Giáo trình Trứng gà và ấp trứng gia cầm - Bùi Hữu Đoàn

Nội dung text: Giáo trình Trứng gà và ấp trứng gia cầm - Bùi Hữu Đoàn

1. Bùi Hữu Đoàn TRỨNG VÀ ẤP TRỨNG GIA CẦM “Trứng gà là kỳ tích của thiên nhiên, là một trong những thực phẩm hoàn thiện nhất mà nhân loại từng biết đến ” (Bách khoa toàn thư về Thức ăn và Dinh dưỡng Hoa Kỳ) HÀ NỘI - 2009 i
2. LỜI GIỚI THIỆU Các danh y đời trước đã đặt tên cho trứng gà là kê tử hoàng, một loại thuốc có tác dụng bổ huyết, dưỡng huyết. Nhiều bài thuốc Ðông y đã sử dụng trứng gà như một loại thức ăn bổ dưỡng và thuốc điều trị. Ðến nay, theo nghiên cứu của các nhà khoa học, đặc biệt là các nhà dinh dưỡng Mỹ đã xem trứng gà là một vũ khí dinh dưỡng tự nhiên, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng. Trứng gà còn là nguồn cung cấp nhiều chất dinh dưỡng: protein, lipit, khoáng, vitamin cho cơ thể, axit amin cần thiết và có lợi cho cơ thể. Và chính nnồng độ các axit amin trong trứng gà được xác định là tiêu chuẩn để đánh giá giá trị sinh học của các loại thực phẩm khác. Trên thế giới, các nhà khoa học đánh giá rất cao vai trò của trứng trong dinh dưỡng. Cùng với sữa, lượng trứng tiêu thụ bình quân trên đầu người là một trong những chỉ số quan trọng đánh giá mức sống của người dân trong một xã hội văn minh. Vì có vai trò to lớn như vậy nên sản xuất trứng chiếm một vị trí quan trọng trong ngành chăn nuôi nói chung, chăn nuôi gia cầm nói riêng. Sản xuất trứng và ấp trứng gia cầm đang là các Deleted: đòi h ỏi cấp bách của hoạt động rất sôi động trong ngành chăn nuôi gia cầm nhằm tạo ra sản phẩm để đáp ứng Deleted: , đồng thời cũng là các nhu cầu cấp thiết của đời sống xã hội. Deleted: đòi h ỏi Cuốn sách mà bạn đọc đang cầm trên tay sẽ cung cấp một số thông tin cần thiết và Deleted: bách Deleted: , nhất là trong th ời kỳ hội tương đối có hệ thống, từ quá trình hình thành trứng, cấu tạo, giá trị dinh dưỡng, một số nhập, CNH, HĐH đất nước.¶ phương pháp chế biến trứng các nhân tố ảnh hưởng đến sức sản xuất trứng: giống, thức Deleted: về trứng gia cầm Deleted: tế bào ăn, điều kiện chăm sóc gia cầm mái đến các quá trình phát triển phôi, kỹ thuật ấp trứng gia cầm nhân tạo và công nghiệp Với kinh nghiệm trên 30 năm giảng dạy và nghiên cứu trong lĩnh vực Chăn nuôi Deleted: của gia cầm trong trường Đại học Nông nghiệp, TS Bùi Hữu Đoàn – tác giả cuốn sách, đã dày công biên soạn và nhất là đã đưa vào tài liệu một số kết quả nghiên cứu mới của nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước và của chính tác giả về nâng cao năng suất trứng và ấp trứng gia cầm. Chúng tôi cho rằng cuốn sách sẽ là tài liệu bổ ích cho sinh viên, cán bộ kỹ thuật, các nhà chăn nuôi và cho tất cả những ai quan tâm đến những nội dung mà cuốn sách đề cập đến. Deleted: ¶ Xin được trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc! với bạn đọc tài liệu kỹ thuật bổ ích Chúng tôi r ất vui m ừng và này. ii
3. Hy vọng cuốn sách sẽ góp phần nâng cao năng suất trứng và kết quả ấp trứng gia cầm. Bên cạnh nhiều ưu điểm, chắc chắn cuốn sách cũng sẽ không tránh khỏi những nhược điểm và hạn chế. Rất mong bạn đọc đóng góp ý kiến để cuốn sách hoàn thiện hơn. NGƯT. GS.TS. Đặng Vũ Bình MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU ii Chương I 5 TRỨNG GIA CẦM 5 I. Tổng quan về tình hình sản xuất và tiêu thụ trứng gia cầm trên thế giới và trong nước 5 1. Trên thế giới 5 2. Ở Việt Nam 7 II. Hình thái, cấu tạo và thành phần hoá học của trứng 7 1. Hình thái, cấu tạo trứng 7 2. Thành phần hoá học của trứng 10 III. Cơ quan sinh dục của gà mái và quá trình hình thành trứng 11 1. Sự phát triển của cơ quan sinh sản gia cầm 11 2. Sự rụng lòng đỏ và tạo trứng gia cầm 13 3. Quá trình hình thành trứng trong ống dẫn trứng 14 5. Điều hoà quá trình tạo trứng và đẻ trứng 20 6. Tính chu kỳ của sự đẻ trứng 23 7. Chu kỳ rụng trứng 23 8. Nhịp điệu đẻ trứng hằng năm 25 9. Phản xạ ấp trứng 26 10.Thay lông 26 11.Thành thục sinh dục của gà mái - đẻ quả trứng đầu tiên 27 12. Tuổi và năng suất 28 13.Quy luật đẻ trứng và đồ thị đẻ trứng 28 IV. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sản lượng trứng 29 1. Ảnh hưởng của hocmon đến sản lượng trứng 29 2. Ảnh hưởng của nuôi dưỡng 32 3. Ảnh hưởng của điều kiện ngoại cảnh 33 4. Ảnh hưởng của phương thức chăn nuôi 34 V. Khối lượng trứng và các nhân tố ảnh hưởng đến khối lượng trứng 36 1.Quan hệ giữa số lượng và khối lượng riêng. 36 2.Nhiệt độ và khối lượng trứng 37 3. Ảnh hưởng của tuổi, thể trọng và thời gian nở 37 4. Xác định khối lượng trứng 38 VI. Chất lượng trứng 39 1. Những tính trạng đánh giá chất lượng bên ngoài của trứng và các phương pháp xác định. 39 2.Xác định chất lượng lòng trắng và lòng đỏ 41 VII.Trứng là một loại thực phẩm tuyệt vời 43 VIII. Dự trữ, bảo quản và chế biến trứng 45 1.Yêu cầu về chất lượng trứng 46 iii
4. 2. Ảnh hưởng của các phương thức nuôi dưỡng và chăm sóc đến chất lượng trứng 49 3. Bảo quản trứng 51 4.Sản xuất trứng sạch và công nghiệp hoá ngành sản xuất trứng 55 IX.Vấn đề an toàn thực phẩm trong chăn nuôi gia cầm – Viet GAHP 57 59 CHỌN LỌC, NUÔI DƯỠNG VÀ CHĂM SÓC GÀ MÁI ĐẺ 59 2.1. Ứng dụng một số tiến bộ di truyền trong công tác giống đối với gà đẻ trứng giống 59 2.2.Cách xác định và đánh giá năng suất của gà mái đẻ trứng 65 Nh÷ng ®Æc ®iÓm bªn ngoµi cña gµ m¸i tèt vµ xÊu tr­íc khi ®Î 65 Những tính trạng bên ngoài của gà mái đẻ Error! Bookmark not defined. Sản lượng hàng năm 68 2.3.Thức ăn cho gà đẻ các loại 70 2.3.1. Thức ăn cho gà sinh sản hướng thịt 70 Thành phần dinh dưỡng 71 KLCT 71 2.3.2.Thức ăn cho gà hướng trứng (Leghorn, Goldlin, Hyline, ISA Brown ) 77 2.3.3. Thức ăn cho gà đẻ thả vườn 80 IV.Những yếu tố quan trọng nhất của môi trường tiểu khí hậu chuồng nuôi gà đẻ 87 1.Không khí 87 2. Nhiệt độ 91 3.Chăm sóc sức khoẻ gia cầm trong điều kiện khí hậu nóng ẩm 93 4. Chăm sóc gà trong điều kiện thời tiết lạnh 95 5. Ánh sáng 97 6. Lớp độn chuồng 110 V. Mật độ nuôi và độ lớn của đàn 113 VI.Các phương thức nuôi gà mái đẻ 114 VII. Hướng dẫn chọn lọc và nhân giống cụ thể 115 7.1. Chuẩn bị các điều kiện để chăn nuôi 115 7.2. Kỹ thuật chọn giống 116 7.2.1. Chọn gà con một ngày tuổi 116 7.2.3. Chọn gà 140 ngày tuổi 116 7.2.4. Chọn ghép gia đình sau 258 ngày tuổi 116 7.3. Kỹ thuật chăn nuôi gà giống 117 7.3.1. Kỹ thuật chăn nuôi gà con từ 0 – 21 ngày tuổi 117 7.3.2. Kỹ thuật chăn nuôi gà con giai đoạn 4 – 8 tuần tuổi 118 7.3.3. Kỹ thuật nuôi dưỡng gà hậu bị từ 43 hoặc 50 ngày đến 140 ngày tuổi. 119 7.4. Vệ sinh phòng bệnh 121 VIII.Công tác thú y 122 Chương III 125 ẤP TRỨNG NHÂN TẠO 125 I. Sinh lý cơ quan sinh dục gia cầm trống 125 1. Cơ quan sinh dục của gia cầm trống 125 2. Sự tạo tinh trùng. 126 3.Đặc điểm hình thái và sinh lý của tinh trùng gia cầm 128 4. Phản xạ sinh dục và động tác giao cấu 128 II. Sự thụ tinh 129 III. Tổng quan về ấp trứng nhân tạo 131 1.Lịch sử phát triển của ấp nhân tạo 131 2
5. Chăn nuôi gia cầm thời hiện đại, nếu như chỉ dựa vào ấp tự nhiên thì không thể đáp ứng được số lượng con giống cần thiết. Vì vậy con người đã nghiên cứu, thử nghiệm tạo ra môi trường tương tự như của gia cầm khi ấp để thay thế chúng làm nở ra từ trứng những cá thể mới mà không cần sự tham gia của gia cầm bố mẹ 131 2. Định nghĩa về ấp nhân tạo 132 3. Mục đích của ấp nhân tạo 132 4. Cấu trúc của trạm ấp nhân tạo 132 IV. Máy ấp trứng 133 1. Vỏ máy 133 2. Bảng điều khiển, tín hiệu 133 3. Giá đỡ khay và khay đựng trứng 134 4. Hệ thống đảo trứng 135 5. Hệ thống thông thoáng 135 6. Hệ thống cấp nhiệt 136 7. Hệ thống tạo ẩm 136 8. Hệ thống bảo vệ 137 V. Thu nhặt, chọn và bảo quản trứng ấp 137 1. Thu nhặt trứng và bảo quản tạm thời 137 2. Chuyển trứng tới trạm ấp 137 3. Nhận trứng và xông sát trùng 138 4. Chọn trứng ấp 139 5. Kỹ thuật xếp trứng vào khay ấp 139 6. Bảo quản trứng trước khi ấp 140 VI. Quá trình ấp và vận chuyển gà con 141 1. Đưa trứng vào máy ấp 141 2. Chuyển trứng từ máy ấp sang máy nở 142 3. Lấy gà con ra khỏi máy nở 144 4. Tiêm chủng và bảo quản gà con mới nở 145 5. Vận chuyển gà con 146 VII.Kiểm tra sự phát triển của phôi trong quá trình ấp 147 1. Soi trứng kiểm tra sự phát triển của phôi sau sáu ngày ấp (tròn 144 giờ ấp) 147 2. Soi trứng kiểm tra sự phát triển của phôi sau 11 ngày ấp (sau 264 giờ ấp) 149 3. Soi trứng đánh giá sự phát triển của phôi sau 19 ngày ấp 151 4. Kiểm tra khi gà nở và đánh giá chất lượng gà nở 153 5. Kiểm tra độ giảm khối lượng của trứng trong quá trình ấp 154 6.Theo dõi độ dài của quá trình ấp 155 VIII. Một số hiện tượng bệnh lý thường gặp khi ấp trứng công nghiệp 156 1. Ấp trứng đã bảo quản dài ngày 156 2. Bệnh chân, cánh ngắn (Micromelia) 156 3. Bệnh atexia 157 4. Bệnh khoèo chân hay perosis 157 5. Bệnh gà con bị dính bết khi nở 157 6. Phân tích tỷ lệ phôi chết 158 7. Nguyên nhân gây chết phôi trong quá trình ấp 163 8. Biểu hiện của phôi chết ở các thời kỳ khác nhau trong quá trình ấp 163 9. Giải phẫu phôi chết 165 IX. Ảnh hưởng do thiếu vitamin C, Ca, P tới sự phát triển của phôi 166 Hấp thu Ca 167 Canxi và phốt pho và chất lượng vỏ trứng 168 X.Các ảnh hưởng của chế độ ấp đối với sự phát triển của phôi. 170 3
6. 1. Chế độ ấp và việc kiểm tra theo dõi 170 2. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với sự phát triển của phôi 171 4. Ảnh hưởng của độ thông thoáng tới sự phát triển của phôi 182 5. Ảnh hưởng của đảo trứng đối với sự phát triển của phôi và vị trí của phôi 184 XI. Kiểm tra sinh học 185 1. Các nhu cầu về môi trường để phôi phát triển trong các giai đoạn khác nhau 185 2. Các biện pháp nhằm điều chỉnh nhiệt độ của trứng 186 3. Các biện pháp nhằm điều chỉnh độ bay hơi nước từ trứng 187 4. Cách xử lý khi đang ấp bị mất điện 187 5.Một số điều chú ý khi ấp trứng thuỷ cầm, chim cút và đà điểu 188 6.Một số đặc điểm riêng của ấp trứng thuỷ cầm, chim cút, đà điểu 188 TÀI LIỆU THAM KHẢO 195 Deleted: ¶ Formatted: Left 4
7. Formatted: Level 1, Tabs: 5.94 cm, Chương I Left + 7.75 cm, Centered TRỨNG GIA CẦM Formatted: Level 1 Formatted: Font: 18 pt, Italian 1.1. Tổng quan về tình hình sản xuất và tiêu thụ trứng gia cầm trên thế giới (Italy) Formatted: Font: 8 pt, Italian (Italy) và trong nước Formatted: Font: 14 pt, Italian 1.1.1. Trên thế giới (Italy) Formatted: Font: 14 pt, Italian Chăn nuôi gia cầm cũng như thương mại các sản phẩm gia cầm trên thế giới phát triển (Italy), Not Expanded by / Condensed mạnh trong vòng 35 năm qua. Sản lượng thịt và trứng gia cầm tăng nhanh hơn sản lượng thịt by bò và thịt lợn. Năm 1970, sản lượng thịt gia cầm thế giới chỉ đạt 15,1 triệu tấn, thịt lợn là 38,3 triệu tấn, thịt bò 60,4 triệu tấn nhưng đến năm 2005 sản lượng của các loại thịt này tăng lên tương ứng là: 81; 102,5 và 60,4 triệu tấn. Sản lượng thịt gia cầm năm 1970 chỉ xấp xỉ 50% sản lượng thịt lợn và bằng 25% sản lượng thịt bò nhưng đến năm 2005 sản lượng thịt gia cầm Formatted: Italian (Italy) đã tăng cao hơn 25% so với thịt bò và bằng 75% thịt lợn. Trứng gia cầm tăng từ 19,5 triệu tấn năm 1970 lên 59,2 triệu tấn năm 2005. Sản lượng thịt và trứng của các nước đang phát triển cao hơn các nước phát triển. Hiện tại, sản lượng thịt của các nước đang phát triển chiếm 55% sản lượng thịt thế giới, sản lượng trứng chiếm 68%. Mặt khác, do tốc độ phát triển nhanh nên đã tạo ra sự mất cân đối: Bắc, Trung Mỹ và Châu Âu bị chia sẻ thị phần bởi các nước châu Á, Mỹ La tinh như: Trung Quốc, Brazil. Sản lượng trứng ở các nước đang phát triển trong những năm đầu của thập kỷ 90 vượt trội so với các nước phát triển và chiếm 2/3 sản lượng trứng thế giới. Năm 2005, sản lượng trứng gia cầm ở khu vực Châu Á chiếm hơn 60% và chủ yếu là đóng góp của Trung Quốc (sản lượng trứng của nước này chiếm 41% sản lượng trứng thế giới), châu Âu giảm xuống còn 16,8%, khu vực Bắc và Trung Mỹ chiếm 13,6%. Các nước Nam Mỹ đã chiếm lĩnh được thị trường từ năm 1990 nhưng họ đã không giữ được thị trường vì họ chỉ tập trung tăng trưởng về sản lượng. Sản lượng trứng của 10 nước đứng đầu chiếm 72,4% tổng lượng trứng thế giới và tập trung ở khu vực có các nước dẫn đầu về sản lượng thịt. Ngược lại với năm 1970, có 6 nước châu Âu có sản lượng trứng cao nhất nhưng đến năm 2005 chỉ còn lại Pháp nằm trong số các nước có sản lượng trứng lớn nhất thế giới. 5 vị trí còn lại trong 10 nước là Ấn Độ, Mexico, Brazil, Indonesia và Thổ Nhĩ Kỳ. Như vậy, sản lượng trứng thế giới hầu hết được sản xuất từ các nước Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản. Năm 2005, trong 10 nước có sản lượng trứng cao nhất thế giới có 4 nước ở Châu Á và 2 nước thuộc Châu Mỹ La tinh. Điều đó cho thấy chăn nuôi gia cầm cho trứng chuyển từ Châu Âu sang Nam và Đông Á. Khu vực sản xuất nhiều trứng cũng chuyển từ Châu Âu năm 1970 sang Châu Á năm 2005. Cụ thể là: năm 1970 có 6 nước châu Âu nằm trong số 10 nước có sản lượng trứng cao nhất thế giới và chỉ có 2 nước châu Á nhưng đến năm 2005 có 5 nước thuộc khu vực Châu Á, trong đó sản lượng trứng của 3 nước (Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật chiếm gần 50% sản lượng trứng thế giới). Trong mấy thập kỷ gần đây, vùng chăn nuôi gia cầm chuyển từ Bắc và Trung Mỹ, Châu Âu sang khu vực Nam và Đông Á. Nếu năm 1970 chỉ có 2 quốc gia châu Á trong 10 quốc gia đứng đầu về chăn nuôi gia cầm đó là Trung Quốc và Nhật Bản, thì đến nay Mỹ vẫn đứng ở vị trí đầu (chiếm 22,9%), nhưng Trung Quốc và Brazil đã ở vị trí thứ 2 và 3. Năm 2005, sản lượng thịt gia cầm ở các nước đang phát triển chiếm 54,7% sản lượng thịt gia cầm thế giới. Thị phần của Bắc, Trung Mỹ và châu Âu bị chia sẻ bởi các nhà sản xuất lớn khác ở châu Á và Nam Mỹ đó là Trung Quốc và Brazil. Năm 1970, sản lượng thịt của khu vực Bắc và Trung Mỹ, Châu Âu (EU) và Liên bang Nga chiếm hơn 71% sản lượng thịt gia cầm thế 5
