Học thuyết gắn bó của John Bowlby và những lưu ý trong việc chăm sóc trẻ

Nội dung text: Học thuyết gắn bó của John Bowlby và những lưu ý trong việc chăm sóc trẻ

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Phạm Hoài Thảo Ngân ___ HỌC THUYẾT GẮN BÓ CỦA JOHN BOWLBY VÀ NHỮNG LƯU Ý TRONG VIỆC CHĂM SÓC TRẺ PHẠM HOÀI THẢO NGÂN* TÓM TẮT Học thuyết gắn bó đề cập mối quan hệ giữa trẻ với cha mẹ trong những năm đầu đời, đặc biệt là với mẹ, và tác động của mối quan hệ đó đến sự phát triển của trẻ. John Bowlby, “cha đẻ” của học thuyết gắn bó, cho rằng mối quan hệ gắn bó giữa trẻ và cha mẹ đã bắt đầu ngay khi trẻ vừa ra đời và duy trì sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến suốt cuộc đời trẻ. Bài viết hướng đến các đối tượng đang thực hiện công việc chăm sóc trẻ với mục đích tìm hiểu những nội dung chính yếu của học thuyết gắn bó để tìm cách cải thiện chất lượng mối quan hệ tương tác giữa trẻ với cha mẹ nói riêng và chất lượng sống của trẻ nói chung. Từ khóa: học thuyết gắn bó, John Bowlby, mối quan hệ giữa trẻ với cha mẹ, người chăm sóc, chăm sóc trẻ. ABSTRACT John Bowlby’s attachment theory and some notes in childcare Attachment theory explains early parent-child relationship, especially maternal relationship and how it influences on child development. John Bowlby, the founder of attachment theory, believes that attachment begins at birth and has tremendous impacts throughout a person’s life. This article aims at those who work with children, in hope of studying the main contents of the attachment theory to help improve the quality of the interactive relationship between parents and the child, in particular, and children’s life quality, in general. Keywords: attachment theory, John Bowlby, parent-child relationship, caregivers, child care. 1. Đặt vấn đề thế giới nội tại ấy phần nào sẽ quy định Học thuyết gắn bó là một trong nhận thức, thái độ, hành vi của trẻ trong những học thuyết đáng chú ý của thế kỉ tương lai đối với cuộc sống và những mối XX đã nhận được nhiều sự quan tâm từ quan hệ liên cá nhân xung quanh mình. các nhà nghiên cứu tâm lí học trẻ em. Điều này đã được minh chứng bằng các Mối quan hệ với cha mẹ là mối quan hệ nghiên cứu của Mary Ainsworth, Cindy xã hội đầu tiên trong đời mà trẻ có. Mối Hazan, Phillip Shaver về sự ảnh hưởng từ quan hệ ấy lưu dấu trong tâm trí trẻ kiểu gắn bó của trẻ với cha mẹ những những trải nghiệm đầu tiên về mối dây năm đầu đời lên kiểu gắn bó trong quan liên kết với thế giới bên ngoài, hình thành hệ tình yêu khi trẻ trưởng thành và cách nên thế giới nội tại của trẻ. Cũng chính nuôi dạy con cái khi sau này cũng trở thành cha mẹ [6]. Học thuyết gắn bó đã góp thêm một hướng lí giải mới về những * HVCH, Trường Đại học Sư phạm TPHCM nét tính cách ở người trưởng thành khi 147
2. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ yêu và khi làm cha mẹ với việc người đó Nhà tâm lí học người Anh John được đáp ứng hay không về sự gắn bó Bowlby (1907-1990) được xem là người với người chăm sóc trong những năm đầu đầu tiên đưa khái niệm “sự gắn bó” vào đời. Thông qua việc nhấn mạnh tầm quan tâm lí học. Sự gắn bó được ông định trọng của mối quan hệ đầu đời giữa trẻ và nghĩa là “những liên kết tâm lí bền vững người nuôi dưỡng, học thuyết gắn bó đã giữa con người với con người” [3, mở ra một hướng mới trong việc lí giải tr.194]. những rối loạn hành vi, khó khăn về tâm Tuy xuất thân là một nhà phân tâm lí và những vấn đề của trẻ trong đời sống học, nhưng John Bowlby quan tâm và bị tình cảm và mối quan hệ xã hội. Học ảnh hưởng nhiều bởi thuyết tiến hóa của thuyết gắn bó cũng là một căn cứ khoa Charles Darwin và quan điểm tập tính học được các chính phủ ở châu Âu tham học của Konrad Lorenz. Sự ảnh hưởng khảo khi đưa ra các quy định về chế độ này thể hiện rõ ở quan điểm của Bowlby nghỉ thai sản. Trong những cuộc tranh khi chỉ ra rằng: Sự gắn bó ở trẻ với người luận nên hay không nên gửi con đi nhà nuôi dưỡng có mục đích sinh học là đảm trẻ sớm và sử dụng các dịch vụ chăm sóc bảo khả năng sinh tồn và mục đích tâm lí trẻ khi người mẹ phải sớm trở lại công là tìm kiếm cảm giác yêu thương và an việc vì những áp lực nghề nghiệp, học toàn [4, tr.83]. Khi xuất hiện như một thuyết gắn bó cũng thường được nhắc sinh linh bé bỏng và yếu ớt giữa thế giới đến. Phương pháp Kangaroo nuôi ấp trẻ xa lạ, một cách tự nhiên trẻ tìm kiếm sự sơ sinh của bác sĩ Edgar Rey Sanabria che chở và chăm sóc từ người lớn như (1978) đang được Tổ chức Y tế Thế giới điều kiện để đảm bảo cho khả năng sống (WHO) khuyến khích áp dụng để giảm tỉ sót. Nhu cầu gắn bó không phải là nhu lệ tử vong ở trẻ sinh non, vốn cũng có cầu thứ phát như quan điểm của phân tâm cùng quan điểm với học thuyết gắn bó học khi cho rằng chỉ khi trẻ được mẹ đáp [7]. Như vậy, có thể thấy khả năng áp ứng những nhu cầu cơ bản như bú, ăn, dụng của học thuyết gắn bó trong việc ngủ, bế bồng cảm giác quyến luyến, chăm sóc trẻ là rất lớn. Tuy nhiên do muốn gắn bó với mẹ mới hình thành. Sự nhiều lí do chủ quan và khách quan mà gắn bó ở trẻ là những hành vi mang tính học thuyết gắn bó chưa được các bậc cha bản năng, chỉ có đối tượng của sự gắn bó mẹ và các giáo viên mầm non ở Việt mới mang tính điều kiện. Có nghĩa là, trẻ Nam biết đến nhiều. Do đó, việc tiếp cận luôn có khuynh hướng tìm kiếm sự an những tư tưởng chính của học thuyết gắn toàn từ người lớn như một biểu hiện của bó để tìm ra những đúc kết hữu ích trong bản năng sinh tồn. Thế nhưng đối tượng thực tiễn công tác chăm sóc trẻ là hết sức mà trẻ hướng đến không chỉ giới hạn cần thiết. trong quan hệ mẹ-con mà là bất cứ ai có 2. Giải quyết vấn đề sự gần gũi thường xuyên, chăm sóc, nuôi 2.1. Những tư tưởng chính trong học dưỡng, đáp ứng những nhu cầu sinh lí và thuyết gắn bó của John Bowlby 148
