Bài giảng Cơ sở văn hóa Việt Nam - Bài 2: Tiến trình lịch sử của văn hóa Việt Nam

Nội dung text: Bài giảng Cơ sở văn hóa Việt Nam - Bài 2: Tiến trình lịch sử của văn hóa Việt Nam

1. III. TIẾN TRÌNH LỊCH SỬ CỦA VĂN HÓA VIỆT NAM 1. Lớp văn hóa bản địa : (Văn hóa tiền sử + văn hóa Văn Lang-Âu Lạc ) 2. Lớp văn hóa giao lưu với Trung Hoa và khu vực: (Văn hóa thời kỳ Bắc thuộc + Văn hóa Đại Việt ) 3. Lớp văn hóa giao lưu với văn hóa phương Tây: (Văn hóa thời kỳ Pháp thuộc + Văn hóa hiện đại)
2. 1. LỚP VĂN HÓA BẢN ĐỊA (VĂN HÓA TIỀN SỬ +VĂN HÓA VĂN LANG-ÂU LẠC): 1.1. THỜI KỲ TIỀN SỬ : - Thời gian : cách đây 50 vạn năm đến 3000 năm TCN. - Các nền văn hóa tiêu biểu : VH Hòa Bình , VH Bắc Sơn. - Thành tựu : • Bước đầu hình thành nghề nông nghiệp lúa nước. • Tổ chức xã hội : tiến từ bầy người thành bộ lạc (biết làm nhà, thuần dưỡng gia súc ) • Kỹ thuật mài đá và chế tác gốm phát triển
3. 1.2. THỜI KỲ VĂN HÓA VĂN LANG- ÂU LẠC : (từ thiên niên kỷ 3TCN đến năm 179 TCN) a. Văn hóa Đông Sơn : - Lịch sử-xã hội : xây dựng hình thái nhà nước đầu tiên-nhà nước Văn Lang. - Nông nghiệp : nghề nông nghiệp lúa nước phát triển, kéo theo sự phát triển về nông cụ và chế biến nông sản. - Chế tác công cụ : kỹ thuật đúc đồng thau đạt tới trình độ điêu luyện. - Nghi lễ và tín ngưỡng : thờ mặt trời, thờ Thần nông, tín ngưỡng phồn thực => VH Đông Sơn là đỉnh cao của văn hóa VN , là nền văn hóa tiêu biểu xác lập bản sắc văn hóa dân tộc.
4. b. Văn hóa Sa Huỳnh : - Không gian : nằm ở miền Trung (từ Đèo Ngang đến Bình Thuận). - Đặc trưng văn hóa : * Hình thức mai táng bằng mộ chum. * Kỹ thuật chế tạo đồ sắt đạt đến trình độ cao. * Cư dân Sa Huỳnh có óc thẩm mỹ phong phú ( đồ trang sức đa dạng, có nét thẩm mỹ cao). * Giai đoạn cuối : nghề buôn bán bằng đường biển khá phát triển.
5. c. Văn hóa Đồng Nai : - Thời gian : từ thế kỷ II đến thế kỷ I TCN - Không gian : nằm ở miền châu thổ sông Cửu Long, tập trung ở vùng Đông Nam bộ. - Đặc trưng văn hóa : * Kỹ thuật chế tác đồ đá khá phổ biến, với chế phẩm đặc thù là đàn đá. * Ngành nghề phổ biến : trồng lúa cạn, làm nương rẫy, săn bắn
6. 2. LỚP VĂN HÓA GIAO LƯU VỚI TRUNG HOA VÀ KHU VỰC : 2.1. Văn hóa Việt Nam thời kỳ Bắc thuộc : 2.1.1. Bối cảnh lịch sử văn hóa: * Bối cảnh lịch sử : - Năm 179TCN: Triệu Đà đánh bại An Dương Vương, chiếm nhà nước Âu Lạc - Năm 111TCN : nhà Hán chiếm nước Nam Việt , đặt ách đô hộ suốt 10 thế kỷ. * Bối cảnh văn hóa : - Tiếp xúc cưỡng bức và giao thoa với văn hóa Hán. - Tiếp xúc giao lưu tự nhiên với văn hóa Ấn.
