Tài liệu tập huấn Nâng cao năng lực phòng chống lụt bão cấp xã

Nội dung text: Tài liệu tập huấn Nâng cao năng lực phòng chống lụt bão cấp xã

1. Tài li u t p hu n NÂNG CAO NNG L C PHỊNG CH NG L T BÃO C P XÃ Dành cho H c viên c biên so n trong khuơn kh Hp ph n 4 - Ch ơ ng trình Qu n lý và Gi m nh l ca U hi sơng Mê Cơng
2. Ni dung MC L C Gi I thi u tĩm t t tài li u Khung tài li u hu n luy n Các thu t ng Ch ươ ng I : Các khái ni m v Qu n lý nguy c ơ th m h a Bài 1. nh ngh a các thu t ng th ưng dùng Bài 2. Các khái ni m Qu n lý Nguy c ơ th m h a Bài 3. Các mơ hình qu n lý Nguy c ơ th m h a Ch ươ ng II : Qu n lý Nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng (CBDRM) Ph n 1. Qu n lý Nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng Ph n 2. Ng n ng a và gi m nh th m h a Ph n 3. Phịng ng a th m h a Ph n 4. ng phĩ kh n c p Ph n 5. Ph c h i Ph n 6. ánh giá và nh ng yêu c u báo cáo Ch ng III - L p k ho ch Phịng ng a th m h a a vào c ng ng Ph n 1. Phát tri n k ho ch phịng ng a th m h a cho c p xã Ph n 2. Các y u t c a k ho ch phịng ng a th m h a 2
3. Khung tài li u Ch ơ ng I u ra Các khái ni m v Qu n lý nguy c ơ 1. Gi i thích các khái ni m: hi m h a, th m h a 1 th m h a, kh n ng và tình tr ng d b t n th ươ ng NI dung 2. Gi i thích các c ơ ch khác nhau, 1. nh ngh a các thu t ng hi u rõ và gi I pháp gi i quy t nguy ưc s d ng chung cơ th m h a 2. Cơ c u qu n lý nguy c ơ 3. Mơ t và gi I thích các mơ hình th m h a qu n lý nguy c ơ th m h a 3. Các mơ hình qu n lý nguy c ơ th m ho Ch ơ ng II u ra Qu n lý Nguy c ơ th m h a d a vào cng ng (CBDRM) 1. Th o lu n t m quan tr ng c a qu n 2 lý nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng NI dung 2. Gi i thích ưc các bi n pháp/hành 1. Gi i thi u v qu n lý nguy c ơ th m ng theo t ng nhĩm ho t ng ha d a vào c ng ng qu n lý th m h a ưc th o lu n t i Ch ươ ng II 2. Phịng ng a và gi m nh th m h a 3. Phịng ng a th m h a 3. Th o lu n và th ng nh t v nhi m v c a tình nguy n viên tr ưc, trong 4. ng phĩ kh n c p và sau th m h a 5. Ph c h i 4. Th o lu n và th ng nh t m u ánh giá và báo cáo 6. Nhi m v c a Tình nguy n viên tr ưc, trong và sau th m h a 7. Nh ng yêu c u v báo cáo u ra
   Hi u rõ ti n trình cĩ liên quan trong l p k ho ch Phịng ng a L l t. Ch ơ ng III
   Nh n ra s khác bi t gi a các giai on L p k ho ch Phịng ng a th m khác nhau c a ch ươ ng trình phịng ng a ha ưa vào c ng ng L l t. 3
   Phát tri n m t k ho ch phịng ng a L l t c p Xã 1. Ph n 1. Phát tri n k ho ch phịng
   Nh n di n ưc các vai trị và nhi m v ng a th m h a cho c p xã khác nhau c a các c ơ quan (cán b ph 2. Ph n 2. Các y u t c a k ho ch trách) t i c p xã, qua ĩ h ưng d n chu n phịng ng a th m h a b s n sàng và hi u qu cho m t tr n l l t. 3. Mơ hình m u 3
4. Chú gi i thu t ng Chú gi i Thu t ng ánh giá Nguy c th m h a là m t quá trình phân tích hi m h a, tình tr ng d b t n th ơ ng và kh n ng c a m t c ng ng. Thơng qua ánh giá hi m ha, nguy c ơ ho c kh n ng xu t hi n và m c , t n su t, ph m vi và th i gian c a các hi m h a khác nhau s c xác nh. ánh giá tình tr ng d b t n th ng là xác nh nh ng y u t cĩ nguy c ơ và phân tích lý do và nguyên nhân sâu xa c a các iu ki n d b t n th ơ ng. Các h gia ình và các nhĩm i t ng cĩ nguy c ơ b nh h ng hi m h a nh t c n c xác nh. ánh giá ph i xét n c các y u t v t ch t, a lý, kinh t , chính tr , xã h i, t ch c, thái và ng c ơ làm cho ng i dân cĩ nguy c ơ c bi t b nh h ng b i nh ng m i e d a v hi m h a c th trong khi nh ng i t ng khác l i c b o v t ơ ng i. Trong ánh giá kh n ng, các ngu n l c c a c ng ng, các chi n l c ng phĩ và tinh th n s n sàng c n c xác nh. C ng nh trong ánh giá tình tr ng d b t n th ơ ng, ánh giá kh n ng c ng xét n các y u t v t cht, a lý, kinh t , chính tr , xã h i, t ch c, thái và ng c ơ giúp cho mt s ng i cĩ th phịng ng a, ng phĩ và ph c h i ngay sau th m h a. Kt qu ánh giá nguy c th m h a là l ng hố và x p h ng nh ng nguy cơ mà c ng ng ang g p ph i, là c ơ s cho cơng tác xây d ng k ho ch gi m nh nguy c ơ th m ho . ánh giá sau th m h a Quá trình xác nh tác ng c a m t th m h a ho c các s ki n n m t xã h i, nh ng nhu c u kh n c p, các bi n pháp kh n c p nh m c u s ng và duy trì cu c s ng c a nh ng ngi s ng sĩt, kh n ng xúc ti n ph c h i và phát tri n. ánh giá là m t quá trình liên ngành c n c th c hi n theo các giai on, cĩ kh o sát và thu th p s li u t i ch , ánh giá và gi i thích các thơng tin t các ngu n khác nhau liên quan n nh ng thit hi tr c ti p và gián ti p, nh ng h u qu ng n h n và dài h n. ánh giá sau th m h a bao g m c xác nh khơng ch nh ng v n v a x y ra và nhu cu c n h tr là gì mà cịn ph i xác nh nh ng m c tiêu và nh ng h tr liên quan th c s c c p phát n nh ng ng i b nh h ng nh th nào. Cn chú ý n c nh ng nhu c u ng n h n và nh ng tác ng lâu dài. Kh n ng (ng c l i v i tình tr ng d b t n th ơ ng) c a vào qu n lý th m h a ngay t ban u nh m t h ng d n cho c các c ơ quan qu c t và 4
5. Chú gi i thu t ng qu c gia hi n ang làm vi c v i nh ng c ng ng d b t n th ơ ng, nh m liên k t các th m h a v i phát tri n - th m chí trong nh ng tình hu ng kh n cp nh ng ng i s ng sĩt trong th m h a c ng cĩ kh n ng. H khơng ph i là nh ng ng i b nh h ng khơng th t l c c, mà h cĩ các c ơ ch ng phĩ, qua ĩ xây d ng c kh n ng ng phĩ kh n c p và ph c h i. Khi các mơ hình gi m nh r i ro và phát tri n trong l nh v c qu n lý th m h a xu t hi n, i v i nhi u nhĩm d b t n th ơ ng, ph ơ ng án kh thi gi m bt tình tr ng d b t n th ơ ng là b ng cách t ng c ng kh n ng t ch c/xã hi c a mình. Kh n ng là các ngu n l c, ph ơ ng ti n và th m nh, hi n ang cĩ trong các h gia ình và các c ng ng và cĩ th giúp h cĩ kh n ng ng phĩ, ch ng ch i, phịng ng a, ng n ch n, gi m nh ho c nhanh chĩng ph c h i sau th m ha. Kh n ng c a ng i dân c ng cĩ th c phân chia theo các nhĩm tơ ng t nh i v i tình tr ng d b t n th ơ ng c nêu trong ph n trên. Cng ng m t nhĩm ng i cùng chung s ng trong m t vùng a lý, chia s các ngu n l c và cĩ th cùng tr i nghi m nh ng hi m h a. H khơng nh t thi t ph i là nh ng ng i cĩ chung m i quan tâm vì nh ng ng i trong c ng ng khơng ph i là ng nh t. C ng ng là m t b ph n c a c ơ c u hành chính qu c gia. Th m h a là s phá v nghiêm tr ng v ho t ng c a m t xã h i, gây ra nh ng t n th t v ng i, mơi tr ng và v t ch t trên di n r ng, v t quá kh nng ng phĩ c a m t xã h i b nh h ng n u ch s d ng các ngu n l c ca xã h i ĩ. Th m h a cĩ th c phân lo i theo t c xu t hi n ( t ng t ho c t t ), ho c theo nguyên nhân (do t nhiên ho c con ng i, ho c cĩ th là s k t h p c a c hai). Th m h a là s k t h p c a các y u t hi m ha, r i ro và tình tr ng d b t n th ơ ng. Th m h a di n ra t t Là nh ng tình hu ng trong ĩ kh n ng duy trì cu c s ng c a con ng i t t n m t im mà cu i cùng, ngay c tính mng c ng b e d a. Nh ng tình hu ng nh v y th ng do các iu ki n chính tr , kinh t , xã h i ho c sinh thái gây ra. Th m h a xu t hi n t ng t là nh ng thiên t i t ng t do các hi n t ng t nhiên nh ng t, l l t, bão nhi t i, núi l a phun trào gây ra. Chúng xy ra khơng cĩ s c nh báo tr c ho c th i gian c nh báo r t ng n và ngay lp t c gây nh h ng b t l i n cu c s ng, sinh ho t c a ng i dân và các h th ng kinh t . 5
6. Chú gi i thu t ng Qu n lý th m h a là m t thu t ng t ng h p bao hàm m i khía c nh c a xây d ng k ho ch và ng phĩ th m h a, bao g m các ho t ng tr c, trong và sau th m h a. Nĩ cĩ th là qu n lý các r i ro và h u qu th m ha. Gi m nh th m h a bao g m các bi n pháp c ti n hành tr c m t th m ha nh m m c tiêu gi m b t nh ng tác ng tiêu c c t i c ng ng, xã h i và mơi tr ng. Gi m nh c p n các bi n pháp cĩ th ti n hành gi m thi u tác ng phá hu và gây ng ng tr c a hi m h a và nh ĩ, gi m b t quy mơ c a th m h a. Các bi n pháp gi m nh cĩ th bao g m nhi u lo i khác nhau, t các bi n pháp cơng trình (v t ch t) nh hành lang ch n l ho c thi t k các cơng trình an tồn, n các bi n pháp phi cơng trình nh t p hu n, lu t pháp và nâng cao nh n th c c ng ng. Gi m nh cĩ th ti n hành bt k lúc nào, tr c khi th m h a x y ra, trong tình tr ng kh n c p, trong giai on ph c h i ho c tái thi t. Phịng ng a th m h a bao g m các ho t ng nâng cao kh n ng d báo, ng phĩ và i phĩ v i nh ng nh h ng c a m t th m h a. Nĩ bao g m nh ng hành ng c th c hi n khi cĩ m t s ki n gây thi t h i và chu n b cho ng i dân ng phĩ phù h p trong và sau s ki n ĩ. ây là nh ng bi n pháp m b o s s n sàng và kh n ng c a m t xã h i nh m d báo và th c hi n các bi n pháp phịng ng a tr c nh ng m i e do s p x y ra, và ng phĩ và i phĩ v i nh ng nh h ng c a m t th m h a b ng cách t ch c và th c hi n c u h i, c u tr và nh ng h tr thích h p khác sau th m h a m t cách k p th i và hi u qu . Phịng ng a bao g m c xây d ng và ki m tra th ng xuyên các h th ng c nh báo (k t n i v i các h th ng d báo) và các k ho ch s ơ tán ho c các bi n pháp khác c n th c hi n trong th i gian báo ng th m h a nh m gi m thi u thi t h i ti m tàng v con ng i và tài s n; giáo d c và t p hu n cho cán b và ng i dân ch u r i ro; xây d ng các chính sách, tiêu chu n, c ơ c u t ch c và k ho ch ho t ng áp d ng sau th m h a; m b o các ngu n l c (cĩ th bao g m c d tr hàng hố và phân b qu ); t p hu n cho các nhĩm h tr . Cơng tác này ịi hịi phái cĩ s h tr b ng m t c ơ s pháp lý. Ng n ng a th m h a bao g m các bi n pháp m b o m t s b o v liên tc kh i th m h a ho c gi m b t t n su t/múc c a m t s ki n hi m h a, do v y khơng th tr thành m t th m h a c. Tr ng h p kh n c p tình hu ng b t th ng trong ĩ cĩ nh ng m i e do tc th i và nghiêm tr ng n sinh m ng c a con ng i do h u qu c a th m 6