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Phạm Hoài Thảo Ngân ___ yêu thương của trẻ như bố, ông bà hay vú cảm nhất của sự gắn bó là từ 6 tháng đến nuôi. trước 3 tuổi. Sau 3 tuổi, sự hiện diện của Bắt đầu từ khi chào đời cho đến 3 mẹ sẽ không còn xâm chiếm mạnh mẽ tuổi, sự gắn bó đã xuất hiện và giữ vị trí thế giới nội tâm của trẻ như trước nữa vì quan trọng. Quá trình gắn bó được John mục tiêu của việc tìm kiếm sự gắn bó đã Bowlby chia thành 4 giai đoạn chính được mở rộng, khả năng độc lập khám (xem bảng 1); trong đó, giai đoạn nhạy phá cuộc sống xung quanh đã nâng cao. Bảng 1. Bốn giai đoạn gắn bó của trẻ với người chăm sóc theo Bowlby Giai Tuổi Đặc điểm của sự gắn bó đoạn Với giới hạn của các cơ quan thụ cảm, sự gắn bó của trẻ chưa hướng đến đối tượng cụ thể, chưa tỏ ra khó chịu khi người lạ bế ẵm. Trẻ tỏ ra thích nghe Tìm 0-3 giọng nói của con người hơn là những âm thanh khác, thích nghe giọng nói kiếm tháng của mẹ hơn là của người khác. Đến 2 tháng tuổi, trẻ bắt đầu biết thể hiện nhu cầu gắn bó qua những giao tiếp bằng mắt Biết cười đáp lại những giọng nói và sự tiếp xúc cơ thể từ bất kì ai để duy trì Thiết 3-6 sự tương tác, nhưng những phản ứng này đã trở nên chọn lọc hơn, nhạy với lập tháng người nuôi dưỡng hơn là với người lạ. Trẻ bắt đầu biết phân biệt người quen với người lạ. Trẻ chưa biểu hiện rõ rệt cảm giác lo âu khi phải tạm xa mẹ Phân biệt được cha mẹ với người lạ và thể hiện sự gắn bó rất chọn lọc. Nhu cầu được gần gũi mẹ rất lớn. Các biểu hiện của mong muốn này được trẻ Đỉnh 6-24 bộc lộ rõ và chủ động hơn. Xuất hiện sự lo âu rõ rệt khi phải xa cách mẹ. cao tháng Khi đó, nếu người lạ xuất hiện, trẻ sẽ biểu hiện những phản ứng rất mạnh và bột phát Thích ứng được với việc xa mẹ tạm thời và sự xuất hiện của người lạ. Cảm Duy 2- >3 giác được an toàn của trẻ ổn định hơn. Đối tượng và mục tiêu của sự gắn bó trì tuổi được mở rộng ra Khi sự gắn bó được kích hoạt và trẻ khăn với cả mẹ và trẻ là trẻ chỉ có thể cảm thấy an toàn nhờ được đáp ứng nhu diễn đạt tất cả các vấn đề của mình như cầu sinh tồn và sự yêu thương từ cha mẹ, đói, no, lạnh, nóng, ngứa, đau, ẩm ướt trẻ mới có thể hướng sự chú ý của mình bằng cách duy nhất là khóc. Nếu mẹ có ra bên ngoài và khám phá thế giới xung thể “giải mã” được khi nào trẻ khóc vì quanh một cách tích cực nhất. Ngược lại, đói, khi nào khóc vì đau để đáp ứng cho khi trẻ không được đáp ứng những nhu trẻ, trẻ sẽ có được những trải nghiệm tốt cầu cơ bản vì cha mẹ không “đọc” được đẹp đầu tiên trong đời về mối liên hệ cảm những tín hiệu của trẻ hay phải xa cách xúc với người khác. Cũng giống như khi mẹ thường xuyên, trẻ sẽ dễ cáu gắt, quấy mẹ dỗ dành trẻ lúc khóc vì tiếng ồn ào, khóc, cảm thấy bất an. Nhưng điều khó mẹ ủ ấm trẻ lúc trẻ khóc vì lạnh tức là 149
4. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ những tác nhân gây khó chịu từ ngoại Dựa trên nền tảng thuyết gắn bó của cảnh đều bị dập tắt bởi sự xuất hiện của John Bowlby, Mary Ainsworth đã tiến mẹ, trẻ sẽ biết được rằng thế giới này là hành các thực nghiệm gọi là “tình huống an toàn đối với mình, mối quan hệ với kì lạ” trên các trẻ từ 12-18 tháng tuổi và con người là đáng tin tưởng và bản thân phân loại sự gắn bó thành 3 dạng (xem mình cũng là một thực thể được thế giới bảng 2). Kết quả được rút ra từ sự quan đón nhận tích cực. sát biểu hiện cảm xúc của trẻ khi mẹ rời khỏi phòng và khi mẹ quay trở lại. Bảng 2. Các dạng gắn bó trong quan hệ mẹ-con theo Mary Ainsworth [4] Dạng gắn bó Biểu hiện khi mẹ rời khỏi phòng Biểu hiện khi mẹ quay về phòng Bền chặt Khóc, lo lắng Nhanh chóng vui vẻ trở lại Chống đối Khóc, rất lo âu, cáu gắt Giận dỗi, ấm ức, phải dỗ dành nhiều Trốn tránh Không khóc hay lo lắng Không quan tâm, không vui mừng Các dạng gắn bó cho biết chất là nên hay không nên sử dụng phương lượng của mối quan hệ giữa trẻ với người pháp “cứ khóc đi con” (cry-it-out) để rèn nuôi dưỡng. Dạng gắn bó lí tưởng nhất là nếp ngủ cho trẻ nhỏ. Phương pháp này dạng “bền chặt”, khi trẻ cảm thấy an toàn vừa bị chỉ trích bởi các nhà thần kinh học với sự đáp ứng và hiện diện của mẹ, có lại cũng vừa được ủng hộ bởi một số nhà thể chủ động khám phá thế giới xung tâm lí học hành vi phương Tây và nó quanh và tương tác được với người lạ khi cũng hoàn toàn đối lập với quan điểm của mẹ bên cạnh. Sự mâu thuẫn, hai chiều thuyết gắn bó. Cha mẹ có thể nhanh trong biểu hiện của trẻ ở dạng “chống chóng thấy được hiệu quả của phương đối” có thể là do mức độ đáp ứng về sự pháp “cứ khóc đi con” khi thấy con dần ít gắn bó của người nuôi dưỡng đối với trẻ khóc hơn, bình tĩnh và ngoan hơn. Thế thất thường, lúc thì quá nồng nhiệt, lúc nhưng khi bị từ chối và xa cách, trẻ thì xao nhãng hoặc do trẻ được chăm sóc ngưng khóc là vì nó buộc phải chấp nhận bởi nhiều người khác nhau. Còn dạng rằng không thể trông đợi vào sự đáp ứng “trốn tránh” thể hiện cảm giác an toàn và cảm xúc của người lớn chứ không phải vì sự đáp ứng nhu cầu trong quan hệ với những nỗi lo âu của nó đã được giải tỏa. người nuôi dưỡng thấp, biểu hiện độc lập Thuyết gắn bó không khuyến khích sự kề của dạng này có thể là do trẻ đã thích ứng cận con suốt ngày đêm hay nuông chiều với việc một mình và cũng có thể là do con bất kể khi nào con khóc, mà là giúp khả năng bộc lộ cảm xúc kém. trẻ từng bước thích nghi với sự vắng mặt 2.2. Những lưu ý trong việc chăm sóc tạm thời của mẹ. Trẻ cần phải được dạy trẻ theo quan điểm học thuyết gắn bó và rèn tính độc lập chứ không phải là của John Bowlby dùng sự ức chế cảm xúc để buộc trẻ ngay Vấn đề đầu tiên có thể xem xét lập tức phải trở nên độc lập. Sự gắn bó bằng quan điểm của học thuyết gắn bó đó đúng mức trong giai đoạn này không 150
