Giáo trình Nhập môn Sử học

Nội dung text: Giáo trình Nhập môn Sử học

1. MTE000006 TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH NHAÄP MOÂN SÖÛ HOÏC (Daønh cho sinh vieân chuyeân ngaønh Vieät Nam hoïc) PGS,TS. CAO THEÁ TRÌNH 2000
2. Nhaäp moân Söû hoïc - 1 - MUÏC LUÏC 1. Thuaät ngöõ “lòch söû” - 3 - 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Söû hoïc - 5 - 3. Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa söû hoïc. - 8 - 4. Caùc chuyeân ngaønh cuûa khoa hoïc lòch söû - 14 - 5. Vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc - 17 - 6. Lòch söû söû hoïc ( history of history) - 23 - 7. Moät vaøi vaán ñeà veà phöông phaùp luaän söû hoïc - 29 - 8. Giôùi thieäu chöông trình ñaøo taïo cuûa khoa Lòch söû - Ñaïi hoïc Ñaø Laït - 34 - 9. Moät vaøi gôïi yù veà phöông phaùp hoïc taäp - nghieân cöùu lòch söû ôû tröôøng ñaïi hoïc - 41 - PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
3. Nhaäp moân Söû hoïc - 2 - M ÔÛ Ñ AÀ U Nhö teân goïi cuûa noù, giaùo trình naøy (neáu dieãn giaûi moät caùch ñaày ñuû - nhaäp moân Söû hoïc phaûi laø “vaøo cöûa toøa laâu ñaøi khoa hoïc lòch söû”) laø moät giaùo trình coù tính chaát “môû maøn”, “giaùo ñaàu” cho moät lónh vöïc khoa hoïc maø moãi chuùng ta ôû ñaây ñaõ löïa choïn. Noùi moät caùch khaùc, noù seõ giôùi thieäu moät caùch khaùi quaùt ñeå chuùng ta hình dung ñöôïc toøa laâu ñaøi khoa hoïc maø chuùng ta saép böôùc vaøo coù nhöõng gì, caáu taïo ra sao, “pheùp taéc”, “gia phong” (quy taéc, quy luaät) cuûa noù nhö theá naøo ? Cuï theå, chuùng ta seõ laàn löôït ñi saâu vaøo caùc caâu hoûi heát söùc then choát khi laøm quen vôùi moät ngaønh khoa hoïc maø trong tröôøng hôïp cuï theå chuùng ta ñang xem xeùt laø khoa hoïc lòch söû. Cuï theå hôn, chuùng ta seõ laàn löôït ñi tìm caùc caâu traû lôøi cho nhöõng vaán ñeà nhö lòch söû laø gì ? lòch söû nghieân cöùu caùi gì (ñoái töôïng nghieân cöùu), lòch söû coù vai troø nhö theá naøo trong xaõ hoäi (chöùc naêng, nhieäm vuï), lòch söû goàm nhöõng chuyeân ngaønh naøo vaø coù moái quan heä hoï haøng vôùi ai (vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc), khoa hoïc lòch söû ra ñôøi töï bao giôø, lòch söû coù ñuùng khoâng ? Trong chuyeân luaän naøy, chuùng toâi cuõng giôùi thieäu khaùi quaùt veà chöông trình ñaøo taïo ngaønh söû ôû tröôøng Ñaïi hoïc Ñaø Laït cuõng nhö neâu leân moät vaøi gôïi yù veà phöông phaùp hoïc taäp- nghieân cöùu ôû baäc ñaïi hoïc. Xin baét ñaàu töø caâu hoûi thöù nhaát. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
4. Nhaäp moân Söû hoïc - 3 - 1. Thuaät ngöõ “lòch söû”. Trong caùc ngoân ngöõ chaâu AÂu (history - Englich, histoire - Francais) hay ictoria (Russian), lòch söû ñeàu coù goác töø tieáng Hy Laïp historía Töø naøy coù 2 nghóa: nghóa thöù nhaát laø caâu chuyeän (History of Love), chuyeän keå veà quaù khöù hay nhöõng hieåu bieát veà quaù khöù vaø nghóa thöù hai laø moät lónh vöïc khoa hoïc nghieân cöùu veà quaù khöù. Trong ngoân ngöõ caùc daân toäc AÙ Ñoâng nhö Trung Quoác, Nhaät Baûn, Vieät Nam, töø lòch söû coù goác töø chöõ Haùn vôùi caùc bieán theå khaùc nhau nhö söû, lòch söû, söû hoïc chöõ söû ( ) trong tieáng Haùn coù quan heä vôùi chöõ trung ( ) coøn coù aâm laø truùng - nghóa laø “chính xaùc”; lòch ( ) coù nghóa laø “traûi qua” Do vaäy, chuùng ta baét gaëp haøng loaït nhöõng meänh ñeà haàu nhö khoâng lieân quan tôùi caâu chuyeän chuùng ta ñang xem xeùt nhö: Lòch söû Vaät lyù, Lòch söû Toaùn hoïc, Lòch söû Kieán truùc, Lòch söû Traùi ñaát Xeùt töø phöông dieän naøy, caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin - K. Mac vaø F. Aêng-ghen, vieát: “Chuùng toâi chæ bieát coù moät ngaønh khoa hoïc duy nhaát laø khoa hoïc lòch söû ”. ÔÛ ñaây, Lòch söû ñöôïc hieåu nhö moät phöông phaùp nghieân cöùu - phöông phaùp lòch ñaïi - phöông phaùp xem xeùt söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng theo chieàu thôøi gian. Trong chuyeân luaän naøy, chuùng toâi chæ ñeà caäp tôùi lòch söû nhö laø moät khoa hoïc nghieân cöùu veà söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöoøi. Trôû laïi vôùi ñònh nghóa veà lòch söû, theo chuùng toâi, trong soá khoâng ít nhöõng caùch hieåu vaø ñònh nghóa khaùc nhau veà khoa hoïc lòch söû, ñònh nghóa ñöôïc neâu leân trong Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû laø thoûa ñaùng hôn caû; theo ñoù: lòch söû laø moät (hay moät taäp hôïp caùc) ngaønh khoa hoïc, nghieân cöùu veà söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi trong taát caû nhöõng bieåu hieän cuï theå vaø ña daïng cuûa noù vôùi muïc ñích nhaèm hieåu bieát hieän taïi vaø trieån voïng cuûa noù trong töông lai [1]. Ñònh nghóa treân ñaây ñaõ neâu baät ñöôïc ñoái töôïng nghieân cöùu vaø muïc ñích cuûa khoa hoïc lòch söû, noùi moät caùch khaùc, noù thoûa maõn nhöõng tieâu chí veà ñònh nghóa moät lónh vöïc khoa hoïc. Trong ñoái töôïng nghieân cöùu, Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû ñaõ xaùc ñònh roõ ñoù söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi vôùi taát caû nhöõng bieåu hieän cuï theå vaø ña daïng cuûa noù - toùm laïi laø toaøn boä quaù trình vaän ñoäng cuûa nhaân loaïi töø thuôû bình minh cuûa loaøi ngöôøi cho ñeán nay treân moïi bình dieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi (kinh teá, chính trò, quaân söï, ngoaïi giao, vaên hoùa-xaõ hoäi ). Muïc ñích cuûa khoa hoïc lòch söû cuõng ñaõ ñöôïc ñònh nghóa neâu treân theå hieän ñöôïc vai troø to lôùn cuûa söû hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
5. Nhaäp moân Söû hoïc - 4 - hoäi, khaúng ñònh ñöôïc söï caàn thieát khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa lónh vöïc khoa hoïc naøy ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, bôûi noù khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng gì ñaõ phuû buïi thôøi gian maø coøn noùng hoåi tính thôøi söï vaø ñònh höôùng cho töông lai. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
6. Nhaäp moân Söû hoïc - 5 - 2. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Söû hoïc Noùi moät caùch ñôn giaûn, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc chuû yeáu laø nhöõng gì ñaõ xaåy ra, nhöõng gì thuoäc veà quaù khöù. Tuy vaäy, traûi qua thôøi gian, nhaän thöùc veà vaán ñeà naøy khaù khaùc nhau. Döôùi thôøi coå-trung ñaïi: Xuaát phaùt töø quan nieäm xem con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa thaàn linh, Thöôïng ñeá, do vaäy, caùc söû gia thôøi baáy giôø taäp trung mieâu taû veà caùc vò vua chuùa - con Trôøi (Thieân töû) cuøng laø nhöõng hieän töôïng töï nhieân kyø laï - nhöõng ñieàm trieäu theå hieän yù nguyeän cuûa Thöôïng ñeá. Töø thôøi Xuaân Thu, beân caïnh vua thöôøng coù 2 vò söû quan - moät cheùp veà nhöõng lôøi noùi cuûa vua, moät cheùp veà nhöõng cöû chæ, haønh ñoäng cuûa ñöùc kim thöôïng (ñoäng taéc taû söû thö chi, ngoân taéc höõu söû thö chi - Leâ kyù). Nhöõng hieän töôïng baát thöôøng cuûa töï nhieân nhö ___ [1]. Baùch khoa toaøn thö Xoâ vieát veà lòch söû, T. 6, Maùtxcôva, 1965, tr. 577-578. Daãn theo: EÂroâphiev N.A. Lòch söû laø gì ? Maùtxcôva, tr. 46 (chöõ Nga). söï suït lôû cuûa moät vaït nuùi, haïn haùn/luõ luït keùo daøi, söï xuaát hieän chaâu chaáu vôùi maät ñoä cao hay ai ñoù tình côø baét ñöôïc con voi traéng, chim tró traéng hay con ruøa treân mình coù nhöõng veät khaùc maøu coù theå suy ra chöõ naøy, chöõ noï ñeàu thu huùt ñöôïc söï quan taâm ñaëc bieät cuûa caùc söû quan phong kieán. Ñaïi Vieät söû löôïc (ÑVSL) vaø Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö (ÑVSKTT) ñeàu cheùp nhöõng ñieàm trieäu veà vieäc Lyù Coâng Uaån seõ leân ngoâi Hoaøng ñeá thay Leâ Long Ñónh: Ñoù laø söï xuaát hieän cuûa con choù ôû höông Coå Phaùp treân löng coù chöõ “vöông”, laø baøi “saám caây gaïo” (thuï caên dieåu dieåu, moäc bieåu thanh thanh, hoaø ñao moäc laïc, thaäp baùt töû thaønh [1] ). Taát caû nhöõng vieäc naøy -noùi theo ngoân ngöõ hoâm nay, laø vieäc tuyeân truyeàn vaän ñoäng, laø laøm coâng taùc tö töôûng cho “öùng cöû vieân” Lyù Coâng Uaån - ngöôøi cuûa theá löïc nhaø chuøa (do nhaø sö Lyù Vaïn Haïnh chuû xöôùng) leân ngoâi Hoaøng ñeá. Vaø veà sau, ñeå öùng vôùi vieäc xuaát hieän “mang tính quy luaät” (öùng thieân thöøa vaän) (!) cuûa trieàu Traàn, trieàu Leâ, caùc nhaø söû hoïc Leâ trieàu khoâng ngaàn ngaïi boå sung theâm: Ñoâng A nhaäp ñòa, dò moäc taùi sinh”[2]. Nhöõng con ruøa treân löng coù chöõ “vöông”, Thieân töû vaïn nieân”, “Thieân ñeá” xuaát hieän nhan nhaûn trong VSL ñeå baùo ñieàm laønh, baùo ñieàm chieán thaéng ÑVSKTT cuõng cheùp Traàn Nhaät Duaät khi sinh ra treân caùnh tay coù 6 chöõ “Chieâu Vaên ñoàng töû”. Naêm 48 tuoåi, oâng oám naëng suyùt cheát. Caùc con oâng laøm leã caàu thöôïng ñeá xin giaûm tuoåi thoï cuûa mình ñeå keùo daøi tuoåi thoï cho cha. Thöôïng ñeá caûm loøng thaønh cho theâm 2 kyû nöõa. Nhôø ñoù, oâng soáng tôùi 77 tuoåi (!)[3]. Töông töï söï xuaát hieän cuûa Leâ Lôïi, do chính caùc söû thaàn nhaø Leâ - nhöõng ngöôøi ñöùng treân laäp tröôøng Nho giaùo baøi tröø dò ñoan, cuõng ñaõ ghi: vua sinh ra thieân tö tuaán tuù, khaùc thöôøng, thaàn saéc tinh anh kyø vó, maét saùng, mieäng roäng, muõi cao, treân vai coù moät noát ruoài, tieáng noùi nhö chuoâng, daùng ñi töïa nhö roàng, nhòp böôùc nhö hoå [4] ñeàu öùng vôùi “meänh thieân töû” cuûa vò hoaøng ñeá töông lai. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
7. Nhaäp moân Söû hoïc - 6 - Meï cuûa vua Leâ Thaùnh Toâng khi coøn laø tieäp dö ñi caàu töï, mô thaáy Thöôïng ñeá ban cho moät tieân ñoàng, theá roài coù thai. Tuïc truyeàn khi baø saép ôû cöõ, nhaân thö thaûn chôïp maét, mô thaáy mình ñeán choã thöôïng ñeá. Thöôïng ñeá sai moät tieân ñoàng xuoáng laøm con baø. Tieân ñoàng chaàn maõi khoâng chòu ñi. Thöôïng ñeá giaän, laáy caùi hoát ngoïc ñaùnh vaøo traùn chaûy maùu ra. Sau tænh daäy roài sinh ra vua, treân traùn vaãn coøn daáu veát môø môø nhö thaáy trong giaác mô, maõi ñeán khi cheát, veát aáy vaãn khoâng maát [5] . Caùc söû gia trieàu Nguyeãn coøn ñi xa hôn trong vieäc “bòa” ra nhöõng chuyeän nhö “nöôùc ngoït giöõa bieån khôi”, “con traâu xuaát hieän baát ngôø ôû baõi soâng” ñeå chôû Nguyeãn AÙnh thoaùt söï truy ñuoåi cuûa quaân Taây Sôn Söû gia noåi tieáng Tö Maõ Thieân trong boä Söû kyù cuõng ñaõ cheùp Löu Bang coù 72 noát ruoài ôû chaân traùi, Haïng Vuõ maét coù 2 con ngöôi ___ [1]. Caùc chöõ hoøa ( ), ñao ( ), moäc ( ) gheùp laïi thaønh chöõ Leâ ( ); caùc chöõ thaäp ( ), baùt ( ), töû ( ) gheùp laïi thaønh chöõ Lyù ( ) Caû caâu coù nghóa: nhaø Leâ seõ maát (laïc), nhaø Lyù seõ thay (thaønh). Xem: Ñaïi Vieät söû löôïc. Baûn bieân hieäu cuûa Traàn Kinh Hoøa,Tokyo,1987, tr.33 (chöõ Haùn) [2]. Caùc chöõ ñoâng, a gheùp laïi thaønh chöõ Traàn, dò moäc (caây khaùc) öùng vôùi vieäc xuaát hieän cuûa trieàu haäu Leâ. Xem: Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, T. 1, H. 1983, tr. 236-237. [3], [4],[5]. Nhö treân, tr. 24; 240-241; 609-610. Roõ raøng, quan ñieåm treân ñaây cuûa caùc söû gia phong kieán ñaõ gaït quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ra khoûi ñoái töôïng cuûa söû hoïc, hoïa hoaèn laém hoï môùi loaùng thoaùng xuaát hieän trong moät soá söï kieän naøo ñoù vaø ôû ñòa vò cuûa nhöõng keû coù lieân quan tôùi vua chuùa, quan laïi hay ñieàm trieäu cuûa Thöôïng ñeá maø thoâi. Töø thôøi Phuïc Höng, quan nieäm veà lòch söû ñaõ vöôït ra khoûi söï kieàm toûa cuûa thaàn quyeàn, lòch söû ñöôïc xem laø cuûa con ngöôøi ñích thöïc baèng xöông, baèng thòt, con ngöôøi coù nhaân caùch caù nhaân hay noùi nhö Maùcxim Gorôki – “ngöôøi vieát hoa”; song phaûi laø nhöõng daân toäc ñaõ ñaït tôùi moät trình ñoä vaên minh nhaát ñònh (chí ít cuõng ñaõ coù chöõ vieát); coøn tröôùc ñoù goïi laø thôøi kyø tieàn söû (preùhistoire - thôøi kyø huyeàn söû, chöa coù chöõ vieát) hay sô söû/thöï söû (protohistoire - lòch söû cuûa nhöõng daân toäc ñöôïc ñeà caäp tôùi trong söû saùch cuûa caùc toäc ngöôøi khaùc). Coá nhieân, vôùi moät söû quan nhö vaäy, caû moät thôøi kyø daøi haøng chuïc vaïn naêm cuûa loaøi ngöôøi ñaõ bò giôùi hoïc giaû tö saûn ñaït ra beân leà cuûa söû hoïc. Maët khaùc, giôùi söû hoïc tö saûn moät soá nöôùc coøn quan nieäm chæ coù nhöõng söï kieän ñaõ luøi vaøo quaù khöù 50 naêm môùi laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc, nhöõng söï kieän chöa ñaày nöûa theá kyû bò xem chæ laø nhöõng söï kieän chính trò-thôøi söï. Söû hoïc tö saûn thöôøng ñeà cao vai troø caù nhaân maø xem nheï vai troø cuûa quaàn chuùng nhaân daân[1]. Ngoaøi ra, söû gia tö saûn thöôøng tuyeät ñoái hoùa nhöõng yeáu toá ngaãu nhieân maø ít quan taâm tôùi tính quy luaät coù tính taát yeáu trong söï vaän cuûa lòch söû nhaân loaïi[2]. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