7. ha, c a m i e d a s p x y ra, c a quá trình tích t các y u t b t l i b lãng quên, c a xung t dân s , c a s suy thối mơi tr ng và các iu ki n kinh t - xã h i. Tr ng h p kh n c p cĩ th bao g m c tình hu ng trong ĩ kh nng i phĩ c a m t nhĩm dân c hay m t c ng ng b suy gi m rõ r t. ng phĩ kh n c p bao g m các bi n pháp yêu c u trong cơng tác tìm ki m và c u h nh ng ng i s ng sĩt và áp ng nh ng nhu c u s ng c ơ b n nh nhà , n c, l ơ ng th c và ch m sĩc s c kho . Nh ng y u t ch u r i ro, mt y u t xã h i c coi là “ch u r i ro” ho c “d b t n th ơ ng” khi y u t ĩ cĩ nguy c ơ g p hi m h a và tác ng b t l i bi nh h ng c a nh ng hi m h a ĩ n u và khi chúng xu t hi n, c bi t trong nh ng tình hu ng kh n ng b h n ch . Ng i dân (cu c s ng và s c kh e c a h ), c ơ c u c ng ng và h gia ình, c ơ s v t ch t và các d ch v (nhà , ng xá, c u c ng, tr ng h c, b nh vi n, v.v ) các ho t ng kinh t và sinh ho t (ngh nghi p, trang thi t b , mùa màng, gia súc, v.v ) c mơ t nh nh ng "y u t ch u r i ro". Trong nhi u tr ng h p, mơi tr ng t nhiên c ng là m t y u t ch u r i ro. S tán là s di chuy n nh ng ng i ang g p nguy hi m ra kh i khu v c b e d a. K ho ch và quy trình s ơ tán c n c xây d ng tr c, chú ý n nhu c u c a các cá nhân và thành viên c ng ng ph i hi u rõ. Hi m h a bao g m b t k m t v n , hi n t ng ho c tình hu ng nào cĩ th gây ra tàn phá ho c thi t h i v ng i, tài s n, d ch v và mơi tr ng. Mt s ki n c bi t hi m hoi ho c vơ cùng kh c nghi t do thiên nhiên ho c con ng i gây ra, e do cu c s ng c a con ng i, tài s n ho c các ho t ng n m c cĩ th gây ra th m h a. M t hi m h a là m t hi n t ng do con ng i ho c thiên nhiên gây ra, cĩ th gây thi t h i v tài s n, t n th t kinh t , ho c e do tính m ng và cu c s ng con ng i n u nĩ xu t hi n trong khu v c dân c , n ơi di n ra các ho t ng cơng nghi p ho c nơng nghi p. Hi m h a cĩ th do con ng i gây ra nh xung t v trang, s e da, s thù ch, v.v , ho c nĩ cĩ th d a trên s t c ot nh s t c ot v cơng ngh và mơi tr ng, chính tr ho c kinh t , mù ch , v.v Hi m h a cĩ th là s k t h p v i nh ng s ki n do con ng i gây ra làm cho m t hi n tng tr nên tr m tr ng h ơn, ví d : phá hu r ng làm t ng nh ng nguy c ơ v l l t. S phá v cu c s ng con ng i cĩ th d i d ng th ơng tích cá nhân, suy dinh d ng, m t mát tài s n ho c ph ơ ng ti n ki m s ng, ho c t i t h ơn là m t c tính m ng. 7
8. ánh giá hi m h a là quá trình ánh giá nh ng khu v c xác nh v nh ng kh n ng x y ra hi n t ng ti m tàng gây thi t h i m c nh t nh trong mt kho ng th i gian c th . ánh giá hi m h a bao g m phân tích các d li u l ch s chính th c ho c khơng chính th c, và gi i thích t m các b n a hình, a lý, a ch t, thu v n và s d ng t, c ng nh phân tích các iu ki n chính tr , kinh t và xã h i. Lp b n hi m h a là quá trình thi t l p nh ng a im và m c mà hi n t ng c th cĩ th gây m i e do n con ng i, tài s n, c ơ s h tng, và các ho t ng kinh t . L p b n hi m h a th hi n các k t qu ánh giá hi m h a trên m t b n , cho bi t t n su t/kh n ng xu t hi n cng ho c giai on khác nhau. Khơi ph c bao g m các bi n pháp can thi p vào các ho t ng ph c h i và tái thi t. ĩ là m t quá trình do m t c ng ng b nh h ng b i th m h a th c hi n nh m khơi ph c hồn tồn m i ch c n ng nh tr c th m h a. Ph c h i là nh ng ho t ng c th c hi n nh m kh c ph c h u qu c a th m h a, làm cho các d ch v c ơ b n cĩ th th c hi n c ch c n ng, h tr nh ng ng i b nh h ng t s a ch a nh ng thi t h i v nhà c a và các cơng trình t i c ng ng, ph c h i các ho t ng kinh t và h tr tâm lý và phúc l i xã h i cho nh ng ng i s ng sĩt. V c ơ b n, c n t p trung t o kh nng cho nh ng ng i b nh h ng ít nhi u l y l i c nh p s ng bình th ng (nh tr c th m ha), luơn luơn c g ng gi m b t tình tr ng d b t n th ơ ng và c i thi n m c s ng. Ph c h i cĩ th c xem nh m t giai on chuy n i gi a c u tr kh n c p và theo ui m c tiêu phát tri n khơng ng ng. Tái thi t là m t ph n c a ph c h i. Nĩ c nh ngh a là s thay th các tồ nhà, máy mĩc thi t b và c ơ s v t ch t ã b phá hu ho c thi t h i trong th m h a. Tái thi t ph i c l ng ghép y vào trong các k ho ch phát tri n dài h n, cĩ tính n nh ng r i ro trong th m t ơ ng lai và kh n ng gi m nh nh ng r i ro ĩ b ng cách k t h p các bi n pháp phù h p. Nh ng cơng trình và d ch v b thi t h i cĩ th khơng nh t thi t ph i ph c h i l i nh tr c ho c t i khu v c c . Cĩ th là thay th nh ng cơng trình t m th i c xây d ng nh m t ph n c a cơng tác ng phĩ kh n c p ho c ph c h i. ng phĩ Các ho t ng th c hi n ngay sau khi th m h a x y ra. Các ho t ng này nh m c u tính m ng và cu c s ng c a con ng i. Các ho t ng ng phĩ bao g m h tr kh n c p cho nh ng ng i b nh h ng b i th m 8
9. ha, s ơ tán ng i dân trong c ng ng, cung c p nhà và ch m sĩc y t và các hành ng gi m b t kh n ng ho c ph m vi c a nh ng thi t h i phát sinh nh t ch c các nhĩm dân phịng ho c dùng bao cát ch n n c l . Ri ro là kh n ng các h u qu tiêu c c cĩ th n y sinh khi các hi m h a tơ ng tác v i nh ng l nh v c, con ng i, tài s n và mơi tr ng d b t n th ơ ng. R i ro là m t khái ni m mơ t m t lo t h u qu ti m tàng cĩ th n y sinh t m t lo t hồn c nh c th . R i ro bao g m nh ng t n th t d tính (tính m ng, b th ơ ng, thi t h i v tài s n và ng ng tr c a các ho t ng kinh t ho c ki m s ng) gây ra b i m t hi n t ng c th . R i ro là hàm s gi a kh n ng x y ra c th và nh ng thi t h i mà t ng tr ng h p gây ra. Thu t ng này c ng c s d ng theo ngh a kh n ng c a m t th m h a xu t hi n và gây ra m c thi t h i c th . M t y u t xã h i c coi là “ch u r i ro” ho c “d b t n th ơ ng” khi nĩ c t tr c nh ng hi m h a bi t tr c và cĩ kh n ng gánh ch u nh ng nh h ng b t l i do tác ng c a nh ng hi m h a này n u và khi chúng x y ra. C ng ng, các cơng trình, dch v ho c các ho t ng khác liên quan c g i là “nh ng y u t ch u ri ro”. Tình tr ng d b t n th ng là m t khái ni m mơ t các nhân t ho c h n ch v kinh t , xã h i, v t cht ho c tính ch t a lý, làm gi m kh n ng phịng ng a và ng phĩ tác ng c a các hi m h a. Tình tr ng d b t n th ơ ng là m t lo t các iu ki n n i tr i ho c kéo theo tác ng b t l i n kh n ng c a con ng i trong vi c ng n ng a, gi m nh , phịng ng a và ng phĩ các s ki n hi m h a. Nh ng nhân t dài h n này, nh ng im y u ho c hn ch tác ng n kh n ng (ho c s b t l c) c a m t c ng ng ho c h gia ình), c ng s ch p nh n nh ng m t mát sau thi t h i ho c khơi ph c nh ng thi t h i. Tình tr ng d b t n th ơ ng cĩ tr c các th m h a, làm cho th m h a tr m tr ng h ơn, làm c n tr ho t ng ng phĩ th m h a, và cĩ th ti p t c t n t i m t th i gian dài sau khi th m h a c ng n ch n. 9
10. Ch ươ ng I NI DUNG CÁC KHÁI NI M V QU N LÝ NGUY C nh ngh a TH M H A các thu t ng ưc s d ng chung M
    C ĐÍCH Cơ c u qu n Gi i thi u các thu t ng và khái ni m, các c ơ c u lý nguy c ơ và mơ hình cho tình nguy n viên h cĩ m t cái th m h a nhìn bao quát v qu n lý Nguy c ơ th m h a Các mơ hình qu n lý nguy M
    C TIÊU cơ th m ho Kt thúc Ch ươ ng này, các h c viên cĩ th : 1. Gi i thích các khái ni m: hi m h a, th m ha, kh n ng và tình tr ng d b t n th ươ ng 2. Gi i thích các c ơ ch khác nhau, hi u rõ và gi I pháp gi i quy t nguy c ơ th m h a 3. Mơ t và gi I thích các mơ hình qu n lý nguy cơ th m h a 10
11. Bài 1 Mc tiêu h c t p nh ngh a các thu t ng ưc Kt thúc bài này, các h c viên cĩ s d ng th : 1. nh ngh a hi m h a, th m h a, tình tr ng d b t n th ươ ng và kh nng 2. Gi i thích m i quan h t ươ ng quan gi a các thu t ng trên Nh ng đi m c n ghi nh 1. Hi m h a bao g m bt k m t v n , hi n t ưng ho c tình hu ng nào cĩ th gây ra tàn phá ho c thi t h i v ng ưi, tài s n, d ch v và mơi tr ưng. Mt s ki n c bi t hi m hoi ho c vơ cùng kh c nghi t do thiên nhiên ho c con ng ưi gây ra, e do cu c s ng c a con ng ưi, tài s n ho c các ho t ng n m c cĩ th gây ra th m h a. 2. Th m h a xu t hi n khi m t hi m ho nh h ưng t i m t c ng ng d b tn th ươ ng và gây ra thi t h i, th ươ ng vong và làm gián on các d ch v cơ b n 3. Tình tr ng d b t n th ươ ng là m t lo t các iu ki n kinh t xã h i ang tn t i, làm h n ch kh n ng c a c ng ng trong vi c ng n ng a, gim nh ho c phịng ng a và ng phĩ v i nh ng hi m h a 4. Kh n ng là nh ng ngu n l c, ph ươ ng ti n và th m nh c a c ng ng, giúp cho c ng ng cĩ th gi m nh , phịng ng a, ng phĩ ho c ph c h i nhanh chĩng sau th m h a 5. Nguy c ơ Th m h a = Hi m h a x Tình tr ng d b t n th ươ ng, Kh n ng 6. Các bi n pháp gi m nh nguy c ơ th m h a bao g m xây d ng kh n ng, gi m nh hi m h a và gi m b t tình tr ng d b t n th ươ ng. 11
12. 1. Các nh ngh a 1.1. Hi m h a Bt k s ki n thiên nhiên, ho t ng c a con ng i ho c là s k t h p c hai cĩ kh n ng gây t n th ơ ng cho i s ng con ng i, gây thi t h i cho tài s n v à mơi tr ng. Hi m h a do thiên nhiên khác bi t v i các hi n tng thiên nhiên. Ví d : bão, núi l a, và ng t. Hi m ho do con ng i gây ra liên quan n các ho t ng c a con ng i e do n c ng ng và mơi tr ng. ĩ là nh ng cu c xung t v trang, r r sinh h c, h t nhân, khí ga, phá v mơi tr ng sng S khác bi t gi a hi m h a do thiên nhiên và con ng i gây ra ngày càng tr nên khĩ phân bi t h ơn. Ví d , phá r ng cĩ th làm cho thi t h i do bão gây ra tr nên tr m tr ng h ơn nh ng vùng tr ng. B i t, thốt n c ho c hút nc ngu n cĩ th làm cho l l t tr nên tr m tr ng h ơn. Phá hu r ng ng p mn c ng cĩ th làm t ng nh h ng c a bão bi n. St l t, l l t, h n hán và ho ho n là nh ng ví d c a hi m h a do các ho t ng c a con ng i và thiên nhiên gây ra vì cĩ th th y nguyên nhân ca chúng là do c các hi n t ng t nhiên và các ho t ng c a con ng i. Mt hi m h a cĩ th t o ra nh ng hi m h a phát sinh theo. Ví d , ng t cĩ th kéo theo sĩng th n, s t l t và ho ho n. 1.2. Th m h a Mt lo t tác ng t i ho t ng xã h i, gây ra nh ng t n th t r ng kh p v con ng i, tài s n và mơi tr ng mà v t quá kh n ng c a nh ng ng i b nh h ng i phĩ n u ch s d ng ngu n l c c a b n thân. Mt c ơn bão ho c tr n ng t x y ra t i khu v c khơng dân c khơng th c coi là m t th m h a. Tr n ng t này tr thành th m h a khi nĩ nh 12
13. hng nghiêm tr ng t i ng i dân, tài s n, cu c s ng và mơi tr ng c a h . Thi t h i là quá l n nên h khơng th t i phĩ c và h c n s h tr t bên ngồi. Cịn n u h t i phĩ c thì hi n t ng này ch c coi là m t tình hu ng kh n c p. M t tình hu ng kh n c p là m t hi n t ng x y ra t ng t ịi h i cĩ s ng phĩ nhanh. 1.1. Tình tr ng d b t n th ơ ng Khái ni m miêu t m t lo t các tình hu ng n i tr i ho c nh ng h n ch v kinh t , xã h i, v t ch t ho c tính ch t a lý, h n ch kh n ng làm gi m nh , phịng ng a và ng phĩ v i tác ng c a hi m h a. Tình tr ng d b t n th ơ ng cĩ th chia làm 3 lo i: a) Tình tr ng d b t n th ng v v t ch t: Nh ng ng i cĩ ít ngu n v t l c th ng s ng t i nh ng vùng t khĩ canh tác. H ti t ki m c, n u cĩ, là r t ít, và khơng cĩ b o hi m. H th ng b hn ch ti p c n t i nh ng d ch v giáo d c và y t . Nh ng y u t này làm h tr nên d b t n th ơ ng h ơn v i nh ng hi m h a, ngh a là h khĩ kh n hơn trong vi c phịng ng a và ph c h i th m h a so v i nh ng ng i cĩ iu ki n kinh t t t h ơn. Ví d tình tr ng d b t n th ơ ng v v t ch t: • Nh ng c ng ng, nhà c a, ru ng v n, c ơ s h t ng, các d ch v c ơ bn n m trong vùng tr ng im hi m h a. • Ngu n s ng khơng m b o • Ngu n s ng r i ro nhi u • Thi u vi c ti p c n và ki m sốt nh ng ph ơ ng ti n s n xu t ( t ai, nơng s n u vào, súc v t, v n ) • Ph thu c vào ng i cho vay ti n, ng i cho vay n ng lãi • Nh ng c ơ ch d tr kinh t khơng phù h p • Hi n t ng thi u l ơ ng th c c p tính ho c mãn tính • Thi u k n ng phù h p và h c v n 13