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Phạm Hoài Thảo Ngân ___ những không làm hư trẻ mà còn giúp chính của trẻ. Thuyết gắn bó đặc biệt người lớn nhạy cảm với những mong phản đối việc để trẻ một mình với bốn muốn của trẻ hơn, trẻ cũng không cảm bức tường, giường cũi và ti-vi, cho dù thấy phải khóc thét lên thì mới gây được căn phòng của trẻ có đầy đủ các thiết bị sự chú ý hay thỏa mãn một nhu cầu nào camera, cảnh báo hiện đại thế nào đi nữa. đó. Nhiều nghiên cứu cho thấy những trẻ Trong trường hợp không thể nhờ đến sự được đáp ứng tốt sự gắn bó thời thơ ấu chăm sóc của người thân thì cha mẹ phải với tỉ lệ cao thì có nền tảng sức khỏe tâm hết sức lưu tâm trong việc chọn nơi gửi thần, trí tuệ và thể chất khỏe mạnh. [1] trẻ. Nơi gửi trẻ ngoài việc đảm bảo các Sự phân chia các giai đoạn gắn bó yêu cầu cơ bản về cơ sở vật chất và với người nuôi dưỡng trong những năm chuyên môn thì tỉ lệ giáo viên/trẻ phải đạt đầu đời đã đưa ra gợi ý về thời điểm lí chuẩn để có thể đáp ứng được các nhu tưởng cho trẻ đi nhà trẻ. Thuyết gắn bó cầu đặc biệt cho những trẻ còn quá nhỏ. cho rằng việc cho trẻ đi học mẫu giáo quá Cho dù đưa trẻ đến trường sớm hay sớm hay quá trễ so với mốc thời gian 3 muộn, hay đúng tuổi thì việc theo dõi các tuổi đều không tối ưu. Bởi vì thời gian biểu hiện của trẻ sau một ngày trở về nhà nhạy cảm nhất với sự gắn bó của trẻ là từ và trò chuyện, duy trì mối quan hệ gắn bó 6 tháng đến 2 tuổi. Theo thuyết gắn bó, ở giữa trẻ với gia đình cũng rất quan trọng. giai đoạn này, môi trường chăm sóc tốt Vấn đề tiếp theo có thể rút ra từ học nhất vẫn là ở nhà và đối tượng chăm sóc thuyết gắn bó đó là mối liên hệ giữa sự tốt nhất chính là cha mẹ. Đến mốc 3 tuổi, gắn bó tích cực với cha mẹ những năm sự gắn bó của trẻ đã chuyển sang giai đầu đời với tâm thế sẵn sàng đến trường đoạn duy trì, đối tượng gắn bó mở rộng của trẻ. Dạng gắn bó với mẹ những năm và sự phát triển chung về thể chất, tâm lí, đầu đời không chỉ ảnh hưởng đến dạng nhận thức, tình cảm của trẻ cũng đã sẵn gắn bó trong tình yêu đôi lứa khi trưởng sàng hơn. Do đó đây chính là thời điểm lí thành mà gần nhất còn là sự gắn bó của tưởng để cho trẻ đi nhà trẻ và làm quen trẻ với bạn bè và cô giáo khi trẻ đến với môi trường lớp học. Nhưng vì nhiều trường mầm non, tức khả năng hòa nhập lí do khác nhau, có thể cha mẹ phải quyết và tâm lí sẵn sàng đến trường. Những trẻ định cho trẻ đi nhà trẻ sớm hơn thông thuộc dạng gắn bó “tránh né” vốn ít bày thường. Điều gì sẽ xảy ra khi mẹ bỏ lỡ sự tỏ cảm xúc khi mẹ vắng mặt, có thể sẽ gắn bó với trẻ trong những năm đầu đời, nhanh chóng thích nghi với việc phải đặc biệt là giai đoạn từ 6 tháng đến 2 đến trường hơn so với trẻ thuộc dạng tuổi? Thực ra, học thuyết gắn bó không “bền chặt”. Có thể trẻ sẽ có xu hướng giới hạn đối tượng của sự gắn bó chỉ là hoặc rất khó hòa nhập với bạn bè hoặc mẹ mà có thể là bất cứ ai có thể gần gũi mong muốn được gắn bó với bạn bè cùng nhiều và đáp ứng được các nhu cầu của lứa trở nên rất mạnh mẽ. Trẻ thuộc dạng trẻ. Vì vậy, bố, ông bà hay cả vú nuôi “chống đối” sẽ gặp khó khăn nhiều hơn cũng có thể trở thành mối quan hệ gắn bó cả trong việc làm quen với trường lớp. 151
6. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ Đối với cha mẹ, nhận diện được dạng gắn chăm sóc mà đứa trẻ đã được trải bó sẽ giúp cha mẹ hiểu được chất lượng nghiệm, do đó việc hiểu và đáp ứng mối quan hệ với trẻ và kịp thời điều những nhu cầu sinh lí và tâm lí cơ bản chỉnh để chuẩn bị cho trẻ sự phát triển của trẻ rất quan trọng. Vì khả năng diễn đời sống tâm lí thật tích cực về sau. Đối đạt của mong muốn của trẻ còn hạn chế, với các giáo viên mầm non, nhận diện nên đòi hỏi người chăm sóc phải có sự được dạng gắn bó của trẻ với cha mẹ của gần gũi và tinh tế để quan sát trẻ: theo dõi chúng giúp các cô hiểu được những vấn những chuyển động rất nhỏ trên cơ mặt, đề trẻ có thể gặp trong việc thiết lập mối nhịp thở, chú ý từng cái cau mày, từng quan hệ với bạn bè, đưa ra các tư vấn cho tiếng ục ục trong bụng, sự co duỗi của phụ huynh để phối hợp giáo dục hay chủ bàn tay Khi càng gần gũi, càng gắn bó động xây dựng dạng gắn bó “bền chặt” thì sự quan sát ấy sẽ càng nhạy bén và như một người mẹ thứ hai để hỗ trợ trẻ khả năng thấu hiểu chính xác nhu cầu của vượt qua những khó khăn tâm lí trong trẻ càng tăng lên. Sự tiếp xúc da thịt với quá trình thích ứng với môi trường mới. trẻ trong lứa tuổi này có ý nghĩa lớn với Mỗi đứa trẻ là một thế giới riêng sự phát triển chung của trẻ. Cha mẹ nên biệt, vì vậy việc ứng dụng bất kì học duy trì những hành động xoa, vuốt, hôn, thuyết nào cũng cần sự linh hoạt nhất ôm ấp với trẻ và chú ý theo dõi mức độ định. Học thuyết gắn bó còn nhắc nhở thích thú của trẻ đối với từng kiểu tiếp chúng ta cần chú ý đến những trẻ có hoàn xúc ấy để điều chỉnh. Dấu hiệu của nhu cảnh đặc biệt, như: trẻ sinh non; trẻ mồ cầu ăn và ngủ cũng rất cần lưu ý, có côi; trẻ bị bạo hành, ngược đãi. Trong những trẻ thật sự đã mệt nhưng vẫn tỏ ra những trường hợp này, những mối quan rất hiếu động, muốn được chơi tiếp và hệ gắn bó đầu đời của trẻ với người khác nếu không tinh tế cha mẹ có thể đã bỏ đã bị suy yếu, phủ nhận hay tan vỡ. Điều qua giấc ngủ của trẻ. Khi bắt đầu nhận đó dễ dẫn đến sự rối loạn khả năng gắn diện được sự xuất hiện của người khác, kết và thiết lập mối quan hệ xã hội. Thậm trẻ rất thích chơi và đáp lại những biểu chí sự ảnh hưởng này còn có thể kéo dài cảm từ người lớn, chẳng hạn như trò “ú cho đến khi trẻ trưởng thành, khi phải đối òa” cũng khiến trẻ cười đầy thú vị và hào diện với những khó khăn trong cách hứng. Tuy nhiên cha mẹ cần nhận biết chăm sóc, gắn bó với con cái của mình. được những dấu hiện trẻ bày tỏ muốn Vì sự gắn bó với cha mẹ khi còn được chơi cùng và khi nào trẻ không cảm thơ ấu có ảnh hưởng lâu dài đến sự