Đề tài Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT và hướng ứng dụng trong viết báo và tổ chức của một số ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam

Nội dung text: Đề tài Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT và hướng ứng dụng trong viết báo và tổ chức của một số ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam

1. Lời mở đầu Báo chí nói riêng và tất cả các ngành đều có một mục đích là hướng tới phục vụ cho lợi ích của con người. Hơn nữa khi muốn đưa ra một sản phẩm, một thương hiệu mới thì điều đầu tiên mà các nhà sản xuất, phân phối đều chú ý tới việc nghiên cứu đối tượng mình phục vụ, đối tượng tác động và ảnh hưởng. Do đó việc tiếp cận ở góc độ con người luôn được chú ý. Nghiên cứu con người và nghiên cứu tâm lý con người là một trong những vấn đề đã được hình thành từ rất lâu, đặc biệt đối với báo chí thì việc nghiên cứu tâm lý để có hướng tiếp cận công chúng, độc giả là một việc làm hết sức được quan tâm. Bất cứ một tòa soạn nào cũng đều đặt mục đích hướng đến công chúng của mình, vì chỉ có điều đó thì tòa soạn mới có thể tồn tại được. Các tác phẩm báo chí được viết ra đều nhằm mục đích thông tin cho người đọc, những tin tức nóng mang tính thời sự là điều mà độc giả mong được đón nhận. Do đó, việc nghiên cứu tâm lý công chúng để có hướng điều chỉnh sản phẩm báo chí của tòa soạn báo là điều cần thiết để phát triển một sản phẩm báo chí. 1
2. Đề tài: Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT và hướng ứng dụng trong viết báo và tổ chức của một số ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam Phần I: Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT I. Vài nét về tâm lý học lứa tuổi Tâm lý học lứa tuổi là một chuyên ngành của tâm lý học. Tâm lý học lứa tuổi nghiên cứu quy luật và động lực phát triển tâm lý của con người theo các lứa tuổi khác nhau và xem xét quá trình con người trở thành nhân cách như thế nào. Nghiên cứu quá trình tâm lý, trạng thái tâm lý, thuộc tính tâm lý ở các lứa tuổi khác nhau và sự khác biệt của chúng ở mỗi cá nhân trong cùng một lứa tuổi. Nghiên cứu các dạng hoạt động (vui chơi, học tập, lao động ) khác nhau và vai trò của chúng với sự phát triển tâm lý của cá nhân. Qua đó nêu lên nguyên nhân động lực của sự phát triển tâm lý cùng với những đặc trưng tâm lý qua các giai đoạn phát triển của từng lứa tuổi. Ngoài ra, tâm lý học lứa tuổi chia thành những chuyên ngành hẹp để nghiên cứu sâu về từng lứa tuổi. II. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi THPT Lứa tuổi thanh niên, là giai đoạn phát triển bắt đầu từ lúc dậy thì và kết thúc khi bước vào tuổi người lớn. Tuổi thanh niên là thời kỳ từ 15 – 25 tuổi, được chia làm hai thời kỳ: + Thời kỳ từ 15 – 18 tuổi: gọi là tuổi đầu thanh niên + Thời kỳ từ 18 – 25 tuổi: giai đoạn hai của tuổi thanh niên (thanh niên sinh viên) Lứa tuổi học sinh THPT thuộc giai đoạn đầu. 2
3. 1. Yếu tố ảnh hướng tới sự phát triển của học sinh THPT a. Đặc điểm về sự phát triển thể chất Tuổi học sinh THPT là thời kỳ đạt được sự trưởng thành về mặt cơ thể. Sự phát triển thể chất đã bước vào thời kỳ phát triển bình thường, hài hòa, cân đối. Ở tuổi đầu thanh niên, học sinh THPT vẫn còn tính dễ bị kích thích và sự biểu hiện giống như lứa tuổi thiếu niên. Tuy nhiên tính dễ bị kích thích ở tuổi thanh iên không phải chỉ do nguyên nhân sinh lý như lứa tuổi thiếu niên mà nó còn do cách sống của cá nhân ở độ tuổi này như (hút thuốc lá, không giữ điều độ trong học tập, lao động, vui chơi ) Nhìn chung lứa tuổi THPT có sức khỏe và sức chịu đựng tốt hơn tuổi thiếu niên. Sự phát triển của thể chất lứa tuổi này sẽ có ảnh hưởng nhất định đến tâm lý và nhân cách cũng như ảnh hưởng tới những lựa chọn trong cuộc sống. b. Điều kiện sống và hoạt động + Vị trí trong gia đình Trong gia đình, lứa tuổi THPT đã có nhiều quyền lợi và trách nhiệm như người lớn. Cha mẹ bắt đầu trao