8. Nhaäp moân Söû hoïc - 7 - Chæ coù chuû nghóa Maùc-Leânin, hay noùi cuï theå hôn laø chuû nghóa duy vaät lòch söû, môùi ñem laïi moät quan nieäm ñuùng ñaén veà ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa söû hoïc. Quan nieäm cuûa söû hoïc Maùc xít goàm nhöõng ñieåm chính sau ñaây: - Coù con ngöôøi laø coù lòch söû. Lòch söû laø lòch söû cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Chính con ngöôøi ñaõ caûi taïo töï nhieân vaø caûi taïo xaõ hoäi, saùng taïo neân moïi giaù trò vaät chaát vaø tinh thaàn, do vaäy, khoâng ai khaùc maø chính hoï laø laø chuû theå cuûa lòch söû. - Con ngöôøi laø chuû theå cuûa lòch söû; quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng laø nhöõng ngöôøi saùng taïo ra lòch söû vaø laø ngöôøi quyeát ñònh chieàu höôùng phaùt trieån ___ [1]. Chaúng haïn söï thaát traän cuûa quaân Phaùp trong traän Broâdinoâ (1812) laø thaát baïi cuûa Napoleon tröôùc Kutuzoáp hay söï thaûm baïi cuûa thöïc daân Phaùp taïi Ñieän Bieân phuû (1954) laø söï thaát baïi cuûa vò töôùng löøng danh nöôùc Phaùp - H. Nava tröôùc “oâng giaùo vieân lòch söû trung hoïc - Voõ Nguyeân Giaùp”(J.Roys) . [2]. Giôùi söû gia tö saûn cho raèng, “neáu Napoleon khoâng bò caûm cuùm trong traän Oateùcloâ thì lòch söû chaâu AÂu khoâng bieát seõ ñi tôùi ñaâu, thaäm chí “neáu muõi naøng Cleopat cao hôn 1mm nöõa thì lòch söû nhaân loaïi seõ phaùt trieån theo moät höôùng khaùc cuûa lòch söû; lòch söû khoâng phaûi dieãn ra moät caùch ngaãu nhieân, maø vaän ñoäng theo nhöõng quy luaät khaùch quan, khoâng phuï thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa con ngöôøi; lòch söû nhaân loaïi laø moät quaù trình phaùt trieån lieân tuïc töø thaáp tôùi cao, song khoâng phaûi theo moät ñöôøng thaúng ñôn tuyeán, maø laø söï vaän ñoäng ñi leân theo hình xoaùy troân oác vôùi nhieàu böôùc ngoaët, nhieàu khuùc quanh phöùc taïp, nhöng veùc tô toång hôïp cuûa söï vaän ñoäng laø ñi leân; lòch söû khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng gì ñaõ “phuû buïi thôøi gian”, maø coøn phaûi nghieân cöùu caû nhöõng vaán ñeà ñöông ñaïi ñang dieãn ra haøng ngaøy, haøng giôø xung quanh chuùng ta PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
9. Nhaäp moân Söû hoïc - 8 - 3. Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa söû hoïc. 3.1. Chöùc naêng nhaän thöùc: Cuøng vôùi vieäc vöôn leân chieám lónh nhöõng ñænh cao trí tueä trong vieäc chinh phuïc khoaûng khoâng vuõ truï vaø khaùm phaù caáu taïo ñòa chaát cuûa traùi ñaát thì khaùt voïng hieåu bieát veà quaù khöù laø moät trong nhöõng phöông dieän quan troïng cuûa trí tueä nhaân loaïi, do vaäy chöùc naêng haøng ñaàu cuûa söû hoïc laø phaûi khoâi phuïc, hoaøn nguyeân laïi böùc tranh cuûa quaù khöù moät caùch chaân thöïc nhö noù ñaõ xaûy ra (traùnh caùc khuynh höôùng “toâ hoàng”, “boâi ñen” hay “hieän ñaïi hoùa” lòch söû). Ñaây laø moät nhieäm vuï heát söùc naëng neà, bôûi quaù khöù laø nhöõng gì ñaõ moät ñi khoâng trôû laïi. Nhöõng gì coøn soùt laïi töø quaù khöù maø giôùi söû hoïc ngaøy nay bieát ñöôïc thöôøng chæ laø nhöõng maûnh maåu nhoû beù trong haèng sa soá caùc söï kieän, hieän töôïng, bieán coá ñaõ xaåy ra. Söï hieåu bieát cuûa nhaân loaïi hoâm nay veà quaù khöù vaãn ñang heát söùc “khieâm toán” vaø haún laø coøn laâu laém caùc nhaø söû hoïc môùi bò “thaát nghieäp”. Coâng vieäc caøng khoù khaên hôn khi caøng ngöôïc doøng thôøi gian trôû veà vôùi buoåi bình minh cuûa nhaân loaïi - thôøi kyø maø caùc tö lieäu thö tòch voâ cuøng ít oûi, thaäm chí coù khi laø caïn kieät. Vieäc roïi aùnh saùng cuûa khoa hoïc vaøo nhöõng vuøng toái cuûa lòch söû vaø töøng böôùc veùn leân taám maøn ñeâm cuûa quaù khöù laø moät trong nhöõng nhieäm vuï vinh quang haøng ñaàu cuûa giôùi söû hoïc. Coù theå ví coâng vieäc naøy gioáng nhö vieäc phuïc hoài moät chieác bình goám coå töø maåu goám vôõ coøn soùt laïi. Ñoù laø chöa keå phaûi phaân bieät chính xaùc nhöõng gì thaät giaû ñaèng sau caùc nguoàn tö lieäu, nhaët ra töø hoãn ñoän nhöõng gì chaân xaùc Coá nhieân, söï thaät bao giôø cuõng laø söï thaät, hay noùi nhö danh töôùng Xoâ vieát Giu- coáp - ngöôøi ta coù theå xuyeân taïc vaø boùp meùo lòch söû, nhöng khoâng theå che ñaäy ñöôïc söï thöïc quaù khöù. 3.2. Song vaán ñeà khoâng chæ döøng laïi ôû choã ñoù. Söï nhaän thöùc cuûa caùc tri thöùc lòch söû khoâng chæ thuaàn tuùy nhaèm thoûa maõn söï toø moø hay hieáu kyø, maø ñieàu quan troïng hôn laø duøng nhöõng tri thöùc ñoù nhaèm phuïc vuï cho cuoäc soáng hoâm nay vaø mai sau, hay noùi theo lôøi K. Maùc toân kính - vaán ñeà khoâng phaûi ôû choã giaûi thích theá giôùi maø laø ôû choã caûi taïo theá giôùi. Vaäy söû hoïc thöïc hieän chöùc naêng “caûi taïo theá giôùi” nhö theá naøo, baèng caùch naøo ? Tröôùc heát vieäc nghieân cöùu quaù khöù cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaûi ñaït tôùi vieäc ruùt caùc quy luaät vaän ñoäng cuûa lòch söû, nhöõng quy luaät phoå bieán cuõng nhö caùc quy luaät ñaëc thuø ñeå töø ñoù ruùt ra nhöõng baøi hoïc caàn thieát cho cuoäc soáng hoâm nay (keå caû nhöõng baøi hoïc thaønh coâng hay khoâng thaønh coâng) vaø döï baùo xu theá vaän ñoäng cuûa caùc hieän töôïng trong töông lai hay noùi nhö nhaø vaên Nga PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
10. Nhaäp moân Söû hoïc - 9 - theá kyû XIX – Beâlinxki: “Chuùng ta hoûi dó vaõng, baét noù giaûi thích hieän taïi vaø döï ñoaùn töông lai cho chuùng ta”. Noùi moät caùch cuï theå hôn: töø vieäc nhaän thöùc ñuùng quy luaät, con ngöôøi seõ haønh ñoäng thuaän chieàu vôùi quy luaät, khoâng ñi ngöôïc “vôùi chieàu vaän ñoäng cuûa baùnh xe lòch söû”; hieåu saâu saéc hieän taïi, con ngöôøi seõ haønh ñoäng tích cöïc trong hieän taïi, tieán nhanh tôùi töông lai, sôùm bieán töông lai thaønh hieän thöïc sinh ñoäng. Ñoù cuõng chính laø tinh thaàn cuûa quan ñieåm “oân coá tri taân” - hoïc xöa ñeå bieát nay cuûa coå nhaân maø Chuû tòch Hoà Chí Minh raát taâm ñaéc. Chính Baùc Hoà cuõng ñaõ neâu moät taám göông saùng trong vieäc vaän duïng nhöõng tri thöùc lòch söû phuïc vuï söï nghieäp caùch maïng. Ngay töø naêm 1941, giöõa luùc chuû nghóa phaùt xít Ñöùc ñang laøm möa, laøm gioù beân trôøi AÂu vaø luõ giaëc luøn ñang vaãy vuøng trôøi AÙ, trong moät hang ñaù giöõa thaâm u nuùi röøng Paéc Boù, Ngöôøi ñaõ phaân tích vaø phaùn ñoaùn moät caùch heát söùc chính xaùc veà söï dieät vong taát yeáu cuûa beø luõ phaùt xít vaø xaùc ñònh thôøi cô cho coâng cuoäc giaûi phoùng cuûa daân toäc ñaõ tôùi gaàn. Trong cuoán Lòch söû nöôùc ta, Ngöôøi ñaõ tieân ñoaùn moät caùch chính xaùc - 45 söï nghieäp hoaøn thaønh. Moät daãn duï khaùc laø giöõa nhöõng ngaøy gian khoù 1965, khi ngöôøi Myõ tung nöûa trieäu quaân vaøo chieán tröôøng mieàn Nam nöôùc ta, ñieân cuoàng gaây chieán tranh phaù hoaïi baèng khoâng quaân ôû mieàn Baéc, taïo neân moät söï cheânh leäch baát lôïi cho ta veà löïc löôïng, baïn beø quoác teá cuõng laáy laøm aùi ngaïi khi nhöõng ñôn vò quaân giaûi phoùng cuûa ta trang bò thoâ sô thieáu thoán phaûi ñöông ñaàu vôùi moät ñoäi quaân ñöôïc xem laø tinh nhueä, thieän chieán nhaát Theá giôùi; theá nhöng Ñaûng ta vaãn khaúng ñònh “Myõ giaøu nhöng khoâng maïnh” vaø tin töôûng saâu saéc vaøo söùc maïnh chính nghóa cuûa chuùng ta, chaáp nhaän cuoäc ñuïng ñaàu thieáu caân söùc vôùi moät sieâu cöôøng quoác. Keát quaû laø, töø nhöõng traän ñaàu thaéng Myõ ôû Nuùi Thaønh - Quaûng Nam (26/5/1965), Vaïn Töôøng - Quaûng Ngaõi(18/8/1965) vaø chung cuoäc keû “laám löng, traéng buïng” treân vuõ ñaøi chính laø “ngöôøi Khoång loà” töø beân kia bôø Ñaïi Taây döông tôùi. Tuy vaäy, cuõng caàn caûnh giaùc vôùi nhöõng suy dieãn thieáu caên cöù, nhöõng quy naïp hoà ñoà , nhaát laø nhöõng keát luaän lieân quan tôùi truyeàn thoáng gia ñình, queâ höông cuûa caùc nhaân vaät lòch söû. Coù nhöõng nhaø söû hoïc ñaõ coá söùc chöùng minh Nguyeãn Traõi laø chaùu 7 ñôøi cuûa Ñònh quoác coâng Nguyeãn Baëc, vaø haäu dueä sau naøy cuûa oâng laø ñoàng chí Nguyeãn Vaên Cöø - Toång Bí thö cuûa Ñaûng Truyeàn thoáng queâ höông, gia ñình laø quan troïng, song khoâng phaûi laø “baát bieán”, caøng khoâng theå phuû nhaän yù chí vöôn leân cuûa nhöõng ngöôøi töø taàng lôùp caàn lao. Lòch söû maõi ghi nhaän nhöõng coáng hieán cuûa Yeát Kieâu, Daõ Töôïng - nhöõng gia noâ cuûa Höng Ñaïo vöông Traàn Quoác Tuaán, cuûa ngöôøi ñan soït laøng Phuø Uûng Phaïm Nguõ Laõo trong caùc cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân-Moâng ôû theá kyû XIII. Baûn thaân doøng hoï Traàn cuõng xuaát thaân töø PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
11. Nhaäp moân Söû hoïc - 10 - nhöõng ngö daân voâ hoïc ôû vuøng Haûi AÁp (Thaùi Bình ngaøy nay), vaø ngay caû Thaùi sö Traàn Thuû Ñoä vaãn chöa bieát chöõ. Caùc vò vua Ñinh Tieân Hoaøng, Leâ Ñaïi Haønh luùc thieáu thôøi cuõng chæ laø nhöõng ñöùa treû muïc ñoàng nôi thoân oå Ngay hoâm nay, Vieän syõ Nguyeãn Vaên Hieäu cuõng xuaát thaân töø moät gia ñình ngheøo khoù Traùi laïi, cuõng khoâng hieám caùc tröôøng hôïp cha oâng anh huøng caùi theá, chaùu con chæ laø moät luõ hö ñoán, moït nöôùc haïi daân Töông töï, khoâng hieám nhöõng ngöôøi sinh ra treân cuøng moät maûnh ñaát, khi nhoû cuøng hoïc moät thaày nhöng luùc lôùn leân hoï laïi raát khaùc nhau veà chí höôùng, thaäm chí laø keû thuø khoâng ñoäi trôøi chung (Phan Ñình Phuøng - Hoaøng Cao Khaûi, ). 3.3. Chöùc naêng giaùo duïc: Ngay töø thuôû xa xöa, ngöôøi ta ñaõ bieát tôùi vai troø giaùo duïc to lôùn cuûa lòch söû. Töø raát laâu, ngöôøi phöông Taây ñaõ xem lòch söû laø coâ giaùo cuûa cuoäc soáng, laø boù ñuoác soi ñöôøng tôùi töông lai, keû naøo hoâm nay baén vaøo quaù khöù moät phaùt suùng luïc, töông lai seõ traû lôøi baèng moät loaït ñaïi baùc ÔÛ Trung Quoác, ngöôøi ta cuõng noùi - oân coá nhi tri taân, khaû dó vi sö hyõ - nhaéc xöa ñeå hieåu nay, chaúng ñaùng laøm thaày (thieân haï) sao ? Caùc baäc vua chuùa, ñeá vöông phöông Ñoâng raát chuù troïng ñeán vaán ñeà naøy. Vieäc ñaøo taïo quan laïi ñeå trò nöôùc, an daân chuû yeáu baèng nhöõng tri thöùc lòch söû (naáu söû, soâi kinh) laáy nhöõng phöông chaâm xöû theá cuûa ngöôøi xöa maø khuoân maãu cho haønh söï hieän taïi (xem Thieân ñoâ chieáu cuûa Lyù Thaùi Toå) Baøi hoïc töø lòch söû khoâng phaûi bao giôø cuõng thuoäc veà quaù khöù. Coøn nhôù nhöõng naêm chieán tranh choáng Myõ aùc lieät, ñaõ coù nhöõng caùn boä cao caáp tìm caùch göûi con sang hoïc taäp ôû Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc XHCN Trung- Ñoâng AÂu, Baùc Hoà noùi vôùi hoï: Ngaøy xöa caùc con cuûa Höng Ñaïo vöông ñeàu laø nhöõng vò töôùng lónh caàm quaân xoâng pha traän tieàn gieát giaëc, nay caùc chuù cuõng phaûi laøm theá naøo ñeå nhaân daân caû nöôùc troâng vaøo[1]. Roõ raøng hoïc taäp laø quan troïng, song ñoù khoâng phaûi laø ñaëc quyeàn cuûa moät soá hay nhoùm ngöôøi, nhaát laø trong boái caûnh ñaát nöôùc coù giaëc ngoaïi xaâm. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ngaøy nay, taïi caùc tröôøng hoïc treân Theá giôùi, lòch söû laø moân hoïc baét buoäc vôùi moïi caáp hoïc, nhaát laø lòch söû cuûa chính ___ [1]. Theo lôøi keå cuûa GS. Traàn Quoác Vöôïng, thaùng 9/1998 taïi Ñaïi hoïc Ñaø Laït. quoác gia ñoù. Ñieàu laøm ngöôøi ta quan ngaïi, chính laø nhöõng bieåu hieän cuûa “beänh muø maøu” tröôùc lòch söû ôû moät boä phaän khoâng nhoû thanh-thieáu nieân hoâm nay[1]. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
12. Nhaäp moân Söû hoïc - 11 - Tri thöùc lòch söû goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc boài döôõng loøng yeâu nöôùc vaø hoaøn thieän nhaân caùch, ñem laïi cho moãi ngöôøi nieàm töï haøo chính ñaùng veà truyeàn thoáng veû vang, veà nhöõng trang söû haøo huøng cuûa cha oâng vaø hoï seõ soáng xöùng ñaùng hôn ñeå khoâng hoå theïn laø haäu dueä cuûa tieàn nhaân. ÔÛ phöông dieän naøy, cuøng vôùi khoa hoïc lòch söû - coá nhieân, coøn coù caùc lónh vöïc khaùc nhö vaên hoïc-ngheä thuaät. Tuy nhieân, caùc saùng taùc vaên hoïc-ngheä thuaät laø nhöõng hình töôïng ngheä thuaät ñöôïc hö caáu (ñieån hình hoùa) bôûi caùc nhaø vaên, nhaø thô, hoïa syõ, taïc töôïng nghóa laø hieän thöïc ñaõ ñöôïc nhaøo naën laïi theo quan nieäm thaåm myõ cuûa ngöôùi saùng taùc; noù coù nhieàu öu ñieåm (caùi xaáu coù theå ñöôïc ñaåy leân tôùi möùc cuøng cöïc, caùi toát coù theå ñaït tôùi ñoä hoaøn myõ ) neân gaây neân ñöôïc nhöõng aán töôïng maïnh meõ tôùi ngöôøi thöôûng thöùc; song duø sao noù vaãn khoâng phaûi laø thöïc 100% vaø ngöôøi ta vaãn coù quyeàn hoaøi nghi (OÂi daøo ! Nhaø vaên noùi laùo, nhaø baùo noùi xieân Tin theá quaùi naøo ñöôïc ! ). Traùi laïi, hình töôïng cuûa lòch söû ñöa ra laø nhöõng “ngöôøi thöïc, vieäc thöïc” cho neân noù coù tính thuyeát phuïc raát cao. Sinh thôøi, Baùc Hoà ñaõ neâu moät taám göông saùng veà vieäc söû duïng nhöõng baøi hoïc lòch söû ñeå giaùo duïc caùn boä caùch maïng; vaø khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ngay caû luùc caùch maïng coøn trong buoåi tröùng nöôùc, taïi Paéc Poù - Cao Baèng, Ngöôøi ñaõ vieát cuoán Lòch söû nöôùc ta theo loái dieãn ca ñeå moïi ngöôøi deã thuoäc, deã nhôù; cuõng nhö dòch Lòch söû Ñaûng coäng saûn Lieân Xoâ” ra tieáng Vieät (Baøn ñaù choâng cheânh dòch söû Ñaûng) Baûn thaân cuoán “Ñöôøng caùch meänh” (ñöôïc bieân soaïn treân cô sôû caùc baøi giaûng cuûa trong caùc khoùa huaán luyeän cuûa Vieät Nam thanh nieân caùch maïng ñoàng chí hoäi trong nhöõng naêm 1925-27), cuõng mang naëng phong vò vaø phöông phaùp cuûa söû hoïc (Caùch maïng laø gì ? Treân Theá giôùi coù bao nhieâu loaïi caùch maïng ? Taám göông cuûa caùch maïng Vieät Nam laø cuoäc caùch maïng naøo ? ) 3.4. Töông öùng vôùi caùc chöùc naêng neâu treân, khoa hoïc lòch söû coù nhöõng nhieäm vuï sau ñaây: - Nghieân cöùu laøm saùng toû nhöõng vaán ñeà trong quaù khöù cuûa lòch söû nhaân loaïi vaø lòch söû daân toäc, nhaát laø nhöõng vaán ñeà lieân quan maät thieát vaø phuïc vuï thieát thöïc cho cuoäc soáng hoâm nay. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi caùc nhaø söû hoïc vöøa ___ [2]. Keát quaû ñieåm thi moân Lòch söû trong kyø thi tuyeån sinh vaøo caùc tröôøng Ñaïi hoïc, Cao ñaúng vaø THCN 7/2005 vöøa qua laøm cho dö luaän heát söùc baøng hoaøng. Trong toång soá 23.588 thí sinh thi khoá C vaøo 4 tröôøng ÑHSP Haø Noäi, ÑHSP TP.Hoà Chí Minh, ÑH Ñaø Laït, ÑH Sö phaïm Ñoàng Thaùp, ñaõ coù tôùi 13.820 thí sinh coù ñieåm PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