8. giới, còn châu Á và Nam Mỹ chiếm ít hơn 24%. Đến năm 2005, tỷ lệ này là gần 50%, tốc độ tăng trưởng cao nhất là ở khu vực châu Á gần 25 triệu tấn trong giai đoạn 1975-2005, sau đó là Nam Mỹ 12 triệu tấn. Tốc độ tăng trưởng của thương mại gia cầm tăng nhanh hơn so với khả năng sản xuất, cụ thể là: năm 1970 chỉ có 521 tấn thịt gia cầm được xuất khẩu nhưng đến năm 2004 đã tăng lên 9,7 triệu tấn. Ngược lại, năm 1970 thịt gia cầm chỉ chiếm 3,5% trong tổng sản lượng thịt thì đến nay tỷ lệ này là 12%. Trong cùng thời gian này, thương mại trứng gia cầm tăng từ 0,4 triệu tấn lên 1,4 triệu tấn. Ngược lại với thịt gia cầm, trứng gia cầm chỉ xuất khẩu được 12% năm 2004 và 1,8% lượng trứng gia cầm sản xuất ra được đưa ra thị trường thế giới do các nguyên nhân như: vận chuyển trứng khó khăn, trứng thường được tiêu thụ ở nội địa. Xuất khẩu trứng gia cầm tăng từ 400.000 tấn năm 1970 lên hơn 1 triệu tấn năm 2004. Thị phần của các nước đang phát triển chỉ chiếm khoảng 10,5% đến 24,5% chủ yếu là do nhu cầu tiêu thụ cao hơn so với sản lượng. Năm 1990, sản lượng trứng xuất khẩu của các nước châu Âu chiếm 82% sản lượng trứng xuất khẩu trên thế giới nhưng đến năm 2004 giảm xuống còn 68% năm 2004. Năm 1970, lượng trứng gia cầm xuất khẩu của Hà Lan và Bỉ chiếm 41,5%; 8 quốc gia đứng đầu về xuất khẩu trứng gia cầm đều thuộc khu vực châu Âu và 2 nước thuộc khu vực châu Á. Năm 2004, Hà Lan và Tây Ban Nha đứng ở vị trí thứ 1 và 2 chiếm 35,4% sản lượng trứng gia cầm xuất khẩu của thế giới., sau đó là Trung Quốc. Ngoài ra, còn có một số nước không phải là nước xuất khẩu trứng gia cầm lớn những năm 1970 nhưng đến năm 1970 đã trở thành những nước xuất khẩu trứng gia cầm lớn nhất thế giới năm 2004 như: Tây Ban Nha, Mỹ, Malaysia và Ấn Độ. Mặc dù nhu cầu tiêu thụ trứng tăng cao song thị phần tiêu thụ trứng của các nước đang phát triển chỉ chiếm 24-35%. Bên cạnh đó, trong thập kỷ qua Châu Phi trở thành thị trường hấp dẫn. Lượng trứng xuất khẩu của Châu Phi và các nước Nam Mỹ có vai trò quan trọng trong thương mại của ngành trứng gia cầm. Trong giai đoạn 1970-2004, số lượng các quốc gia nhập khẩu trứng gia cầm tăng lên. Năm 1970, 1/3 lượng trứng gia cầm trên thị trường được nhập khẩu từ Đức và trong 3 thập kỷ qua, quốc gia này vẫn luôn ở vị trí dẫn đầu (chiếm 25,4%). Nếu năm 2001, Đức không áp dụng các quy định nhằm hạn chế nhập khẩu trứng gia cầm được nuôi tại các trang trại chăn nuôi tập trung trên chuồng lồng nhiều tầng thì ước tính đến năm 2012, lượng trứng nhập khẩu sẽ đạt khoảng 10-100 tỷ quả. Năm 2004, có những thay đổi về chính sách này, nên trứng của những gia cầm được nuôi trong các chuồng nhỏ bắt đầu phát triển. Mặc dù, các quy định này ngặt nghèo hơn quy định của các nước EU và có thể ảnh hưởng tới số lượng gia cầm đẻ trứng. Yêu cầu cụ thể với chuồng nuôi gia cầm đẻ trứng ít nhất cao 60cm và cách mặt đất 35cm. Nếu đặt 25cm cho chỗ thu phân thì chỉ có thể đặt được 2 dãy chuồng thay vì 3-4 dãy như thiết kế trước đây. Ngành chăn nuôi gia cầm có biến động mạnh trong vòng 35 năm qua: sản lượng tăng mạnh theo thời gian, sản lượng thịt và trứng gia cầm của các nước đang phát triển tăng cao hơn so với các nước phát triển. Các nước ở khu vực Châu Á và Nam Mỹ đặc biệt là Trung Quốc và Brazil là những nước phát triển mạnh về chăn nuôi gia cầm. Sản lượng trứng gia cầm năm 2004 của các nước đang phát triển chiếm 68% tổng sản lượng trứng thế giới, chỉ riêng Trung Quốc chiếm 41,1%; Sản lượng thịt chiếm 55% sản lượng thịt thế giới. Chăn nuôi gia cầm tăng mạnh ở một số nước Đông, Nam Á và Nam Mỹ như Trung Quốc và Brazil. Ngược với Trung Quốc, Brazil là quốc gia có nhiều hạn chế về khả năng cung cấp nguồn nguyên liệu thức ăn cho gia cầm như khô dầu đậu tương. Do vậy để duy trì tốc độ tăng trưởng của ngành chăn nuôi gia cầm như hiện nay có thể đẩy giá khô dầu đậu tương lên cao làm cho giá gia cầm thế giới cũng tăng theo và đây cũng là bài học giống như đối với thị trường thép trong mấy năm qua. Tuy nhiên, ngành chăn nuôi gia cầm có thể bị giảm mạnh nếu dịch cúm 6
9. gia cầm không được ngăn chặn. Dịch xảy ra tại Châu Âu và Châu Phi vào quý 1 năm 2006 đã làm cho người tiêu dùng lo ngại không dám ăn thịt và trứng gia cầm. Theo ước tính của FAO, do dịch cúm gia cầm nên lượng tiêu thụ thịt gia cầm năm 2006 giảm 3 triệu tấn, đó là tổn thất nặng nề đối với các nhà chế biến các sản phẩm gia cầm xuất khẩu. Tiêu thụ thịt, trứng của một số nước trong khu vực: Trung Quốc năm 2006 xuất khẩu 350 nghìn tấn thịt gia cầm, nhập khẩu 370 nghìn tấn, tiêu thụ nội địa 8 kg/người/năm, bình quân 320 quả trứng/người/năm. •Thái Lan xuất khẩu 280 nghìn tấn thịt gia cầm, không nhập khẩu, tiêu thụ 12 kg thịt và 280 quả trứng gia cầm/người/năm. •Malaysia tiêu thụ 32 kg thịt gia cầm/người/năm Nguồn: World’s Poultry Science Journal, Volume 62, December 2006 Deleted: - Formatted: Indent: First line: 1.27 1.1.2. Ở Việt Nam cm Trước khi xẩy ra dịch cúm gia cầm, số lượng gia cầm của nước ta hàng năm tăng Deleted: ¶ trưởng ở mức cao. Tổng đàn gia cầm cả nước năm 2001 là 216 triệu con, năm 2003 là 254 triệu con và năm 2005 chỉ còn 220 triệu con. Tốc độ tăng đàn 2001-2003 là 8,5% năm. ĐBSH Deleted: ¶ Page Break từ 46,9 triệu năm 2001 tăng lên 65,5 triệu năm 2003. Số liệu các vùng còn lại tương ứng như Tiêu thụ thịt, trứng của một số nước sau: ĐB 45,6; 41,64 triệu, TB 6,8; 7,8 triệu; BTB 27,2; 36,7 triệu; DHMT 14,4; 16,2 triệu, TN trong khu vực: Trung Quốc năm 2006 xuất khẩu 350 nghìn tấn thịt gia cầm, nhập 5,6; 10,1 triệu; ĐNB 24,9; 24,7 triệu; ĐBSCL 46,7; 51,5 triệu con. Từ cuối năm 2003, do khẩu 370 nghìn tấn, tiêu th ụ nội địa 8 dịch cúm gia cầm đã làm giảm tổng đàn gia cầm xuống còn 219 triệu con năm 2004, giảm kg/người/năm, bình quân 320 qu ả trứng/người/năm. ¶ 13,8% Mười tỉnh có số lượng đàn gia cầm lớn là Hà Tây 10,8 triệu con; Nghệ An 10,9; Thái •Thái Lan xuất khẩu 280 nghìn tấn thịt gia Bình 8,2; Hưng Yên 6,50; Phú Thọ 7,9; Đồng Nai 5,2; Hà Tĩnh 4,9; Thái Nguyên 4,7; Hải cầm, không nhập khẩu, tiêu thụ 12 kg thịt và 280 quả trứng gia cầm/người/năm. ¶ Phòng 4,6 và Vĩnh Long 4,6 triệu con. •Malaysia tiêu thụ 32 kg thịt gia cầm/người/năm ¶ Năng suất và sản lượng thịt, trứng: sản lượng thịt trong giai đoạn 2001-2005 đạt 372,7 ¶ nghìn tấn, trứng đạt 4,85 tỷ quả. Bình quân thịt, trứng gia cầm trên đầu người của nước ta Formatted: Condensed by 0.3 pt năm 2003 là: 4,5 kg thịt hơi/người/năm tương đương 2,94 kg thịt xẻ/người/năm, 60 quả trứng, Formatted: Level 1 tương đương 3,4 kg trứng/người/năm. Trước dịch cúm H5N1, sản lượng thịt gia cầm hàng Deleted: Các số liệu nói trên cho th ấy năm chiếm 16-17% tổng khối lượng thịt hơi các loại. mức tiêu thụ thịt và trứng bình quân của nước ta còn rất thấp, nếu biết rằng hiện Các số liệu nói trên cho thấy mức tiêu thụ thịt và trứng bình quân của nước ta còn rất nay mức tiêu thụ bình quân đầu người về trứng gia cầm của toàn th ế giới là khoảng thấp, nếu biết rằng hiện nay mức tiêu thụ bình quân đầu người về trứng gia cầm của toàn thế 8,0 kg trứng; các nước phát triển là trên giới là khoảng 8,0 kg trứng; các nước phát triển là trên 300 quả thì ngành chăn nuôi nói 300 quả thì ngành chăn nuôi nói chung, chăn nuôi gia cầm của nước ta nói riêng chung, chăn nuôi gia cầm của nước ta nói riêng còn phải phấn đấu rất nhiều mới có đủ sản còn phải phấn đấu rất nhiều mới có đủ sản phẩm cung cấp cho nhân dân, nhằm góp phần cung cấp cho xã hội một lực lượng lao động có phẩm cung cấp cho nhân dân, nh ằm góp phần cung cấp cho xã hội một lực lượng đủ trí lực và thể lực trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. lao động có đủ trí lực và thể lực trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.¶ Nguồn: Báo cáo tổng kết chăn nuôi - Cục Chăn nuôi, Bộ NN&PTNT, 2006 Formatted: Font: 14 pt Giá thịt và trứng gia cầm ở nước ta hiện nay đắt nhất so với các nước trong khu vực. Deleted: Các số liệu nói trên cho th ấy mức tiêu thụ thịt và trứng bình quân của Giá gà ta làm sẵn : 90-100 000 đ/kg nước ta còn rất thấp, nếu biết rằng hiện Gà công nghiệp làm sẵn phổ biến 45.000- 50.000 đ; . nay mức tiêu thụ bình quân đầu người về trứng gia cầm của toàn th ế giới là khoảng Trứng gà 1.200-1.300 đ/quả; Trứng vịt 1.600-1800 đ/quả. 8,0 kg trứng; các nước phát triển là trên Trứng ở thị trường nội địa Trung Quốc: 800-950đ/quả. 300 quả thì ngành chăn nuôi nói chung, chăn nuôi gia cầm của nước ta nói riêng Nhập khẩu 1 tấn thịt gà đùi từ Mỹ : 1.300 USD/tấn. còn phải phấn đấu rất nhiều mới có đủ sản phẩm cung cấp cho nhân dân, nh ằm góp phần cung cấp cho xã hội một lực lượng lao động có đủ trí lực và thể lực trong sự 1.2. Hình thái, cấu tạo và thành phần hoá học của trứng nghiệp CNH, HĐH đất nước.¶ 1.2. 1. Hình thái, cấu tạo trứng Formatted: Font: 14 pt Formatted: Font: 14 pt, Vietnamese Formatted: Font: 14 pt 7
10. Trứng gia cầm có “hình trứng”, đó là hình bầu dục không cân đối - hình Kassini, tức là Formatted: Font: Italic bầu dục không đều, một đầu tù và môt đầu nhọn. Trong thực tiễn, hình dạng trứng được biểu hiện bằng chỉ số hình thái: đó là tỷ số giữa giữa đường kính nhỏ/ đường kính lớn, chỉ số này biến thiên từ 0,6 (hình bầu dục nhọn) đến 1 (hình cầu). Cũng có thể dùng tỷ lệ ngược lại là đường kính lớn/ đường kính nhỏ, khi đó, CSHT dao động từ 1,0 đến 1,45. Cũng như mọi đại lượng sinh học khác, kích thước và khối lượng trứng có biên độ biến dị khá lớn. Romanoff đặt các chỉ tiêu trung bình sau đây cho một trứng gà lơgo trắng tiêu Formatted: Vietnamese chuẩn lý tưởng: đường kính lớn (L) 5,7 cm, đường kính nhỏ (chiều rộng nhất) (B) 4,2 cm; dung tích (V) 53 cm3, diện tích mặt ngoài (O) 68 cm2 và khối lượng (G) 58g. Trứng gồm 3 phần: vỏ, lòng trắng và lòng đỏ với tỷ lệ tương đối giữa các phần đó là 1/6/3. Trung bình vỏ cứng chiếm 10%, lòng đỏ 33%, lòng trắng 57% khối lượng trứng. Lòng đỏ chính là tế bào trứng. Tỷ lệ khối lượng giữa các thành phần này trong trứng của các gà mái khác nhau cũng như ngay của một đàn gà mái cũng khác nhau. Tỷ lệ ấy cũng tuỳ thuộc ở khối lượng tuyệt đối của trứng, tuổi gà mái và thành phần thức ăn. Trứng có vỏ cứng rất chắc bao bọc, bề dày là 0,2 – 0,4mm, ở ngoài phủ một lớp chất nhầy trong suốt (lớp mô sừng) và ở trong có màng lụa gồm hai lớp chắc. Mặt ngoài vỏ cứng hơi bóng và có “ánh” đặc biệt với mức độ khác nhau tuỳ theo trạng thái lớp mô sừng và cấu tạo của vỏ cứng. Màu của vỏ trứng thay đổi từ trắng (các dòng Địa trung hải) đến vàng nâu (các giống Châu Á). Vỏ trứng gồm chất hữu cơ, xen vào đấy là các muối vô cơ. Chất hữu cơ do protein giống như keo colagen (4%) tạo thành, chất vô cơ là cacbonat canxi (94%), cacbonat magie và canxi fotfat (1%) tạo thành. Trên vỏ cứng có nhiều lỗ khí, những lỗ khí này có ý nghĩa quan trọng khi ấp trứng. Trong thời gian phôi phát triển, có sự trao đổi khí giữa phôi và ngoại cảnh qua những lỗ khí này. Khi mới ấp trứng, phôi có thể bị chết trong trường hợp nếu số lỗ khí trên 1 cm2 vỏ cứng các lỗ khí quá hẹp và dài (vỏ dày) và thấm nhiều nước từ ngoài vào; trong những hoàn cảnh ấy, trao đổi khí (thở) thấp hơn mức bình thường khá nhiều. Vào cuối thời kỳ ấp, sự giảm các chất chứa bên trong trứng do bốc hơi có vai trò quan trọng. Khi ấy nếu vỏ trứng có nhiều lỗ khí quá và độ ẩm không khí trong máy ấp thấp thì sẽ có ảnh hưởng bất lợi đối với kết quả ấp trứng. Ảnh hưởng của mật độ lỗ khí và bề dày của vỏ trứng đối với tỷ lệ nở cũng như độ ẩm của không khí bên ngoài đã được xác minh chính xác. Số lỗ khí trên vỏ trứng dao động nhiều, trung bình có đến 10.000 lỗ. ở đầu nhọn của trứng, mật độ lỗ hơi ít hơn, còn ở đầu tù thì nhiều hơn so với phần giữa của trứng. Bình quân 1cm2 có 150 lỗ khí. Hình 1. Sơ đồ cấu tạo lớp vỏ cứng của trứng gia cầm Dưới vỏ cứng có vỏ lụa gồm hai lớp: lớp trong gọi là lớp màng trứng, và lớp ngoài dán chặt vào vỏ cứng gọi là lớp màng vỏ cứng. Lớp màng vỏ cứng nặng gần 0,3g và có độ dày trung bình là 0,07 mm. Ở phía đầu tù nó hơi dày hơn và ở đầu nhọn hơi mỏng hơn. Giữa hai lớp này, ngay khi trứng vừa mới đẻ ra, hình thành buồng khí ở đầu tù của trứng. Hiện 8