đổi với con cái ở lứa tuổi này về một số vấn đề quan trọng trong gia đình. Học sinh lứa tuổi này bắt đầu quan tâm đến nề nếp, lối sống, sinh hoạt và điều kiện kinh tế của gia đình. Đây là lứa tuổi vừa học tập vừa lao động. + Vị trí trong nhà trường Ở nhà trường, học tập vẫn là chủ đạo nhưng tính chất và mức độ thì cao hơn lứa tuổi thiếu niên. Lứa tuổi này đòi hỏi tính tự giác và độc lập hơn. Trong giai đoạn này, nhà trường có vị trí quan trọng, đây là nơi không chỉ trang bị tri thức mà còn tác động hình thành thế giới quan và nhân sinh quan cho mỗi học sinh. + Vị trí ngoài xã hội 3
4. Hoạt động xã hội của thiếu niên thường mang tính chất nội bộ của nhà trường. Đối với lứa tuổi THPT lại khác, hoạt động lúc này đã vượt ra khỏi phạm vi của nhà trường, ảnh hưởng của xã hội tới nhóm này rất mạnh. Ở lứa tuổi này đã có suy nghĩ về việc lựa chọn nghề và cách sống trong tương lai. Khi tham gia vào các hoạt động xã hội học sinh THPT được tiếp xúc với nhiều tầng lớp khác nhau giúp các em có cơ hội hòa nhập vào cuộc sống đa dạng và phức tạp, giúp tích lũy kinh nghiệm, vốn sống cho cuộc sống tự lập sau này. 2. Hoạt động học tập và sự phát triển trí tuệ a. Đặc điểm hoạt động học tập Học tập vẫn là hoạt động chủ đạo của học sinh THPT. Với những yêu cầu cao hơn về tính tích cực và độc lập trí tuệ. Muốn lĩnh hội được sâu sắc môn học phải có trình độ tư duy. Đòi hỏi phải có tính năng động và độc lập ở lứa tuổi này. Thái độ đối với việc học tập cũng có sự thay đổi. Thái độ tự ý thức về việc học tập cho tương lai được nâng cao. Học sinh THPT bắt đầu đánh giá hoạt động chủ yếu theo quan điểm của tương lai của mình. Có thái độ lựa chọn đối với từng môn học và đôi khi chỉ chăm chỉ học những môn được cho là quan trọng và có ảnh hưởng trực tiếp tới tương lai. Ở lứa tuổi này các hứng thú và khuynh hướng học tập đã trở nên xác định và thể hiện rõ ràng hơn, học sinh thường có hứng thú ổn định đối với một môn khoa học hay lĩnh vực nào đó. Điều này kích thích nguyện vọng muốn mở rộng và đào sâu các tri thức trong linh vực tương ứng. b. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ Lứa tuổi THPT là giai đoạn quan trọng trong việc phát triển trí tuệ. Do cơ thể được hoàn thiện nên tạo điều kiện cho phát triển trí tuệ. Cảm giác 4
5. và tri giác lứa tuổi này đã đạt mức độ của người lớn. Điều này làm cho năng lực cảm thụ được nâng cao Trí nhớ cũng phát triển rõ rệt, học sinh đã biết sử dụng nhiều phương pháp ghi nhớ chứ không chỉ ghi nhớ một cách máy móc (học thuộc). Sự chú ý của học sinh THPT cũng phát triển. Ví dụ học sinh có thể tập trung chú ý vào tài liệu mà mình không hứng thú nhưng hiểu được ý nghĩa quan trọng của nó. Hoạt động tư duy của học sinh THPT phát triển mạnh, ở thời kỳ này học sinh đã có khả năng tư duy lý luận, trừu tượng một cách độc lập và sáng tạo. Những năng lực như phân tích, so sánh, tổng hợp cũng phát triển. Tóm lại, hoạt động nhận thức của lứa tuổi học sinh THPT đã phát triên ở mức độ cao, có khả năng nhận thức vấn đề một cách đúng đắn và sâu sắc. Khả năng tư duy và nhận thức cũng sẽ dần được hoàn thiện trong quá trình học tập và rèn luyện cá nhân. 2. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu của học sinh THPT a. Sự phát triển của tự ý thức Sự tự ý thức là một đặc điểm nổi bật trong sự phát triển nhân cách của học sinh trung học phổ thông, nó có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển tâm lý của lứa tuổi này. Sự tự ý thức của học sinh THPT được biểu hiện ở nhu cầu tìm hiểu và tự đánh giá những đặc điểm tâm lý của mình theo các chuẩn mực đạo đức của xã hội, theo quan điểm về mục đích cuộc sống. Điều này khiến học sinh quan tâm sâu sắc tới đời sống tâm lý, những phẩm chất nhân cách và năng lực riêng, cũng như tự đánh giá khả năng của mình. Giai đoạn này, học sinh không chỉ tự ý thức về cái tôi của mình mà cong nhận thức vị trí của mình trong tương lai. Xuất hiện khuynh hướng phân tích và tự đánh giá bản thân mình một cách độc lập. Học sinh THPT 5
