đƣợc tính từ khi trồng mới đến khi cây đƣợc 2 năm tuổi. Trong giai đoạn này, cây cần nhiều đạm để phát triển thân, cành; cần lƣợng phân lân cao để phát triển bộ rễ, nhiều chồi; lƣợng phân kali giúp cho cây cứng cáp, chống chịu sâu bệnh và trung vi lƣợng vừa đủ giúp cho
  35. 34 cây phát triển cân đối. Tùy thuộc vào tính chất đất canh tác mà chọn phân bón dạng hỗn hợp có đầy đủ các chất đa trung và vi lƣợng. Giai đoạn này tỷ lệ N:P:K phù hợp cho cây thanh long là: 2:2:1,5; 2:2:1, 2:1:1 (ví dụ các loại phân bón NPK 20-20-15+TE; NPK 16-16-8+TE ). Sơ bộ các thời kỳ bón phân cho các giai đoạn nhƣ sau: *Giai đoạn bón lót: 10 – 15kg phân chuồng hoai hoặc 2 – 5kg Organic + 50 – 80gr NPK 20-20-15+TE/gốc. *Giai đoạn bón thúc: khoảng 3 tháng sau khi trồng: 250 – 350gr NPK 20- 20-15+TE. Sau đó cứ 3 tháng/lần sẽ bón lập lại, mỗi lần 350 – 400gr NPK 20- 20-15+TE mỗi trụ thanh long. Vào đầu mùa mƣa cần bón thêm 10 – 15kg phân chuồng hoai hoặc 2 – 5kg phân hữu cơ/gốc. *Giai đoạn kinh doanh, tính từ năm thứ 3 trở đi: Lúc này cây đã cho trái ổn định và đi vào khai thác nên cần Kali cao, đạm khá, lân vừa đủ, trung vi lƣợng thích hợp nhằm nuôi trái to đẹp, năng suất cao, chất lƣợng tốt, chín đồng loạt. Các công thức phân bón hỗn hợp có đầy đủ các chất đa trung và vi lƣơng trong đó có tỷ lệ N:P:K phù hợp cho cây thanh long giai đoạn này là 2:1:2, 2:1:3, 2:2:3, 1:1:1 (ví dụ nhƣ 2:1:2 bón gồm 1kg đạm nguyên chất (khoảng 2,17 kg ure) + 1kg P2O5 nguên chất (6 kg phân super lân) + 2 kg K2O (khoảng 3,3 kg phân KCl). Cụ thể: Bón phân cho 1 trụ (gốc): *Thời kỳ 1-2 năm đầu: Bón lót: 15-20 kg phân chuồng hoai, 100 gam super lân cho một trụ. Bón thúc: 100 g urê + 100 g NPK 16-16-8 vào các giai đoạn 20-30 ngày sau khi trồng, sau đó 3 tháng bón 1 lần. Khi cây ra hoa có thể cấp thêm 50 g phân kali (KCl). *Thời kỳ từ năm thứ 3 trở đi: Chia làm 8 lần trong năm. Rải phân đều trên bề mặt đất xung quanh gốc, xới nhẹ cho phân lọt xuống đất hoặc phủ lên bằng một lớp đất mỏng sau đó ủ rơm hay cỏ khô, sau khi rải phân cần tƣới nƣớc. Liều lƣợng bón: 1,08 kg urê + 3,2 kg lân + 0,8 kg KCl. 1. Lần 1-Sau khi thu hoạch. 100% phân lân + phân chuồng hoai + 200g urê 2. Lần 2-Cuối tháng 12: 500g urê + 150 g KCl 3. Lần 3-Cuối tháng 2: 180 g urê + 150 g KCl 4. Lần 4-Cuối tháng 4: 100 g urê + 100 g KCl
  36. 35 5. Từ lần 5 đến lần 8: cứ mỗi tháng bón 1 lần, liều lƣợng nhƣ lần 4. Ngoài ra có thể phun bổ sung thêm các loại phân vi lƣợng bằng cách phun thêm phân bón lá vào 10 ngày sau khi đậu trái và lúc phát triển nhanh. 2.2.3.1. Bón phân hữu cơ - Bón lót trƣớc trồng cây gồm: 15-20kg phân chuồng hoai + 500g super lân hoặc lân Văn Điển. Nếu không chủ động đƣợc nguồn phân chuồng có thể thay thế 15-20 kg phân chuồng bằng các loại phân hữu cơ sinh học từ 2-5kg theo khuyến cáo của nhà sản xuất. - Cách bón: xới nhẹ, rãi xung quanh gốc, lắp phân lại bằng một lớp đất mỏng, bón cách gốc 20-40cm theo tuổi cây. 2.2.3.2. Bón phân hóa học - Liều lƣợng bón: Cách tính lƣợng phân từ nguyên chất ra phân thành phẩm) (1kgN = 2,17 kg ure), (1kg P2O5 =6,06 kg super lân); (1kg K2O = 1,66 kg super KCl). Ví dụ: công thức phân bón nguyên chất:120N-60 P2O5 - 30K2O; Lƣợng phân cần bón nhƣ sau: - Lƣợng phân ure cần dùng: 120 N x 2,17 = 260 kg ure. - Lƣợng phân super lân cần dùng: 60 P2O5 x 6,06 = 363 kg super lân. - Lƣợng phân KCl cần dùng: 30 K2O x 1,6 = 48 kg phân KCl. + Đối với vƣờn thanh long từ 3-5 năm tuổi: theo công thức 500gN + 500g P2O5 + 500g K2O/trụ/năm tƣơng đƣơng 1,08kg Urea + 3,6kg lân super + 0,83kg KCl. + Đối với vƣờn thanh long từ 5 năm tuổi trở lên, bón lƣợng phân là: 750gN + 500gP2O5 + 750gK2O/trụ/năm tƣơng đƣơng 1,63kg Ure + 3,6kg lân super + 1,25kg KCl. - Cách bón: rãi đều trên mặt đất xung quanh trụ (gốc) thanh long, xới nhẹ cho hạt phân lọt xuống đất hoặc phủ lên bằng một lớp đất mỏng sau đó tủ bằng rơm rạ hay cỏ khô, sau khi rãi phân cần tƣới nƣớc cho phân tan. - Thời gian bón: Chia làm 8 lần bón Lần 1: ngay sau khi kết thúc thu hoạch vụ chính (vào khoảng cuối tháng 9 đầu tháng 10dl) hoặc có thể áp dụng khi đã thu hoạch 80% số lƣợng quả trên vƣờn. Bón 3,6kg phân lân + 200g Urea/trụ (cây từ 3-5 năm tuổi) hoặc 3,6 kg phân lân + 300g Urea (cây >5 năm tuổi)
  37. 36 Lần 2: cuối tháng 12 dƣơng lịch. Bón 200g Urea + 150g KCl/trụ (cây 3-5 năm tuổi) hoặc 300g Urea + 250g KCl (cây >5 năm tuổi). Lần 3: cuối tháng 2 dƣơng lịch. Bón 200g Urea + 150g KCl/trụ (cây 3-5 năm tuổi) hoặc 300g Urea + 250g KCl (cây >5 năm tuổi). Lần 4: cuối tháng 4 dƣơng lịch. Bón 100g Urea + 100g KCl/trụ (cây 3-5 năm tuổi) hoặc 300g Urea + 250gKCl (cây >5 năm tuổi). Từ lần 5- lần 8 cứ mỗi tháng/lần với liều lƣợng và loại phân nhƣ lần 4. Ghi chú: - Nếu đất có phản ứng chua thì thế super lân bằng lân Văn Điển. - Có thể thay thế phân đơn bằng các loại phân hỗn hợp khác. - Có thể sử dụng phân NPK chuyên dùng cho cây ăn trái thay thế phân đơn nhƣ sau: Lần 1: ngay sau khi kết thúc thu hoạch (cuối tháng 9 đầu tháng 10dl). Bón 0,5kg NPK 20-20-15/trụ Lần 2: cuối tháng 12dl. Bón 0,5kg phân chuyên dùng AT1 (18-12-8)/trụ. Lần 3: cuối tháng 2dl. Bón 0,5kg phân chuyên dùng AT2 (7-17-12)/trụ. Lần 4: cuối tháng 4dl. Bón 0,5kg phân chuyên dùng AT2 (7-17-12)/trụ. Từ lần 5 đến lần 8 (mỗi tháng 1 lần) bón 500g NPK 13-13-13/trụ. Nhƣ vậy: Tổng lƣợng phân bón cho 1 vụ/năm/trụ sẽ là: 520gN + 590g P2O5 + 495g K2O/trụ * Phân bón lá: - Sau khi thu hoạch và cắt tỉa cành tạo tán, tiến hành phun phân bón lá 30-10-10, phun 3 lần, cách nhau 7 ngày, 15g/bình 8 lít. - Khi chuẩn bị ra hoa, phun phân bón lá 10-60-10, phun 2 lần, cách nhau 7 ngày, sau đó chuyển sang phun phân bón lá 6-30-30, phun 2 lần, cách nhau 7 ngày, 15g/bình 8 lít. - Sau khi thụ phấn 3 ngày, phun 30-10-10, 15g/bình 8 lít. - Trong giai đoạn nuôi trái phun 20-20-20, 7 ngày/lần, 15g/bình 8 lít. - Trƣớc thu hoạch (15-20 ngày), phun phân bón lá 12-0-40-3Ca, 15g/bình 8 lít, phun 2 lần, cách nhau 7 ngày. Ghi chú: + Có thể sử dụng các loại phân bón lá có công dụng tăng chất lƣợng quả đạt tiêu chuẩn chất lƣợng xuất khẩu. + Để tăng chất lƣợng quả đạt tiêu chuẩn xuất khẩu (tai lá xanh, cứng, 3 tai ở đầu chóp quả dài ≥ 7cm: phun kết hợp loại bón lá có trên thị trƣờng theo hƣớng dẫn của nhà sản xuất. Tốt nhất nên chọn các phân có nguồn gốc hữu cơ để phun,
  38. 37 cần lƣu ý: tránh sử dụng các loại phân bón lá có chứa phân chất kích thích sinh trƣởng, vì phân có thể làm cho trái phát triển không bình thƣờng nên phẩm chất trái không đạt. 2.2.4. Tƣới nƣớc Nƣớc tƣới rất quan trọng đối với cây thanh long, mặc dù đây là cây có nguồn gốc vùng khô hạn. Nhƣng các nhà khoa học đã khẳng định nƣớc tƣới là tiền đề của năng suất, chất lƣơng cây trồng. Trong thành phần của cây trồng nƣớc chiếm từ 80-90% vì vậy khi thiếu nƣớc sẽ ảnh hƣởng đến sinh trƣởng và phát triển của ây nhất là giai đoạn ra hoa kết quả. Mỗi giai đoạn, mỗi mùa vụ cây cần nhu cầu nƣớc khác nhau: 2.2.4.1. Tƣới nƣớc cho cây mới trồng Giai đoạn cây con mới trồng chỉ tƣới vừa đủ ẩm, có thể tƣới 2-3 ngày một lần khoảng 5 lít nƣớc/gốc (trụ) Hình 3.43. giai đoạn cây mới trồng 2.2.4.2. Tƣới nƣớc cho cây giai đoạn phát triển Giai đoạn kinh doanh cây cần nƣớc rất cao, thân cây thanh long chứa nhiều nƣớc, nên mỗi ngày nên tƣới một lần, hoặc 2 ngày một lần, tƣới ƣớt tòa bộ cây. Hình 3.44. vƣờn cây đang ở giai đoạn kinh doanh