13. Nhaäp moân Söû hoïc - 12 - moân söû töø 1 trôû xuoáng (58,5%), ngöôïc lai, chæ coù 2.296 thí sinh ñaït ñieåm moân Söû töø 5 ñieåm trôû leân (9,73%). phaûi lao ñoäng mieät maøi trong “cuoäc haønh trình ñi ngöôïc thôøi gian” ñaày gian khoå, vuõ tranh cho mình ñuû nhöõng “phöông tieän” caàn thieát, vöøa phaûi daán thaân vaøo cuoäc soáng soâi ñoäng haøng ngaøy ñeå tìm ra ñöôïc moái quan heä giöõa quaù khöù - hieän taïi vôùi töông lai. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø haàu nhö khoâng coù “thaàn ñoàng” trong söû hoïc. Ñeå trôû thaønh moät nhaø söû hoïc thöïc thuï, ñoøi hoûi moät khoaûng thôøi gian tích luõy tri thöùc khaù daøi, vaø do vaäy, “chaân dung” cuûa caùc nhaø söû hoïc thöôøng laø nhöõng ngöôøi toùc baïc hay noùi nhö moät nhaø söû hoïc Hoa Kyø, ngöôøi ta khoâng theå trôû thaønh moät nhaø söû hoïc tröôùc tuoåi 35. - Khai thaùc, giôùi thieäu, phoå bieán tuyeân truyeàn nhöõng thaønh töïu cuûa khoa hoïc lòch söû nhaèm muïc ñích naâng cao nhaän thöùc, hieåu bieát veà lòch söû trong nhaân daân, ñem laïi cho hoï nieàm töï haøo chính ñaùng veà nhöõng thaønh töïu cuûa nhaân loaïi, truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc. Coá Toång bí thö BCH TÖ Ñaûng Leâ Duaån noùi raát chí lyù - daïy söû khoâng phaûi laø khaéc saâu vaøo ñaàu oùc hoïc sinh nhöõng naêm thaùng söï kieän khoâ khan, maø laø phaûi khaéc saâu vaøo hoï nhöõng tình caûm caùch maïng, yù chí dôøi non laáp bieån Khi coøn soáng, Baùc Hoà cuõng ñaõ daïy: “Daân ta phaûi bieát söû ta, cho töôøng goác tích nöôùc nhaø Vieät Nam” hay “ñem lòch söû caùc nöôùc laøm göông cho ta soi” Vaán ñeà caøng noùng hoåi tính thôøi söï khi maø hoâm nay, do taùc ñoäng maët traùi cuûa cô cheá thò tröôøng, moät boä phaän khoâng nhoû trong lôùp treû ñaõ toû ra hôø höõng, thaäm chí xoay löng vôùi quaù khöù. Loãi naøy khoâng chæ baét gaëp ôû hoïc sinh, maø thaäm chí caû ôû khoâng ít nhöõng giaùo vieân daïy söû ôû caùc caáp hoïc khaùc nhau: hoï chaúng nhöõng toû ra raát “lô-tô- mô” veà kieán thöùc maø coøn bieán giôø söû thaønh “moät cuoäc tra taán” daõ man theá heä treû baèng nhöõng naêm thaùng, nhöõng söï kieän rôøi raïc, khoâ khan. Beân caïnh ñoù, khoâng theå khoâng ñeà caäp tôùi tình traïng khoâng ít caùc nhaø hoaït ñoäng ngheä thuaät khi khai thaùc caùc ñeà taøi lòch söû ñaõ khoâng ngaàn ngaïi “ngoài xoåm” leân lòch söû : Ngöôøi ta toû ra “phoùng khoaùng” xuyeân taïc töø noäi dung, chuû ñeà tö töôûng cho ñeán caû phuïc trang, ñaïo cuï, caûnh trí Trong caùc vôû cheøo cuûa Taøo Maït vieát kòch baûn nhö Nguyeân Phi YÛ Lan, Toâ Hieán Thaønh choïn ngöôøi hieàn caùc nhaân vaät lòch söû ñaõ mang nhöõng “lyù lòch” khaùc haún: Leâ Vaên Thònh caáu keát vôùi giaëc möu ñoà baùn nöôùc, Hoaøng haäu Thöôïng Döông dung tuùng cho chaùu laø Döông Ñình Baûo ñuïc khoeùt daân laønh Tai haïi hôn, caùc vôû cheøo naøy coøn ñöôïc chuyeån theå sang caùc theå loaïi saân khaáu khaùc nhö caûi löông, tuoàng vaø ñöôïc coâng dieãn roäng raõi cuõng nhö phaùt treân soùng truyeàn hình, ñöa laïi cho quaàn chuùng nhöõng thoâng tin leäch laïc veà lòch söû. Coøn veà phuïc trang, ñaïo cuï thì caøng “loaïn xò ngaäu”: Lyù Thöôøng Kieät raâu daøi ba boán chuïc phaân vaø raát “tòch cöïc” vuoát raâu trong khi dieãn (treân thöïc teá, oâng voán laø hoaïn quan thì laøm gì coù raâu maø vuoát). Caùc vua Huøng cuõng nhö caùc vua quan, hoaøng phi, hoaøng haäu caùc PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
14. Nhaäp moân Söû hoïc - 13 - trieàu Ngoâ, Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn cuõng loäng laãy trong nhöõng boä trieàu phuïc maø daãu ngay caû caùc vua trieàu Nguyeãn naèm mô cuõng chöa daùm nghó tôùi. Thaùi haäu Döông Vaên Nga, Nguyeân phi YÛ Lan khoâng ngaïi ñoäi muõ cuûa Nam Phöông hoaøng haäu (?). Trang phuïc cuûa caùc daân toäc thieåu soá treân saân khaáu thì tình hình caøng “vui veû” gaáp boäi: Coâ gaùi Ba na khoâng neà haø trong boä xieâm y cuûa sôn nöõ Thaùi hay Meøo, chaøng trai xöù Möôøng cuõng saün saøng xoay löng vôùi phuïc trang cuûa daân toäc mình ñeå ñoùng khoá theo kieåu EÂ-ñeâ, Mnoâng Thaäm chí, khoâng hieám tröôøng hôïp ngöôøi ta coøn aên vaän theo loái maø khoâng heà coù ôû baát kyø moät toäc ngöôøi naøo treân haønh tinh cuûa chuùng ta. Xem caùc boä phim cuûa Trung Quoác daøn döïng veà ñeà taøi lòch söû, ngoù laïi phim aûnh hay saân khaáu nöôùc nhaø, haún nhöõng ngöôøi coù taâm huyeát khoâng theå caàm loøng. Ñaønh raèng, ngheä thuaät laø caùch ñieäu, song noù khoâng ñöôïc vöôït quaù xa caùi neàn hieän thöïc. Raát may, laø caùc khaùn giaû Vieät Nam khoâng ñeán noãi quaù ö khoù tính (!). PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
15. Nhaäp moân Söû hoïc - 14 - 4. Caùc chuyeân ngaønh cuûa khoa hoïc lòch söû Trong gia ñình cuûa khoa hoïc lòch söû, vôùi muïc ñích taêng cöôøng tính chaân xaùc cuûa caùc quaù trình nhaän thöùc lòch söû quaù khöù, caên cöù vaøo chuû yeáu vaøo ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå, ngöôøi ta ñaõ phaân chia ra moät soá lónh vöïc chuyeân bieät nhö khaûo coå hoïc, daân toäc hoïc, söû hoïc, tö lieäu hoïc (vaên baûn hoïc, coå töï hoïc ), coå tieàn hoïc, coå nhaân hoïc, ñòa danh hoïc Theo ñaø phaùt trieån chung cuûa khoa hoïc, ngaøy caøng xuaát hieän treân bôø “ke” cuûa caùc ngaønh khoa hoïc gaàn nhau coù theâm nhöõng lónh vöïc nghieân cöùu môùi theo höôùng lieân ngaønh, ña ngaønh vaø chuyeân ngaønh nhö Ñòa lyù hoïc - Lòch söû, Ngöõ aâm hoïc -Lòch söû, Khaûo coå hoïc (Archeùology) laø moät lónh vöïc nghieân cöùu chuyeân bieät cuûa lòch söû. Ñoái töôïng chuû yeáu cuûa lónh vöïc vöïc nghieân cöùu naøy laø caùc hieän vaät khai quaät ñöôïc töø loøng ñaát (do vaäy maø ngöôøi ta goïi vui caùc nhaø khaûo coå laø nhöõng “söû gia ñöôïc trang bò cuoác xeûng”). Nhôø coù khoa khaûo coå hoïc maø nhieàu vaán ñeà thuoäc veà thôøi kyø tieàn söû, sô söû - nhöõng giai ñoaïn vaãn chæ thaáp thoaùng trong huyeàn thoaïi, ñaõ ñöôïc laøm saùng toû. Boùng ñeâm môø mòt cuûa nhöõng thôøi kyø con ngöôøi chöa coù chöõ vieát ñaõ ñöôïc töøng böôùc veùn leân. ÔÛ nöôùc ta, ngaønh khoa hoïc naøy ra ñôøi töø ñaàu theá kyû vôùi teân tuoåi cuûa chò em baø M. Coâlani (phaùt hieän caùc di chæ thuoäc vaên hoùa Sa Huyønh, Hoøa Bình ), F. Heger - nhaø ñoàng coå hoïc ngöôøi AÙo vaø tieáp ñoù laø nhöõng nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Vieät nhö caùc vò GS Haø Vaên Taán, Traàn Quoác Vöôïng, Dieäp Ñình Hoa, Nguyeãn Duy Hinh nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc ñaøo taïo tröïc tieáp bôûi nhaø khaûo coå hoïc Xoâ vieát Boâricoápxki vaø ñaõ coù coâng khoâng nhoû trong vieäc ñöa caû moät giai ñoaïn bình minh cuûa lòch söû daân toäc töø huyeàn söû thaønh hieän thöïc - thôøi kyø Huøng Vöông, cuõng nhö khaùm phaù ra haøng loaït di tích thuoäc vaên hoùa ñaù cuõ nhö nuùi Ñoï, Daàu Daây, OÁc eo (gaàn ñaây laø khaûo coå hoïc döôùi nöôùc). Daân toäc hoïc (Ethnography/Ethnology)[1] laïi nghieân cöùu lòch söû töø moät goùc ñoä khaùc - vaên hoùa toäc ngöôøi, vaø do vaäy, phöông phaùp nghieân cöùu ñaëc tröng nhaát cuûa caùc nhaø nghieân cöùu thuoäc lónh vöïc naøy laø ñieàn daõ daân toäc hoïc. GS. Nguyeãn Khaéc Tuïng ñaõ dieãn ñaït moät caùch hình aûnh laø söû hoïc môùi chæ ñem laïi cho lòch söû nhöõng boä xöông khoâ khan, coøn daân toäc hoïc ñaõ theâm da, ñaép thòt, goùp phaàn laøm hoàng haøo, töôi thaém göông maët cuûa lòch söû Söû hoïc nghieân cöùu quaù khöù nhaân loaïi döïa chuû yeáu treân nhöõng nguoàn taøi lieäu thö tòch - caùc nguoàn söû lieäu thaønh vaên. Do vaäy, ñeå ñaùnh giaù moät caùch chaân xaùc caùc nguoàn taøi lieäu, söû hoïc phaûi tieán haønh caùc khaâu xöû lyù, xaùc minh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
16. Nhaäp moân Söû hoïc - 15 - vaên baûn heát söùc coâng phu tyû myû. Lónh vöïc nghieân cöùu chuyeân bieät naøy goïi laø vaên baûn hoïc hay baûn baûn hoïc (kritique de tests). Ñaây laø moät coâng vieäc heát söùc caáp thieát, bôûi söû lieäu laø nguyeân lieäu xaây döïng neân toaø laâu ñaøi lòch söû. Nguyeân lieäu khoâng toát, “toaø laâu ñaøi” ñoù khoù loøng ñöùng vöõng. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, ngöôøi ta phaûi thaåm ñònh vaên baûn veà nieân ñaïi ra ñôøi, taùc giaû cuûa noù thoâng qua xaùc ñònh phong caùch, veà chaát lieäu giaáy nhaèm traùnh caùc nguoàn söû lieäu “dôûm”. Chaúng haïn cuoán “Binh thö yeáu löôïc” coù theå xem laø cuûa Traàn Quoác Tuaán ñöôïc khoâng, khi trong ñoù coù ñoaïn vieát: “Vöøa quaân Taây Sôn vaøo Thaêng long ”; hoaëc doøng chöõ khaéc treân pho töôïng chuøa Boäc maø Nguyeãn Duy Hinh neâu leân laø coù cô sôû (Bính Ngoï taïo Quang Trung töôïng) Ngay nhö caùc saùng taùc cuûa Seách pia laø cuûa ngöôøi sau naøy cheùp laïi vì nguyeân taùc ñaõ bò thieâu truïi sau moät traän hoûa hoaïn. Laïi coù caû nhöõng lónh vöïc chuyeân bieät trong nghieân cöùu veà vaên töï coå ngöôøi ta goïi laø coå töï hoïc hay nghieân cöùu veà caùc vaên baûn khaéc treân ñaù, treân kim loaïi vôùi teân goïi laø minh vaên hoïc (do chöõ minh coù nghóa laø “khaéc”), thaäm chí laø nghieân cöùu töï daïng cuûa töøng ngöôøi vieát (ÔÛ Trung Quoác coù moät lónh vöïc ngheä thuaät taïo hình baèng chöõ vieát ñöôïc goïi laø “thö phaùp hoïc” hoaëc do chöõ cuûa K. Maùc raát khoù ñoïc, sinh thôøi chæ coù F. Aêng ghen, vôï vaø caùc con cuûa oâng môùi ñoïc noåi, veà sau ngöôøi ta phaûi thaønh laäp moät tieåu ban ñeå ñoïc caùc vaên baûn do oâng ñeå laïi). Ñòa danh hoïc laø moät lónh vöïc chuyeân nghieân cöùu veà teân ñaát vôùi nhöõng quy luaät hình thaønh vaø quaù trình vaän ñoäng cuûa noù. Ñeå coù theå laøm saùng toû caùc ñòa danh coå ñaõ môø nghóa, ngöôøi ta phaûi söû duïng keát quaû nghieân cöùu cuûa chuyeân ngaønh ngöõ aâm hoïc-lòch söû. Chaúng haïn, caùc töø chæ teân soâng coå ñaïi ôû Ñoâng Nam ___ [1]. Gaàn ñaây, nhieàu nhaø daân toäc Vieät Nam chuû tröông ñoåi teân lónh vöïc naøy thaønh moät ngaønh khoa hoïc ñoäc laäp vaø ñoåi teân thaønh Nhaân hoïc (Anthropology) vaø taùch thaønh moät ngaønh ñaøo taïo rieâng, bình ñaúng vôùi khoa Lòch söû. Theo ñoù, Daân toäc hoïc chæ töông ñöông vôùi Nhaân hoïc vaên hoùa -xaõ hoäi (Socio-Cultural Anthropology). AÙ ñeàu coù lieân quan vôùi nhau (kroâng, Naäm khoûng, Meâ coâng, giang ). Ñòa danh coå loa, caùc teân rieâng nhö Huøng Vöông; boà chính, phuï ñaïo (Coå Loa, Chaï Chuû, Keû Luõ, Khaû Luõ ; Huøng Vöông coù leân quan tôùi caùc töø nhö phoø khun, lang cun ; Ñòa danh ). Söï thay ñoåi ñòa danh qua caùc ñôøi cuõng ñeå laïi nhöõng daáu aán lòch söû nhö Thuaän Hoùa → Hueá, Vónh Doanh → Vinh, Saøi Coân (Taây Coáng) → Saøi Goøn → Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ñaïi La → Toáng Bình → Thaêng Long → Ñoâng Ñoâ → Haø Noäi, Vuõng Quyùt → Dung Quaát, Phanduranga → Phan rang, Cöûa Haøn → Touran → Ñaø Naüng, Ñaø Laït Nguyeân nhaân coù PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
17. Nhaäp moân Söû hoïc - 16 - theå do ñoïc treäch aâm, coù theå do kieâng teân do huùy kî (Thanh Giang → Thanh Chöông, Cao Bình → Cao Baèng, Ñoàng Hôùi → Ñoäng Haûi, ) Maët khaùc, nhö treân ñaõ noùi, moät xu höôùng trong söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc trong maáy thaäp kyû trôû laïi ñaây laø söï xuaát hieän nhöõng ngaønh khoa hoïc mùi treân cô sôû moät soá ngaønh khoa hoïc keà caän. Khoa hoïc lòch söû cuõng khoâng naèm ngoaøi xu höôùng chung ñoù. Coù theå keå ra ñaây moät soá lónh vöïc môùi nhö AÂm nhaïc - Daân toäc hoïc, Ñòa lyù hoïc - Lòch söû, Ngöõ aâm hoïc-Lòch söû PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