6. có nguyện vọng thể hiện cá tính của mình trước mọi người một cách độc đáo, tìm cách đề người khác quan tâm đến mình hoặc làm điều gì đó nổi bật. b. Sự hình thành thế giới quan Sự hình thành thế giới quan là nét chủ yếu trong tâm lý thanh niên vì họ đang có nhu cầu khám phá, tìm hiểu về thế giới. Việc hình thành thế giới quan dựa trên cơ sở những tri thức mà học sinh được học ở trường về nhưng thói quen đạo đức, thấy được cái đẹp, cái tốt, xấu dần dần ý thức và qui vào các hình thức, tiêu chuẩn nguyên tắc hành vì xác định theo một hệ thống hoàn chỉnh. Học sinh THPT đã có ý thức xây dựng lý tưởng sống cho mình, biết xây dựng hình ảnh con người lý tưởng gần với thực tế sinh hoạt hàng ngày. c. Xu hướng nghề nghiệp Học sinh THPT đã xuất hiện nhu cầu lựa chọn vị trí xã hội cho bản thân trong tương lai và các phương thức đạt tới vị trí xã hội ấy. Họ đã nhận thức được rằng cuộc sống trong tương lai phụ thuộc vào chỗ mình có biết lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn không. d. Hoạt động giao tiếp + Giao tiếp với người lớn Quan hệ với bạn bè và cha mẹ. Tình bạn là cảm tình quan trọng nhất ở lứa tuổi THPT. Ở tuổi này giao tiếp với người lớn tuổi hoặc nhỏ tuổi chiếm vị trí nhớ. Điều này là do thanh niên khát khao có nhưng quan hệ bình đẳng trong cuộc sống. Giai đoạn này họ đã có nhu cầu sống tự lập: tự lập về hành vi, tình cảm và đạo đức, giá trị. Mối quan hệ với cha mẹ trong giai đoạn này trở nên phức tạp nhưng cũng dần bình đẳng hơn. + Giao tiếp trong nhóm bạn 6
7. Ở tuổi này, quan hệ với bạn bè được mở rộng và chiếm vị trí quan trọng. Nhu cầu giao tiếp với bạn bè cùng lứa tuổi phát triển mạnh mẽ. Tình bạn trong giai đoạn này có ý nghĩa rất quan trọng, học sinh giai đoạn này có khát vọng tự khám phá bản thân mình nhưng vì chưa có khả năng hiện thực hóa biểu tượng bản thân mình nên thanh niên muốn kiểm tra mình bằng cách so so sánh với người khác. Chính tình bạn thân thiết giúp họ đối chiếu được những trải nghiệm, ước mơ + Giao tiếp với bạn khác giới Ở tuổi học sinh THPT đã xuất hiện một loại tình cảm đặc biệt - tình yêu nam nữ. Đây là trạng thái hoàn toàn mới trong đời sống tình cảm của lứa tuổi này. Tuy nhiên tình cảm này chỉ mới dùng ở mức yêu đương bạn bè, do lứa tuổi này ít bộc lộ tình cảm của mình. Nhìn chung đây là một vấn đề phức tạp nó đòi hỏi sự nghiên cứu từ nhiều phía. + Đời sống tình cảm của học sinh THPT Đời sống tính cảm của lứa tuổi này rất đa dạng phong phú, mang tính sâu sắc. Nó gắn liền với thế giới quan, lý tưởng, nghề nghiệp Thời kỳ này, các nhà tâm lý đã phân chia các loại người theo đặc điểm cảm xúc của họ như: loại người đa cảm, loại người lạnh lùng, loại người dề gần chúng dần được hình thành bởi nhiều yếu tố bản thân và xã hội. 3. Những đặc điểm tâm lý chủ yếu của học sinh THPT + Ở một số học sinh THPT tình cảm cách mạng và ý chí phấn đấu yếu, trình độ giác ngộ, nhận thức về xã hội còn thấp. Một số có thái độ coi thường lao động chân tay, thích cuộc sống xa hoa lãng phí, ăn chơi, đua đòi theo bạn bè + Học sinh THPT là lứa tuổi mộng mơ, khao khát sáng tạo, thích cái mới lạ. chuộng cái đẹp hình thức bên ngoài, có mới nới cũ + Lứa tuổi này rất hăng hái nhiệt tình trong công việc, lạc quan yêu đời nhưng cũng rất dễ bi quan chán nản khi gặp thất bại 7