14. • Thi u các d ch v c ơ b n: giáo d c, y t , n c u ng, ch , v sinh, ng xá, in, thơng tin liên l c • T l t vong, suy dinh d ng, b nh t t cao, thi u kh n ng ch m sĩc y t • Khai thác quá t i tài nguyên thiên nhiên • Ti p c n v i b o l c (trong n c, xung t c ng ng ho c chi n tranh) b) Tình tr ng d b t n th ng v xã h i/ t ch c Nh ng ng i b y ra ngồi l v m t xã h i, kinh t và chính tr r t d b tn th ơ ng. Nh ng ng i c t ch c h p l i cĩ kh n ng giúp nhau nhi u h ơn và vì th h th ng ít b nh h ng khi hi m ho x y n so v i nh ng ng i khơng c t p h p v i nhau. im y u v t ch c và xã h i cng cĩ th t o ra th m h a. Ví d , vi c chia r sâu s c cĩ th d n t i xung t và chi n tranh. Xung t v ngu n l c do ĩi nghèo c ng cĩ th d n t i bo l c. Ví d tình tr ng d b t n th ơ ng v t ch c/ xã h i: • Cơ c u quan h h hàng/ gia ình l ng l o • Thi u s lãnh o, sáng ki n, c ơ c u t ch c gi i quy t v n ho c xung t • Quy t nh khơng hi u qu , con ng i/ nhĩm ng i b y ra ngồi l, • S tham gia khơng cơng b ng vào nh ng ho t ng c a c ng ng • Li n i, s phân chia, xung t: dân t c, t ng l p, tơn giáo, ng cp, t t ng • Nh ng t p quán b t cơng, khơng ti p c n c t i nh ng quy trình chính tr • Khơng cĩ ho c nh ng t ch c c ng ng y u (chính th c ho c khơng chính th c, thu c chính ph , dân gian) • Khơng cĩ ho c b b qua quan h v i chính ph , nh ng c ơ c u hành chính • B cơ l p v i th gi i bên ngồi c) Tình tr ng d b t n th ng v thái / ng c 14
15. Nh ng ng i cĩ ít t tin vào kh n ng c a mình nh h ng t i s thay i ho c nh ng ng i b m t “ni m tin” và c m th y th t b i b i nh ng s ki n mà h khơng th ki m sốt c, b tác ng m nh c a th m h a h ơn v i nh ng ng i cĩ c m nh n c kh n ng t o ra s thay i mà h mong mu n. Ví d tình tr ng d b t n th ơ ng v thái / ng c ơ • Thái tiêu c c v i s thay i • Tính b ng, thuy t nh m nh, s tuy t v ng, ph thu c • Thi u sáng ki n, khơng cĩ “tinh th n u tranh” • Thi u s th ng nh t, h p tác, ồn k t • T t ng/ c tin tiêu c c • Khơng nh n bi t c hi m h a và h u qu • Ph thu c vào h tr t bên ngồi/ ch i tr c p 1.4 Kh n ng Kh n ng là nh ng ngu n l c, ph ơ ng ti n và im m nh t i các h gia ình và c ng ng cĩ th giúp h i phĩ, ch ng ch u, phịng ng a, ng n c n, gi m nh ho c nhanh chĩng ph c h i sau th m h a. Kh nng c a con ng i c ng cĩ th chia thành các nhĩm nh tình tr ng d b t n th ơ ng. a) Kh n ng v v t ch t Nh ng ng i cĩ nh ng ngu n l c cĩ th t b o v , tài s n, gia ình và mơi tr ng c a mình. Nh ng ng i cĩ ngu n v t l c và tài l c cĩ kh n ng sng sĩt h ơn. Nh ng thành viên gia ình cĩ k n ng giúp h tìm cách s dng nh ng ngu n l c này n u chúng làm gi m t m th i ho c lâu dài. i vi nhi u ng i, i phĩ v i nh ng r i ro hàng ngày là m t ho t ng lâu dài và là m t ph n g n li n v i chi n l c s ng cịn c a h . Chúng ta c n bi t r ng th m chí ng i y u nh t trong c ng ng c ng cĩ nh ng k n ng, ngu n l c và im m nh t giúp h và giúp ng i khác. Ngay c v i nh ng ng i b nh h ng c a hi m h a c ng cĩ th c u c nh ng v t d ng trong nhà và trên ng ru ng c a h . ơi khi, h cĩ l ơ ng th c d tr ho c mùa màng cĩ th ph c h i trên ng ru ng. 15
16. Ví d kh n ng v v t ch t: • nh ng ngu n l c nh là cơng c s n xu t, h t gi ng, con gi ng, v t kéo, ti n, trang s c, nh ng m t hàng khác cĩ th em bán • lơ ng th c d tr • k n ng và kh n ng (b ơi l I, ) • ti p c n t i và ki m sốt các ngu n l c (l ơ ng th c và n c s ch), nh ng d ch v xã h i (y t , giáo d c) và các iu ki n (th thao, ). b) Kh n ng xã h i/ t ch c Nh ng ng i cĩ gia ình, t ch c c ng ng và h th ng xã h i, chính th c ho c khơng chính th c, y u ho c m nh. Ngay c khi m i v t b phá hu , h vn cĩ th trơng c y vào nh ng thành viên trong gia ình và c ng ng. H cĩ nh ng ng i lãnh o và h th ng a ra quy t nh. H cĩ trung thành vi b t c ho c liên h v i nhà th . H cĩ kh n ng v xã h i và t ch c. Nh ng ng i cĩ ngu n l c v xã h i cĩ th giúp h i phĩ, ch ng l i và gi i quy t nh ng m i e do mà h cĩ th g p ph i. Ví d v kh n ng xã h i/ t ch c: • nh ng c ng ng cĩ liên h ch t ch và nh ng h th ng xã h i h tr • nh ng c ng ng cĩ s lãnh o t t và v i nh ng c ơ quan y t a ph ơ ng và qu c gia • nh ng ng i chia s ngu n v t l c khi c n thi t c) Kh n ng v thái / ng c Nh ng ng i cĩ kh n ng v thái ho c ng c ơ khi h cĩ thái tích c c và ng l c m nh m nh ý chí ti p t c s ng, lịng yêu th ơ ng và quan tâm n ng i khác. ây là nh ng kh n ng quan tr ng và hình thành c ơ s cho s phát tri n, cng nh ngu n l c v v t ch t. Nh ng ng i nh n bi t c kh n ng và t tin, cĩ th i phĩ v i kh ng hong t t h ơn. Khi h ki m sốt c nh ng s ki n và s c m nh thay i iu ki n c a mình, h ít b t n th ơ ng v i nh ng m i e do h ơn. i phĩ v i nh ng c ơ ch c ng c coi là kh n ng sng sĩt. Ví d v kh n ng thái / ng c ơ: • i phĩ v i nh ng tình hu ng cĩ h i 16
17. • Nh ng cách ch ng gi i quy t v n , ph ơ ng pháp ch ng c ng th ng và c ơ ch ch ng • Thái tích c c • Tính hài h c ngay c trong kh ng ho ng • Thái tiên phong 1.5 Quan h : Hi m h a, tình tr ng d b t n th ơ ng, kh n ng và th m ha Hi m h a là nh ng m i e do , Hi m h a t o ra th m h a khi c t vào tình tr ng d b t n th ơ ng. N u quy mơ c a hi m h a là quá l n, n u tình tr ng d b t n th ơ ng là quá l n và kh n ng khơng thì r i ro là quá cao, các tình hu ng kh n c p khơng th c qu n lý t i a ph ơ ng, c ng ng cĩ th khơng i phĩ c và TH M H A s x y ra. Quan h gi a hi m h a, tình tr ng d b t n th ơ ng, kh n ng và th m h a cĩ th c th hi n nh sau: T l v i Nguy c Th m h a = Hi m h a x Tình tr ng d b t n th ng Kh n ng Th m h a x y ra khi hi m ho t n cơng m t c ng ng d b t n th ơ ng và kh n ng c a h b gi i h n. Làm th nào chúng ta cĩ th gi m nh c nh ng e do th m h a? B ng vi c k t h p kh n ng vào ph ơ ng trình th m ha, t p trung vào vi c l p k ho ch qu n lý th m h a chuy n sang nâng cao kh n ng. e do th m h a cĩ th gi m thơng qua nâng cao kh n ng và gi m tình tr ng d b t n th ơ ng. M i e do th m h a mà m t c ng ng ph i i m t c gi m nh b i m c phịng ng a, ng phĩ và tính s n sàng ph c h i. Gi m nh ng nguy c ơ th m h a vì th g m nâng cao kh n ng, gi m nh hi m h a và gi m tình tr ng d b t n th ơ ng. Ví d : ng i dân nh n th c c nh ng m i e do c a th m h a t i c ng ng c a h , t ch c nh ng nhĩm ng i theo dõi m i e do và c nh báo s m, t p hu n cho các cán b lãnh o và thành viên nhĩm v phịng ng a, nh ng d án c a c ng ng nh là xây d ng ê iu và nh ng bi n pháp ki m sốt l lt khác, nh ng d án a ra nh ng c ơ h i ki m s ng. 17
18. Câu h i ơn t p 1. Phân bi t hi m ho và th m h a. Nêu ví d c th cho m i lo i. 2. nh ngh a tình tr ng d b t n th ơ ng và cho ví d tình tr ng t n th ơ ng v v t ch t, xã h i và thái 3. nh ngh a kh n ng và cho ví d kh n ng v v t ch t, xã h i và thái 4. Nh ng hi m ho nào th ng xu t hi n t i n c c a anh/ch ? Nêu m t s kh n ng và tình tr ng d b t n th ơ ng c a n c anh/ch 5. Anh/ch làm gì gi m b t m i e d a c a th m h a trong khu v c? Cho ví d . 18
19. BÀI 2 Mc tiêu h c t p Các khái ni m Kt thúc bài này, các h c viên cĩ th : qu n lý Nguy c ơ • Li t kê các c ơ c u khác nhau v nh n th m h a bi t th m h a. • Gi i thích các ph ươ ng pháp ng phĩ trong vi c gi i quy t th m h a. Nh ng đi m c n ghi nh 1. Cơ c u hố là m t cách hi u và gi i thích m t th c t . C ơ c u nh n bi t nguyên nhân và h u qu c a th m ho cho bi t c n ph i qu n lý th m ho nh ư th nào. 2. Cơ c u t ng th là ph ươ ng trình cân b ng th m ho và hi m ho . T p trung vào y u t phịng ng a, gi m nh và qu n lý kh n c p. 3. Các c ơ c u khác xem xét c hi m ho và tình tr ng d b t n th ươ ng c a con ng ưi nh ư nh ng nguyên nhân c a th m h a. T p trung vào gi m nh r i ro th m h a. 4. gi m nh th m h a, c n ph i chuy n t c ơ c u qu n lý kh n c p sang qu n lý r i ro. 19
20. 2. Nh ng khái ni m v qu n lý Nguy c th m h a 2.1 C c u qu n lý Nguy c th m h a Hi u bi t v nguyên nhân và nh h ng c a th m ho là ã nh hình cách th c mà các chính ph , các c ơ quan h tr và phát tri n, các c ng ng và ng i dân nĩi chung ng phĩ và qu n lý th m ho t tr c t i nay. Cĩ r t nhi u quan ni m khác nhau v qu n lý nguy c ơ th m h a theo các quan im khác nhau v khoa h c t nhiên, khoa h c ng d ng, khoa h c xã hI ho c c ơ c u ti n tri n/thay th . Trong gi i h n c a tài li u ch nêu 2 quan ni m d i ây : • C c u t ch c thơng th ng/ n i tr i Trong nhi u n m, c ơ c u t ch c thơng th ng ã a ra nguyên t c cho nhi u t ch c qu n lý th m h a. K t qu là, nh ng t ch c này ã t p trung s chú ý vào xây d ng nh ng chính sách, ch ơ ng trình và ho t ng theo hng ng phĩ th m h a khi th m h a x y ra. • Quan im t ng th Quan im này nh n nh r ng nh ng hi n t ng t nhiên tr thành m t nguy c ơ, ch khi nh ng hi n t ng này e do t i con ng i và tài s n. Hi m ha t nhiên ch gây ra th m h a khi chúng tác ng t i nh ng iu ki n d b t n th ơ ng và gây ra t n th t v t ch t, t vong. Khơng ch nh ng hi m h a gây ra th m h a mà c mơi tr ng chính tr , kinh t và xã h i c ơ c u cu c sng c a nh ng nhĩm ng i khác nhau. Nh ng nguyên nhân c a th m h a gn li n ch t ch v i mơ hình phát tri n khơng b n v ng, y cao r i ro mà mt c ng ng l n dân c ph i i m t. D n d n, s phân bi t gi a hi m h a ho c th m h a t nhi n và do con ng i gây ra ngày càng lu m i và c n xem xét chúng ph i h p nh nh ng hi m h a xã h i - t nhi n. 2.2. Ph ng pháp qu n lý Nguy c th m h a Gi i thi u Nh ng mơ hình chính ngh a là khoa h c t nhiên và khoa h c ng d ng hi u rõ v th m h a a ra nh ng ph ơ ng pháp ng phĩ tình hu ng kh n c p và ph ơ ng pháp gi m nh nh m làm gi m th m h a. Quan im khoa h c xã hi t o ra chuy n i t i ph ơ ng pháp phát tri n. Ph ơ ng pháp t ng th g n vi vi c xu t hi n ph ơ ng pháp gi m nh Nguy c ơ th m ho tồn di n. Cơ c u t ch c ti n b ho c thay th nh m làm t ng kh n ng và gi m tình tr ng d b t n th ơ ng qun lý và gi m nh ng Nguy c ơ th m h a. Hàng 20