11. tượng này xảy ra do sau khi đẻ, các chất chứa trong trứng bị nguội đi và co lại do nhiệt độ môi trường thấp hơn nhiều so với thân nhiệt gàải. Trong quá trình bảo quản, nước trong trứng bốc hơi nên thể tích buồng khí tăng lên. Trong thực tiễn người ta lợi dụng hiện tượng này để đánh giá trứng tươi hay đã cũ. Khi quan sát lớp vỏ lụa bằng kính hiển vi có thể thấy màng này là một mạng lưới gồm các sợi xếp đặt lộn xộn, do 70% chất hữu cơ (keratin, muxin), 10% chất vô cơ và 20% nước tạo thành. Khoảng giữa lòng đỏ và vỏ chứa đầy lòng trắng, do nhiều lớp có độ đậm đặc khác nhau tạo thành (h.2). Ngay dưới lớp màng trứng là lớp loãng ngoài (khoảng 23% thể tích), sau đó là lớp đặc giữa (57% thể tích) rồi đến lớp loãng giữa (17%) và lớp đặc trong (3% thể tích), lớp cuối cùng này bọc lấy lòng đỏ. Dây chằng nằm dọc theo trục dài của trứng, nhờ có những đầu mút sợi mảnh dán chặt vào lớp này. Dây chằng do nhiều sợi protitein tạo thành, những sợi này xoắn lại ở quãng giữa một phần đoạn thành hình xoắn ốc, còn theo hướng ra phía ngoài nó đi vào lớp đặc ở giữa của lòng trắng, giữ cho lòng đỏ luôn nằm ở vị trí trung tâm. Đặc biệt lưu ý rằng, thể tích của các lớp lòng trắng có thể chênh lệch khá nhiều so với các số liệu nêu ở trên. Ví như thể tích lớp đặc giữa của trứng tươi chênh lệch từ 20 đến 80%. Lòng trắng trứng tươi có màu vàng nhạt, ngoài ra do có nhiều CO2 nên hơi đục. Đặc tính keo của lớp đặc ở giữa của lòng trắng là do có nhiều sợi muxin, những sợi này tạo thành cấu trúc lưới. Để đánh giá trứng, vấn đề xác định chất lượng và cấu trúc lòng trắng đặc có ý nghĩa chủ yếu. Khi cấu trúc lưới bị hỏng, ví dụ do chấn động thì lòng trắng đặc trở thành loãng. Nó có phản ứng kiềm, ở nhiệt độ 600C thì đông lại, biến thành một khối trắng (lòng trắng trứng). Nó chứa gần 88% nước, 0,6% chất khoáng, các cation K, Na, Mg, Ca và Fe, các anion SO4 và Cl. Hàm lượng các sunfat tương đối cao là do có lưu huỳnh trong lòng trắng. Trong số gluxit thì có D – glucoza (gần 0,9%). Các chất protein (11%) là: albumin trứng (6,5%), globulin trứng (0,6%), muxin trứng (1,1%), và mucoit trứng (1,2%). Ngoài ra, trong lòng trắng trứng còn có lavin trứng (chất có màu vàng chứa nitơ), một ít fotfatit và cũng có đôi chút clolexterin và keratin. Lòng đỏ nằm ở trung tâm trứng, do màng lòng đỏ, còn gọi là màng mỏng bọc ngoài, vì vậy, trong điều kiện bình thường lòng đỏ không lẫn vào lòng trắng. Màng lòng đỏ mẫn cảm đối với chấn động và khi để trứng lâu thì nó dần dần bị yếu đi. Ở những trứng mới đẻ, nhờ các dây chằng xoắn ốc mà lòng đỏ được cố định ở giữa trứng. Lòng đỏ hình cầu (có đường kính khoảng 3cm) chủ yếu do noãn hoàng tạo thành. Trong chất này chứa tất cả những chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của gà con. Trong lòng đỏ sẫm có một vài lớp sáng gọi là lòng đỏ cấu tạo, giữa bị lõm và theo hình cái nêm (latebra- rãnh lòng đỏ), ở đấy về phía cực động vật của tế bào trứng có đĩa phôi, luôn nằm ở lớp trên của lòng đỏ. Quan sát cấu trúc của đĩa phôi có thể phân biệt được trứng có trống hay không. Đĩa phôi của trứng không có trống (không thụ thai) có những khoang hình nang (các không bào – vacuola); cònở trứng thụ thai thì cấu trúc mặt trên của ngoại bì (lá phôi ngoài) có dạng đồng nhất. Ngoài ra, trong trứng thụ thai các quá trình hoạt động sống của phôi phát triển từ đĩa phôi gây ra các dòng điện, nếu dùng dụng cụ đo điện cực nhạy có thể xác định được (Rauch, 1950). Trước và trong khi ấp trứng, người ta nhận thấy trong trứng thụ tinh có điện thế khác nhau phát ra từ đĩa phôi đang phát triển (hoặc phôi 9
12. sống) (h.2). Trong các trường hợp đó các hiệu điện thế có thể cao hơn 30 mV. Ở trứng không thụ tinh chỉ ghi được dòng điện yếu không biến đổi mấy (0-1mV). Lòng đỏ không hoà tan trong nước và có phản ứng kiềm, thành phần hoá học của lòng đỏ phức tạp hơn lòng trắng. Tỷ lệ giữa lòng trắng, lòng đỏ và vỏ trứng thay đổi nhiều. Bảng 1 đưa ra những số liệu trung bình về vấn đề này. Trong trứng vịt, lòng đỏ chiếm tỷ lệ cao hơn. Trứng gà, trái lại có tỷ lệ của lòng trắng cao hơn so với trứng vịt và trứng ngỗng. Bảng 1. Tỷ lệ (%) giữa lòng trắng, lòng đỏ và vỏ trứng của một số loài gia cầm Loài chim Trứng không vỏ Lòng trắng Lòng đỏ Vỏ Gà 88,4 56,8 31,6 2,6 Vịt 87,7 52,1 35,6 12,3 Ngỗng 88,6 50,2 38,4 2,4 Như đã nêu trong bảng 2, lòng đỏ do nước (48,7%), mỡ (32,6%) và protein (16,6%) tạo thành. Cần lưu ý rằng, hàm lượng mỡ trong lòng đỏ cao làm cho các chất dinh dưỡng có năng lượng cao để cho phôi phát triển. 1.2. 2. Thành phần hoá học của trứng Deleted: Các số liệu nói trên cho th ấy mức tiêu thụ thịt và trứng bình quân của Bảng 2.Thành phần hóa học của trứng gà (%) nước ta còn rất thấp, nếu biết rằng hiện nay mức tiêu thụ bình quân đầu người về trứng gia cầm của toàn th ế giới là khoảng Toàn quả Trứng đã Lòng đỏ Lòng trắng Vỏ và màng 8,0 kg trứng; các nước phát triển là trên Thành phần trứng (%) bỏ vỏ (%) (%) (%) vỏ (%) 300 quả thì ngành chăn nuôi nói chung, chăn nuôi gia cầm của nước ta nói riêng Toàn bộ trứng 100 - 31,0 58,0 11.0 còn phải phấn đấu rất nhiều mới có đủ sản Nước 65 75,0 48,0 87,0 2,0 phẩm cung cấp cho nhân dân, nh ằm góp phần cung cấp cho xã hội một lực lượng Protein 12 12,0 17,5 11,0 4,5 lao động có đủ trí lực và thể lực trong sự Mỡ 11 11,0 32,5 0,2 - nghiệp CNH, HĐH đất nước.¶ Đường 1 0,5 1,0 1,0 - Formatted: Font: 14 pt Khoáng 11 1,5 1,0 0,8 93,5 Formatted: Font: Italic Bảng 3. Một số axit amin thiết yếu trong trứng gà Các axit amin thiết yếu trong protein trứng gà (%) Arginin Hystydin Isoloxin Lyzin Metionin Phenilalanin Treonin Tryptophan Valin 6,6 2,4 16,9 7,0 4,0 6,3 4,3 1,5 7,2 Vitamin Bảng 4.Hàm lượng vitamin trứng gà tính trong IOOg vật chất (theo Bengard) Toàn bộ Lòng đỏ Lòng trắng Vitamin A, mg 0,2 0,03-1,2 - Vitamin D, IU 200 100-400 - Vitamin E, mg 1 3 - Vitamin K, mg 0,02 - - 10
13. Vitamin BI, mg 0,15 0,3 - Vitamin B2, mg 0,4 - - Niaxin (amit của axit nicotinic), mg 0,1 0,05 0,01 Vitamin BI2, mg 0,05 18 0,1 Axit pantotenic, mg 0,7 7,2 0,1 Trứng chứa rất nhiều vitamin (bảng 4), nhưng lại thiếu vitamin C. Trong lòng trắng chỉ có dấu vết mỡ và 12,1% chất khô. Mỡ có màu từ vàng nhạt đến vàng thẫm và chứa các chất triglixerit của các axít béo: palmitic, stearic, oleic và cả axit béo tự do và axit glixerinophosphoric. Ngoài ra còn chứa cholexterin không bị xà phòng hoá và cả các fotfatif- lextin và kefalin. Sắc tố vàng của lòng đỏ (vitellolutein) không phải là sản phẩm động vật của trao đổi chất mà cấu tạo từ các chất màu có nguồn gốc thực vật. Những sắc tố vàng và đỏ chứa trong lòng đỏ không phải được tổng hợp trong cơ thể gà mái mà chuyển từ thức ăn vào trứng. Tuỳ theo số lượng các sắc tố mà lòng đỏ có màu đậm hay nhạt, những màu khác nhau này là do ươt ng quan số lượng giữa các hợp phần có màu riêng biệt quyết định. Những hợp phần chủ yếu là - lutein (hỗn hợp các chất carotinoit- xantofil và zeakxantin), carotin và flavin trứng. Chúng được hấp thụ từ thức ăn thực vật đi qua màng ruột non qua đường bạch huyết mà vào hệ tuần hoàn và tích luỹ lại trong mỡ của cơ thể và lòng đỏ trứng. Những thành phần chủ yếu của các chất protit lòng đỏ là: vitellin (3/4 chất protit), albumin nhân, livetin và cả những chất có chứa lưu huỳnh của hai protein này ở dạng sản phẩm thuỷ phân của chúng là tirozin, triptofan và cistin. Trong số các chất khoáng, thường gặp nhiều fotfat, sắt và canxi có nhiều hơn so với trong lòng trắng. 1.3. Cơ quan sinh dục của gà mái và quá Formatted: Font: 14 pt trình hình thành trứng Formatted: Font: 14 pt, English (U.S.) Trong quá trình sinh sản của gia cầm, người ta Formatted: Level 1 nhận thấy những dấu hiệu giống với bò sát mà từ đó chúng tiến hoá lên: thụ tinh trong và sinh sản bằng cách đẻ trứng. Ở gia cầm, trong quá trình tiến hoá Formatted: English (U.S.) cùng với việc tăng kích thước trứng xảy ra việc thoái hoá phần bên phải của hệ thống sinh dục, vì vậy chỉ có buồng trứng trái và ống dẫn trứng trái. Sự phát triển phôi xảy ra trong trứng, được bảo vệ bằng vỏ cứng. Gia cầm con mới nở thường có kích thước tương đối lớn. Formatted: Font: 3 pt, English (U.S.) 1.3.1. Sự phát triển của cơ quan sinh sản gia cầm Formatted: Font: 14 pt Sự hình thành mầm của tuyến sinh dục (hệ sinh dục) xảy ra vào thời kỳ đầu của sự phát triển phôi: phôi gà vào ngày thứ 3, ở vịt và ngỗng ngày thứ 4 - 5. Đầu tiên hệ sinh dục Formatted: English (U.S.) không được phân biệt, có nghĩa ở chúng không có những dấu hiệu của giống, và từng phần được tạo thành từ 2 phần sinh trưởng và một phần sinh dục. Phần sinh trưởng của hệ sinh dục được tạo thành từ nếp sinh dục lá tạng. Một phần khác, phần tuỷ là những dây chằng sinh dục và chất đệm, phần thứ hai - vỏ tạo thành từ mô phôi. Phần sinh dục của hệ sinh dục tạo ra những tế bào sinh dục đầu tiên (sinh dục bào) được di chuyển theo mạch máu vào vùng nếp sinh dục trước khi hình thành bộ sinh dục (honada) vào cuối ngày thứ nhất hoặc giữa ngày ấp thứ hai. Thời kỳ phân biệt hệ sinh dục ở phôi gà được nhận thấy vào ngày ấp thứ 6 - 9. Trong quá trình phát triển hệ sinh dục, ở giống đực từ 11
14. dây biểu mô liên kết phát triển lên, ở đó tế bào được phân hoá ra 2 dạng: noãn nguyên bào và nang. Tới ngày ấp thứ 9, ở buồng trứng thể hiện sự không đối xứng, buồng trứng phải ngừng phát triển và thoái hoá dần. Trong buồng trứng trái phát triển lớp vỏ và lớp tuỷ. Ở vỏ xảy ra quá trình sản sinh ra các tế bào sinh dục đầu tiên - noãn bào. Vào ngày thứ 9, ở phôi gà đếm được 28 nghìn, ngày thứ 17 - 680 nghìn, đến cuối kỳ ấp số lượng chúng giảm còn 480 nghìn noãn bào. Đến ngày ấp thứ 12, ống dẫn trứng được phân thành loa vòi, phần tuyến và tử cung. Việc hình thành tinh hoàn ở phôi gà xảy ra từ bộ phận sinh dục trung tính. Dây được hình thành ở ngày thứ 7 trong bộ phận sinh dục, dần dần biến thành ống. Trong chúng xuất hiện lòng ống, còn tế bào thành ống được phân hoá thành tế bào sinh dục đầu tiên (tinh nguyên bào) và nang (tế bào sertoli). Tiếp đó từ ống tạo thành các ống dẫn tinh ngoằn ngoèo, ở đó từ tinh nguyên bào phát triển thành các tế bào sinh dục, còn tế bào sertoli thực hiện chức năng đệm - dinh dưỡng. Mầm tinh hoàn nối với thận nguyên thuỷ, từ ống dẫn của nó (ống Bolpha) sau khi nở sẽ trở thành ống dẫn tinh. Thận nguyên thuỷ mất chức năng và thoái hoá. Từ phần còn lại của nó tạo thành mào tinh hoàn. Chức năng buồng trứng. Buồng trứng nằm ở phía trái của xoang bụng, về phía trước và hơi thấp hơn thận trái, được đỡ bằng các nếp gấp của màng bụng từ trên xuống. Nếp gấp khác của màng bụng nối nó với ống dẫn trứng. Kích thước và hình dạng buồng trứng phụ thuộc vào trạng thái chức năng và tuổi gia cầm. Ở gà con 1 ngày tuổi, buồng trứng có dạng phiến mỏng, kích thước 1 - 2 mm với khối lượng 0,03g, còn 4 tháng tuổi - phiến hình thoi có khối lượng 2,66g. Gà trong thời kỳ đẻ mạnh buồng trứng hình chùm nho, khối lượng đạt 55g, vào thời kỳ thay lông khối lượng buồng trứng giảm còn 5g. Trong buồng trứng có chất vỏ và chất tuỷ. Bề mặt vỏ được phủ bằng một lớp biểu mô có lớp tế bào hình trụ hay lăng trụ thấp. Dưới chúng có màng liên kết mỏng, sau nó có 2 lớp nang với các tế bào trứng. Nằm ở lớp ngoài là những nang nhỏ có đường kính đến 400 µm , trong lớp sâu có những nang lớn hơn với đường kính 800 µm và to hơn. Chất tuỷ nằm ở giữa buồng trứng và được cấu tạo từ mô liên kết với các mạch máu và dây thần kinh lớn. Trong chất tuỷ có những khoang (lỗ hổng) được phủ bằng biểu mô dẹt và tế bào kẽ. Sự tạo trứng Quá trình phát triển của tế bào sinh dục cái: trong sự phát triển tế bào trứng có 3 thời kỳ: tăng sinh, sinh trưởng và chín Trong quá trình phát triển tế bào sinh dục cái (giao tử) xảy ra không chỉ là sự thay đổi cấu trúc và kích thước của nó mà còn là sự thay đổi cả bộ thể nhiễm sắc của nhân tế bào trứng. Thời kỳ tăng sinh xảy ra trong quá trình phát triển phôi thai của buồng trứng và kết thúc vào thời kỳ gà nở. Như đã kể trên, do kết quả của một loạt phân chia có tơ giảm nhiễm các tế bào sinh dục đầu tiên (noãn nguyên bào), số lượng noãn bào trong buồng trứng đạt đến 480 nghìn. Trước khi bắt đầu đẻ trứng trong buồng trứng gà mái đếm được 3500 - 4000 noãn hoàng nhìn thấy được, ở thuỷ cầm là 1250 - 1500. Khác với tế bào sinh trưởng, trong noãn bao có nhân to với hạt nhân nhỏ và thể nhiễm sắc. Trong noãn bao không có nhân tế bào (trung thể). Sau khi kết thúc quá trình sinh sản, các tế bào sinh dục được hình thành gọi là noãn bào của hàng thứ nhất, tham gia vào thời kỳ sinh trưởng. Thời kỳ sinh trưởng được chia thành thời kỳ sinh trưởng nhỏ và thời kỳ sinh trưởng lớn. Thời kỳ sinh trưởng nhỏ kéo dài từ khi nở đến khi thành thục sinh dục. Đầu tiên sự phát triển của noãn bào thể hiện yếu. Ở gà 1 ngày tuổi đường kính noãn bàolà 0,01 - 0,02mm, tới 45 ngày tuổi nó đạt 1mm. Thời gian này, nhân vẫn chiếm vị trí trung tâm trong tế bào trứng, chuyển cùng tương bào sang bên cạnh tế bào và tạo đĩa phôi. Ở gà con 2 tháng tuổi quá trình tích luỹ lòng đỏ trong tương bào của noãn bào bắt đầu. Lòng đỏ được xếp thành những lớp màu sáng và màu sẫm. Ở tâm có lòng đỏ sáng hình phễu, từ đó có vệt nhỏ đi ra rìa tế bào 12