18. Nhaäp moân Söû hoïc - 17 - 5. Vò trí cuûa khoa hoïc lòch söû trong heä thoáng caùc ngaønh khoa hoïc (Moái quan heä giöõa lòch söû vaø caùc ngaønh khoa hoïc khaùc) Ngaøy nay, moät ñaëc tröng vaø ñoàng thôøi cuõng laø xu höôùng noåi troäi trong söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc laø söï ñan xen giöõa caùc lónh vöïc nghieân cöùu (thöôøng goïi laø xu höôùng nghieân cöùu lieân ngaønh hay xuyeân ngaønh. Muïc ñích cuûa vieäc taêng cöôøng söï hôïp taùc gaén boù giöõa caùc ngaønh khoa hoïc vôùi nhau laø nhaèm naâng cao chaát löôïng cuûa caùc ngaønh khoa hoïc cuï theå. * Moái quan heä giöõa lòch söû vôùi caùc ngaønh khoa hoïc thuoäc chuû nghóa Maùc-Leânin nhö Chuû nghóa duy vaät lòch söû, Kinh teá-chính trò hoïc, Chuû nghóa coäng saûn khoa hoïc, Lòch söû phong traøo coäng saûn vaø coâng nhaân quoác teá. Caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin ñaõ ñöa khoa hoïc lòch söû trôû thaønh moät ngaønh khoa hoïc thöïc thuï, ñöa lónh vöïc khoa hoïc naøy thoaùt ra khoûi nhöõng bieán coá ngaãu nhieân vaän ñoäng theo nhöõng nguyeân lyù dòch hoïc (lyù, khí,vaän soá ) hay tuøy thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa caùc vó nhaân (neáu muõi cuûa naøng Cleâoâpaùt cao hôn 1 mm thì chaâu AÂu seõ bieán ñoåi theo moät höôùng khaùc hoaëc neáu Napoleon khoâng bò cuùm thì traùi ñaát naøy seõ ñi ñeán ñaâu ? ) cuûa söû hoïc tö saûn thaønh nhöõng quaù trình vaän ñoäng dieãn ra theo quy luaät. Töø nhöõng tri thöùc mang tính ngaãu nhieân. Trong moái quan heä giöõa khoa hoïc lòch söû vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû thì chuû nghóa duy vaät lòch söû thieân veà caùc quy luaät chung mang tính phoå bieán, toaøn nhaân loaïi (quy luaät veà söï töông hôïp giöõa trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vôùi quan heä saûn xuaát, quy luaät veà ñaáu tranh giai caáp ); coøn khoa hoïc lòch söû chuù troïng vaøo vieäc tìm ra nhöõng quy luaät ñaëc thuø, nhöõng quy luaät lieân quan tôùi töøng lónh vöïc cuï theå cuûa ñôøi soáng kinh teá-xaõ hoäi hay laø nhöõng bieåu hieän cuûa quy luaät chung vôùi töøng khu vöïc hay quoác gia cuï theå. Ñaây laø moái quan heä giöõa caùi chung vôùi caùi rieâng, giöõa caùi phoå quaùt vôùi caùi cuï theå. Treân thöïc teá, khoâng coù caùi chung naèm ngoaøi caùi rieâng, maø phaûi thoâng qua caùi rieâng ñeå theå hieän. Nhaän thöùc moái quan heä naøy, ñoøi hoûi ngöôøi laøm söû tröôùc heát phaûi naém vöõng nhöõng quy luaät cuûa chuû nghóa Maùc - Leâ nin, ñoàng thôøi phaûi khoâng ngöøng boå sung theâm baèng nhöõng bieåu hieän phong phuù, sinh ñoäng cuûa lòch söû; hay noùi moät caùch hình aûnh, chuû nghóa duy vaät lòch söû chæ môùi ñem laïi cho chuùng ta caùi söôøn cuûa lòch söû, coøn nhaø söû hoïc phaûi theâm da, ñaép thòt laøm hoàng haøo göông maët cuûa lòch söû. Coù theå xem taùc phaåm Baùo caùo veà Baéc kyø, Trung kyø vaø Nam kyø[1] cuûa Nguyeãn Aùi Quoác (1924) laø moät ví duï tieâu bieåu veà phöông dieän naøy. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
19. Nhaäp moân Söû hoïc - 18 - Trong taùc phaåm naøy, ngay ôû doøng môû ñaàu, taùc giaû ñaõ vieát:“Cuoäc ñaáu tranh giai caáp khoâng dieãn ra gioáng nhö ôû phöông Taây ” vaø “nhöõng keû ôû ñoù coi laø ñaïi ñòa chuû thì chæ laø nhöõng teân luøn tòt beân caïnh nhöõng ngöôøi truøng teân vôùi hoï ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ ”. Vaø Ngöôøi coøn noùi roäng ra: “Xaõ hoäi AÁn Ñoä - China - vaø toâi coù theå noùi: AÁn Ñoä hay Trung Quoác veà maët caáu truùc kinh teá, khoâng gioáng caùc xaõ hoäi phöông Taây thôøi Trung coå, cuõng nhö thôøi caän ñaïi, vaø ñaáu tranh giai caáp ôû ñoù khoâng quyeát lieät nhö ôû ñaây ” “duø sao cuõng khoâng theå caám boå sung “cô sôû lòch söû” cuûa chuû nghóa Maùc baèng caùch ñöa theâm vaøo ñoù nhöõng tö lieäu maø Maùc ôû thôøi mình khoâng theå coù ñöôïc Maùc ñaõ xaây döïng hoïc thuyeát cuûa mình treân moät trieát lyù nhaát ñònh cuûa lòch söû, nhöng lòch söû naøo ? Lòch söû chaâu AÂu. Maø chaâu AÂu laø gì ? Ñoù chöa phaûi laø toaøn theå nhaân loaïi Maùc cho ta bieát raèng söï tieán trieån cuûa caùc xaõ hoäi traûi qua 3 giai ñoaïn: cheá ñoä noâ leä, cheá ñoä noâng noâ, cheá ñoä tö baûn Chuùng ta phaûi coi chöøng ! Caùc daân toäc Vieãn Ñoâng coù traûi qua hai giai ñoaïn ñaàu khoâng ? Xem xeùt laïi chuû nghóa Maùc veà cô sôû lòch söû cuûa noù, cuûng coá baèng daân toäc hoïc caùc nöôùc phöông Ñoâng [1]. Maët khaùc, chính hoïc thuyeát veà caùc hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi cuûa chuû nghóa duy vaät lòch söû ñaõ cung caáp cho khoa hoïc lòch söû moät heä thoáng tieâu chí khaû dó coù theå tieán haønh phaân kyø lòch söû moät caùch khaùch quan, khoa hoïc, phaûn aùnh ñuùng böùc tranh vaän ñoäng cuûa lòch söû toaøn nhaân loaïi. ___ [1],[2]. Xem: Hoà Chí Minh. Toaøn taäp. T. 1, NXB Chính trò Quoác gia, H., 1995, In laàn thöù 2. tr.464-465; tr.464-465. * Moái quan heä giöõa lòch söû Theá giôùi vaø lòch söû khu vöïc, cuûa caùc quoác gia, daân toäc vaø caùc ñòa phöông. Ñeán löôït mình, boä moân lòch söû Theá giôùi laïi nhaèm laøm saùng toû nhöõng quy luaät chung trong söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa toaøn nhaân loaïi, coøn lòch söû khu vöïc, cuûa caùc quoác gia, daân toäc vaø caùc ñòa phöông laïi laø söï cuï theå hoùa nhöõng quy luaät chung ñoù ñeå laøm phong phuù hôn söï vaän ñoäng ña daïng cuûa lòch söû Theá giôùi. Moái quan heä naøy cuõng coù theå xem nhö moái quan heä giöõa caùi chung vôùi caùi rieâng, caùi ñaëc thuø, caùi cuï theå. Nhöõng phöông dieän naøy cuõng coù moái quan heä töông hoã, boå sung thuùc ñaåy laãn nhau. Caøng naém chaéc lòch söû Theá giôùi, caøng hieåu moät caùch saâu saéc lòch söû söû khu vöïc, lòch söû ñòa phöông vaø ngöôïc laïi. * Moái quan heä giöõa lòch söû vôùi caùc ngaønh khoa hoïc Ngöõ vaên Ngöôøi xöa thöôøng noùi “vaên söû baát phaân” laø nhaán maïnh moái quan heä maùu thòt giöõa caùc lónh vöïc nhaän thöùc naøy. Vaên hoïc cuõng chính laø söï phaûn aùnh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
20. Nhaäp moân Söû hoïc - 19 - hieän thöïc thoâng qua moät hình thöùc dieãn ñaït khaùc. Daãu raèng, ñaëc tröng noåi baät cuûa vaên hoïc laø hö caáu, song vaãn coù theå nhaän ra söï thöïc lòch söû ñaèng sau nhöõng saùng taùc vaên hoïc. Ngöôøi saùng taùc vaên hoïc duø coù khaû naêng töôûng töôïng taøi gioûi, laõng maõn, bay boång tôùi ñaâu cuõng khoâng theå thoaùt ra khoûi hieän thöïc maø anh ta soáng (keå caû nhöõng nhaø vaên goïi laø “vieãn töôûng”). Thieân cung (Ñieän Linh tieâu) cuûa Ngoïc hoaøng ñaïi ñeá trong Taây du kyù chaúng qua laø söï “naâng” cao cung ñình cuûa caùc hoaøng ñeá Trung Hoa leân moät taàng môùi so vôùi maët ñaát. Caùc theå loaïi tieåu thuyeát lòch söû nhö Ñoâng Chu lieät quoác hay Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí thì coù tôùi “baûy thöïc ba hö”. Nhöõng saùng taùc vaên hoïc daân gian cuõng chöùa ñöïng trong ñoù coát loõi cuûa lòch söû (chuyeän Sôn Tinh-Thuûy Tinh, Thaùnh Gioùng, Iliaùt-OÂñixeâ Ngay caû nhöõng saùng taùc ngheä thuaät nhö nhöõng ca khuùc cuûa moät thôøi choáng Phaùp, khaùng Myõ haøo huøng cuûa daân toäc cuõng ñeå laïi nhöõng aâm höôûng raát lôùn cuûa thôøi ñaïi. Trong caùc khoa hoïc Ngöõ vaên, ngaønh vaên hoïc daân gian hay fonklore noùi chung coù moái quan heä ñaëc vôùi vôùi vieäc nghieân cöùu coå söû, nhaát laø caùc maûng huyeàn thoaïi, coå tích. Thôøi kyø Huøng Vöông ñaõ luøi saâu vaøo quaù vaõng vaø chæ ñoïng laïi baèng nhöõng doøng heát söùc sô löôïc trong caùc boä bieân nieân söû Trung Hoa cheùp sau naøy; song chính moät phaàn nhôø vaøo söï hoã trôï cuûa caùc huyeàn thoaïi veà caùc vua Huøng (caùc chuyeän Quaû döa haáu, Sôn Tinh Thuûy Tinh, Tieân Dung-Chöû Ñoàng töû, Thaùnh Gioùng, An Döông vöông ) maø ñaõ ñem laïi cho caùc nhaø söû hoïc khoâng ít nhöõng thoâng tin quyù baùu ñeå hình thaønh neân nhöõng giaû thuyeát laøm vieäc, bôûi neáu gaït boû, boùc ñi nhöõng tình tieát hoang ñöôøng, kyø aûo vaãn coù theå nhaän ra beân trong nhöõng huyeàn tích ñoù nhöõng caùi nhaân lòch söû. Moät ñieàu caàn ñaëc bieät löu yù laø phaûi tænh taùo ñeå phaân bieät giöõa fonklore vôùi faklore (chuyeän daân gian “dôûm” kieåu söï tích Hoà Than thôû ôû Ñaø Laït [1] ). Moät lónh vöïc khoa hoïc ngöõ vaên khaùc cuõng coù moái quan heä gaén boù ñaëc bieät vôùi khoa hoïc lòch söû laø chuyeân ngaønh Ngoân ngöõ hoïc noùi chung vaø Ngöõ aâm hoïc lòch söû noùi rieâng. Ngaøy nay chuùng ta coù theå nhanh choùng xaùc ñònh ngoân ngöõ cuûa moät toäc ngöôøi laï baèng caùch ñoái chieáu vôùi moät baûng danh muïc 300 töø cô baûn lieân quan tôùi caùc hieän töôïng töï nhieân, caùc boä phaän cô theå, caùc hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu vaø heä thoáng thaân toäc Töông töï, nhôø vaøo caùc thaønh töïu cuûa Ngöõ aâm hoïc lòch söû maø ngöôøi ta nhaän ra ñöôïc, giaûi maõ ñöôïc khoâng ít nhöõng teân tuoåi, ñòa danh coå xöa nhôø söï trôï giuùp cuûa chính chuyeân ngaønh nghieân cöùu naøy. Chaúng haïn, ta coù theå hieåu töôùc hieäu cuûa caùc vua Huøng cuøng caùc quan chöùc thôøi ñoù (phuï ñaïo, boà chính ) baèng caùc quy luaät PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
21. Nhaäp moân Söû hoïc - 20 - chuyeån hoùa phuï aâm ñaàu vaø so saùnh vôùi töôùc hieäu cuûa caùc tuø tröôûng mieàn nuùi gaàn ñaây (potarinh, p’ tao, m’tao, lang cun ). Ngoaïi ngöõ laø moät thöù vuõ khí lôïi haïi cuûa nhaø söû hoïc trong coâng cuoäc “chinh phuïc quaù khöù”, nhaát laø quaù khöù cuûa caùc daân toäc ngoaøi bieân giôùi quoác gia. Moät nhaø söû hoïc Hoa Kyø chuû tröông: khoâng theå goïi laø nhaø söû hoïc neáu ngöôøi ñoù khoâng naém vöõng 2 ngoaïi ngöõ (coá nhieân laø khoâng keå tieáng meï ñeû). Ngoân ngöõ khoâng chæ laø phöông tieän giao tieáp maø noù coøn laø phöông tieän bieåu ñaït quan troïng cuûa vaên hoùa, vaên minh vaø do vaäy, ngoaïi ngöõ chính laø chìa khoùa trong vieäc môû caùnh cöûa toaø laâu ñaøi lòch söû cuûa caùc daân toäc khaùc nhau. Khoâng caàn chöùng minh, coù theå noùi ngay, moät ngöôøi tìm hieåu lòch söû moät nöôùc khaùc qua tieáng meï ñeû cuûa mình seõ khoù loøng saâu saéc baèng nhöõng ngöôøi nghieân cöùu lòch söû baèng chính ngoân ngöõ cuûa quoác gia ñoù. Trong caùc thöù ngoaïi ngöõ ñoái vôùi caùc nhaø söû hoïc Vieät Nam hoâm nay, English ñoùng moät vai troø quan troïng ñaëc bieät bôûi tính thoâng duïng cuûa noù, nhaát laø khi maø internet ñang laø moät lôïi theá trong vieäc naém baét thoâng tin. Noùi nhö vaäy, khoâng coù nghóa laø ngoaïi ngöõ khoâng caàn thieát ñoái vôùi nhaø söû hoïc nghieân cöùu veà lòch söû daân toäc mình, maø ngöôïc laïi. Xin laáy vieäc tìm hieåu lòch söû Vieät Nam laøm ví duï. Roõ raøng nhöõng nhaø söû hoïc Vieät Nam chæ döøng laïi ôû “trình ñoä D” tieáng Vieät haún cuõng khoù loøng ñeå coù nhöõng hieåu bieát lòch söû nöôùc nhaø, bôûi caû moät thôøi kyø daøi, caùc theá heä cha oâng hoï ñaõ söû duïng chöõ Haùn laøm coâng cuï bieân cheùp lòch söû, saùng taùc vaên hoïc Hôn theá nöõa, hoï cuõng caàn phaûi bieát caùc ñoàng nghieäp nöôùc ngoaøi quan taâm tôùi lòch söû Vieät Nam ñaõ vieát nhöõng gì, ñaõ coù nhöõng ñaùnh giaù, nhaän ñònh nhö theá naøo ôû lónh vöïc maø anh ta höùng thuù. ___ [1]. Hoà Than Thôû laø moät hoà nhaân taïo (do vieäc ngaên ñaäp chaën suoái trong nhöõng naêm 30 cuûa theá kyû XX), chöù khoâng lieân quan ñeán moät huyeàn thoaïi naøo heát. * Moái quan heä giöõa lòch söû vaø caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân. Thoaït nhìn, ngöôøi ta ít nghó raèng giöõa khoa hoïc xaõ hoäi vaø khoa hoïc töï nhieân coù moái quan heä vôùi nhau; song treân thöïc teá thì ngöôïc laïi, nhaát laø nhöõng gì ñang dieãn ra trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây vaø hieän nay - xu höôùng löôïng hoùa nhöõng thoâng tin cuûa khoa hoïc xaõ hoäi. Roõ raøng neáu khoâng coù nhöõng soá lieäu thì lòch söû seõ chæ coøn laïi nhöõng ñieàu chung chung, qua loa, ñaïi khaùi, thieáu tính thuyeát phuïc. Toaùn hoïc ñaõ thoåi vaøo trong khoa hoïc lòch söû tính chính xaùc vaø coù theå kieåm tra ñöôïc. Ngaøy nay ngöôøi ta raát “kî” nhöõng loái dieãn ñaït ñaïi loaïi nhö laø ñaïi ña soá, ña soá, phaàn ñoâng hay raát ít maø caàn coù nhöõng soá lieäu thoáng keâ, tính % tôùi maáy chöõ soá thaäp phaân caøng toát. Beân caïnh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