21. lo t nh ng bi n pháp gi m nh r i ro th m h a g m nh ng bi n pháp cơng trình và khơng cơng trình, y m nh kh n ng ch ng ch u c a c ng ng thơng qua giáo d c và t p hu n, y m nh c ơ h i ki m s ng và gi i quy t nh ng iu ki n khơng an tồn nh là khơng an tồn l ơ ng th c, m c thu nh p th p và khơng cĩ t ai, tham v n a ra h ng gi i quy t nh ng nguyên nhân g c r c a tình tr ng d b t n th ơ ng. Vai trị chính c a c ng ng trong qu n lý th m h a c cơng nh n. a) Cu tr ho c ph ng pháp qu n lý tình hu ng kh n c p Ph ơ ng pháp này t p trung qu n lý tình hu ng kh n c p và ti p t c các ho t ng tr c và sau khi th m h a x y ra, g m phịng ng a và ph c h i các tình hu ng kh n c p. Qu n lý tình hu ng kh n c p c bi t c quan tâm v i nhu c u v l ơ ng th c, ch và y t c ng nh nhu c u s ng c ơ b n. Lp k ho ch d phịng và phịng ng a th m h a cho các tình hu ng kh n cp c ng c c p - k ho ch di d i, khu v c di d i và ch , kho hàng d tr , t ch c và t p hu n c ơ c u ng phĩ kh n c p và nh ng khía cnh khoa h c, k thu t và xã h i c a ho t ng c nh báo s m và theo dõi hi m h a. b) Ph ng pháp gi m nh Ph ơ ng pháp này tâp trung xác nh nh ng khu v c tr ng im th m h a và nh ng mơ hình tình tr ng d b t n th ơ ng v v t ch t. Gi m nh hi m h a ch y u thơng qua nh ng bi n pháp cơng trình. Tình tr ng d b t n th ơ ng v v t ch t c gi m nh b ng cách xây d ng l i ch và nh ng ho t ng nh là trang b , chia vùng s d ng t. Mc tiêu là gi m nh mt mát, t n th t và tác ng khi th m h a x y ra và nhanh chĩng ph c h i. c) Ph ng pháp phát tri n Ph ơ ng pháp này t p trung vào nh ng nhân t nguyên nhân và ti n trình c a tình tr ng d b t n th ơ ng. Nh ng kh n ng gi m m t mát và ph c h i th m ha t i cp h gia ình, c ng ng và xã h i c nâng cao và c ng c . Nh n m nh vào các bi n pháp khơng cơng trình nh là quy n s h u t và tài s n, ti p c p t i lịng tin, và tính a d ng c a ph ơ ng th c ki m s ng và nh ng i m i k thu t phù h p. d) Ph ng pháp gi m nh Nguy c th m ho tồn di n Ph ơ ng pháp này k t h p quan im k thu t và khoa h c t p trung vào nh ng nhân t kinh t và chính tr cho vi c l p k ho ch gi m nh th m h a. Nĩ c ng bao g m vi c cân nh c nhi u l nh v c và nh ng y u t chính g m nhi u nguyên t c. 21
22. Nĩ t p trung vào vi c hi u bi t tính ph c t p c a Nguy c ơ th m ho thơng qua vi c phân tích nh ng iu ki n bên trong c a Nguy c ơ do con ng i t o ra thơng qua vi c t n t i “thơng th ng” c a h trong m t tình hu ng phát tri n khơng b n v ng. xác nh nguy c ơ th m h a - hi m h a, tình tr ng d b t n th ơ ng và kh n ng c n c phân tích. Trong nh ng chi n l c gi m nh nguy c ơ th m h a, nhìn nh n c a con ng i v nguy c ơ c xem xét cao. Kh n ng c t ng lên và c ng c gi m nh tình tr ng d b t n th ơ ng. Nh ng chi n l c i phĩ hi n t i c ánh giá m t cách l c quan. Mc tiêu c a nĩ là t ng kh n ng qu n lý và gi m nh nguy c ơ và do ĩ gi m nh vi c xu t hi n các th m h a. Hàng lo t các bi n pháp gi m nh gm nh ng bi n pháp cơng trình và khơng cơng trình. Nĩ c ng g m c vi c phịng ng a kh n c p và chi n l c ph c h i. Các gi i pháp c a a ph ơ ng cĩ th c a ra cho nh ng v n tồn c u. Các h gia ình và c ng ng c xem nh nh ng ch th ch khơng ph i là i t ng trong qu n lý nguy c ơ th m h a và trong ti n trình phát tri n. Nhu c u tham gia và c trao quy n l c c a ng i dân, vì th , là m t ph n thi t y u. Câu h i ơn t p 1. Nghiên c u c ơ c u n i tr i ho c hi n t i v qu n lý nguy c ơ th m ho trong tr ng h p ca anh/ch . Cho các ví d . 2. Nh ng gì ã t o ra nh ng ph ơ ng pháp sau ây? Gi i thích các ph ơ ng pháp sau: Ph ơ ng pháp qu n lý tình hu ng kh n c p Ph ơ ng pháp gi m nh Ph ơ ng pháp phát tri n Ph ơ ng pháp qu n lý nguy c ơ th m h a tồn di n 22
23. Mc tiêu h c t p Bài 3 Các mơ hình qu n Kt thúc bài này, các h c viên cĩ th : lý nguy c ơ th m 1. Li t kê các ho t ng khác nhau trong ha qu n lý nguy c ơ th m h a 2. Gi i thích b n mơ hình khác nhau trong gi i quy t các th m ho Nh ng đi m c n ghi nh 1. Bng cách tác ng các iu ki n khơng an tồn, các hi m h a cho th y tình tr ng d b t n th ươ ng cĩ t tr ưc. 2. Tình tr ng d b t n th ươ ng là m t iu ki n ph c t p, do r t nhi u nguyên nhân khác nhau t o ra. Các iu ki n khơng an tồn th ưng ch là nh ng tri u ch ng 3. Cn ti n hành nghiên c u và thay i các áp l c bi n i, vì chúng cĩ th gây ra nh ng iu ki n khơng an tồn này và ti p t c nghiên c u các nguyên nhân sâu xa gi m nh nguy c ơ th m ho 4. gi m nh nguy c ơ th m ho , cĩ th gi m nh hi m h a liên quan c ng nh ư gi m các iu ki n nguy hi m (tình tr ng d b t n th ươ ng) 23
24. 3. Các mơ hình qu n lý th m h a 3.1. Gi i thi u Qu n lý ri ro th m h a g m m t lo t nh ng ho t ng can thi p di n ra tr c, trong và sau th m h a ng n ch n ho c gi m thi u nh ng t n th t v cu c s ng và tài s n, gi m thi u nh ng au th ơ ng c a con ng i và y nhanh vi c ph c h i. Cĩ m t s mơ hình ã c xây d ng nh m ơn gi n hố cách hi u và l p k ho ch cho các ho t ng qu n lý th m h a. 3.2. Các ho t ng qu n lý nguy c ơ th m h a Nh ng ho t ng sau cĩ th áp d ng vào t t c nh ng mơ hình qu n lý nguy cơ th m h a: (Các ho t ng này s c th o lu n thêm trong Ch ơ ng II). a) Ng n ng a Nĩ g m nh ng ho t ng thi t k ra nh m ng n ng a vi c x y ra m t th m ha và/ ho c ng n khơng nh ng s ki n nh th tác ng x u t i c ng ng và các iu ki n. Ví d thơng th ng là nh ng tiêu chu n an tồn i v i ngành cơng nghi p, các bi n pháp qu n lý l ơ ng th c và quy nh s d ng t. Nh ng tài gi m ĩi nghèo và phân chia l i tài s n g m c i cách ru ng t, cung c p nhu cu và d ch v c ơ b n nh là y t d phịng, giáo d c là m t vài nh ng bi n pháp d phịng khơng cơng trình. Ho t ng can thi p nh m ng n ng a và gi m nh cĩ th k t n i v i các ho t ng phát tri n. b) Gi m nh Gm nh ng bi n pháp cĩ th c th c hi n gi m thi u tác ng tàn phá ca hi m h a và vì th gi m c ng c a th m h a. Các bi n pháp gi m nh cĩ th là t nh ng bi n pháp cơng trình nh là ch ng l ho c thi t k nhà an tồn, t i nh ng bi n pháp khơng cơng trình nh là th ch , t p hu n, t ch c tình nguy n viên trong th m h a, nh n th c c ng ng, các ch ơ ng trình an tồn l ơ ng th c và t v n v nh ng v n phát tri n. c) Phịng ng a Nĩ g m nh ng bi n pháp c th c hi n khi tiên l ng s cĩ th m ho m b o r ng sau ĩ các h at ng h u hi u và phù h p c th c hi n. Nh ng n l c phịng ng a h n ch tác ng c a th m h a b ng vi c c ơ cu ho t ng ng phĩ và th c hi n các ho t ng nhanh theo tr t t khi th m h a x y ra. Ví d c a nh ng bi n pháp phịng ng a là hình thành và xây d ng n ng l c ca m t t ch c theo dõi h th ng c nh b o, di d i và c u tr ; a ra k 24
25. ho ch th c hi n th m ho ho c m t k ho ch ch ng th m h a; h th ng c nh bo; kho ch a hàng; thơng tin liên l c trong tình hu ng kh n c p; t p hu n tình nguy n viên; di n t p t i c ng ng; giáo d c và nh n th c c ng ng. d) ng phĩ tình hu ng kh n c p Gm nh ng d ch v là ho t ng thi t y u c th c hi n sau th m h a nh m h tr nh ng n n nhân c a th m h a. Ví d là nghiên c u và tìm ki m, s a ch a c ơ s h t ng quan tr ng nh là cu, ng dây in; cung c p hàng c u tr l ng th c và phi l ơ ng th c; y t trong tình hu ng kh n c p; ho t ng can thi p tâm lý – xã h i và qu n lý trung tâm di d i và trong tâm ho t ng kh n c p. e) Ph c h i Gm nh ng ho t ng can thi p khơi ph c nh ng d ch v c ơ b n giúp ng i dân b nh h ng ph c h i. Ví d là h tr cho nh ng n n nhân s a l i ch ; tái thi t các d ch v thi t yu nh là c ơ s c a c ng ng; và khơi ph c các ho t ng kinh t và xã hi chính. f) Tái thi t ây là m t bi n pháp lâu dài nh m s a ch a ho c thay th nh ng khu nhà ã b phá hu và c ơ s h t ng và n n kinh t ho t ng tr l i. 3.3. Chu k th m h a Cơ c u t ch c ch o ã c xây d ng d a trên s ki n th m h a và ng phĩ th m h a. Nĩ ph n ánh chu k th m h a thơng th ng ho c mơ hình liên tc c a th m h a. Tìnnh tr ng kh n c p Cnh Phòng báo ngừa Cứu Cứu trợ trợ Phòng Giảm ng a nhẹ Phục Phục Gi m hồi hồi Tái nh thiết MƠ HÌNH QU N LÝ MƠ HÌNH QU N LÝ TH M H A DI N RA TH M H A DI N RA T T T NG T 25
26. Quy trình qu n lý th m h a a ra m t lo i ho t ng cĩ th ki m sốt c th m h a. M c dù mơ hình tu n hồn ho c khép kín trong qu n lý ch ra s h p nh t nh ng ph n h i và bài h c trong h th ng thì vi c di n gi i chung v chu k qu n lý th m h a t p trung vào các ho t ng tr c và sau th m h a. Ph n h i c a mơ hình chung nh t mà theo ĩ mơ hình này g n liên v i, qu n lý nguy c ơ th m h a ã khơng c chú ý y . Vi c phân b ngu n l c v con ng i, v t ch t và k thu t là n m trong ho t ng ng phĩ kh n c p, phịng ng a th m h a và gi m nh b ng các bi n pháp cơng trình. 3.4. Mơ hình co giãn Kotze & Holloway, 1996 c g i là mơ hình co giãn vì nĩ nh n nh r ng nh ng bi n pháp can thi p trong th m h a nh là phịng ch ng, gi m nh ng phĩ và ph c h i th m h a cĩ th c th c hi n vào b t c lúc nào t i cơng ng tr ng im th m h a. Tuy nhiên, s t ơ ng quan gi a các thành ph n “co” ho c “giãn” ph thu c vào m i quan h gi a hi m h a và tình tr ng d b t n th ơ ng c a c ng ng. Mơ hình này nh n nh nh sau: • Th m h a x y ra khi hi m h a v t quá kh n ng ch ng c a c ng ng (ngh a là., khi tình tr ng d b t n th ơ ng i v i hi m h a c a c ng ng t ng lên) • Tt c các ho t ng gi m nh th m h a cĩ th c th c hi n ng th i nh ng nh n m nh nh ng im cĩ liên quan • Tính ch t c a các ho t ng ph thu c vào quan h gi a hi m h a và tình tr ng d b t n th ơ ng c a c ng ng ch u r i ro và nhi m v k thu t ho c ho t ng c a t ch c tham gia. 26
27. 3.5. Mơ hình qu n lý th m h a theo h ng phát tri n d a vào c ng ng Qu n lý th m ho theo h ng phát tri n d a vào c ng ng nh m s d ng c ơ cu thay i v i chu k qu n lý th m h a, a ra m t lo t các ho t ng liên ti p nhau. Nĩ chia các ho t ng Qu n lý Th m h a ơn gi n nh ho t ng ng phĩ tr c, trong và sau th m h a c th c hi n trong khung t ng quan ca phát tri n b n v ng. Ng n ng a Gi m nh ng phĩ Ph c h I Phịng ng a kh n c p Tái thi t TR ƯC TRONG SAU Trong khung phát tri n b n v ng HVc HCv T n Kh n ng nh – TTDBTT l n Kh n ng Ln – TTDBTT nh hi u Hi m h a ( H), Nhi u Hi m h a ( H), tình trng d b t n th ơ ng cao( V), kh n ng cao ( C), kh n ng th p ( c) tình tr ng d b t n th ơ ng th p ( v) 3.6. Mơ hình h i t và phân tán 27
28. Mt c ơ c u cĩ th h u ích cho vi c qu n lý th m h a d a vào c ng ng là “Mơ hình h i t và phân tán” (Blaikie, et al, 1994) . Mơ hình này cho th y rng tình tr ng d b t n th ơ ng (áp l c) b t ngu n trong ti n trình kinh t - xã h i và chính tr ph i c gi i quy t ( c phân tán) gi m nh r i ro trong th m h a. Mơ hình h i t th m ho ch ra quan h c a hi m h a và iu ki n ph c t p ca tình tr ng d b t n th ơ ng gây ra m t th m h a. Mơ hình phân tán ch ra nh ng chi n l c làm gi m tình tr ng d b t n th ơ ng. K t qu s là “an tồn” trái ng c v i “nh ng iu ki n khơng an tồn”, “c ng ng cĩ kh nng ho c ch ng l i c th m h a” i ng c v i “c ng ng d b t n th ơ ng” và “ph ơ ng th c ki m s ng b n v ng” trái ng c v i “ph ơ ng th c ki m s ng khơng b n v ng”. Mơ hình h i t Nh ng iu ki n Các s ki n khơng an tồn kích ho t • Mơi tr ng v t ch t • ng t yu t TH M • Giĩ l n - Các khu v c nguy hi m Tình tr ng d b Hi m • L l t - Các cơng trình c ơ s h t ng tn th ng HA ho • và tồ nhà nguy hi m Núi l a phun trào • St l t • Kinh t a ph ơ ng • Hn hán kém phát tri n • V.v - Các ph ơ ng th c ki m s ng ch u r i ro - M c thu nh p th p 28