8. + Đây là lứa tuổi đang phát triển về tài năng tiếp thu cái mới nhanh, thông minh sáng tạo những cũng rất dễ sinh ra chủ quan nông nổi, kiêu ngọa, ít chịu học hỏi đến nới đến chốn. Thích hướng về tương lai, ít chú ý đến hiện tại và dễ quên quá khứ Phần II: Hướng ứng dụng tâm lý lứa tuổi trong viết báo và tổ chức của một số ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam I. Đặc điểm nhóm công chúng học sinh THPT Việt Nam Học sinh THPT là nhóm công chúng có độ tuổi từ 15 – 18 tuổi, thuộc tất cả các vùng miền trên cả nước. Thuộc nhiều dân tộc và tôn giáo khác nhau cũng như có điều kiện sống khác nhau. Số lượng nhóm công chúng này khoảng 7 triệu người. Phân chia làm nhiều nhóm nhỏ khác nhau như: nhóm công chúng thành thị, nông thôn, vùng sâu vùng xa, dân tộc thiểu số Đây là nhóm công chúng bắt đầu có sự phát triển nhận thức, có thái độ nhất định đối với những điều xảy ra xung quanh mình và trong xã hội. Đây là nhóm có nhu cầu hiểu biết và thông tin cao để định hướng bản thân trong tương lai. Là nhóm công chúng dễ chịu sự tác động cũng như tiếp thu thông tin trên các sản phẩm báo chí truyền thông. Nhóm công chúng này thường có nhu cầu và sở thích tiếp nhận loại hình báo điện tử và truyền hình nhiều nhất. Đặc biệt là những sản phẩm sinh động, có sức thu hút về mặt hình ảnh, âm thanh và đặc biệt là mới lạ. Những sản phẩm báo chí hay, phù hợp, mới lạ có sức lan tỏa nhanh chóng trong nhóm công chúng này. 8
9. II. Hướng ứng dụng tâm lý lứa tuổi trong viết báo và tổ chức của các ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam 1. Hoa học trò, Trà sữa cho tâm hồn, Sinh viên Việt Nam (Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh) Sinh viên Việt Nam là cơ quan của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Là tấm gương phản ánh những ước mơ, suy nghĩ, hành động và khát vọng của tuổi trẻ giảng đường hôm nay; phản ánh những hoạt động đa dạng của Đoàn, Hội trong phong trào sinh viên cả nước. Báo còn là nơi để sinh viên tự thể hiện mình, là bạn đồng hành của sinh viên trong học tập, vui chơi, tu chí, luyện tài Hoa Học Trò là một tuần san của Báo Sinh Viên Việt Nam. Đây là tờ báo chuyên viết cho các độc giả tuổi thiếu niên. Hoa Học Trò bắt đầu phát hành từ ngày 15 tháng 10 năm 1991, dưới sự hỗ trợ của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Hiện tại Hoa học trò là ấn phẩm dành cho học sinh có số lượng phát hành lớn nhất và thu hút được nhiều độc giả học sinh nhất. Trà sữa cho tâm hồn là Tạp chí văn học (xuất bản định kỳ từ tháng 4 năm 2008), nuôi dưỡng tâm hồn cho lứa tuổi thanh thiếu niên với số lượng phát hành lên đến 30,000 bản/kỳ. + Sức hấp dẫn của trang bìa Có thể nói, những ấn phẩm dành cho học sinh hiện nay đều có trang bìa rất hấp dẫn. Với thiết kế trẻ trung, độc đáo, màu sắc và hình ảnh tươi sáng, tạo cảm giác bắt mắt, lôi cuốn, đặc biệt là đối với giới trẻ. Hầu hết bìa báo đều in hình ảnh của các người mẫu teen, ca sỹ, diễn viên được giới trẻ yêu thích. Bên cạnh đó, trang bìa đăng tải những bài trọng tâm liên quan trực tiếp đến giới trẻ bằng ngôn ngữ riêng của giới trẻ 9
10. với font chữ cách điệu, trẻ trung. Điều này đã tạo nên sức thu hút nhất định đối với nhóm công chúng trẻ. Nắm bắt tâm lý lứa tuổi học sinh THPT với những đặc điểm như ưa thích hình ảnh, màu sắc nổi bật, độc đáo, bắt mắt trong những sản phẩm báo chí, thời gian qua, những ấn phẩm dành cho lứa tuổi này đã có những thay đổi về hình thức để thu hút nhóm công chúng này. Bìa báo báo là bộ mặt của một ấn phẩm báo chí, do đó mỗi tòa soạn báo đều hết sức chăm chút cho bộ mặt này để tạo được sự thu hút nhất định đối với công chúng để xem và mua báo. Những năm gần đây, chúng ta có thể thấy thiết kế bìa báo của những ấn phẩm dành cho học sinh thay đổi rất nhiều. Những ấn phẩm như Sinh viên Việt Nam, Hoa học trò, Trà sữa cho tâm hồn có bìa báo rất bắt mắt. Những bìa báo này hầu hết là hình ảnh của những ca sỹ, diễn viên được giới trẻ yêu thích được in màu đẹp, tươi sáng, tạo sự tò mò và thu hút về thị giác cho công chúng. Ngoài ra, nội dung bên trong được trình bày độc đáo, nhiều màu sắc và hình ảnh minh họa cho bài viết và thêm nhiều trang ảnh. Có thể nói là rất đẹp về mặt thị giác với màu sắc và thiết kế trẻ trung. Điều này đã góp phần thu hút sự quan tâm của nhóm công chúng mục tiêu là học sinh. Có thể nói đây là một trong những hướng ứng dụng điển hình của một số báo, tạp chí dành cho giới