  39. 38 2.2.4.3. Tƣới nƣớc cho cây giai đoạn cây ra hoa và mang trái Giai đoạn cây chuẩn bị ra hoa kết trái thì nhu cầu nƣớc rất cao (trừ lúc trƣớc ra hoa 2-3 tuần không cần tƣới nƣớc, để cây chuẩn bị ra hoa), tƣới ƣớt toàn cây Hình 3.45. giai đoạn cây chuẩn bị ra hoa Giai đoạn cây ra hoa phải cung cấp đủ nƣớc tƣới cho cây, nhất là chú ý đến chất lƣợng nƣớc tƣới không nhiễm phèn, mặn, hoặc ô nhiễm. Giai đoạn này tránh tƣới ƣớt hoa vì có thể làm hoa bị thối, hƣ. Hình 3.46. giai đoạn cây ra hoa Giai đoạn mang trái là giai đoạn cần nhiều nƣớc nhất của cây thanh long, vì cây vừa phát triển, vừa nuôi trái, nếu thiếu trong giai đoạn này sẽ ảnh hƣởng nghiêm trọng đến năng suất, chất lƣợng. Mỗi ngày tƣới một lần, tƣới ƣớt cả cây. Hình 3.47. giai đoạn cây mang trái
  40. 39 2.2.5. Vun gốc Giai đoạn cây con mới trồng không cần vun gốc trong năm đầu tiên. Ngƣời trồng vùng đồng bằng sông Cửu Long sử dụng bột xơ dừa để phủ gốc, có thể nhũng vùng khác kết hợp bón phân thúc với vun gốc để vừa giữ phân và giúp phần đất trồng cây thông thoáng, tơi xốp. Hình 3.48. giai đoạn cây mới trồng Giai đoạn cây sinh trƣởng cần làm cỏ bón phân vun gốc, giúp cho giữ phân, nƣớc, cây thông thoáng để vi sinh vật đất hoạt động tốt phân giai chất hữu cơ cung cấp cho cây. Hình 3.49. giai đoạn cây kinh doanh Giai đoạn cây đang mang trái hạn chế hoặc không xới quanh gốc vì làm đứt rễ ảnh hƣởng tới khả năng hút nƣớc, hút dinh dƣỡng cung cấp cho cây giai đoạn này. Hình 3.50. giai đoạn cây kinh doanh 2.2.6. Tỉa cành, tạo tán * Mục đích của tạo tán và đốn tỉa: - Nhằm tạo lập một hình thái cây trồng có khả năng tiếp nhận ánh sáng đầy đủ, đồng thời khống chế và duy trì chiều cao của cây trồng trong tầm kiểm soát để thuận lợi trong việc quản lý vƣờn ở hai giai đoạn: kiến thiết cơ bản và thời kỳ kinh doanh.
  41. 40 - Hình thành và phát triển bộ khung cơ bản, vững chắc nhằm tránh đổ ngã, gãy nhánh từ đó phát triển các cành nhánh thứ cấp cho cây. - Lập những cành mang qủa trẻ, dồi dào sinh lực và phân bố giống nhau trên khung (sƣờn) và cành mẹ (cành chính). Thay thế những cành già, lọai bỏ cành sâu bệnh, chết, cành vô hiệu không có khả năng sản xuất. - Tăng diện tích lá hữu hiệu. Duy trì sức sống tốt của cây, bảo đảm sự cân bằng sinh trƣởng và kết qủa. Luôn luôn duy trì cây có khả năng cho qủa ở mức tối hảo. - Khống chế mối tƣơng quan giữa sinh trƣởng dinh dƣỡng và sinh trƣởng sinh sản, đạt đƣợc một chỉ số cành trên số quả tối ƣu làm cơ sở cho việc tỉa bớt cành khuất, xấu, nhỏ, sâu bệnh hoặc tỉa bớt quả. Hình 3.51. Một số dụng cụ dùng để cắt tỉa
  42. 41 Để cho vƣờn thanh long có đủ số cành và chất lƣợng cành mập khỏe, cần cắt tỉa tham khảo bảng số liệu về chiều dài cành cần có ở bảng 3.1 để thực hiện khâu cắt tỉa cành. Bảng 3.1. Chiều dài cành thanh long cuối vụ thu hoạch. Tuổi vƣờn Trung bình (cm) Dài nhất (cm) Ngắn nhất (cm) 1 73 119 42 2 82 140 52 3 98 180 49 4 108 160 45 5 103 140 53 (Nguồn: Lý Ngọc Đính, BCTN, ĐHNL, 1992) Số lƣợng cành trên cây tăng theo tuổi cây: cây một tuổi trung bình có độ 30 cành, hai tuổi độ 70 cành, ba tuổi độ 100 cành và bốn tuổi 130 cành. ở cây 5 - 6 tuổi chỉ duy trì độ 150 - 170 cành. 2.2.6.1. Tạo tán cho cây mới trồng Sau khi trồng 1 tháng, mỗi cành chọn 1 chồi phát triển tốt nhất, bám chặt vào trụ để lại sao cho cành từ mặt đất đi thẳng tới đỉnh trụ. Hình 3.52. cây mới trồng 3 tháng 2.2.6.2.Tạo tán cho cây giai đoạn phát triển Khi cành dài 30-40 cm: Tiến hành uốn cành nằm xuống đỉnh trụ. Nên uốn vào lúc trƣa nắng, lúc này cành mếm dễ uốn, mỗi ngày một ít cho đến khi cành nằm đƣợc trên đỉnh trụ, dùng dây nilon buộc lại. Biện pháp này giúp cành mau ra chồi mới. Khi cành đâm chồi: Chọn 1-2 chồi phát triển tốt để lại. Năm thứ 2 tỉa nhẹ khi cần để tạo tán hình cây dù. Tới cuối năm thứ 3 mỗi trụ có độ 100 cành, với lƣợng cành này phân bố trên đầu trụ dày đặc. Một số cành già đã cho trái trong những năm trƣớc nếu giữ lại sẽ không cho trái hoặc
  43. 42 cho trái nhỏ. Sự tỉa cành làm thông thoáng tán cây và giúp cây tập trung dinh dƣỡng nuôi cành mới. Sau tỉa, cành non đâm ra mạnh hơn. Tạo tán cây thanh long đƣợc tạo tán cơ bản, các cành đƣợc cột dây định cố định phân đều về 4 hƣớng, từ đó sẽ đƣợc tạo tán tiếp tục cho cành phân bố đều trên trụ bê tông cốt thép. Hình 3.53. cây thanh long sau trồng 1 năm tuổi đƣợc tạo tán Hiện nay tại Tiền Giang, Long An ngƣời trồng thƣờng tạo tán cho cây thanh long sau một năm tuổi khá đơn giản. những cành mọc cao qua khỏi đầu trụ đƣợc uốn cong và cột dây giữ, khoảng 1 tháng sau cây định hình đƣợc khung sơ bộ và lõi hóa gỗ để cây có đƣợc khung cơ bản sau này (6-8 cành). Hình 3.54. tạo tán vƣờn cây 1 năm tuổi Đầu trụ thanh long có 4 cây thép lúc đổ cột chừa lại, sau thời gian trồng khoảng 8 tháng đến 1 năm thì cành thanh long bò đến đỉnh trụ, ngƣời trồng sẽ sửa các cành cho phân bố nằm trên vỏ xe hon da (lốp xe) đều về 4 hƣớng. Hình 3.55. một cách tạo tán thanh long, trên đầu trụ gắn vỏ (lốp xe ho da)
  44. 43 Trụ thanh long đƣợc đổ bê tông cốt thép trên phần đầu trụ, sau đó cho cành thanh long bò luồng vào khung vuông và phân bố ra chung quanh. Hình 3.56. một cách tạo tán cho cây thanh long, trên đầu trụ đã đỗ khung vuông. Tại vị trí uốn cong của các cành sẽ mọc ra nhiều cành mới tạo tán cây mâm xôi Hình 3.57. tạo tán vƣờn cây 1,5 năm tuổi cho trái mùa đầu tiên 2.2.6.3.Tạo tán cho cây giai đoạn sau thu hoạch Sau khi cây cho trái: Hết mùa thu hoạch trái, tỉa bỏ cành cũ bên trong tán, cắt ngang cành và cách gốc 30-40 cm nhằm làm giá đỡ cho cây. Cành vừa cho trái vụ trƣớc nên để lại nuôi chồi mới (chỉ để lại 1 chồi trên cành mẹ) khi cành dài 1,2-1,5 m thì cắt đọt cành con tạo điều kiện cho cành mập và nhanh cho trái Phần cành mới mọc phía dƣới sau khi đã tạo đƣợc bộ khung cơ bản thì cắt bỏ, những cành này thƣờng gọi là cành vô hiệu vì nó chỉ sử dụng chất dinh dƣỡng để phát triển, không cho quả và cành này thƣờng ốm yếu. Hình 3.58. cắt bỏ cành mọc vô hiệu
  45. 44 Cành vƣợt đƣợc cắt bỏ khỏi trụ thanh long để tập trung dinh dƣỡng cho cành mang quả phía trên Hình 3.59. các cành vƣợt đƣợc cắt bỏ - Tỉa đau: Thực hiện sau thu hoạch hoặc trƣớc đợt thu quả cuối cùng. Cắt cùng một lúc tất cả các cành già, các cành ốm yếu, khuyết tật, nằm khuất bên trong tán. Số cành giữ lại trên đầu trụ độ 50 cành. Dùng liềm hoặc dao chặt 3/4 chiều dài của toàn bộ các cành già phía dƣới, các tƣợc non sẽ nảy ra từ phần gốc cành đƣợc giữ lại * Ƣu điểm: Dễ làm, đỡ tốn công. * Khuyết điểm: Qua nhiều năm các lớp cành chồng chất lên nhau nên bụi thanh long bị đôn lên cao. - Tỉa lựa. Lựa các cành cần tỉa rồi dùng liềm cán dài giựt đứt khỏi cây. * Ƣu điểm: Tạo đƣợc sự thông thoáng, qua nhiều năm trụ không đôn lên cao. Giữ đƣợc sự cân đối giữa các cành của tán cây. * Khuyết điểm: Tốn công. Sau khi thu hoạch trái xong, thì cần tỉa bỏ những cảnh khuất trong tán, cành sâu bệnh, để cây thông thoáng. Hình 3.60. tỉa cành sau thu hoạch