29. TI N TRI N C A TÌNH TR NG D VB T N TH ƯƠ NG 1 2 3 NGUYÊN NH NG ÁP CÁC IU KI N TH M H A HI M H A NHÂN SÂU XA LC THAY I KHƠNG AN TỒN Mơi tr ng vt ch t y u • Các khu v c ng t nguy hi m • Các cơng trình h Giĩ m nh Tình tr ng tng và tồ nhà (xốy nghèo khơng c b o v lc/giơng/bão) Kinh t a ph ng Lt l i Khơng cĩ c yu kém hi ti p c n: • Ph ơ ng th c ki m s ng Núi l a phun • Cơ c u ch u r i ro RI RO = • Quy n l c, Mc thu nh p th p Hi m ho + St l t ngu n l c Xã h i d b t n T/t d b • Quy trình th ng tn th ng Hn hán • ra quy t nh Các nhĩm c bi t ch u r i ro R=H+V Vi rút và n n • Thi u các t ch c ti a ph ơ ng dch cơn trùng Hành ng cơng chúng • Thi u PNTH • Lan tràn d ch b nh 29
30. t c các iu Mơ hình Các bi n pháp gi m b t ki n an to àn phân tán nh ng hi m h a nh t • Mơi tr ng c b o v - a im các tồ • H th ng c nh nhà an tồn báo s m - Các tồ nhà và c ơ s h t ng cĩ kh n ng • Các hàng rào ch u hi m ho iu ki n an Mc tiêu là ch n giĩ b o v nhà tồn tình hình c Gi m nh ca • Nn kinh t ki m sốt a ph ơ ng • Khơng thi t h i v ng i T i tiêu cho mnh Khơng b th ơ ng vong các vùng h n hán - Các ph ơ ng th c Thi t h n c h n ch ki m s ng c thi t • Ki m sốt l lp - T ng thu nh p 30
31. TI N TRI N C A KH N NG AN TỒN 1 2 3 GI I QUY T NGUYÊN GI M CÁC T ƯC CÁC IU GI M B T GI M B T NHÂN SÂU XA ÁP L C KIN KHƠNG AN TỒN NGUY C Ơ HI M H A TH M H A Mơi tr ng c b o v • Các khu v c Mt lo t bi n an tồn pháp gi m Phát tri n: • Các cơng trình h nh hi m h a Tng kh tng và tồ nhà cĩ kh nh t nh nng ti p c n • Các t ch c nng ch ngch u c Mc tiêu là th m h a ca các nhĩm ti a ph ơ ng tình hình c • Ki m • • a d ng hố các d b t n Giáo d c ki m sốt sốt l l t th ng v i • Tp hu n cơ h i t o thu nh p t nơng thơn • Các hàng • Các k n ng • Khơng thi t hi v ng i rào ch n giĩ • Cơ c u thích h p Kinh t a ph ng • u t c a • Khơng b bo v nhà quy n l c; mnh th ơ ng vong a ph ơ ng • • Các ngu n • Tng c ng ph ơ ng • Thi t h n Th th ng th c ki m s ng lc a ph ơ ng c h n ch • Tng thu nh p • T do báo chí • An ninh • Các tiêu Hành ng cơng lơ ng th c chu n o c chúng trong i s ng • Phịng ng a th m ca cơng chúng ha - h n hán/l c/ núi la phun/s t l t/h th ng c nh báo Câu h i ơn t p 1. Nh ng ho t ng nào c n c th c hi n qu n lý Nguy c ơ th m ho và th m h a? hãy gi i thích. 2. Hãy nêu ít nh t ba ho t ng qu n lý th m h a và gi i thích 3. Hi Qu c gia c a anh/ch dùng mơ hình l p k ho ch qu n lý nguy c ơ th m h a nào? 4. Mơ hình qu n lý nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng nào phù h p nh t cho vi c gi i quy t các nguyên nhân sâu xa c a tình tr ng d b t n th ơ ng? 31
32. NI DUNG Ch ươ ng II Gi i thi u v qu n lý nguy QU N LÝ NGUY C TH M HO cơ th m h a DA VÀO CNG NG da vào c ng (CBDRM) ng. Phịng ng a và gi m nh M
    C ĐÍCH th m h a. Mc ích c a Mơ un này là th o lu n v Phịng ng a qu n lý nguy c ơ th m h a d a vào c ng th m h a. ng các tình nguy n viên hi u ưc ng phĩ kh n vai trị và ch c n ng c a mình trong cơng tác qu n lý nguy c ơ th m h a cp. Ph c h i. M
    C TIÊU C A CH  NG Nhi m v c a Tình nguy n Kt thúc ch ươ ng này, các h c viên cĩ viên tr ưc, th : trong và sau 1. Th o lu n t m quan tr ng c a qu n lý th m h a. nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng Nh ng yêu 2. Gi i thích ưc các bi n pháp/hành ng cu v báo theo t ng nhĩm ho t ng qu n lý th m cáo. ha ưc th o lu n t i Mơ un II 3. Th o lu n và th ng nh t v nhi m v c a tình nguyn viên tr ưc, trong và sau th m ha 4. Th o lu n và th ng nh t m u ánh giá và báo cáo 32
33. Bài 1 Mc tiêu h c t p Gi i thi u v Kt thúc bài này, các h c viên cĩ th : Qu n lý nguy c ơ 1. nh ngh a qu n lý nguy c ơ th m h a Da vào C ng da vào c ng ng và nh ng c im ng (CBDRM)* chính 2. Th o lu n t m quan tr ng c a Qu n lý * Community Based Disaster Risk Manaement NCTH d a vào c ng ng Nh ng im c n ghi nh 1. Mc ích c a qu n lý NCTH d a vào c ng ng là gi m b t r i ro ti c p c ng ng b ng cách gi m b t tình tr ng d b t n th ươ ng và t ng kh n ng c a ng ưi dân trong các c ng ng 2. Qu n lý NCTH ĩng gĩp vào s tham gia và s c m nh c a ng ưi dân nh m t ưc s phát tri n b n v ng và cùng chia s l i ích 3. Trong qu n lý NCTH d a vào c ng ng, nh ng ng ưi cĩ nguy c ơ d b t n th ươ ng là nh ng i t ưng c ơ b n khi phân tích tình tr ng ca h , l p k ho ch hành ng gi i quy t tình tr ng ĩ và th c hi n các bi n pháp c i thi n tình hình 4. i tác bên ngồi cĩ vai trị h tr và t o iu ki n cho cơng tác qu n lý NCTH d a vào c ng ng và thơng c m v i nh n th c c a ng ưi dân 33
34. 1. Gi i thi u v qu n lý nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng Các ph ơ ng pháp ti n c n truy n th ng khi l p k ho ch phát tri n khơng thành cơng trong vi c gi i quy t các v n v nghèo ĩi và b t cơng b ng. Mt lý do là ng i lp k ho ch khơng th lơi kéo c s tham gia c a ng i dân và do v y các ch ơ ng trình và chính sách khơng mang tính b n vng . Cách ti p c n “t d i lên”, cĩ s tham gia c a c ng ng luơn t ng i dân làm tr ng tâm trong quá trình phát tri n. Ban u k t h p v i t ng tr ng kinh t và các mơ hình phát tri n cơng b ng, cách ti p c n d a vào cng ng cĩ s tham gia c a ng i dân hi n nay ang c l ng ghép vào nhi u ch ơ ng trình phát tri n. Ph ơ ng pháp qu n lý th m h a d a vào c ng ng ang ngày càng phù h p khi nh ng thi t h i ang ngày càng t ng do th m h a gây ra t i các c ng ng dân c . Trong su t 30 n m qua, trong khi s ng i thi t m ng gi m xu ng thì s ng i b nh h ng l i cĩ chi u h ng gia t ng. Hi m h a và nh ng thi t h i v kinh t c ng gia t ng (theo báo cáo Th m h a Th gi i nm 2002 c a Hi p h i CHT &TLL Qu c t ). Hình th c xu t hi n th m ha thay i là do các th m h a quy mơ v a và nh t ng lên áng k cùng vi s xu t hi n c a các hi m h a t nhiên và xã h i nh s t l t, l l t, hn hán và ho ho n. Trong b i c nh xu t hi n các bi u hi n th m h a này, ph ơ ng pháp qu n lý NCTH d a vào c ng ng là m t gi i pháp thay th hu hi u cho vi c qu n lý và gi m b t r i ro t i các khu v c ang phát tri n nh Châu Á. 1.1. Qu n lý Nguy c ơ th m h a d a vào c ng ng là gì (CBDRM)? Qu n lý NCTH d a vào c ng ng là m t quá trình gi m b t tình tr ng d b tn th ơ ng và nâng cao kh n ng c a ng i dân v ng n ng a ho c gi m nh , phịng ng a và ng phĩ hi m ho . Ti n hành ánh giá c n th n v nguy cơ hi m h a c a c ng ng và phân tích tình tr ng d b t n th ơ ng là c ơ s cho các ch ơ ng trình gi m nh nguy c ơ. B i vì c ng ng tham gia vào tồn b quá trình, cho nên nhu c u th c t và d tính, c ng nh các ngu n l c hi n cĩ c n c xem xét. C ng cĩ kh n ng các v n s c gi i quy t bng các bi n pháp can thi p thích h p. Vi c tham gia c a ng i dân khơng ch t p trung vào quá trình mà cịn c n i dung. iu này cĩ ngh a là c ng ng khơng ch là i t ng chính tham gia mà cịn là ngi h ng l i t quá trình gi m nh nguy c ơ th m ho và phát tri n. 34
35. a) Qu n lý NCTH d a vào c ng ng c l p lu n d a trên ba y u t th c ti n: • Khơng m t ai cĩ th hi u rõ nh ng c ơ h i và h n ch b ng chính nh ng ng i dân a ph ơ ng. • Khơng m t ai quan tâm n vi c tìm hi u các v n a ph ơ ng b ng chính c ng ng ĩ, n ơi mà s t n t i và phát tri n ang b e do . • Con ng i là m t ngu n l c phát tri n cĩ giá tr nh t và d i dào nh t ca m t qu c gia, c n c khai thác và phát tri n. b) Di ây là nh ng c im chính c a ph ng pháp qu n lý NCTH d a vào c ng ng: • Tr ng tâm qu n lý là c ng ng a ph ơ ng. Trong ph m vi c ng ng, s dành u tiên cho nh ng tr ng h p d b t n th ơ ng nh t cng nh tham gia c a h vào quá trình phân tích tình hình, l p k ho ch và th c hi n các ho t ng gi m nh r i ro. • Bn ch t c a Qu n lý NCTH là gi i quy t tình tr ng khơng an tồn và nguyên nhân g c r gây ra tình tr ng d b t n th ơ ng. Chi n l c chính là m r ng kh n ng c a c ng ng. • m r ng c ơ s ngu n l c cho c ng ng, Qu n lý NCTH d a vào cng ng ph i lơi kéo c nhièu i tác khác nhau - t c p qu c gia n c p c ơ s - cùng tham gia gi m nh r i ro th m h a. M t lo t ph ơ ng pháp ti p c n nh m gi m nh r i ro th m h a c áp d ng. • Qu n lý NCTH d a vào c ng ng là m t bi n pháp linh ho t và tiên ti n. Các bài h c t th c t s ti p t c c a vào qu n lý NCTH da vào c ng ng thơng qua chia s kinh nghi m và các cơng c c c ng ng và nh ng ng i làm cơng tác qu n lý NCTH d a vào cng ng tích l y t th c t . • Trong khi vai trị c a xã h i và chính ph r t quan tr ng, thì yêu c u cơ b n phát tri n c p c ơ s ph i là lãnh o và trách nhi m c a a ph ơ ng. H cĩ kh n ng xu t và duy trì vi c phát tri n c ng ng ca mình. • Trách nhi m thu c v t t c nh ng ng i ang s ng t i c ng ng ĩ 1.2. T m quan tr ng c a qu n lý NCTH d a vào c ng ng Di ây là nh ng im quan tr ng và phù h p c a ph ơ ng pháp Qu n lý NCTH d a vào c ng ng: 35
36. a) áp ng: cn c vào nhu c u c ơ b n và kh n c p c a c ng ng; xem xét nh n th c và u tiên c a c ng ng v r i ro th m h a và các bi n pháp gi m nh r i ro do v y c ng ng cĩ th yêu c u quy n c hng nhu c u ĩ. Qu n lý NCTH d a vào c ng ng s giúp c i thi n cu c s ng c a ph n l n ng i nghèo và mơi tr ng t nhiên. b) Các bi n pháp gi m nh nguy c ơ mang tính c tr ng c a c ng ng và c n c xác nh sau khi phân tích nguy c ơ th m h a c a cng ng (hi m ho , tình tr ng d b t n th ơ ng và kh n ng và nh n th c v nguy c ơ th m h a) c) M i liên k t gi a gi m nh nguy c ơ th m ho và phát tri n: gi i quy t các iu ki n d b t n th ơ ng và nguyên nhân gây ra tình tr ng d b t n th ơ ng d) Quá trình tham gia c a c ng ng và n i dung : m t chi n l c thơng su t t d i lên trên thành cơng bao g m s tham gia ơng o ca c ng ng vào quá trình l p k ho ch tồn di n và ra quy t nh, các ho t ng thúc y s khuy n khích. e) Kh n ng hi n cĩ và c ơ ch ng phĩ c cơng nh n: xây d ng và tng c ng kh n ng hi n cĩ và các chi n l c ng phĩ f) Liên k t: các bi n pháp tr c, trong và sau th m h a c n c c ng ng l p thành k ho ch và th c hi n; cĩ m i liên k t gi a c ng ng vi các c ng ng, t ch c và c ơ quan chính quy n khác t i các c p khác nhau, c bi t là i v i tình tr ng d b t n th ơ ng, c ng ng a ph ơ ng khơng th t mình gi i quy t c g) Tiên phong th c hi n: nh n m nh n các bi n pháp ng n ng a, gi m nh và chu n b h) Tồn di n: các bi n pháp gi m nh c ơ c u (ph n c ng, v t lý) và phi cơ c u (ph n m m, y t , giáo d c, ph ơ ng ti n ki m s ng, t ch c, v n ng, v.v ) c ti n hành; các bi n pháp ng n h n, trung h n và dài hn c th c hi n gi i quy t tình tr ng d b t n th ơ ng. i) a l nh v c và a ngành: xem xét vai trị và s tham gia c a các i tác trong c ng ng; liên k t ki n th c a ph ơ ng/b n a và các ngu n l c v i khoa h c và cơng ngh và h tr t bên ngồi; gi i quy t m i quan tâm c a các i tác tham gia, ng th i v n duy trì c m i quan tâm c ơ b n c a khu v c và nhĩm ng i d b t n th ơ ng nh t. 36