trẻ khi nghiên cứu tâm lý, thị hiếu của nhóm công chúng. Những thay đổi này là hoàn toàn phù hợp, khi hiện tại nhóm công chúng này có quá nhiều nguồn để tiếp xúc với thông tin như truyền hình, internet với hình ảnh, âm thanh sống động, nên báo in phải có sự thay đổi về hình thức, không thể đơn điệu và khô khan đặc biệt là đối với giới trẻ. Hình thức rất đẹp, rất bắt mắt là điều đầu tiên mà chúng ta thấy ở những tạp chí thuộc loại này. Đây cũng là tiêu chí để tạo thói quen trong sự tiếp nhận của nhóm công chúng trẻ. Chỉ có một bìa báo nhiều màu sắc, đẹp, bắt mắt mới có thể tiếp cận được tâm lý ưa thích mới lạ và chuộng hình thức của nhóm công 10
11. chúng này. Đây là sự khác biệt về tâm lý lứa tuổi, nếu như một tờ báo cho lứa tuổi trưởng thành thì sẽ không thể thiết kế bìa báo như vậy, nhóm công chúng trưởng thành sẽ cảm thấy khó chịu và rối mắt với những bìa báo quá nhiều màu sắc và hình ảnh. + Thông điệp Là những ấn phẩm dành riêng cho học sinh, nên thông điệp của những ấn phẩm này cũng đặc biệt hướng tới họ. Với những tiêu chí như “Tờ báo dành cho thế hệ học trò mới” hay “Nuôi dưỡng tâm hồn”, rõ ràng những tờ báo báo đã được độc giả quan tâm. Vì họ có thể tự hào về một ấn phẩm dành riêng cho mình, với những thông điệp về gia đình, bạn bè, trường lớp, thầy cô những thông điệp gắn với cuộc sống của lứa tuổi này. Điều này phù hợp với tâm lý của lứa tuổi học sinh, khi ở lứa tuổi này, học sinh có sự quan tâm đặc biệt tới những vấn đề liên quan đến họ và những người giống họ để có sự so sánh và đánh giá bản thân. + Nội dung các chuyên mục Nghiên cứu tâm lý công chúng là điều rất quan trọng trong công tác sáng tạo sản phẩm báo chí, đặc biệt là trong nội dung của bài viết để có những bài viết phù hợp tâm lý của nhóm công chúng đó. Báo Hoa học trò là một tờ báo được yêu mến và hâm mộ nhất của giới học sinh trung học. Báo Hoa Học Trò viết về chuyện của giới học trò và đặc biệt phần lớn là học trò viết. Chính vì tác giả là những cây bút học trò nên việc thể hiện nội dung, tư tưởng tình cảm có sự tương đồng với độc giả, điều này tạo tâm lý gần gũi của độc giả khi tiếp nhận sản phẩm báo chí. Do đó, ta có thể thấy, những ấn phẩm dành cho học sinh thường xuyên đăng tải những bài viết do chính học sinh sáng tác. Nội dung những chuyên mục cũng như những bài viết đều đề cập đến giới trẻ và những rắc rối mà họ gặp trong cuộc sống. Những chuyên mục 11
12. hay của Hoa học trò có thể kể đến như: Trò chuyện đầu tuần, Cà phê chiều thứ 7, khoảnh khắc tâm hồn, truyện ngắn hay Tư vấn, gỡ rối của Chánh văn. Những chuyên mục này đều để lại cho người đọc một cảm nhận riêng cho chính mình. Nội dung những chuyên mục này xoay quanh những câu chuyện và vấn đề mà học sinh gặp phải trong cuộc sống, chuyện học hành, du học, gia đình, bạn bè, định hướng nghề nghiệp trong tương lai, thắc mắc, giải đáp tuổi mới lớn về vấn đề tâm sinh lý cũng như học hành Ngoài ra, những chuyên mục như tư vấn, gỡ rối hay cà phê chiều thứ 7 là những chuyên mục góp phần hình thành nhân cách, tâm hồn tuổi mới lớn. Những chuyên mục này có phạm vi phản ánh rộng, không chỉ về học sinh trong nước mà cả quốc tế. Phù hợp với tâm lý ưa mới lạ, tò mò, ưa khám phá của lứa tuổi này. Bên cạnh đó là những chuyên mục giải trí phù hợp lứa tuổi như Showbiz 360 – toàn cảnh về những ca sỹ, nhóm nhạc trong và ngoài nước được lứa tuổi này yêu thích hay game IQ Gachabong 2.0 vừa thể hiện trí thông minh, may mắn và nhận được những phần quà hấp dẫn. Đây là những chuyên mục mới, được điều chỉnh theo tâm lý của thế hệ học sinh mới, có sự trưởng thành sớm và năng động hơn. Nội dung về học tập và lựa chọn ngành học cho tương lai là nội dung được Hoa học trò chú ý. Đây là nơi đăng tải những bài viết về những vấn đề được học sinh quan tâm như phương pháp học tập, kỹ năng học tập một số môn học, lựa chọn ngành học đại học phù hợp với khả năng và sở thích Đây là những vấn đề được học sinh THPT quan tâm, khi họ đang bước đến cái ngưỡng cửa của một môi trường khác, khi có quá nhiều thứ để lựa chọn. Ấn phẩm Trà sữa cho tâm hồn là ấn phẩm chuyên viết về tâm lý, tình cảm tuổi mới lớn, những mơ mộng và rung động đầu đời. Đây là một ấn phẩm được rất nhiều học sinh yêu thích, vì sự hấp dẫn và tương đồng của 12