22. Nhaäp moân Söû hoïc - 21 - ñoù, phöông phaùp laäp baûng thoáng keâ, ñoà thò, bieåu ñoà cuõng ñem laïi nhöõng caùch bieåu ñaït roõ neùt hôn, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà phöùc taïp (chaúng haïn ñeå dieãn taû toác ñoä taêng tröôûng kinh teá hay dieãn bieán daân soá cuûa moät hay moät vaøi quoác gia naøo ñoù, phöông phaùp ñoà thò seõ coù tính thuyeát phuïc hôn haún moät loaït trang vieát daøi doøng). Moät nhaø söû hoïc chaân chính, quyeát khoâng theå laø moät ngöôøi doát Toaùn, bôûi phöông phaùp tö duy Toaùn hoïc laø moät trong nhöõng cô sôû quan troïng haøng ñaàu trong nhaän thöùc noùi chung, cuûa Söû hoïc noùi rieâng * Lòch söû vaø Tin hoïc. Moät trong nhöõng khuynh höôùng phaùt trieån hieän nay cuûa moïi lónh vöïc khoa hoïc laø phaûi theo höôùng coâng ngheä hoùa, tin hoïc hoùa. Coâng ngheä tin hoïc ñaõ, ñang vaø seõ tieáp tuïc thaâm nhaäp vaøo moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi vaø moïi lónh vöïc khoa hoïc. Khoa hoïc lòch söû - dó nhieân cuõng khoâng naèm ngoaøi xu theá ñoù. ÔÛ möùc ñoä ñôn giaûn, caùc thoâng tin lòch söû ñöôïc bieân soaïn vaø löu tröõ döôùi daïng caùc taäp tin coù nhieàu öu ñieåm hôn so vôùi caùc hình thöùc bieân soaïn vaø löu tröõ baèng caùc loaïi vaên baûn cheùp tay tröôùc ñaây - vaên baûn ñöôïc theå hieän nhanh hôn (chaúng haïn veõ sô ñoà, ñoà thò, ), ñeïp hôn, chính xaùc hôn (coù theå söûa chöõa deã daøng tôùi möùc khoâng coøn loãi hình thöùc) Vieäc löu tröõ caùc thoâng tin döôùi daïng ñóa CD room laïi caøng ñaày öu theá bôûi tính tieän lôïi cuûa noù (Neáu tö lieäu döôùi daïng saùch vôû ñoøi hoûi nhöõng kho tö lieäu khoång loà, chi phí cho vieäc baûo quaûn caøng phöùc taïp )[1]. ÔÛ moät möùc ñoä cao hôn laø vieäc khai thaùc maïng internet nhaèm ñaûm baûo tính caäp nhaät, thôøi söï cuûa caùc thoâng tin ñöôïc choùng vaùnh hôn, haïn cheá toái ña vieäc “phaùt ___ [1]. Gaàn ñaây, ñaõ xuaát hieän khaù nhieàu ñóa CD veà lòch söû, chaúng haïn, toaøn boä 123 taäp cuûa Taäp san Ñoâ thaønh hieáu coå (Bulletin des amis de vieux Hueá - BAVH) hay Tham quan Vaên mieáu- Quoác töû giaùm do moät soá SV Vieät Nam vieát Treân maïng internet, trong muïc töø Vieät Nam coù theå nghe ñöôïc quoác ca, quoác thieàu, Tuyeân ngoân ñoäc laäp do Baùc Hoà ñoïc taïi Quaûng tröôøng Ba Ñình ngaøy 2/9/1945. hieän laïi chaâu Myõ ñaõ ñöôïc phaùt hieän”. Vaø hy voïng trong moät töông lai khoâng xa seõ coù nhöõng phaàn meàm chuyeân bieät trong vieäc khai thaùc, xöû lyù nhöõng thoâng tin veà khoa hoïc lòch söû Do vaäy, moät trong nhöõng yeâu caàu caáp baùch hieän nay ñoái vôùi sinh vieân khoa hoïc lòch söû laø phaûi truy caäp ñöôïc caùc thoâng tin maø mình quan taâm treân maïng internet cuõng nhö quy trình môû nhöõng trang west göûi leân maïng ñeå thoâng baùo keát quaû nghieân cöùu cuûa mình. * Lòch söû vaø caùc ngaønh khoa hoïc caùch trí (Hoùa - Lyù, Sinh) Caùc ngaønh khoa hoïc “caùch trí” cuõng ñem laïi cho khoa hoïc ñoä chaân xaùc ñaùng keå, maø tröôùc heát laø caùc phöông phaùp xaùc ñònh nieân ñaïi hieän vaät PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
23. Nhaäp moân Söû hoïc - 22 - khaûo coå baèng caùch phaân tích chu kyø baùn raõ cuûa ñoàng vò phoùng xaï (C 14) hay caùc phaùp Kali-Argoâng, phaân tích baøo töû phaán hoa Caùc lónh vöïc khoa hoïc caùch trí cuõng giuùp cho caùc nhaø söû hoïc hieåu moät caùch thaáu ñaùo hôn nhöõng thaønh töïu vaên hoùa cuûa nhaân loaïi (Chaúng haïn nhôø caùc keát quaû phaân tích caùc maãu troáng ñoàng Ñoâng Sôn maø chuùng ta caøng traân troïng taøi ngheä vaø nhöõng di saûn vaên hoùa cuûa cha oâng, kieåm nghieäm ñoä chaân xaùc cuûa caùc nguoàn söû lieäu (vaên baûn, hieän vaät ). Muoán chaám döùt ñöôïc cuoäc tranh luaän keùo daøi ngoùt theá kyû veà chaát keát dính söû duïng trong vieäc xaây döïng caùc thaùp Chaêm, nhaát thieát phaûi söû duïng tôùi vieäc phaân tích caùc maãu vaät thu ñöôïc töø caùc khu di tích ñoù [1]. Ngaøy nay, ngaønh ñòa-khoâng aûnh cuõng ñang ñöôïc caùc nhaø söû hoïc ôû moät soá quoác gia söû duïng trong nghieân cöùu lòch söû. Tröôùc heát, maùy bay tröïc thaêng coù theå giuùp cho caùc nhaø daân toäc hoïc, khaûo coå hoïc, ngoân ngöõ hoïc nhanh choùng ñaët chaân tôùi baát cöù nôi naøo maø hoï caàn khaûo saùt, keå caû nhöõng nôi maø caùc phöông tieän ñöôøng boä, ñöôøng thuûy chöa vöôn tôùi ñöôïc. Ñaëc bieät hôn, caùc keát quaû phaân tích caùc böùc aûnh töø treân cao giuùp cho caùc nhaø khoa hoïc tìm ra ñöôïc nhöõng thoâng tin maø quan saùt tröïc tieáp baèng maét haàu nhö baát löïc[2]. Chaúng haïn söï thieân di hay hieän dieän cuûa moät coäng ñoàng daân cö laï trong nhöõng caùnh röøng raäm nhieät ñôùi; ___ [1]. Chuùng toâi ñaõ thu thaäp maãu vaät töø pheá tích Thaùp Löûa trong quaàn theå di tích thaùp Poâ Roâmeâ (thoân Haäu Sanh, xaõ Phöôùc Höõu, huyeän Ninh Phöôùc, Ninh Thuaän). Chaát keát dính ôû di tích naøy coù maøu traéng ñuïc, ñoát chaùy vaø toûa muøi thôm nhö muøi nhöïa thoâng. Roõ raøng ñaây laø moät hôïp chaát höõu cô. Cuï theå laø chaát gì ? Phaûi döïa vaøo keát quaû phaân tích. [2]. Ngay vieäc quan saùt baèng maét thöôøng töø treân cao cuõng ñaõ toû roõ nhöõng öu theá so vôùi quan saùt ôû maët ñaát - noù ñem laïi cho ngöôøi quan saùt moät caùi nhìn toaøn caûnh - ñieàu khoâng deã daøng ñaït ñöôïc neáu khoâng ôû moät ñoä cao nhaát ñònh. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø coù ngöôøi ñöa du khaùch tham quan Hueá baét ñaàu töø vieäc treøo leân ñoài Voïng caûnh. daáu tích cuûa moät heä thoáng ñeâ ñieàu hay thaønh quaùch coå xöa Caùch ñaây chöa laâu, döïa vaøo keát quaû phaân tích tích khoâng aûnh, caùc nhaø khoa hoïc Hoa Kyø ñaõ phaùt hieän ra beân döôùi caùc toaøn thaønh AÊng-ko (Caêmpuchia) laø moät toøa thaønh coå PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
24. Nhaäp moân Söû hoïc - 23 - 6. Lòch söû söû hoïc (söû hoïc söû; history of history). 6.1. Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc lòch söû noùi chung. 6.1.1. Tri thöùc veà lòch söû ñöôïc baét ñaàu töø vieäc nhaän thöùc thôøi gian laø moät quaù trình “moät ñi khoâng trôû laïi” vaø yù thöùc phaûi löu truyeàn laïi cho caùc theá heä tieáp noái nhöõng gì caàn thieát, quan troïng. Do vaäy, tröôùc khi saùng cheá ra chöõ vieát, con ngöôøi ñaõ duøng hình thöùc keå chuyeän ñeå truyeàn mieäng laïi cho theá heä sau nhöõng ñieàu hoï thu nhaän ñöôïc. Ngaøy nay, ngöôøi ta vaãn goïi nhöõng caâu chuyeän nhö vaäy laø huyeàn söû hay daõ söû. Taát nhieân, tính chính xaùc cuûa hình thöùc “söû truyeàn mieäng” naøy raát haïn cheá, bôûi qua moãi laàn keå laïi, thöôøng coù söï sai leäch nhaát ñònh do trí nhôù, do “khaåu vò” cuûa ngöôøi keå (bôùt ñi tình tieát naøy, theâm vaøo tình tieát khaùc, giaûi thích söï kieän, hieän töôïng theo nhaän thöùc caù nhaân). Ñaây cuõng chính laø haïn cheá lôùn nhaát cuûa theå loaïi daõ söû hay huyeàn söû. 6.1.2. Söï saùng taïo ra chöõ vieát laø moät thaønh töïu heát söùc vó ñaïi cuûa loaøi ngöôøi (coù leõ chæ xeáp sau vieäc phaùt hieän ra löûa). Nhôø coù chöõ vieát maø con ngöôøi ñaõ truyeàn taûi thoâng tin khoâng nhöõng vöôït khoâng gian maø vöôït caû thôøi gian vôùi ñoä chính xaùc cao hôn haún vieäc truyeàn thoâng tin döôùi hình thöùc truyeàn khaåu. Chính chöõ vieát ñaõ “keùo daøi” trí nhôù cuûa con ngöôøi. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø loaøi ngöôøi ñaõ bieát söû duïng saùng cheá naøy vaøo vieäc truyeàn taûi nhöõng gì taâm ñaéc cho haäu theá. Hieån nhieân, vieäc cheùp söû ñöôïc coá ñònh laïi döôùi hình thöùc vaên baûn, vaø do ñoù maø ñoä tin caäy cuûa caùc nguoàn thoâng tin cao hôn haún theå loaïi daõ söû. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ngöôøi AÙ Ñoâng ñaõ ñoàng nhaát söû vôùi saùch (söû saùch). Nhöõng ghi cheùp ñaàu tieân trong boä Iliat, OÂñixeâ cuûa Hoâmere, Kinh thi ôû Trung Quoác laø nhöõng thoâng tin cöïc kyø quyù baùu veà buoåi bình minh cuûa lòch söû nhaân loaïi. Tuy vaäy, phaûi ñôïi tôùi söï xuaát hieän cuûa boä Histoire goàm 9 quyeån cuûa Heâroâñoát (490 - 425 tr. CN), ngöôøi ta môùi xem ñaây laø taùc phaåm lòch söû ñaàu tieân vaø taùc giaû cuûa noù ñöôïc suy toân laø ngöôøi cha cuûa söû hoïc. Cuøng thôøi vôùi oâng, ôû Trung Hoa yù thöùc veà vieäc cheùp söû cuõng hình thaønh raát sôùm maø tieâu bieåu nhaát laø söï xuaát hieän cuûa nhöõng vò söû quan - “nhöõng nhaø söû hoïc chuyeân nghieäp” töø thôøi Taây Chu qua Xuaân Thu - Chieán quoác (noäi/ngoaïi söû, taû/höõu söû ) vaø nhieàu boä saùch coù giaù trò, nhö Xuaân Thu, Taû truyeän, Chieán quoác saùch ñaëc bieät laø boä Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân (145 - 86 tr. CN) - boä söû goàm 300 thieân (chöông) bao quaùt moät thôøi kyø 3000 naêm cuûa lòch söû Trung Hoa (töø khôûi thuûy ñeán thôøi Tieàn Haùn). Söû buùt cuûa Tö Maõ Thieân laáy söï trung thöïc laøm “chuaån thaèng” vaø ñaõ trôû thaønh maãu möïc cho nhieàu theá heä söû gia phöông Ñoâng. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
25. Nhaäp moân Söû hoïc - 24 - 6.1.3. Tuy vaäy, caû moät thôøi kyø daøi, söû hoïc phöông Taây bò chi phoái bôûi caùc theá löïc nhaø thôø, laø noâ boäc cuûa thaàn hoïc. Caùc nhaø söû hoïc trong suoát nhieàu theá kyû chæ laøm vieäc “minh hoïa” cho caùc thaùnh tích Kitoâ giaùo. 6.1.4. Maõi tôùi thôøi Phuïc Höng, cuøng vôùi söï thaùo cuõi soå loàng veà tö töôûng noùi chung, theá giôùi quan söû hoïc cuõng ñaõ vöôït qua voøngs kieàm toûa cuûa Giaùo hoäi, ñi vaøo phaûn aùnh trung thöïc nhöõng hieän thöïc ñaõ xaåy ra trong quaù khöù - lòch söû trôû thaønh moät lónh vöïc khoa hoïc. Tuy vaäy, ñaây cuõng laø thôøi kyø xuaát hieän nhöõng cuoäc xaâm laêng cuûa caùc nöôùc phöông Taây ñoái vôùi caùc daân toäc phöông Ñoâng vaø chuû nghóa thöïc daân ñaõ toan tính vieäc söû duïng söû hoïc nhö moät coâng cuï cho coâng cuoäc xaâm löôïc vaø noâ dòch caùc daân toäc AÙ, Phi, Myõ latinh. Ñaây ñoù xuaát hieän nhöõng chuû thuyeát veà daân toäc vaên minh, thöôïng ñaúng vaø daân toäc daõ man, haï ñaúng vaø haønh vi voâ nhaân ñaïo cuûa caùc quoác gia tö baûn chuû nghóa ñöôïc giôùi söû gia tö saûn toâ veõ nhö moät söù meänh vinh quang - “khai hoùa vaên minh cho caùc daân toäc baùn khai”, hay ñöôïc giaûi thích baèng caùc quy luaät sinh hoïc nhö “phuø hôïp vôùi quy luaät caïnh tranh sinh toàn” Cuøng vôùi söû hoïc, thôøi kyø naøy cuõng chöùng kieán söï xuaát hieän cuûa caùc chuyeân ngaønh khaùc nhau cuûa khoa hoïc lòch söû nhö khaûo coå hoïc, daân toäc hoïc, tö lieäu lieäu hoïc 6.1.5. Phaûi ñôïi tôùi söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin hay noùi cuï theå hôn laø söï xuaát hieän cuûa chuû nghóa duy vaät lòch söû, lòch söû môùi thöïc söï trôû thaønh moät lónh vöïc khoa hoïc vôùi ñuùng nghóa cuûa noù. Chuû nghóa duy vaät lòch söû ñaõ cung caáp cho giôùi söû hoïc moät theá giôùi quan khoa hoïc cho caùc nhaø söû hoïc trong vieäc xem xeùt, ñaùnh giaù caùc söï kieän, bieán coá, nhaân vaät lòch söû. * * * 6.2. Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc lòch söû ôû Vieät Nam. 6.2.1. ÔÛ Vieät Nam, yù thöùc veà lòch söû cuõng xuaát hieän töø raát sôùm. Nhöõng truyeàn thuyeát lieân quan tôùi buoåi ñaàu döïng nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeån taûi thoâng qua moät heä thoáng huyeàn thoaïi lieân maø noåi leân laø chuyeän Hoàng Baøng thò, Sôn Tinh-Thuûy Tinh, Tieân Dung-Chöû Ñoàng töû, Thaùnh Gioùng PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
26. Nhaäp moân Söû hoïc - 25 - 6.2.2. Nhöõng thoâng tin veà ñaát nöôùc, con ngöôøi Vieät Nam ñaõ xuaát hieän töø raát sôùm trong moät soá thö tòch coå Trung Hoa nhö Hoaøi Nam töû (ñoaïn cheùp veà cuoäc xaâm laêng cuûa quaân Taàn vôùi söï ñaïi baïi cuûa vieân töôùng Ñoà Thö), trong Giao Chaâu ngoaïi vöïc kyù, Thuûy kinh chuù (nhöõng tri thöùc veà nhöõng cö daân Laïc Vieät vaø ngheà troàng luùa nöôùc ôû hoï ), Haäu Haùn thö (nhöõng ghi cheùp veà cuoäc haønh quaân ñaøn aùp cuoäc khôûi nghóa Hai Baø Tröng cuûa Maõ Vieän ), trong Söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân (ñoaïn ghi cheùp veà Trieäu Ñaø theo phong tuïc Vieät bò söù giaû Luïc Giaû pheâ phaùn laø “queân caû phong tuïc cuõ cuûa toå tieân ) Theá nhöng, nhìn chung caùc ghi cheùp treân ñaây coøn heát söùc leû teû, rôøi raïc vaø nhìn nhaän thoâng qua laêng kính cuûa nhöõng keû ngoaïi toäc. 6.2.3. Maõi tôùi sau khi “khoâi phuïc ñöôïc quoác thoáng”(theá kyû X sau chieán coâng cuûa Ngoâ Vöông Quyeàn caû phaù quaân Nam Haùn ôû Baïch Ñaèng Giang naêm 938), vaø nhaát laø töø caùc trieàu ñaïi Lyù-Traàn, yù thöùc daân toäc Vieät troãi daäy, vieäc bieân soaïn lòch söû, ghi cheùp veà caùc chuyeän laï nöôùc Nam môùi ñöôïc tieán haønh moät caùch coù quy cuû. Trieàu Lyù ñaõ coù caùc boä Thöïc luïc (nay ñaõ thaát truyeàn). Trieàu Traàn laäp Quoác söû vieän vaø coù caùc söû quan chuyeân laøm söû nöôùc Nam vôùi nhöõng teân tuoåi cuûa Leâ Vaên Höu (1230-1322) - taùc giaû cuûa Ñaïi Vieät söû kyù goàm 30 quyeån cheùp töø Trieäu Vuõ ñeá (207 -136 tr. CN) ñeán Lyù Chieâu hoaøng (1224-1225)[1]. Tieác raèng boä söû ñaàu tieân naøy nay khoâng coøn nöõa, song noäi dung cuûa noù ñaõ ñöôïc caùc nhaø vieát söû thôøi Leâ tieáp thu vaø keá thöøa. Ngoaøi ra, ngaøy nay chuùng ta coøn coù ñöôïc caùc boä söu taäp chuyeän ñöôïc xem laø “kyø quaùi”, “u linh” - Lónh Nam chích quaùi cuûa Traàn Theá Phaùp , Vieät ñieän u linh taäp cuûa Lyù Teá Xuyeân vaø moät boä söû khoâng roõ taùc giaû - Ñaïi Vieät söû löôïc goàm 3 taäp (cheùp söû töø Huøng Vöông ñeán Lyù Chieâu hoaøng) vaø cuoán An Nam chí löôïc cuûa Leâ Traéc. Moät khoái löôïng khoâng nhoû caùc cuoán söû saùch treân ñaây tuy coøn nhieàu khieám khuyeát, song ñaõ ñem laïi cho chuùng ta khaù nhieàu thoâng tin lieân quan tôùi moät thôøi kyø daøi cuûa daân toäc töø thôøi Hoàng Baøng tôùi Lyù trieàu. Tuy vaäy, moät trong nhöõng haïn cheá noåi baät cuûa nhöõng saùng taùc trong thôøi kyø naøy laø nhöõng ngöôøi vieát vaø söu taàm khoâng phaân ñònh ñöôïc “thöïc”- “aûo”, ñoàng nhaát giöõa huyeàn thoaïi vôùi söï thöïc lòch söû. Quan ñieåm “thieân meänh” Nho giaùo vaø tö töôûng saám vó ___ [1]. Saùch vieát xong vaø khaéc in vaøo naêm 1272 döôùi trieàu Traàn Thaùnh Toâng, tuy cuoán saùch ñaõ bò thaát truyeàn, song hieän vaãn coøn 29 ñoaïn lôøi bình cuûa oâng ñöôïc daãn laïi trong Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cuûa Ngoâ Syõ Lieân. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