  46. 45 Cắt bỏ cành ốm yếu, sâu bệnh, cành khuất dƣới tán cây. Hình 3.61. tỉa cành sau thu hoạch Sau 4-5 năm có thể tỉa đau để trẻ hóa số cành trên thân trụ và giúp cho vƣờn có năng suất tốt. Những cành già, sâu bệnh sau tỉa đƣợc tập trung ủ làm phân bón, hoặc chôn Hình 3.61. cành già, sâu bệnh đƣợc gom lại để xử lý Bài 3: XỬ LÝ RA HOA THANH LONG Mã bài: MĐ 03-03 Mục tiêu: - Kiến thức: Mô tả đƣợc các bƣớc công việc, các yêu cầu kỹ thuật trong quy trình xử lý ra hoa thanh long; Biết thời điểm xử lý, tuổi vƣờn xử lý và phƣơng pháp xử lý theo đúng quy trình kỹ thuật. - Kỹ năng: Lựa chọn đƣợc thiết bị bóng đèn và thiết kế xử lý đạt tiêu chuẩn; Thực hiện lắp đặt hệ thống xử lý trên vƣờn theo đúng trình tự, đảm bảo yêu cầu kỹ thuật; Thực hiện thắp sáng, theo dõi và điều chỉnh các điều kiện môi trƣờng thắp đèn phù hợp với sự sinh trƣởng và phát triển của thanh long. Nội dung:
  47. 46 1. Nhu cầu sinh lý để cây ra hoa * Khái niệm ra hoa đối với cây thanh long Sự hình thành hoa là dấu hiệu cây chuyển từ giai đoạn sinh trƣởng phát triển dinh dƣỡng sang giai đoạn sinh trƣởng phát triển sinh sản: chuyển hƣớng từ hình thành mầm lá sang hình thành mầm hoa. Nó biểu hiện về phản ứng di truyền và trạng thái sinh lý nhất định khi gặp điều kiện ngoại cảnh thích hợp. Sau khi cảm ứng sự ra hoa thì hoa đƣợc hình thành và phân hóa. * Thuyết ra hoa Thuyết quang chu kỳ (sự cảm ứng ra hoa bởi ánh sáng) Độ dài chiếu sáng tới hạn trong ngày có tác dụng điều tiết sự sinh trƣởng phát triển của cây, có thể kích thích hoặc ức chế các quá trình khác nhau và phụ thuộc vào các loài khác nhau gọi là hiện tƣợng quang chu kỳ. Trên quan điểm này ngƣời ta phân thành 3 nhóm cây: ngày ngắn; ngày dài; trung tính. Cây thanh long thuộc cây ngày dài (ra hoa khi ngày dài tới hạn), vì vậy khi thắp đèn kéo dài thời gian chiếu sáng cây sẽ ra hoa. * Đặc điểm ra hoa kế t quả Thời gian bắt đầu ra quả có thể đƣợc xúc tiến nhanh bằng cách phun các chất ức chế sinh trƣởng, cắt tỉa cành, các biện pháp tác động cơ giới khác * Hiện tƣợng ra quả cách năm Ở nhiều loài cây ăn quả, thƣờng xảy ra hiện tƣợng ra quả cách năm, bởi vì trong những năm đạt sản lƣợng cao sự sinh trƣởng yếu đi, ảnh hƣởng đến sự phân hóa mầm hoa cho vụ quả năm sau. Nhƣ vậy cần chú ý cung cấp đầy đủ, đúng loại, đúng lƣợng và đúng giai đoạn sinh trƣởng để cây có thể tình trạng sinh trƣởng tốt nhất để chuyển sang sinh trƣởng sinh thực. Hiện tƣợng cách niên có thể khắc phục đƣợc bằng các biện pháp: - Áp dụng kỹ thuật trồng trọt cao đảm bảo sự sinh trƣởng của rễ kéo dài, phát triển mạnh cành, lợi dụng độ chiếu sáng tốt nhất. - Điều hòa kịp thời mối quan hệ giữa cành và quả (cắt tỉa, bẻ cành, uốn cành, phun hóa chất ) - Lựa chọn và trồng những giống ra hoa kết quả điều hòa. * Biện pháp tăng cƣờng thụ phấn thụ tinh Trong khi xây dựng vƣờn cây ăn quả cần phải quan tâm đến tình hình thụ phấn thụ tinh của hoa. Bởi vì sự đậu quả phụ thuộc vào sự thụ phấn tốt hay xấu, mà sự thụ phấn lại phụ thuộc vào 3 yếu tố là:
  48. 47 - Đặc điểm ra hoa của từng loại cây. - Thời tiết lúc nở hoa. - Những tác nhân (môi giới) nhƣ ong, bƣớm, ruồi - Thời tiết lý tƣởng cho thụ phấn là: nắng, nhiệt độ và ẩm độ vừa phải, không có gió lớn Cây thanh long thuộc nhóm cây ngày dài, sự ra hoa chịu ảnh hƣởng của quang kỳ, ở miền Nam thanh long bắt đầu ra hoa vào tháng 4-9dl vì số giờ chiếu sáng trong ngày >12 giờ (ngày dài). Vì vậy, muốn thanh long ra hoa quả nghịch vụ vào giai đoạn đêm dài ngày ngắn, một trong những biện pháp hiệu quả nhất hiện nay là tạo chiếu sáng nhân tạo trong thời gian ngày ngắn bằng cách đốt đèn trong một thời gian nhất định giúp cho cây ra hoa đồng loạt. 1.1. Ra hoa tự nhiên Nhƣ đã đề cập ở trên, thanh long là cây cảm ứng ra hoa trong điều kiện ngày dài. Hoa xuất hiện tự nhiên từ tháng 3 đến tháng 10 (rộ nhất từ tháng 5 tới tháng 8), trung bình có 4 – 6 đợt ra hoa rộ mỗi năm. Bảng 3.2 Sự ra hoa của thanh long trong năm Ngày/tháng/năm Số hoa ra Tỷ lệ (%) 10/3 - 04/5/1995 583 2,57 11/5 - 31/5/1995 4343 19,14 01/6 - 30/6/1995 9945 43,83 01/7 - 31/7/1995 6788 29,92 01/8 - 31/8/1995 997 4,40 01/9 - 11/9/1995 32 0,14 Tổng số hoa ra trong năm 22.688 100 Số hoa trên mỗi trụ 94,5 (Nguồn: Nguyễn Văn Kế, 2000). 1.2. Ra hoa trái vụ Việc thắp đèn vào ban đêm để xử lý ra hoa thanh long trong điều kiện ngài ngắn đƣợc áp dụng rộng rãi hiện nay là cách đặt cây trong điều kiện ngày dài nhân tạo. Nhiều nghiên cứu cho thấy, sử dụng bóng đèn cho ánh sáng đỏ và đỏ xa (ánh sáng ban ngày) có công suất từ 75 – 100W với thời gian chiếu sáng 6 giờ/ngày trong 15 ngày liên tiếp sẽ cho hiệu quả xử lý cao nhất. Tuy nhiên, A. Khaimov và Y. Mizrahi (2006) cũng dùng bóng đèn tƣơng tự và thắp 3, 6 và 9 giờ/đêm từ tháng 3 – 7 nhƣng không tìm thấy ảnh hƣởng của
  49. 48 việc thắp đèn, nói cách khác là quang kỳ, đến sự ra hoa ở loài Hylocereus undatus (ở Israel, ngày ngắn nhất xuất hiện vào tháng 3 và dài nhất vào tháng 7). Tùy theo mùa vụ mà số đêm chiếu sáng và thời gian chiếu sáng thay đổi, số giờ chiếu sáng trong ngày càng ngắn và thời tiết càng lạnh thì thời gian chiếu đèn và số giờ đốt đèn trong đêm càng tăng, số đêm chiếu sáng từ 15-20 đêm đồng thời số giờ chiếu sáng/đêm từ 6-10 giờ là thanh long có thể ra hoa. Thời gian từ khi ra nụ đến khi hoa nở từ 18-21 ngày và từ khi hoa nở đến lúc thu quả từ 28-35 ngày. Do đó, tùy theo mục đích và nhu cầu quả trên thị trƣờng mà nhà vƣờn quyết định thời gian xử lý ra hoa. Loại bóng đèn chiếu sáng có thể sử dụng là loại bóng đèn tròn 75-100W, khoảng cách hợp lý nhất từ bóng đèn đến cành thanh long là 0,5-1,0m. Ở Bình Thuận nói riêng và Nam bộ nói chung mùa thanh long tự nhiên xảy ra từ tháng 4 tới tháng 9, rộ nhất từ tháng 5 tới tháng 8. Vào thời điểm ấy giá rẻ, một số nhà vƣờn tiến bộ đã phát hiện, hoàn chỉnh dần từng bƣớc kỹ thuật thắp đèn tạo quả trái vụ để chủ động thu hoạch, nâng cao hiệu quả kinh tế. 2. Xử lý ra hoa trái vụ 2.1. Chọn thời điểm xử lý, tuổi cây xử lý Để xử lý cây thanh long ra hoa ngƣời trồng phải: - Nắm bắt đƣợc giá thị trƣờng; - Thời gian thắp đèn để cây ra hoa đồng loạt nhất, ngắn nhất; - Thị trƣờng dễ tiêu thụ nhất; - Thời điểm cây cho chất lƣợng trái tốt nhất, ít sâu bệnh hại nhất; - Tuổi cây đạt yêu cầu xử lý ra hoa; - Cây đang ở thời điểm tốt nhất để chuyển từ sinh trƣởng dinh dƣỡng sang sinh trƣởng sinh thực (ra hoa); - Tùy vào đặt tính giống; - Vƣờn cây khô ráo, để dễ ra hoa; - Chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị cho công việc xử lý; - Nắm vững quy trình và các bƣớc thực hiện. 2.2. Xác định tuổi cây và thời điểm xử lý - Tuổi cây sau khi trồng nếu chăm sóc tốt, khoảng 18-20 tháng có thể xử lý ra hoa. Nhƣng cần chú ý giai đoạn đầu không nên để trái trên cây nhiều, sẽ làm cây suy kiệt vì cây còn trẻ tích lũy dinh dƣỡng chƣa nhiều. - Thời điểm xử lý tốt nhất là lúc trời nắng tốt, hết mƣa để giảm thời gian thắp đèn (tiết kiệm điện), mùa lạnh thời gian thắp đèn kéo dài hơn, mùa nóng.