37. j) Trao quy n h n: c ơ h i l a ch n và kh n ng c a ng i dân c tng c ng; cĩ nhi u c ơ h i ti p c n và qu n lý các ngu n l c và d ch v xã h i thi t y u h ơn; tham gia cĩ ý ngh a h ơn vào quá trình ra nh ng quy t nh cĩ nh h ng n cu c s ng c a h ; qu n lý mơi tr ng s ng và mơi tr ng t nhiên; tham gia gi m nh th m h a và gi m b t nguy c ơ th m ho giúp phát tri n s t tin c a thành viên cng ng khi tham gia vào các ho t ng phát tri n k) Mang tính phát tri n: ĩng gĩp vào vi c gi i quy t và gi m b t nh ng quan h ph c t p c a các iu ki n, y u t và quá trình xu t hi n tình tr ng d b t n th ơ ng trong xã h i; quy trình qu n lý NCTH da vào c ng ng s ĩng gĩp vào vi c c i thi n liên t c m c an tồn cho c ng ng, kh n ng ph c h i ho c ng n ng a th m h a c a cng ng và xã h i, và phát tri n b n v ng. l) Mang l i nhi u c ơ h i: v giáo d c, h tr tài chính, v.v nh v y cĩ th gi i quy t c nh ng nhu c u c th t i a ph ơ ng m) Cho phép nhân r ng s thành cơng c a c ng ng: là m t y u m nh m ti p t c phát huy nh ng sáng ki n và c i thi n vi c s d ng và qu n lý các ngu n l c a ph ơ ng. Câu h i ơn t p 1. Nêu hai c im quan tr ng c a Qu n lý NCTH d a vào c ng ng 2. Ti sao qu n lý NCTH d a vào c ng ng l i quan tr ng? Cĩ liên quan n a ph ơ ng c a anh/ch hay khơng? Hãy gi i thích. 37
38. Mc tiêu h c t p Kt thúc bài này, các h c viên cĩ th : 1. Khái quát l i nh ngh a v ng n ng a và Bài 2 gi m nh Ng n ng a và 2. Li t kê các chi n l ưc ng n ng a và gi m gi m nh th m nh ha 3. Nêu ưc các ph ươ ng pháp ti p c n ng n ng a và gi m nh th m h a 4. Li t kê ưc ít nh t ba ho t ng c th ho c bi n pháp th c ti n mà m t Tình nguy n viên cĩ th th c hi n Nh ng im c n ghi nh trong bài h c: 1. Chúng ta cĩ th ng n ng a th m h a x y ra khơng? Câu tr l i là cĩ, n u chúng ta nh ngh a c chính xác th nào là th m h a. T i cp c ng ng, ng n ng a th m h a là nh ng k t qu t ng h p c a vi c gi m nh r i ro th m h a, bao g m c gi m nh hi m ho , gi m b t tình tr ng d b t n th ơ ng và xây d ng kh n ng. Mơ hình phân tán th m h a là m t mơ hình phù h p v ng n ng a và gi m nh . 2. ng n ng a c th m h a, ti n hành ánh giá nguy c ơ c a c ng ng m t cách cn th n (tình tr ng d b t n th ơ ng do hi m h a và ánh giá kh n ng- HVCA) là m t cơng vi c c n thi t nh m tìm ra các bi n pháp cĩ th ng n ch n các hi m h a tr thành th m h a . 3. Khái ni m gi m nh cho th y r ng m t s th m h a cĩ th khơng hồn tồn ng n ch n c và nh ng h u qu c a nĩi cĩ th ti p t c tn t i. Tuy nhiên, nh ng bi n pháp gi m nheh nh t nh cĩ th cĩ hi u qu ho c gi m b t tác ng tiêu c c c a th m h a. 38
39. Ng n ng a và gi m nh th m h a 1.1. Gi i thi u Ng n ng a và gi m nh th m h a là m t nhi m v to l n c a b t k m t t ch c nào và do ĩ c xem nh m t m c tiêu c a t ch c. Cơng tác này ịi hi ph i cĩ t duy chi n l c t c p qu c gia xu ng a ph ơ ng. Nĩ c n nh ng n l c ng lịng c a nh ng thành ph n liên quan (chính ph , c ng ng doanh nghi p, xã h i dân s và chính nh ng ng i dân t i c ng ng) ti các h u qu c a th m h a. Nĩ ịi h i s gi m nh hi m ho , gi m b t tình tr ng d b t n th ơ ng và xây d ng n ng l c. Chi n l c ng n ng a và gi m nh th m h a c n c l p thành m t k ho ch t ng th , ban hành và hi u l c hố các quy nh, phát tri n chi n l c, bo hi m, qu n lý mơi tr ng và giáo d c c ng ng. Ph ơ ng pháp ti p c n da vào c ng ng là cơng c phù h p nh t gi i quy t v n v tình tr ng d b t n th ơ ng, vì ĩ chính là y u t gây ra th m h a. 2.2. nh ngh a: ng n ng a và gi m nh a) Ng n ng a th m h a là b t k m t hành ng nào c th c hi n nh m xố b ho c tránh nh ng tác ng tiêu c c c a các hi n t ng t nhiên ho c do con ng i gây ra. Nĩ bao g m các bi n pháp ng n c n s xu t hi n c a các th m h a ho c ng n ch n s xu t hi n c a các hi n t ng s gây ra nh ng tác ng nghiêm tr ng t i c ng ng. Ví d : t o ra các ám mây m a ki m sốt h n hán, ki m sốt v t nuơi di t tr các àn châu ch u ho c xây d ng ê iu ng n ch n l l t. b) Gi m nh bao g m b t k m t hành ng nào c th c hi n nh m làm gi m tác ng ca th m h a t nhiên ho c do con ng i gây ra t i c ng cng ng. Tuy nhiên, m t s nh h ng th m h a cĩ th phịng tránh c, cịn m t s nh h ng cĩ th làm gi m nh , xác nh rõ v n này và tìm ra các bi n pháp cĩ th làm chuy n i ho c gi m b t hi m ho . Ví d : gi m r i ro v l sơng, c n xây d ng ê ho c b bao b o v và h th ng ki m sốt m c n c sơng cĩ th k t h p v i h th ng c nh báo l . Cĩ th khuy n khích các h gia ình gia c nhà c a và s ơ tán kh i nh ng n ơi c bi t nguy hi m và/ho c xây d ng nhà m i theo ph ơ ng pháp an tồn cĩ th ch u c các hi m h a t i a ph ơ ng. L p k ho ch s d ng t, c i thi n c ơ s h t ng cĩ th ch u c th m h a, và cĩ th cĩ các bi n pháp canh tác nơng nghi p phù h p, ít ch u nh h ng th m h a. 2.3 Quá trình ng n ng a và gi m nh th m h a (gi m b t nguy c ơ th m ho ) s d ng mơ hình phân tán Th m h a. 39
40. Các biên pháp i v i nh ng th m h a c th t i c ng ng c n c xác nh và thi t k t d a trên k t qu c a quá trình d i ây: 2.3.1. ánh giá nguy c cĩ s tham gia c a c ng ng: Giai on u tiên ph i xác nh s ki n th m h a. ánh giá nguy c ơ d a vào c ng ng cĩ 5 bc liên quan n nhau nh sau: a) ánh giá Hi m ho : xác nh kh n ng cĩ th x y ra b t k m t hi m ha t nhiên ho c hi m h a do con ng i gây ra ho c m i e do nào ti c ng ng. ánh giá bao g m c v b n ch t và di n bi n c a m i hi m h a mà c ng ng ĩ cĩ th g p ph i b) ánh giá tình tr ng d b t n th ơ ng: xác nh các y u t ch u r i ro và t i sao các y u t ĩ l i ch u r i ro (nh ng iu ki n khơng an tồn dn n các áp l c thay i là h u qu c a nh ng nguyên nhân sâu xa) c) ánh giá kh n ng: xác nh các chi n l c ng phĩ c a ng i dân; các ngu n l c s n cĩ cho cơng tác ng n ng a,gi m nh và ng phĩ kh n c p; ai s là ng i ti p c n và qu n lý các ngu n l c này d) Nh n th c c a ng i dân v nguy c ơ th m ho : xác nh nh n th c v nguy c ơ th m ho c a nh ng nhĩm i t ng khác nhau hình thành nên c ng ng ĩ; e) o l ng m c nguy c ơ th m h a c a c ng ng c n c vào nh n th c c a ng i dân. Các thành viên c ng ng ho c ngồi c ng ng cĩ nh n th c khác nhau v nguy c ơ th m h a t i c ng ng. Quá trình ánh giá r i ro c ng ng cho bi t b c ti p theo c n ph i làm gì cĩ c nh n th c chung v b i c nh nguy c ơ th m ho t i a ph ơ ng. Sau ĩ, các k t qu ánh giá th m ho cĩ s tham gia c a c ng ng s c tng h p thành các b ng bi u s d ng phân tích hi m ho , kh n ng và tình tr ng d b t n th ơ ng. D i ây là bi u m u t ng h p k t qu c a quá trình ánh giá nguy c ơ t i c ng ng: 40
41. “Nh ng áp l c” lên c ng ng d n n các th m h a: Quá trình ti n tri n c a tình tr ng d b t n th ng Làm t ng tình tr ng d b tn th ơ ng c a ng i dân Ti n tri n c a tình tr ng Mc h ng ch u hi m h a Th m h a d b t n th ng Hi m h a Phi- Các iu ki n Các áp l c thay Các nguyên nhân lip-pin Các c ng ng ch u r i ro khơng an tồn i gc r • ng t Các y u t ch u r i ro nh ng a im Thi u c ơ h i ti p c n Các chính sách d n n • nguy hi m vi các ngu n l c, vi c phân b các ngu n L l t Nhà khơng an tồn các d ch v c ơ b n, lc, d ch v , kinh t và • Hn hán Cách ki m s ng d g p th tr ng, quá trình quy n l c khơng cơng • Núi l a phun nguy hi m ra quy t nh bng trào Ngu n s ng khơng n nh S gia t ng dân s Các chính sách/c ơ c u • Ni chi n Khơng cĩ ti t ki m Thúc y xu t kh u dn n c ơ h i ti p c n • Ơ nhi m Thi u k n ng Chuy n i t ai quy n l c khơng cơng • Bo lo n Thi u các t ch c a Phá r ng bng, s thiên v v ph ơ ng Di c ch c n ng c a nhà • St l t Thi u các d ch v c ơ Lu t pháp khơng nc và quân i • Ha ho n, bn thu n l i v.v Thi u s ồn k t, Thi u các ngu n kinh H t t ng, vai trị v th ng nh t phí c a Chính ph gi i, khái ni m v Thi u hi u bi t v v.v quy n h n, t t ng hi m h a kinh t - chính tr v.v Ví d : v ánh giá Hi m h a, Tình tr ng d b t n th ng và Kh n ng ca c ng ng vùng cao t i Phi-lip-pin ánh giá ánh giá tình tr ng d b t n ánh giá kh n ng Nh n th c v r i ro c a Hi m h a th ng ng i dân • Hn hán • a hình d c • Mng l i xã h i m nh m ph thu c vào • Mc dù quân i hi n v n nm 1997- th i im kh ng ho ng ang cĩ m t t i khu v c này • 1998 do El- Phá r ng (m i e do v n cịn t n t i), • Ki n th c/k n ng tìm ki m và chu n nino; l ng • Khơng cĩ t i tiêu nh ng ng i dân ã coi h n ma khơng b các mùa v khai hoang hán là hi m h a chính. • u Thi u các cơng c s n xu t nơng • Cĩ nhu c u cao v h c h i nh ng k Th m chí, trong nh ng th i im bình th ng h ph i • nghi p và v t kéo thu t canh tác m i Chu t i m t v i vi c thi u th n • hồnh hành Thi u các d ch v c ơ b n • Mt s nơng dân ã chuy n i sang hình lơ ng th c. H n hán và các trong su t • th c nh canh c phân vùng hi m ho kéo theo v n ti p th i gian Mt v ngơ m t n m tc làm suy y u nh ng nhu hn hán • • Tr em thi u dinh d ng Mc dù tình tr ng di c theo mùa c a cu c ơ b n h cĩ th t n nam gi i cịn t n t i, nh ng h cĩ trách • Dch s i ti • Thi u l ơ ng th c kinh niên nhi m v i các ho t ng t i c ng ng trong th i (CBO) • Thi u th n l ơ ng th c c gian h n • Ph thu c vào k thu t t n ơ ng xác nh là v n tr ng hán làm r y • Các t ch c c ng ng xây d ng nh ng tâm. B t k m t hi m h a • quy nh v “ t phá làm n ng r y” nào làm cho kh n ng ph c “Ch • Quân i yêu c u các khu v c t p nh m tránh hi n t ng phá r ng quân phi t” hi ph ơ ng ti n ki m s ng luy n ca h t i t h ơn. 1995-1996; • Mng l i liên k t ch t ch các t ch c ném bom • Thi u s quan tâm c a chính ph cng ng ph n i vi c chi m t c a ti các làng quân i • Cơ l p v i th gi i bên ngồi • Liên l c v i các t ch c Phi chính ph v nhân quy n và các t ch c truy n thơng Ngu n: Trung tâm PNTH Châu Á, QLTH DV C -10 Tài li u ơn t p dành cho h c viên 41
42. 2.3.2. Xác nh các chi n l c ng n ng a và gi m nh 2.3.2.1. Gi m b t/gi m nh Hi m ho Kt h p các bi n pháp c ơ c u (ph n c ng) và các bi n pháp phi c ơ c u (ph n m m). Bao g m xây d ng ê iu; cĩ k ho ch s d ng t và quy nh v phát tri n t i nh ng khu v c cĩ nguy co hi m ho , nh c m xây dng trên các vùng l và d c theo b bi n; th c thi lu t xây d ng và các quy nh v mơi tr ng; th c hi n các bi n pháp an tồn cơng c ng nh liên t c bo d ng ng xá, c ng thốt n c, p n c; trang b và phân b các trang thi t b ; nâng c p c ơ s h t ng và thi t k m i các cơng trình xây d ng nh nhà ho c các tồ nhà; qu n lý vùng ven bi n, nh khơi ph c các c n cát và các bi n pháp an tồn c ng bi n; và l p k ho ch qu n lý r i ro th m ha tồn di n, phịng ng a và khơi ph c Ci thi n cơng tác phịng ng a th m h a theo mùa. Phịng ng a các lo i hi m h a c n luơn trong t th s n sàng t i các c ng ng. Do hi m h a khĩ cĩ th tránh kh i, cho nên c ng ng c n c chu n b k p th i ng phĩ khi cĩ hi m h a x y ra. 2.3.2.2. Gi m b t tình tr ng d b t n th ơ ng Tơ ng t , mơ hình H i t th m h a s giúp chúng ta hi u c tình tr g d b t n th ơ ng c hình thành nh th nào, Mơ hình phân tán Th m h a ã giúp chúng ta hi u c làm th nào gi m nh r i ro (Xem Ch ơ ng I, Bài 3) . Mơ hình này cho th y các quá trình chuy n i t các iu ki n khơng an tồn thành các iu ki n an tồn, ph ơ ng th c ki m s ng khơng n nh sang ph ơ ng th c ki m s ng n nh và c ng ng d b t n th ơ ng tr thành cng ng cĩ kh n ng và ph c h i. a) To ra các iu ki n an tồn. N u các iu ki n khơng an tồn chuy n thành các iu ki n an tồn thì c n ph i cĩ các ho t ng làm gi m b t nh ng áp l c thay i, vì nh ng áp l c này tr c ti p ho c gián ti p gĩp ph n gây ra s phát tri n c a tình tr ng d b t n th ơ ng b) Gi m b t “nh ng áp l c” : Các bi n pháp làm gi m áp l c c ng là nh ng ho t ng phát tri n c ơ b n, cĩ th c th c hi n nh m làm gi m b t áng kêt nh ng thi t h i v ng i và c a trong các th m h a tơ ng lai. Các bi n pháp này bao g m xu t các ho t ng t o thu nh p và h tr th tr ng cho s n ph m, b o v mơi tr ng, l p k ho ch và qu n lý s d ng t, tham gia vào quá trình ra quy t nh v chính tr , v.v 42
