Giáo trình An sinh xã hội (Phần 2) - Nguyễn Văn Định

Nội dung text: Giáo trình An sinh xã hội (Phần 2) - Nguyễn Văn Định

1. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi quèc gia t−¬ng tù nh− Quü BHXH nh»m h−íng tíi diÖn b¶o vÖ lµ ng−êi lao ®éng và gia đình họ. Chương V VËy Quü dù phßng lµ g×? §ã lµ mét ch−¬ng tr×nh tiÕt kiÖm b¾t QUỸ DỰ PHÒNG VÀ CHƯƠNG TRÌNH buéc ®−îc quy ®Þnh bëi ph¸p luËt, trong ®ã ng−êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng trÝch mét kho¶n tiÒn, dùa trªn mét tû lÖ phÇn XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO tr¨m tiÒn l−¬ng mµ ng−êi lao ®éng ®−îc h−ëng, ®Ó tÝch luü vµo tµi kho¶n c¸ nh©n cña ng−êi lao ®éng. TiÒn ®ãng gãp sÏ ®−îc tÝch luü c¶ tiÒn l·i nh− mét kho¶n tiÕt kiÖm; khi cã c¸c “rñi ro x· héi” x¶y I. QUỸ DỰ PHÒNG ra bao gåm tuæi giµ, mÊt søc lao ®éng hay mÊt ng−êi nu«i d−ìng, 1.1 Lý do thiết lập Quỹ dự phòng toµn bé sè tiÒn tÝch luü trong tµi kho¶n (sau khi trõ ®i chi phÝ qu¶n §Ó ®¶m b¶o ASXH, c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®Òu x©y dùng cho lý) sÏ ®−îc tr¶ cho ng−êi lao ®éng hay ng−êi ®−îc thô h−ëng. Tuy m×nh nh÷ng ch−¬ng tr×nh ASXH nhÊt ®Þnh, mçi ch−¬ng tr×nh th−êng nhiªn, ë mét sè n−íc còng cho phÐp chi tr¶ theo ®Þnh kú hoÆc chi h−íng tíi mét ®èi t−îng nµo ®ã trong x· héi. Trong ®ã BHXH lµ tr¶ cho mét sè môc ®Ých kh¸c nh− mua nhµ, hoÆc cã thÓ vay t¹m mét ch−¬ng tr×nh quan träng vµ chñ yÕu, b¶o vÖ cho nhãm ®èi t−îng thêi tõ quü khi cã khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. lµ ng−êi lao ®éng. Ngµy nay BHXH ®· trë nªn phæ biÕn vµ được 1.2 Đặc điểm Quỹ dự phòng triển khai réng r·i ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, tr−íc Quü dù phßng cã mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: ®©y vµ cho ®Õn nay vÉn cßn mét sè n−íc thay v× sö dông hÖ thèng - жm b¶o ASXH cho nh÷ng ng−êi lµm c«ng h−ëng l−¬ng BHXH, l¹i sö dông mét h×nh thøc ASXH kh¸c, ®Ó b¶o vÖ cho ng−êi tr−íc mét sè “rñi ro x· héi”. Quü nµy ®−îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng lao ®éng, ®ã lµ Quü dù phßng. Môc ®Ých thiÕt lËp Quü dù phßng gãp cña ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng. còng t−¬ng tù nh− môc ®Ých thiÕt lËp Quü BHXH. Khëi ®Çu, h×nh - Quü dù phßng kh«ng ph¶i lµ mét quü tµi chÝnh tËp trung thøc Quü dù phßng ®−îc sö dông ë hÇu hÕt c¸c n−íc lµ thuéc ®Þa cña dïng ®Ó chia sÎ rñi ro gi÷a nh÷ng ng−êi lao ®éng víi nhau. Toµn Anh tr−íc ®©y. Sau ®ã c¸c n−íc míi ®éc lËp ë ch©u Phi, ch©u ¸, bé tiÒn ®ãng cho ng−êi lao ®éng, tõ b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ vïng Ca-ri-bê vµ Th¸i B×nh D−¬ng ®· sö dông h×nh thøc nµy khi x©y ng−êi sö dông lao ®éng, ®−îc qu¶n lý theo tõng tµi kho¶n c¸ nh©n dùng hÖ thèng ASXH quèc gia. HiÖn nay cã mét sè n−íc ®· chuyÓn riªng rÏ cña ng−êi lao ®éng ®ã. ®æi tõ h×nh thøc Quü dù phßng sang h×nh thøc BHXH nh− Ga-na, - Møc h−ëng cña ng−êi lao ®éng tõ Quü dù phßng hoµn toµn Ni-giê-ria, Ên Đé. Cßn mét sè vÉn duy tr× d−íi d¹ng Quü dù phßng phô thuéc vµo mức ®ãng gãp cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng vµ chñ nh− Ma-lai-xia, Xin-ga-po, U-gan-đa. sö dông lao ®éng, kh«ng cã sù hç trî tõ phÝa Nhµ n−íc. Kh¸c víi Nh− vËy, viÖc thiÕt lËp Quü dù phßng ë mét sè n−íc kh«ng BHXH, viÖc c©n ®èi quü BHXH lu«n cã sù chia sÎ gi÷a c¸c thµnh n»m ngoµi môc ®Ých ASXH. C¸c n−íc nµy sö dông Quü dù phßng viªn vµ cã sù hç trî cña Nhµ N−íc. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 193 194 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
2. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi - Trong mét sè tr−êng hîp cã nhu cÇu tµi chÝnh, ng−êi lao - Tõ sù ®ãng gãp cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng theo nguyªn t¾c ®éng cã thÓ rót tiÒn tõ tµi kho¶n Quü dù phßng cña m×nh tr−íc thêi “cã ®ãng cã h−ëng” vµ “®ãng Ýt h−ëng Ýt, ®ãng nhiÒu h−ëng nhiÒu”. h¹n, mÆc dï ch−a gÆp c¸c “rñi ro x· héi” (nh− vÒ h−u, mÊt søc lao - Tõ sù ®ãng gãp cña ng−êi sö dông lao ®éng. §iÒu nµy, t−¬ng ®éng). Tuy nhiªn, còng chÝnh tõ ®Æc ®iÓm nµy ®· khiÕn Quü dù tù nh− BHXH, thÓ hiÖn tÝnh x· héi cao cña Quü dù phßng vµ gãp phßng ®«i khi mÊt ®i môc ®Ých b¶o vÖ dµi h¹n ban ®Çu ®Æt ra. RÊt phÇn ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong viÖc ph©n phèi thu nhËp gi÷a c¸c nhiÒu ng−êi kh«ng ý thøc ®−îc tầm quan träng cña sù b¶o vÖ dµi thµnh viªn trong x· héi. h¹n, t×m mäi c¸ch rót tiÒn tõ tµi kho¶n cña m×nh ®Ó chi tiªu cho - Tõ tiÒn l·i ®Çu t− cña sè tiÒn tÝch luü trªn tõng tµi kho¶n. nh÷ng môc ®Ých kh¸c, khiÕn cho sau nµy khi vÒ giµ hä sÏ kh«ng Tuú vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña tõng n−íc, møc ®ãng gãp cßn hoÆc cßn rÊt Ýt tiÒn h−u, kh«ng ®¶m b¶o cuéc sèng, ¶nh h−ëng gi÷a ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng vµo tµi kho¶n Quü ®Õn ASXH. dù phßng lµ kh¸c nhau, vµ ®−îc tÝnh trªn møc tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng - Quü dù phßng rÊt ®¬n gi¶n vÒ mÆt qu¶n lý vµ c©n ®èi quü v× ng−êi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng−êi lao ®éng (B¶ng 5.1). tiÒn h−ëng hoµn toµn ®−îc tÝch luü trªn tµi kho¶n c¸ nh©n tõng Bảng 5.1: Quỹ dự phòng ở một số nước trên thế giới ng−êi. Kh¸c víi BHXH ho¹t ®éng theo c¬ chÕ cã sù chia sÎ gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi, gi÷a c¸c thÕ hÖ víi nhau, vµ cã thÓ dÉn Nước Năm Tỷ lệ đóng Tỷ lệ đóng Năm chuyển thiết góp của góp của sang BHXH tíi mÊt c©n ®èi quü nghiªm träng, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc cã c¬ cÊu lập NSDLĐ NLĐ d©n sè giµ. Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm nµy còng khiÕn Quü dù phßng mÊt (%) (%) ®i phÇn nµo tÝnh t−¬ng trî và san sẻ rủi ro. Châu Phi Gam-bia 1981 10 5 1991 - Do Quü dù phßng sö dông tµi kho¶n c¸ nh©n ®Ó tÝch luü tiÒn Kê-ni-a 1965 5 5 1994 ®ãng gãp vµ l·i trong nhiÒu n¨m (th−êng lµ c¶ cuéc ®êi lµm viÖc Soa-zi-lân 1964 5 5 Chưa cña ng−êi lao ®éng) nh− tiÒn tiÕt kiÖm nªn chÞu t¸c ®éng rÊt lín Tan-za-nia 1967 10 10 Chưa cña l¹m ph¸t. §· cã nh÷ng tr−êng hîp do l¹m ph¸t x¶y ra ë møc U-gan-đa 1965 10 15 Chưa Zăm-bia 5 5 Chưa cao, dÉn ®Õn tiÒn tÝch luü cña ng−êi lao ®éng bÞ mÊt gi¸ trÞ rÊt Châu ¸ nhiÒu, kh«ng ®ñ ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä khi vÒ giµ. In-đô-nê-xia 1951 4 2 Chưa 1.3 Nguồn hình thành và mục đích sử dụng Quü dù phßng I-rắc 1956 12 10 1964 Xin-ga-po 1953 20 20 Chưa 1.3.1 Nguồn hình thành Sri Lan-ka 1959 12 8 Chưa MÆc dï Quü dù phßng kh«ng ph¶i lµ mét quü tµi chÝnh tËp Vùng Ca-ri-bê Mông-sê-rát 1972 5 5 Chưa trung ®Ó chia sÎ gi÷a nh÷ng ng−êi lao ®éng víi nhau, mµ ®−îc chia Thái Bình dương theo tµi kho¶n c¸ nh©n cña tõng ng−êi lao ®éng, nh−ng nguån tµi Fi-ji 1976 7 7 Chưa chÝnh h×nh thµnh trªn tõng tµi kho¶n ®Òu bao gåm: Ki-ri-ba-ti 1980 5 5 Chưa Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 195 196 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
3. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Pa-pua Niu 1986 5 Chưa 7,5 II. CHƯƠNG TRÌNH XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO Ghi-nê Tu-va-lu 1986 5 5 Chưa 2.1 Xoá đói giảm nghèo với An sinh xã hội Va-nu-a-tu 1986 3 3 Chưa 2.1.1 Đói nghèo và nguyên nhân của đói nghèo Tây Sa-moa 1972 5 5 Chưa a. Kh¸i niÖm Nguồn: ILO, Các chương trình hưu, Bản dịch. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quèc gia Tû lÖ ®ãng gãp cña ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng quan träng cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc ch−a lµ kh¸c nhau ë mçi n−íc. Nh−ng nh×n chung, møc ®ãng gãp gi÷a ph¸t triÓn. VËy thÕ nµo lµ ®ãi nghÌo? hai bªn lµ b»ng nhau hoÆc ë mét sè n−íc ng−êi sö dông lao ®éng §ãi nghÌo, hiÓu theo nghÜa chung, lµ t×nh tr¹ng thiÕu hôt ®ãng cao h¬n người lao động. T−¬ng tù nh− BHXH, viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu cña mét tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn võa dùa trªn ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi c¸ nh©n hay mét céng ®ång d©n c−. Theo c¸ch hiÓu nµy, ®ãi nghÌo n−íc, võa ®¶m b¶o cho sè tiÒn tÝch luü trªn tµi kho¶n ®em l¹i là t×nh tr¹ng thiÕu hôt nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt nh−: thøc ¨n, n−íc kho¶n trî cÊp cã ý nghÜa cho ng−êi lao ®éng khi về già. uèng, quÇn ¸o §ãi nghÌo còng cã thÓ lµ t×nh tr¹ng thiÕu hôt 1.3.2 Mục đích sử dụng nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ mÆt x· héi nh−: gi¸o dôc, ch¨m sãc søc khoÎ, cung cÊp th«ng tin, quan hÖ céng ®ång Trong x· héi ph¸t triÓn, TiÒn tÝch luü trªn c¸c tµi kho¶n dự phßng cña tõng c¸ nh©n sù thiÕu hôt cßn cã thÓ bao hµm c¶ tù do t«n gi¸o, tù do tÝn ng−ìng. ng−êi lao ®éng ®−îc sö dông nh− sau: Ngµy nay, trªn quan ®iÓm qu¶n lý vÜ m«, kh¸i niÖm ®ãi nghÌo - Tr¶ cho chi phÝ ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lý ho¹t ®éng hÖ th−êng ®−îc sö dông víi hai cÊp ®é, ®ã lµ: NghÌo tuyÖt ®èi vµ thèng Quü dù phßng. T−¬ng tù nh− BHXH, viÖc qu¶n lý thu nép, nghÌo t−¬ng ®èi. ®Çu t− vµ chi tr¶ Quü dù phßng do mét C¬ quan hµnh chÝnh c«ng NghÌo tuyÖt ®èi g¾n liÒn víi t×nh tr¹ng thiÕu hôt c¸c ®iÒu kiÖn thùc hiÖn. Chi phÝ ho¹t ®éng cho bé m¸y nµy ®−îc trÝch ra tõ c¸c cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ dinh d−ìng (gäi lµ ®ãi) vµ tiÕp cËn tµi kho¶n dù phßng c¸ nh©n. víi c¸c nhu cÇu tèi thiÓu kh¸c nh− ch÷a bÖnh, häc tËp, ®i l¹i (gäi lµ - Chi tr¶ cho ng−êi lao ®éng khi gÆp c¸c rñi ro x· héi nh− tuæi nghÌo). Mçi quèc gia hay c¸c tæ chøc quèc tÕ th−êng x©y dùng cho giµ, mÊt søc lao ®éng hay mÊt ng−êi nu«i d−ìng. Nh−ng kh¸c víi m×nh mét tiªu chuÈn riªng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®ãi nghÌo vµ ®−îc BHXH, viÖc chi tr¶ cã tÝnh “bï trõ” gi÷a c¸c thµnh viªn, toµn bé sè gäi lµ chuÈn nghÌo. ChuÈn nghÌo cã thÓ cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c tiÒn tÝch luü trong tµi kho¶n phßng xa (sau khi trõ ®i chi phÝ qu¶n vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng vµ thay ®æi theo thêi gian. Trong “Cuéc chiÕn lý) sÏ ®−îc tr¶ cho ng−êi lao ®éng hay ng−êi ®−îc thô h−ëng. Tuy chèng ®ãi nghÌo” t¹i Mü vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1960, nghÌo tuyÖt ®èi nhiªn, nh− ®· nãi, ë mét sè n−íc còng cho phÐp chi tr¶ tµi kho¶n ®−îc tÝnh lµ nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp h¬n 3 lÇn chi phÝ ®Ó ®¶m phßng xa theo ®Þnh kú hoÆc chi tr¶ cho mét sè môc ®Ých kh¸c nh− b¶o nhu cÇu dinh d−ìng tèi thiÓu. Møc chuÈn x¸c ®Þnh nghÌo tuyÖt mua nhµ, hay vay t¹m thêi tõ quü khi cã khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. ®èi nµy ®−îc ®iÒu chØnh hµng n¨m theo sù thay ®æi cña chØ sè l¹m Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 197 198 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
4. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi ph¸t. NÕu c¨n cø vµo møc chuÈn nghÌo tuyÖt ®èi do ChÝnh phñ liªn thu nhËp, thiÕu tµi s¶n ®Ó ®¶m b¶o tiªu dïng trong lóc gÆp khã bang ®Æt ra, −íc tÝnh hiÖn nay Mü cã kho¶ng 13% d©n sè thuéc diÖn kh¨n, dÔ bÞ tæn th−¬ng khi gÆp ph¶i nh÷ng ®ét biÕn bÊt th−êng nghÌo tuyÖt ®èi. Tû lÖ nµy lµ cao nhÊt trong sè c¸c n−íc ph¸t triÓn. trong cuéc sèng, Ýt ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm cña c¸c diÖn nghÌo tuyÖt ®èi t¹i Mü lµ kh«ng bÞ Bảng 5.2: Mức chuẩn nghèo tại Việt Nam qua các giai đoạn r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu dinh d−ìng (tøc ®ãi), mµ lµ sù thiÕu hôt trong viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi. Cßn theo Ng©n hµng thÕ giíi, nghÌo Giai Thành thị Nông thôn tuyÖt ®èi lµ nh÷ng ng−êi cã møc thu nhËp b×nh qu©n d−íi 1 ®« la đoạn Hộ đói Hộ nghèo Hộ đói Hộ nghèo Mü/ngµy. Víi møc chuÈn nghÌo nµy, vµo n¨m 2001 −íc tÝnh trªn thÕ 1995- D−íi 13 kg D−íi 20 kg D−íi 8 kg D−íi 15 kg g¹o/ng−êi/ giíi cã kho¶ng 1,1 tû ng−êi thuéc diÖn nghÌo tuyÖt ®èi. 1997 g¹o/ ng−êi/ g¹o/ ng−êi/ g¹o/ ng−êi/ th¸ng NghÌo t−¬ng ®èi ®−îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n so víi nghÌo th¸ng th¸ng th¸ng tuyÖt ®èi. NghÌo t−¬ng ®èi tr−íc hÕt ®−îc g¾n liÒn víi t×nh tr¹ng 1998- D−íi 13 kg D−íi 25 kg D−íi 13 kg D−íi 15 kg g¹o / mét c¸ nh©n hay mét bé phËn d©n c− cã thu nhËp thÊp h¬n thu 2000 g¹o/ ng−êi/ g¹o/ ng−êi g¹o/ ng−êi/ ng−êi/ th¸ng víi miÒn nhËp trung bình cña c¸c thµnh viªn kh¸c trong x· héi. Víi ®Þnh th¸ng /th¸ng th¸ng nói, h¶i ®¶o nghÜa nh− vËy, cã thÓ nãi nghÌo t−¬ng ®èi trùc tiÕp ph¶n ¸nh sù bÊt D−íi 20 kg g¹o / b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi. T¨ng ng−êi/ th¸ng víi ®ång tr−ëng kinh tÕ lµm t¨ng møc sèng cña ng−êi d©n nãi chung, nh−ng b»ng, trung du nÕu nã còng lµm t¨ng kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn 2001- D−íi 150.000 ®ång/ D−íi 80.000 ®ång/ng−êi/th¸ng ®èi trong x· héi cã nghÜa ®ã lµ sù t¨ng tr−ëng bÊt b×nh ®¼ng. Theo 2005* ng−êi/ th¸ng víi miÒn nói, h¶i ®¶o Ng©n hµng thÕ giíi, nghÌo t−¬ng ®èi lµ nh÷ng ng−êi cã møc thu D−íi 100.000 ngµn ®ång/ nhËp b×nh qu©n d−íi 2 ®« la Mü/ngµy. Víi chuÈn nµy, −íc tÝnh ng−êi/th¸ng ®èi víi ®ång b»ng, n¨m 2001 c¶ thÕ giíi cã kho¶ng 2,7 tû ng−êi thuéc diÖn nghÌo trung du t−¬ng ®èi. T¹i c¸c n−íc EU, nghÌo t−¬ng ®èi lµ nh÷ng ng−êi cã thu N¨m D−íi 260.000 ®ång/ D−íi 200.000 ®ång/ ng−êi/ th¸ng nhËp thÊp h¬n 60% møc thu nhËp quèc gia b×nh qu©n ®Çu ng−êi. 2005 ng−êi/ th¸ng Víi møc chuÈn nghÌo t−¬ng ®èi ®ã, tû lÖ ng−êi nghÌo t¹i §øc n¨m Nguồn: Văn phòng Chương trình mục tiêu Quốc gia Xoá đói giảm nghèo 2004 lµ 16% d©n sè. T¹i Mü tû lÖ nghÌo t−¬ng ®èi lµ 16% t−¬ng * Kh«ng t¸ch hé ®ãi, hé nghÌo øng víi møc chuÈn 50% thu nhËp quèc gia b×nh qu©n ®Çu ng−êi, vµ NghÞ ®Þnh 170/2005/ Q§ -TTg 24% nÕu t−¬ng øng víi møc chuÈn 60% thu nhËp quèc gia b×nh qu©n ®Çu ng−êi. Do ®Æc thï riªng cña ViÖt Nam, viÖc x¸c ®Þnh diÖn ®ãi nghÌo ë n−íc ta ®−îc chia thµnh hé ®ãi vµ hé nghÌo, theo tõng vïng vµ Ngoµi ra, kh¸i niÖm nghÌo t−¬ng ®èi kh«ng chØ dõng l¹i ë thu thay ®æi theo c¸c giai ®o¹n (B¶ng 5.2). nhËp thÊp, mµ cßn bao gåm ë nhiÒu khÝa c¹nh nh−: thiÕu c¬ héi t¹o Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 199 200 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
5. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Với mức chuẩn nghèo như trên, năm 2004 ông Setsuko Nếu theo mức chuẩn nghèo cũ và mới, Bộ Lao động Thương Yamazaki – Giám đốc Quốc gia Chương trình phát triển Liên Hợp binh và Xã hội điều tra và tính toán như sau: Từ năm 1995 đến năm Quốc tại Việt Nam – đã dựa vào số liệu điều tra mức sống hộ gia 2004 theo mức chuẩn nghèo cũ, còn năm 2005 theo mức chuẩn đình ở Việt Nam (VHLSS) của Tổng cục Thống kê Việt Nam để nghèo mới. Khi đó, kết quả tính toán được thể hiện ở Bảng 5.4. nghiên cứu và thiết kế một bảng số liệu phản ánh tình trạng nghèo Bảng 5.4: Số hộ nghèo và tỷ lệ hộ nghèo một số năm đói ở nước ta như sau: trên toàn quốc Bảng 5.3: Thực trạng nghèo đói ở Việt Nam năm 2004 Năm Số hộ nghèo (1000 hộ)Tỷ lệ (%) Tiêu chí phân tổ Tỷ lệ Khoảng Tỷ lệ 1995 2.943,9 20,37 người cách nghèo nghèo nghèo (% chuẩn cùng cực 1997 2.633,2 17,70 (% dân nghèo) (% dân 2001 2.387,0 15,66 số) số) (1) (2) (3) (4) 2004 1.416,0 8,30 1. Cả nước 19,5 24,2 7,4 2005 3.898,6 21,85 a. Thành thị 3,6 19,6 0,8 b. Nông thôn 25,0 24,4 9,7 Nguồn: Bộ Lao động Thương binh và Xã hội 2. Dân tộc Ngoµi ra, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo ë n−íc ta nÕu tÝnh theo vïng a. Người Việt và người Hoa 13,5 19,4 3,5 sinh th¸i, khu vùc và theo mức chuẩn nghèo mới năm 2005 thì tỷ lệ b. Dân tộc thiểu số 60,7 31,6 34,2 nghèo cao nhất vẫn là miÒn nói T©y B¾c (cã tû lÖ hé ®ãi nghÌo so 3. Vùng víi tæng sè hé trong vïng lµ 43,95%), tiÕp ®Õn lµ T©y Nguyªn a. Đồng bằng sông Hồng 12,1 17,4 2,3 (36,54%), B¾c Trung bé (36,06%), §«ng b¾c (32,63%); khu vùc cã b. Đông Bắc bộ 29,4 23,9 11,4 c. Tây Bắc bộ 58,6 32,6 34,8 tû lÖ hé nghÌo thÊp nhÊt lµ §«ng Nam bé (8,68%) vµ §ång b»ng d. Duyên hải Bắc Trung bộ 31,9 25,4 13,6 S«ng Hång (13,8%). e. Duyên hải Nam Trung bộ 19,6 26,8 8,1 b. Nguyªn nh©n ®ãi nghÌo g. Tây Nguyên 33,2 32,1 18,8 h. Đông Nam bộ 5,4 22,4 1,5 Cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo i. Đồng bằng song Cửu Long 15,9 18,9 3,9 cña ng−êi d©n. Cã nh÷ng nguyªn nh©n mang tÝnh kh¸ch quan nh−: Nguồn: ASXH Việt Nam luỹ tiến đến mức nào? – Setsuko Yamazaki do sù kh«ng thuËn lîi cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë mét sè vïng, miÒn; Cột (3): Khoảng cách nghèo được tính toán theo mức chuẩn nghèo cũ. do gÆp ph¶i nh÷ng sù kiÖn bÊt th−êng trong cuéc sèng nh− èm ®au, Cột (4): Khái niệm nghèo cùng cực biểu hiện ở nghèo đói ngay cả bÖnh tËt, tai n¹n; do mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mµ ch−a cã lương thực thực phẩm. sù can thiÖp ®Çy ®ñ, kÞp thêi cña ChÝnh phñ Cã nh÷ng nguyªn Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 201 202 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
6. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi nh©n mang tÝnh chñ quan tõ b¶n th©n ng−êi nghÌo nh−: tr×nh ®é v¨n ng−êi n«ng d©n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vèn cã lîi thÕ so s¸nh ho¸ thÊp, gia ®×nh ®«ng con, tËp tôc l¹c hËu, l−êi biÕng lao ®éng vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng s¶n xuÊt, Sù kh¾c nghiÖt cña khÝ hËu ®· g©y khã kh¨n ®èi víi ngµnh s¶n t¹o ®iÒu kiÖn gi¶m nghÌo. xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c n−íc ch©u Phi, lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr−ëng ë ViÖt Nam, còng cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau dÉn tíi kinh tÕ, ®ång thêi còng khiÕn c¸c lo¹i dÞch bÖnh x¶y ra th−êng t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo cña c¸c hé d©n. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Bé xuyªn, dÉn ®Õn tû lÖ ®ãi nghÌo ë khu vùc nµy cao nhÊt thÕ giíi. Lao ®éng Th−¬ng binh vµ X· héi n¨m 2004, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo ë C¸c c¨n bÖnh thÕ kû nh− HIV/AIDS, Ma-la-ri- a ®· khiÕn hµng ViÖt Nam do c¸c nguyªn chñ yÕu sau: ThiÕu vèn s¶n xuÊt: 79%; triÖu ng−êi chÕt vµ hµng triÖu ng−êi l©m vµo c¶nh tóng quÉn do chi thiÕu kiÕn thøc s¶n xuÊt: 70%; thiÕu th«ng tin thÞ tr−êng: 35%; èm phÝ ch÷a bÖnh vµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng. DÞch cóm gia cÇm ®au bÖnh tËt: 32%; kh«ng cã ®Êt s¶n xuÊt: 29%; ®«ng con: 24%; trong nh÷ng n¨m qua ®· ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn ®êi sèng kh«ng t×m ®−îc viÖc lµm: 24%; rñi ro bÊt th−êng trong cuéc sèng: kinh tÕ cña ng−êi n«ng d©n ë nhiÒu n−íc, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc 5,9%; gia ®×nh cã ng−êi m¾c tÖ n¹n x· héi: 1%. §«ng Nam ¸, trong ®ã cã ViÖt Nam. Sù qu¸ t¶i vÒ d©n sè còng lµ 2.1.2 Xoá đói giảm nghèo mét nguyªn nh©n quan träng g©y nªn ®ãi nghÌo. Trong khi c¸c nguån lùc cña tr¸i ®Êt (nh− ®Êt, n−íc, tµi nguyªn ) lµ cã giíi h¹n, §ãi nghÌo kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña riªng nh÷ng ng−êi r¬i vµo viÖc d©n sè t¨ng qu¸ cao tÊt yÕu dÉn tíi c¸c nguån lùc cã giíi h¹n c¶nh ®ãi nghÌo, mµ cßn lµ mét vÊn ®Ò x· héi lín, cÇn tíi sù quan nµy kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ cho nhu cÇu sinh sèng cña con ng−êi. t©m cña toµn x· héi. Bëi v× ®ãi nghÌo cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng ChiÕn tranh, néi chiÕn còng lµ mét nguyªn nh©n cÇn kÓ ®Õn. Cuéc tiªu cùc c¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ x· héi s©u s¾c: §ãi nghÌo g©y suy chiÕn tranh C«-x«-v«, cuéc chiÕn tranh Trung §«ng ®· khiÕn nhiÒu tho¸i kinh tÕ; gia t¨ng téi ph¹m x· héi; t¨ng dÞch bÖnh do kh«ng ®ñ ng−êi chÕt, hµng triÖu ng−êi r¬i vµo c¶nh nghÌo ®ãi vµ th¶m ho¹ søc khoÎ chèng chäi víi bÖnh tËt; g©y bÊt æn chÝnh trÞ thËm chÝ dÉn nh©n ®¹o. Trong thÕ giíi “toµn cÇu ho¸” nh− ngµy nay, viÖc c¸c tíi néi chiÕn, chiÕn tranh; lµm t¨ng sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a ng−êi n−íc ph¸t triÓn b¶o hé ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong n−íc nghÌo vµ ng−êi giµu; lµm gi¶m tuæi thä cña con ng−êi Nh÷ng hËu ®−îc coi lµ mét nguyªn nh©n quan träng n÷a lµm t¨ng t×nh tr¹ng qu¶ nµy cßn cã tÝnh chÊt xo¸y vßng èc, lµm cho ng−êi nghÌo ®· nghÌo ®ãi trªn thÕ giíi, mµ cô thÓ lµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. nghÌo cµng nghÌo thªm. N¨m 2005, NhËt B¶n trî gióp kho¶ng 47 tû ®« la Mü cho lÜnh vùc ChÝnh v× vËy, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ môc tiªu quan träng cña n«ng nghiÖp, gÊp gÇn 4 lÇn tæng sè tiÒn viÖn trî quèc tÕ cña NhËt bÊt kú quèc gia nµo nh»m h−íng tíi ph¸t triÓn mét x· héi c«ng B¶n. Cßn Mü trî cÊp 3,9 tû ®« la Mü cho lÜnh vùc trång b«ng, gÊp b»ng vµ v¨n minh. §ã lµ tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p cña Nhµ n−íc vµ 3 l©n sè tiÒn viÖn trî chèng HIV/AIDS cña n−íc nµy cho Ch©u Phi. x· héi, cña chÝnh nh÷ng ®èi t−îng thuéc diÖn ®ãi nghÌo nh»m t¹o ViÖc b¶o hé ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ra c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hä t¨ng thªm thu nhËp, tho¸t khái t×nh tr¹ng thu khiÕn cho c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã gi¸ rÎ cña c¸c n−íc ®ang nhËp kh«ng ®¸p øng nhu cÇu tèi thiÓu trªn c¬ së c¸c chuÈn nghÌo ph¸t triÓn kh«ng thÓ x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr−êng nµy, lµm cho ®−îc quy ®Þnh theo tõng ®Þa ph−¬ng vµ tõng giai ®o¹n. Nh− vËy, Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 203 204 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
7. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, mét mÆt lµ sù can thiÖp cña Nhµ n−íc vµ x· toµn c¶nh nghÌo. héi, mÆt kh¸c lµ sù tù vËn ®éng cña chÝnh c¸c ®èi t−îng thuéc diÖn ë ViÖt Nam, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc coi lµ sù nghiÖp c¸ch ®ãi nghÌo. Trong ®ã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc vµ x· héi lµ quan m¹ng cña toµn d©n, lµ mét trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm träng nh−ng chØ mang tÝnh t¹o lËp m«i tr−êng vµ hç trî, sù tù v−¬n quèc gia vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. T¹i Héi nghÞ th−îng ®Ønh lªn cña c¸c ®èi t−îng thuéc diÖn ®ãi nghÌo míi mang tÝnh quyÕt ThÕ giíi n¨m 2005 t¹i New York, ViÖt Nam ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét ®Þnh. §ång thêi còng cÇn l−u ý r»ng, môc tiªu xo¸ ®ãi (liªn quan trong nh÷ng quèc gia thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m ®Õn nghÌo tuyÖt ®èi) cã thÓ thùc hiÖn ®−îc v× cã thÓ t¹o ra ®−îc nghÌo. XÐt vÒ tû lÖ hé ®ãi nghÌo trªn toµn quèc, con sè nµy cã xu nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ng−êi ®ãi cã thu nhËp ®¸p øng c¸c nhu cÇu h−íng gi¶m nhanh chãng trong nh÷ng n¨m qua: §Çu n¨m 2001 dinh d−ìng. Trong khi ®ã, nghÌo t−¬ng ®èi chØ cã thÓ gi¶m mµ tÝnh theo chuÈn nghÌo cũ, c¶ n−íc cã gÇn 2,4 triÖu hé nghÌo, chiÕm kh«ng xo¸ bá được hoµn toµn, bëi v× kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp lµ tû lÖ 15,66% tæng sè hé trong c¶ n−íc; ®Õn n¨m 2004, con sè nµy mét tån t¹i tÊt yÕu cña x· héi, vÊn ®Ò lµ kho¶ng c¸ch nµy réng hay lµ 1,4 triÖu hé, chiÕm tû lÖ 8,3%; vµ ®Õn n¨m 2005 lµ 1,1 triÖu hé, hÑp mà thôi. chiÕm 7% (theo chuÈn nghÌo 2001). Tuy nhiªn, nÕu tÝnh theo T¹i Mü, vµo nh÷ng n¨m 1960, nÒn kinh tÕ Mü phôc håi nhanh chuÈn nghÌo míi n¨m 2005, tû lÖ hé nghÌo trªn toµn quèc n¨m chãng sau cuéc §¹i khñng ho¶ng nh÷ng n¨m 1930, vµ ®¹t tíi sù 2005 sÏ t¨ng lªn lµ 21,85%. So s¸nh víi chuÈn nghÌo cña c¸c n−íc phån vinh ch−a tõng cã. Song thùc tÕ cho thÊy kh«ng ph¶i ai còng trong khu vùc nh− Malaysia, Th¸i Lan, th× chuÈn nghÌo cña n−íc ta ®−îc h−ëng thµnh qu¶ phån vinh ®ã. NhiÒu ng−êi, do ®iÒu kiÖn chØ b»ng 2/3, nh−ng tû lÖ hé nghÌo l¹i cao h¬n gÇn 2 lÇn. NÕu so sinh ra, ®· chÞu c¶nh nghÌo ®ãi, kh«ng ®−îc häc hµnh ®Õn n¬i ®Õn s¸nh víi Trung quèc, chuÈn nghÌo cña n−íc ta ngang b»ng, nh−ng chèn vµ kh«ng cã c¬ héi t×m ®−îc viÖc lµm tèt. ChÝnh nh÷ng bÊt tû lÖ nghÌo ë ViÖt Nam cao h¬n 1,5 lÇn. D−íi t¸c ®éng cña t¨ng c«ng nµy mµ Tæng thèng Mü Lyndon B Johnson lóc ®ã ®· ®−a ra tr−ëng kinh tÕ, kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp ë ViÖt Nam ®ang cã xu “cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo”. Mét sè ch−¬ng tr×nh ®Æt môc tiªu h−íng gia t¨ng. Chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a 20% nhãm giµu vµ vµo viÖc b¶o ®¶m mét “tÊm l¸ ch¾n an toµn” cho nh÷ng ng−êi cÇn 20% nhãm nghÌo tõ 4,3 lÇn n¨m 1993 ®· t¨ng lªn 8,14 lÇn n¨m thiÕt. VÝ dô nh− ch−¬ng tr×nh cung cÊp l−¬ng thùc thùc phÈm vµ 2002. Cßn nÕu tÝnh chªnh lÖch gi÷a 10% nhãm giµu nhÊt vµ 10% ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi nghÌo, ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o l¹i nh»m nhãm nghÌo nhÊt t¨ng tõ 12,5 lÇn n¨m 2002 lªn 13,5 lÇn n¨m t¹o ra c¬ héi t×m viÖc lµm tèt h¬n cho ng−êi kÐm may m¾n Sau 2003. Sù gia t¨ng kho¶ng c¸ch giµu nghÌo nµy sÏ lµm cho viÖc nhiÒu n¨m kÓ tõ khi “cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo” b¾t ®Çu, c¸c gi¶m nghÌo t−¬ng ®èi ë n−íc ta trë nªn khã kh¨n h¬n trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh chèng ®ãi nghÌo ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt n¨m tíi. ®Þnh: ch−¬ng tr×nh trî gióp y tÕ gãp phÇn lµm gi¶m bít ph©n biÖt 2.1.3 Xoá đói giảm nghèo với An sinh xã hội trong ch¨m sãc søc khoÎ gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo; ch−¬ng tr×nh x©y nhµ ë c«ng céng gióp nhiÒu gia ®×nh nghÌo cã nhµ ë Víi môc ®Ých cña ASXH lµ t¹o ra hÖ thèng c¸c tÊm l−íi b¶o Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, n−íc Mü vÉn ch−a thÓ xo¸ bá ®−îc hoµn vÖ cho c¸c thµnh viªn x· héi, vai trß cña xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®èi Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 205 206 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
8. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi víi an sinh x· héi ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: dµo h¬n trong khi ®èi t−îng cÇn trî cÊp ASXH còng gi¶m. V× vËy, - Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét phÇn quan träng n»m trong chÝnh ng−êi nghÌo nãi riªng vµ nh÷ng ng−êi gÆp khã kh¨n nãi chung cã s¸ch ASXH cña mçi quèc gia. Cïng víi BHXH, cøu trî x· héi vµ ®iÒu kiÖn ®Ó nhËn møc trî cÊp ASXH tèt h¬n. −u ®·i x· héi, c¸c ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹o ra mét tÊm 2.2 Nội dung chương trình xoá đói giảm nghèo l−íi toµn diÖn b¶o vÖ cho c¸c thµnh viªn x· héi. NÕu nh− BHXH Néi dung ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo xÐt trªn gi¸c ®é h−íng tíi ®èi t−îng lµ ng−êi lao ®éng, cøu trî x· héi h−íng tíi c¸c vÊn ®Ò can thiÖp bao gåm nhiÒu biÖn ph¸p ®−îc sö dông nh−: nh÷ng ng−êi khã kh¨n vµ bÞ tæn th−¬ng trong cuéc sèng, −u ®·i x· hç trî tÝn dông, hç trî ®Êt ®ai s¶n xuÊt vµ nhµ ë, x©y dùng c¬ së h¹ héi h−íng tíi nh÷ng ng−êi cã c«ng víi n−íc, th× xo¸ ®ãi gi¶m tÇng, hç trî y tÕ vµ gi¸o dôc C¸c biÖn ph¸p nµy cã thÓ ®−îc chia nghÌo h−íng tíi mét diÖn b¶o vÖ quan träng dÔ bÞ tæn th−¬ng nhÊt thµnh 3 nhãm chÝnh: Nhãm c¸c biÖn ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi trong cuéc sèng ®ã lµ tất cả nh÷ng ng−êi nghÌo. nghÌo ph¸t triÓn s¶n xuÊt t¨ng thu nhËp; nhãm c¸c biÖn ph¸p t¹o c¬ - Xãa ®ãi gi¶m nghÌo gãp phÇn b¶o ®¶m ASXH mét c¸ch l©u héi cho ng−êi nghÌo tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n; vµ nhãm dµi vµ bÒn v÷ng. MÆc dï BHXH lµ mét chÝnh s¸ch ASXH lín, c¸c biÖn ph¸p më réng m¹ng l−íi ASXH ®Õn víi ng−êi nghÌo. nh−ng thùc tÕ cho thÊy ®èi t−îng ®−îc h−ëng lîi tõ BHXH chñ yÕu 2.2.1 Tạo điều kiện cho người nghèo phát triển sản xuất tăng lµ c¸c tÇng líp d©n c− cã thu nhËp bËc trung, chø kh«ng ph¶i ng−êi thu nhập nghÌo. Cßn víi chÝnh s¸ch cøu trî x· héi, mÆc dï ng−êi nghÌo lµ mét trong nh÷ng diÖn ®−îc h−ëng nhiÒu, nh−ng c¸c trî gióp nµy TÝn dông −u ®·i cho ng−êi nghÌo: Mét trong nh÷ng nguyªn (trõ mét sè trî cÊp dµi h¹n) th−êng cã tÝnh tøc th× vµ ng¾n h¹n. V× nh©n chÝnh dÉn ®Õn nghÌo ®ãi ®ã lµ thiÕu vèn s¶n xuÊt (ë n−íc ta vËy, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc coi lµ gi¶i ph¸p cã tÝnh l©u dµi vµ cã tíi 79% ng−êi nghÌo lµ do thiÕu vèn). V× vËy, viÖc Nhµ n−íc bÒn v÷ng, gióp ng−êi nghÌo tho¸t nghÌo, tù ®¶m b¶o cho cuéc sèng cÊp tÝn dông −u ®·i cho ng−êi nghÌo cã ý nghÜa quan träng trong cña m×nh, gãp phÇn t¹o ra m¹ng l−íi an sinh toµn diÖn cho mçi viÖc t¹o ®iÒu kiÖn gióp hä tù tho¸t nghÌo, cã ®iÒu kiÖn ®Ó mua s¾m thªm c¸c ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt, më réng quy m« s¶n xuÊt, thay ®æi quèc gia. ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n. Trong 4 n¨m - Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, xÐt vÒ l©u dµi, gãp phÇn lµm gi¶m g¸nh (2001-2004), ViÖt Nam ®· cã 3,75 triÖu l−ît hé nghÌo ®−îc vay nÆng cho hÖ thèng ASXH th«ng qua viÖc thu hÑp ®èi t−îng cÇn trî vèn −u ®·i, møc vay b×nh qu©n mét hé t¨ng tõ 2,2 triÖu ®ång vµo cÊp ASXH. Khi tû lÖ ng−êi nghÌo gi¶m xuèng tất yếu sẽ có Ýt n¨m 2001 lªn 3 triÖu ®ång vµo n¨m 2004. D− nî cho vay hé nghÌo ng−êi h¬n cÇn tíi sù trî gióp cña chÝnh s¸ch ASXH. V× vËy, g¸nh ®Õn hÕt n¨m 2004 lµ 11.600 tû ®ång, vµ Nhµ n−íc ®· cÊp bï chªnh nÆng chi tiªu cho c¸c trî cÊp ASXH sÏ ®−îc gi¶m xuèng. lÖch l·i suÊt víi sè tiÒn 1.782 tû ®ång. Theo ®¸nh gi¸, cã kho¶ng - Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh s¸ch ASXH 75% hé nghÌo ®· ®−îc vay vèn, chiÕm 15,8% sè hé trong c¶ n−íc. t¨ng chÊt l−îng ho¹t ®éng th«ng qua viÖc t¨ng møc trî cÊp ASXH. PhÇn lín c¸c hé ®· sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn vay vµ cã t¸c Khi ®ãi nghÌo gi¶m vµ x· héi giµu cã h¬n, c¸c quü ASXH sÏ dåi ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc lµm t¨ng thu nhËp cña hä. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 207 208 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
9. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Hç trî ®Êt s¶n xuÊt: Ch−¬ng tr×nh nµy th−êng ®−îc thùc hiÖn ®−îc tæ chøc cho trªn 2 triÖu l−ît ng−êi nghÌo. Theo −íc tÝnh, chi ë c¸c n−íc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ng−êi nghÌo chñ yÕu lµ ng−êi tiªu c«ng vÒ khuyÕn n«ng ë n−íc ta chiÕm kho¶ng 0,4% tæng GDP n«ng d©n. Ch¼ng h¹n ë n−íc ta, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè bÞ thiÕu cña n«ng nghiÖp, nh−ng vÉn thÊp h¬n c¸c n−íc l©n cËn nh− Trung ®Êt do ë vïng cao, hay n«ng d©n Nam bé do thiÕu tiÒn, thiÕu vèn quèc, Th¸i lan, Ma-lai-xia (ADB, 2002). s¶n xuÊt ®em b¸n hoÆc cÇm cè ruéng ®Êt ®i lµm thuª. ChÝnh v× vËy, C¸c ch−¬ng tr×nh hç trî kh¸c: Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ Nhµ n−íc ®· cã chÝnh s¸ch hç trî vèn gióp hé nghÌo khai hoang mçi n−íc cßn cã thÓ cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh hç trî kh¸c. ë ViÖt ruéng bËc thang ®Ó ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc t¹i chç ë c¸c tØnh Nam, chóng ta cã dù ¸n Hç trî s¶n xuÊt, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ: T©y B¾c; hç trî 5.139 ha ®Êt cho 10.455 hé ë T©y Nguyªn; cho trong 5 n¨m (2000-2004) ®· x©y dùng ®−îc 103 m« h×nh vÒ b¶o 4.325 hé nghÌo ë Nam bé vay tiÒn chuéc l¹i ®Êt s¶n xuÊt ®· bÞ qu¶n, chÕ biÕn n«ng l©m s¶n vµ ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n, nh−îng b¸n, cÇm cè. Nhê ®ã, mét bé phËn ng−êi nghÌo ®· cã ®Êt gióp ng−êi d©n cã viÖc lµm vµ thu nhËp æn ®Þnh b×nh qu©n 250.000 ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng. ®ång/ng−êi/th¸ng. Dù ¸n x©y dùng M« h×nh liªn kÕt gi÷a doanh Hç trî ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu: C¸c ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së nghiÖp vµ c¸c hé nghÌo ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu: KÕt qu¶ thu h¹ tÇng nh−: ®−êng s¸, tr−êng häc, tr¹m ®iÖn, tr¹m bơm n−íc, c«ng nhËp hµng n¨m cña c¸c hé tham gia dù ¸n t¨ng 16%-19%, kho¶ng tr×nh thuû lîi cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m 20% sè hé nghÌo tham gia dù ¸n tho¸t nghÌo. Ngoµi ra, chóng ta nghÌo; ®Æc biÖt lµ ë c¸c khu vùc n«ng th«n, n¬i th−êng cã nhiÒu cßn cã c¸c dù ¸n kh¸c nh−: c¸c dù ¸n ®Þnh canh ®Þnh c− ë c¸c x· ng−êi nghÌo sinh sèng. Trong nh÷ng n¨m qua, n−íc ta ®· ®Çu t− nghÌo, æn ®Þnh d©n di c− vµ x©y dùng c¸c vïng kinh tÕ míi. ®−îc h¬n 1.000 c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së thiÕt yÕu cho 997 x· 2.2.2 Tạo điều kiện để người nghèo tiếp cận các dịch vụ xã hội nghÌo víi kinh phÝ 776 tû ®ång. Theo ®¸nh gi¸ cña B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2004 t¹i Héi nghÞ c¸c nhµ tµi trî ViÖt Nam, cơ bản −íc tÝnh cø 1 tû ®ång ®Çu t− cho ®−êng n«ng th«n th× cã 867 ng−êi C¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh− ch¨m sãc søc khoÎ, gi¸o dôc sÏ tho¸t nghÌo. c¬ së, n−íc, ®iÒu kiÖn vÖ sinh, nhµ ë lµ nh÷ng dÞch vô mµ ng−êi Ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng, l©m, ng−: C¸c dÞch vô khuyÕn nghÌo khã cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn nÕu hä ph¶i tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n n«ng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi n«ng d©n tiÕp cËn víi c¸c chi phÝ. ChÝnh v× vËy ë c¸c n−íc, mét phÇn ®¸ng kÓ trong chi tiªu th«ng tin, kü thuËt s¶n xuÊt, vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. V× vËy, ®©y lµ c«ng cña ng©n s¸ch nhµ n−íc cã liªn quan ®Õn cung cÊp c¸c dÞch biÖn ph¸p quan träng ®Ó thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mét c¸ch vô c¬ b¶n nµy, trong ®ã nh×n chung ng−êi nghÌo lµ ®èi t−îng ®−îc bÒn v÷ng, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu h−ëng lîi nhiÒu nhÊt. Ngay c¶ ë c¸c n−íc cã khu vùc t− nh©n tham nh− ViÖt Nam. HÖ thèng khuyÕn n«ng ë n−íc ta ®· cã c¸ch ®©y gia cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n, nhµ n−íc vÉn ®ãng vai trß quan h¬n 10 n¨m; b×nh qu©n cø 3.000 n«ng d©n cã mét trung t©m träng th«ng qua ®iÒu tiÕt hay trî cÊp. khuyÕn n«ng; trªn 50.000 líp tËp huÊn chuyÓn giao kü thuËt vµ Hç trî vÒ y tÕ cho ng−êi nghÌo: Cã mét thùc tÕ lµ ng−êi trªn 6.000 m« h×nh tr×nh diÔn gièng c©y, con cã n¨ng xuÊt cao nghÌo c¶m thÊy hä Ýt khi èm, nh−ng khi èm t×nh tr¹ng cña hä l¹i Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 209 210 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
10. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi rÊt nghiªm träng, ®ßi hái nh÷ng chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh lín trong nghÌo vµ d©n téc thiÓu sè ®−îc miÔn gi¶m häc phÝ vµ c¸c kho¶n khi thu nhËp cña hä l¹i rÊt h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy, hç trî vÒ y tÕ ®ãng gãp x©y dùng tr−êng; 2,5 triÖu l−ît häc sinh nghÌo ®−îc cÊp, cho ng−êi nghÌo lµ mét chÝnh s¸ch rÊt quan träng nh»m gióp m−în s¸ch gi¸o khoa vµ hç tî vë viÕt víi tæng kinh phÝ hµng n¨m ng−êi nghÌo cã ®iÒu kiÖn ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh. ë ViÖt Nam, trªn 100 tû ®ång. Tû lÖ trÎ em ®i häc trong ®é tuæi t¨ng 11%. NÕu thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh 139/2002/Q§-TTg vÒ thµnh lËp Quü chØ xÐt ®Õn nh÷ng hé ®−îc miÔn, gi¶m häc phÝ th× møc gia t¨ng vÒ kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo, ®Õn hÕt n¨m 2004 cã 3,9 triÖu tû lÖ ®i häc sÏ lµ 16,5%. KÕt qu¶ hç trî vÒ gi¸o dôc ®· cã t¸c ®éng ng−êi nghÌo ®−îc cÊp thÎ B¶o hiÓm y tÕ vµ 4,5 triÖu ng−êi nghÌo tÝch cùc, b×nh qu©n gi¶m 25% chi phÝ cho häc sinh nghÌo ®i häc so ®−îc cÊp giÊy kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ, 14 triÖu l−ît ng−êi víi số học sinh còn lại. nghÌo ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ trong giai ®o¹n 2002-2004, Hç trî ng−êi nghÌo vÒ nhµ ë: Chi phÝ vÒ nhµ ë lµ mét trong tæng quü kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi nghÌo ®¹t 2.304 tû ®ång. nh÷ng chi phÝ lín ®èi víi ng−êi d©n nãi chung. V× vËy, ®èi víi Còng víi viÖc cÊp thÓ b¶o hiÓm y tÕ vµ kho¸m ch÷a bÖnh miÔn ng−êi nghÌo hç trî cña Nhµ n−íc vµ x· héi vÒ nhµ ë lµ rÊt cÇn phÝ, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng nh− gi−êng bÖnh, tr¹m y tÕ, sè thiÕt, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ë c¸c khu ®« thÞ khi mµ chi l−îng y b¸c sü tuyÕn x· đã t¨ng lªn ®¸ng kÓ, ®¶m b¶o cung cÊp phÝ vÒ ®Êt ®ai vµ x©y dùng lµ rất ®¾t ®á. Nh×n chung ë c¸c n−íc ®Òu dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh t¹i chç cho trªn 80% sè ng−êi nghÌo ë cã c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî ng−êi nghÌo vÒ nhµ ë nh− b¸n nhµ víi n«ng th«n vµ miÒn nói. gi¸ rÎ, x©y nhµ cho ng−êi v« gia c− N¨m 1995, t¹i Mü cã h¬n 1,2 Hç trî ng−êi nghÌo vÒ gi¸o dôc: Gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng triÖu c¬ së nhµ ë c«ng céng víi tæng sè tiÒn ®Çu t− hµng tr¨m tû ®« biÖn ph¸p quan träng ®Ó gióp ng−êi nghÌo tho¸t nghÌo th«ng qua la Mü. Nh÷ng gia ®×nh nghÌo thuª nhµ t¹i c¸c c¬ së nµy ®−îc Nhµ viÖc n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ vµ hiÓu biÕt. Tuy nhiªn, do h¹n chÕ n−íc trî cÊp gi¸ thuª víi tæng sè tiÒn trªn nöa tû ®« la Mü. ë ViÖt vÒ thu nhËp khiÕn c¸c gia ®×nh nghÌo kh«ng cã ®ñ tiÒn cho con ¨n Nam, tÝnh ®Õn th¸ng 12/2004, c¶ n−íc ®· hç trî cho 293.137 hé häc, vµ cµng khã kh¨n h¬n khi c¸c gia ®×nh nghÌo l¹i th−êng ®«ng nghÌo vÒ nhµ ë víi tæng kinh phÝ trªn 1.198 tû ®ång. §Õn hÕt n¨m con. Ngoµi ra, chi phÝ c¬ héi cña viÖc cho con trÎ ®Õn tr−êng còng 2005, c¶ n−íc hç trî lµm míi vµ söa ch÷a ®−îc kho¶ng 350.000 lµ mét nguyªn nh©n kh¸ quan trọng. §èi víi nhiÒu hé nghÌo, søc c¨n nhµ. §Õn th¸ng 6/2005 ®· cã 7 tØnh tuyªn bè vÒ c¬ b¶n ®· xo¸ lao ®éng cña con trÎ cã gi¸ trÞ h¬n nhiÒu so víi viÖc ®Ó chóng ®Õn xong nhµ t¹m (Hµ tÜnh, Tuyªn quang, H¶i d−¬ng, H¶i phßng, B¾c tr−êng. Lîi Ých dµi h¹n cña gi¸o dôc kh«ng thÓ bï ®¾p ®−îc nh÷ng ninh, Hµ néi vµ H−ng yªn). tæn thÊt vÒ thu nhËp trong ng¾n h¹n. V× vËy, nhiÒu trÎ em ®· kh«ng Hç trî c¸c dÞch vô vÒ n−íc s¹ch vµ vÖ sinh: HiÖn nay ë c¸c ®−îc ®i häc hoÆc ®i häc nh−ng kh«ng ®Òu hoÆc kh«ng hoµn thµnh n−íc, c¸c dÞch vô vÒ n−íc vµ vÖ sinh m«i tr−êng ®Òu do Nhµ n−íc ®−îc bËc häc c¬ së. Do ®ã, c¸c chÝnh s¸ch hç trî vÒ gi¸o dôc cho cung cÊp, hoÆc do t− nh©n lµm th× còng cã sù ®iÒu tiÕt vµ hç trî cña ng−êi nghÌo nh− miÔn gi¶m häc phÝ, cung cÊp s¸ch vë häc tËp, x©y nhµ n−íc, ®Ó ®¶m b¶o møc gi¸ hîp lý vµ th−êng lµ thÊp cho ng−êi dùng tr−êng líp vµ c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt kh¸c lµ d©n nãi chung, trong ®ã cã ®èi t−îng ng−êi nghÌo. Trong mét sè rÊt quan träng. ë ViÖt Nam, hµng n¨m cã trªn 3 triÖu l−ît häc sinh tr−êng hîp c¸c hé nghÌo cã thÓ cã nh÷ng hç trî thªm nh−: hç trî Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 211 212 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
11. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi vµ t− vÊn x©y nhµ vÖ sinh, cung cÊp n−íc s¹ch cho nh÷ng vïng kh« nghÌo. §ã lµ nh÷ng ng−êi cã thu nhËp cËn møc nghÌo hoÆc thu h¹n.v.v nhËp ch−a ®ñ cao dÔ bÞ tæn th−¬ng trong cuéc sèng. V× vËy c¸c quü 2.2.3 Mở rộng mạng lưới ASXH đến với người nghèo ASXH gióp ®ì hä khi gÆp khã kh¨n lµ cÇn thiÕt. ë ViÖt Nam, quü ChÝnh s¸ch BHXH nh×n chung ®−îc c¸c n−íc thùc hiÖn kh¸ ASXH ®Æc biÖt dµnh cho lao ®éng d«i d− trong thêi gian qua lµ hoµn thiÖn víi ®èi t−îng lµ ng−êi lao ®éng h−ëng l−¬ng. Bëi v× ®èi mét vÝ dô. Khi chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch sang nÒn kinh tÕ t−îng nµy cã quan hÖ hîp ®ång lao ®éng dµi h¹n vµ cã sù tham gia thÞ tr−êng, qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i vµ gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc ®· dÉn tíi t×nh tr¹ng d− thõa lao ®éng. NhiÒu ng−êi lao ®éng ®ãng gãp cña chñ sö dông lao ®éng vµo quü BHXH. Cßn víi c¸c r¬i vµo t×nh tr¹ng mÊt viÖc lµm sau nhiÒu n¨m g¾n bã víi doanh ®èi t−îng lao ®éng lµ n«ng d©n vµ lao ®éng tù do, chÝnh s¸ch nghiÖp, nguy c¬ r¬i vµo c¶nh nghÌo khã lµ rÊt cao. ChÝnh v× vËy, BHXH th−êng kh«ng hoµn chØnh vµ ®−îc thùc hiÖn muén h¬n. ChÝnh phñ ®· cho thµnh lËp Quü ASXH ®Æc biÖt cho lao ®éng d«i Trong khi ®©y lµ nh÷ng ®èi t−îng cã thu nhËp thÊp vµ dÔ bÞ tæn d− do Bé Tµi chÝnh qu¶n lý. Nh÷ng ng−êi lao ®éng bÞ cho th«i viÖc th−¬ng tr−íc nh÷ng biến cố bÊt th−êng cña cuéc sèng. ë ViÖt hoÆc tù nguyÖn th«i viÖc ®−îc nhËn hai th¸ng l−¬ng c¬ b¶n cho Nam, cã tíi 90% sè hé nghÌo r¬i vµo ®èi t−îng lµ ng−êi n«ng d©n mçi n¨m c«ng t¸c, trî cÊp ®µo t¹o t−¬ng ®−¬ng 6 th¸ng l−¬ng, vµ lao ®éng tù do sèng ë vïng n«ng th«n. Cã tíi 7% ®Õn 10% d©n céng víi 6 th¸ng l−¬ng hç trî cho qu¸ tr×nh t×m viÖc míi vµ mét sè kh«ng thÓ ®−¬ng ®Çu ®−îc víi con sèc bÊt lîi nghiªm träng. V× kho¶n trî cÊp trän gãi lµ 5 triÖu ®ång. Quü ASXH nµy ®−îc b¾t vËy, viÖc më réng chÝnh s¸ch BHXH ®Ó ng−êi nghÌo cã thÓ tiÕp ®Çu ho¹t ®éng tõ n¨m 2002 vµ ®Õn cuèi n¨m 2003 ®· gióp 14.500 cËn lµ rÊt cã ý nghÜa. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, bªn c¹nh hÖ thèng ng−êi lao ®éng th«i viÖc tõ 374 doanh nghiÖp nhµ n−íc víi møc båi BHXH cho ng−êi lµm c«ng ¨n l−¬ng vµ c«ng chøc, ng−êi n«ng d©n th−êng trung b×nh lµ 28,8 triÖu ®ång/ng−êi. vµ lao ®éng tù do còng cã hÖ thèng BHXH riªng cña m×nh, ho¹t 2.3 Nguồn tài chính xoá đói giảm nghèo ®éng d−íi sù b¶o trî cña Nhµ n−íc. C¸c chÕ ®é BHXH ®−îc thùc hiÖn cho hä th«ng th−êng bao gåm: B¶o hiÓm y tÕ, trî cÊp h−u, vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®Ó ®¹t tíi mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh lµ mét chương trình lín cña toµn x· héi, ®ång thêi kh«ng chØ trî cÊp ph¸ s¶n. ë ViÖt Nam, viÖc cÊp thÎ BHYT miÔn phÝ cho bã hÑp trong ph¹m vi mét quèc gia mµ cßn mang tÝnh quèc tÕ. §Ó ng−êi nghÌo còng lµ mét c¸ch ®Ó më réng chÝnh s¸ch BHXH ®Õn thùc hiÖn thµnh c«ng chương trình nµy, đòi hỏi nguån tµi chÝnh lµ víi ng−êi nghÌo. HiÖn nay chóng ta ®ang thùc hiÖn triÓn khai thÝ ®iÓm BHXH tù nguyÖn, mµ tr−íc hÕt lµ chÕ ®é trî cÊp h−u trÝ, cho rÊt lín, ph¶i cã sù huy ®éng tæng lùc c¸c nguån lùc cña x· héi. n«ng d©n vµ lao ®éng tù do. Bắt đầu từ ngày 01/01/2008, loại hình Nguån tµi chÝnh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo th«ng th−êng bao gåm: này sẽ được triển khai chính thức. - Ng©n s¸ch nhµ n−íc (bao gåm c¶ ng©n s¸ch trung −¬ng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµm thÕ nµo ®Ó ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng). Chi tiªu cña ng©n s¸ch cho c¸c ch−¬ng ng−êi nghÌo tho¸t nghÌo, mét phÇn quan träng kh«ng kÐm lµ ng¨n tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo thuéc chi tiªu c«ng cña Nhµ n−íc. §©y lµ cho nh÷ng ng−êi hiÖn ®ang kh«ng nghÌo khái bÞ r¬i vµo c¶nh mét trong nh÷ng can thiÖp quan träng cña Nhµ n−íc nh»m lµm Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 213 214 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
12. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi gi¶m vấn đề bÊt cËp cña kinh tÕ thÞ tr−êng lµ sù gia t¨ng kho¶ng b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®ang lµm khã c¸ch giµu nghÌo, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. kh¨n thªm c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë c¸c n−íc ®ang ph¸t - Huy ®éng céng ®ång. Nguån tµi chÝnh nµy cã xu h−íng gia triÓn. Theo b¸o c¸o cña Liªn hiÖp quèc, tÝnh trªn ph¹m vi toµn thÕ t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nã thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång, t−¬ng giíi, trong khi nhu cÇu nguån tµi chÝnh cho xo¸ ®ãi kho¶ng 19 tû th©n t−¬ng ¸i gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi. ë n−íc ta, cã ®« la Mü mét n¨m, th× chi tiªu thùc tÕ cho qu©n ®éi hµng n¨m lµ trªn 1.000 tû ®« la Mü. Râ rµng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vÉn cßn lµ mét “th¸ng v× ng−êi nghÌo”, “ngµy v× ng−êi nghÌo” với rất ®«ng các vÊn ®Ò lín vµ cÇn sù quan t©m nhiÒu h¬n n÷a cña toµn thÕ giíi. các nhân, các tổ chức ®ãng gãp tiÒn b¹c, vËt dông cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong x· héi ñng hé cho ng−êi nghÌo. Víi ph−¬ng ch©m huy ®éng ®a nguån, qua c¸c kªnh, c¸c h×nh thøc huy ®éng phong phó, tæng nguån lùc tµi chÝnh huy ®éng ®−îc - Huy ®éng quèc tÕ. Trong mét nÒn kinh tÕ më toµn cÇu, xo¸ ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh quèc gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë n−íc ta ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng chØ lµ viÖc cña riªng c¸c n−íc nghÌo, ®ang giai ®o¹n 2000-2005 ®¹t kho¶ng 21 ngh×n tû đồng. Trong ®ã, ng©n ph¸t triÓn, mµ lµ nhiÖm vô chung cña toµn thÕ giíi. Vì thế nguån s¸ch trung −¬ng lµ 3.000 tû ®ång (chiÕm 14,28%), ng©n s¸ch ®Þa trî cÊp cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc chÝnh phñ vµ phi chÝnh ph−¬ng 2.500 tû ®ång (chiÕm 11,90%), huy ®éng tõ céng ®ång phñ, sù quyªn gãp gióp ®ì cña c¸c c¸ nh©n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn 1.500 tû ®ång (chiÕm 7,14%), tõ lång ghÐp c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù cho ng−êi nghÌo ë c¸c n−íc ch−a ph¸t triÓn ngày càng lớn và càng ¸n quèc tÕ 2.000 tû ®ång (chiÕm 9,52%), vµ vèn tÝn dông 12.000 tû đóng vai trò quan trọng. ®ång (chiÕm 57,14%). - Vèn tÝn dông. §©y chÝnh lµ c¸c kho¶n vay tÝn dông −u ®·i cho ng−êi nghÌo, gióp ng−êi nghÌo cã vèn ®Ó ®Çu t− s¶n xuÊt, cã ®iÒu kiÖn n©ng cao thu nhËp vµ tho¸t nghÌo. Tuú ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n−íc mµ vai trß cña tõng nguån lµ kh¸c nhau. Nh×n chung, nguån vèn tõ ng©n s¸ch vµ tÝn dông ®−îc huy ®éng lµ chÝnh cho c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, ë c¸c n−íc nghÌo, nguån tµi chÝnh chñ yÕu dùa vµo huy ®éng quèc tÕ. Trong cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo cña thÕ giíi nãi chung, c¸c n−íc ph¸t triÓn ®ãng vai trß quan träng. Ngµy nay, phÇn lín c¸c n−íc ph¸t triÓn ®Òu cã c¸c ch−¬ng tr×nh “trî gióp ph¸t triÓn” cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vµ môc tiªu cña Liªn HiÖp quèc lµ møc trî gióp nµy ®¹t tíi 0,7% GDP cña c¸c n−íc. Nh−ng thùc tÕ cã rÊt Ýt n−íc ®¹t ®−îc møc nµy vµ c¸c n−íc giµu ch−a thùc sù quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®ãi nghÌo ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. ViÖc Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 215 216 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
13. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi lµ sù san sÎ rñi ro trªn c¬ së quy luËt sè lín cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc trong x· héi th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c nhµ b¶o hiÓm. B¶o hiÓm th−¬ng m¹i (BHTM) hiÖn nay ®−îc triÓn khai réng Chương VI r·i ë kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHTM BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI VÀ CÁC DỊCH VỤ g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh ®Ó sinh tån cña con ng−êi tr−íc nh÷ng nguy c¬ rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo g©y thiÖt h¹i kh«ng HỖ TRỢ AN SINH Xà HỘI nh÷ng vÒ cña c¶i vËt chÊt mµ cßn ®Õn c¶ tÝnh m¹ng, søc khoÎ con ng−êi. Cã thÓ lÊy vÝ dô: Rñi ro do tù nhiªn g©y ra nh− c¸c hiÖn t−îng b·o lôt, ®éng ®Êt, nói löa; rñi ro do sù tiÕn bé cña khoa häc I. BẢO HIỂM THƯƠNG MẠI kü thuËt nh− tai n¹n giao th«ng, tai n¹n lao ®éng; hay rñi ro do m«i 1.1 Khái quát chung về bảo hiểm thương mại tr−êng x· héi nh− hiÖn t−îng trém c¾p. §Ó ®èi phã víi c¸c nguy c¬ rñi ro cã thÓ x¶y ra g©y thiÖt h¹i cho con ng−êi, ®· cã nhiÒu biÖn 1.1.1 Khái niệm bảo hiểm thương mại ph¸p ®−îc sö dông. Trªn quan ®iÓm qu¶n lý rñi ro, c¸c biÖn ph¸p Cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ®−a ra c¸c quan niÖm vÒ nµy cã thÓ chia thµnh ba nhãm: BHTM. D−íi gãc ®é chuyÓn giao rñi ro, “BHTM lµ mét c¬ chÕ, - Nhãm c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro. Bao gåm c¸c biÖn theo c¬ chÕ nµy mét ng−êi, mét doanh nghiÖp hay mét tæ chøc ph¸p tr¸nh nÐ rñi ro, ng¨n ngõa tæn thÊt vµ gi¶m thiÓu tæn thÊt. chuyÓn nh−îng rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty ®ã sÏ båi Trong ®ã: th−êng cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ph©n chia gi¸ trÞ thiÖt h¹i gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o Tr¸nh nÐ rñi ro bao gåm c¸c biÖn ph¸p nh»m lo¹i trõ hoÆc hiÓm”. D−íi gãc ®é kü thuËt b¶o hiÓm, BHTM ®−îc hiÓu lµ “biÖn kh«ng cho rñi ro cã c¬ héi x¶y ra. Ch¼ng h¹n, ®Ó tr¸nh nÐ tai n¹n ph¸p chia nhá tæn thÊt cña mét hay mét sè Ýt ng−êi khi gÆp mét giao th«ng x¶y ra, cã thÓ chän gi¶i ph¸p kh«ng tham gia giao lo¹i rñi ro dùa vµo mét quü chung b»ng tiÒn ®−îc lËp bëi sù ®ãng th«ng. Nh−ng râ rµng trong cuéc sèng con ng−êi kh«ng thÓ chän gãp cña nhiÒu ng−êi cïng cã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro ®ã th«ng qua ho¹t ph−¬ng ¸n tr¸nh nÐ cho mäi rñi ro v× con ng−êi cÇn ph¶i lµm viÖc ®éng cña c«ng ty b¶o hiÓm”. D−íi gãc ®é ph¸p lý, BHTM lµ “mét ®Ó duy tr× cuéc sèng. tho¶ thuËn qua ®ã ng−êi tham gia b¶o hiÓm cam kÕt tr¶ cho c«ng ty Ng¨n ngõa rñi ro bao gåm c¸c biÖn ph¸p nh»m lµm gi¶m møc b¶o hiÓm mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm cho m×nh hoÆc cho ®é tæn thÊt do rñi ro g©y nªn. Ch¼ng h¹n, ®Ó ®Ò phßng ho¶ ho¹n ng−êi thøc ba. Ng−îc l¹i c«ng ty b¶o hiÓm còng dùa vµo ®ã cam x¶y ra ng−êi ra thùc tèt viÖc phßng ch¸y, hay thùc hiÖn tèt an toµn kÕt tr¶ mét kho¶n tiÒn båi th−êng khi cã rñi ro x¶y ra g©y tæn thÊt”. lao ®éng ®Ó gi¶m tai n¹n lao ®éng. C¸c quan niÖm trªn dï ®Þnh nghÜa BHTM theo nh÷ng c¸ch thøc Gi¶m thiÓu tæn thÊt bao gåm c¸c biÖn ph¸p nh»m gi¶m gi¸ trÞ kh¸c nhau nh−ng ®Òu thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm nãi chung ®ã thiÖt h¹i khi rñi ro ®· x¶y ra. Ch¼ng h¹n, ®Ó tr¸nh tai n¹n giao Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 217 218 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
14. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi th«ng x¶y ra g©y tæn th−¬ng ®Õn n·o, ng−êi ®iÒu khiÓn xe cÇn ®éi lîi nhuËn hîp lý cho c«ng ty b¶o hiÓm. BHTM ho¹t ®éng theo c¬ mò b¶o hiÓm; hay cÇn cã ®ñ ph−¬ng tiÖn ch÷a ch¸y khi cã ho¶ chÕ kinh doanh. ho¹n x¶y ra. - Lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®−îc mua b¸n trªn thÞ tr−êng, ng−êi - Nhãm c¸c biÖn ph¸p tµi trî rñi ro. MÆc dï ®· thùc hiÖn c¸c mua b¾t buéc ph¶i tr¶ tiÒn (phÝ b¶o hiÓm) th× c«ng ty b¶o hiÓm sau biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro, nh−ng rñi ro lµ bÊt ngê vµ kh«ng l−êng nµy míi cã tr¸ch nhiÖm båi th−êng. Tuy nhiªn, sè tiÒn båi th−êng tr−íc ®−îc nªn vÉn cã thÓ cø x¶y ra, g©y thiÖt h¹i lín cho con ng−êi. mµ ng−êi mua nhËn ®−îc (nÕu gÆp rñi ro) th−êng lín h¬n vµ cã thÓ Nhãm c¸c biÖn ph¸p tµi trî rñi ro lµ bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p nh»m lín h¬n rÊt nhiÒu so víi phÝ b¶o hiÓm hä bá ra. Së dÜ nh− vËy lµ v× kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n vÒ mÆt tµi chÝnh do rñi ro bÊt ngê g©y ra, BHTM ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c “sè ®«ng bï sè Ýt”: Cã nhiÒu nh− ®i vay, tÝch luü ®Ó dµnh, t−¬ng trî nhau vµ b¶o hiÓm. ng−êi tham gia b¶o hiÓm, nh−ng chØ cã sè Ýt ng−êi gÆp rñi ro. - Nhãm c¸c biÖn ph¸p ph©n t¸n rñi ro. §Ó tr¸nh rñi ro cã thÓ Nh÷ng ng−êi may m¾n kh«ng gÆp rñi ro coi nh− ®· bít mét phÇn x¶y ra g©y thiÖt h¹i lín vµo cïng mét lóc, ng−êi ta sö dông c¸c thu nhËp cña m×nh (lµ phÇn ®ãng phÝ b¶o hiÓm) ®Ó gióp ®ì nh÷ng biÖn ph¸p ph©n t¸n rñi ro nh− tr¸nh ®Çu t− vµo cïng mét tµi s¶n, së ng−êi kh«ng may gÆp rñi ro. h÷u nhiÒu lo¹i tµi s¶n kh¸c nhau, ®a d¹ng ho¸ c¸c mÆt hµng kinh - BHTM cã môc ®Ých lµ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi doanh §©y thùc chÊt cã thÓ coi lµ biÖn ph¸p kiÓm so¸t rñi ro chÝnh do rñi ro g©y ra cho con ng−êi, và ho¹t ®éng trªn c¬ së quy nh»m gi¶m thiÓu rñi ro x¶y ra. Ngoµi ra, b¶o hiÓm còng ®−îc xÕp luËt sè ®«ng bï sè Ýt, cã tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro gi÷a c¸c thµnh viªn vµo nhãm c¸c biÖn ph©n t¸n rñi ro. Bëi v× khi mua b¶o hiÓm tøc lµ trong x· héi. Tuy nhiªn do ®Æc ®iÓm kinh doanh cña BHTM, ng−êi mua ®· ph©n t¸n rñi ro cña m×nh víi nh÷ng ng−êi mua b¶o BHTM cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt so víi B¶o hiÓm x· héi. VÝ dô, hiÓm kh¸c. trong khi BHXH cã sù tham gia ®ãng gãp cña c¶ Nhµ n−íc vµ chñ sö dông lao ®éng cho ng−êi lao ®éng, th× trong BHTM ng−êi tham 1.1.2 Đặc điểm của Bảo hiểm thương mại gia ph¶i hoµn toµn ®ãng phÝ b¶o hiÓm nh− gi¸ c¶ cña dÞch vô. Hay So với loại hình BHXH , BHTM cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH (h×nh thøc, møc ®ãng, møc sau: h−ëng ) ®−îc luËt ph¸p quy ®Þnh cô thÓ, cßn trong BHTM lµ do - BHTM lµ sù chuyÓn giao rñi ro cña ng−êi mua b¶o hiÓm cho sù tho¶ thuËn gi÷a hai bªn quy ®Þnh trong hîp ®ång b¶o hiÓm c«ng ty b¶o hiÓm. ViÖc chuyÓn giao nµy dùa trªn c¬ chÕ: C«ng ty b¶o hiÓm båi th−êng thiÖt h¹i tµi chÝnh cho ng−êi mua b¶o hiÓm 1.1.3 Phân loại Bảo hiểm thương mại khi gÆp rñi ro ®· ®−îc chÊp nhËn b¶o hiÓm, đæi l¹i ng−êi mua b¶o KÓ tõ khi hîp ®ång b¶o hiÓm quèc tÕ ®Çu tiªn ®−îc ghi nhËn hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn cho c«ng ty b¶o hiÓm (gäi lµ phÝ b¶o hiÓm) coi trong lÞch sö ngµnh b¶o hiÓm vµo ngµy 23/10/1347 t¹i Genoa, nh− gi¸ c¶ cña dÞch vô hä mua, ®Ó h×nh thµnh nªn quü tµi chÝnh b¶o Italia, ngµnh BHTM thÕ giíi ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh hiÓm. Quü tµi chÝnh nµy ®−îc sö dông võa ®Ó båi th−êng cho ng−êi mÏ. Tõ lo¹i h×nh b¶o hiÓm truyÒn thèng ban ®Çu lµ b¶o hiÓm hµng mua b¶o hiÓm, võa ®Ó chi phÝ cho ho¹t ®éng vµ ®em l¹i mét phÇn h¶i, ngµnh b¶o hiÓm ®· ph¸t triÓn thªm nhiÒu lo¹i h×nh b¶o hiÓm Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 219 220 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
15. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi míi nh»m ®¸p øng nhu cÇu “an toµn” cña con ng−êi nh− b¶o hiÓm chñ tµu, chñ xe, tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ sö dông lao ®éng ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm kü thuËt, b¶o hiÓm hµng kh«ng HiÖn nay trªn - C¨n cø vµo lÞch sö ra ®êi cña nghiÖp vô b¶o hiÓm, c¸c c«ng thÞ tr−êng BHTM ®· cã tíi hµng tr¨m lo¹i h×nh b¶o hiÓm vµ ®−îc ty b¶o hiÓm cã thÓ ph©n lo¹i BHTM thành những nghiệp vụ riêng ph©n chia thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau tuú theo môc ®Ých vµ ý nghÜa biệt ®Ó qu¶n lý. VÝ dô: B¶o hiÓm hµng h¶i ®−îc coi lµ ra ®êi sím nghiªn cøu. HiÖn nay cã mét sè tiªu thøc th−êng ®−îc sö dông lµ: nhÊt vµ lµ nghiÖp vô b¶o hiÓm truyÒn thèng cña c¸c c«ng ty b¶o - C¨n cø vµo tÝnh ph¸p lý, BHTM ®−îc chia thµnh hai lo¹i: hiÓm. V× vËy, thêi kú ®Çu, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm th−êng ph©n chia B¶o hiÓm b¾t buéc: B¶o hiÓm b¾t buéc ®−îc ph¸p luËt ¸p dông BHTM thµnh b¶o hiÓm hµng h¶i (bao gåm: b¶o hiÓm hµng ho¸ khi ®èi t−îng cÇn ®−îc mua b¶o hiÓm kh«ng chØ cÇn thiÕt cho sè Ýt xuÊt nhËp khÈu, b¶o hiÓm th©n tµu vµ Héi b¶o hiÓm P/I) vµ b¶o ng−êi mµ lµ yªu cÇu cña toµn x· héi nh− b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n hiÓm phi hµng h¶i (bao gåm tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm cßn l¹i). sù cña chñ xe g¾n m¸y, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm chñ sö dông lao ®éng. Sau nµy, víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh BHTM, nhiÒu nghiÖp vô b¶o B¶o hiÓm tù nguyÖn: H×nh thøc b¶o hiÓm tù nguyÖn ®−îc ¸p hiÓm míi ®−îc ra ®êi nh− b¶o hiÓm ch¸y, b¶o hiÓm con ng−êi, b¶o dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng b¶o hiÓm kh«ng thuéc lo¹i b¾t hiÓm x©y dùng l¾p ®Æt Vµ ®Æc biÖt víi sù ra ®êi cña b¶o hiÓm buéc. H×nh thøc b¶o hiÓm tù nguyÖn dùa trªn c¬ së tháa thuËn gi÷a nh©n thä vµo cuèi thÕ kû XIX, BHTM ®−îc chia thµnh hai nhãm ng−êi b¶o hiÓm vµ ng−êi tham gia b¶o hiÓm, ®−îc cô thÓ hãa b»ng lín, ®ã lµ: B¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä dùa trªn Hîp ®ång b¶o hiÓm. kü thuËt b¶o hiÓm kh¸c biÖt gi÷a hai lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy. HiÖn - C¨n cø vµo ®èi t−îng b¶o hiÓm BHTM bao gồm: nay cã nh÷ng c«ng ty chuyªn kinh doanh vÒ b¶o hiÓm nh©n thä, hoÆc chuyªn kinh doanh vÒ b¶o hiÓm phi nh©n thä, hoÆc nÕu kinh B¶o hiÓm tµi s¶n: Bao gåm c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm mµ ®èi doanh c¶ hai lo¹i h×nh th× ph¶i tæ chøc h¹ch to¸n riªng biÖt. t−îng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n, vËt chÊt. VÝ dô nh− b¶o hiÓm hµng hãa xuÊt nhËp khÈu chuyªn chë b»ng ®−êng biÓn, b¶o hiÓm th©n tµu, 1.2 Bảo hiểm thương mại trong cơ chế quản lý rủi ro của xã hội b¶o hiÓm vËt chÊt xe c¬ giíi Trong cuéc sèng con ng−êi lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nguy B¶o hiÓm con ng−êi: Bao gåm c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm mµ ®èi c¬ rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo, de do¹ ®Õn sù “an toµn” cña t−îng b¶o hiÓm lµ tÝnh m¹ng, t×nh tr¹ng søc kháe vµ kh¶ n¨ng lao tõng thµnh viªn trong x· héi. V× vËy viÖc t×m kiÕm nh÷ng biÖn ph¸p ®éng cña con ng−êi. VÝ dô nh− b¶o hiÓm tai n¹n c¸ nh©n, b¶o hiÓm qu¶n lý rñi ro, nh»m ®èi phã cã hiÖu qu¶ tr−íc nh÷ng bÊt th−êng cña häc sinh, b¶o hiÓm tai n¹n hµnh kh¸ch Trong b¶o hiÓm con ng−êi cuéc sèng lµ mét trong nh÷ng néi dung cña vÊn ®Ò ASXH. l¹i ®−îc chia thµnh: B¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm con ng−êi phi NÕu nh×n nhËn trªn gi¸c ®é c¸c c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm, nh©n thä. BHTM ®¬n gi¶n nh− mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô ®−îc mua b¸n trªn B¶o hiÓm tr¸ch nhiªm d©n sù: Bao gåm c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm thÞ tr−êng. Tuy nhiªn ®øng trªn gi¸c ®é qu¶n lý vÜ m«, BHTM lµ mµ ®èi t−îng b¶o hiÓm lµ phÇn nghÜa vô hay tr¸ch nhiÖm d©n sù cña mét phÇn trong c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro cña x· héi (B¶ng 6.1), gãp ng−êi tham gia b¶o hiÓm. VÝ dô: b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña phÇn ®¶m b¶o ASXH tr−íc nh÷ng rñi ro cña cuéc sèng. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 221 222 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
16. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Nh×n chung ®èi víi c¸c rñi ro g©y thiÖt h¹i møc ®é nhá, c¸c c¸ II. Phân tán rủi ro (bao gåm cả bảo hiểm) nh©n vµ hé gia ®×nh th−êng tù chÞu th«ng qua c¸c nguån dù tr÷ tÝch Các cơ Cá nhân - Đa dạng hoá các loại vật nuôi cây trồng luü hay tiÕt kiÖm. Trong mét sè tr−êng hîp hä cã thÓ nhê tíi sù chế và hộ gia - Đa dạng hoá các nguồn thu nhập không đình - Đầu tư vào con người cả về thể lực và trí gióp ®ì cña ng−êi th©n, b¹n bÌ, hµng xãm l¸ng giÒng. Tuy nhiªn chính lực khi tæn thÊt lín h¬n, hä khã cã thÓ tù g¸nh chÞu ®−îc hoÆc tr«ng thức - Hôn nhân và mở ộng quy mô gia đình chê vµo sù gióp ®ì. Lóc nµy vai trß cña thÞ tr−êng cung cÊp c¸c Hội, nhóm - Các Hiệp hội nghề nghiệp dÞch vô tµi chÝnh hoÆc dÞch vô “b¶o vÖ” lµ hÕt søc quan träng: ®ã lµ - Các Quỹ tiết kiệm và tín dụng c¸c dÞch vô tµi chÝnh vi m« vµ BHTM. Cßn khi tæn thÊt cã møc ®é Các cơ Thị trường -Mở tài khoản tiết kiệm tại các tổ chức tài lín h¬n n÷a, trªn ph¹m vi réng vµ cã tÝnh th¶m ho¹, hoÆc lµ nh÷ng chế chính chính thức - Tài chính vi mô “rñi ro cã tÝnh x· héi” vµ cã t¸c ®éng x· héi s©u s¾c, th× ngay c¶ thÞ - Bảo hiểm tuổi già tr−êng còng kh«ng thÓ ®¸p øng næi, mµ cÇn ph¶i cã sù trî gióp cña - Bảo hiểm tai nạn sức khoẻ và các loại bảo Nhµ n−íc, cña céng ®ång: ®ã lµ hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH, cøu hiểm khác trî x· héi. Nhà nước -Mở rộng nông nghiệp và xã hội - Thương mại đa phương Bảng 6.1: Cơ chế quản lý rủi ro của xã hội và vai trò của - Bảo vệ quyền tài sản các thành viên - Hệ thống hưu BHXH - Trợ cấp tuât I. Ngăn ngừa và tránh né rủi ro - Trợ cấp thất nghiệp Các cơ Cá nhân - Luyện tập thể thao - Trợ cấp ốm đau, TNLĐ & BNN và một số chế và hộ gia - Di cư chế độ BHXH khác không đình - Nhiều nguồn thu nhập đảm bảo III. Tài trợ rủi ro chính Hội, nhóm - Các hành động tập thể như xây đê, kè, Các cơ Cá nhân -Bán tài sản chế và hộ gia - Vay tiền từ các cá nhân khác thức các công trình thuỷ lơi, không đình - Sử dụng lao động trẻ em - Quản lý các tài sản chung chính - Gimr tiêu dùng Các cơ Thị trường (Nhìn chung là không tham gia) thức - Di cư tạm thời chế chính Nhà nước - Các chính sách vĩ mô mạnh Hội, nhóm - Giúp đỡ nhau thông qua các Hội tương hỗ thức và xã hội - Chính sách môi trường Các cơ Thị trường - Bán các tài sản tài chính - Chính sách giáo dục và đào tạo chế chính - Vay tiền các tổ chức tài chính - Chính sách sức khoẻ cộng đồng thức Nhà nước Các trợ giúp xã hội như: cứu trợ xã hội, trợ - Chính sách thị trường lao động và xã hội cấp., trợ giá - Chính sách cơ sở hạ tầng Nguồn: Ngân hàng Thế giới, 2000 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 223 224 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
17. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Nh− vËy, BHTM lµ mét phÇn trong c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro cña nhiÒu tham gia b¶o hiÓm kh¸c. Do b¶o hiÓm ho¹t ®éng trªn nguyªn x· héi. Th«ng qua viÖc båi th−êng tµi chÝnh cho ng−êi mua b¶o t¾c “sè ®«ng bï sè Ýt”, nh÷ng ng−êi mua b¶o hiÓm nh−ng kh«ng hiÓm khi gÆp rñi ro, BHTM gãp phÇn gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, gÆp rñi ro tøc lµ hä ®· may m¾n, vµ tiÒn ®ãng phÝ cña hä ®−îc sö æn ®Þnh kinh doanh vµ réng h¬n lµ æn ®Þnh x· héi nãi chung. §Æc dông ®Ó bï ®¾p cho sè Ýt ng−êi kh«ng may gÆp rñi ro. Nh− vËy, ®iÓm cña BHTM lµ quü tµi chÝnh hoµn toµn ho¹t ®éng dùa trªn sù th«ng qua c¬ chÕ ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm, rñi ro mµ mét sè Ýt ®ãng gãp cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm, kh«ng cã sù hç trî tõ c¸c ng−êi gÆp ph¶i ®· ®−îc san sÎ cho nhiÒu ng−êi cïng chÞu vµ mçi nguån nh− ng©n s¸ch vµ c¸c trî gióp x· héi kh¸c; b¾t buéc ng−êi ng−êi chØ ph¶i chÞu mét phÇn rÊt nhá. tham gia cã ®ãng phÝ b¶o hiÓm míi ®−îc h−ëng båi th−êng. Th«ng - BHTM gãp phÇn t¹o sù æn chung cña toµn x· héi tr−íc th−êng chi phÝ cho viÖc tham gia BHTM lµ cao h¬n so víi BHXH nh÷ng rñi ro bÊt th−êng cña cuéc sèng. BHTM ho¹t ®éng theo c¬ (hay ®−îc h−ëng kh«ng tõ cøu trî x· héi). Nh−ng víi xu h−íng chÕ thÞ tr−êng, tøc lµ ng−êi mua b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn phÝ b¶o ngµy cµng cã ®«ng ng−êi tham gia BHTM, rñi ro ®−îc san sÎ cho hiÓm (lµ gi¸ c¶ cña dÞch vô b¶o hiÓm) th× míi ®−îc nhµ b¶o hiÓm nhiÒu ng−êi vµ chi phÝ cho nhµ b¶o hiÓm gi¶m xuèng, phÝ b¶o hiÓm båi th−êng khi cã rñi ro x¶y ra. V× vËy cã ý kiÕn cho r»ng, chØ sÏ gi¶m ®i, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu ng−êi cã thÓ tham gia. §©y lµ ng−êi cã tµi s¶n, cã tiÒn míi mua b¶o hiÓm vµ b¶o hiÓm chØ cã ý c¬ chÕ ®Ó c¸c thµnh viªn trong x· héi tù øng phã víi bÊt th−êng nghÜa víi nh÷ng ®èi t−îng nµy. Tuy nhiªn, nÕu ®øng trªn gi¸c ®é trong cuéc sèng víi chi phÝ thÊp nhÊt mµ kh«ng cÇn tíi sù hç trî tõ qu¶n lý rñi ro cña toµn x· héi, cÇn ph¶i nhí r»ng, cã sù æn ®Þnh cña phÝa Nhµ n−íc mçi thµnh viªn míi cã sù æn ®Þnh chung cña c¶ x· héi. Nh÷ng ng−êi chñ tµi s¶n hay chñ doanh nghiÖp khi mua b¶o hiÓm Nhµ 1.3 Vai trò của Bảo hiểm thương mại trong hệ thống An sinh x−ëng, b¶o hiÓm ph−¬ng tiÖn chuyªn chë, b¶o hiÓm c«ng tr×nh x©y xã hội dùng l¾p ®Æt , kh«ng chØ hä cã quyÒn lîi ®−îc h−ëng båi th−êng Lµ mét phÇn trong c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro cña x· héi, ngµy nay khi cã thiÖt h¹i x¶y ra víi tµi s¶n ®ã, mµ viÖc hä vÉn tiÕp tôc c«ng BHTM kh«ng chØ thuÇn tuý lµ mét lo¹i hµng ho¸ mµ cßn ®−îc coi viÖc kinh doanh sÏ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, thu nhËp æn ®Þnh cho lµ mét phÇn trong chÝnh s¸ch ASXH. Vai trß cña BHTM trong hÖ c¸c thµnh viªn kh¸c trong x· héi, gãp phÇn b¶o ®¶m ASXH. thèng ASXH ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: - Tuy lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm kinh doanh ho¹t ®éng theo c¬ chÕ - Bªn c¹nh tÝnh chÊt cña mét dÞch vô mua b¸n, BHTM hoµn thÞ tr−êng, BHTM cã mét sè lo¹i h×nh ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh toµn cã thÓ coi nh− mét h×nh thøc t−¬ng th©n, t−¬ng ¸i, gióp ®ì thùc hiÖn b¾t buéc, mang tÝnh céng ®ång cao. Tho¹t nghe cã vÎ nhau cña c¸c thµnh viªn trong x· héi nh»m kh¾c phôc khã kh¨n vÒ nh− quy ®Þnh b¾t buéc nµy lµ kh«ng hîp lý, nh−ng xÐt trªn khÝa tµi chÝnh do rñi ro g©y ra, ®Æc biÖt lµ rñi ro g©y tæn thÊt lín. Khi c¹nh ASXH, quy ®Þnh nµy cã mét ý nghÜa to lín. Do c¸c lo¹i h×nh mua b¶o hiÓm, chØ cÇn mét sè tiÒn nhá ®Ó ®ãng phÝ, ng−êi mua cã BHTM b¾t buéc b¶o hiÓm cho c¸c ®èi t−îng kh«ng chØ cÇn thiÕt thÓ ®−îc båi th−êng gi¸ trÞ thiÖt h¹i lín h¬n nhiÒu lÇn. TiÒn båi cho mét sè Ýt ng−êi hay chØ b¶n th©n ng−êi mua b¶o hiÓm, mµ lµ sù th−êng ®ã ®−îc lÊy tõ quü tµi chÝnh cã sù tham gia ®ãng gãp cña cÇn thiÕt cña toµn x· héi. C¸c lo¹i h×nh BHTM b¾t buéc th−êng bao Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 225 226 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
18. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi gåm B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù (TNDS) (nh− b¶o hiÓm TNDS g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n lªn tíi hµng ngµn tû ®ång. Nh−ng chØ cã cña chñ c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i, b¶o hiÓm TNDS cña mét phÇn rÊt nhá tµi s¶n thiÖt h¹i ®−îc mua b¶o hiÓm, cßn l¹i Nhµ chñ sö dông lao ®éng ), B¶o hiÓm ho¶ ho¹n, B¶o hiÓm tai n¹n n−íc ph¶i lÊy tõ ng©n s¸ch ®Ó hç trî cho ng−êi d©n. Trong tr−êng hµnh kh¸ch. hîp nµy, nÕu mäi ng−êi ®Òu mua b¶o hiÓm th× g¸nh nÆng ®· kh«ng - C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm con ng−êi trong BHTM cã ý nghÜa to bÞ thuéc vÒ ng©n s¸ch. Ngoµi ra, do BHTM ho¹t ®éng theo c¬ chÕ lín trong viÖc ®¶m b¶o sù “an toµn” cho c¸c thµnh viªn x· héi tr−íc thÞ tr−êng nªn tÝnh hiÖu qu¶ cña nã lµ rÊt cao: gi¶m ®−îc t×nh tr¹ng nh÷ng nguy c¬ rñi ro ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng hoÆc søc khoÎ. Cã thÓ tham «, l·ng phÝ, trôc lîi b¶o hiÓm. §iÒu mµ rÊt dÔ gÆp ph¶i nÕu lµ nãi, b¶o hiÓm con ng−êi trong BHTM vµ BHXH lµ hai h×nh thøc hç c¸c h×nh thøc cøu trî, hç trî tõ ng©n s¸ch. trî, bæ sung ®¾c lùc cho nhau. Do BHXH cã mét sè h¹n chÕ lµ: ®èi - BHTM gãp phÇn h¹n chÕ vµ gi¶m thiÓu rñi ro x· héi. Tuy t−îng ®−îc b¶o hiÓm h¹n hÑp (chØ bao gåm ng−êi lao ®éng), ph¹m c¸c c«ng ty BHTM kh«ng trùc tiÕp tham gia cung cÊp (tøc b¸n) vi b¶o hiÓm giíi h¹n tèi ®a trong 9 chÕ ®é, møc trî cÊp thÊp trªn thÞ tr−êng c¸c dÞch vô ®Ò phßng, gi¶m thiÓu tæn thÊt, nh−ng (th−êng ë møc tèi thiÓu); trong khi ®ã cßn cã nhiÒu thµnh viªn trong thùc tÕ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm l¹i ®ang tham gia rÊt nhiÒu ho¹t kh¸c trong x· héi còng cã nhu cÇu ®−îc b¶o hiÓm, hay cÇn ®−îc ®éng gi¸m s¸t tæn thÊt quan träng. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña chÝnh b¶o hiÓm ë ph¹m vi réng h¬n víi møc trî cÊp cao h¬n. B¶o hiÓm hä lµ gi¶m rñi ro x¶y ra, tõ ®ã gi¶m sè tiÒn båi th−êng, c¸c c«ng ty con ng−êi trong BHTM ra ®êi chÝnh lµ nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu b¶o hiÓm thùc hiÖn rÊt nhiÒu c¸c biÖn ph¸p ®Ò phßng h¹n chÕ tæn vÒ b¶o hiÓm nµy. Cïng víi BHXH, b¶o hiÓm con ng−êi trong thÊt nh−: x©y ®−êng l¸nh n¹n, biÓn b¸o nguy hiÓm giao th«ng, BHTM t¹o ra tÊm l¸ ch¾n b¶o vÖ toµn diÖn cho sù “an toµn” vÒ tÝnh kh¸m bÖnh ®Þnh kú cho ng−êi mua b¶o hiÓm con ng−êi m¹ng vµ søc khoÎ cña c¸c thµnh viªn x· héi. 1.3 Những nghiệp vụ Bảo hiểm thương mại chủ yếu - TÝnh chÊt ASXH chia sÎ rñi ro cña BHTM kh«ng chØ bã hÑp HiÖn nay, BHTM cung cÊp trªn thÞ tr−êng hµng tr¨m lo¹i trong ph¹m vi mét quèc gia mµ cßn lµ gi÷a c¸c n−íc víi nhau nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c nhau nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c tæ th«ng qua ho¹t ®éng t¸i b¶o hiÓm. §iÒu ®ã còng ®ång nghÜa víi chøc vµ c¸ nh©n trong x· héi. Mçi nghiÖp vô cã vai trß vµ ý nghÜa viÖc rñi ro ®−îc san sÎ cho nhiÒu ng−êi h¬n vµ t¨ng kh¶ n¨ng chÞu nhÊt ®Þnh ®èi víi vÊn ®Ò ASXH. Trong ®ã cã mét sè nghiÖp vô ®ùng ®−îc nh÷ng rñi ro lín. §ång thêi, cµng cã nhiÒu ng−êi tham quan träng cÇn ®−îc kÓ tíi, ®ã lµ: B¶o hiÓm ho¶ ho¹n, B¶o hiÓm gia b¶o hiÓm, chi phÝ cho b¶o hiÓm cµng gi¶m xuèng, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu ng−êi cã thÓ tham gia h¬n. tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng ®èi víi ng−êi lao ®éng, B¶o hiÓm kÕt hîp - XÐt trªn khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh, BHTM cã thÓ ®−îc coi lµ mét con ng−êi vµ B¶o hiÓm toµn diÖn häc sinh, B¶o hiÓm nh©n thä. sù x· héi ho¸ ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý rñi ro, nh»m bï ®¾p c¸c thiÖt h¹i tµi chÝnh do rñi ro g©y ra cho con ng−êi, gi¶m ®−îc g¸nh nÆng 1.3.1 Bảo hiểm hỏa hoạn cho ng©n s¸ch nhµ n−íc mµ vÉn ®¶m b¶o ASXH. Vµo nh÷ng n¨m Hµng n¨m trªn thÕ giíi, cã kho¶ng 5 triÖu vô ch¸y lín nhá, cuèi cña thÕ kû XX, nh÷ng trËn lò lín ë ®ång b»ng S«ng Cöu long g©y thiÖt h¹i trùc tiÕp hµng tû ®« la Mü. T¹i ViÖt Nam, trong vßng Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 227 228 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
19. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi 30 n¨m kÓ tõ ngµy 4/10/1961 khi B¸c Hå ký s¾c lÖnh phßng ch¸y ®Þnh cuéc sèng sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cho con ng−êi. §èi víi c¸c c¸ ch÷a ch¸y, ®· x¶y ra trªn 560.000 vô ch¸y, g©y thiÖt h¹i tµi s¶n −íc nh©n, hé gia ®×nh gi¸ trÞ tµi s¶n chñ yÕu n»m trong ph¹m vi ng«i tÝnh 948 tû ®ång vµ lµm chÕt trªn 2.500 ng−êi. Giai ®o¹n tõ n¨m nhµ cña hä. Tû lÖ ho¶ ho¹n x¶y ra ë c¸c hé d©n c− kh¸ cao chiÕm 1996 ®Õn 2003, c¶ n−íc x¶y ra 8.015 vô ch¸y, g©y thiÖt h¹i trªn kho¶ng 70% sè vô ch¸y. V× vËy, khi ho¶ ho¹n x¶y ra hä gÆp rÊt 1.000 tû ®ång. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã nhiÒu vô ch¸y lín x¶y ra nhiÒu khã kh¨n nÕu kh«ng cã b¶o hiÓm. g©y thiÖt h¹i lín nh−: Vô ch¸y c«ng ty Interfood n¨m 2003 thiÖt §èi víi c¸c doanh nghiÖp, gi¸ trÞ tµi s¶n phôc vô s¶n xuÊt kinh h¹i vËt chÊt trªn 70 tû ®ång; vô ch¸y c«ng ty s¶n xuÊt giÇy Kh¶i doanh th−êng lín. NÕu cã ch¸y, kh«ng chØ tµi s¶n thiÖt h¹i, mµ Hoµn thiÖt h¹i kho¶ng 50 tû ®ång. V× vËy sù ra ®êi cña b¶o hiÓm doanh nghiÖp cßn cã thÓ bÞ gi¸n ®o¹n kinh doanh trong thêi gian ho¶ ho¹n lµ quan träng vµ cÇn thiÕt nh»m kh¾c phôc hËu qu¶ thiÖt dµi, thậm chí dÉn ®Õn ph¸ s¶n. §iÒu ®ã võa ¶nh h−ëng ®Õn b¶n h¹i do ho¶ ho¹n g©y ra. th©n doanh nghiÖp, võa ¶nh h−ëng ®Õn c¸c doanh nghiÖp ®èi t¸c, N¨m 1591, ë §øc HiÖp héi b¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®Çu tiªn ra ®êi ¶nh h−ëng ®Õn ng−êi lao ®éng lµm thuª bÞ mÊt viÖc. Víi viÖc bá ra cã tªn lµ Feuer Casse. N¨m 1967 t¹i n−íc Anh, sau vô ch¸y lín mét kho¶n tiÒn mua b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, doanh nghiÖp sÏ ®−îc b¶o x¶y ra ë thñ ®« Lu©n ®«n kÐo dµi 7 ngµy, 8 ®ªm, thiªu ch¸y 13.200 vÖ an toµn tr−íc nh÷ng nguy c¬ rñi ro ®ã, ®ång thêi gãp phÇn æn ng«i nhµ, 87 nhµ thê vµ nhiÒu tµi s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c, c«ng ty b¶o ®Þnh x· héi. Trong vô ch¸y c«ng ty Interfood ngµy 01/04/2003, hiÓm ho¶ ho¹n chuyªn nghiÖp ®Çu tiªn ra ®êi. tæng gi¸ trÞ thiÖt h¹i 70 tû ®ång nh−ng ®· ®−îc b¶o hiÓm båi B¶o hiÓm ho¶ ho¹n lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm tµi s¶n, cã ®èi t−îng th−êng gÇn 60 tû ®ång; hay vô ch¸y Trung t©m th−¬ng m¹i Thµnh b¶o hiÓm lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u hoÆc qu¶n lý phè Hå ChÝ Minh ngµy 29/10/2002, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®· båi hîp ph¸p cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc trong x· héi. Ph¹m vi b¶o th−êng lµ 12,5 tû ®ång. Từ ®ã gióp c¸c c«ng ty nhanh chãng x©y hiÓm cña nghiÖp vô bao gåm: dùng l¹i c¬ së vËt chÊt bÞ thiªu ch¸y vµ tiÕp tôc kinh doanh. - Nhãm c¸c rñi ro chÝnh: gåm ch¸y, sÐt vµ næ - B¶o hiÓm gãp ph©n tÝch cùc vµo c«ng t¸c tuyªn truyÒn còng - Nhãm c¸c rñi ro ®Æc biÖt: Nh− ®éng ®Êt, nói löa, b·o lôt nh− thùc hiÖn c«ng t¸c phßng ch¸y, ch÷a ch¸y. Trong qu¸ tr×nh - Ngµy nay, ®¬n b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cßn kÌm theo ®¬n b¶o triển khai, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm rÊt quan t©m ®Õn c«ng t¸c qu¶n trÞ hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh sau ch¸y, nh»m båi th−êng cho nh÷ng rñi ro. Họ phèi hîp víi kh¸ch hµng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ò thiÖt h¹i gi¸n tiÕp do bÞ ®×nh trÖ s¶n xuÊt kinh doanh. phßng vµ h¹n chÕ tæn thÊt nh−: tæ chøc tËp huÊn vÒ phßng ch¸y ch÷a ch¸y, hç trî kh¸ch hµng trang bÞ phßng ch¸y ch÷a Do ®èi t−îng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n th−êng cã gi¸ trÞ lín, tõ khi ra ®êi ®Õn nay b¶o hiÓm ho¶ ho¹n lu«n ®−îc ®Ò cao vµ cã vai trß to ch¸y ,®ãng gãp kinh phÝ cho ho¹t ®éng phßng ch¸y ch÷a ch¸y lín kh«ng chØ ®èi víi c¸ nh©n ng−êi tham gia b¶o hiÓm, mµ cßn cña Nhµ n−íc.v.v ®èi víi toµn x· héi: 1.3.2 Bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới - B¶o hiÓm ho¶ ho¹n gãp phÇn kh¾c phôc tæn thÊt, tõ ®ã æn Giao th«ng vËn t¶i lµ ngµnh kinh tÕ cã vÞ trÝ quan träng, ¶nh Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 229 230 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
20. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi h−ëng m¹nh mÏ ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ x· héi, an ninh vµ §©y lµ tr¸ch nhiÖm hay nghÜa vô båi th−êng ngoµi hîp ®ång cña quèc phßng. Giao th«ng vËn t¶i còng lµ c¬ së h¹ tÇng, lµ th−íc ®o chñ xe cho ng−êi thø ba khi xe l−u hµnh g©y tai n¹n cho họ. §iÒu cho sù ph¸t triÓn c¸c quèc gia. Trong sè c¸c h×nh thøc vËn t¶i: kiÖn ®Ó ph¸t sinh TNDS cña chñ xe bao gåm: ®−êng kh«ng, ®−êng bé, ®−êng thuû, h×nh thøc giao th«ng vËn t¶i - Cã thiÖt h¹i thùc tÕ cña bªn thø ba ®−êng bé b»ng xe c¬ giíi ®ãng mét vai trß quan träng, ®Æc biÖt ®èi - Chñ xe (l¸i xe) cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt víi vËn t¶i néi ®Þa. Tuy nhiªn, thùc tÕ trong thêi gian qua cho thÊy, - Cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi tr¸i ph¸p luËt vµ thiÖt tai n¹n giao th«ng nãi chung vµ tai n¹n giao th«ng xe c¬ giíi nãi h¹i cña bªn thø ba. riªng ®ang lµ th¸ch thøc lín víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi, trong ®ã cã ViÖt Nam. Theo sè liÖu thèng kª cña Uû ban An toµn Giao th«ng Bªn thø ba trong b¶o hiÓm TNDS lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp bÞ Quốc gia, giai ®o¹n 1988-1990, c¶ n−íc b×nh qu©n mçi n¨m x¶y ra thiÖt h¹i (c¶ vÒ tµi s¶n vµ tÝnh m¹ng søc khoÎ) do hËu qu¶ cña vô 5.343 vô tai n¹n giao th«ng, lµm chÕt 2.225 ng−êi, bÞ th−¬ng 5.200 tai n¹n, nh−ng lo¹i trõ: ng−êi. Giai ®o¹n 1998- 2000, b×nh qu©n mçi n¨m x¶y ra 23.415 vô - L¸i phô xe vµ ng−êi lµm c«ng cho chñ xe; tai n¹n, lµm chÕt 10.259 ng−êi, bÞ th−¬ng 14.406 ng−êi. Từ năm - Nh÷ng ng−êi l¸i xe ph¶i nu«i d−êng nh− bè mÑ, vî chång, 2001 đến nay, tình hình tai nạn giao thông đường bộ diễn biến con c¸i; phức tạp hơn và hậu quả nghiêm trọng hơn rất nhiều so với những - Hµnh kh¸ch, nh÷ng ng−êi cã mÆt trªn xe; năm trước đó. Chẳng hạn, năm 2006 số vụ tai nạn giao thông - Tµi s¶n, t− trang, hµnh lý cña c¸c ®èi t−îng nªu trªn. đường bộ ở nước ta đã cướp đi sinh mạng của 12.917 người, làm bị Ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm ®èi víi thiÖt h¹i cña bªn thương 36.809 người. MÆc dï §¶ng, Nhµ n−íc vµ ChÝnh phñ ta ®· thø ba bao gåm: thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p nh»m kiÓm so¸t t×nh h×nh tai n¹n giao - ThiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng vµ søc khoÎ; th«ng, nh−ng sè vô tai n¹n còng nh− møc ®é thiÖt h¹i vÉn ch−a gi¶m mµ tiÕp tôc cã xu h−íng t¨ng lên. - ThiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, hµng ho¸; V× vËy ®Ó h¹n chÕ nh÷ng thiÖt h¹i do tai n¹n giao th«ng ®Ó l¹i, - ThiÖt h¹i vÒ kinh doanh hay gi¶m thu nhËp. c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi ®· ra ®êi, trong ®ã cã nghiÖp vô Ngoµi ra, b¶o hiÓm còng chÞu tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng chi phÝ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù (TNDS) cña chñ xe ®èi víi ng−êi thø cÇn thiÕt hîp lý ®Ó ng¨n ngõa h¹n h¹n chÕ tæn thÊt x¶y ra thªm vµ ba. B¶o hiÓm TNDS cña chñ xe ®èi víi ng−êi thø ba hiÖn nay ë chi phÝ ra toµ (nÕu cã). Tuy nhiªn, còng nh− c¸c nghiÖp vô b¶o n−íc ta ®−îc thùc hiÖn b¾t buéc theo Quy ®Þnh t¹i LuËt kinh doanh hiÓm kh¸c, b¶o hiÓm TNDS cña chñ xe c¬ giíi lµ nghiÖp vô b¶o b¶o hiÓm n¨m 2000 vµ thùc hiÖn thèng nhÊt theo Quy ®Þnh hiÓm cã giíi h¹n tr¸ch nhiÖm. Tæng sè tiÒn båi th−êng cña b¶o 23/2003/Q§-BTC ngµy 25/02/2003. hiÓm trong mäi tr−êng hîp kh«ng v−ît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm. HiÖn B¶o hiÓm TNDS cña chñ xe c¬ giíi ®èi víi thø ba cã ®èi t−îng nay giíi h¹n tr¸ch nhiÖm thÊp nhÊt cña xe c¬ giíi ë n−íc ta ph¶i b¶o hiÓm lµ phÇn tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi ng−êi ba. mua lµ: 30 triÖu ®ång/vô ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n vµ 30 triÖu Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 231 232 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
21. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi ®ång/ng−êi/vô ®èi víi thiÖt h¹i vÒ con ng−êi. - Tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp x¶y ra do chñ sö dông Sù ra ®êi cña c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi nãi chung vµ lao ®éng cã lçi bÊt cÈn; b¶o hiÓm TNDS cña chñ xe c¬ giíi nãi riªng cã mét ý nghÜa to lín - Tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp x¶y ra do chñ sö dông kh«ng chØ ®èi víi riªng chñ xe, hay ng−êi thø ba bÞ tai n¹n mµ trªn lao ®éng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ an toµn lao ®éng; ph¹m vi toµn x· héi nãi chung: - Tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp x¶y ra do ph¸t sinh tr¸ch §èi víi chñ xe: Nghiệp vụ này góp phần æn ®Þnh tµi chÝnh do nhiÖm thay thÕ ®èi víi chñ sö dông lao ®éng. VÝ dô, tai n¹n kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín, ®ét xuÊt båi th−êng cho ng−êi lao ®éng x¶y ra víi ng−êi lao ®éng l¹i do lçi cña mét lao ®éng thø ba, tr¸nh ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña chñ xe, kh¸c ®−îc thuª m−ín g©y nªn. ®ång thêi lµm gi¶m bít c¨ng th¼ng gi÷a chủ xe vµ ng−êi bÞ n¹n. Do tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng ®èi víi ng−êi lao §èi víi ng−êi thø 3: §¶m b¶o quyÒn lîi chính đáng cho họ khi ®éng trong nh÷ng tr−êng hîp nµy lµ rất lín, v× vËy, viÖc tham gia kh«ng may gÆp tai n¹n. §©y lµ mét lý do quan träng khiÕn nghiÖp b¶o hiÓm lµ mét c¸ch ®Ó c¸c chñ sö dông lao ®éng øng phã cã hiÖu vô b¶o hiÓm nµy ®−îc thùc hiÖn b¾t buéc. Nhê cã b¶o hiÓm, n¹n qu¶, nh»m tr¸ch nh÷ng chi phÝ båi th−êng lín ph¸t sinh ®ét xuÊt, nh©n trong c¸c vô tai n¹n ®−îc båi th−êng ®Çy ®ñ, kÞp thêi vµ sím ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. ë nhiÒu n−íc, lo¹i æn ®Þnh cuéc sèng, cho dï chñ xe (hay l¸i xe) bÞ chÕt hoÆc hä h×nh b¶o hiÓm nµy cßn thùc hiÖn b¾t buéc v× nã cã ý nghÜa to lín kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña m×nh. trong viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng−êi lao ®éng. §èi víi x· héi: Gãp phÇn gi÷ g×n trËt tù vµ an toµn giao th«ng B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng ®èi víi ng−êi th«ng qua viÖc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm nhanh chãng kh¾c phôc hËu lao ®éng cã ®èi t−îng b¶o hiÓm lµ phÇn tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ qu¶ c¸c vô tai n¹n, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ò phßng h¹n chÕ tæn sö dông lao ®éng khi cã tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp thÊt nh− lµm ®−êng l¸nh n¹n, biÓn b¸o nguy hiÓm x¶y ra víi ng−êi lao ®éng khiÕn ng−êi ®ã bÞ chÕt hoÆc th−¬ng tËt 1.3.3 Bảo hiểm trách nhiệm của chủ sử dụng lao động đối với dÉn ®Õn gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hay vÜnh viÔn. Tr¸ch người lao động nhiÖm nµy ph¸t sinh khi chñ sö dông lao ®éng cã lçi bÊt cÈn, vi Mçi doanh nghiÖp, víi t− c¸ch lµ mét thµnh viªn cña x· héi, ph¹m c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt hoÆc do tr¸ch nhiÖm thay thÕ. Tr¸ch ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc céng ®ång vÒ ho¹t ®éng kinh doanh nhiÖm båi th−êng cña b¶o hiÓm dùa trªn ph¸n quyÕt cña toµ ¸n trªn cña m×nh, trong ®ã cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng ng−êi lao ®éng c¬ së møc ®é th−¬ng tËt, thiÖt h¹i cña ng−êi lao ®éng vµ møc ®é lçi hä thuª m−ín vµ sö dông. §ã lµ tr¸ch nhiÖm ph¶i t¹o ra mét m«i cña chñ sö dông lao ®éng. Ngoµi ra, b¶o hiÓm còng chÞu tr¸ch tr−êng lao ®éng an toµn vµ ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i cho ng−êi lao nhiÖm ®èi víi nh÷ng chi phÝ y tÕ kh¸m ch÷a bÖnh, ®iÒu trÞ cho ®éng khi ®Ó x¶y ra TNLĐ & BNN. Theo LuËt cña c¸c n−íc, nh×n ng−êi lao ®éng. Tuy nhiªn trong mäi tr−êng hîp sè tiÒn båi th−êng chung, tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng ®èi víi ng−êi lao cña b¶o hiÓm kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®· ®−îc tho¶ ®éng ph¸t sinh khi: thuËn tr−íc giữa công ty bảo hiểm và chủ sử dụng lao động. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 233 234 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
22. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Cã thÓ nãi, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng hiÓm trî cÊp n»m viÖn phÉu thuËt. Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm lµ c«ng ®èi víi ng−êi lao ®éng vµ chÕ ®é BHXH trî cÊp tai n¹n lao ®éng, d©n ViÖt Nam, ng−êi n−íc ngoµi ®ang c«ng t¸c häc tËp t¹i ViÖt bÖnh nghÒ nghiÖp (TNL§-BNN) lµ mét hÖ thèng kÐp nh»m b¶o vÖ Nam, th«ng th−êng c¸c c«ng ty b¶o hiÓm quy ®Þnh ®é tuæi tõ 16 cho c¶ ng−êi lao ®éng vµ ng−êi sö dông lao ®éng. Trong BHXH, ®Õn 60, kh«ng bao gåm c¸c ®èi t−îng bÞ bÖnh thÇn kinh, t©m thÇn, chÕ ®é trî cÊp TNL§-BNN nh»m môc ®Ých bï ®¾p thu nhËp cho tµn phÕ hoÆc th−¬ng tËt vÜnh viÔn trªn 50% §©y lµ nh÷ng ®èi ng−êi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m khả năng lao ®éng do t−îng n»m trong ®é tuæi lao ®éng, lµ lùc l−îng lao ®éng chÝnh cña TNL§-BNN g©y ra xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n, cã thÓ do lçi x· héi vµ lµ nh÷ng trô cét trong gia ®×nh. V× vËy lo¹i h×nh b¶o hiÓm cña chñ sö dông lao ®éng nh−ng còng cã thÓ kh«ng. Vµ th−êng nµy cã ý nghÜa lớn trong viÖc gióp c¸c gia ®×nh æn ®Þnh tµi chÝnh, møc trî cÊp cña BHXH kh«ng cao, chØ ®¶m b¶o ë møc tèi thiÓu. cã ®iÒu kiÖn trang tr¶i c¸c chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh, phẫu thuật. Møc trî cÊp nh− vËy lµ kh«ng c«ng b»ng nÕu tai n¹n x¶y ra do lçi Trong b¶o hiÓm kÕt hîp con ng−êi, ng−êi tham gia b¶o hiÓm cña chñ sö dông lao ®éng. V× vËy, viÖc thùc hiÖn c¶ b¶o hiÓm tr¸ch cã thÓ lùa chän mua hai hay tất cả c¸c ®iÒu kiÖn sau: nhiÖm trong tr−êng hîp chñ sö dông lao ®éng cã lçi g©y TNL§- §iÒu kiÖn b¶o hiÓm A: B¶o hiÓm chÕt do mäi nguyªn nh©n BNN míi b¶o vÖ ®Çy ®ñ cho ng−êi lao ®éng, ®ång thêi b¶o vÖ c¶ trõ c¸c tr−êng nh− hµnh ®éng cè ý, vi ph¹m nghiªm träng quy chñ sö dông lao ®éng tr¸nh ph¸t sinh nh÷ng chi phÝ båi th−êng ®Þnh ph¸p luËt, do c¸c rñi ro nh− ®éng ®Êt, nói löa, nhiÔm phãng TNDS lín vµ ®ét xuÊt. x¹ Trong tr−êng hîp nµy nÕu ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bÞ chÕt, b¶o 1.3.4 Bảo hiểm kết hợp con người và bảo hiểm toàn diện học hiÓm sÏ tr¶ toµn bé sè tiÒn b¶o hiÓm ghi trªn giÊy chøng nhËn b¶o sinh hiÓm. B¶o hiÓm kÕt hîp con ng−êi vµ b¶o hiÓm toµn diÖn häc sinh lµ §iÒu kiÖn b¶o hiÓm B: b¶o hiÓm th−¬ng tËt th©n thÓ do tai n¹n, hai nghiÖp vô b¶o hiÓm con ng−êi phi nh©n thä hiÖn ®ang ®−îc nh−ng còng lo¹i trõ c¸c tr−êng hîp hµnh ®éng cè ý, vi ph¹m triÓn khai phæ biÕn ë ViÖt Nam. XÐt vÒ b¶n chÊt, ®©y lµ hai nghiÖp nghiªm träng quy ®Þnh ph¸p luËt, do c¸c rñi ro nh− ®éng ®Êt, nói vô gièng nhau. §iÓm kh¸c nhau lµ B¶o hiÓm Toàn diện học sinh cã löa, nhiÔm phãng x¹ Trong tr−êng hîp nÕu ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm lµ học sinh, cßn B¶o hiÓm kÕt hîp con bÞ th−¬ng tËt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm, b¶o hiÓm sÏ tr¶ tiÒn b¶o ng−êi cã ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm lµ những người thành niên. Lµ hiÓm theo B¶ng tû lÖ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm ®· ®−îc quy ®Þnh tr−íc b¶o hiÓm con ng−êi trong BHTM, hai nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy gãp trong hîp ®ång b¶o hiÓm. phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho c¸c thµnh viªn x· héi tr−íc nh÷ng rñi §iÒu kiÖn b¶o hiÓm C : B¶o hiÓm chi phÝ n»m viÖn vµ phÉu ro bÊt ngê x¶y ra ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ. thuËt, nh−ng còng lo¹i trõ c¸c tr−êng hîp hµnh ®éng cè ý, vi ph¹m a. B¶o hiÓm kÕt hîp con ng−êi nghiªm träng quy ®Þnh ph¸p luËt, do c¸c rñi ro nh− ®éng ®Êt, nói löa, B¶o hiÓm kÕt hîp con ng−êi lµ sù kÕt hîp cña 3 nghiÖp vô: nhiÔm phãng x¹ , hay n»m viÖn trong c¸c tr−êng hîp an d−ìng, B¶o hiÓm tai n¹n 24/24 giê, B¶o hiÓm sinh m¹ng c¸ nh©n vµ B¶o ®iÒu d−ìng, kiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú Trong tr−êng hîp nÕu Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 235 236 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
23. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ph¶i n»m viÖn vµ phÉu thuËt thuéc ph¹m vi b¶o phôc hËu qu¶ cÇn mét nguån tµi chÝnh lín mµ kh«ng ph¶i gia ®×nh hiÓm, b¶o hiÓm sÏ bồi thường tất cả các khoản chi phí theo B¶ng tû nµo còng cã ®−îc, dÉn ®Õn những trường hợp đáng tiếc như bÞ di lÖ phÉu thuËt ®· ®−îc quy ®Þnh tr−íc trong hîp ®ång b¶o hiÓm. chøng, dÞ tËt suèt ®êi, huû ho¹i t−¬ng lai c¸c em vµ t−¬ng lai ®Êt b. B¶o hiÓm toµn diÖn häc sinh n−íc. Nh÷ng n¨m qua Nhµ n−íc vµ x· héi ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p T−¬ng tù nh− B¶o hiÓm kÕt hîp con ng−êi, B¶o hiÓm toµn diÖn gióp ®ì, hç trî c¸c em nh»m trî cÊp toµn bé hay mét phÇn chi phÝ häc sinh cã ph¹m vi b¶o hiÓm bao gåm 3 ®iÒu kiÖn A, B, vµ C. Tuy kh¸m ch÷a bÖnh. Tuy nhiªn, sù hç trî nµy th−êng mang tÝnh tøc nhiªn, B¶o hiÓm toµn diÖn toµn diÖn häc sinh cã ®èi t−îng b¶o thêi vµ kh«ng thÓ ®¸p øng hÕt nhu cÇu cña c¸c em, hoÆc ®Ó nhËn hiÓm lµ c¸c häc sinh, sinh viªn ®ang theo häc t¹i c¸c nhµ trÎ, mÉu ®−îc sù hç trî ph¶i cã thêi gian nªn kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu gi¸o, tiÓu häc, phæ th«ng c¬ së, phæ th«ng trung häc, c¸c tr−êng cÊp b¸ch. V× vËy, sù ra ®êi cña nghiÖp vô B¶o hiÓm toµn diÖn häc ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp, d¹y nghÒ. sinh cã ý nghÜa x· héi s©u s¾c, gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®¶m b¶o ASXH. ë ViÖt Nam, theo sè liÖu thèng kª sè l−îng häc sinh chiÕm kho¶ng 20% d©n sè c¶ n−íc. §©y chÝnh lµ nguån nh©n lùc, nguån 1.3.5 Bảo hiểm nhân thọ hy väng cña ®Êt n−íc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. B¶o hiÓm nh©n thä (BHNT) lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm con ng−êi ViÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ b¶o vÖ c¸c em lµ trách nhiệm to lớn mµ nh»m b¶o ®¶m cho nh÷ng rñi ro, sù kiÖn liªn quan ®Õn tuæi thä cña §¶ng vµ B¸c Hå ®· x¸c ®Þnh: “V× lîi Ých m−êi n¨m trång c©y, v× con ng−êi. Nh×n chung, BHNT ®−îc chia thµnh 3 lo¹i: lîi Ých tr¨m n¨m trång ng−êi”. V× thÕ ViÖt Nam ®· tham gia C«ng - B¶o hiÓm nh©n thä trong tr−êng hîp sèng: Thùc chÊt cña lo¹i −íc vÒ quyÒn trÎ em cña Liªn HiÖp quèc ®−îc Quèc héi th«ng qua h×nh b¶o hiÓm nµy lµ ng−êi b¶o hiÓm cam kÕt chi tr¶ nh÷ng kho¶n ngµy 12/08/1991, trong ®ã ®· kh¼ng ®Þnh: “TrÎ em cã quyÒn tµi trî cÊp ®Þnh kú trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh hoÆc trong s¶n, quyÒn thõa kÕ, quyÒn thõa h−ëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm theo suèt cuéc ®êi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm. ViÖc chi tr¶ trî cÊp sÏ chÊm quy ®Þnh cña ph¸p luËt”. Qu¸n triÖt tinh thÇn ®ã, Nhµ n−íc ®· dµnh døt khi hÕt thêi h¹n hîp ®ång hoÆc ng−êi ®−îc b¶o hiÓm chÕt. nhiÒu biÖn ph¸p kinh tÕ x· héi thuËn lîi cho viÖc ch¨m sãc gi¸o BHNT trong tr−êng hîp sèng bao gåm hai d¹ng c¬ b¶n lµ: B¶o dôc trÎ em. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn khã kh¨n ®· ¶nh hiÓm sinh kú thuÇn tuý vµ b¶o hiÓm niªn kim. Lo¹i h×nh b¶o hiÓm h−ëng ®Õn chÊt l−îng ch¨m sãc, gi¸o dôc vµ b¶o vÖ trÎ. HiÖn vÉn nµy cã môc ®Ých t−¬ng tù nh− b¶o hiÓm h−u trÝ trong BHXH. Có cã rÊt Ýt khu vui ch¬i gi¶i trÝ cho c¸c em, khiÕn c¸c em thµnh phè nghĩa lµ, sè tiÒn chi tr¶ cña b¶o hiÓm sÏ b¶o ®¶m thu nhËp cè ®Þnh ph¶i rñ nhau ®i t¾m s«ng, t¾m hå, ch¬i bãng ®¸ vØa hÌ rÊt nguy cho ng−êi giµ khi kh«ng cßn lao ®éng n÷a, tõ ®ã gi¶m bít nhu cÇu hiÓm, ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng vµ søc khoÎ cña c¸c em. Thùc tÕ ®· sèng phô thuéc vµo con c¸i hoÆc phóc lîi x· héi. x¶y ra nhiÒu vô tai n¹n cã hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. - B¶o hiÓm nh©n thä trong tr−êng hîp chÕt: Lo¹i h×nh b¶o hiÓm Khi tai n¹n x¶y ra, ng−êi ®Çu tiªn ph¶i g¸nh chÞu thiÖt thßi ®ã nµy cã c¬ së vµ nguyªn t¾c kü thuËt ng−îc víi BHNT trong tr−êng lµ b¶n th©n c¸c em vµ gia ®×nh, sau ®ã lµ x· héi. §«i khi ®Ó kh¾c hîp sèng. NghÜa lµ viÖc chi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm chØ thùc hiÖn khi ng−êi Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 237 238 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
24. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi ®−îc b¶o hiÓm chÕt trong thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm. NÕu ng−êi tr−êng b¶o hiÓm ViÖt Nam, tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2006, toµn thÞ ®−îc b¶o hiÓm sèng hÕt thêi h¹n hîp ®ång, hä sÏ kh«ng nhËn ®−îc tr−êng cã 7 c«ng ty BHNT, doanh thu phÝ ®¹t 8.483 tû ®ång, ®ãng bÊt kú kho¶n tiÒn nµo tõ ng−êi b¶o hiÓm. BHNT trong tr−êng hîp gãp 0,87% vµo GDP cña c¶ n−íc, ®ãng gãp vµo sù æn ®Þnh kinh tÕ chÕt ®−îc chia thµnh hai lo¹i c¬ b¶n: B¶o hiÓm sinh m¹ng cã thêi x· héi cña ®Êt n−íc víi tæng sè tiÒn chi tr¶ b¶o hiÓm lµ 5.758 tû h¹n x¸c ®Þnh (b¶o hiÓm tö kú) vµ B¶o hiÓm sinh m¹ng v« thêi h¹n ®ång, tæng sè tiÒn ®Çu t− trë l¹i nÒn kinh tÕ 30.676 tû ®ång, gi¶i (B¶o hiÓm trän ®êi hay B¶o hiÓm tr−êng sinh). Nh×n chung c¸c lo¹i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho 122.973 lao ®éng (bao gåm c¶ nh©n h×nh b¶o hiÓm nµy ®Òu cã chung môc ®Ých lµ: Sè tiÒn b¶o hiÓm chi viªn vµ ®¹i lý BHNT). tr¶ gióp trang tr¶i c¸c chi phÝ mai t¸ng ph¸t sinh nÕu ch¼ng may II. CÁC DỊCH VỤ HỖ TRỢ AN SINH Xà HỘI ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bÞ chÕt. Ngoµi ra, sè tiÒn b¶o hiÓm chi tr¶ cßn §Ó lµm gi¶m nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nhµ l¹i cã thÓ coi nh− mét kho¶n b¶o trî cho gia ®×nh vµ ng−êi th©n n−íc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ theo nhiÒu c¸ch: Thø nhÊt, ngoµi viÖc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc ®−îc dïng ®Ó thµnh to¸n cho c¸c b¶o ®¶m khu«n khæ luËt ph¸p chung, Nhµ n−íc cßn tham gia tÝch kho¶n vay, thÕ chÊp cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm. cùc vµo c¸c quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt. VÝ dô, Nhµ n−íc trùc tiÕp s¶n xuÊt - B¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp: Thùc chÊt cña lo¹i h×nh b¶o vµ cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô cho x· héi bªn c¹nh c¸c nhµ s¶n xuÊt hiÓm nµy lµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®−îc chi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm c¶ khi t− nh©n. §©y chÝnh lµ h×nh thøc nÒn kinh tÕ hçn hîp trong x· héi cßn sèng lÉn khi bÞ chÕt. §©y lµ lo¹i h×nh BHNT chøa ®ùng c¶ yÕu hiÖn ®¹i ngµy nay. Ngoµi ra, Nhµ n−íc còng cã thÓ can thiÖp trùc tè rñi ro vµ yÕu tè tiÕt kiÖm ®an xen nhau, v× thÕ nã trë thµnh lo¹i tiÕp vµo nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh− trî cÊp tÝn h×nh BHNT ®−îc b¸n réng r·i vµ phæ biến trªn c¸c thÞ tr−êng dông nh»m gióp cho c¸c H·ng s¶n xuÊt t− nh©n lín tr¸nh khái nguy BHNT hiÖn nay. c¬ ph¸ s¶n, gây t¸c ®éng xÊu tíi nÒn kinh tÕ, hay chÝnh s¸ch trî cÊp Hîp ®ång BHNT ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®−îc ra ®êi vµo n¨m n«ng nghiÖp hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò tranh c·i gay g¾t t¹i Héi nghÞ Doha 1583, do mét ng−êi Anh tªn lµ William Gybbon tham gia. PhÝ b¶o cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i quèc tÕ (WTO). Thø hai, Nhµ n−íc thùc hiÓm «ng ®ãng lóc ®ã lµ 32 b¶ng Anh, vµ khi «ng chÕt ng−êi thõa hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp cña c¸c thµnh viªn trong x· héi th«ng kÕ cña «ng ®−îc h−ëng tiÒn b¶o hiÓm lµ 400 b¶ng Anh. Vµo n¨m qua c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nh− gi¸o dôc, trî cÊp y tÕ.v.v 1759, c«ng ty BHNT ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ra ®êi ë Phi-la-đen-phi-a Nhµ n−íc th−êng thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp cña c¸c (Mü). N¨m 1985, doanh thu phÝ BHNT toµn thÕ giíi míi ®¹t thµnh viªn x· héi d−íi hai h×nh thøc: Mét lµ, c¸c ch−¬ng tr×nh ph©n kho¶ng 630 tû ®« la Mü, ®Õn n¨m 2005 con sè nµy lµ kho¶ng 2.640 phèi l¹i c«ng khai, hai lµ c¸c ch−¬ng tr×nh ph©n phèi ngÇm. C¸c tû ®« la Mü. ch−¬ng tr×nh ph©n phèi c«ng khai chÝnh lµ hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ë ViÖt Nam, BHNT ®−îc triÓn khai kh¸ muén, n¨m 1996, B¶o An sinh x· héi bao gåm: C¸c ch−¬ng tr×nh hç trî c«ng céng nh− ViÖt míi b¾t ®Çu b¸n nh÷ng hîp ®ång BHNT ®Çu tiªn. Tuy nhiªn, cøu trî x· héi, trî cÊp y tÕ cho ng−êi nghÌo hoÆc cã hoµn c¶nh khã cho ®Õn nay sau h¬n 10 n¨m, thÞ tr−êng BHNT ViÖt Nam ®· cã kh¨n, ¦u ®·i x· héi, vµ B¶o hiÓm x· héi. §Æc ®iÓm chung cña c¸c b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. Theo B¸o c¸o cña Bé Tµi chÝnh vÒ thÞ ch−¬ng tr×nh ph©n phèi c«ng khai lµ nh÷ng kho¶n trî cÊp trùc tiÕp. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 239 240 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
25. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi Ng−îc l¹i c¸c ch−¬ng tr×nh ph©n phèi ngÇm lµ nh÷ng kho¶n trî cÊp dÞch vô víi gi¸ rÎ. VÝ dô: trî cÊp cho giao th«ng xe buýt trong gi¸n tiÕp. Trong tr−êng hîp c¸c ®èi t−îng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n, thµnh phè ®Ó gióp ng−êi nghÌo trong viÖc ®i l¹i; trî cÊp n«ng cÇn nhËn ®−îc sù hç trî, hä sÏ kh«ng ®−îc trî cÊp b»ng tiÒn hay nghiÖp võa lµ gióp ng−êi n«ng d©n cã thu nhËp tèt h¬n, ®ång thêi hiÖn vËt mµ Nhµ n−íc trùc tiÕp cung cÊp hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mà lµ vÊn ®Ò ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc quèc gia. hä cÇn víi gi¸ thÊp hoÆc ®«i khi miÔn phÝ. §©y ®−îc gäi lµ c¸c dÞch - B¶o ®¶m c¸c ph−¬ng tiÖn hç trî cho ng−êi khuyÕt tËt: Ng−êi vô hç trî ASXH. khuyÕt tËt lµ nh÷ng ng−êi kh«ng may m¾n vµ thiÖt thßi trong cuéc Nh− vËy, c¸c dÞch vô hç trî ASXH còng h−íng tíi mét môc sèng. V× vËy, hä cÇn sù quan t©m ®Æc biÖt cña x· héi. Bªn c¹nh ®Ých gièng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh ASXH khác. §iÓm kh¸c nhau chñ nh÷ng kho¶n trî cÊp trùc tiÕp, x· héi cßn cung cÊp cho hä nh÷ng yÕu lµ c¸c dÞch vô này cã tÝnh trî cÊp gi¸n tiÕp. Së dÜ Nhµ n−íc dÞch vô hç trî vµ hoµ nhËp cuéc sèng nh−: x©y dùng lèi ®i riªng trùc tiÕp ®øng ra cung cÊp c¸c dÞch vô nµy lµ nh»m ®em l¹i hµng dµnh cho ng−êi ®i xe l¨n ë c¸c n¬i c«ng céng, c¸c ch−¬ng tr×nh ho¸ víi gi¸ rÎ, hoÆc do tÝnh chÊt nh©n ®¹o phi lîi nhuËn chØ cã thÓ truyÒn h×nh dµnh cho ng−êi c©m ®iÕc.v.v do Nhµ n−íc ®øng ra thùc hiÖn. - Hç trî ng−êi di c−: §©y lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bức xúc Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n−íc mµ hiÖn nay mçi ®èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, khi cã l−îng lín ng−êi di c− bÊt hîp n−íc cã thÓ triÓn khai nh÷ng dÞch vô hç trî ASXH kh¸c nhau. ph¸p ®Õn tõ c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn nh»m t×m kiÕm mét cuéc sèng Trong ®ã, mét sè dÞch vô th−êng ®−îc c¸c n−íc thùc hiÖn lµ: tèt h¬n. Trong tr−êng hîp nµy nh÷ng hç trî vÒ chç ë, trî gióp ph¸p - Ch−¬ng tr×nh trî gióp ph¸p lý: §èi víi nh÷ng ng−êi cã thu lý, t×m viÖc lµm hoÆc håi h−¬ng lµ rÊt cÇn thiÕt. Hµng n¨m c¸c nhËp thÊp vµ tr×nh ®é häc vÊn kh«ng cao thì c¸c ch−¬ng tr×nh trî n−íc thuéc EU ®· ph¶i chi nhiÒu triÖu Euro ®Ó hç trî cho c¸c ®èi gióp ph¸p lý lµ rÊt quan träng. Trong mét x· héi hiÖn ®¹i, khi mµ t−îng di c− nµy. mäi ng−êi ®Òu ph¶i sèng vµ lµm viÖc theo ph¸p luËt, c¸c vÊn ®Ò x· - C¸c dÞch vô t− vÊn vµ giíi thiÖu viÖc lµm: Trong nÒn kinh tÕ héi ph¸t sinh ®ßi hái cÇn ®−îc gi¶i quyÕt b»ng luËt ph¸p sẽ x¶y ra thÞ tr−êng, søc lao ®éng lµ hµng ho¸. V× vËy, tình trạng thÊt nghiÖp th−êng xuyªn. Tuy nhiªn, víi c¸c ®èi t−îng do häc vÊn kh«ng cao hay thuyªn chuyÓn nh»m t×m kiÕm c«ng viÖc kh¸c phï hîp h¬n dÉn tíi kh«ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ hoÆc thu nhËp thÊp kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó x¶y ra lµ tÊt yÕu. C¸c dÞch vô t− vÊn vµ giíi thiÖu viÖc lµm sÏ gióp tiÕp cËn c¸c dÞch vô t− vÊn ph¸p lý, hä sÏ rÊt thiÖt thßi hoÆc thËm cung vµ cÇu về lao ®éng gÆp nhau nhanh chãng h¬n. C¸c m« h×nh chÝ cã nh÷ng hµnh ®éng vi ph¹m ph¸p luËt. V× vËy, ch−¬ng tr×nh trung t©m t− vÊn vµ giíi thiÖu viÖc lµm ë ViÖt Nam trong nh÷ng trî gióp ph¸p lý nh− thµnh lËp c¸c Trung t©m t− vÊn ph¸p luËt miÔn n¨m qua ®−îc ¸p dông kh¸ thµnh c«ng. Dï lµ nh÷ng trung t©m cña phÝ, chØ ®Þnh luËt s− bµo ch÷a miÔn phÝ sÏ gióp c¸c ®èi t−îng nµy Nhµ n−íc hay c¸c tæ chøc x· héi miÔn phÝ, hay c¸c trung t©m cã b¶o vÖ ®−îc quyÒn lîi ph¸p lý cña m×nh. thu phÝ, c¸c dÞch vô nµy ®· gióp ng−êi lao ®éng nhanh chãng t×m - C¸c ch−¬ng tr×nh trî gióp gi¸: §Ó ®¶m b¶o ASXH, trong rÊt ®−îc viÖc, æn ®Þnh cuéc sèng gia ®×nh; cßn ®èi víi chñ sö dông lao nhiÒu tr−êng hîp Nhµ n−íc cßn sö dông c¸c ch−¬ng tr×nh trî gi¸ ®éng viÖc thuª m−ín ®−îc nh©n c«ng còng gióp hä nhanh chãng nh»m gióp nh÷ng ng−êi cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®−îc mua hµng ho¸ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh doanh. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 241 242 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
26. Tμi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh An Sinh x∙ héi 13. Những văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật lao động, NXB Lao động, Hà Nội – 1995. TÀI LIỆU THAM KHẢO 14. Chính sách xã hội nông thôn – kinh nghiệm cộng hoà Liên bang Đức và thực tế Việt Nam – GS. TS. Mai Ngọc Cường, chủ biên – NXB Lý luận chính trị quốc gia, Hà Nội – 2006. 1. Văn kiện Đại hội đ ại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng Cộng 15. Một số vấn đề về chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay sản Việt Nam. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2001 – NXB Lao động, Hà Nội – 1993. 2. Nghị định số 67/2007/NĐ-CP của Chính phủ ngày 15/4/2007 16. An sinh xã hội và phát triển nguồn nhân lực – TS. Mạc Văn về chính sách cứu trợ xã hội. Tuấn, NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội-1999. 3. Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng số 19 ngày 17. Kỹ thuật bảo hiểm, Dự án ASSUR, 1995. 29/8/1994. 18. ILO. “Introduction to Social Security”, Geneva – 1989 4. Nghị định số 28/CP ngày 29/4/1995 của Chính phủ về ưu đãi 19. ILO. “Social Security Principle”, Geneva – 1998 xã hội. 20. ILO. “Social Security Administration”, Geneva – 1998 5. ILO, các chương trình hưu trí, Bảo Việt 21. ILO. Beijing office. “Reform and Legislation on Social 6. Nghị định số 170/2005/NĐ-CP của Chính phủ về chương trình Insurance System in China”. Project CPR/91/461. June 1996. xoá đói giảm nghèo. 22. Jerome Yeafman – Sách giáo khoa quốc tế về bảo hiểm. 7. Setsuko Yamazaki – ASXH Việt Nam luỹ tiến đến mức nào? Trường Đại học quốc gia Pari – 1999 (Hội thảo quốc tế về ASXH do UNDP tổ chức tại Việt Nam năm 2006). 23. United Nations. Economic and social commission for Asia and the Pacific. “Social Safety Net for Women” New York – 2003. 8. Luật Bảo hiểm xã hội, NXB Tư pháp, Hà Nội – 2006. 24. John H. Magee and Daridl. Bickehauft Geneval Insurance-1996 9. Hội thảo quốc gia: Bảo hiểm xã hội trong tiến trình hội nhập quốc tế. NXB Lao động, Hà Nội – 2007. 10. Hệ thống ASXH ở Việt Nam – Keocisa – TS. Nguyễn Hải Hữu, NXB Lao động, Hà Nội – 2007. 11. Giáo trình Bảo hiểm- PGS.TS. Nguyễn Văn Định, chủ biên, NXB Thống kê, Hà Nội – 2004. 12. Giáo trình Quản trị nhân lực – PGS. TS. Phạm Đức Thành, chủ biên, NXB Giáo dục, Hà Nội – 1995. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 281 282 Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n