  50. 49 Sau trồng 18 tháng thì có thể để cây ra hoa tự nhiên (trùng thời tiết, khí hậu của địa phƣơng Hình 3.62. cây đủ tuổi xử lý ra hoa nghịch vụ Tuổi cây khoảng 18 tháng sau trồng thì có thể xử lý ra hoa trái vụ Hình 3.63. xử lý ra hoa thanh long Vƣờn sau trồng 18 tháng, tiến hành xử lý ra hoa Hình 3.64. sau xử lý ra hoa thanh long 2.3. Bón phân trƣớc xử lý Nhằm mục đích giúp cho cây có đầy đủ chất dinh dƣỡng để chuẩn bị ra hoa và nuôi trái sau này. Bón đúng loại, đủ chất dinh dƣỡng, đủ lƣợng, đúng lúc cây cần sẽ giúp cây khỏe tăng sức đề kháng, chống chịu với môi trƣờng với sâu, bệnh hại. Đây là cơ sở để cây cho năng suất tối ƣu và hiệu quả nhất. Bón phân gồm phân vô cơ và hữu cơ:
  51. 50 - Phân hữu cơ: + Lần 1: Trƣớc khi thắp đèn một tháng bón 5 kg phân chuồng hoai mục hoặc 0,5kg phân hữu cơ sinh học/trụ + Lần 2: Trƣớc khi thắp đèn 15 ngày, bón 0,5kg/trụ phân hữu cơ sinh học. + Lần 3: Sau khi nụ xuất hiện bón 0,5kg/trụ phân hữu cơ sinh học. - Phân bón lá: + Trƣớc thắp đèn 20-30 ngày xịt phân bón lá có tỷ lệ NPK là 33:11:11 (Tức là có tỷ lệ N = 33%; P2O5 = 11% và K2O = 11%). + Trƣớc khi thắp đèn một ngày, phun phân bón lá 6-30-30, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít. + Sau thụ phấn, phun phân bón lá 30-10-10, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít. + Trƣớc khi thu họach 3 tuần, phun phân bón lá 12-0-40-3Ca, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít. Ngay sau khi lặt bỏ hoa, xịt ngay SIÊU CANXI, giúp mau lành vết thƣơng, lỗ trái nhỏ và bảo vệ 3 tai dầu trái. 10 ngày dầu sau khi trái hình thành phun COMBI.GA3, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày. Giai doạn sau 10 ngày, trái lớn rất nhanh cả về kích thƣớc lẫn chất lƣợng, phun liên tục 2-3 lần KPT "Siêu To Trái THANH LONG", 5-7ngày phun 1 lần. Chú ý: nếu bị lem trái, phun ngay 7-5-44+TE 3. Cách tiến hành Các bƣớc tiến hành: Thực hiện Công việc chính - Bƣớc 1: Bón phân, chăm sóc vƣờn trƣớc xử lý - Bƣớc 2: Chọn thời điểm xử lý - Bƣớc 3: Xác định tuổi cây xử lý - Bƣớc 4: Chọn phƣơng pháp xử lý - Bƣớc 5: Chọn loại bóng đèn xử lý - Bƣớc 6: Chuẩn bị bóng đèn và dây dẫn đúng kỹ thuật - Bƣớc 7: Tính toán tải của đƣờng dây và kéo dây theo sơ đồ - Bƣớc 8: Đấu nối bóng đèn vào đƣờng dây và kiểm tra an toàn điện - Bƣớc 9: Gắn biển báo (nguy hiểm) đang thắp đèn xử lý (và không phân sự, không đƣợc đến gần vƣờn xử lý, hộp
  52. 51 điều khiển - Bƣớc 10: Ghi ngày bắt đầu và kết thúc thắp đèn, thời gian thắp đèn mỗi đêm - Bƣớc 11: 3.1. Chọn phƣơng pháp xử lý * Xử lý bằng hóa chất, dinh dƣỡng và chất điều hòa sinh trƣởng thực vật Theo Nguyễn Thị Ngọc Ẩn (1999), nếu phun dung dịch KNO3 nồng độ 4.000 ppm ƣớt đều lên lên cây thì hoa sẽ xuất hiện trƣớc 15 – 30 ngày so với không xử lý. Ngoài ra, nhà vƣờn còn có thể sử dụng hỗn hợp dinh dƣỡng VSL-1 chấm vào mắt trên cây thanh long để kích thích ra hoa vào thời điểm mong muốn (phƣơng pháp do Công ty giống cây ăn quả Đồng Nai (VACDONA) nghiên cứu). Theo cách này, cây đƣợc phun dung dịch VSL-2 kết hợp KNO3 để kích thích mắt nở to đồng đều, sau đó bóc mắt và lựa chọn mắt có khả năng nở hoa để chấm hỗn hợp dinh dƣỡng VSL-1 vào. Nếu điều kiện thời tiết thuận lợi, chỉ ba ngày sau cây đã nhú nụ và nở hoa sau khoảng 22 ngày. Tuy nhiên, để thanh long ra hoa, đậu quả và có hình dáng quả đẹp cần phải biết kỹ thuật bóc mắt và chấm hỗn hợp dinh dƣỡng đúng thời kỳ cây có khả năng tập trung dinh dƣỡng ra hoa, kết quả. Nghiên cứu của A. Khaimov và Y. Mizrahi (2006) trên loài Hylocereus undatus vào năm 2003 ở Israel cho thấy, xử lý CPPU (N-(2-chloro-4-pyridinyl)- N’-phenylurea) nồng độ 50 và 200 ppm từ tháng 2 – 5 (1 tháng/lần) giúp thanh long tăng tổng số hoa và đợt ra hoa rộ đầu trổ sớm hơn 45 – 75 ngày so với đối chứng. Trong khi, xử lý GA3 tƣơng tự ở nồng độ 100 và 500 ppm thì làm giảm tổng số hoa và đợt ra hoa rộ đầu trổ trễ hơn 30 – 60 ngày so với đối chứng. Xử lý bằng cách thắp đèn Phƣơng pháp này đƣợc nhiều nhà vƣờn áp dụng có hiệu quả hiện nay, nhƣng cần phải chuẩn bị trƣớc 7 – 8 tháng. Sử dụng điện lƣới hoặc máy nổ đảm bảo điện thế ổn định, bóng đèn tròn 75 – 100W đối với vƣờn thanh long từ 4 năm tuổi trở lên. Treo bóng đèn cách mặt đất 0, 7 – 1,2 m và cách tán cây 0,5 – 1m. Về thời gian chiếu sáng thì các nghiên cứu cho thấy có nhiều khác biệt. Trƣơng Thị Đẹp (1998) kết luận, sử dụng bóng đèn 100W để thắp sáng cho thanh long 4 giờ liên tục 10 – 15 đêm mới gây đƣợc cảm ứng ra hoa. Còn qua điều tra trên diện rộng của Phan Văn Thu và thí nghiệm của Đỗ Văn Bảo (1999) tại Hàm Thuận Nam và Phan Thiết thì trong 97 lần thắp sáng bằng đèn của các
  53. 52 vƣờn đƣợc điều tra đã có đến 85% số vƣờn phải thắp đèn từ 8 đến 10 giờ/đêm và liên tục từ 15 đến 20 đêm tùy theo mùa. Hình 3.65. thắp đèn xử lý ra hoa thanh long Sơ đồ thời gian thắp đèn cho cây thanh long Xử lý bóng đèn cao áp 250W có khả năng kích thích thanh long ra hoa sớm. Một bóng đèn cao áp có thể thắp trung bình cho khoảng 27 trụ thanh long đảm bảo đủ ánh sáng để kích thích thanh long ra hoa trái vụ, đạt hiệu quả kinh tế cao. Tỉ lệ xử lý đạt hiệu quả tiết kiệm điện năng và kinh tế là 18 bóng/500 trụ thanh long. Nếu sử dụng bóng đèn tròn dây tóc hoặc đèn Compact với 500 trụ thanh long thì số lƣợng đèn phải sử dụng là 500 bóng. Sử dụng đèn cao áp 250W, ánh sáng vàng giúp giảm điện năng tiêu thụ, giảm tiền điện khoảng 55% so với đèn compact 20W và giảm khoảng 85% so với đèn tròn dây tóc 60W. Việc sử dụng đèn cao áp 250W ánh sáng vàng có khả năng kích thích thanh long ra hoa trái vụ đạt hiệu quả cao hơn, tiết kiệm điện năng, tiết kiệm thời gian, chí phí sản xuất và mang lại hiệu quả kinh tế xã hội thiết thực.
  54. 53 Khảo sát khả năng sử dụng đèn ECO 200W ánh sáng trắng và đèn LG – 73D 250 W ánh sáng vàng xử lý ra hoa trái vụ cho thanh long ruột trắng từ tháng 11/2009 đến tháng 3/2011 trên một số vƣờn thanh long từ 2,5 đến 5 năm tuổi tại Huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận. Hình 3.66. Xử lý ra hoa bằng đèn cao áp tại Bình Thuận 3.2. Lựa chọn đƣợc thiết bị bóng đèn và thiết kế xử lý Sử dụng lƣới điện quốc gia: có một số khó khăn nhƣ điện áp không ổn định, đôi lúc bị cúp điện làm hỏng kế hoạch, vì muốn cắt đêm dài cần phải thắp sáng liên tục một số giờ nhất định nào đó. Máy phát điện riêng -> chi phí cao, chỉ dự phòng. Dùng bóng đèn tròn, từ 75 - 100 watt, hiện nay đa số các vƣờn dùng bóng 75 watt. Dùng bóng 60 watt không đủ độ sáng, số quả ra ít. Dùng bóng 200 watt số quả không tăng hơn bao nhiêu mà lại tốn điện. Bảng 3.3. So sánh ảnh hƣởng của 3 loại bóng đèn tròn xử lý Số vƣờn áp dụng Công suất (%) số vƣờn Năng suất kg/trụ/lứa trong mẫu điều tra 60 watt 3 10 6,4 75 watt 18 60 7,3 75 + 100 watt 9 30 7,4 Cộng 30 100 (Nguồn: Phan Văn Thu, Luận văn Tốt Nghiệp ĐHNL, 1999) Bảng trên cho thấy cơ sở khoa học để thắp đèn tốt nhất là sử dụng bóng 75 W, lƣợng ánh sáng vừa đủ và phù hợp với nhu cầu của cây ra hoa, do vậy trên cơ sở này có thể khuyên cáo sử dụng bóng đèn 75W trong xử lý thanh long ra hoa. Trong điều kiện hiện nay do nhu cầu sử dụng điện tăng, nên khả năng cung cấp điện có lúc bị gián đoạn ảnh hƣởng đến việc xử lý ra hoa.