phát thấy sẵn sàng hay thấy khó chịu. Trẻ triển về sau của trẻ, nên cần lưu ý thêm cũng rất thích được nghe giọng nói của một vấn đề như là việc cải thiện chất người khác, cho nên cha mẹ nên thường lượng mối quan hệ giữa trẻ với cha mẹ trò chuyện với trẻ cho dù câu chuyện trong những năm đầu đời. Chất lượng của chẳng có nội dung gì và trẻ cũng chẳng sự quan hệ gắn bó giữa trẻ với người lớn hiểu được. Nói chuyện với trẻ, chơi với thì chịu nhiều ảnh hưởng của chất lượng trẻ mỗi ngày theo những mốc thời gian 152
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Phạm Hoài Thảo Ngân ___ cố định như lúc sáng sớm mới thức dậy riêng mình trong việc cải thiện và nâng hoặc lúc chiều tan sở về nhà. Điều này sẽ cao chất lượng mối quan hệ với trẻ, tạo tạo cho trẻ sự quen thuộc và cảm giác điều kiện cho sự phát triển tốt nhất của gần gũi, an toàn hơn mỗi ngày. Trong trẻ. những lúc cảm thấy quá bận rộn để thực Tuy nhiên, nghiên cứu của John hiện những lưu ý nhỏ như trên, các bậc Bowbly và các cộng sự chỉ mới được cha mẹ và các nhà giáo dục hãy đừng thực nghiệm chủ yếu ở các nước phương quên câu nói của Rousseau: “dạy dỗ trẻ Tây. Đây cũng là vấn đề chịu sự ảnh nhỏ là một công việc mà chúng ta phải hưởng của yếu tố văn hóa xã hội, phong biết cách tiêu tốn thời gian để tiết kiệm tục tập quán. Những kết luận của học thời gian” và lấy đó làm động lực. thuyết gắn bó liệu có phù hợp với quan 3. Kết luận niệm của những nhà giáo dục, các bà mẹ Sự gắn bó trong mối quan hệ với phương Đông nói chung và Việt Nam nói cha mẹ những năm đầu đời có sự ảnh riêng hay không còn cần phải có thêm hưởng quan trọng và lâu dài lên sự phát nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu, triển nhận thức, tình cảm, xã hội của trẻ để những đóng góp của thuyết gắn bó khi trưởng thành. Hiểu được vai trò ấy sẽ John Bowlby có thể sớm được ứng dụng góp phần giúp các bậc cha mẹ và các nhà sâu rộng. giáo dục tự xây dựng, định hướng cho TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Center on the Developing Child at Harvard University (2010), The Foundations of Lifelong Health are Built in Early Childhood, p.18-19. 2. J. Bretherton (1992), The Origins of Attachment Theory: John Bowlby and Mary Ainsworth, Developmental Psychology vol.28. 3. John Bowlby (1969), Attachment. Attachment and Loss: Vol. 1. Loss, New York: Basic Books. 4. Mary Ainsworth (1985), Patterns of attachment, Clinical Psychologist 38, p.27-29. 5. R. Schaffer (2007), Introducing Child Psychology, Oxford: Blackwell. 6. Hazan C, Shaver PR (1987), Romantic love conceptualized as an attachment process, Journal of Personality and Social Psychology 52. 7. UNICEF United Kingdom (2013), Skin to skin contact, The Baby Friendly Initiative. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 13-3-2014; ngày phản biện đánh giá: 18-3-2014; ngày chấp nhận đăng: 08-4-2014) 153