15. trứng. Cấu tạo như vậy gọi là phôi. Trên nó là đĩa phôi. Các tế bào nang xung quanh noãn bào đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành lòng đỏ. Thời kỳ sinh trưởng lớn dài 4 - 13 ngày và đặc trưng bằng sự tăng nhanh lòng đỏ trong tế bào trứng. Trong thời gian này lòng đỏ tích luỹ 90 - 95%, thành phần của nó gồm protit, photpholipit, mỡ trung tính, các chất khoáng và vitamin. Đặc biệt, lòng đỏ được tích luỹ mạnh ở ngày thứ 9 và 4 trước khi trứng rụng. Vào thời kỳ này, dưới màng nang trên bề mặt tế bào trứng hình thành lớp vỏ lòng đỏ đàn hồi (màng), qua nó các chất dinh dưỡng đi vào trong tế bào. Người ta đã nhận thấy được tính chu kỳ trong ngày của việc tạo các lớp lòng đỏ. Lòng đỏ sẫm được tích luỹ trong cả ngày đến nửa đêm, còn lòng đỏ sáng - trong phần còn lại của đêm. Việc tăng quá trình sinh trưởng của tế bào trứng là do ảnh hưởng của foliculin, việc chế tiết nó ở buồng trứng tăng cùng với lúc bắt đầu thành thục sinh dục. Vào cuối thời kỳ phát triển của tế bào trứng, giữa vỏ lòng đỏ và thành nang xuất hiện một khoang, khoảng gần lòng đỏ chứa đầy limpho. Trong đó noãn hoàng bơi tự do và các cực của nó nằm theo lực hướng tâm: cực anivan (cùng đĩa phôi) hướng lên trên, còn cực thực vật xuống dưới. Noãn hoàng đã hình thành của gà mái có đường kính lòng đỏ 35 - 40mm. Màu của lòng đỏ phụ thuộc vào các sắc tố trong máu: carotenoit, carotin và xantofil. Màuđậ m của lòng đỏ thường gặp khi gia cầm được ăn thức ăn có đủ carotenoit. Như vậy, dựa vào màu của lòng đỏ mà xác định giá trị vitamin của trứng ấp cũng như trứng thương phẩm. Thời kỳ chín của noãn hoàng (thời kỳ cuối của sự tạo trứng) bao gồm 2 sự phân chia nối tiếp của tế bào sinh dục. Trong quá trình này tế bào trứng giảm lượng nhiễm sắc thể đi một nửa, vì vậy sự phân chia này gọi là giảm nhiễm hay phân bào giảm nhiễm. Trước khi bắt đầu chia lần thứ nhất, trong nhân của noãn bào hàng thứ nhất xảy ra việc kéo dài nhiễm sắc thể và số lượng trứng tăng gấp đôi. Nhân tiến dần đến bề mặt của noãn bào. Những nhiễm sắc thể giống nhau xích gần nhau tạo thành từng đôi, còn màng nhân biến mất. Do kết quả phân chia noãn bào lần thứ nhất tạo thành 2 tế bào: noãn bào hàng thứ hai và tiểu thể có hướng hay tiểu thể cực thứ nhất mà trong hạt nhân của chúng có một nửa lượng nhiễm sắc thể. Quá trình này được hoàn thành ở buồng trứng trước khi trứng rụng. Sau khi phân chia lần thứ nhất, lập tức sảy ra sự phân chia giảm nhiễm ở phễu của ống dẫn trứng. Khi đó từ noãn bào hàng thứ hai tạo nên tế bào trứng chín và tiểu thể phân cực thứ hai nhận được một nửa nhiễm sắc thể, còn nửa khác ở lại nhân của tế bào trứng. Như vậy, do kết quả phân chia giảm nhiễm, trong tế bào trứng chín có một nửa số nhiễm sắc thể. Các tiểu thể hàng thứ nhất và thứ hai không phát triển và dần dần bị tiêu hoá. Tiểu thể hàng thứ nhất có thể chia làm hai. Trong quá trình phân chia giảm nhiễm xảy ra sự trao đổi các thành phần di truyền (gen) giữa các dị nhiễm sắc thể. Nhiễm sắc thể đực và cái kéo lại gần nhau và tạo thành đôi. Vào thời kỳ gần nhau (tiếp hợp) nhiễm sắc thể trao đổi những phần của mình. Quá trình này được gọi là tiếp xúc, có ý nghĩa quan trọng trong việc truyền các dấu hiệu di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. 1.3.2. Sự rụng lòng đỏ và tạo trứng gia cầm. Formatted: Font: 14 pt Quá trình thoát ra của tế bào trứng chín (lòng đỏ) từ buồng trứng gọi là sự rụng trứng. Formatted: English (U.S.) Trong nang trứng đã chín, áp suất keo - thẩm thấu của dịch nang tăng lên, dẫn tới sự phá vỡ vách nang tại vùng lỗ thở. Ở chỗ này vách nang đầu tiên mỏng đi do những thay đổi thoái hoá Formatted: English (U.S.) dưới tác dụng của các hocmon, sau đó nó vỡ ra. Có ý kiến cho rằng, lỗ thở bị kéo ra bằng các sợi cơ riêng, khi đó các mạch máu ở vùng lỗ thở co lại và nang vỡ không bị chảy máu. Nang vỡ trong khoảng khắc. Qua kẽ nứt mới tự tạo, tế bào trứng rơi vào túi lòng đỏ (nếp gấp màng bụng xung quanh buồng trứng) và vào phễu hay là loa kèn. Do chuyển động liên tục của thành phễu mà nó thu được trứng ở đây. Nếu có tinh trùng thì việc thụ tinh tế bào trứng sẽ xảy ra ngay trên thành phễu. 13
16. Sự rụng trứng ở gà xảy ra một lần trong ngày thường là sau 30 phút sau khi nó đẻ Formatted: English (U.S.) trứng. Nếu gà đẻ sau 16 giờ trong ngày thì sự rụng trứng sẽ chuyển sang buổi sáng ngày hôm Deleted: qua sau. Nếu trứng bị giữ lại trong ống dẫn trứng sẽ làm ngừng trệ sự rụng trứng tiếp theo. Nếu Formatted: English (U.S.) lấy trứng ra khỏi tử cung, thì cũng không làm tăng nhanh sự rụng trứng được. Sự rụng trứng ở gà thường xảy ra trong thời gian từ 2 giờ tới 14 giờ hàng ngày. 1.3.3. Quá trình hình thành trứng trong Formatted: Font: 14 pt ống dẫn trứng. Formatted: English (U.S.) Chức năng của ống dẫn trứng. Ống Formatted: Font: Italic, English dẫn trứng có hình ống, ở đó xảy ra sự thụ (U.S.) tinh và hình thành trứng, bắt đầu gần buồng Deleted: Ố trứng và kết thúc ở lỗ huyệt. Kích thước ống dẫn trứng thay đổi theo lứa tuổi và hoạt hoá chức năng của hệ sinh dục. Khi bắt đầu thành thục sinh dục Formatted: English (U.S.) ống dẫn trứng là một ống trơn, thẳng có đường kính đều trên toàn bộ ống. Sau khi đẻ quả trứng đầu tiên ống dẫn trứng của gà có chiều dài 68 cm, khối lượng 77g. Vào thời kỳ đẻ trứng mạnh, chiều dài của nó tăng tới 86cm, còn đường kính đến 10cm. Ở gà không đẻ trứng chiều dài ống dẫn trứng giảm đến 11 - 18cm, đường kính 0,4 - 0,7cm, còn thời kỳ thay lông chiều dài là17cm. Ở gia cầm thành thục sinh dục, trong ống dẫn trứng có những phần sau: phễu, phần lòng trắng, cổ (eo), tử cung và âm đạo. Phễu - phần mở rộng của phía đầu ống dẫn trứng, dài 4 - 7cm, đường kính 8 - 9cm. Nó nằm dưới buồng trứng. Phễu được chia thành phần phễu riêng và cổ, nó là phần chuyển tiếp. Bề mặt niêm mạc phễu xếp nếp, trong nó không có các tuyến. Trong niêm mạc cổ phễu có các tuyến hình ống, chất tiết ra của nó tham gia vào việc hình thành vỏ trứng. Thành phễu chuyển động nhờ sự co bóp của lớp vỏ và dây cơ đi từ mép phễu tới vách bụng. Chuyển động nhu mô của phễu có khả năng hứng lấy tế bào trứng rụng. Ở phễu, tế bào trứng dừng lại không quá 20 - 30 phút. Lớp lòng trắng đầu tiên được bao bọc xung quanh tế bào trứng ở cổ phễu. Lòng trắng nhày, đặc được các tuyến hình ống tiết ra quấn ngay lòng đỏ. Khi đi qua phần đầu của ống dẫn trứng, lòng đỏ xoay chậm xung quanh trục của nó, khiến cho lớp lòng trắng mới bọc xung quanh lòng đỏ cuộn xoắn lại, tạo thành dây chằng. Chúng giữ cho lòng đỏ ở tâm trứng. Khi lòng đỏ đi tiếp ở phía dưới, phần loãng của lòng trắng được tiết ra quanh lòng đỏ, tạo nên lớp bên trong của lòng trắng loãng Phần tạo lòng trắng - phần dài nhất của ống dẫn trứng. Vào thời kỳ đẻ mạnh, nó dài đến 30 - 50cm. Niêm mạc có những nếp xếp dọc. Trong nó có một lượng lớn tuyến hình ống, cấu tạo giống như tuyến ở cổ phễu. Chất tiết ra của tuyến ở xung quanh lòng đỏ đầu tiên đặc, còn sau đó là lớp loãng (ở ngoài) của lòng trắng. Các tuyến hình ống phần tạo lòng trắng được kích thích bằng estron và progesteron. Thời gian trứng ở trong phần tạo lòng trắng không quá 3 giờ. Cổ ống dẫn trứng là phần hẹp của ống dẫn trứng dài 8cm. Niêm mạc có những nếp xếp nhỏ. Ở đó lớp ngoài của lòng trắng loãng được bổ sung và tạo màng vỏ trứng. Các tuyến ở eo tiết ra chất hạt giống như keratin tạo nên lớp sợi chắc quấn lấy nhau để hình thành màng chắc. Các lỗ của màng dưới vỏ tiết ra dung dịch muối vào lòng trắng, làm tăng khối lượng lòng trắng trứng. Quá trình này xảy ra cả ở trong tử cung. Trứng nằm trong đoạn eo gần 1 giờ. Tử cung là đoạn tiếp của đoạn eo, nó là phần mở rộng hình túi dày, chiều dài 10 - 12cm. Các nếp nhăn của niêm mạc phát triển mạnh, và xếp theo hướng ngang và xiên. Tuyến 14
17. của vách tử cung tiết ra chất dịch lỏng, thấm qua các màng dưới vỏ trứng vào lòng trắng. Trong thời gian trứng ở tử cung, khối lượng trứng tăng gần gấp đôi. Vỏ trứng được hình thành cũng do dịch tiết của tuyến tử cung. Vỏ trứng được cấu tạo từ cốt hữu cơ và chất trung gian. Cốt được hình thành bằng những sợi protein dạng colagen nhỏ chồng chéo lên nhau. Chất trung gian cấu tạo từ những muối canxi ở dạng hợp nhất không tan - canxi cacbonat (99%) và canxi photphat (1%). Sự tổng hợp chất vôi được tiến hành trong suốt thời gian trứng ở tử cung (18 - 20 giờ). Do thẩm thấu một lượng nước lớn từ dịch tiết của tuyến tử cung vào trứng nên khối lượng của nó được tăng dần, lúc này bề mặt của các màng dưới vỏ được bám chặt vào thành tử cung, do đó các màng này giãn ra. Trương lực của cơ tử cung tăng đồng thời, nó có khả năng tiếp xúc lớn với trứng và tiết khoáng tạo vỏ lên bề mặt trứng. Đầu tiên lớp vỏ ngoài được tạo thành lớp trong nhú vỏ trứng, lớp này được cấu tạo từ những nhú, đầu trên của nhú cắm sâu vào bề mặt ngoài của lớp dưới vỏ, còn phần chân rộng thì hướng vào vách dạ con. Nhú cấu tạo từ tinh thể canxi cacbonat (canxita), những tinh thể hợp tiếp bằng protit. Lớp nhú chiếm 1/3 độ dày vỏ. Từ bên ngoài lớp nhú được phủ một lớp bền chắc. Nền móng của lớp này là các sợi collagen được tạo bởi chất dịch của tuyến phần trước tử cung. Phần trung gian giữa các sợi chứa muối canxi, lớp bền chắc này làm cho vỏ trứng được giữ vững. Khoảng không gian giữa nền các nhú không chứa chất vôi, ở đây có các lỗ khí, các mạch này xuyên qua độ dày chất bền chắc và được mở ra trên bề mặt của vỏ trứng bằng các lỗ. Số lượng các lỗ phù hợp với số lượng lỗ ống của tuyến dạ con. Các lỗ phân bố trên bề mặt vỏ trứng không đều: phần nhiều là tập trung trên đầu tù của trứng, vùng buồng khí và ít hơn cả là ở đầu nhọn của trứng. Trong một vỏ trứng gà có tới 8 nghìn lỗ hơi. Tuyến dạ con sản xuất ra các sắc tố làm cho vỏ trứng có màu khác nhau. Từ bên ngoài vỏ trứng được phủ một lớp trên vỏ mỏng ánh, màng này được tạo bằng chất tiết của tế bào biểu mô tử cung. Men cacbonanhydraza và photphataza kiềm tham gia tích cực vào trong quá trình hình thành vỏ trứng, Cacbonathydraza xúc tác cho sự hình thành anion cacbonat từ cacbonic và nước. Phophataza kiềm xúc tác vào quá trình chuyển ion hoá canxi để tổng hợp các chất vô cơ của vỏ. Người ta đã rút ra kết luận rằng ở gà đẻ, trong biểu mô tử cung chứa một lượng cacbonanhydraza nhiều hơn hẳn ở gà không đẻ. Các chất ức chế cacbonanhydraza (sulfanilamit) phá huỷ quá trình hình thành vỏ trứng Nếu thừa chất đó thì trứng đẻ ra không có vỏ. Âm đạo là đoạn cuối cùng của ống dẫn trứng, sau khi đã hình thành trứng rơi vào đó. Từ dạ con âm đạo được tách ra bằng phần thu hẹp cổ tử cung, nơi đó có van cơ. Phần cuối cùng của âm đạo được mở ra vào đoạn giữa ổ nhớp gần niệu quản trái. Âm đạo dài 7 - 12 cm. Niêm mạc nhăn, tuyến ống không có. Lớp biểu mô của âm đạo theo một số tác giả cho biết là có sản xuất ra dịch tiết, dịch tiết này tham gia vào sự hình thành lớp màng trên vỏ, lớp cơ phát triển tốt, nhất là lớp cơ vòng, nhờ sự co bóp của lớp cơ này mà quả trứng được đẩy ra ngoài. Sự hình thành các lớp vỏ trứng. Ngay khi trứng vừa vào đến phần eo thì ở đầu trước của nó bắt đầu hình thành lớp vỏ lụa. Trứng chuyển động kích thích các thành phần của phần eo làm cho chất hạt tựa như keratin tiết ra từ các ống dẫn của những tuyến nằm trên thành eo. Chất này có hình sợi nhầy đặc và dính. Các sợi ấy xoắn vào nhau thành lớp vỏ chắc bên trong của lòng trắng. Khi trứng đã hoàn toàn vào phần eo thì một lớp vỏ lụa rất mỏng dính chặt, bọc lấy nó. Trứng lưu lại đấy một thời gian ngắn, sau đấy tiếp tục từ từ di chuyển, lúc ấy các tuyến ở phía dưới phần eo tiết ra các chất cấu tạo lớp vỏ lụa ngoài. Lớp này do các búi sợi thô hơn và xốp hơn cấu tạo nên cũng giống như lớp sợi của lớp vỏ trong. Dựa vào những tính trạng này, khi soi kính hiển vi rất dễ dàng phân biệt lớp vỏ trong với lớp vỏ ngoài. 15