  55. 54 Công nghệ sản xuất bóng đèn trên thế giới và Việt Nam đã đạt đƣợc thành tựu lớn là loại bóng đèn Compact ra đời, đã giúp cho công việc xử lý ra hoa thanh long đƣợc tiết kiệm và hiệu quả hơn rất nhiều. Một vấn đề khá nan giải cho nhà vƣờn là giá thành bóng đèn khá cao (loại 20W+đuôi khoảng trên 30000 đ, vì giá thành đắt nên khả năng mất cắp lớn, trong khi bóng đèn tròn+đuôi khoảng trên 7000 đ). Chính vì vậy dù biết hiệu quả tốt nhƣng số ngƣời áp dụng còn hạn chế. Bảng 3.4. So sánh bóng đèn tròn và Compact Thông số Đèn tròn (A) Compact (B) So sánh B và A Số lƣợng đèn 100 100 Bằng nhau Đơn giá 3.000 28.500 Cao hơn Tuổi thọ đèn 1.000 giờ , tƣơng 6.000 giờ, tƣơng Cao hơn đƣơng 10 chu kỳ đƣơng 60 chu kỳ chiếu sáng) chiếu sáng) Công suất hệ thống 7,5 kW 2,0 kW Giảm 73,3% Điện năng tiêu thụ 693 kWh 182 kWh Giảm 73,8% trong 1 chu kỳ (511 kWh) Độ rọi trung bình 23 lux 39 lux Cao hơn Số hoa thanh long 23 - 25 21 - 22 88-91% (không trên 1 trụ ảnh hƣởng lớn đến năng suất) Nhƣ vậy, với cùng phƣơng pháp chăm sóc và thời lƣợng chong đèn nhƣ nhau. - Năng suất đèn compact chỉ thấp hơn khoảng 10% - Tuy giá đèn compact cao nhƣng tuổi thọ gấp 6 lần - Đặc biệt, lƣợng điện năng tiêu thụ compact giảm trên 70%
  56. 55 3.2.1. Loại bóng đèn tròn Sử dụng bóng đèn tròn dây tóc với 500 trụ thanh long thì số lƣợng đèn phải sử dụng là 500 bóng. Ngƣời dân mắc bóng đèn khá đơn giản, không băng keo an toàn nên rất nguy hiểm. Hình 3.67. mắc bóng đèn vào nguồn điện 3.2.2. Loại bóng đèn compact Loại bóng đèn này chỉ đƣợc mắc ở những vƣờn có rào chắn cẩn thận và đảm bảo không mất cắp Sử dụng bóng đèn Compact với 500 trụ thanh long thì số lƣợng đèn phải sử dụng là 500 bóng. Hình 3.68. Sử dụng bóng đèn Compact xử lý ra hoa thanh long 3.2.2. Loại bóng đèn pha (cao áp) Xử lý bóng đèn pha (cao áp) 250W có khả năng kích thích thanh long ra hoa sớm. Một bóng đèn cao áp có thể thắp trung bình cho khoảng 27 trụ thanh long đảm bảo đủ ánh sáng để kích thích thanh long ra hoa trái vụ, đạt hiệu quả kinh tế cao. Tỉ lệ xử lý đạt hiệu quả tiết kiệm điện năng và kinh tế là 18 bóng/500 trụ thanh long.
  57. 56 Sử dụng đèn cao áp 250W ánh sáng vàng có khả năng kích thích thanh long ra hoa trái vụ đạt hiệu quả cao hơn, tiết kiệm điện năng, tiết kiệm thời gian, chí phí sản xuất và mang lại hiệu quả kinh tế xã hội thiết thực. Hình 3.69. Sử dụng đèn cao áp 250W xử lý ra hoa thanh long 3.3. Chuẩn bị thực hiện lắp đặt hệ thống đèn trên vƣờn thanh long 3.3.1. Chuẩn bị bóng đèn Bóng đèn tròn 75W đƣợc hàn trực tiếp vào bóng, không cần đuôi đèn, cách này rất nguy hiểm và không an toàn trong quá trình xử lý Hình 3.70. bóng đèn tròn 75W đƣợc hàn trực tiếp dây dẫn vào bóng đèn Bóng đèn sau khi hàn dây dẫn vào đuôi đèn đƣợc tập trung ra vƣờn chuẩn bị xử lý, cách thực hiện này ngành điện khuyến cáo không nên làm. Hình 3.71. chuẩn bị bóng đèn tròn xử lý ra hoa
  58. 57 Các dụng cụ xử lý ra hoa thanh long gồm: dây dẫn, bóng đèn. Ngƣời dân phải áp dụng đúng theo hƣớng dẫn của ngành điện để đảm bảo an toàn trong quá trình xử lý. Phải có đuôi đèn và khi lắp bóng đèn vào nguồn điện phải có băng dính cách điện. Hình 3.72. chuẩn bị dây dẫn và bóng đèn tròn xử lý ra hoa 3.3.2. Chuẩn bị nguồn điện Ngƣời dân chuẩn bị kéo điện xử lý thanh long từ hộp cầu dao điện, chủ yếu tự học, chƣa qua tập huấn của ngành điện, vì vậy khả năng rủi ro khi xử lý rất dễ xảy ra nhƣ: bị điện giật nếu vô tình chạm phải đầu đấu nối bóng đèn và nguồn điện. Hình 3.73. Nguồn điện xử lý thanh long 3.4. Thực hiện thắp sáng và điều chỉnh độ sáng Sau khi thiết kế, kéo nguồn điện và đấu nối bóng đèn vào nguồn theo đúng kỹ thuật sẽ thực hiện thắp sáng vào ban đêm liên tục 16-20 đêm, mỗi đêm thắp 4-6 giờ Hình 3.74. vƣờn thanh long đã bố trí hệ thống bóng đèn xử lý
  59. 58 Ban đêm ngƣời chủ vƣờn thực hiện thắp sáng xử lý theo quy trình kỹ thuật, ánh sáng bóng đèn tròn màu vàng Hình 3.75. thắp đèn xử lý ban đêm Vƣờn xử lý ra hoa bằng ánh sáng bóng đèn compact có ánh màu trắng để tiết kiệm điện Hình 3.76. xử lý ra hoa thanh long bằng bóng đèn compact 3.4.1 Cách treo bóng đèn Bóng đèn đƣợc treo cách mặt đất khoảng 1,5 m Hình 3.77. ngƣời dân dùng ghim, ghim vào nguồn điện xử lý
  60. 59 Khi gắn bóng đèn vào nguồn không dùng băng keo cách điện, không có đuôi đèn, cách thực hiện này khá nguy hiểm, phải có đuôi đèn. Hình 3.78. bóng đèn mắc vào nguồn điện xong không dùng băng dính cách điện. Một cách lắp điện không an toàn, cần đƣợc khắc phục (đinh ghim tự chế của ngƣời dân để ghim vào nguồn điện thắp sáng) Hình 3.79. đinh ghim xử lý thanh long Đinh ghim tự chế của ngƣời dân để ghim vào nguồn điện thắp sáng, không đƣợc băng keo cách điện rất nguy hiểm. Hình 3.80. Bóng đèn đƣợc ghim xong
  61. 60 Vƣờn thanh long đã thực hiện đấu nối bóng đèn và nguồn điện xong Hình 3.81. vƣờn chờ thắp sáng xử lý Bóng đƣợc treo giữa 2 trụ làm thành hàng, cách mặt đất từ 0,7 m tới 1,2 m. Nên câu điện để có thể thắp sáng luân phiên cho các phía của cây đƣợc hƣởng ánh sáng đồng đều. Cũng có một số vƣờn câu một bóng điện ở giữa mỗi 4 trụ 3.4.2. Thời gian thắp đèn  Trƣơng Thị Đẹp (1998) đã sử dụng bóng đèn 100 watt tốt nhất 4 giờ liên tục 10 - 15 đêm mới gây đƣợc cảm ứng ra hoa.  Qua điều tra đã có đến 85% số vƣờn phải thắp đèn từ 8 đến 10 giờ/đêm và liên tục từ 15 đến 20 đêm tùy theo mùa. (Phan Văn Thu và thí nghiệm của Đỗ Văn Bảo (1999) tại Hàm Thuận Nam, Bình Thuận)  Nhƣng nếu xử lý đèn liên tục, mỗi tháng xử lý một lần thì năng suất sẽ thấp và bất ổn. Nhƣ vậy: thời gian thắp đèn từ 4-6 giờ, thắp liên tục10-15 đêm. 3.4.3. Sử dụng điện an toàn và hiệu quả Do ngƣời dân không tuân thủ quy định an toàn trong sử dụng điện, vì vậy đã xảy ra sự cố điện giật chết ngƣời ở vài địa phƣơng trồng thanh long. Trên cơ sở quy định àn toàn trong sử dụng điện, các nhà chuyên môn đã khuyến cáo ngƣời dân cần chấp hành nghiêm những quy định an toàn điện dƣới đây, nhằm hạn chế rủi ro xảy ra cho những ngƣời chuẩn bị xử lý ra hoa thanh long
  62. 61 Khi xử lý ra hoa, bắt buột phải có biến báo Hình 3.81. biển báo khi xử lý đèn MỘT SỐ NỘI DUNG TUYÊN TRUYỀN TRONG VIỆC SỬ DỤNG ĐIỆN ĐỂ XỬ LÝ THANH LONG 1. Dây dẫn điện phải là dây có bọc cách điện an toàn. 2. Chọn dây dẫn có tiết diện phù hợp với tổng công suất sử dụng điện các bóng đèn, nhằm tránh quá tải làm cháy vỏ bọc cách điện. 3. Dây dẫn điện từ sau cầu dao, CB (thiết bị đóng cắt) đến vƣờn thanh long và đi trong vƣờn thanh long không đƣợc rải dƣới đất, dƣới nƣớc hoặc gát tạm trên cây, hàng rào mà phải đƣợc mắc cố định trên cột, trụ vững chắc (cột cimet cốt thép, cột gỗ) và gắn trên sứ cách điện. 4. Không đƣợc hàn trực tiếp bóng đèn vào dây dẫn. Bóng đèn phải đƣợc gắn vào đuôi đèn, sau đuôi nên có 2 đầu dây lên để đấu nối với dây dẫn điện. 5. Không đƣợc dùng cựa thép, đinh ghim xuyên vào lõi dây dẫn điện để lấy điện cấp cho bóng đèn. 6. Phải bố trí, lắp đặt đƣờng dây điện hợp lý để thuận tiện cho việc ra, vào vƣờn thanh long. Khuyến cáo không nên vào vƣờn thanh long khi lƣới điện đang vận hành, mặc dù lƣới điện đảm bảo an toàn. 7. Trƣớc mỗi lần đóng điện để xử lý thanh long, phải kiểm tra kỷ vỏ bọc cách điện của dƣờng dây, nếu có hƣ hỏng phải dùng băng keo cách điện bọc lại ngay. 8. Khi tiến hành kiểm tra, sửa chữa lƣới điện phải cắt điện tại cầu dao, CB chính; khóa thùng đựng cầu dao, CB; cử ngƣời trong coi cầu dao, CB hoặc treo biển báo “Cấm đóng điện, có ngƣời đang sửa chữa điện”, tại cầu dao chính để ngừa trƣờng hợp có ngƣời khác đóng điện lại trong khi đang sửa chữa điện. 9. Nên đặt biển báo cảnh báo “nguy hiểm, không đƣợc vào vƣờn thanh long, có lƣới điện đang vận hành” tại vƣờn thanh long có lƣới điện đang vận hành. 10. Các cá nhân, hộ dân trồng thanh long, nếu có sử dụng điện không đảm bảo an toàn để xông xử lý ra hoa thanh long thì sẽ bị ngừng cung cấp điện và bị xử
  63. 62 phạt theo quy định pháp luật; trƣờng hợp để gây tai nạn cho ngƣời, gia súc sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm và bị xử lý theo quy định của pháp luật. Thiết kế nguồn cắp điện mạng nhện rất nguy hiểm tại các vƣờn thanh long xử lý ra hoa Hình 3.82. Hệ thống dây dẫn cách mặt đất khoảng 1 m Ngƣời dân tự đấu nối nguồn điên, có khi không cần tính toán công suất dây nên có thể dẫn đến cháy nổ khi thắp sáng Hình 3.83. Các dây nguồn dẫn điện không an toàn 3.5. Chăm sóc sau xử lý - Tỉa hoa, quả: chọn 2-4 hoa phát triển tốt trên mỗi cành, các hoa còn lại tỉa bỏ, nên chọn các hoa trên cùng một cành ở 2 mắt xa nhau. Sau khi hoa nở 5-7 ngày tiến hành tỉa quả, mỗi cành chỉ để lại 1-2 quả, chọn các quả phát triển tốt, không dấu vết sâu bệnh và không bị che khuất trong bóng mát.