43. c) Gi i quy t nhng nguyên nhân sâu xa c a tình tr ng d b t n th ơ ng . Bao g m t ng c ng kh n ng ti p c n và qu n lý c a nhĩm d b t n th ơ ng i v i các ngu n l c và c ơ c u quy n l c. Vi c này th ng c th c hi n thơng qua v n ng thay i và c i cách h th ng chính tr , kinh t - xã h i. Ví d : các ch ơ ng trình c i cách ru ng t và àm phán hồ bình trong các cu c xung t. 2.3.2.3. Tng c ng kh n ng a) Cng c các chi n l c ng phĩ. Cĩ ngh a là hi u bi t v kinh nghi m và chi n l c ng phĩ tr c ây c a ng i dân c n c tích lu gi i quy t các hi m h a và c ng c c ơ ch ng phĩ tích c c. b) Tng c ng ngu n ki m s ng. Liên quan n phân tich ngu n l c nào cĩ s n và c c ng ng s d ng gi m nh nguy c ơ th m h a và ai cĩ th ti p c n và qu n lý ngu n l c này. M c ti p c n c a h gia ình và c ng ng do m c ngu n l c xác nh nh cĩ bao nhiêu và khu v c nào. Các ngu n l c c a ng i dân c xác nh bi c ơ c u và quy trình ho t ng trong m t H i; H i cĩ th cung c p ho c t ch i cung c p c ơ h i ti p c n các ngu n l c c n c vào a v , tính ch t, gi i tính, trình h c v n, tơn giáo ho c ch ng t c c a ng i dân. Các c ơ quan phát tri n và chính ph cĩ th cung c p h tr tr c ti p ho c gián ti p t ng c ng ngu n l c c a ng i dân nh m tng thêm s l a ch n và c ơ h i ki m s ng t t h ơn. 2.4. Các Chi n l c Ng n ng a và Gi m nh 2.4.1. Lp k ho ch – cĩ th gi m b t tác ng c a hi m ho . Bao g m c a các k t qu ánh giá nguy c ơ th m ho cĩ s tham gia c a cng ng vào k ho ch gi m nh nguy c ơ th m ho g m c quá trình nêu trên. l p k ho ch cĩ th g m các ho t ng ngồi kh nng c a c ng ng nh iu ch nh k ho ch phát tri n nhà và ơ th khi xem xét các hi m ho , xây d ng các khu nh c m i, k ho ch tr ng r ng, qu n lý nơng nghi p, a d ng hố kinh t , s b o v c n n kinh t tránh c nh ng nh h ng t nhiên, và phát tri n các ho t ng phịng ng a th m h a trong ph m vi qu c gia . 2.4.2. Chính sách và các quy nh - xây d ng và t ng c ng tính hi u lc các chính sách và lu t iu ch nh hi n hành nh m h tr nh ng nhà qu n lý và l p k ho ch th m h a. Lu t này bao g m phân vùng, s d ng t, lu t xây d ng và các tiêu chu n th c hi n. 2.4.3. Phát tri n chi n l c và u t - khuy n khích và phát tri n ngồi vùng hi m h a b ng cách u t ho c t o mơi tr ng u t thu n li t i nh ng vùng ít b t n th ơ ng h ơn. 43
44. 2.4.4. Bo hi m - là m t bi n pháp kinh t , cĩ th ĩng m t vai trị quan tr ng trong vi c gi m b t nh ng h u qu thi t h i ch m ho . B o hi m cĩ th cĩ nh ng tác ng ph c th hi n trong vi c gia tng các c ơ h i vi c làm. Nhu c u và s c mua hàng hố n i a s thúc y kinh t t nh ng vùng b nh h ng b i th m h a. 2.4.5. Qu n lý mơi tr ng – các ho t ng nh tr ng r ng, qu n lý thu li cĩ th ng n ng a ho c gi m nh nh ng tác ng c a hi m ho . 2.4.6. Thơng tin cơng c ng và giáo d c - qu n lý hi m h a hi u qu ịi hi ng i dân ph i c thơng báo c bi t là nh ng ng i s ng t i nh ng vùng cĩ nguy c ơ. Các thơng tin nh lo i hi m ho , tác ng, và các bi n pháp gi m b t tác ng và nh ng hành ng cĩ th th c hi n s r t cĩ ích cho nh ng c ng ng ch u r i ro. 2.4.7. T ch c c ng ng – là m t quá trình giáo d c ng i dân c duy trì liên t c nh m phát tri n nh n th c quan tr ng c a h v nh ng iu ki n ang t n t i; t ch c ng i dân gi i quy t cĩ hi u qu và hi u su t các v n kh n c p và dài h n; và huy ng h phát tri n kh n ng và s n sàng ng phĩ v i nh ng tình hu ng kh ng ho ng và th c hi n các bi n pháp áp ng nhu c u kh n c p nh m gi i quy t các v n lâu dài c a mình. 2.4.8. Ph ơ ng pháp ti p c n ng n ng a và gi m nh a) Ti p cn t trên xu ng d i – ch cĩ s tham gia c a các c ơ quan chính quy n t p trung v i quy mơ l n và cĩ các gi i pháp cơng ngh cao. Các ti p c n nh v y t p trung vào nh ng thay i mang tính v t lý ch khơng mang tính xã h i khi xây d ng các nguơng l c. Yêu c u và nhu c u c a c ng ng b nh h ng th ng b b qua. b) Ti p c n d a vào c ng ng - gi i quy t nh ng nguyên nhân sâu xa ca tình tr ng d b t n th ơ ng và nh ng tác ng v kinh t -xã h i ca các th m h a n c ng ng ch u r i ro. Quá trình ra quy t nh cĩ s chia s v i ng i dân và các t ch c t i c ng ng. 2.4.9. Tình nguy n viên cĩ th ĩng gĩp gì cho cơng tác ng n ng a và gi m nh th m h a? Mt s ví d v nh ng ĩng gĩp c a Tình nguy n viên: • Tham gia vào các cu c h p t i c ng ng và a vào ch ơng trình cu c h p nh ng v n v th m h a c a c ng ơng • Tham gia vào t ch c t i c ng ng 44
45. • T ch c h ng d n qu n lý th m h a cho các thành viên trong c ng ng • Giúp ng i dân nh n th c v m i quan h gi a hành ng c a h v i mơi tr ng và nguyên nhân d n n th m h a. Ví d : v t rác b a bãi, hút thu c là, v.v • Các ho t ng c a c ng ng nh xây d ng t ng h l u ho c các bao cát, v.v • Gây gu cho các ch ơ ng trình ng n ng a th m h a t i c ng ng. Câu h i ơn t p 1. Anh/ch ch cĩ th ng n ng a c th m h a hay khơng? Hãy gi i thích lý do. 2. Nêu nh ng ví d v ph ơ ng pháp gi m nh hi m h a 3. Li t kê quá trình ánh giá nguy c ơ cĩ s tham gia c a c ng ng 4. Các chi n l c ng n ng a/gi m nh th m h a là gì? 5. K tên hai ph ơ ng pháp ti p c n ng n ng a/gi m nh th m h a 6. Nêu ít nh t 3 hành ng m t tình nguy n viên cĩ th giúp ng n ng a và gi m nh th m h a. 45
46. Mc tiêu h c t p Kt thúc bài này, các h c viên cĩ th : Bài 3 1. Trình bày ưc m c tiêu và m c ích c a phịng Phịng ng a ng a th m h a th m h a 2. Nêu ưc t m quan tr ng c a l p k ho ch phịng ng a th m h a 3. Mơi t ưc t m quan tr ng c a các n i dung : (L p k ho ch phịng ng a th m h a, Nh n th c c ng ng, C nh báo s m, iu ph I,Huy ng ngu n l c, Qu n lý thơng tin, Y t , Cung c p n ưc và v sinh, Dinh dưng và c u tr l ươ ng th c, Nhu c u và ánh giá kh nng, S ơ tán và qu n lý trung tâm s ơ tán, Nhà và k ho ch t i ch trong các tình hu ng kh n c p, H u c n, Sơ c u, Tìm ki m và c u h .) 4. Nêu ưc ít nh t m t hành ng v phịng ng a th m h a mà Tình nguy n viên cĩ th ti n hành h tr cơng tác phịng ng a. Nh ng im c n ghi nh 1. Nh r ng khơng ph i m i hi m h a u cĩ th phịng ng a và gi m nh , phịng ng a kh n c p là m t thành ph n quan tr ng trong cơng tác qu n lý r i ro. 2. Mc tiêu c a phịng ng a là t ưc m c s n sàng ng phĩ ngày càng t ng trong c ng ng v i b t k tình hu ng nào ịi h i ng phĩ kh n c p. 3. Lp k ho ch phịng ng a cĩ vai trị quan tr ng i v i nh ng ng ưi tham gia qu n lý th m h a. 4. Phịng ng a bao g m nh n th c c ng ng, c nh báo s m, iu ph i, qu n lý thơng tin, huy ng ngu n l c, y t , cung c p n ưc và v sinh, dinh d ưng, s ơ tán, nhà và k ho ch t i ch trong tình hu ng kh n c p, h u c n, s ơ c u và tìm ki m và c u h . 5. Lp k ho ch phịng ng a t t s giúp ng phĩ kh n c p thành cơng, cĩ ngh a là tác ng thi t h i do hi m h a gây ra ưc t i thi u hố thơng qua các ho t ng và c ơ ch ng phĩ ưc iu ph i t t và hi u qu . 6. Ch ươ ng trình phịng ng a là m t ph n c a các ho t ng a l nh v c mang tính dài h n, cĩ s tham gia iu ph i v qu n lý tình hu ng kh n c p t trung ươ ng n a ph ươ ng. 46
47. 3. Phịng ng a th m h a 3.1 nh ngh a - M c tiêu và m c ích c a phịng ng a th m h a : Phịng ng a th m h a là các bi n pháp c th c hi n nh m chu n b và h n ch tác ng c a th m h a. iu này i h i ph i d ốn - n u cĩ th - tình tr ng d b t n th ơ ng, cách ng phĩ c ng nh gi i quy t t t nh ng h u qu ca th m h a. Phịng ng a th m h a c xem là m t m c tiêu tồn di n và phù h p nh t ch khơng ph i là m t ch ơ ng trình hay m t giai on c bi t cn th c hi n tr c khi ng phĩ th m h a. Phịng ng a th m h a là m t quá trình liên t c, ịi h i s ĩng gĩp c a nhi u l nh v c khác nhau. Phịng ng a th m h a bao g m nh ng m c tiêu sau ây: • Tng c ng tính hi u qu , hi u su t và tác ng c a c ơ ch ng phĩ kh n c p t a phơ ng n trung ơ ng. Cơng tác này bao g m phát tri n h th ng d báo và c nh báo, giáo d c và t p hu n cho các cán b và ng i dân ch u r i ro, t p hu n các nhĩm s ơ c u và ng phĩ kh n c p, xây d ng các chính sách ng phĩ kh n c p, các tiêu chu n, t ch c ho t ng và l p k ho ch th c hi n. • Tng c ng cơng tác phịng ng a th m h a t i c ng ng thơng qua giáo d c, chu n b và h tr ng i dân a ph ơ ng t chu n b c ơ ch ng phĩ cĩ th gi i quy t các tình hu ng kh n c p th m h a • Phát tri n các ho t ng cĩ th giúp gi i quy t nh ng r i ro hàng ngày và ng phĩ v i th m h a nh y t , s ơ c u và phúc l i xã h i Các ho t ng Phịng ng a 3.2. Nh n th c c ng ng: • Nh m m c ích t ng ki n th c c a c ng ng v r i ro th m h a, k ho ch phịng ng a và các bi n pháp gim nh và phịng ng a th m h a trên th c t c a các h gia ình, bao g m nh ng tín hi u c nh báo. ng th i c ng nh m m c ích t o ra nh ng thay i v thái và hành vi c a ng i dân. • Là m t quá trình tuyên truy n thơng tin, qua ĩ, ng i dân s ng t i nh ng vùng cĩ nguy c ơ hi m h a cĩ th nh n th c và hi u r ng h ang s ng nh ng khu v c cĩ r i ro, bi t c nh ng m i nguy hi m c th mà h cĩ th g p ph i và a ra các thơng tin c nh báo, và bi t c nh ng hành ng c n thi t ph i tri n khai b o v cu c s ng và h n ch m c th p nh t nh ng thi t h i v tài s n. 47