18. Lúc đầu lớp vỏ lụa của thành trong dính chặt vào trứng, về sau nó giãn ra và khi trứng chuyển đến phía cuối phần eo thì nó hơi tách khỏi trứng. Vỏ lụa màu hồng nhạt có chứa một ít chất oporfirin. Trứng có các lớp vỏ lụa bọc ngoài, đi vào tử cung làm cho tử cung tiết ra chất dịch chứa nhiều nước. Các lớp vỏ lụa ban đầu có đặc tính thấm nước cao nên nước và một số muối hoà tan thấm vào trứng, làm cho lòng trắng bị trương lên, tăng khối lượng, lại dán chặt vào các lớp vỏ lụa. Trên mặt đã rắn lại ít nhiều của vỏ lụa hình thành lớp vôi – tức là lớp vỏ cứng. Lớp vỏ cứng hình thành trong tử cung. Những trứng rời khỏi ống dẫn trứng qua đường rò nằm cuối tử cung đã có lớp vỏ cứng cấu tạo hoàn chỉnh; mặt khác nếu cắt bớt tử cung một đoạn thì cấu tạo vỏ cứng trở nên thiếu hoàn chỉnh, chứa hàm lượng vôi và protit thấp. Trong quãng thời gian ba giờ đầu khi trứng lưu lại tử cung, nguyên liệu để hình thành vỏ vôi tích tụ lại rất chậm. Sau đó hiện tượng tích tụ trở nên đồng đều và nhanh. Trong quãng thời gian 17 giờ cuối cùng, khối lượng lớp vỏ cứng tăng lên theo tỷ lệ thời gian trứng lưu lại trong tử cung. Lượng các chất cấu tạo nên vỏ cứng tiết ra tuỳ thuộc vào độ lớn của lòng đỏ và khối lượng lòng trắng tích tụ trong trứng. Khi lớp vỏ cứng hình thành, những nơi nào tiếp xúc với biểu mô tử cung thì sinh ra các lỗ khí. Những lỗ này giống như lỗ mao mạch bé, mở ra ở mặt trên lớp vỏ cứng. Không nên khẳng định rằng, vôi là do một đoạn đặc biệt nào của tử cung hoặc do một tuyến đặc biệt nào đó ở đây tiết ra, vì các mô tử cung của gà mái đang đẻ rộ chứa ít canxi hơn các mô thuộc những phần khác của ống dẫn trứng. Vì khi hình thành vỏ cứng trong vòng 20 giờ, có đến 5g cacbonnat canxi tích luỹ ở trứng, do đó có thể dự đoán là ngoài tử cung ra còn có nguồn canxi khác nữa. Hàm lượng canxi trong máu gà mái đang đẻ cao hơn khá nhiều so với gà mái không đẻ. Vì khi vỏ trứng hình thành thì lượng máu dồn về tử cung tăng lên, nên có thể giả định rằng, các muối canxi ở dạng hoà tan từ máu chảy vào tế bào các tuyến tử cung, sau đó các tế bào tuyến này lại tiết dung dịch ấy vào ống tử cung. Canxi không để lại một dấu vết nào để ta có thể theo đấy mà xác định nơi tiết ra nó hoặc quãng đường nó đã chảy qua. Chỉ có hiện tượng là trong các tuyến tiếp xúc với trứng, hàm lượng canxi có cao hơn một ít. Trong thời gian hình thành các lớp vỏ trứng, chất oporfirin được phân bố vào lớp vỏ cứng có màu. Đấy là chất màu chủ yếu, do hemoglobin của hồng cầu phân huỷ mà tạo ra. Khi vỏ cứng đã hình thành xong có thể có các chất màu khác bổ sung thêm thành hình lấm tấm, hình các sọc vân hoặc các nốt sần bé. Lớp vỏ mỏng tráng ngoài (lớp mô sừng) hình thành trong quãng thời gian từ khi trứng cấu tạo hoàn chỉnh cho đến khi đẻ trứng ra ngoài. Về thành phần hoá học, nó cũng giống như các lớp vỏ lụa. 1.3.4. Tại sao trứng có đầu to, đầu nhỏ? Formatted: Font: 14 pt Trứng gia cầm sở dĩ có một đầu to một đầu nhỏ là do trong quá trình hình thành bị phía trên của ống dẫn trứng dồn ép từng đoạn một để nó đi xuống dưới. Đầu trứng này bị dồn ép, lòng trắng và màng vỏ bị đẩy sang phải rồi lại sang trái, vì thế mà phía đầu này phình to, sau khi vỏ hình thành xong thì được cố định lại. Ngược lại, đầu kia của quả trứng hướng xuống đoạn dưới của ống dẫn, do đó vừa đi nó vừa chèn vào ống dẫn trứng, làm cho ống này mở rộng để trứng dễ di chuyển xuống tử cung. Lực dồn ép của ống dẫn vào quả trứng làm cho đầu nhỏ hình thành rồi định hình dần. Khi trứng vào đến tử cung, đầu nhỏ hướng về phía đuôi gà, còn đầu to thì hướng ngược lại. Cho đến nay vẫn chưa rõ điều gì quyết định thời gian cho lần rụng trứng đầu tiên của gia cầm, nhưng cả hai yếu tố hệ thần kinh và cơ chế hormon là quan trọng hàng đầu. Lần rụng trứng thứ 2 là sự tiếp diễn của lần rụng trứng trước đó và xảy ra 15-40 phút sau khi quả trứng đầu tiên đi qua lỗ huyệt. Những lần rụng trứng tiếp theo xảy ra vào cùng khoảng thời gian sau khi trứng được đẻ. Những quả trứng đẻ ra liên tục không nghỉ được gọi là ổ trứng hay là chu kỳ đẻ trứng. Kết thúc chu kỳ này, gia cầm sẽ không đẻ trong một số ngày tiếp theo. Độ lớn của một ổ 16
19. trứng có thể từ 1 đến hơn 200 quả (kỷ lục đã được ghi nhận là 235 quả). Những loại gà đẻ trứng tốt đẻ từ 3-8 trứng mỗi ổ trở lên và đều đặn. Khoảng thời gian một ổ rất đặc trưng cho từng cá thể: những con khả năng sản xuất nghèo nàn có những ổ đẻ ngắn hơn, ngược lại những con có khả năng sản xuất tốt có ổ trứng lớn hơn. Khi thời gian cho một ổ đã đủ, gà mái sẽ dừng rụng trứng và dừng cả sản xuất trứng trong một ngày hoặc nhiều hơn, và sau đó lại tiếp tục cho ổ tiếp theo. Những con gà sản xuất trứng kém có thời gian nghỉ dài hơn những gà sản xuất tốt. Thời gian cần thiết để sản xuất một ổ trứng Thời gian cần thiết cho một quả trứng di chuyển trong vòi trứng rất khác nhau ở mỗi cá thể. Hầu hết gà mái đẻ trứng liên tiếp sau những khoảng thời gian từ 23-26h. Nếu thời gian này dài hơn 24h, mỗi quả trứng trong giai đoạn liên tiếp nhau sẽ được đẻ trong ngày khác. Những quả trứng đẻ vào buổi chiều sẽ nằm trong ống dẫn trứng lâu hơn những quả trứng đẻ vào buổi sáng. Những quả trứng cuối cùng được đẻ muộn khi chuỗi đẻ sẽ bị gián đoạn và một chu kì rụng trứng sẽ chấm dứt. Thời gian cho rụng trứng Gà mái có những ổ trứng dài đẻ quả trứng đầu tiên của ổ trong thời gian sớm của ngày, 1-2 h sau khi mặt trời mọc hay sau khi hệ thống ánh sáng nhân tạo được bật lên. Sự rụng trứng của lần hình thành lòng đỏ tiếp theo đến rất nhanh sau khi một quả trứng được đẻ vào ngày tiếp theo, chỉ sau một khoảng thời gian ngắn. Những con gà mái có thời gian cho một ổ ngắn hơn đẻ quả trứng đầu tiên của ổ vào thời gian muộn hơn trong ngày, sự rụng trứng cho lần hình thành lòng đỏ là chậm hơn, và khoảng thời gian chờ cho sự đẻ trứng dài hơn. Hầu hết quá trình rụng trứng xảy ra trong suốt khoảng thời gian buổi sáng, sẽ bất bình thường nếu quá trình rụng trứng diễn ra vào buổi chiều. Quá trình sản xuất trứng vào thời điểm bắt đầu đẻ Trong tuần đẻ trứng đầu tiên, sự rụng trứng rất không bình thường, cơ chế hormon của gà mái là không cân bằng. Thường chỉ có 2-4 trứng được sản xuất. Nhưng đến những tuần thứ 2-3 quá trình rụng trứng sẽ có những tiến bộ đáng kể, và chỉ giảm sút rất chậm trong tuần với những quả trứng còn lại trong mỗi chu kỳ đẻ. Ánh sáng và sự rụng trứng Ánh sáng, dù là tự nhiên hay nhân tạo, sẽ có những tác động kích thích đến tuyến yên, kích thích nó tăng lượng hocmon FSH tiết ra, và ngược lại sẽ kích hoạt buồng trứng. Cả hai yếu tố thời gian và cường độ ánh sáng đều quan trọng. Quá trình điều khiển lượng chiếu sáng cho phù hợp trong chuồng gà đẻ là rất phức tạp và sẽ được nói rõ hơn trong các phần sau. Làm tổ như là một tín hiệu của việc rụng trứng Trong hầu hết các trường hợp, gà mái sẽ tìm ổ khoảng 24h trước khi rụng trứng, và nhiều nhà khoa học coi tín hiệu này là quan trọng hơn cho việc xác định việc rụng trứng hơn cả quá trình đẻ trứng. Bằng chứng là sự xuất hiện của một quả trứng hoàn chỉnh trong lỗ huyệt chẳng có gì liên quan đến nỗ lực đi tìm ổ của gà mái. Một số gà mái rụng trứng và tế bào trứng không tới được vòi trứng và những con gà mái này sẽ tìm ổ muộn hơn một ngày. Tử cung về cơ bản là tuyến vỏ, dài khoảng 10-12cm ở gà đẻ. Trứng đang hoàn thiện tồn tại trong tử cung khoảng 18-20h, lâu hơn nhiều so với các giai đoạn khác trong vòi trứng. Lớp lòng trắng mỏng phía ngoài được lắng đọng sau màng vỏ Khi trứng lần đầu vào tử cung, nước và muối sẽ được bổ sung qua màng vỏ bởi quá trình thẩm thấu để bơm ra khỏi lớp màng vỏ lỏng lẻo và làm lỏng hoá một số lượng lòng trắng mỏng để hình thành nên lớp thứ 4, chính là phần lòng trắng mỏng phía ngoài. Đẻ trứng Động tác đẻ trứng là một phản xạ phức tạp. Những thụ cảm niêm mạc âm đạo được kích thích bằng quả trứng nằm trong nó. Những xung động từ thụ cảm làm cho cơ âm đạo và dạ con co bóp mạnh. Lúc đó thành dạ con cùng với trứng qua âm đạo vào ổ nhớp. Nhờ có co bóp đồng thời 17
20. của cơ dạ con và cơ âm đạo nên trứng được đẩy qua ổ nhớp mà không chạm vào vách, cho nên bề mặt vỏ trứng mới không bẩn. Thường gà đẻ trứng ở tư thế đứng. Cơ trơn ống dẫn trứng phân bổ các sợi thần kinh giao cảm và phó giao cảm. Sự co bóp cơ dạ con kích thích thần kinh phó giao cảm, sự kích thích của thần kinh giao cảm làm cho chúng yếu đi. Quá trình này thu được kết quả do tiêm chất kích thích hoặc ức chế các dây thần kinh đó. Sự co bóp dạ con ở gà kích thích bằng axetyl colin, histamin. Tiêm atropin giảm tác dụng axetyl colin, mà axeticolin này ạli làm cho dạ con co bóp. Các chế phẩm hormon cũng có ảnh hưởng đến hoạt tính của cơ dạ con và âm đạo. Khi dùng adrenalin thì cơ vòng âm đạo được co bóp. Oxitoxin với liều 0,1 - 0,2ml kích thích mạnh co bóp dạ con sau khi tiêm 3 - 4 phút. Dùng progesteron làm cho gà ngừng đẻ. Trong sự điều chỉnh đẻ trứng, hocmon được hình thành trong nang trứng cũng tham gia vào. Sau khi cắt bỏ nang trứng, gà ngừng đẻ 9 - 36 giờ. Động tác đẻ trứng nằm dưới sự điều khiển của hệ thần kinh trung ương. Thay đổi liên tục điều kiện nuôi dưỡng (thay đổi chuồng, chuyển gà từ nhà này sang nhà khác, thay đổi chế độ nuôi dưỡng ) có thể làm cho gà ngừng đẻ một thời gian dài. Âm đạo – phần cuối cùng của ống dẫn trứng – là một ống cơ ngắn, qua đấy trứng lọt ra ngoài. Chiều dài âm đạo gần tương ứng với chiều dài của trứng. Khi đẻ trứng thì phần dưới của tử cung là nơi trứng đang nằm sẽ mở ra, âm đạo xoay về hướng lỗ huyệt, còn lỗ huyệt thì xoay hướng ra ngoài. Lúc bấy giờ âm đạo nở ra, sau đấy trứng trượt qua mép trên của âm đạo. Sau khi mở, tử cung lại trở về trạng thái bình thường như cũ. Như vậy khi trứng lọt ra ngoài thì thực tế xem như không tiếp xúc với âm đạo lẫn lỗ huyệt mà trực tiếp đi thẳng từ tử cung ra ngoài. Tử cung cùng xoay với trứng. Lúc đầu trứng nằm ngang với chiều tử cung. Phần lớn – quãng 90% - số trứng khi nằm trong tử cung thì đầu nhọn xoay về phía sau của thân gà mái nhưng không phải ở tất cả các trứng khi đẻ thì đầu nhọn đều ra trước vì có nhiều trường hợp trước khi đẻ, trứng bị xoay chuyển. Vì thế từ 20 đến 30% số trứng khi ra khỏi tử cung thì đầu tù ra trước. Tuỳ theo âm đạo nở to ở đầu trên hoặc đầu dưới của tử cung đã mở mà lỗ tử cung nằm vào quãng đầu tù hoặc đầu nhọn của trứng và do đó trứng đẻ ra sẽ theo hướng đầu tù ra trước hoặc đầu nhọn ra trước. Chuyển động của âm đạo có thể tuỳ thuộc vào trạng thái sinh lý của gà mái. Cơ khoẻ của âm đạo có lẽ tự động co lại xung quanh tử cung đã mở. Trứng có thể bị giữ lại nếu không có các điều kiện không thích hợp để đẻ. Thời gian hình thành trứng. Ở những gà mái đẻ ngày một, sự rụng trứng thường bắt đầu sau khi đẻ quả trứng trước được nửa giờ. Sau đó 15 phút lòng đỏ rơi vào phễu và vào phần cong của ống dẫn trứng. Thời gian trung bình trứng ở trong các phần khác nhau của ống dãn trứng được nêu trong bảng 5. Như trong bảng đã nêu, trứng lưu lại trong các giai đoạn khác nhau của ống dẫn trứng theo những thời gian không giống nhau. Phần protit chiếm 60% chiều dài toàn bộ ống dẫn trứng nhưng trứng chỉ ở đấy 3 giờ, tức khoảng 13% số thời gian lưu lại trong ống dẫn trứng. Còn tử cung chiếm gần 15% toàn bộ chiều dài của ống dẫn trứng thì trứng lưu lại 19 giờ (trên 80% tổng số thời gian). Như vậy trong từng phần của ống dẫn trứng, trứng chuyển động về phía trước với tốc độ khác nhau. Formatted: Left Bảng 5. Cơ cấu thời gian tạo trứng trong cơ thể gà mái Formatted: Indent: First line: 0.07 cm Thời gian trứng lưu lại Formatted: Font: Bold, Not Italic Các phần ống dẫn trứng Tỷ lệ so với toàn bộ Giờ thời gian, % Phễu 0,33 1,4 18
21. Phần protit 3 12,8 Phần eo 1,17 5,0 Tử cung 19 80,8 Âm đạo Rất ngắn Cộng 23,5 100,0 Trước khi hình thành trứng, xảy ra hàng loạt các biến đổi có thể trông thấy và không trông thấy trong các cơ quan sinh dục và trong các chức năng của cơ thể. Trước thời kỳ sinh sản, máu chứa nhiều chất mà về sau chuyển vào trứng. Năng lượng chi phí vào quá trình biến hoá này là do hàm lượng glucoza trong máu được tăng thêm và có liên quan với việc tăng cường trao đổi cơ bản. Khi bắt đầu đẻ trứng, hàm lượng mỡ, protein, gluxit và các chất khoáng trong máu gà mái được tăng thêm. Tăng cao nhất là hàm lượng mỡ (đến 255%), trong số các chất khoáng thì hàm lượng fotfo tăng cao nhất (đến 202%), tiếp theo là các chất hữu cơ chứa trong fotfatit, còn hàm lượng fotfo vô cơ chỉ tăng 26%, canxi tăng 68%. Máu gà mái đang đẻ nhiều protein hơn máu gà mái không đẻ 62%. Để hình thành trứng nói chung và từng phần của trứng nói riêng, như lòng đỏ, lòng trắng, vỏ gà mái đẻ cần chuyển hoá một lượng lớn chất dinh dưỡng nên tất nhiên đòi hỏi hoạt động khá căng thẳng không chỉ của các cơ quan sinh dục mà còn của toàn bộ cơ thể. Formatted: Font: 12 pt Bảng 6. Chiều dài và khối lượng ống dẫn trứng và khối lượng buồng trứng thuộc các lứa tuổi khác nhau ở các giai đoạn có năng suất khác nhau. Ống dẫn trứng Khối lượng Tuổi Khối lượng, g Chiều dài, cm buồng trứng, g Gà con một ngày tuổi 0 0,45 0,03 Gà mái tơ lúc ba tháng tuổi 0,18 6,60 0,31 Gà mới tơ lúc bốn tháng tuổi 1,10 9,69 2,66 Gà mới tơ lúc năm tháng tuổi 22,0 32,21 6,55 Gà mới tơ sau khi đẻ quả trứng đầu 77 68 38 Gà mới tơ ngay sau khi ngừng đẻ 74 65 34 Gà mái trong thời kỳ thay lông 4 17 3 Gà mái đẻ lại sau khi thay lông 75 68 49 Gà mái già đang đẻ 78 69 52 Gà mái già vào lúc ngừng đẻ mùa đông 5 30 4 Gà mái già trong thời gian ấp 6 30 3 Các quá trình xảy ra khi hình thành trứng Formatted: Font: 12 pt Bảng 7. Số lượng tế bào trứng nhìn thấy trong buồng trứng của gà mái thuộc các giống khác nhau (theo tài liệu của Pirle và Shoppe và Romanoff) Giống gà Số nang Nang dưới Tế bào trứng nhìn thấy Tổng số 19