  64. 63 Kiểm tra các cành mang bông, tỉa bỏ những hoa mọc canh nhau, vì chúng cạnh tranh dinh dƣỡng và che khuất nhau. Hình 3.84. tỉa bỏ 2 hoa mọc cạnh nhau Chọn hoa nhỏ, mọc sau tỉa bỏ để trai đồng đều Hình 3.85. tỉa bỏ 1trong 2 hoa mọc cạnh nhau Để trụ thanh long có trái đều chung quanh tán và có nhiều trái đều nhau, cần tỉa bỏ bớt những trái nhỏ, dị hình, dị dạng, sâu bệnh Hình 3.86. vƣờn thanh long tỉa bỏ đợt 2 khi bông nở
  65. 64 Khi bông nở, ngƣời trồng thƣờng sử dụng vòi tƣới hoa sen ƣớt cả cây, do vậy có thể những hoa mới nở có thể bị đọng nƣớc từ đó hoa dễ bị thối, hƣ. Nông dân sử dụng ly nhựa chụp bông trƣớc khi tƣới nƣớc cho cây. Hình 3.87. che hoa mới nở để tƣới nƣớc Khi bông nở, ngƣời trồng thƣờng sử dụng vòi tƣới hoa sen ƣớt cả cây, do vậy có thể những hoa mới nở có thể bị đọng nƣớc từ đó hoa dễ bị thối, hƣ Hình 3.88. che hoa mới nở trƣớc khi tƣới nƣớc Khi trái lớn, một số nhà vƣờn áp dụng cách vuốt tai trái thanh long, để tai không bị cong vẹo, thẳng tạo cho mẫu mã trái đẹp Hình 3.89. Vuốt tai của trái thanh long
  66. 65 Khi trái lớn, một số nhà vƣờn áp dụng cách vuốt tai trái thanh long, để tai không bị cong vẹo, thẳng tạo cho mẫu mã trái đẹp, vuốt tai của trái còn hạn chế một số nấm bệnh gây hại trái Hình 3.90. Vuốt tai của trái thanh long - Bao quả: Nhằm tạo quả thanh long có màu sắc đẹp ngăn ngừa vết chích hút của côn trùng, có thể dùng bao ni lon để bao quả thanh long. - Thời gian bao: sau khi hoa thụ phấn vài ngày, lúc cánh hoa vừa héo hoặc rụng. Nếu cánh hoa chƣa rụng thì cần tỉa bỏ cánh hoa khi bao quả. Phƣơng pháp bao: bao ni lon đƣợc cắt phần dƣới đáy bao ở hai bên gốc đáy, cách gốc bao 2cm, cắt sâu vào trong bao khoảng 2cm, mục đích cho hơi nƣớc thoát ra khi quả hô hấp, dùng dây thun cột miệng bao dính vào cành thanh long. Khi bông nở, ngƣời trồng thƣờng sử dụng túi lƣới để bao trái giữ không cho sâu bệnh phá hại đến khi trái chín Hình 3.91. bao trái Bài 4: TRỒNG THANH LONG THEO GAP Mã bài: MĐ 03-4 Mục tiêu: - Kiến thức: Hiểu biết về GAP và sản xuất theo VietGAP thanh long; Các nguyên tắc và quy định của GAP và VietGAP. - Kỹ năng: Thực hiện các bƣớc sản xuất thanh long đạt tiêu chuẩn theo VietGAP; Nội dung:
  67. 66 1. Giới thiệu chung về GAP 1.1 Khái niệm GAP là gì Ngày nay khi xã hội phát triển cao, đời sống vật chất, tinh thần cũng tăng cao trên toàn thế giới, chính vì vậy nhu cầu cuộc sống cũng cao hơn, chất lƣợng hơn, an toàn hơn, nhất là ở những nƣớc phát triển, có nền kinh tế mạnh. Ngay cả trong nƣớc cũng vậy, hiện nay nhu cầu mặc đẹp, ăn ngon, chất lƣợng, an toàn chiếm vị trí quan trọng trong đời sống. Nhất là khi nƣớc ta đã Tổ chức thƣơng mại quốc tế (WTO). Do đó, thách thức lớn nhất trong thời đại của chúng ta là sản xuất và bán ra thực phẩm an toàn đáp ứng đƣợc nhu cầu cao của thế giới. - GAP (Good Agricultural Practices): là tên gọi tắt của thuật ngữ Hƣớng dẫn thực hành nông nghiệp tốt. Thuật ngữ này bắt đầu nảy sinh ở Châu Âu, do một nhóm những ngƣời buôn bán lẻ đề xuất. Vì vậy thuật ngữ đầy đủ của GAP này là EUREPGAP. - Do đời sống phát triển cao nên ngƣời Châu Âu đòi hỏi hàng hóa phải đạt chất lƣợng theo yêu cầu của họ. Chính vì vậy các nhà buôn bán lẻ phải tự xây dựng nên tiêu chuẩn GAP đòi hỏi ngƣời cung cấp hàng hóa cho họ cũng phải làm theo, nếu không thì họ từ chối mua hàng. - Sau EUREPGAP nhiều nƣớc trên thế giới cũng bắt đầu học tập để xây dựng GAP cho nƣớc mình, đặc biệt là các nƣớc thuộc khu vực Châu Á, do khu vực này có nhiều nông sản xuất khẩu vào thị trƣờng châu Âu. Nơi làm theo GAP của Châu Á sớm nhất là Malaysia - Malaysia bắt đầu từ năm 2002 với lĩnh vực rau quả tƣơi, sau đó mở rộng ra gia súc, gia cầm và thuỷ sản, rồi các sản phẩm nông nghiệp khác. - Sau Malaysia là Nhật Bản, GAP của Nhật gọi là JGAP đƣợc lập ra vào tháng 4-2005. - Từ kinh nghiệm của Malaysia, các nƣớc Asean cũng cùng nhau đồng lòng thỏa thuận xây dựng tiêu chuẩn GAP cho khu vực mình, thế là AseanGAP đƣợc ra đời vào năm 2006. - Cũng vào năm 2006, Trung quốc đã xây dựng GAP của Trung Quốc và đƣợc gọi là ChinaGAP. - Ấn Độ cũng tiến hành xây dựng GAP vào năm 2007 và gọi là IndianGAP. - Do GAP Châu Âu đƣợc phát triển thuận lợi và các tiêu chí đề ra cũng khá chặt chẽ nên đến ngày 7-9-2007, EUREPGAP đã chuyển thành
  68. 67 GlobalGAP, và ngay sau đó đã có rất nhiều thành viên tham gia. GlobalGAP cũng ra đời trong hoàn cảnh tất yếu của thị trƣờng thế giới. - VietGAP đƣợc chính thức thành lập vào ngày 28-1-2008 và cũng nhanh chóng trở thành thành viên của GlobalGAP Để đủ cơ sở pháp lý, đáp ứng tiêu chuẩn của sản xuất thanh long theo GAP ngƣời dân phải đƣợc tham gia sản xuất theo từng hợp tác xã khu vực Hình 3.92. sản suất thanh long theo GAP của hợp tác xã Cơ sở sản xuất GAP thực hiện công việc kiểm tra sản phẩm trái trƣớc công đoạn xử lý Hình 3.94. kiểm tra trọng lƣợng trái Thanh long đƣợc phân loại theo trọng lƣợng chuẩn bị các bƣớc xử lý nhiệt, hoặc xử lý khác Hình 3.95. trái thanh long phân loại theo kích cở
  69. 68 Quy định chất lƣợng trái đƣợc công bố theo tiêu chuẩn VietGAP Hình 3.96. quy cách trái của sản suất tiêu thu sản phẩm của thanh long GAP Cơ sở đóng gói sản phẩm thanh long GAP Hình 3.97. Quy định trong việc thực hiện thao tác trong xử lý trái thanh long Hình 3.98. công nhân đƣợc trang bị bảo hộ lao động theo quy định Tại hợp tác xã đã đƣợc đăng ký cấp giấy chứng nhận GAP mới có điều kiện xuất khẩu hàng hóa sang các thị trƣờng đã ký kết Hình 3.99. trái thanh long đƣợc đóng thùng
  70. 69 1.2. Những quy định trong GAP * Yêu cầu đối với GAP thực hành sản xuất nông nghiệp tốt cho lĩnh vực rau quả tƣơi - Đánh giá và lựa chọn vùng sản xuất, - Giống và gốc ghép, - Quản lý đất và giá thể, - Phân bón và chất phụ gia, - Nƣớc tƣới, - Hóa chất sử dụng, - Thu hoạch và xử lý sau thu hoạch, - Quản lý và xử lý chất thải, - Ngƣời lao động, - Ghi chép hồ sơ, truy nguyên nguồn gốc và thu hồi sản phẩm, - Kiểm tra nội bộ - Giải quyết khiếu nại EUREPGAP: Về mặt kỹ thuật, EurepGAP là một tài liệu có tính chất quy chuẩn cho việc chứng nhận giống nhƣ ISO trên toàn thế giới (International Standards Organization) ASIAN GAP: 10 nƣớc thành viên của ASIAN cam kết gia tăng chất lƣợng và giá cả của sản phẩm rau và trái cây. Từ yêu cầu đó các nƣớc thành viên đã bắt đầu giới thiệu những quy định về đảm bảo chất lƣợng mà nông dân phải tuân thủ. 1.3. VietGAP Nguyên tắc, trình tự, thủ tục hƣớng dẫn các tổ chức, cá nhân sản xuất, thu hoạch, xử lý sau thu hoạch nhằm đảm bảo an toàn, nâng cao chất lƣợng sản phẩm, đảm bảo phúc lợi xã hội, sức khỏe của ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng, đồng thời bảo vệ môi trƣờng và truy nguyên nguồn gốc sản phẩm 1.3.1. Sản xuất nông nghiệp bền vững GAP (Good Agricultural Practices) GAP bao gồm việc sản xuất theo hƣớng lựa chọn địa điểm, việc sử dụng đất đai, phân bón, nƣớc, phòng trừ sâu bệnh hại, thu hái, đóng gói, tồn trữ, vệ sinh đồng ruộng và vận chuyển sản phẩm, v.v. nhằm phát triển nền nông nghiệp bền vững với mục đích đảm bảo: - An toàn cho thực phẩm