27. Nhaäp moân Söû hoïc - 26 - ñaõ chi phoái khoâng nhoû tôùi ngoøi buùt cuûa ngöôøi vieát (caùc chi tieát lieân quan tôùi Lyù Coâng Uaån leân ngoâi nhö saám caây gaïo, con choù ôû höông Coå Phaùp moïc chöõ vöông ). 6.2.4. Thôøi Haäu Leâ nhö laø söï nôû roä cuûa vaên hoùa daân toäc. Khoái löôïng tri thöùc nhieàu maët veà ñaát nöôùc con ngöôøi Vieät Nam ñöôïc phaûn aùnh trong thi ca, söû hoïc, ñòa lyù. Tieâu bieåu trong thôøi kyø naøy coù caùc taùc phaåm nhö Ñaïi Vieät söû kyù tuïc bieân cuûa Phan Phu Tieân Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö cuûa Ngoâ Só Lieân vaø nhöõng ngöôøi keá tuïc nhö Vuõ Quyønh, Phaïm Coâng Tröù, Leâ Tung, Leâ Hy[1] trong Quoác söû quaùn Leâ trieàu, Dö ñòa chí cuûa Nguyeãn Traõi, Ñaïi Vieät thoâng söû cuûa Leâ Quyù Ñoân. Cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn ñöôïc phaûn aùnh laïi sinh ñoäng treân nhieàu phöông dieän (Quaân trung töø meänh taäp cuûa Nguyeãn Traõi, Lam Sôn thöïc luïc ). Beân caïnh vieäc ghi laïi caùc söï kieän chính trò, quaân söï, caùc phöông dieän khaùc nhau veà ñaát nöôùc, con ngöôøi, saûn vaät, phong tuïc taäp quaùn cuûa töøng vuøng cuõng ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa khoâng ít baäc trí thöùc hoài ñoù nhö Dö ñòa chí cuûa Nguyeãn Traõi, Phuû bieân taïp luïc, Kieán vaên tieåu luïc cuûa Leâ Quyù Ñoân, Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí cuûa Phan Huy Chuù, Moät trong nhöõng neùt ñaùng chuù yù cuûa thôøi kyø naøy laø thaùi ñoä coá gaéng vöôn tôùi khaùch quan cuûa ngöôøi caàm buùt (bình nhaân söï laïnh buoát nhö söông thu). Caû moät giai ñoaïn daøi thuoäc thôøi Hoàng Baøng ñöôïc ghi vaøo phaàn Ngoaïi kyû vôùi lôøi chuù cheùp laïi ñeå “toàn nghi”. Vieät söû tieâu aùn cuûa Ngoâ Thì Syõ coù nhieàu choã ñaõ ñaït tôùi ñoä chính xaùc cuûa khoa hoïc (ñoaïn bình veà Trieäu Ñaø, veà voõ coâng Baïch Ñaèng giang cuûa Tieàn Ngoâ vöông ). Theá nhöng, haïn cheá noåi baät cuûa nhöõng ngöôøi caàm buùt thôøi Leâ laø tö töôûng Nho giaùo chính thoáng ñaõ haèn leân saâu ñaäm treân nhöõng trang vieát cuûa hoï. Ñöùng treân laäp tröôøng Nho giaùo, hoï maït saùt thaäm teä nhöõng chi tieát trong hoân nhaân cuûa caùc vua Leâ Hoaøn vaø nhöõng nhaân vaät noåi tieáng thôøi Traàn. Moät soá quan laïi cai trò nhaø Haùn ñöôïc ñoàng nhaát laø vua ñaát Vieät (Trieäu Ñaø, Só Nhieáp, Cao Bieàn thaønh Trieäu Vuõ ñeá, Syõ vöông, Cao vöông). 6.2.5. Thôøi kyø Nguyeãn trieàu cuõng laø moät giai ñoaïn phaùt trieån ñaùng keå veà yù thöùc daân toäc. ÔÛ trieàu ñình coù Quoác söû quaùn ra coâng bieân soaïn nhöõng boä söû ___ PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
28. Nhaäp moân Söû hoïc - 27 - [1]. Saùch goàm 19 quyeån vôùi caùc phaàn Ngoaïi kyû, Baûn kyû tieàn bieân, baûn kyû chính bieân vaø Baûn kyû tuïc bieân, cheùp töø hoï Hoàng Baøng ñeán Leâ Gia Toâng (1675), khaéc in vaøo naêm 1697. ñoà soä nhö Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc, Ñaïi Nam thöïc luïc (tieàn bieân vaø chính bieân). Ñaùng chuù yù laø söï xuaát hieän theå loaïi “chí” - nhöõng ghi cheùp khaù toaøn dieän veà moïi phöông dieän veà lòch söû, vaên hoùa cuûa caùc ñòa phöông maø tieâu bieåu laø caùc taùc phaåm nhö Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Hoaøng Vieät dö ñòa chí, Gia ñònh thaønh thoâng chí (cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc), Ngheä An chí (cuûa Buøi Döông Lòch), Phöông Ñình dö ñòa chí (cuûa Nguyeãn Vaên Sieâu) 6.2.6. Khi ngöôøi Phaùp xaâm löôïc Vieät Nam thì nhaèm muïc ñích phuïc vuï vieäc cai trò, noâ dòch nhaân daân ta, vô veùt taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc ta, hoï ñaõ daønh moät söï quan taâm ñaùng keå tôùi vieäc nghieân cöùu veà daát nöôùc, con ngöôøi Vieät Nam. Caùc lónh vöïc nghieân cöùu môùi nhö Khaûo coå hoïc, Daân toäc hoïc ñaõ ñöôïc tieán haønh ôû moät Trung taâm nghieân cöùu coù quy moâ lôùn laø Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc coå (Ecole Frangcaise d’Extreme-Orient). Caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa trung taâm naøy ñaõ ñöôïc ñaêng taûi trong taïp chí cuûa tröôøng Bulletin de l’Ecole Frangcaise d’Extreme-Orient (B.E.-F.E.O.). Trong soá nhöõng nhaø Ñoâng Döông hoïc (auteur-indochinoise cuûa Phaùp thôøi kyø naøy phaûi keå tôùi teân tuoåi cuûa H. Maspeùro - taùc giaû cuûa caùc taäp chuyeân khaûo nhö - La Royaum de Annam, La Royaum de Champa, H. Maitre (Les Jungles Moi - Paris, 1912), P. Gourou (Les paysans du dellta Tonkinois - Paris, 1936), H., Parmentier, L. Finot, chò em baø M. Colani vôùi nhöõng phaùt hieän veà vaên hoùa Hoøa Bình, Sa Huyønh Nhieàu coâng trình bieân khaûo lòch söû cuûa ngöôøi Vieät vaãn ñöôïc tieán haønh nhö caùc coâng trình cuûa Phan Boäi Chaâu, Cao Xuaân Duïc, Ñaëng Xuaân Baûng Moät soá trí thöùc ngöôøi Vieät tieáp thu neàn hoïc vaán cuûa Phaùp cuõng tieán haønh caùc coâng trình nghieân cöùu veà lòch söû coù giaù trò nhö Nguyeãn Vaên Huyeân, Phan Keá Bính, Ñaøo Duy Anh, Hoaøng Xuaân Haõn, Nguyeãn Ñoång Chi, Traàn Troïng Kim Moät soá nhaø Ñoâng Döông hoïc Phaùp vaãn “naëng duyeân nôï” vôùi vieäc nghieân cöùu Vieät Nam cho maõi tôùi taän sau naøy nhö G. Condiminas (Nous avons mangeù la foreât de la Pierre-Genie Goâo), G. Coedeøs, P. Lafont 6.2.7. Phaûi ñôïi tôùi sau chieán thaéng Ñieän Bieân phuû (7/1954) thì moät neàn söû hoïc Vieät Nam môùi chính thöùc ra ñôøi vaø khoâng ngöøng phaùt trieån. Naêm 1958 - Ban Vaên -Söû Ñòa ñöôïc thaønh laäp döôùi söï laõnh ñaïo cuûa nhaø söû hoïc Traàn Huy Lieäu. Naêm 1960, cuøng vôùi vieäc thaønh laäp Uûy ban khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam, Vieän Söû hoïc cuõng ñöôïc taùch ra töø Ban Vaên -Söû-Ñòa tröôùc ñoù. Naêm 1968, giöõa luùc cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc coøn dieãn PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
29. Nhaäp moân Söû hoïc - 28 - ra heát söùc cam go, quyeát lieät, Vieän Khaûo coå hoïc vaø Vieän Daân toäc hoïc ñaõ ra ñôøi. Giôùi söû hoïc mieàn Baéc ñaõ coù nhöõng thaønh töïu khoâng nhoû trong vieäc toång keát caùc baøi hoïc kinh nghieäm giöõ nöôùc cuûa cha oâng, goùp phaàn khoâng nhoû trong vieäc “ñaùnh thöùc 40 theá kyû cuøng ta ñaùnh Myõ”. Cuõng töø 1958, khoa Lòch söû ñaõ ñöôïc môû taïi tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi (döôùi söï laõnh ñaïo cuûa GS. Traàn Vaên Giaøu) vaø goùp phaàn quan troïng trong vieäc ñaøo taïo moät ñoäi nguõ caùc nhaø söû hoïc Vieät Nam môùi. Nhieàu ngöôøi trong soá nhöõng sinh vieân caùc khoùa ñaøo taïo ñaàu tieân naøy ñaõ trôû thaønh nhöõng nhaø söû hoïc coù teân tuoåi trong vaø ngoaøi nöôùc (Haø Vaên Taán, Traàn Quoác Vöôïng, Phan Huy Leâ, Nguyeãn Ñöùc Töø Chi ). Traûi qua hôn 4 thaäp kyû hình thaønh vaø töøng böôùc ñi leân, neàn söû hoïc Maùc-xít Vieät Nam hieän vaãn ñang treân ñöôøng phaùt trieån. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
30. Nhaäp moân Söû hoïc - 29 - 7. Moät vaøi vaán ñeà veà phöông phaùp luaän söû hoïc 7.1. Tính khaùch quan vaø tính ñaûng trong khoa hoïc lòch söû. a). Caâu hoûi ñaàu tieân ñaët ra ôû ñaây laø lòch söû coù phaûn aùnh chaân thöïc quaù khöù nhö noù ñaõ xaåy ra hay khoâng ? Caâu hoûi naøy coù moät cô sôû laø, khaùc vôùi caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân (nhaø nghieân cöùu coù theå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu, coù theå tieán haønh laëp ñi laëp laïi haøng chuïc, haøng traêm thaäm chí nhieàu hôn theá nöõa soá löôïng caùc cuoäc thí nghieäm vaø thöû nghieäm cuûa mình, do vaäy, keát quaû nghieân cöùu cuûa hoï coù söùc thuyeát phuïc raát cao, ai khoâng tin coù theå kieåm nghieäm laïi), khoa hoïc xaõ hoäi noùi chung, khoa hoïc lòch söû noùi rieâng noù khoâng coù quy trình ñi tôùi keát luaän theo kieåu ñoù, nhaát laø khoa hoïc lòch söû - ngöôøi nghieân cöùu khoâng theå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhöõng hieän töôïng, bieán coá, söï kieän lòch söû ñaõ xaåy ra trong quaù khöù (keå caû tröôøng hôïp laø chöùng nhaân cuûa lòch söû ñi chaêng nöõa thì hoï cuõng chæ tieáp xuùc ôû moät möùc ñoä naøo ñoù chöù khoâng theå laø toaøn theå böùc tranh cuûa lòch söû) maø söï tieáp xuùc giöõa nhaø söû hoïc vôùi quaù khöù laø giaùn tieáp qua moät khaâu trung gian laø tö lieäu. Ñeán löôït mình, tö lieäu cuõng khoâng theå laø ñaày ñuû maø thöôøng cuõng chæ laø moät phaàn cuûa quaù khöù, thaäm chí laø nhöõng maûnh maåu ít oûi coøn soùt laïi cuûa caùc khöù (nhaát laø vaøo caùc thôøi kyø coå xöa). Ñieàu naøy ñaõ taïo cô sôû cho khaû naêng coù theå giaûi thích lòch söû theo caûm nhaän chuû quan, höùng thuù, quyeàn lôïi cuûa nhaø söû hoïc, thaäm chí laø coù theå xuyeân taïc, boùp meùo söï thöïc. Vaäy phaûi chaêng lòch söû khoâng coù tính khaùch quan, khoâng phaûi laø moät khoa hoïc ? Phaûi chaêng lòch söû chæ laø moät môù hoãn ñoän nhöõng ñieàu bòa ñaët ? Treân thöïc teá, ngay töø döôùi caùc trieàu ñaïi phong kieán, caùc söû gia phong kieán cuõng ñaõ töøng phaát leân ngoïn côø veà tính khaùch quan, chaân thöïc cuûa lòch söû. Nhöõng ñieàu hoï ghi cheùp bao giôø cuõng coá gaéng laø chaân thöïc (bôûi theá coøn goïi laø thöïc luïc); cô cheá vaø nguyeân taéc cheùp söû coá gaéng ñeå traùnh söï thieáu trung thöïc: caùc baäc ñeá vöông ñöông trieàu khoâng ñöôïc pheùp xem caùc söû quan ghi cheùp veà mình nhö theá naøo (maø chæ ñöôïc xem nhöõng ghi cheùp veà caùc vò vua tieàn nhieäm hay caùc trieàu tröôùc), ñaùnh giaù veà moät con ngöôøi thì “caùi quan ñònh luaän”, “bình nhaân söï laïnh buoát nhö söông thu” ). Caâu chuyeän veà anh em nhaø hoï Ñoång (söû quan thôøi Chieán quoác) thaø cheát chöù khoâng chòu cheùp söû theo yù vua) ñöôïc xem nhö moät maãu möïc veà tính khaùch quan cuûa caùc söû gia phong kieán. Treân thöïc teá, caùc söû gia phong kieán ñaõ ñöùng treân laäp tröôøng Nho giaùo trong khi xem xeùt, bình luaän ñaùnh giaù caùc söï kieän vaø khoâng phaûi bao giôø cuõng ñaït tôùi söï khaùch quan. Caùc hoïc giaû tö saûn coøn ñi xa hôn moät böôùc PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
31. Nhaäp moân Söû hoïc - 30 - nöõa trong vieäc naâng tính khaùch quan cuûa söû hoïc thaønh lyù luaän nhö: söû gia khoâng caàn bình luaän, ñaùnh giaù chæ caàn thuaàn tuùy ghi cheùp laïi nhöõng gì ñaõ xaåy ra. Hoï lôùn tieáng phuû nhaän tính quy luaät, tính ñaûng phaùi trong söû hoïc, ñeà cao nhöõng yeáu toá ngaãu nhieân, nhöng cuõng khoâng ít tröôøng hôïp hoï laïi söû duïng nhöõng quy luaät töï nhieân ñeå giaûi thích caùc hieän töôïng xaõ hoäi b). Tính Ñaûng laø bieåu hieän taäp trung nhaát cuûa tính giai caáp, nghóa laø caùc nghieân cöùu, bình luaän, ñaùnh giaù veà lòch söû phaûi phuïc vuï cho quyeàn lôïi cuûa moät giai caáp naøo ñoù vaø ôû ñaây, ñeå phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai caáp mình, caùc nhaø söû hoïc cuûa giai caáp ñoù seõ khoâng ngaàn ngaïi “uoán cong”, xuyeân taïc, boùp meùo lòch söû. Noùi moät caùch khaùc, lòch söû seõ khoâng coøn khaùch quan, voâ tö nöõa. Phaûi chaêng tính ñaûng maâu thuaãn vôùi tính khaùch quan ? c). Chæ coù caùc nhaø kinh ñieån chuû nghóa Maùc-Leânin khoâng phuû nhaän tính giai caáp cuûa khoa hoïc lòch söû. Leânin noùi: “Trong xaõ hoäi coù giai caáp, khoâng theå coù moät khoa hoïc xaõ hoäi voâ tö”. Treân thöïc teá, caùc nhaø söû hoïc thuoäc moïi thôøi ñaïi ñeàu bò chi phoái bôûi moät neàn trieát hoïc nhaát ñònh. Trieát lyù phong kieán khoâng cho pheùp caùc söû gia phong kieán “khaùch quan, trung thöïc hoaøn toaøn”. Ñöùng treân laäp tröôøng Nho giaùo, caùc söû gia phong kieán Vieät Nam, Trung Quoác ñaõ “phang” tuùi buïi nhöõng ngöôøi maø theo hoï laø ñi ngöôïc laïi “khuoân vaøng thöôùc ngoïc” cuûa “ñieån chöông” Khoång-Maïnh. Caùc cuoäc khôûi nghóa noâng daân bao giôø cuõng bò xem laø giaëc coû, laõnh tuï cuûa nhaân daân laø nhöõng “teân nghòch taëc” vaø khoâng tieác lôøi ca tuïng nhöõng keû ngu trung muø quaùng nhö nhöõng taám göông choùi saùng veà ñöùc trung quaân Caùc söû gia tö saûn khoâng ngôùt lôøi reâu rao veà caùi goïi laø “tính phi ñaûng phaùi cuûa söû hoïc”, treân thöïc teá, hoï khoâng theå laån traùnh traùch nhieäm khi töï nguyeän laøm “ñöùa con gaùi röôïu cuûa chuû nghóa thöïc daân” (Leùvi-Strausss). Caùi goïi laø “khai hoùa cho caùc daân toäc baùn khai”, laø daân toäc thöôïng ñaúng/haï ñaúng, laø “caïnh tranh sinh toàn” thöïc chaát chæ laø nhöõng lôøi baøo chöõa vuïng veà cho haønh vi xaâm löôïc, noâ dòch caùc daân toäc phöông Ñoâng cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây. Gaàn ñaây, caùc nhaø söû hoïc Nhaät Baûn ñaõ khoâng ngaàn ngaïi trong vieäc chöõa laïi noäi dung saùch giaùo khoa Lòch söû - xuyeân taïc muïc ñích ñích thöïc cuoäc xaâm laêng cuûa phaùt xít Nhaät trong theá chieán II, gaây moät söï coâng phaãn lôùn trong dö luaän nhieàu quoác gia ñaõ töøng bò Nhaät chieám ñoùng tröôùc ñaây. Chæ coù söû hoïc maùc-xít coâng khai thöøa nhaän tính ñaûng, tính giai caáp cuûa khoa hoïc xaõ hoäi noùi chung, cuûa söû hoïc - noùi rieâng, bôûi quyeàn lôïi cuûa giai caáp voâ saûn vaø quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng khoâng maâu thuaãn vôùi nhöõng PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