13. những câu chuyện trong đó. Ấn phẩm xuất bản dựa trên những nghiên cứu về tâm lý tuổi mới lớn, đặc biệt là về đời sống tình cảm của lứa tuổi này để xuất bản những bài viết phù hợp. Những câu chuyện trong ấn phẩm này góp phần đáng kể vào việc hình thành và phát triển của tuổi mới lớn về những vấn đề như tình cảm gia đình, bạn bè và tình yêu. Ngôn ngữ của hai ấn phẩm này cũng mang đậm phong cách giới trẻ, sử dụng một số từ ngữ riêng của nhóm công chúng này. Điều này một phần là do hướng đến công chúng và một phần do đội ngũ làm báo của những ấn phẩm này hầu hết là những người trẻ, học sinh, sinh viên. Ngoài ra, lứa tuổi học sinh THPT cũng khá quan tâm đến báo Sinh viên Việt Nam. Đây là hiện tượng phù hợp với tâm lý của lứa tuổi này, khi lứa tuổi này đã có những định hướng về công việc, sự nghiệp và bản thân trong tương lai. Bên cạnh đó, lứa tuổi này cũng có mong muốn tìm hiểu những thông tin về thế giới sinh viên mà mình sắp bước chân vào. Do đó mặc dù nhóm công chúng mục tiêu của Sinh viên Việt Nam không phải là nhóm học sinh nhưng cũng đã cung cấp nhiều thông tin phù hợp với tâm lý tiếp nhận của lứa tuổi này. Ngoài ra, báo Sinh viên Việt Nam cũng đăng tải những bài viết về chuyện học hành của sinh viên tại các trường đại học, những gương sinh viên ưu tú, điều này cũng có một phần mang tính định hướng cho học sinh THPT khi lựa chọn ngành học. 2. Thế giới học đường (chuyên san dành cho học sinh của báo Khuyến học và dân trí) Chuyên san Thế giới học đường là ấn phẩm của báo Khuyến học và dân trí, thuộc Trung ương hội khuyến học Việt Nam. Ra mắt vào ngày 10 tháng 3 năm 2006. Đây là chuyên san dành cho học sinh trên cả nước, dày 72 trang với nhiều chuyên mục được giới trẻ quan tâm như: tuyển sinh, lập nghiệp, giới tính - tình yêu, shopping, giải trí, thời trang, lối sống 13
14. Chuyên san phát hành thứ ba hàng tuần trên toàn quốc. + Sức hấp dẫn của trang bìa Cũng như những ấn phẩm dành cho học sinh khác, nắm bắt tâm lý và thị hiếu của nhóm công chúng học sinh, chuyên san Thế giới học đường có thiết kế đẹp, màu sắc bắt mắt, thu hút nhóm công chúng này. + Nội dung các chuyên mục Nội dung của chuyên san Thế giới học đường không chỉ để cập đến đối tượng học sinh và còn đề cập cả đến đối tượng sinh viên. Những chuyên mục trên Thế giới học đường cũng là những chuyên mục được học sinh quan tâm, đặc biệt là học sinh cuối cấp như tuyển sinh, lập nghiệp. Những chuyên mục này cung cấp những kiến thức, kỹ năng thi cử, làm việc và học tập hiệu quả. Ngoài ra những chuyên mục như lối sống, giới tính – tình yêu cũng dựa trên sự ứng dụng đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh cũng như định hướng hình thành và phát triển nhân cách cho lứa tuổi này. Những chuyên mục khác cũng mang tính chất gần như các chuyên mục của Hoa học trò hay Sinh viên Việt Nam, gồm các chuyên mục giải trí như thời trang, âm nhạc, bói vui 3. Tính khách quan, chủ quan và góc độ tiếp cận con người Là nhóm công chúng chưa có sự hoàn thiện nhất định về nhận thức và những đánh giá về kiến thức xã hội. Do đó nhiều bài viết trên những ấn phẩm này thường có những ý kiến chủ quan của người viết và những người có uy tín như thầy cô giáo, chuyên gia tâm lý nhằm hỗ trợ cho học sinh có sự xác định và nhận thức đúng đắn những vấn đề trong xã hội, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến tính cách của nhóm này. Tuy nhiên, tính khách quan cũng được thể hiện trong các bài viết về những vấn đề tình cảm, tư vấn, tốt xấu Học sinh có thể đọc và tự nhận xét, 14