  71. 70 - An toàn cho ngƣời sản xuất - Bảo vệ môi trƣờng - Truy nguyên đƣợc nguồn gốc sản phẩm 1.3.2. Tiêu chuẩn của GAP về thực phẩm an toàn tập trung vào 4 tiêu chí sau a/ Tiêu chuẩn về kỹ thuật sản xuất Mục đích là càng sử dụng ít thuốc BVTV càng tốt, nhằm làm giảm thiểu ảnh hƣởng của dƣ lƣợng hoá chất lên con ngƣời và môi trƣờng: + Quản lý phòng trừ dịch hại tổng hợp (Intergrated Pest Management = IPM) + Quản lý cây trồng (Itergrated Crop Management = ICM). + Giảm thiểu dƣ lƣợng hóa chất trong sản phẩm (MRL = Maximum Residue Limits) b/ Tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm Các tiêu chuẩn này gồm các biện pháp để đảm bảo không có hoá chất, nhiễm khuẩn hoặc ô nhiễm vật lý khi thu hoạch: Nguy cơ nhiễm sinh học: virus, vi khuẩn, nấm mốc + Nguy cơ hoá học. + Nguy cơ về vật lý. c/ Môi trƣờng làm việc Mục đích là để ngăn chặn việc lạm dụng sức lao động của nông dân: + Các phƣơng tiện chăm sóc sức khoẻ, cấp cứu, nhà vệ sinh cho công nhân + Đào tạo tập huấn cho công nhân + Phúc lợi xã hội. d/ Truy nguyên nguồn gốc GAP tập trung rất nhiều vào việc truy nguyên nguồn gốc. Nếu khi có sự cố xảy ra, các siêu thị phải thực sự có khả năng giải quyết vấn đề và thu hồi các sản phẩm bị lỗi. Tiêu chuẩn này cho phép chúng ta xác định đƣợc những vấn đề từ khâu sản xuất đến khâu tiêu thụ sản phẩm. Rau quả an toàn theo hƣớng GAP Rau quả an toàn theo hƣớng GAP khác rau quả an toàn thông thƣờng ở chỗ: Rau quả GAP không chỉ kiểm tra mức độ ô nhiễm (hóa chất, kim loại nặng, nitrat, vi sinh vật ) mà còn đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt quy trình khép kín đƣợc công nhận bởi một tổ chức quốc tế hay tổ chức trong nƣớc đƣợc ủy quyền thực hiện và đặc biệt là sản phẩm phải đƣợc truy nguyên xuất xứ khi cần thiết
  72. 71 1.4 GAP MANG LẠI LỢI ÍCH GÌ? Những sản phẩm nông nghiệp sản xuất theo tiêu chuẩn GAP là: - An toàn: vì dƣ lƣợng các chất gây độc (thuốc BVTV, phân bón ) không vƣợt ngƣỡng cho phép đảm bảo sức khỏe cho ngƣời tiêu dùng - Chất lƣợng cao (ngon, đẹp) nên giá cao hơn song vẫn đƣợc ngƣời tiêu dùng trong và ngoài nƣớc chấp nhận - Các quy trình sản xuất theo GAP hƣớng hữu cơ sinh học nên môi trƣờng đƣợc bảo vệ và an toàn cho ngƣời lao động khi làm việc Văn bản có liên quan - Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ngày 28 tháng 12 năm 2007 Về quản lý sản xuất và kinh doanh rau an toàn - Quyết định số 84/2008/QĐ-BNN - Ban hành Quy chế chứng nhận Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) cho rau, quả và chè an toàn - Quyết định số 85/2008/QĐ-BNN - Ban hành Quy chế quản lý sản xuất, kinh doanh giống thuỷ sản ngày 06 tháng 8 năm 2008 - Quyết định số 49/2008/QĐ-BNN - Quyết định Về việc ban hành danh mục thuốc bảo vệ thực vật đƣợc phép sử dụng, hạn chế sử dụng, cấm sử dụng ở Việt Nam. ngày 27 tháng 3 năm 2008 - Quyết định số 59/2008 /QĐ-BNN - Ban hành “Danh mục bổ sung phân bón đƣợc phép sản xuất, kinh doanh và sử dụng ở Việt Nam” ngày 9 tháng 5 năm 2008 - Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn (BNN&PTNT) đã ban hành Thông tƣ 56/2009/TT-BNNPTNT về việc kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm trƣớc khi đƣa ra thị trƣờng - Quyết định số 3762/QĐ-BNN-CN về việc quản lý chất Melamine trong chăn nuôi và nuôi trồng thuỷ sảnHà Nội, ngày 28 tháng 11 năm 2008 Chỉ thị của Bộ Trƣởng Về việc tăng cƣờng quản lý, kiểm tra, xử lý vi phạm trong sản xuất, kinh doanh thức ăn chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y và thuốc bảo vệ thực vật Đã thực hiện • Thực hiện chứng nhận Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) cho rau, quả và chè an toàn. • Đã tiến hành liên kết với các tổ chức quốc tế chứng nhận sản phẩm theo GLOBAL GAP cho một số sản phẩm nhƣ Bƣởi, Xoài, Vú sữa, Chè, Vải, Thanh long phục vụ cho xuất khẩu hiệu quả.
  73. 72 2. Truy nguyên nguồn gốc Truy nguyên nguồn gốc Trang Cơ sở Ngƣời trại Cơ sở thu tiêu bán lẻ mua dùng Quy trình sản phẩm NL đầu vào Vận chuyển Sản xuất Đóng gói Vận chuyển Siêu thị Phân phối Chợ bán lẻ Vận chuyển Nhà hàng Truy nguyên nguồn gốc “Khả năng theo dõi sự di chuyển của sản phẩm trong các giai đoạn cụ thể của quá trình sản xuất và phân phối”. (Nguồn: Quy trình thực hành nông nghiệp tốt VietGAP)
  74. 73 “Khả năng truy xuất và theo dõi thực phẩm hoặc bất kỳ chất nào đƣợc đƣa vào thực phẩm trong tất cả các giai đoạn của quá trình sản xuất, sơ chế, chế biến và phân phối.” (Nguồn: Quy định EC 178/2002 của Ủy ban Châu Âu) Lợi ích truy nguyên nguồn gốc . Đáp ứng yêu cầu của ngƣời tiêu dùng: biết đƣợc nguồn gốc thực phẩm. . Bảo đảm an toàn thực phẩm Chỉ có các nhà sản xuất đủ tiêu chuẩn tham gia vào chuỗi cung ứng. . Giúp thu hồi nhanh sản phẩm Khi phát hiện sự cố, có thể nhanh chóng điều tra nguyên nhân gây ra sai lỗi. Nhanh chóng xác định đƣợc vị trí các sản phẩm có sai lỗi và thực hiện thu hồi. . Cho phép trao đổi/tiếp nhận thông tin: giữa nhà sản xuất, nhà phân phối, ngƣời tiêu dùng. Hồ sơ thực hành VIETGAP 1. Bản đồ khu vực sản xuất; kết quả phân tích mẫu đất, nƣớc; 2. Sổ ghi chép VietGAP trên cây trồng; 3. Hồ sơ về đào tạo, tập huấn ngƣời lao động; 4. Bảng kiểm tra, đánh giá nội bộ; 5. Các tài liệu, văn bản khác.
  75. 74 Ghi chép hồ sơ Lƣu giữ thông tin Lưu giữ thông tin về sản xuất thu hoạch và xuất bán sản phẩm Đáp ứng yêu cầu Đáp ứng yêu cầu truy nguyên nguồn chứng nhận gốc CHƢ́ NG NHÂṆ VIETGAP Chứng nhận VietGAP cho sản xuất cây trồng an toàn là viêc̣ đánh giá và xác nhận việc thực hiện quy trình thực hành sản xuất cây trồng của nhà sản xuất phù hợp với Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) cho sản xuất cây trồng an toàn. KIỂM TRA, CHỨNG NHẬN VIETGAP 1. Kiểm tra lần đầu khi nhà sản xuất lần đầu tiên đăng ký kiểm tra và chứng nhận VietGAP. 2. Kiểm tra lại khi nhà sản xuất đƣợc kiểm tra lần đầu nhƣng chƣa đủ điều kiện đƣợc chứng nhận VietGAP. 3. Kiểm tra giám sát đƣợc thực hiện để kiểm tra việc duy trì quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt của nhà sản xuất đƣợc chứng nhận VietGAP. Kiểm tra giám sát có thể thực hiện định kỳ (báo trƣớc) hoặc đột xuất (không báo trƣớc). ĐẶC ĐIỂM SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM 1. Sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam nói chung và sản xuất cây ăn quả nói riêng còn mang tính nhỏ lẻ , phân tán. 2. Để có thể thƣc̣ hiêṇ theoVietGAP , các hộ sản xuất cần liên kết với nhau thành hợp tác xa ̃ hoăc̣ tổ hơp̣ tác có quy mô sản xuất lớn và tâp̣ trung .