7. 2.1.2. Các vùng văn hóa : a. Văn hóa ở châu thổ Bắc bộ : - Chính sách Hán hóa và giao lưu văn hóa cưỡng bức ( thể chế chính trị, phong tục tập quán, truyền bá các học thuyết ) - Đối kháng văn hóa Hán để bảo tồn bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc ( bảo tồn tiếng Việt, ý thức trọng nữ, tín ngưỡng thờ tổ tiên ) - Tiếp biến văn hóa Hán để làm giàu cho văn hóa cổ truyền ( ngôn ngữ, tôn giáo, kỹ thuật làm giấy, làm gốm )
8. b.Văn hóa Chămpa : - Vương quốc Chămpa : tồn tại từ thế kỷ 6 đến 1697. - Kế thừa di sản văn hóa Sa Huỳnh và chịu ảnh hưởng sâu đậm của văn hóa Ấn Độ : * Tổ chức nhà nước : vua được xem là hậu thân của thần trên mặt đất, được đồng nhất hóa với thần Siva. * Tín ngưỡng : thờ cúng tổ tiên, thờ quốc mẫu Po IưNagar, tục thờ linga * Tôn giáo chính thống : đạo Bàlamôn * Tiếp nhận ảnh hưởng của văn hóa Ấn độ về chữ viết, lịch, kiến trúc, điêu khắc,âm nhạc, vũ điệu
9. c. Văn hóa Óc Eo : - Vương quốc Phù Nam : tồn tại khoảng từ đầu thế kỷ I đến năm 627. - Đặc điểm văn hóa : * Nghề buôn bán phát triển (thương cảng Óc Eo), biết sử dụng tiền vàng, đồng, thiếc để trao đổi. * Tín ngưỡng đa thần: cả Bàlamôn giáo lẫn Phật giáo * Kiến trúc nhà cửa, đô thị phong phú, quy hoạch hợp lý. * Nghề thủ công phát triển, đa dạng và tinh xảo : chế tác trang sức bằng vàng, gia công kim loại màu (thiếc)
10. 2.2. VĂN HÓA VIỆT NAM THỜI KỲ TỰ CHỦ (938->1858) 2.2.1.BỐI CẢNH LỊCH SỬ VĂN HÓA : a.Bối cảnh lịch sử : * Biến đổi tự thân trong nội bộ quốc gia : - Các vương triều thay thế nhau xây dựng một quốc gia tự chủ. - Đất nước mở rộng về phía nam. *Biến đổi ngoại cảnh : liên tục chống ngoại xâm b.Bối cảnh văn hóa : Văn hóa dân tộc khôi phục và thăng hoa nhanh chóng với ba lần phục hưng : • Lần thứ nhất : thời Lý Trần • Lần thứ hai : thời Hậu Lê • Lần thứ ba : thời các nhà Nguyễn
11. 2.2.2. ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA : a. Văn hóa Đại Việt thời Lý Trần ( 938-1400) : ◼ Hệ tư tưởng : dung hòa Tam giáo (Phật giáo cực thịnh). Ý thức dân tộc được khẳng định, đề cao những giá trị văn hóa bản địa. ◼ Văn hóa vật chất : kiến trúc phát triển mạnh với nhiều công trình quy mô lớn. Những làng nghề thủ công xuất hiện. ◼ Nền văn hóa bác học hình thành : luật pháp, sử học, y dược học, thiên văn, lịch pháp, binh pháp
12. b. Văn hóa Đại Việt thời Hậu Lê ( 1400-1788) : ◼ Hệ tư tưởng : Nho giáo cực thịnh, thâm nhập sâu rộng vào mọi mặt của đời sống. ◼ Giáo dục : chăm lo việc học tập, thi cử để đào tạo nhân tài. Chế độ đào tạo nho sĩ được xây dựng quy củ. ◼ Các ngành nghệ thuật phát triển mạnh (đặc biệt là nhạc cung đình và chèo, tuồng).
13. c. Văn hóa Đại Việt thời các nhà Nguyễn (1788 -1858) : ◼ Hệ tư tưởng : Nho giáo dần mất vai trò độc tôn. Kitô giáo bắt đầu du nhập vào Việt Nam. ◼ Chữ quốc ngữ xuất hiện . ◼ Văn hóa phát triển chuyên sâu trên từng lãnh vực : nông học, kiến trúc, mỹ thuật, văn học, lịch sử, luật pháp - Văn học chữ Nôm phát triển rực rỡ. - Kiến trúc : kinh thành Huế, lăng tẩm - Nghệ thuật tạo hình : điêu khắc dân gian
14. 3. LỚP VĂN HÓA GIAO LƯU VỚI VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY : 3.1.1. Bối cảnh lịch sử văn hóa : ◼ Bối cảnh lịch sử : 1958 : Pháp xâm lược Việt Nam. 1884 : Việt Nam trở thành thuộc địa của Pháp. 8.1945 : Cách mạng tháng Tám thành công. ◼ Bối cảnh văn hóa : - Tiếp xúc cưỡng bức và giao thoa văn hóa Việt Pháp - Giao lưu văn hóa tự nguyện với thế giới Đông Tây.
15. 3.1.2. ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA : a. GIAI ĐOẠN VĂN HÓA PHÁP THUỘC (1858-1945) : Văn hóa phương Tây tác động toàn diện lên mọi lĩnh vực đời sống: - Hệ tư tưởng : trào lưu tư tưởng dân chủ tư sản và tư tưởng Mác-Lênin. Các tư tưởng tự do, dân chủ, bình đẳng được tiếp thu và phổ biến rộng rãi. - Văn hóa vật chất : đô thị phát triển, kéo theo sự phát triển của kiến trúc đô thị, giao thông vận tải, khoa học kỹ thuật - Văn hóa xã hội tinh thần : chuyển biến mạnh mẽ theo hướng Âu hóa trên nhiều lĩnh vực ( giáo dục, chữ viết, văn học, nghệ thuật )
16. b. GIAI ĐOẠN VĂN HÓA HIỆN ĐẠI (TỪ 1945 ĐẾN NAY): ◼ Sự phát triển của văn hóa nghệ thuật chuyên nghiệp. ◼ Kế thừa và nâng cao các giá trị văn hóa truyền thống. ◼ Giao lưu văn hóa ngày càng mở rộng.