15. cũng như rút ra bài học cho bản thân mình. Đây là sự phối hợp khá tốt của tính khách quan trong các bài viết, để học sinh có thể tự nhận thức và hoàn thiện trí tuệ, nhân cách, tình cảm của mình. Về cơ bản, các ấn phẩm dành cho học sinh đã khai thác được sự tiếp cận ở góc độ con người. Vì hầu hết những bài viết mà những ấn phẩm này đăng tải đều dựa trên lợi ích của con người. Cụ thể là những bài viết về các vấn đề như học tập, gia đình, thi cử, gương sáng đều có tác động tích cực nhất định đến mỗi học sinh khi tiếp nhận những bài viết này. Những bài viết mang thông điệp tích cực và có tính định hướng đúng đắn cho đối tượng học sinh, vì những đối tượng này rất dễ có những nhận thức và hành động tiêu cực, do chưa nhận thức hết được những vấn đề thực tế trong xã hội. Lứa tuổi này thường có tâm lý ham vui, dễ bị ảnh hưởng bởi những vấn đề trong cuộc sống. Nhìn chung, hướng ứng dụng tâm lý vào việc tổ chức nội dung của các sản phẩm báo chí dành cho lứa tuổi học sinh đã khai thác được những đặc điểm tâm lý của lứa tuổi để có những sản phẩm với nội dung và hình thức phù hợp với sở thích, thị hiếu cũng như nhu cầu của nhóm này. Đây là nhóm công chúng có thị hiếu và nhu cầu không bền vững. Sự ưa thích cái mới lạ và nhu cầu luôn thay đổi sẽ làm cho những ấn phẩm dành cho nhóm này phải liên tục nghiên cứu và thay đổi để phù hợp. Dó đó những ấn phẩm này không thể đơn thuần chỉ đưa ra thông tin, phân tích và bình luận mà phải hướng cho học sinh nhận thức về những vấn đề và những tồn tại trong xã hội. Hướng tới sự tích cực trong phát triển của nhóm công chúng này. Đây là nhóm công chúng có nhiều bất ổn và phức tạp trong vấn đề tâm lý, nên nếu như không có sự định hướng tốt thì sẽ ảnh hưởng lớn đến tương lai của thế hệ này. Vì vậy việc nghiên cứu tâm lý lứa tuổi này để có sự điều chỉnh phù hợp là điều cần thiết. 15
16. III. Những vấn đề đặt ra trong viết báo và tổ chức sản phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam Mặc dù có sự ứng dụng của những nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh trong việc viết báo và tổ chức sản phẩm báo chí dành cho học sinh tại Việt Nam, nhưng hiện tại, một số ấn phẩm này có nhiều vấn đề đáng lưu ý. Đặc biệt là về vấn đề nội dung của một số chuyên mục. Thứ nhất: Ở một số lứa tuổi học sinh THPT tình cảm cách mạng và ý chí phấn đấu yếu, trình độ giác ngộ, nhận thức về xã hội còn thấp. Nhưng những ấn phẩm dành cho học sinh ít quan tâm đến điều này cũng như ít có những bài viết hướng tới truyền thống tốt đẹp của cha ông, của đất nước. Những bài viết để học sinh có sự nhận thức về xã hội còn ít và có nhiều bài mang tính tiêu cực. Ví dụ như nhiều bài đăng tải về vấn đề bạo lực học đường, clip đánh nhau, clip sex Điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến học sinh và họ hoàn toàn có thể bắt chước những hành động này. Đó là một trong những lý do vì sao ngày càng xuất hiện tình trạng học sinh đánh bạn, quay phim rồi tung lên mạng. Thứ hai: Hiện nay trên các ấn phẩm dành cho học sinh có quá nhiều trang đăng tải những tin tức lượm lặt của những ngôi sao, ca sỹ, những thông tin này có quá nhiều trên những trang báo mạng và có nên chăng đăng tải trên những ấn phẩm cho học sinh – lứa tuổi mơ mộng và rất dễ học theo những thần tượng của mình. Những trang như thế này hiện nay đang chiếm dung lượng lớn trên các báo dành cho học sinh. Điều này có phải các báo đang góp phần chiều hư giới trẻ, khi đưa ra những thông tin mang tính giải trí nhiều hơn là học tập. Thứ ba: Việc đăng tải những thông tin tư vấn tình cảm giới tính là điều cần thiết, nhưng đang bị lạm dụng khi có nhiều bài viết dạy học sinh chơi thế này, yêu thế kia. Những bài viết này sẽ phần nào ảnh hưởng đến tình cảm trong sáng của lứa tuổi này. Khi đây là lứa tuổi đang có sự tò mò rất mạnh về tình cảm và giới tính mà không có sự kiểm soát chặt chẽ 16