32. Nhaäp moân Söû hoïc - 31 - quy luaät vaän ñoäng khaùch quan cuûa lòch söû. Hôn ai heát, nhöõng nhaø söû hoïc maùc-xít caàn tính khaùch quan, caàn söï chính xaùc, vì söï nhaän chaân lòch söû seõ giuùp hoï hieåu moät caùch saâu saéc hieän taïi vaø coù nhöõng döï toaùn chính xaùc cho töông lai. Tuy nhieân, khi quaùn trieät nguyeân taéc naøy trong hoïc taäp-nghieân cöùu, ñoøi hoûi moãi chuùng ta phaûi löu yù moät soá ñieåm sau: - Phaûi luoân luoân ñöùng vöõng treân laäp tröôøng cuûa chuû nghóa duy vaät lòch söû, quan ñieåm, tö töôûng Hoà Chí Minh, chuû tröông-ñöôøng loái cuûa Ñaûng trong vieäc xaây döïng keá hoaïch nghieân cöùu cöõng nhö xem xeùt, bình luaän, ñaùnh giaù caùc söï kieän, bieán coá hay nhaân vaät lòch söû. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, nhaø söû hoïc phaûi luoân luoân trau doài phaåm chaát chính trò, naém vöõng nhöõng quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin, cuûa Ñaûng vaø coá gaéng reøn luyeän, tu döôõng ñeå sôùm ñöùng trong haøng nguõ cuûa Ñaûng. - Maët khaùc, caàn toân troïng yù thöùc toå chöùc kyû luaät, ñaëc bieät khi gaëp nhöõng vaán ñeà maâu thuaãn vôùi nhöõng quan ñieåm chính thoáng. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, caàn phaûi tranh thuû yù kieán chæ ñaïo töø caùc cô quan/caáp uûy Ñaûng ñeå coù nhöõng kieán giaûi thoûa ñaùng vöøa ñaûm baûo ñöôïc tính khaùch quan cuûa khoa hoïc lòch söû, vöøa ñaûm baûo lôïi ích cuûa quoác gia, daân toäc. ÔÛ ñaây coù moät vaán ñeà teá nhò laø thôøi ñieåm coâng boá nhöõng keát quaû nghieân cöùu phöùc taïp nhö vaäy (phaûi ñuùng luùc, laøm sao coù lôïi cho söï nghieäp caùch maïng, chaúng haïn vieäc coâng boá chính thöùc ngaøy maát vaø toaøn boä Di chuùc cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh chæ thöïc hieän vaøo naêm 1989). 7.2. Vaán ñeà phaân kyø lòch söû. Ñeå tìm hieåu moät caùch saâu saéc quaù khöù cuûa nhaân loaïi, caùc nhaø söû hoïc thöôøng vaãn phaân chia dieãn trình lòch söû thaønh nhöõng giai ñoaïn, thôøi kyø khaùc nhau. Vieäc “baêm chaët” lòch söû ra thaønh “töøng khuùc” nhö vaäy laø hoaøn toaøn do nhaän thöùc chuû quan, tuøy tieän cuûa caùc nhaø nghieân cöùu hay noù phaûi tuaân thuû nhöõng tieâu chí mang tính khaùch quan, khoa hoïc ? Veà vaán ñeà naøy, coù theå traû lôøi: ôû nhöõng thôøi kyø khaùc nhau, ngöôøi ta coù nhöõng chuaån möïc, tieâu chí khaùc nhau vaø ñeán löôït mình, xuaát phaùt ñieåm cuûa noù laïi lieân quan tôùi “söû quan” cuûa nhöõng ngöôøi caàm buùt. Caùc söû gia phong kieán xuaát phaùt töø vieäc xem lòch söû laø moät chuoãi lieân tieáp cuûa nhöõng söï kieän dieãn ra moät caùch tình côø ngaãu nhieân, laëp ñi, laëp laïi, nhieàu laém cuõng chæ laø söï vaän ñoäng tieäm tieán chöù khoâng coù nhaûy voït, caùch maïng (thaäm chí laø moät quaù trình thoaùi hoùa so vôùi moät thôøi hoaøng kim trong dó PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
33. Nhaäp moân Söû hoïc - 32 - vaõng), neân hình thöùc phoå bieán laø bieân nieân söû (cheùp söû theo naêm thaùng), hay ñi xa hôn nöõa cuõng chæ laø söï thay ñoåi cuûa caùc vöông trieàu (Lyù kyû, Traàn kyû, Leâ kyû ). Caùc söû gia tö saûn ñaõ tieán xa hôn caùc söû gia phong kieán trong vieäc nhaän thöùc ñöôïc dieãn trình lòch söû laø moät quaù trình phaùt trieån töø thaáp ñeán cao vaø baét ñaàu phaân chia lòch söû thaønh caùc thôøi kyø preùhistoire (tieàn söû), protohistoire (sô söû) vaø histoire (höõu söû). Tieâu chí trong caùch phaân kyø naøy chuû yeáu döïa vaøo söï xuaát hieän vaên töï. Tieán leân moät böôùc, ngöôøi ta ñöa ra caùc thuaät ngöõ nguyeân thuûy (primitive), coå ñaïi (antoquiteù), trung ñaïi (moyen aâyge), caän ñaïi (temps moderne), ñöông ñaïi (eâpoque contemporaine). Trong côn khuûng hoaûng cuûa traät töï tö baûn chuû nghóa vaøo nhöõng thaäp nieân 60-70 cuûa theá kyû XX, moät soá söû gia tö saûn ñaõ chaïy troán caùc khaùi nieäm tieán boä, laïc haäu vaø xuaát hieän caùch phaân kyø theo caùc neàn vaên minh (histoire des civilisations), theo ñoù, lòch söû nhaân loaïi ñöôïc hieåu laø söï thay theá cuûa 21 neàn vaên minh Moãi neàn vaên minh ñeàu traûi qua caùc giai ñoaïn hình thaønh - phaùt trieån vaø suy taøn[1]. Nhö vaäy, nhaân loaïi khoâng coù gì chung, lòch söû trôû thaønh moät chuoãi caùc söï kieän ngaãu nhieân. Naêm 1960, nhaø xaõ hoäi hoïc ngöôøi Myõ W. Rostow laïi ñöa ra caùch phaân kyø döïa treân nhöõng tieâu chí veà phaùt trieån kinh teá, theo ñoù, nhaân loaïi ñaõ traûi qua 5 gia ñoïan phaùt trieån kinh teá vaø Hoa kyø laø thuoäc giai ñoaïn phaùt trieån cao nhaát, Lieân xoâ vaø caùc nöôùc XHCN ñang thuoäc giai ñoaïn maø nöôùc Myõ ñaõ ñi qua[2]. Chuû nghóa duy vaät lòch söû ñöa ra khaùi nieäm hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi (HTKT-XH) laøm tieâu chí phaân kyø caùc giai ñoaïn lôùn trong lòch söû nhaân loaïi, theo ñoù, söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ traûi qua 5 hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi: nguyeân thuûy, chieám noâ, phong kieán, tö baûn chuû nghóa vaø chuû nghóa xaõ hoäi. Treân thöïc teá, cuõng coù theå loàng gheùp caùc HT KT-XH vôùi caùch phaân chia truyeàn thoáng ___ [1]. Toynbec A. - nhaø söû hoïc Anh, taùc giaû cuûa boä The Study of History, 12 taäp. [2]. Rostow W. The stages of economic growth: a noncomminist manifest, Cambridge, 1960. coå-trung-caän-hieän ñaïi. Theo ñoù, thôøi kyø lòch söû coå ñaïi töông öùng vôùi caùc HTKT-XH nguyeân thuûy vaø chieám noâ, trung ñaïi ≈ vôùi HTKT-XH phong kieán, caän ñaïi ≈ vôùi HTKT-XH tö baûn chuû nghóa vaø hieän ñaïi ≈ vôùi HTKT-XH xaõ hoäi chuû nghóa. Taát nhieân vieäc vaän duïng nhöõng tieâu chí treân ñaây vaøo vieäc phaân kyø lòch söû caùc quoác gia phöông Ñoâng tình hình laïi trôû neân voâ cuøng phöùc taïp. Chaúng haïn, ôû Vieät Nam coù traûi qua thôøi kyø chieám höõu noâ leä khoâng ? Ranh PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
34. Nhaäp moân Söû hoïc - 33 - giôùi giöõa thôøi kyø coå vaø trung ñaïi laø vaøo thôøi ñieåm naøo ? Coù hay khoâng hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa ôû nöôùc ta ? vaø xuaát hieän caùch lyù giaûi xaõ hoäi phöông Ñoâng (trong ñoù coù Vieät Nam) phaùt trieån theo moâ hình phöông thöùc saûn xuaát AÙ chaâu Ñeán löôït mình, caùch hieåu veà phöông thöùc saûn xuaát AÙ chaâu cuõng khoâng tìm ñöôïc moät caùch hieåu thoáng nhaát giöõa caùc nhaø khoa hoïc. Hieän nay vaãn toàn taïi caùch phaân chia lòch söû daân toäc thaønh 3 giai ñoaïn lôùn, song noäi haøm cuûa noù khoâng ñöôïc xaùc ñònh töông ñöông vôùi caùc HTKT-XH. PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
35. Nhaäp moân Söû hoïc - 34 - 8. Giôùi thieäu chöông trình ñaøo taïo cuûa khoa Lòch söû - Ñaïi hoïc Ñaø Laït. Hieän nay, chöông trình ñaøo taïo ngaønh söû ôû tröôøng Ñaïi hoïc Ñaø Laït ñang trong quaù trình töøng böôùc hoaøn thieän. Tuy vaäy, cuõng coù theå hình dung nhöõng neùt lôùn nhö sau: Caên cöù haøng ñaàu trong xaây döïng chöông trình ñaøo taïo laø xaùc ñònh muïc tieâu ñaøo taïo. ÔÛ ñaây, khi xem vieäc ñaøo taïo sinh vieân thaønh nhöõng cöû nhaân khoa hoïc coù khaû naêng nghieân cöùu ñoäc laäp trong caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa khoa hoïc lòch söû laøm muïc tieâu, thì vieäc trang bò moät caùch cô baûn, heä thoáng moät khoái löôïng tri thöùc veà khoa hoïc lòch söû laø noäi dung haøng ñaàu cuûa chöông trình. Vieäc phaân ngaønh chuyeân saâu trong ñaøo taïo hieän nay vaãn ñang caân nhaéc, bôûi noù gaén vôùi nhu caàu vieäc laøm cuûa sinh vieân sau khi toát nghieäp ñaïi hoïc. Ngay caû nhöõng lónh vöïc coù theå xem nhö laø theá maïnh ôû khoa Söû cuûa tröôøng laø nghieân cöùu veà caùc daân toäc thieåu soá Tröôøng Sôn-Taây Nguyeân (vì nhaø tröôøng ñoùng ngay treân ñòa baøn naøy) cuõng chöa theå coù ñöôïc moät quyeát ñònh döùt khoaùt vì nhieàu lyù do, trong ñoù noåi leân laø vaán ñeà khaû naêng thu huùt nhaân löïc cuûa thò tröôøng lao ñoäng khu vöïc. Keá ñeán, laø phaûi caên cöù vaøo Chöông trình khung cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo veà khung chöông trình ñaøo taïo theo heä tín chæ, chöông trình ñöôïc xaây döïng treân cô sôû toång quyõ thôøi gian ñaøo taïo 4 naêm (8 hoïc kyø) = 210 - 220 TC (moãi TC = 15 tieát hoïc), goàm: CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC NGAØNH : TOÅNG HÔÏP LÒCH SÖÛ (Xaây döïng treân cô côû CTK do Boä ban haønh naêm 2004) 1. CAÁU TRUÙC KIEÁN THÖÙC CUÛA CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO Toång khoái löôïng chöông trình laø 210 tín chæ chöa keå GDQP (165 tieát) vaø GDTC (5 tín chæ). STT Caáu truùc kieán thöùc Toång Trong soá ñoù BB/TC Tín PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
36. Nhaäp moân Söû hoïc - 35 - chæ 1 Kieán thöùc GD ñaïi cöông (toái thieåu) 70 48/22 2 Kieán thöùc GD chuyeân nghieäp (toái thieåu): Bao goàm: Kieán thöùc cô sôû cuûa khoái ngaønh + 140 100/40 chuyeân ngaønh + Luaän vaên TN TOÅNG COÄNG 1 & 2 210 2. CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO 2.1. Kieán thöùc giaùo duïc ñaïi cöông: 70 tín chæ Teân Moân Hoïc S Toång Ghi chuù t soá t Tín chæ * HP baét buoäc: 48 tín chæ 1 Trieát hoïc Maùc Leânin 6 2 Kinh teá chính trò Maùc leânin 5 3 Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc 4 4 Lòch söû Ñaûng coäng saûn Vieät Nam 4 5 Tö töôûng Hoà Chí Minh 3 6 Ngoaïi ngöõ 10 7 Giaùo duïc theå chaát (5) 8 Giaùo duïc quoác phoøng (165 tieát) 9 Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc 2 10 Tin hoïc cô sôû 4 11 Thoáng keâ xaõ hoäi 2 12 Moâi tröôøng vaø phaùt trieån 2 13 Chöõ Haùn (1) 3 14 Chöõ Haùn (2) 3 * Hoïc phaàn töï choïn: Choïn 22/22 1 3 Taâm lyù hoïc ñaïi cöông 2 Tieáng Vieät thöïc haønh B 3 3 Vaên hoïc daân gian Vieät Nam 2 4 Lòch söû tö töôûng phöông Ñoâng vaø Vieät Nam 3 5 Lòch söû tieáng Vieät 2 PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
37. Nhaäp moân Söû hoïc - 36 - 6 Ngoân ngöõ haønh chính – Baùo chí 2 7 Phaân coâng lao ñoäng vaø tieán boä XH 2 8 Nhöõng phöông thöùc saûn xuaát tieàn TB 2 9 Lòch söû Ngoaïi giao Vieät Nam 3 2.2. Kieán thöùc giaùo duïc chuyeân ngieäp: 140 tín chæ Teân Moân Hoïc S Toån Ghi chuù t g soá t Tín chæ a- Kieán thöùc cô sôû khoái ngaønh + kieán thöùc ngaønh + Luaän vaên : 140 tín chæ * Hoïc phaàn baét buoäc: 100 tín chæ 1 Daân toäc hoïc ñaïi cöông 3 2 Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông 3 3 Kinh teá hoïc ñaïi cöông 3 4 Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät ñaïi cöông 3 5 Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam 4 6 Ñòa lyù hoïc ñaïi cöông 3 7 Logic hoïc ñaïi cöông 3 8 Lòch söû vaên minh theá giôùi 4 9 Tieán trình vaên hoïc Vieät Nam 4 10 Nhaäp moân Söû hoïc 2 11 Khaûo coå hoïc lòch söû Vieät Nam 2 12 Lòch söû Vieät Nam coå – trung ñaïi 6 13 Lòch söû Vieät Nam caän ñaïi 6 14 Lòch söû Vieät Nam hieän ñaïi 6 15 Lòch söû theá giôùi coå - trung ñaïi 6 16 Lòch söû theá giôùi caän ñaïi 6 17 Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi 6 18 Lòch söû Söû hoïc 3 19 Cô sôû khaûo coå hoïc 3 20 Caùc daân toäc Vieät Nam 3 21 Baûo Taøng hoïc 3 22 Khaûo coå hoïc mieàn NamVieät Nam 3 23 Thöïc taäp toång hôïp 4 PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
38. Nhaäp moân Söû hoïc - 37 - 24 Ñaïi cöông lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ 3 25 Laøng xaõ coå truyeàn Vieät Nam 3 26 Phöông phaùp nghieân cöùu ñieàn daõ 3 27 Kinh teá haøng hoaù vaø MMTBCN ôû VN 2 * Hoïc phaàn töï choïn: choïn 40/ 67 Tín chæ (Bao goàm Luaän vaên TN) 1 Tieàn coå vaø goám söù Vieät Nam 2 2 Troáng ñoàng Ñoâng Sôn 2 3 Tieàn söû Laâm Ñoàng vaø Taây Nguyeân 2 4 Moät soá vaán ñeà veà CNTB hieän ñaïi 2 5 Vaên hoùa Chaêm 3 6 Lyù thuyeát toäc ngöôøi 3 7 Caùc daân toäc Tröôøng Sôn – Taây Nguyeân 3 8 Vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ 3 9 Chieán löôïc cuûa caùc cöôøng quoác chaâu AÙ - TBD 3 10 Söï phaùt trieån kinh teá Nhaät Baûn töø 1868 2 11 Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam 3 12 Vaên hoaù Vieät Nam trong boái caûnh Ñ.N. A’ 3 13 Kinh teá xaõ hoäi thôøi nguyeân thuûy 2 14 Chieán tranh N. daân vaø phong traøo Taây Sôn 2 15 Vaán ñeà caùc toân giaùo ôû Vieät Nam 3 16 Tieáp caän vaên hoùa Ñoâng - Taây 3 17 Truyeàn thoáng giöõ nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam 3 18 Quan heä Vieät Nam – Lieân hieäp Chaâu AÂu 3 19 Quan heä quoác teá ôû khu vöïc Chaâu AÙ – TBD 3 20 Cheá ñoä ruoäng ñaát trong lòch söû Vieät Nam 2 21 Luaän vaên toát nghieäp 15(*) (*). ÔÛ hoïc kyø cuoái (hoïc kyø VIII), nhöõng sinh vieân coù keát quaû hoïc taäp khaù gioûi seõ ñöôïc choïn laøm luaän vaên toát nghieäp (=15 TC), nhöõng sinh vieân coøn laïi seõ hoïc vaø thi caùc moân khaùc thay theá. Nhöõng sinh vieân tích luõy ñuû soá löôïng tín chæ seõ ñöôïc coâng nhaän toát nghieäp, nhöõng sinh vieân chöa tích luõy ñuû, coù theå keùo daøi thôøi gian hoïc taäp ôû nhöõng hoïc kyø tieáp ñoù, song khoâng ñöôïc vöôït quaù 6 naêm. CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