22. phát triển 1mm Từ 1mm Trên 1cm đến 1cm Lơgo trắng (Loghorn) 87 2268 124 5 2484 Gà lai đời một 46 2257 64 7 2374 Plymouth Rock 31 1486 88 6 1608 Gà chọi Ấn Độ 54 1323 167 6 1550 Gà Brama nhạt 28 1074 119 9 1130 Bảng 8. Sự thay đổi thành phần hoá học của lòng đỏ (%) trong quá trình hình thành trứng Deleted: ¶ (theo Romano ff) Formatted: Condensed by 0.6 pt Trứng có đường kính Từ 2 đến 6mm Từ 6 đến 35mm Nước 86 45 Protein 44,4 35,1 Mỡ 23,1 42,3 Folfalit 11,0 12,7 Chất dẫn xuất không đạm 8,6 3,9 Tro 12,9 6,0 Tính chu kỳ của sự rụng trứng phụ thuộc vào nhiều yếu tố: điều kiện nuôi dưỡng và chăm sóc, lứa tuổi và trạng thái sinh lý của gia cầm việc nuôi dưỡng kém, không đủ ánh sáng và nhiệt độ không khí trong chuồng cao cũng làm chậm sự rụng trứng và đẻ trứng. Người ta đã biết được mối liên quan giữa việc rụng trứng và chế độ ngày chiếu sáng. Nếu nuôi gà ban ngày trong nhà tối, còn ban đêm cho ánh sáng nhân tạo, thì sự rụng trứng và đẻ trứng sẽ chuyển sang ban đêm. 1.3.5. Điều hoà quá trình tạo trứng và đẻ trứng Formatted: Font: 14 pt Sự rụng trứng ở gia cầm chịu sự điều khiển của các hocmon. Các hocmon hướng sinh dục của tuyến yên FSH và LH kích thích sinh trưởng và chín của các tế bào trứng. Phần mình, các tế bào nang tiết estron trong khi trứng rụng, kích thích hoạt động của ống dẫn trứng. Estron ảnh hưởng lên tuyến yên, ức chế việc tiết FSH, như vậy sẽ làm chậm việc chín tế bào trứng ở buồng trứng. Đã xác định được là hocmon luteinostimuli (LH) kiểm tra việc rụng trứng của gia cầm. Tuyến yên ngừng tiết nó khi trong ống dẫn trứng có trứng. Do đó ức chế sự rụng trứng của tế bào trứng chín tiếp theo. Ngoài ra LH chỉ tiết vào buổi tối, sự chiếu sáng làm ngừng trệ việc tiết nó, do vậy, sự rụng trứng sẽ bị ngừng lại. Người ta cho rằng ở gà từ lúc bắt đầu tiết LH đến lúc rụng trứng kéo dài khoảng 6 - 8 giờ. Vì vậy việc chiếu sáng thêm vào các giờ buổi chiều và tối làm chậm việc tiết LH, việc đẻ trứng và rụng trứng 3 - 4 giờ. Như vậy, cơ chế của quá trình rụng trứng ở gia cầm phụ thuộc vào mức độ tiết các hocmon hướng sinh dục trong ngày. Trong việc điều hoà quá trình rụng trứng, có các vùng của hệ thần kinh cấp cao tham gia, kể cả vỏ bán cầu đại não. Ở gia cầm, tạo nên phản xạ có điều kiện tác dụng lên các nhân tố khác nhau của môi trường bên ngoài mà nó kích thích hay ức chế quá trình rụng trứng và đẻ trứng. Chu kỳ đẻ trứng. Đẻ trứng là bản năng của quá trình sinh sản. Chim rừng thể hiện rõ hoạt tính sinh dục có chu kỳ theo mùa và do đó chu kỳ đẻ trứng phụ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh. ở một số giống gà công nghiệp cao sản, tính đẻ trứng theo mùa không thể hiện. Điều 20
23. chỉnh chế độ nuôi dưỡng thì duy trì được sản lượng trứng cao trong thời gian dài. Gà cao sản có thể đẻ 300 và hơn 300 trứng trong một năm. Phần lớn là gà đẻ mỗi ngày 1 quả, không nghỉ trong thời gian ngày dài hay ngắn. Gà đẻ kém thường đẻ cách nhật; đẻ mấy ngày, sau đó nghỉ khoảng 2, 3, 4, 5 ngày và có thể hơn, sau đó lại đẻ tiếp. Thời gian kéo dài của chu kỳ đẻ trứng phụ thuộc vào thời gian hình thành 1 quả trứng. Ở gà đẻ thời gian cần thiết để hình thành 1 quả trứng là 24 đến 28 giờ (trung bình là 25 giờ). Nếu trứng được hình thành dưới 24 giờ thì gà đẻ liên tục (ngày một) và chu kỳ đẻ trứng có thể kéo dài (4 - 6 trứng và hơn). Nếu như trứng được hình thành trên 24 tiếng, thì gà đó đẻ cách nhật. Sự kéo dài quá trình hình thành trứng ở gà đẻ sẽ làm cho trứng nằm trong dạ con lâu. Nếu như vào nửa ngày thứ hai mà không có hiện tượng rụng trứng, thì quá trình đẻ trứng sẽ cách nhật. Ví dụ, quá trứng hình thành trong 26 giờ thì trứng đẻ vào những ngày sau sẽ lệch sang 8, 10, 12, 14 giờ của ngày, và sau đó là cách nhật. Như vậy, thời gian cần thiết để hình thành quả trứng càng nhiều thì chu kỳ đẻ trứng càng ngắn và càng kéo dài thời gian cách nhật. Ngược lại, chu kỳ càng dài thì thời gian nghỉ càng ngắn. Chu kỳ đẻ trứng của gà đẻ được đặc trưng rất nhịp nhàng, nghĩa là chu kỳ được nhắc lại. Chu kỳ được chia ra: chu kỳ đúng, khi thời gian đẻ trứng kéo dài qua một số ngày nhất định và chu kỳ không đúng. Tính nhịp nhàng của chu kỳ thay đổi khi phá vỡ điều kiện nuôi dưỡng. Gà đẻ trứng tốt có chu kỳ cố định và kéo dài. Những gà đẻ kém chu kỳ thường ngắn, thời gian nghỉ giữa các chu kỳ dài, đẻ ít. Chu kỳ sinh học đẻ trứng là thời kỳ từ khi bắt đầu phát dục và đẻ quả trứng đầu tiên đến khi bắt đầu thay lông, trong thời gian gà thay lông nó không đẻ. Sau khi thay lông sản lượng trứng được hồi phục và kéo dài đến khi thay lông lần sau. Ở gà 2 năm tuổi và già hơn, chu kỳ sinh học đẻ trứng bao gồm cả thời gian giữa 2 đợt thay lông. Sự bắt đầu và kết thúc của chu kỳ sinh học đẻ trứng ở những gà này có thể xảy ra trong thời gian khác nhau trong năm và phụ thuộc vào thời gian nở của gà. Thường là chu kỳ kéo dài 1 năm. Chu kỳ kéo dài được quan sát thấy ở gà có khả năng phát dục sinh lý cao, đẻ trứng cố định và đều. Gà tây, vịt và ngỗng chu kỳ đẻ trứng khác hơn ở chỗ kéo dài hơn và theo mùa. Gà đẻ tốt trong một năm đẻ tới 220 - 250 quả, vịt 120 - 180 quả, gà tây 100 - 150, ngỗng 50 - 80 quả. Yếu tố mùa đẻ trứng của vịt và ngỗng liên quan đến chu kỳ năm của hoạt tính hocmon (B.G.Novicop). Nồng độ FSH và LH và hoạt tính của chúng phụ thuộc vào số lượng Rilizing - hocmon được tạo thành trong vùng dưới đồi thị. Vịt bắt đầu đẻ từ 7 - 8 tháng tuổi và đẻ trong thời gian 6 tháng cho đến thời kỳ thay lông. Trong thời gian đó (chu kỳ sinh học đầu tiên) vịt đẻ bình quân 120 - 130 quả trứng. Sau đợt thay lông, khả năng đẻ trứng được khôi phục (cuối kỳ thứ II) và kéo dài 5 tháng, trong thời gian này vịt cho 80 - 90 quả trứng. Vịt đẻ rất sớm, ví dụ vào 3 - 4 giờ sáng. Đến 6 giờ sáng có tới 70% vịt đẻ, còn đến 9 - 10 giờ vịt đã đẻ xong. Sự phát triển và chức năng các cơ quan sinh sản của gà mái được kiểm tra bằng cơ chế thần kinh hocmon phức tạp, dưới ảnh hưởng của điều kiện ngoại cảnh. Tác nhân kích thích đầu tiên tới sự phát triển hệ thống sinh dục ở gia cầm non là sự sản xuất hocmon hướng tuyến sinh dục của tuyến yên, những hocmon này kích thích sự phát triển và trưởng thành của trứng trong buồng trứng. Cùng với sự sinh trưởng của trứng xuất hiện hoạt động nội tiết của buồng trứng; tế bào nang trứng tiết ra oxtron, chất này kích thích sự sinh trưởng và hoạt động của ống dẫn trứng. Dưới ảnh hưởng của oxtron dự trữ các chất dinh dưỡng được di chuyển, những chất này cần thiết cho sự hình thành màng vỏ trứng, tăng mức độ trao đổi chất, tăng tích luỹ canxi trong máu gà đẻ, sự tích luỹ này dưới sự điều tiết của hocmon tuyến cận giáp. Còn tuyến cận giáp chịu ảnh hưởng của hocmon tuyến yên. Sau khi rụng trứng các tế bào nang trứng vỡ, tiết ra progesteron để duy trì trạng thái hoạt động của ống dẫn trứng khi hình thành quả trứng và cùng lúc đó tuyến yên tích lại hocmon thúc đẻ (oxitoxin). Quá trình này ức chế hoạt tính vận động của ống dẫn trứng và dự phòng đẻ trước thời gian. Tuyến yên tiết ra 21
24. hocmon prolactin để ức chế tiết hocmon kích thích nang trứng và hocmon lutein. FSH kích thích sự phát triển và trưởng thành của nang trứng, còn ở những gà mái tơ, hocmon này cũng kiểm tra sự phát triển trứng. LH kích thích rụng trứng. Quá trình tiết LH bị ức chế khi trong ống dẫn trứng có quá trình hình thành trứng, tức là làm chậm việc rụng nang trứng trưởng thành. Sản phẩm LH được tiết ra từ tuyến yên phụ thuộc vào lượng progesteron trong máu. Người ta đã kết luận rằng lượng progesteron ít thì kích thích quá trình tiết LH; còn liều lượng lớn thì ức chế quá trình đó. Vào thời điểm đẻ trứng, tuyến yên tiết oxitoxin tăng lên, hocmon này kích thích co bóp các cơ trơn của thành ống dẫn trứng. Tập trung điều chỉnh chức năng bộ máy sinh sản được duy trì nhờ có mối liên quan khăng khít của tuyến yên và vùng dưới đồi thị. Sau khi bỏ cả hai bán cầu não ở gà đẻ trưởng thành, thì thấy hiện tượng teo bộ máy sinh dục và chức năng của nó không được trở lại bình thường. Tỷ lệ đẻ của gà phụ thuộc vào nhiều yếu tố: loài, giống, gà, lứa tuổi, trạng thái sinh lý, đặc điểm cá thể, điều kiện ngoại cảnh, điều kiện nuôi dưỡng. Trong các yếu tố môi trường thì ánh sáng có ảnh hưởng nhất đến sự phát triển và chức năng của cơ quan sinh dục con mái. Kéo dài sự chiếu sáng khác nhau thì kích thích hoặc ức chế hoạt tính sinh dục của gà. Nuôi gà con trong điều kiện ngày chiếu sáng dài hơn thì thời gian thành thục sinh dục rút ngắn đi. Vịt Bắc Kinh nuôi dưỡng từ bé ở điều kiện ngày chiếu sáng 16 giờ thì sự thành thục sinh dục bắt đầu khi 135 ngày tuổi, còn trong điều kiện chiếu sáng tự nhiên thì phải đến 240 ngày tuổi. Ngỗng rút ngắn thời gian thành thục sinh dục, khi chiếu sáng 13 giờ. Dùng thêm ánh sáng nhân tạo, sự thành thục sinh dục ở gà và gà tây sẽ sớm hơn. Nhưng nếu sự thành thục sinh dục rất sớm thì gà có khối lượng bé và đẻ trứng bé, cho nên việc này cần phải tính kỹ khi nuôi đàn gà giống. Khi sự thành thục sinh dục muộn thì gà đẻ trứng to hơn. Trong điều kiện chăn nuôi gà công nghiệp, sự điều chỉnh chế độ ánh sáng cần được chú ý, coi như một yếu tố quan trọng đối với gia cầm để đạt được sản phẩm trứng cao. Các quá trình hormon Hormon hướng sinh dục (gonadostimulin) ở gia cầm, cũng như ở các động vật khác kiểm soát chức năng tuyến yên. Hormon kích thích nang (FSH) thúcđẩ y sự phát triển nang ở buồng trứng của con cái, ở con đực - việc lớn lên của các ống dẫn tinh và sự phát triển của tinh trùng trong tinh hoàn. Luteionstimulin (LH) ầcn thiết để cho những trứng chín thoát ra khỏi nang, nghĩa là sự rụng trứng và tạo nên các hocmon sinh dục của buồng trứng. Ở con đực, hormon này kích thích chức năng nội tiết bên trong các tế bào kẽ của tinh hoàn. Prolactin hay hormon tạo luteinostimulin điều khiển sự phát triển bản năng ấp trứng ở gia cầm và đẩy mạnh hoạt động của tuyến ngực (ở chim bồ câu); nó kìm hãm việc tiết FSH và estron. Mối liên quan chức năng giữa tuyến yên và các tuyến sinh dục được hình thành ngay ở thời kỳ phôi thai. Sau khi phá huỷ tuyến yên ở phôi gà thì các tuyến sinh dục không phát triển. Việc tiết FSH và LH được nhận thấy ở phôi gà 13 ngày, nhưng trong thời kỳ phôi thai những hocmon này ảnh hưởng yếu lên chức năng nội tiết của tuyến sinh dục. Cùng với việc trưởng thành sinh dục, vai trò của các hocmon hướng sinh dục thuỳ trước tuyến yên càng tăng. Việc cắt bỏ tuyến yên ở gia cầm trưởng thành dẫn tới sự xuất hiện những dấu hiệu đặc trưng cho con thiến: ngừng phát triển mào, bắt đầu phát triển ngược (teo nhỏ) các tuyến sinh dục. Ở gà việc tiết LH xảy ra 6 - 8 tiếng trước khi rụng trứng. Lượng hocmon hướng sinh dục phụ thuộc vào trạng thái sinh lý của gia cầm. Ở gà đẻ, lượng FSH và LH ít hơn ở gà chưa đẻ, ở gà trống trưởng thành những hocmon này nhiều hơn ở gà mái đẻ. Khi tiêm hocmon vào thì buồng trứng gà trưởng thành phản ứng mạnh hơn (nhất là trước khi trứng rụng) so với gà chưa trưởng thành. Điều này được giải thích là trong các tế bào của tuyến yên trước khi trứng rụng hocmon hướng sinh dục được tích luỹ; ở gà ấp LH nhiều hơn so với gà đẻ. Nếu tiêm hocmon gây ấp của thuỳ trước tuyến yên cho bồ câu, thì thấy hiện tượng phát triển mạnh biểu 22
25. mô của diều và tạo nên "sữa diều". Có thông báo cho rằng việc thừa LH sẽ làm giảm chức năng của tuyến sinh dục. Việc đưa hocmon này vào gia cầm non gây nên những thay đổi teo trong tế bào sinh dục. Việc đưa FSH vào gia cầm sẽ trung hoà tác dụng của LH lên tuyến sinh dục. Sự xuất hiện bản năng ấp ở gà mái có thể ngừng nếu đưa estrogen vào. Chức năng hướng sinh dục của thuỳ trước tuyến yên phụ thuộc vào hàm lượng hocmon sinh dục trong máu. Nếu số lượng chúng bị giảm, thì sản phẩm hocmon hướng sinh dục tăng lên. Việc tăng hàm lượng estrogen trong máu sẽ hạn chế tiết FSH và kích thích việc tạo nên LH. Hocmon sinh dục tác dụng lên thuỳ trước tuyến yên qua vùng dưới đồi. Việc đưa hocmon sinh dục vào cơ thể trong một thời gian dài sẽ làm giảm hoạt tính của tế bào vùng dưới đồi, giảm việc tạo dịch chiết thần kinh của chúng, như vậy sẽ làm ngừng trệ sản xuất hocmon hướng sinh dục. Tóm lại, chức năng hướng sinh dục của thuỳ trước tuyến yên được điều khiển theo nguyên tắc liên hệ ngược chiều. Người ta nhận thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa chức năng điều tiết hocmon của tuyến giáp với hoạt động của các tuyến sinh dục. Sau khi cắt bỏ tuyến giáp ở gà trống và vịt đực nhận thấy tinh hoàn bị bé đi và quá trình tạo tinh bị ức chế. Khi tiêm tiroxin sẽ gây nên sự tăng tuyến sinh dục của chúng. Nếu đưa một lượng nhỏ hocmon này vào gà mái thì sẽ tăng độ chín của các nang buồng trứng. Liều tiroxin cao sẽ ức chế chức năng buồng trứng, kìm hãm các tế bào trứng chín. Nếu bổ sung một cách nhân tạo các hocmon tuyến giáp vào cơ thể gia cầm, thì có thể gây ra thay lông trước thời hạn. Mối liên hệ giữa tuyến giáp và sự thay lông lần đầu tiên đã được xem xét trong thí nghiệm cho gia cầm ăn tuyến giáp tươi hoặc khô. Hiệu quả tăng chức năng tuyến giáp không xuất hiện ngay, thay lông nhân ạto xảy ra sau 7 - 10 ngày, diễn ra mạnh mẽ trong khoảng 5 - 10 ngày. Hocmon của tuyến giáp rất cần để tạo ra sự thay lông nhân tạo. Trước khi xảy ra thay lông tự nhiên cần phải có một liều tiroxin hoặc bột tuyến này sấy khô (15g) để gây nên việc thay lông bắt buộc ở gà. Người ta nhận thấy ở gà bị cắt bỏ tuyến giáp sự thay lông tự nhiên bị ngừng lại trong một thời gian dài. Thay lông xuất hiện trong thời gian nhất định trong năm trùng với thay đổi chức năng của tuyến giáp theo mùa. 1.3.6. Tính chu kỳ của sự đẻ trứng Formatted: Font: 14 pt Như phần trên đã nêu, sự hình thành trứng và đẻ trứng không phải bất cứ lúc nào cũng xảy ra mà bị ngắt quãng theo nhịp điệu hoặc chu kỳ nhất định. Chim rừng, mỗi lứa chỉ đẻ một số ít trứng, ấp nở ra một ổ chim non. Bồ câu đẻ từ 2 – 4 quả, có loài đẻ mỗi lữa từ 12 đến 30 quả. Trong điều kiện tự nhiên, phần lớn chim rừng mỗi năm chỉ đẻ một lứa vào một mùa nhất định. Nếu vì một lí do nào đấy mà ở chim non bị chết thì chu kỳ sinh sản lại xuất hiện và khi ấy chim đẻ lứa hai. Một vài loài chim rừng (kể cả gà rừng nhiệt đới) hằng năm đẻ và ấp chim non đến ba lứa. Còn chim sẻ là loại bán gia cầm thì đẻ đến bốn lứa. Bồ câu nhà hằng năm có thể đẻ đến mười lứa. Một số gà nhà vẫn còn giữ đặc tính đẻ trứng theo các lứa định kỳ. Ví dụ một số gia cầm địa phương ở đảo Trinidad (Nam Mỹ) mỗi lứa đẻ đến 12 trứng, tiếp đấy là thời gian ấp kéo dài quãng 16 ngày, cộng toàn bộ chu kỳ là 28 ngày. Gà mái thuần chủng gốc châu Âu hoặc châu Mỹ đẻ liên tục trong một thời gian dài và ít khi ngừng đẻ quá vài ngày. Tuy nhiên, ngay cả những mái đẻ tốt, buồng trứng cũng không phải luôn luôn ở trạng thái hoạt động. Trong thời gian ngắt quãng dài có các quá trình thoái triển diễn ra trong buồng trứng. Thời gian ngắt quãng ấy thường diễn ra vào mùa đông, trùng với kỳ thay lông hoàn toàn. 1.3.7. Chu kỳ rụng trứng Formatted: Font: 14 pt Muốn có sản lượng trứng cao thì thời gian tiến hành quá trình rụng trứng cần phải đồng đều đến mức tối đa, vì rụng trứng là hiện tượng kích thích toàn bộ các quá trình khác, cuối cùng dẫn đến việc tạo thành trứng. 23