17. những bài viết dạng này thì sẽ gây ra hậu quả xấu. Những bài viết về chuyện tình cảm trên những ấn phẩm này đang dần mất đi tính trong sáng vốn có của nó, khi mà các tác giả đi quá sâu vào chuyện tình cảm của người lớn, những câu chuyện tình trong phim hơn là chuyện tình cảm của học sinh. Và thực tế cũng đang có khá nhiều học sinh yêu đương theo xu hướng sách vở này. Hiện nay, trẻ em phát triển khá sớm, cũng theo đó, những nhu cầu về giới tính và tình cảm cũng nâng cao hơn. Tuy nhiên không vì thế mà quá lạm dụng những bài viết về tình cảm và giới tính. Thứ tư: Hiện nay có một số ý kiến cho rằng Hoa học trò hay Thế giới học đường là báo của “con nhà giàu”. Khi đăng tải những thông tin về xu hướng thời trang, quần áo, trang điểm, điện thoại đi động, máy ảnh, tụ điểm vui chơi, mua sắm .những thú chơi của con nhà giàu. Điều này sẽ gây ra tâm lý thiếu tự tin của một số học sinh trước bạn bè “sành điệu” của mình, hay tâm lý bắt chước, làm theo gây ra những ảnh hưởng xấu cho nhóm đối tượng này, khi họ chưa có sự nhận thức đúng đắn, đầy đủ về những hành vi của mình. Thứ năm: Hiện nay một một số trang báo quảng cáo về mốt, xu hướng thời trang trên các ấn phẩm dành cho học sinh, đăng nhiều hình ảnh nóng, khêu gợi. Những cảnh này đã quá phổ biến nhưng không phải vì thế chúng phù hợp và được chấp nhận với lứa tuổi này. 17
18. Kết luận Hiện nay nghiên cứu tâm lý công chúng trong báo chí tại Việt Nam vẫn còn đang là vấn đề mới và chưa được nghiên cứu nhiều. Tuy nhiên đây là vấn đề quan trọng đặt ra trong sự phát triển của báo chí. Để có thể có những sản phẩm phục vụ tốt nhất cho nhóm công chúng mục tiêu của mình, thì mỗi cơ quan báo chí phải chú trọng hơn nữa trong việc nghiên cứu tâm lý công chúng, không chỉ đơn thuần là nghiên cứu thị hiếu, sở thích của công chúng để chạy theo họ, mà phải có sự định hướng theo chiều hướng tốt đẹp. Nghiên cứu tâm lý công chúng không chỉ để có những chiến lược PR hình ảnh sản phẩm mà còn dần từng bước cải tiến sản phẩm báo chí dựa trên những nghiên cứu phản hồi của PR và tâm lý công chúng. Từ những nghiên cứu đó xây dựng nên những sản phẩm báo chí thu hút công chúng mà vẫn giữ được tôn chỉ mục đích của báo và thực hiện tốt chức năng và nhiệm vụ của báo chí. Nghiên cứu tâm lý công chúng đang là vấn đề mang tính quyết định trong chiến lược phát triển bền vững của mỗi cơ quan báo chí trong tương lai. 18
19. Mục lục Lời mở đầu 1 Phần I: Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT 2 I. Vài nét về tâm lý học lứa tuổi 2 II. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi THPT 2 1. Yếu tố ảnh hướng tới sự phát triển của học sinh THPT 3 a. Đặc điểm về sự phát triển thể chất 3 b. Điều kiện sống và hoạt động 3 2. Hoạt động học tập và sự phát triển trí tuệ 4 a. Đặc điểm hoạt động học tập 4 b. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ 4 2. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu của học sinh THPT 5 a. Sự phát triển của tự ý thức 5 b. Sự hình thành thế giới quan 6 c. Xu hướng nghề nghiệp 6 d. Hoạt động giao tiếp 6 3. Những đặc điểm tâm lý chủ yếu của học sinh THPT 7 Phần II: Hướng ứng dụng tâm lý lứa tuổi trong viết báo và tổ chức của một số ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam 8 I. Đặc điểm nhóm công chúng học sinh THPT Việt Nam 8 II. Hướng ứng dụng tâm lý lứa tuổi trong viết báo và tổ chức của các ấn phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam 9 1. Hoa học trò, Trà sữa cho tâm hồn, Sinh viên Việt Nam (Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh) 9 + Sức hấp dẫn của trang bìa 9 + Thông điệp 11 + Nội dung các chuyên mục 11 2. Thế giới học đường (chuyên san dành cho học sinh của báo Khuyến học và dân trí) 13 + Sức hấp dẫn của trang bìa 14 + Nội dung các chuyên mục 14 3. Tính khách quan, chủ quan và góc độ tiếp cận con người 14 III. Những vấn đề đặt ra trong viết báo và tổ chức sản phẩm dành cho học sinh tại Việt Nam 16 Kết luận 18 19