39. Nhaäp moân Söû hoïc - 38 - NGAØNH : SÖ PHAÏM LÒCH SÖÛ (Xaây döïng treân cô côû CTK do Boä ban haønh naêm 2004) 1. CAÁU TRUÙC KIEÁN THÖÙC CUÛA CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO Toång khoái löôïng chöông trình laø 210 tín chæ chöa keå GDQP (165 tieát) vaø GDTC (5 tín chæ). STT Caáu truùc kieán thöùc Toång Tr soá on g Tín ñoù chæ BB/TC 1 Kieán thöùc GD ñaïi cöông (toái thieåu) 70 61/09 2 Kieán thöùc GD chuyeân nghieäp (toái thieåu): Bao goàm Kieán thöùc cô sôû khoái ngaønh + chuyeân ngaønh + 140 113/27 Thöïc taäp cuoái khoaù TOÅNG COÄNG 1 & 2 210 2. CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO 2.1. Kieán thöùc giaùo duïc ñaïi cöông: 70 tín chæ Teân Moân Hoïc S Toång Ghi chuù t soá t Tín chæ * HP baét buoäc: 61 tín chæ 1 Trieát hoïc Maùc Leânin 6 2 Kinh teá chính trò Maùc leânin 5 3 Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc 4 4 Lòch söû Ñaûng coäng saûn Vieät nam 4 5 Tö töôûng Hoà Chí Minh 3 6 Ngoaïi ngöõ 10 7 Giaùo duïc theå chaát (5) 8 Giaùo duïc quoác phoøng (165 tieát) 9 Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc 2 10 Tin hoïc cô sôû 4 PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
40. Nhaäp moân Söû hoïc - 39 - 11 Thoáng keâ xaõ hoäi 2 12 Moâi tröôøng vaø phaùt trieån 2 13 3 Taâm lyù hoïc ñaïi cöông 14 Giaùo duïc hoïc ñaïi cöông (1) 3 15 Giaùo duïc hoïc ñaïi cöông (2) 2 16 Giao tieáp sö phaïm 2 17 Taâm lyù hoïc löùa tuoåi 3 18 Chöõ Haùn (1) 3 19 Chöõ Haùn (2) 3 * Hoïc phaàn töï choïn: Choïn 9/12 1 Tieáng Vieät thöïc haønh B 3 2 Vaên hoïc daân gian Vieät Nam 2 3 Lòch söû tö töôûng phöông Ñoâng vaø Vieät Nam 3 4 Lòch söû tieáng Vieät 2 5 Ngoân ngöõ haønh chính – Baùo chí 2 2.2. Kieán thöùc giaùo duïc chuyeân ngieäp: 140 tín chæ Teân Moân Hoïc S Toån Ghi chuù t g soá t Tín chæ a- Kieán thöùc cô sôû khoái ngaønh + Ngaønh + Thöïc 140 taäp cuoái khoùa: 140 tín chæ * Hoïc phaàn baét buoäc: 113 tín chæ 1 Daân toäc hoïc ñaïi cöông 3 2 Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông 3 3 Kinh teá hoïc ñaïi cöông 3 4 Nhaø nöôùc vaø phaùp luaät ñaïi cöông 3 5 Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam 4 6 Ñòa lyù hoïc ñaïi cöông 3 7 Logic hoïc ñaïi cöông 3 8 Lòch söû vaên minh theá giôùi 4 PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
41. Nhaäp moân Söû hoïc - 40 - 9 Tieán trình vaên hoïc Vieät Nam 4 10 Nhaäp moân Söû hoïc 2 11 Khaûo coå hoïc lòch söû Vieät Nam 2 12 Lòch söû Vieät Nam coå – trung ñaïi 6 13 Lòch söû Vieät Nam caän ñaïi 6 14 Lòch söû Vieät Nam hieän ñaïi 6 15 Lòch söû theá giôùi coå - trung ñaïi 6 16 Lòch söû theá giôùi caän ñaïi 6 17 Lòch söû theá giôùi hieän ñaïi 6 18 Lòch söû Söû hoïc 3 19 Cô sôû khaûo coå hoïc 3 20 Caùc daân toäc Vieät Nam 3 21 Taâm lyù hoïc xaõ hoäi 2 22 Nhaø tröôøng vaø ngöôøi giaùo vieân 2 23 Toå chöùc giaûng daïy trong nhaø tröôøng PTTH 2 24 Ñaùnh giaù trong giaùo duïc 2 25 Phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc 2 26 Kieán taäp sö phaïm 1 27 Phöông phaùp giaûng daïy boä moân 4 28 Thöïc haønh giaûng daïy boä moân 3 29 Thöïc taäp sö phaïm cuoái khoaù 8 30 Quaûn lyù Nhaø nöôùc vaø quaûn lyù ngaønh 2 31 Baûo Taøng hoïc 3 32 Khaûo coå hoïc mieàn Nam Vieät Nam 3 * Hoïc phaàn töï choïn: choïn 27/ 62 TC 1 Tieàn coå vaø goám söù Vieät Nam 2 2 Nhöõng phöông thöùc saûn xuaát tieàn TB 2 3 Troáng ñoàng Ñoâng Sôn 2 4 Kinh teá haøng hoaù vaø MMTBCN ôû VN 2 5 Tieàn söû Laâm Ñoàng vaø Taây Nguyeân 2 6 Moät soá vaán ñeà veà CNTB hieän ñaïi 2 7 Vaên hoùa Chaêm 3 8 Lyù thuyeát toäc ngöôøi 3 9 Phaân coâng lao ñoäng vaø tieán boä XH 2 10 Caùc daân toäc Tröôøng Sôn – Taây Nguyeân 3 11 Vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ 3 12 Chieán löôïc cuûa caùc cöôøng quoác chaâu AÙ 3 13 Söï phaùt trieån kinh teá Nhaät Baûn töø 1868 2 14 Lòch söû Giaùo duïc Vieät Nam 3 PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
42. Nhaäp moân Söû hoïc - 41 - 15 Vaên hoaù Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ 3 16 Ñaïi cöông lòch söû caùc nöôùc Ñ. Nam AÙ 3 17 Laøng xaõ coå truyeàn VN 3 18 Kinh teá xaõ hoäi thôøi nguyeân thuûy 2 19 Chieán tranh N. daân vaø phong traøo Taây Sôn 2 20 Vaán ñeà caùc toân giaùo ôû Vieät Nam 3 21 Lòch söû Ngoaïi giao Vieät Nam 3 22 Tieáp caän vaên hoùa Ñoâng - Taây 3 23 Truyeàn thoáng giöõ nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam 3 24 Quan heä Vieät Nam – Lieân hieäp Chaâu AÂu 3 Veà cô baûn, chöông trình caùc naêm ñaàu cuûa khoái Sö phaïm Söû khoâng khaùc bieät lôùn so vôùi khoái Toång hôïp Söû (boû bôùt moät soá moân töï choïn ñeå hoïc theâm caùc moân nghieäp vuï sö phaïm nhö Taâm lyù giaùo duïc, Giaùo duïc hoïc ÔÛ hoïc kyø cuoái, sinh vieân sö phaïm seõ hoïc caùc moân veà phöông phaùp daïy - hoïc lòch söû, thöïc haønh giaûng daïy vaø thöïc taäp sö phaïm ôû caùc tröôøng phoå thoâng trung hoïc. 9. Moät vaøi gôïi yù veà phöông phaùp hoïc taäp - nghieân cöùu lòch söû ôû tröôøng ñaïi hoïc 9.1. Veà nguyeân taéc, vieäc hoïc taäp ôû baäc ñaïi hoïc vaø ôû tröôøng phoå thoâng laø moät söï khaùc bieät veà chaát. ÔÛ nhaø tröôøng phoå thoâng, nhaát laø ôû nhieàu vuøng mieàn nuùi, noâng thoân nöôùc ta hieän nay, raát thònh haønh quy trình daïy hoïc: thaày ñoïc-troø ghi. Thaày hoaøn toaøn ñoäc dieãn, coøn troø boø ra cheùp baøi. Luùc veà nhaø thì laên ra hoïc thuoäc. Vieäc ñaùnh giaù gioûi/doát raát phuï thuoäc vaøo trí nhôù cuûa hoïc sinh. Quy trình naøy coù nguoàn goác töø caùc nöôùc phöông Taây, nôi maø trong suoát nhieàu theá kyû nhaø tröôøng naèm trong nhaø thôø, phöông phaùp daïy-hoïc laø phöông phaùp rao giaûng kinh thaùnh, ngöôøi nghe tieáp thu baèng loøng tin vaøo nhöõng ñieàu ñöôïc cho laø ñaïo lyù “baát di, baát dòch” vaø ñöôïc goïi laø “ñöùc tin”, khoâng heà coù chuyeän hoûi hay caõi laïi (neáu coù ngay laäp töùc bò quy laø “phaïm thöôïng”, laø “keû cöùng loøng” ). Ñaøo taïo theo phöông thöùc ñoù, nhieàu laém chæ taïo ra ñöôïc nhöõng ngöôøi thöøa haønh ngoan ngoaõn chöù khoâng coù/khoâng daùm saùng taïo. Traùi laïi, quaù trình hoïc taäp-nghieân cöùu ôû ñaïi hoïc laø moät quaù trình tích cöïc chuû ñoäng, saùng taïo cuûa sinh vieân döôùi söï höôùng daãn cuûa giaûng vieân hay noùi moät caùch khaùc - ñoù laø quaù trình töï ñaøo taïo vaø coù theå ñöa ra phöông trình PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
43. Nhaäp moân Söû hoïc - 42 - sau: ñaïi hoïc = töï hoïc. Noùi moät caùch cuï theå hôn: giaûng vieân coù khi chæ neâu leân vaán ñeà, caùc loaïi taøi lieäu tham khaûo caàn thieát, caùc phöông phaùp tieáp caän neân söû duïng , coøn vieäc giaûi quyeát vaán ñeà laø do sinh vieân töï thöïc hieän laáy. Ñeå laøm ñöôïc vieäc ñoù, hoï phaûi “naèm lyø” ôû thö vieän, “aên daàm, naèm deà” ôû ñòa baøn khaûo saùt vaø sau 4 naêm, luùc ra tröôøng, hoï thöïc söï tröôûng thaønh, hoaøn toaøn coù ñaày ñuû khaû naêng nghieân cöùu, giaûi quyeát vaán ñeà moät caùch ñoäc laäp. Noùi moät caùch ngaén goïn, hoï trôû thaønh nhöõng nhaø khoa hoïc. 9.2. Coá nhieân, nguyeân taéc naøy laø nguyeân taéc chung cho sinh vieân taát caû caùc tröôøng ñaïi hoïc ôû taát taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi vaø aùp duïng cho taát caû caùc ngaønh ñaøo taïo. Khi aùp duïng vaøo moät ngaønh khoa hoïc cuï theå, taát yeáu seõ coù nhöõng phöông phaùp ñaëc thuø. Roõ raøng, hoïc Söû khaùc hoïc Vaên vaø caùc moân hoïc khaùc nöõa. Nhö ñaõ noùi ôû treân, ñaëc thuø cuûa khoa hoïc lòch söû laø noù chuû yeáu “lao vaøo” nhöõng gì ñaõ thuoäc veà quaù khöù, ñaõ phuû buïi thôøi gian, khoâng deã gì tröïc tieáp tri giaùc ñöôïc maø phaûi qua moät “vaät taûi trung gian” laø tö lieäu. Tö lieäu laø nhöõng vieân gaïch xaây neân toaø laâu ñaøi söû hoïc. Do vaäy, sinh vieân moät maët phaûi taän duïng nhöõng vaät lieäu coù saün töø trong caùc coâng trình cuûa caùc nhaø nghieân cöùu ñi tröôùc, phaân tích xem “chaát löôïng” vaø “caùch boá trí” cuûa vaät lieäu ñaõ hôïp lyù chöa vaø maët khaùc phaûi “kieám theâm”, boå sung tieáp nhöõng “vaät lieäu môùi”. Coâng vieäc naøy laø gian khoå vaø phuï thuoäc khoâng nhoû vaøo chuûng loaïi vaø chaát löôïng caùc loaïi “coâng cuï” maø hoï coù cuõng nhö phöông thöùc söû duïng caùc loaïi coâng cuï ñoù (cuøng moät loaïi coâng cuï, ngöôøi ta vaãn coù theå taïo ra nhöõng saûn phaåm coù chaát löôïng khaùc nhau). 9.3. Tröôùc heát, xin trao ñoåi veà phöông thöùc “thu thaäp nguyeân-vaät lieäu”. Tröôùc moät bieån meânh moâng nhöõng tö lieäu thö tòch, maø thôøi gian hoïc taäp khoâng phaûi laø voâ haïn, vieäc löïa choïn saùch vaø phöông phaùp ñoïc laø raát quan troïng. Choïn saùch gì ? Tröôùc heát caàn chuù yù tôùi ñeà taøi maø mình quan taâm laø gì, keá ñeán laø ñoïc caùc nguoàn tö lieäu goác lieân quan tröïc tieáp, tieáp nöõa laø ñoïc caùc coâng trình cuûa caùc nhaø nghieân cöùu haøng ñaàu veà vaán ñeà ñoù. Thí duï, ñoái töôïng cuûa caùc baïn quan taâm laø cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân - Moâng ôû theá kyû XIII cuûa quaân daân thôøi Traàn thì khoâng theå khoâng ñoïc Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö (taäp II) ôû caùc phaàn vieát veà noù (töø 1258 - 1285), vì ñoù laø tö lieäu goác quan troïng lieân quan tröïc tieáp tôùi cuoäc khaùng chieán noùi treân. Sau ñoù, caùc baïn phaûi tìm ñoïc cuoán Cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân-Moâng ôû theá kyû XIII cuûa caùc taùc giaû Haø Vaên Taán-Phaïm Thò Taâm. Keá ñeán, caùc baïn ñoïc laïi nhöõng gì ñöôïc trình baøy trong caùc boä giaùo trình ñaïi hoïc vaø baøi giaûng cuûa giaûng vieân. Luùc ñoù, caùc baïn seõ ruùt ra nhöõng choã gioáng khaùc nhau trong baøi giaûng cuûa thaày giaùo so vôùi nhöõng gì caùc baïn töï tìm hieåu. Nhöõng choã naøo laø taâm ñaéc, nhöõng choã naøo chöa hôïp lyù Caùc baïn coù theå neâu caâu hoûi thaéc maéc cuûa mình trong giôø hoïc hoaëc vaøo luùc thích PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học
44. Nhaäp moân Söû hoïc - 43 - hôïp khaùc Coù theå, qua ñoù, caùc baïn seõ trôû thaønh chuyeân gia veà lónh vöïc ñoù. Khoâng ngoaïi tröø vieäc caùc baïn coù theå boå sung theâm nhöõng hieåu bieát cuûa mình so vôùi nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, trình baøy nhöõng suy nghó ñoù moät caùch coù heä thoáng trong khuoân khoå moät baøi nghieân cöùu vaø ñöông nhieân coù theå coâng boá treân moät taïp chí maø caùc baïn cho laø thích hôïp (Coù theå tröôùc ñoù, caùc baïn trao ñoåi vôùi thaày giaùo vaø xin ñöôïc laøm khoùa luaän veà vaán ñeà ñoù). Phöông phaùp ñoïc saùch coù moät taàm quan troïng ñaëc bieät. Khoâng theå ñoïc saùch lòch söû theo kieåu “nhaám nhaùp” tieåu thuyeát vaên hoïc. Thoâng thöôøng, vieäc ñoïc caùc tö lieäu lòch söû phaûi chia thaønh nhieàu coâng ñoaïn: tröôùc heát phaûi xem qua muïc luïc xem coù vaán ñeà maø mình quan taâm khoâng. Keá ñoù laø “ñoïc chuïp”[1] phaàn ___ [1]. Coù ngöôøi khi ñoïc phaûi ñoïc thaønh tieáng. Neáu ngaïi aûnh höôûng tôùi ngöôøi khaùc thì phaûi ñoïc kheõ, ñoïc thaàm nghóa laø vaãn phaûi maáp moâi, maùy luôõi vaø coå hoïng vaãn rung theo nhòp ñoïc Caùch ñoïc naøy haïn cheá raát lôùn ñeán toác ñoä. Muoán ñoïc nhanh, phaûi taäp caùch ñoïc baèng maét. Keá ñeán, laø ñoïc chuïp - lieác nhanh töøng phaàn hoaëc caû trang xem coù gì “dính” tôùi vaán ñeà mình quan taâm khoâng coù vaán ñeà theo caùch “chuïp” caû trang, “chuïp” tieáp caùc trang khaùc khi phaùt hieän thaáy vaán ñeà thì ñaùnh daáu trang/phaàn ñoù, roài “chuïp” tieáp ñeå phaùt hieän tieáp (neáu coù). Sau ñoù caùc baïn ñoïc kyõ laïi phaàn ñaõ ñaùnh daáu. Ghi cheùp vaøo soå tay nhöõng tö lieäu hay ñaùnh giaù quan troïng. Giôø hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc taïi caùc quoác gia tieàn tieán treân Theá giôùi (nhö Lieân Xoâ tröôùc ñaây chaúng haïn) thöôøng ñöôïc chia laøm 2 phaàn - phaàn nghe giaûng lyù thuyeát vaø phaàn thaûo luaän. Thôøi löôïng 2 phaàn naøy laø töông ñöông nhau, thaäm chí phaàn thaûo luaän ñöôïc ñaùnh giaù quan troïng hôn[2]. ÔÛ nöôùc ta, vaán ñeà thaûo luaän ñöôïc keát hôïp trong quaù trình trình baøy lyù thuyeát. Trong quaù trình nghe giaûng, sinh vieân coù theå ñaët caâu hoûi thaéc maéc ñoái vôùi giaûng vieân vaø giaûng vieân coù traùch nhieäm phaûi giaûi ñaùp caùc thaéc maéc ñoù. Theo khuyeán nghò cuûa PGS. Nguyeãn Höõu Ñöùc - Hieäu tröôûng nhaø tröôøng, giôø leân lôùp chæ neân söû duïng 2/3 thôøi gian ñeå giaûng lyù thuyeát, coøn ñeå 1/3 thôøi gian thaûo luaän. Chuùng toâi cho raèng, vôùi tình hình thöïc traïng giaùo duïc cuûa ñaát nöôùc hieän nay, khuyeán nghò treân laø phuø hôïp vaø caàn thieát. Raát tieác laø vaãn coøn nhieàu giaûng vieân khoâng quan taâm ñeán vaán ñeà naøy. Giôø leân lôùp lyù thuyeát trôû thaønh maøn ñoäc dieãn teû nhaït cuûa thaày/coâ giaùo, coøn sinh vieân thì caém cuùi ghi cheùp moät caùch thuï ñoäng. Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa hoïc söû laø chæ “chuùi muõi” vaøo saùch vôû, maø ñeå cuûng coá theâm nhaän thöïc cuûa mình, ngöôøi hoïc söû phaûi duõng caûm “daán thaân” vaøo thöïc tieãn. Cuï theå, trong nhöõng cô hoäi thuaän lôïi, ngöôøi hoïc söû coøn phaûi coá gaéng tìm hieåu treân thöïc ñòa - nôi ñaõ xaåy ra caùc bieán coá trong quaù khöù, gaëp gôõ caùc chöùng nhaân lòch söû Vieäc hoïc taäp daõ ngoaïi chaúng nhöõng seõ goùp PGS, TS. Cao Thế Trình Khoa Việt Nam học