  76. 75 3. Đã tiến hành liên kết với các tổ chức quốc tế chứng nhận sản phẩm theo GLOBAL GAP cho một số sản phẩm nhƣ Bƣởi, Xoài, Vú sữa, Chè SƠ ĐỒ HỆ THỐNG TỔ CHỨC QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG CHO HỢP TÁC XÃ/TỔ HỢP TÁC SƠ ĐỒ HỆ THỐNG TỔ CHỨC QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG CHO HỢP TÁC XÃ/TỔ HỢP TÁC NGƢỜI QUẢN LÝ VIETGAP TRƢỞNG TRƢỞNG NHÓM TRƢỞNG NHÓM SẢN XUẤT SƠ CHẾ, ĐÓNG GÓI NHÓM TIÊU THỤ TỔ TỔ TỔ TỔ SƠ CHẾ TRƢỞNG SX1 TRƢỞNG SX2 TRƢỞNG SX3 TỔ SƠ CHẾ ĐÁNH GIÁ VIÊN NỘI NH 1 NH 2 NH 3 NH 4 NH 5 NH 6 NH 7 NH 8 BỘ PHƢƠNG PHÁ P KIỂ M TRA, ĐÁ NH GIÁ ☺ Kiểm tra hồ sơ: Kiểm tra các sổ ghi chép quá trình sản xuất, thu hoạch, sơ chế và bán hàng. + Mua và sử dụng giống; + Mua và sử dụng phân bón; + Mua và sử dụng thuốc BVTV, hóa chất; + Thời gian thu hoạch; + Khách hàng, chủng loại và số lƣợng sản phẩm. ☺ Kiểm tra thực tế trên đồng ruộng: chăm sóc, bón phân, tƣới nƣớc, phun thuốc BVTV, thu hoạch sản phẩm ☺ Kiểm tra tại nơi sơ chế: Thiết bị, lao động, điều kiện vệ sinh QUY CHẾ QUẢ N LÝ CHẤ T LƢƠṆ G  Cơ cấu quản lý chất lƣợng
  77. 76 - Ngƣời quản lý VietGAP - Trƣởng nhóm kỹ thuật - Tổ trƣởng tổ sản xuất - Nông dân/Ngƣời lao động  Hệ thống hồ sơ, biểu mẫu  Cơ chế đá nh giá nội bộ - Đánh giá viên nội bộ - Kế hoạch đánh giá - Phƣơng pháp đánh giá - Xử lý kết quả đánh giá 3. Sản xuất thanh long theo VIETGAP - VietGAP là tên gọi tắt của phƣơng pháp thực hành sản xuất nông nghiệp tốt theo tiêu chuẩn Việt Nam. - Sản xuất thanh long theo VietGAP là những nguyên tắc, trình tự, thủ tục hƣớng dẫn tổ chức, cá nhân sản xuất, thu hoạch, sơ chế thanh long bảo đảm an toàn. Nâng cao chất lƣợng sản phẩm, đảm bảo phúc lợi xã hội, sức khoẻ ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng, bảo vệ môi trƣờng và truy nguyên nguồn gốc sản phẩm. Lựa chọn hướng phát triển cho cây thanh long Sản xuất Thị trường truyền thống cảnh báo Sản xuất thanh long Tiếp tục cách thức theo VietGAP sản xuất truyền thống Thị trường không chấp nhận Tiếp tục phát triển Thanh long ngừng tiêu thụ ASEAN GAP Trồng cây khác GlobalGAP
  78. 77 Tại sao phải sản xuất thanh long theo VietGAP? - Thanh long muốn phát triển bền vững phải hƣớng tới sản xuất an toàn. - Yêu cầu của thị trƣờng sản phẩm phải truy xuất đƣợc nguồn gốc. - Yêu cầu của ngƣời tiêu dùng sản phẩm phải đảm bảo chất lƣợng và vệ sinh an toàn thực phẩm. Lợi ích của nông dân khi sản xuất thanh long theo VietGAP - Quản lý đƣợc hiện trạng sản xuất - Gia tăng hiệu quả kinh tế - Sản phẩm có uy tín trên thị trƣờng Lợi ích khi hình thành nhóm nông dân liên kết: - Đảm bảo đủ sản lƣợng thanh long cung ứng - Sản phẩm có chất lƣợng đồng nhất - Giảm chi phí chứng nhận VietGAP - Thuận lợi trong việc ký kết các hợp đồng mua bán - Chia sẻ kinh nghiệm trong sản xuất * Qui trình sản xuất thanh long theo VietGAP Cơ sở pháp lý Quy trình sản xuất cho thanh long theo VietGAP dựa trên các cơ sở: - QĐ 379/QĐ–BNN-KHCN ngày 28/1/2008 của Bộ Nông nghiệp & PTNT ban hành Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt cho rau, quả tƣơi an toàn. - QĐ 84/2008/QĐ-BNN ngày 28/7/2008 của Bộ Nông nghiệp & PTNT Ban hành Quy chế chứng nhận Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) cho rau, quả và chè an toàn. Nội dung quản lý SX VietGAP VietGAP gồm 12 phần 65 điểm kiểm tra về: 1. Đánh giá và lựa chọn vùng sản xuất 2. Giống 3. Quản lý đất và giá thể 4. Phân bón và chất phụ gia 5. Nƣớc tƣới 6. Sử dụng hóa chất 7. Thu hoạch và xử lý sau thu hoạch 8. Quản lý và xử lý chất thải 9. Ngƣời lao động
  79. 78 10. Ghi chép, lƣu trữ hồ sơ, truy nguyên nguồn gốc và thu hồi sản phẩm 11. Kiểm tra nội bộ 12. Khiếu nại và giải quyết khiếu nại. 37 điểm bắt buộc thực hiện 24 điểm cần thực hiện 4 điểm khuyến khích thực hiện Những điều kiện cần có khi sản xuất thanh long theo VietGAP 1/ Đất: - Vùng SX phù hợp với quy hoạch của tỉnh. - Phân tích mẫu đất trồng để kiểm tra có bị nhiễm độc chất (kim loại nặng) hay không. - Vƣờn trồng cách khu công nghiệp, nghĩa trang, bệnh viện ít nhất 300 m. - Toàn bộ hồ sơ về vị trí lô đất và kết quả phân tích đất đƣợc lƣu giữ để có thể truy nguyên nguồn gốc theo yêu cầu.- Vùng sản xuất thanh long có mối nguy cơ ô nhiễm hóa học (kim loại nặng Asen, Chì, Cadimi), sinh học (vi khuẩn Salmonella, E.Coli, Coliform), vật lý (xói mòn đất, ngập úng), không thể khắc phục thì không đƣợc sản xuất theo VietGAP. 2/ Nƣớc tƣới: - Nguồn nƣớc tƣới phải đƣợc phân tích hàm lƣợng kim loại nặng, vi sinh vật để đánh giá nguy cơ gây ô nhiễm. - Không dùng nƣớc thải công nghiệp, bệnh viện, khu dân cƣ tập trung, trang trại chăn nuôi, lò giết mổ, nƣớc phân tƣơi. Mức giới hạn cho phép của kim loại nặng trong đất và nƣớc tƣới 1. Đất STT Nguyên tố Mức giới hạn tối đa cho phép (mg/kg) 1 Asen (As) 12 2 Cadimi (Cd) 2 3 Chì (Pb) 70 2. Nƣớc TT Nguyên tố Mức giới hạn tối đa cho phép (mg/lít) 1 Thủy ngân (Hg) 0,001 2 Cardimi (Cd) 0,01 3 Asen (As) 0,1 4 Chì (Pb) 0,1
  80. 79 Phân tích đất, nƣớc tại: 1/ Chi cục Tiêu chuẩn Đo lƣờng Chất lƣợng Bình Thuận (Số 04 – Nguyễn Hội – Phan Thiết). ĐT: 062. 3 822 390 2/ Trung tâm Kỹ thuật tiêu chuẩn đo lƣờng chất lƣợng 3. (Số 7 – Đƣờng số 1 – Khu công nghiệp Biên Hòa 1- Đồng Nai) ĐT: 061. 3 836 212 Phân tích dƣ lƣợng thuốc trong trái: Trung tâm Dịch vụ phân tích thí nghiệm (02 – Nguyễn Văn Thủ - Q1 – Tp. HCM) 3/ Nhân lực: - Ngƣời quản lý sản xuất phải qua lớp tập huấn VietGAP. Hom giống - Giống phải có nguồn gốc rõ ràng (thời gian, nơi cung cấp, chủng loại, số lƣợng hom). - Ghi lại biện pháp xử lý hom, hóa chất xử lý, thời gian, tên ngƣời xử lý và mục đích xử lý (nếu có). - Cành đƣợc chọn làm hom giống cần chọn ở những cành tốt, khỏe và phải đạt các tiêu chuẩn sau: - Tuổi cành 12 tháng (đã cho trái vụ trƣớc, không nên chọn những cành vừa mới cho trái), cần chọn các cành có gốc cành đã bắt đầu hóa gỗ để hạn chế bệnh thối cành. - Chiều dài cành tốt nhất từ 40 – 50 cm. - Cành khỏe có màu xanh đậm, sạch sâu bệnh. - Các mắt trên cành mang chùm gai phải tốt, mẩy. - Phần gốc cành đƣợc cắt bỏ phần vỏ khoảng 2 – 4 cm chỉ để lại lõi giúp nhanh ra rễ và tránh thối gốc. Mật độ - khoảng cách trồng - Cây thanh long là cây ƣa sáng và cần nhiều ánh nắng. Nên trồng với khoảng cách là 3 x 3 m (hàng cách hàng 3 m, trụ cách trụ 3 m), mật độ 1.100 trụ/ha. - Nếu trồng mật độ dày, vƣờn không thông thoáng dễ lƣu trữ mầm bệnh, cành đan chéo nhau khó đi lại chăm sóc. Tủ gốc giữ ẩm - Dùng rơm rạ, cỏ khô, xơ dừa, lục bình để tủ gốc giữ ẩm cho cây. Lƣu ý phơi khô vật liệu tủ gốc để tiêu diệt mầm bệnh.