26. Rụng trứng thường diễn ra sau nửa giờ kể từ khi đẻ quả trứng trước. Khi trứng vào phần sau của ống dẫn trứng, phần này lại có máu dồn vào và chuyển qua trạng thái hoạt động tích cực để tiếp thu quả trứng mới đã thành thục. Vấn đề tại sao nang trứng vỡ vẫn chưa được sáng rõ. Người ta không thể cho rằng, do áp lực lên buồng trứng ở ngoài vào từ phía phễu cũng không phải do áp lực xảy ra bên trong nang từ phía lòng đỏ hoặc từ dịch nang. Vì vậy chỉ còn có thể giả định rằng, hiện tượng nang vỡ cũng như phần lớn các quá trình sinh sản khác cũng do các hocmon điều tiết. Sự có mặt của gà trống và hiện tượng đạp mái không ảnh hưởng đến tần số rụng trứng. Đối với bồ câu thì vấn đề có hơi khác. Ở bồ câu, động tác đạp mái làm kích thích trứng rụng. Sau khi đạp mái khoảng tám hôm thì trứng rụng. Khi trong tổ có hai trứng thì bồ câu mái bắt đầu ấp. Hiện tượng trứng rụng bị ngừng lại và bồ câu mái không đẻ thêm nữa. Tuy nhiên nếu lấy trứng ra khỏi tổ thì lại có thể tiếp tục có sự rụng trứng. Có thể buộc gà mái đẻ thêm nhiều trứng bằng cách lấy trứng ra khỏi ổ. Nhưng không nên cho rằng, chỉ dùng riêng biện pháp nhân tạo này là có thể nâng cao sản lượng trứng lên đến 300 quả hàng năm, mà muốn đạt đến năng suất ấy còn cần phải tạo ra hàng loạt các điều kiện khác nữa. Các điều kiện bên trong và bên ngoài đều có thể dễ dàng điều tiết việc rụng trứng. Ánh sáng kích thích rụng trứng, còn bóng tối thì ức chế nó. Vì vậy, nếu hiện tượng rụng trứng cần phải hoàn thành xong ngay trước lúc tối trời thì nó sẽ bị giữ lại cho đến sáng hôm sau. Trong điều kiện chiếu sáng liên tục thì sự đẻ trứng và tiếp đó là sự rụng trứng diễn ra cả ngày lẫn đêm. Vào cuối mùa hè trời quá nóng bức làm giảm tốc độ rụng trứng. Sản lượng trứng lúc bấy giờ cũng giảm. Nếu quấy rầy gà mái khi đẻ thì trứng bị giữ lại trong ống dẫn trứng và sự rụng trứng tiếp theo sẽ bị chậm lại. Có những trường hợp có những quả trứng đến hai ba lòng đỏ, và người ta đã ghi lại được quả trứng có nhiều nhất là 9 lòng đỏ. Gà mái ít khi đẻ liền một loạt toàn trứng có hai lòng đỏ. Người ta xem nguyên nhân của hiện tượng này là do sự rối loạn của chu kỳ rụng trứng, trong đó một số lòng đỏ rụng gần như cùng một lúc. Hiện tượng này xảy ra ở gà đẻ trứng giống hướng thịt nhiều hơn gà hướng trứng. Cũng vẫn thường xảy ra những trường hợp mà Sterky đã nêu là ở gà mái vẫn rụng trứng đều đặn, nhưng lòng đỏ thành thục không rơi vào ống dẫn trứng mà rơi vào khoang cơ thể và ở đấy một thời gian thì bị tiêu hút đi, sau đố chúng không bao giờ đẻ nữa. Những gà mái này bề ngoài thấy rất béo và đẹp, khi dùng ổ sập thì thấy chúng không bao giờ đẻ trứng. Gà mái đẻ trứng theo nhịp độ là đẻ mấy ngày liên tục sau đấy ngừng độ một hoặc vài hôm. Về vấn đề này, giả thiết của Bastian và Zarrow rất đáng chú ý. Về nguyên tắc, giờ giấc đẻ trứng vào buổi sáng đối với các quả đầu chu kỳ, còn quả cuối cùng đôi khi đẻ vào lúc đã quá trưa rất lâu. Phần lớn giữa các chu kỳ có một ngày không đẻ và mỗi chu kỳ có thể đẻ từ một đến trăm quả trứng, có khi còn nhiều hơn nữa nhưng đa số trường hợp gà đẻ từ hai đến ba quả. Các tác giả trên cho rằng, có hai chu kỳ hoàn toàn độc lập với nhau, tác động tương hỗ lẫn nhau và cùng tạo thành chu kỳ rụng trứng điển hình của gà mái. Chu kỳ đầu là sự thay đổi ngày đêm kế tiếp nhau, chu kỳ hai là nhịp điệu thành thục các nang trứng. Tiền đề quan trọng để giải thích vẫn đề này là thời gian tế bào trứng thoát khỏi nang trứng diễn ra ban đêm vào cùng một giờ giống nhau và kéo dài khá lâu – gần tám giờ; ngoài ra lại còn do các nang đều thành thục sau cùng một thời gian tương đối bằng nhau. Thí nghiệm Bastian và Zarrow chứng minh rằng, chiếu sáng ban đêm dẫn đến trạng thái hoạt động của gà mái sẽ làm cho trạng thái rụng trứng của nang đầu tiên trong chu kỳ bị chậm lại. Vì các tác giả cho rằng, nhịp điệu ban ngày thấy ở gà mái khi rụng trứng, có thể giải thích bằng tác động ưu thế giai đoạn sáng trong ngày và hoạt động ban ngày đã có tác động đến rụng trứng. 24
27. Vấn đề này không mâu thuẫn với hiện tượng trứng rụng vào ban ngày và vào lúc gà mái hoạt động mạnh, vì từ khi hocmon hướng tuyến sinh dục tiết vào máu đến khi trứng rụng cách nhau tám giờ. Cũng như tác giả trên khi so sánh khối lượng lòng đỏ những trứng đẻ kế tiếp nhau đã nhận thấy rằng, khối lượng các lòng đỏ trong những chu kỳ từ hai đến ba quả trứng có giảm xuống, còn ở các chu kỳ dài hơn thì không thay đổi nhưng ở đây có nhiều trường hợp ngoại lệ. Cũng có những trường hợp trong một chu kỳ, khối lượng các chất khô của lòng đỏ còn tăng lên. Người ta xác định rằng, trong một chu kỳ, thời gian cách nhau giữa hai lần đẻ trứng ở các gà mái có khác nhau. Khoảng cách thời gian này càng gần đúng với 24 giờ bao nhiêu thì gà mái ấy càng có khả năng có chu kỳ kéo dài bấy nhiêu. Nếu khoảng cách càng dài bao nhiêu thì chu kỳ càng kết thúc sớm bấy nhiêu. . Vì nếu quãng thời gian này dài hơn 24 giờ thì quả trứng tiếp theo (vào hôm sau) sẽ đẻ ra muộn hơn. Trong những trường hợp khoảng cách này kéo dài thì vài hôm sau, gà sẽ đẻ trứng vào lúc quá trưa, khi hoạt động của buồng trứng đã bị ức chế và do đó trứng bị kìm lại không đẻ nữa. Sự ngừng trệ này làm mất nhịp điệu rụng trứng và chu kỳ bị ngắt quãng. Việc chọn lọc gà mái có chu kỳ đẻ trứng kéo dài tạo khả năng chọn lọc những mái có khoảng cách giữa hai chu kỳ đẻ trứng gần đúng 24 giờ. Vì vậy những gà có chu kỳ đẻ trứng kéo dài thường đẻ trứng vào một thời gian gần giống nhau trừ mấy hôm đầu và cuối kỳ đẻ trứng. Cho đến nay, chu kỳ đẻ trứng dài nhất mà người ta biết được là ở một gà mái Logo, đẻ liền một mạch 235 ngày không nghỉ. Để kết luận cần phải nói rằng, hiện nay người ta vẫn chưa rõ nguyên nhân cuối cùng của tính chất chu kỳ trong sự đẻ trứng ở gà mái: có phải là do hoạt động của buồng trứng biểu hiện bằng các khoảng thời gian đều đặn giữa các lần rụng trứng hay là do hoạt động của ống dẫn trứng tuỳ thuộc ở thời gian đêm có ảnh hưởng đến rụng trứng. Vì vậy, sự giải thích của Bastian và Zarrow cố gắng kết hợp cả hai giả thiết này lại càng có vẻ hợp lý hơn. 1.3.8. Nhịp điệu đẻ trứng hằng năm Formatted: Font: 14 pt Nếu chu kỳ kéo dài là một tính trạng cá thể, có ý nghĩa quyết định đối với sản lượng trứng hằng năm thì không nên quên rằng còn có nhiều nhân tố khác tác động đến năng suất trứng nữa. Như người ta đã biết năng suất trứng chịu ảnh hưởng rõ rệt của những biến đổi mùa vụ. Rất khó giải thích các nguyên nhân gây nên những sự tăng giảm này vì cùng với thay đổi mùa vụ hằng năm, còn có hàng loạt các nhân tố khác ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan sinh dục như ngày dài hay ngắn, độ nhiệt, điều kiện nuôi dưỡng vv Vì vậy Bardjer cho rằng, đa số tài liệu đến nay vẫn chưa thể giải thích được nhịp điệu sinh đẻ tăng giảm theo điều kiện thời gian hằng năm. Thời vụ ảnh hưởng ít tới năng suất của gà mái đẻ nhiều, các gà mái đẻ trung bình thì đến thời vụ thuận lợi nhất mới đẻ mạnh. Trong mọi trường hợp, cho đến nay vẫn chưa có cách nào để tạo ra gà mái hoàn toàn không chịu ảnh hưởng của ngoại cảnh. Nói đến ảnh hưởng ngoại cảnh đối với năng suất trứng, có thể nêu vấn đề: nếu ta tiếp tục nâng cao năng suất trứng thì hiện tượng năng suất bị giảm theo thời vụ có thể mất đi hay không. Lerner và Taylor xác định rằng, sự ngừng đẻ trong mùa đông là một hiện tượng không tùy thuộc vào sản lượng trứng hằng năm cao hay thấp, như thế có nghĩa là ngừng đẻ mùa đông không phải do năng suất trứng cao trong mùa trước gây nên mà cũng không dẫn đến năng xuất cao vào mùa sau. O. N’eil trong những thí nghiệm tạm thời hạ thấp các điều kiện nuôi dưỡng và chăm sóc cũng đi đến kết luận như thế. Ông xác định rằng, sau khi tạm thời bị giảm năng suất xuống do các điều kiện nuôi dưỡng bị sút kém, nếu thủ tiêu các nguyên nhân gây nên sự sút kém ấy thì năng suất vẫn không thể lên cao hơn mức trung bình. Những trứng không đẻ ra đúng thời gian của nó vì những nguyên nhân nào đấy thì vẫn bị giữ lại nguyên thế. Vì vậy, thời gian đẻ trứng kéo dài là một tình trạng quan trọng của gà 25
28. mái đẻ tốt. Thời gian ngắt quãng thường xảy ra vào lúc tạm nghỉ mùa đông kéo dài từ ngày mồng một tháng mười đến ngày mồng một tháng ba. Khoảng thời gian tạm nghỉ đông phụ thuộc vào đặc tính di truyền và ảnh hưởng ngoại cảnh. Ở vùng khí hậu nóng, hiện tượng tạm nghỉ mùa nóng thay cho tạm nghỉ mùa đông. Có thể có nhiều cách xác định thời gian kéo dài đẻ trứng. Heis và Saninborn (theo trích dẫn của Hutt) xác định: đó là số ngày kể từ khi bắt đầu đẻ trứng đến khi bắt đầu tạm nghỉ mùa đông. Các tác giả này gọi thời kỳ ấy là nấm đẻ trứng sinh học. Có thể lấy ngày tháng gà đẻ quả trứng cuối cùng hoặc tuổi của gà mái vào lúc ấy làm mức đo cụ thể thời gian kéo dài đẻ trứng. Muốn thế phải ghi chép ngày gà nở. Trong thực tiễn có thể dùng số lượng trứng đẻ vào tháng tám và tháng chín tức là trong hai tháng trước khi tạm nghỉ đẻ để làm mức đo. Hutt cho rằng năng suất chung cùng với năng suất từng tháng là mức đo giá trị kinh tế của gà mái trực tiếp hơn và thích hợp hơn bất kỳ một kiểu xác định nào khác. Chúng ta có thể nhất trí với quan điểm này. Nghiên cứu cẩn thận số trứng đẻ của gà mái ta có thể có ngay ấn tượng rõ ràng về thời gian kéo dài và tính ổn định của sự đẻ trứng. 1.3.9. Phản xạ ấp trứng Formatted: Font: 14 pt Bản năng ấp trứng liên quan đến khả năng đẻ trứng và phản xạ không có điều kiện. Ở một số gà thường là mùa xuân sau khi đẻ thì bắt đầu ấp trứng. Sự ấp của gà nhà được thể hiện ở dạng nằm lỳ trong ổ, ngừng đẻ; gà kêu cục cục. Đặc biệt sự ấp thể hiện rõ ở gà tây, thường là sau khi đẻ được 15 - 17 trứng. Bản năng ấp trứng xuất hiện sau khi đẻ 12 - 15 trứng, còn những mái so sau 6 - 10 trứng. Ở vịt bản năng này xuất hiện trong trường hợp, nếu những trứng đẻ ra vẫn để ở trong ổ. Ở gà dòng trứng bản năng ấp trứng không còn. Điều đó tạo điều kiện cho nó có năng suất trứng cao. Ở gà giống thịt, sự ấp trứng làm giảm sản lượng trứng. Thời gian ấp của gà là 21 ngày. Để khống chế không cho gà ấp, người ta làm công tác chọn giống, chọn những gà ít ấp hoặc không ấp. Trong điều kiện tự nhiên, gà mái rừng sau khi đẻ trứng đợt đầu thì chuyển qua giai đoạn ấp trứng rồi nuôi con và chỉ sau đó mới gắt đầu đợt đẻ thứ hai Hiện nay do chọn lọc, bản năng ấp trứng ở một số giống gà chuyên trứng đã giảm đi nhiều. Thực ra, người ta vẫn chưa đạt đến mức xoá bỏ nó hoàn toàn. Bản năng này biểu hiện mạnh nhất ở các giống gà thịt (lớn) châu Á. Một vài giống gà châu Âu và châu Mỹ lai với gà mái châu Á vẫn giữ bản năng này ở mức độ tương đối. Thậm chí những giống gà bé (giống gà trứng) Địa trung hải, nói chung không còn bản năng này nữa, nhưng đôi khi vấn thấy thể hiện. Có thể hiểu một cách dễ dàng vì sao bản năng này lại được duy trì qua nhiều thế hệ, nếu ta nhớ rằng đấy là do vấn đề bảo tồn nòi giống mà có. Những gà mái không ấp thì mất khả năng duy trì nòi giống, con cái của chúng chỉ có thể có được bằng cách ấp trứng nhân tạo nhờ sự can thiệp của con người. Việc tiến hành tuyển chọn gà theo hướng không có bản năng ấp trứng cũng dễ dàng vì điều này liên quan đến việc tuyển chọn theo năng suất cao hằng năm: nói chung các mái ấp thì đẻ ít trứng (ở đây cũng vẫn có những trường hợp ngoại lệ). Heis và Sainborn chứng minh rằng những gà mái có bản năng ấp trứng thì cường độ đẻ trứng giữa hai kỳ ấp cao hơn những gà mái không có bản năng này. Tuy nhiên điều ấy cũng không thể bù đắp toàn bộ trứng bị mất (do không đẻ) trong khi ấp và do đó trong mọi trường hợp những gà mái có bản năng ấp thường có năng suất trứng hằng năm thấp hơn. Để ức chế bản năng ấy, người ta nhốt gà mái vào giỏ hay vào lồng đặt ngoài trời. Bằng cách ấy thường sau vài hôm gà mái đã có thể quên ấp được. Thời gian gần đây người ta dùng dòng điện hạ thế để rút ngắn thời kỳ gà mái ấp trứng. Cũng có thể rút ngắn thời gian ấp của gà mái bằng cách: hạ sốt (có thể dùng thuốc giảm sốt), cho ăn tốt, nhốt chung với gà trống, đặt lồng gà ở nơi không yên tĩnh và có ánh sáng đầy đủ, làm như vậy, sau 2-3 ngày gà sẽ bỏ ấp (Bùi Hữu Đoàn và CTV). 1.3.10.Thay lông Formatted: Font: 14 pt 26