48. • Giúp cho ng i dân hi u v các hi m ho , gi m b t tình tr ng d b tn th ơ ng và t ng kh n ng hi n cĩ ti n hành hàng lo t ho t ng phịng ng a th m h a. 3.2.1 c im c a nh n th c c ng ng a) Quá trình liên t c - Nh n th c c ng ng là m t quá trình liên t c, khơng ơ n gi n ch là m t nhĩm cơng c nh áp phíc, tài li u gi i thi u, v.v b) Cĩ s tham gia c a c ng ng – Nhĩm i t ng là nh ng ng i tham gia tích c c vào các khâu thi t k và th c hi n ch ơ ng trình, quan h i tác v i các cá nhân cĩ nh ng k n ng chuyên mơn c n thi t. c) c tr ng c ng ng – ánh giá nh ng hi m h a c th là c ơ s c n thi t cho vi c phát tri n các ch ơ ng trình nh n th c c ng ng. d) Nhĩm i t ng c th - Ph i c n c vào nhu c u c a nh ng nhĩm s d ng thơng tin c th , và nh ng thơng tin này ph i c n thi t i v i h (ph n , tr em, và ng i dân b n a). e) Là m t b ph n liên k t c a h thơng ng phĩ và c nh báo a ph ng. 3.2.2 Các b c trong ch ơ ng trình nh n th c c ng ng a) Hình thành nhu c u • Ng i dân bi t gì v nh ng hi m h a cĩ th x y ra v i h ? • Ng i dân làm gì phịng ng a nh ng hi m h a ĩ? Các bi n pháp phịng ng a cĩ y khơng? • Ng i dân cĩ hi u ý ngh a c a cơng tác c nh báo khơng và h c n làm gì khi nghe th y nh ng thơng tin ĩ? b) Lp k ho ch ch ng trình Xác nh các nhĩm I t ng. I t ng nào c thơng báo? I t ng nào d b t n th ơ ng nh t? Thĩi quen và s thích c a các I t ng này v cách ti p nh n thơng tin, ph ơ ng ti n truy n thơng ph bi n nào c s dng ti p nh n thơng tin? • Xác nh hành vi c a ng I dân tr c và sau tác ng c a th m h a. • Xác nh các y u t quan tr ng c a ch ơ ng trình. Lo I hình hi m h a nào và tác ng c a chúng là gì? I t ng nào tham gia th c hi n? Làm th nào xây d ng kh n ng t l c và n m v ng nh ng kinh 48
49. nghi m b n a? Làm th nào duy trì b n v ng nh ng k t qu t c? • Xác nh ph ơ ng ti n truy n thơng, qua ĩ các nhĩm I t ng cĩ th hi u các thơng tin nh n c. • Các v n liên quan khác. c) Ngun l c: Li t kê nh ng ngu n l c c n thi t và nh ng ngu n tìm ki m d) Th c hi n e) ánh giá f) Ci ti n ch ng trình 3.2.3 Tình nguy n viên cĩ th ĩng gĩp gì cho cơng tác nâng cao nh n th c c ng ng? • Tham gia vào các cu c h p t i c ng ng • Tham gia vào các nhĩm tho lu n t i c ng ng • Làm các thơng báo dán t ng, b n tin và t r ơi • Vi t/t o ra các v k ch th hi n các tình hu ng th m h a • Phân phát t r ơi cĩ s n, tài li u, s tay, s thơng tin, sách và hình h a • T ch c các di n àn • Các bài phát bi u tr c cơng chúng, th g i cho biên t p viên, các bài báo trên các ph ơ ng ti n báo vi t • Tham gia vào ch ơ ng trình phát thanh 3.3. Cnh báo s m • Cnh báo s m truy n t i các thơng tin n v i cá nhân, h gia ình, nhĩm ng i và c ng ng nh m thơng báo v m i nguy hi m ang th ng tr c và c n làm gì ng n ng a, phịng tránh ho c gi m thi u thi t h i. • ho t ng c nh báo s m cĩ hi u qu , thơng tin c n c th v hi m ha và i t ng c n chú ý; a ra các hành ng c n th c hi n; thơng báo v nh ng nh h ng cĩ th x y ra mà khơng l ng tr c c. • ho t ng c nh báo cĩ hi u qu , tồn b c ng ng ph i hi u rõ ý ngh a c a nh ng bi u t ng và m u c s d ng. Các bài luy n t p cn c th c hi n th ng xuyên ki m tra h th ng c nh báo s m và phịng ng a th m h a c a c ng ng. 49
50. 3.3.1 M c tiêu c a c nh báo s m • Nh m thơng báo cho ng i dân v nh ng r i ro, các y u t ch u r i ro, mơi tr ng và các nhu c u ti m n ng; • Nh m thơng báo các ph ơ ng ti n b o v , các ph ơ ng ti n phịng ng a, các ph ơ ng ti n gi m nh , và các ph ơ ng ti n ng phĩ v i hi m ho ; • Hng d n/ nh c nh ng i dân c n ph i làm gì, khi nào và th c hi n nh th nào i v i t ng cá nhân và c ng ng, và cĩ th s ơ tán i âu trong tr ng h p kh n c p. 3.3.2 Hình th c a và/ho c ti p nh n thơng tin c nh báo s m • Các cu c h p t i thơn xĩm/c ng ng • Thơng báo/áp phíc/b ng tin • Các thơng ip b ng l i ho c tranh nh • Hình h a /bi u t ng • Phát thanh • Phim nh • Các kênh truy n thơng và hình th c truy n thơng b n a • Nh ng iu c n chú ý khi c nh báo s m • Thơng báo cho ng I dân v các giai on c nh báo khác nhau và ý ngh a c a t ng giai on. • Thơng báo và c p nh t cho c ng ng v thơng tin d báo và c nh báo ca các c ơ quan ho c nhĩm giám sát c ng ng b ng cách s d ng nh ng bi u t ng ho c âm thanh mà m I ng I u cĩ th hi u c. • “Các b ng tin” cĩ th t t I nh ng vùng/khu v c chi n l c ho c n ơi cơng c ng nh c a nhà th , tr ng h c, cơng s , trên núi ho c nh ng khu v c cao, các ph ơ ng ti n giao thơng/nhà kho, ho c nh ng n ơi ng I dân th ng xuyên qua l I ho c t t p. • T ch c m t Ban ph trách thơng tin. Nhi m v c a ban này là theo dõi và chu n b thi t b truy n thơng tin v c nh báo/d báo ho c theo dõi m I di n bi n hi m h a (t nhiên và do con ng I gây ra). Lu ng thơng tin c n m b o rõ ràng. • Xác nh vai trị và nhi m v . Vi c mơ t vai trị và trách nhi m c a t ch c s t o thu n l I cho các tr ng nhĩm, iu ph I viên, và các t ch c khi tham gia. 50
51. • Cnh báo ph I nêu c th v khu v c, I t ng/l nh v c, hi m ho , cn c vào ánh giá hi m ho , kh n ng và tình tr ng d b t n th ơ ng tI c ng ng. • Cng ng c n bi t c ý ngh a c a các hành ng s th c hi n (s n sàng, b t u và ti n hành). Ho c hành ng c xu t c n c th nh : ĩng gĩi c, di chuy n n n ơi t p trung ho c di chuy n n nơi s ơ tán. • Cnh báo c n c a ra theo nh ng hình th c ơn gi n và theo ngơn ng a ph ơ ng. Ví d “CHÚ Ý: Bà con c a làng CT chú ý: Theo thơng tin c nh báo m I nh t v (cnh báo kh n c p), C ơn bão Renian cĩ th s i qua khu v c c a chúng ta trong vịng 24 gi t i. D báo n c l s tràn qua Sơng Ti n và làm ng p l t Làng CT , khu v c g n sơng . Làng CT s b ng p trong n c l , nh n chìm nhà c a và vùng canh tác t I a là 5 mét n c. Tt c bà con c n di d I lên các khu v c s ơ tán ã quy nh. Khi s ơn tán, cn mang theo nh ng v t d ng sau ây: l ơ ng th c, dùng un n u, chi u và n c. T t c gia súc s c s ơ tán lên khu v c nh i. Bà con cĩ 3 ti ng ng h chu n b tr c khi t ch c s ơ tán. Bà con t p trung t I sân kho làng, t I ĩ các ph ơ ng ti n v n chuy n s a bà con lên vùng s ơ tán t p trung. Theo d báo, m c n c l s rút trong vịng ba ngày. Bà con cĩ th tr v nhà vào ngày 4 tháng 11” 3.3.3 Tình nguy n viên cĩ th ĩng gĩp gì cho cơng tác c nh báo s m. • Tình nguy n viên cĩ th là thành viên c a ban theo dõi và thơng tin • Tham gia a ra thơng tin c nh báo • H tr s ơ tán n u c n thi t • H tr xây d ng thơng tin c nh báo theo ngơn ng a ph ơ ng ng i dân cĩ th hi u c 3.4. iu ph i iu ph i là m t quá trình liên t c. B n ch t c a m i quan h iu ph i tùy thu c vào nh ng v n mà các t ch c tham gia ch p nh n. Khơng th áp 51
52. dng m t mơ hình duy nh t. iu quan tr ng khơng ch thúc y các m i liên k t trong th i gian xu t hi n các tình hu ng kh n c p mà quan tr ng h ơn là c tr c khi xu t ki n các hi m ho . • Cơng tác phịng ng a và các ho t ng c u tr c n t o c ơ h i t t cho cng ng và các t ch c t ng c ng h p tác và xây d ng kh n ng cho nhân viên và tình nguy n viên c a mình. • Khơng cĩ t ch c nào ho t ng ơn l cĩ th gi i quy t c m c ph c t p c a nh ng nhu c u liên quan n phịng ng a và ng phĩ th m h a. 3.4.1 iu ph I c n xem xét nh ng v n sau ây: • Mi t ch c ho c lãnh o c a c ng ng ph I cam k t th c hi n vì mc tiêu chung; • Xây d ng m c tiêu nhĩm, và tuyên b v nhi m v m t cách c th và rõ ràng ngay t u d án; • Xác nh các thơng s iu ph I; • Quy t nh và duy trì h tr c a lãnh o c p trên v I c ơ quan ra quy t nh; • Xây d ng lịng tin l n nhau. C g ng xố b các v n khúc m c ngay t u; • Khuy n khích các thành viên tham gia; • Xây d ng nh ng thu t ng chung; • Thơng báo cho các thành viên v lo I hình d ch v mà m I t ch c/c ơ quan cung c p; • Vai trị c a t ch c mình, và m I liên h v I các t ch c tham gia khác; • Nh ng u tiên c a tồn b nhĩm. Th a nh n m I nhĩm cĩ m t lo t nh ng u tiên khác nhau c n xem xét, nh ng ph I duy trì m c d quan tr ng nh nhau v nhĩm cơng tác c a m I c ơ quan; • Linh ho t và s n sàng tr c nh ng kh n ng cĩ th x y ra, nh ng s ki n khơng l ng tr c và nh ng c ơ h I m i. iu ch nh cho phù h p vI nh ng thay I n u c n thi t; • a ra nh ng khuy n khích thích áng các thành viên tham gia vào các cu c h p; 52
53. • B nhi m m t ng I ch to cĩ kh n ng; • Quy nh h ng d n ho t ng; • Lu ng thơng tin; • Th i gian và k ho ch th c hi n; • Duy trì thơng tin liên l c th ng xuyên: các cu c h p, cơng v n, liên lc in tho I gi a các thành viên; • Tin t ng, iu hành và cĩ trách nhi m c a m I t ch c tham gia; Thu c m t s n ph m ho c k t qu c th nh m th hi n c nh ng n lc c a nhĩm. Chia s gi a các thành viên và cùng chúc m ng nhau v nh ng thành qu t c. 3.4.2 Nh ng thu n l i c a cơng tác iu ph i: a) Tính hi u su t, hi u qu v chi phí và t c ng phĩ c c i thi n. Nu các t ch c b t u quá trình chia s thơng tin ngay tr c khi m t tình hu ng kh n c p x y ra ho c ngay sau ĩ, thì ho t ng iu ph i cĩ th c i thi n tính hi u qu trong ng phĩ th m h a b) Ch ng trình khung ra nh ng quy t nh chi n l c i v i các vn cùng quan tâm. Thơng qua c ơ ch iu ph i, m i t ch c ng phĩ u cĩ c ơ h i xác nh nhu c u c a tình hu ng kh n c p và tham gia vào m t quy trình chi n l c cĩ t ch c. c) Mt ph ng pháp ti p c n ng phĩ th m h a th ng nh t. Nu cơng tác ng phĩ th m h a khơng c iu ph i thì cĩ th d n n tình tr ng cnh tranh các ngu n l c, xung t ho c m t lịng tin - t t c iu này s nh h ng nghiêm tr ng n l i ích c a nh ng ng i b nh h ng th m ha. d) Xố b kho ng cách và ch ng chéo gi a các d ch v trong khi áp ng nhu c u c a nh ng ng i b nh h ng . N u các t ch c khơng thành cơng trong cơng tác iu ph i, s d n n tình tr ng thi u ho c ch ng chéo v d ch v và ngu n l c khi áp ng nhu c u c a nh ng ng i b nh h ng. e) Phân cơng trách nhi m h p lý c n c vào l i th so sánh c a t ch c. t c hi u qu cao nh t, các ho t ng c iu ph i c n xét n li th so sánh c a m i t ch c t ơ ng ng, iu này m b o c s h tr nhân o cơng b ng và trung l p, qua ĩ tính hi u qu v qu n lý khơng ng ng t ng lên, các bên chia s quan im v nh ng k t qu tt nh t cĩ th t c trong m t tình hu ng c th , cĩ cách ti p c n th ng 53
54. nh t v c p phát d ch v , và s tin t ng c a nhà tài tr s là c ơ s cĩ y các ngu n l c nh m t c nh ng k t qu mong mu n. 3.4.3 iu ki n tiên quy t c a cơng tác iu ph i • iu ph i là m t quá trình ch cĩ th th c hi n t t nh t khi m b o s tham gia c a các bên, cơng b ng và minh b ch 3.4.4 B n ch t c a cơng tác iu ph i • Chia s thơng tin: g p ít khĩ kh n nh t, t c nh ng k t qu quan tr ng nh ng b h n ch ; • Cng tác; • Xây d ng k ho ch chi n l c chung: g p nhi u khĩ kh n nh t, nh ng t c nh ng k t qu cao nh t. 3.4.5 Nh ng v n trong cơng tác iu ph i: • Quan liêu; • Thi u s c m nh con ng i và bí quy t cơng ngh ; • Hn ch v ngu n v t l c và tài chính; • Thi u s tham gia; • Khơng cĩ nh ng k t qu c th , m c dù cĩ r t nhi u cu c h p; • Ch ng chéo v các d ch v ; • Thi u thơng tin liên l c. 3.4.6 Tình nguy n viên cĩ th ĩng gĩp gì h tr cơng tác iu ph i? • Tham gia vào các cu c h p; • Th ng nh t các v n b n; • Báo cáo h i qu c gia. 3.5. Qu n lý thơng tin. • Thu th p thơng tin và báo cáo là nh ng cơng vi c c n thi t c a b t k mt t ch c nào khi tham gia l p ch ơ ng trình phịng ng a và ng phĩ th m h a. • Mt h th ng thơng tin hi u qu s cung c p nh ng thơng tin ch n l c, phù h p v i nhu c u c a ng i ra quy t nh c th . ng th i, h th ng thơng tin ĩ cịn xác nh c nh ng v n c th và các gi i pháp cĩ th l a ch n, và giúp ng i s d ng a ra nh ng l a ch n hp lý cho hành ng c n th c hi n. H th ng thơng tin khơng c 54