29. Thời gian gà nghỉ đẻ lâu không phải vào lúc ấp trứng mà vào lúc thay lông. Cho đến nay người ta vẫn chưa tạo được giống gà không thay lông hoặc khi thay lông mà vẫn đẻ. Thay lông vũ ở gia cầm là hiện tượng sinh lý tự nhiên tương ứng với hiện tượng thay lông mao ở động vật có vú. Hiện tượng thay lông kéo dài bao lâu và tiến hành vào lúc nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào các đổi thay lớn của cá thể. Trong một số trường hợp, các lông chính lần lượt bị thay thế, do đó quanh năm chim có lớp lông vũ gần đủ để bảo vệ toàn thân. Trong những trường hợp khác, do toàn bộ lông cùng rụng bất ngờ nên có lúc gà mái hầu như bị trụi lông. Thay lông đòi hỏi cơ thể loài chim hoạt động gấp đôi, khi đó gia cầm rất mẫn cảm với môi trường và đễ bị ốm. Một mặt yêu cầu chi phí nhiều thứ cần thiết để phục hồi lớp lông mới, mặt khác gà bị trụi lông dễ bị tác động ảnh hưởng bất lợi của thời tiết hơn. Thời gian bắt đầu thay lông gắn với hoạt động giảm sút của cơ quan sinh dục. Khi bắt đầu thay lông, để tránh cho cơ thể khỏi hoạt động quá sức, gà ngừng đẻ trứng. Người ta phân biệt thay lông hoàn toàn với thay lông bộ phận hoặc thay lông cổ. Khi thay lông hoàn toàn thì gà mái thay toàn bộ lông vũ và trong thời gian từ hai đến năm tháng, nó không đẻ. Trong điều kiện khí hậu phổ biến, thay lông hoàn toàn phần lớn bắt đầu vào cuối thu hay vào mùa đông, như ta đã biết các ảnh hưởng thuận lợi hoặc bất thuận lợi đều có thể làm chậm hoặc làm nhanh hiện tượng thay lông và trong các trường hợp hãn hữu có thể hoàn toàn làm đình chỉ hiện tượng ấy. Trong thời gian này nếu thay đổi vị trí hoặc chuồng trại, thay đổi thời tiết bất ngờ, thay đổi thức ăn đột ngột thì có thể dẫn đến thay lông chớp nhoáng. Những gà mái đẻ tốt bắt đầu thay lông muộn hơn và mất ít thời gian hơn các gà mái khác để tạo ra bộ lông mới. Có những gà mái cá biệt trong hai năm liền hoặc lâu hơn nữa, vẫn đẻ mà không có các dấu hiệu thay lông hoàn toàn. Vì vậy, giữa thời gian kéo dài thay lông và sản lượng trứng hằng năm có mối liên quan chặt chẽ. Khi thay lông bộ phận thì gà không thay toàn bộ lông mà thường chỉ thay lông ở cổ. Trường hợp này, thời gian gà ngừng đẻ rất ngắn và không có tính quy luật như thay lông hoàn toàn. Nếu cho gà ăn và chăm sóc đặc biệt cẩn thận thì có thể làm cho chúng tránh được thay lông toàn bộ. Những gà mái trưởng thành đôi khi bắt đầu thay lông bộ phận vào mùa đông, sau thời gian đẻ trứng căng thẳng. Heis và Sainborn phát hiện rằng, khoảng thời gian nghỉ đẻ mùa đông không tuỳ thuộc vào quá trình thay lông và không có mối quan hệ nào giữa khoảng thời gian thay lông và khoảng thời gian ấp trứng. Ngược lại, cường độ đẻ trứng, tính chất ổn định của sự đẻ trứng, sản lượng trứng cả năm và sản lượng trứng trước khi thay lông có tương quan nghịch với khoảng thời gian thay lông. Gà mái có năng suất cao và lâu bền thì cũng có thời gian thay lông ngắn nhất. Hiện tượng thay lông cũng do các quá trình hocmon điều tiết và có quan hệ với hoạt động của tuyến giáp. Khi tuyến giáp phát triển quá mức thì lông thay sớm. Mặt khác, hoạt động tuyến giáp lại bị chi phối bởi kích tố do tuyến yên tiết ra. Tiêm kích tố giáp trạng sẽ làm cho gà thay lông sớm. Như Buddenbrock chứng minh, khi tiêm hormon này 3 ầln, gà đã bắt đầu thay lông. 1.3.11.Thành thục sinh dục của gà mái - đẻ quả trứng đầu tiên Formatted: Font: 14 pt Để đủ chất dinh dưỡng tạo thành trứng, trong cơ thể gà mái có tốc độ trao đổi chất rất cao. Những giống gà mới ngày nay được tạo ra qua chọn lọc, bắt đầu đẻ trứng rất sớm khi đã thành thục sinh dục nhưng cơ thể thì còn lâu nữa mới trưởng thành. Gà mái tơ bắt đầu đẻ trứng thì thể trọng chỉ đạt gần 2/3 trọng lượng bình thường khi đã trưởng thành. Gà mái vẫn tiếp tục lớn khi đẻ trứng do đó cơ thể phải làm việc gấp đôi. Chim rừng bắt đầu đẻ trứng vào mùa xuân, vào thời gian thuận lợi trong năm, phần lớn khi được một năm tuổi. Gà mái thuộc các giống đẻ trứng hiện nay bắt đầu đẻ trứng vào cuối hè hoặc vào mùa thu lúc năm đến sau tháng tuổi (tuỳ theo thời gian nở). Nói chung tính thành thục 27
30. sinh dục sớm có quan hệ với năng suất trứng cao. Nếu và mái con nở ra vào thời gian bất thường trong năm thì chúng có thể thành thục sinh dục rất sớm nhưng sẽ có năng suất thấp. Người ta nhận thấy rằng, gà con nở vào mùa xuân và đầu mùa hạ thành thục sinh dục muộn hơn, vì vậy khi thành thục thì cân nặng cao hơn gà nở vào thu đông. Mặc dù gà nở vào mùa xuân đẻ trứng muộn hơn nhưng tổng số trứng chúng đẻ ra lại nhiều hơn. Gà mái có năng suất cao nhất trong mùa thu là những gà nở vào tháng hai và bắt đầu đẻ trứng vào tháng bảy, nhưng trong tháng một và tháng chạp, chúng cũng thường hay ngừng đẻ và bắt đầu thay lông cục bộ. Trong cả hai trường hợp kể trên, giai đoạn đẻ trứng thực tế trong năm đầu bị rút ngắn rất nhiều. Theo quan điểm sinh học thì trong các điều kiện nuôi dưỡng bình thường, những gà con nở ra trước ngày một tháng tư không có ưu điểm gì trội hơn. Gà mái nở vào thời gian thông thường trong năm bắt đầu đẻ trứng vào tháng mười một, thời gian đẻ trứng không bị ngắt quãng và không thay lông. Trong điều kiện chăm sóc và nuôi dưỡng theo phương pháp hiện đại có thể cho gà nở quanh năm và người ta phân bổ số trứng đẻ làm sao để có hiệu quả kinh tế nhất. Heis nghiên cứu vấn đề này ở số lớn gà mái Rhode Island nở vào tháng ba và tháng tư. Những gà mái nở sớm quá thì nhẹ hơn những gà mái nở vào thời gian trung bình hoặc nở muộn. Khối lượng khác nhau này khi 14 tháng tuổi trở lên không còn nữa. Tuổi gà mái tơ khi bắt đầu đẻ trứng có ảnh hưởng đến trọng lượng trứng: những mái thành thục muộn nói chung cả năm đẻ ra trứng nặng hơn những mái thành thục sớm. Những mái thành thục rất sớm thì năng suất cao hơn những mái thành thục muộn nhưng không cao hơn số mái thành thục trung bình. Heis cho rằng, đứng về quan điểm kinh tế mà xét thì tốt nhất là nuôi gà mái thành thục sinh dục từ bốn tháng rưỡi đến sáu tháng tuổi. 1.3.12. Tuổi và năng suất Formatted: Font: 14 pt Tuổi càng cao thì năng suất gà mái càng giảm. Điều ấy khác với các loại gia súc khác như bò, lợn. Bò cái đạt sản lượng sữa cao nhất vào lứa thứ tư hay lứa thứ năm, lợn nái đẻ nhiều con nhất vào lứa ba hay lứa bốn. Trong cả hai trường hợp trên, chúng ta đều gặp những quá trình sinh trưởng kéo dài, chỉ sau khi các quá trình này hoàn thành thì sauđ ó gia súc mới có khả năng đạt năng suất đầy đủ. Sau khi bắt đầu đẻ trứng, gà mái cũng còn tiếp tục lớn, tuy nhiên cường độ đẻ trứng đạt được trong năm đầu tiên sẽ là cao nhất. Năng suất của gia cầm mái theo tuổi được trình bày trong bảng sau: Bảng 9. Năng suất của gia cầm mái theo tuổi Năm đẻ Gà Vịt Ngỗng Gà tây 1 100% 100% 100% 100% 2 85% 105 125 105 3 70 80 160 95 4 60 70 150 75 5 50 55 75 85 Căn cứ vào sự biến động của tỷ lệ đẻ trứng qua các năm mà người ta xác định thời gian sử dụng thích hợp đối với từng loài, giống gia cầm. Đối với gà nên sử dụng hết năm đầu, vịt 2 năm, ngỗng 4 năm, gà tây 3 năm. Nếu tiếp tục nuôi, tiêu tốn thức ăn tăng lên nhưng tỷ lệ đẻ thấp. 1.3.13.Quy luật đẻ trứng và đồ thị đẻ trứng Formatted: Font: 14 pt 28
31. Gia cầm hướng trứng yêu cầu đẻ trên 270 trứng trong năm đẻ trứng đầu tiên. Các giống gà siêu trứng hiện nay thường đẻ trên 300 trứng. Quá trình đó thường diễn ra theo quy luật, được Balkar Bains mô tả như sau: Tỷ lệ đẻ (%) 95 70 1 8 30 34 66 Tuần tuổi Đồ thị đẻ trứng Gà hướng trứng thường bắt đầu đẻ lúc 18-20 tuần tuổi, sau đó, tỷ lệ đẻ tăng lên rất nhanh, đến 30-32 tuần tuổi có thể đạt 95-97 % và duy trì đỉnh cao này đến 34-35 tuần tuổi. Đó là phase I. Trong phase II, từ 35-50 tuần tuổi, tỷ lệ đẻ bắt đầu giảm dần xuống, cuối phase, tỷ lệ đẻ còn khoảng 75-80 %. Phase III: sau tuần tuổi thứ 50 trở đi. Tỷ lệ đẻ giảm xuống, đến 66 tuần tuổi chỉ còn 60-70% và thường kết thúc giai đoạn đẻ trứng tại đây. Đối với gà siêu thịt hoặc thả vườn, quá trình đẻ trứng cũng diễn ra theo quy luật tương tự, chỉ khác: Gà bắt đầu đẻ muộn hơn khoảng 4 tuần, do đó diễn biến của đồ thị đẻ trứng cũng lùi lại 4 tuần so với gà siêu trứng. Ngay cả khi đẻ đỉnh cao, tỷ lệ đẻ cũng chỉ đạt khoảng 80- 85 %. Người ta thường căn cứ vào đồ thị đẻ trứng, tỷ lệ đẻ, giá trứng hoặc giá gà con trên thị trường mà quyết định thay thế gà mái vào thời điểm thích hợp, nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. 1.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sản lượng trứng Formatted: Level 1 Formatted: Font: 14 pt 1.4.1. Ảnh hưởng của hocmon đến sản lượng trứng Formatted: Font: 7 pt Tuyến yên và tuyến sinh dục. Ý nghĩa của homon đã được nêu rõ trong phần viết về chu Formatted: Font: 14 pt kỳ rụng trứng. Dĩ nhiên sự điều tiết homon cũng có ý nghĩa quyết định đối với việc nâng cao sản lượng trứng. Có nhiều công trình nghiên cứu về ảnh hưởng này của các hocmon đối với năng suất trứng. Ví dụ Brant đã nghiên cứu tỷ mỉ tác động của estrogen, androgen và progesteron đối vớiốhạt động của ống dẫn trứng gia cầm. Tiêm các hocmon này vào gà mái Lơgo trắng chưa thành thục sinh dục (tuỳ theo liều lượng tiêm) sẽ làm cho ống dẫn trứng to ra. Chỉ tiêm estrogen sẽ làm cho ống dẫn trứng lớn lên 41 lần, còn nếu chỉ tiêm androgen hoặc progesteron dù với liều lượng cao nhất cũng chỉ làm nó lớn lên từ hai đến ba lần so với đối chứng. Riêng estrogen thì gây nên những biến đổi đặc thù trong ống dẫn trứng đối với gà mái tơ trưởng thành. 29
32. Căn cứ vào tác động này của các hocmon đối với các cơ quan tạo trứng, người ta hy vọng có thể dễ dàng nâng cao năng suất trứng khi tiêm hocmon cho gà. Tuy nhiên, về vấn đề này cho đến nay vẫn chưa có điều gì sáng tỏ. Trong thực tế đã diễn ra hàng loạt các công trình nghiên cứu mà kết quả hoàn toàn trái ngược nhau. Qua đây người ta thấy rằng, ở loài chim việc xác định quan hệ tương hỗ của các hocmon và tác động riêng biệt của từng hocmon khó hơn ở động vật có vú. Buddebrock nêu rõ các đặc điểm sinh học của loài chim và đặc biệt về sự tồn tại của buồng trứng thô sơ bên phải. Sau khi cắt buồng trứng đang hoạt động bên trái thì buồng trứng bên phải bắt đầu phát triển và biến thành một tinh hoàn đầy đủ. Có thể vì vậy mà ở gà mái thiến, mào và tích phát triển mạnh làm cho bề ngoài trông giống như gà trống. Như chúng ta thấy phản ứng của buồng trứng thô sơ bên phải rất rất độc đáo. Người ta không rõ nó phản ứng như thế nào khi tiêm các hocmon từ ngoài vào và có lẽ đấy là nguyên nhân của mọi khó khăn trong việc xác định quan hệ tương hỗ giữa các hocmon và của những mâu thuẫn về các tài liệu thu được khi tiêm hocmon cho gà mái đẻ. Về vấn đề dùng hocmon để nâng cao sản lượng trứng, Hutt đã nêu như sau: trong các thông báo về 31 thí nghiệm dùng các chất ở tuyến yên, buồng trứng, tuyến giáp hoặc dùng cazein có hoạt tính tiroit và dùng thể vàng đều không có một bằng chứng nào chứng tỏ rằng, dù dựa vào một trong số các chất đã thí nghiệm lại có thể buộc gà mái đẻ nhiều trứng hơn so với đối chứng. Trong hoàn cảnh hiện nay, chúng ta chưa thể nâng cao năng suất trứng bằng cách dùng biện pháp hocmon để có thể ứng dụng rộng rãi trong thực tiễn. Tuyến giáp. Tuyến giáp gây ảnh hưởng quyết định đối với quá trình trao đổi cần thiết cho việc sản xuất trứng, vì vậy về mặt lý luận dùng phương pháp cho gà ăn các chế phẩm tuyến giáp để nâng cao năng suất trứng là có thể được. Các thí nghiệm nổi tiếng trước đây của Djiakming (1922 – 1923) nghiên cứu tác động của các chế phẩm từ tuyến giáp khi cho chim ăn. Trong các thí nghiệm này trao đổi chất tăng rất cao, đến mức, mặc dù cho ăn đầy đủ, chim vẫn hoàn toàn không tích luỹ mỡ. Trạng thái này dẫn đến tình trạng tuyến ức (timus) bị bé lại, còn tuyến ở lỗ huyệt thì bị teo sớm; bộ lông trở nên rối và đục. Lông phát triển nhanh đến mức làm cho thời gian thay lông kéo dài và lông mất sắc tố. Khi cho ăn các chế phẩm từ tuyến giáp với liều lượng cao thì sau quãng thời gian ngắn lại có thay lông và có thể dẫn đến rụng lông hoàn toàn. Turner xác nhận rằng, gà mái già tiroxin ít hơn các gà mái tơ khá nhiều. Bằng cách cho ăn kéo dài chất tireoprotein tuyến giáp có thể duy trì mức độ chứa tiroxin trong máu và nhờ thế ngăn chặn việc giảm sút sản lượng trứng. Tuy nhiên, những kết quả thu được trong các thí nghiệm dùng chế phẩm từ tuyến giáp vẫn còn nhiều mâu thuẫn, vì vậy chưa nên sử dụng các chế phẩm ấy vào thực tế sản xuất. Tuyến ức (timus). So với tác động của tuyến yên, tuyến giáp và tuyến sinh dục thì tác động trực tiếp của tuyến ức đối với năng suất trứng là không đáng kể. Greenvoad và Blyth xác minh rằng, sau khi cắt tuyến ức thì hàm lượng canxi trong máu gà mái đẻ còn non vẫn ở mức bình thường và chúng vẫn đẻ trứng có vỏ vôi bình thường. Do đó, trái với những tài liệu trong các thí nghiệm khác, timus hình như không gây ảnh hưởng gì đối với việc hình thành lớp vỏ vôi. Paron và Kagan (theo trích dẫn của Buddenbrock) cho biết rằng, ở vịt đực khi cắt bỏ tuyến ức sẽ có hiện tượng ngừng phát triển các dịch hoàn. Tác động của sự cắt bỏ tuyến ức ở vịt mái yếu hơn, tuy nhiên sự phát triển tuyến sinh dục và ống dẫn trứng của chúng sẽ bị chậm lại. Buddenbrock giả thiết rằng, có lẽ timus làm cho các tuyến sinh dục phát triển nhanh, các tuyến sinh dục phát triển lại gây ảnh hưởng ức chế đối với timus bằng các hocmon của chúng. Tuy thế ông ta cho rằng, trong số tất cả các cơ quan nội tiết thì tác động của timus còn đang được tranh luận nhiều hơn cả. Vì thế không có gì đáng ngạc nhiên khi không một ý định nào định ứng dụng timus vào thực tiễn. Ảnh hưởng của các hocmon đối với sự ấp trứng 30