Bài giảng Tâm lý học trẻ khuyết tật

Nội dung text: Bài giảng Tâm lý học trẻ khuyết tật

1. Các quy luật phát triển tâm lý ở trẻ khuyết tật
2. I. Söï phaùt trieån ñaëc thuø veà chaát: Caùc quaù trình phaùt trieån cuûa treû khuyeát taät laø söï ña daïng voâ cuøng cuûa caùc hình thöùc phaùt trieån taâm lyù ngöôøi (Söï bieán ñoåi veà chaát töø hình thöùc naøy sang hình thöùc khaùc, ngoân ngöõ cuûa treû khieám thính vaø tö duy cuûa treû trì ñoän (imbecile) laø caùc chöùc naêng khaùc veà chaát so vôùi ngoân ngöõ vaø tö duy cuûa treû bình thöôøng).
3. II. Vai troø hai maët cuûa khuyeát taät cô theå trong söï phaùt trieån taâm lyù vaø söï hình thaønh nhaân caùch cuûa treû: Moïi khuyeát taät ñeàu taïo ra nhöõng kích thích cho vieäc hình thaønh söï buù ñaép. Quaù trình buø ñaép – thay theá, xaây choàng, boå xung cho ñuû trong söï phaùt trieån vaø trong haønh vi cuûa treû. (söï suy giaûm chöùc naêng laøm xuaát hieän nhöõng caáu truùc môùi, ñeán löôït mình nhöõng caáu truùc laøm boäc loä phaûn öùng cuûa nhaân caùch ñoái vôùi khuyeát taät-“khuyeát taät – caûm giaùc khoâng hoaøn thieän – söï buø ñaép”)(Söï buø ñaép cuõng nhö taát caû caùc quaù trình khaéc phuïc vaø cuoäc ñaáu tranh ñeàu coù theå keát thuùc ôû hai thaùi cöïc: chieán thaéng vaø thaát baïi, giöõa caùc thaùi cöïc laø caùc möùc ñoä khaùc nhau cuûa böôùc quaù ñoä töø cöïc naøy sang cöïc kia).
4. III. Tương quan giữa khuyết tật trí tuệ và vận động:
5. IV. Có cả hai dạng: trí tuệ nhận thức(lý luận) và trí tuệ hành động:
6. V. Cả hai bình diện phát triển – tự nhiên và văn hóa không trùng nhau và không đan quyện vào nhau. (ở trẻ bình thương cả hai tuyến biến đổi đều hội tụ (convergent), tương tác cái này với cái kia và về bản chất tạo thành chuỗi duy nhất của sự hình thành nhân cách mang tính sinh lý – xã hội. Ơû trẻ khuyết tật sự đan kết này không quan sát được; cả hai tuyến này ít nhiều tách rời nhau rõ ràng. Nguyên nhân gây ra sự tách rời này là khuyết tật của cơ thể.
7. VI. Tồn tại quy luật phát triển chung.
8. b. Phân loại của tổn thương phát triển và rối loạn phát triển . • Tổn thương trí tuệ (trẻ chậm phát triển trí tuệ): • Khái niệm “Chậm phát triển trí tuệ” trong tâm lý học đặc biệt của Nga được hiểu như sự tổn thương trầm trọïng (bền vững) hoạt động nhận thức do tổn thương cục bộ về mặt cấu tạo của não bộ.
9. Theo DSM. IV(tài liệu chẩn đoán và thống kê các bệnh về tâm thần của quốc tế) và AAMR (hiệp hội về thiểu năng trí tuệ của Hoa kỳ) thì trẻ chậm phát triển trí tuệ có các tiêu chí sau: • a) Chức năng hoạt động trí tuệ dưới mức trung bình đáng kể. IQ = 70 hay thấp hơn. Với trẻ sơ sinh thì dựa vào sự đánh giá của ý tế về chức năng hoạt động của hệ thần kinh. Chức năng đó ở mức dưới trung bình. • b) Suy yếu hoặc tổn thương chức năng thích ứng (chức năng điều khiển của tâm lý – một trong ba chức năng cơ bản của tâm lý người ). Có nghĩa là tính hiệu quả trong sự đáp ứng những tiêu chuẩn phải có theo lứa tuổi, theo nền văn minh của một nước nào đó ở ít nhất hai trong số các lĩnh vực sau: giao tiếp, tự phục vụ, sinh hoạt trong gia đình, Các kỹ năng hòa nhập xã hội, sử dụng những nguồn vật chất trong cộng đồng, tự định hướng, làm việc, thư giãn, tự vệ, kỹ năng học tập • c) Thời gian phát bệnh trước 16 tuổi.
10. Theo sự phân loại bệnh, thương vong và nguyên nhân chết của tổ chức quốc tế lần thứ 9 (MKB – 9) có các nhóm sau đây được nêu tên: • a) Sự chậm phát triển trí tuệ ở mức debilement (trẻ chậm phát triển trí tuệ ở mức tương đối nhẹ, ít trầm trọng; • b) Sự chậm phát triển trí tuệ ở mức imbecilement (trẻ chậm phát triển trí tuệ tương đối nặng, khá trầm trọng); • c) Sự chậm phát triển trí tuệ ở mức idiotement (trẻ chậm phát triển trí tuệ rất nặng và rất trầm trọng).
11. • Theo sự phân loại hiện đại trên cơ sở nghiên cứu chẩn đoán tâm lý, sự chậm phát triển trí tuệ được phân thành 4 loại: loại nhẹ (IQ = 40~69), loại thường (IQ = 35~49), loại nặng (IQ = 20~34), loại trầm trọng (IQ < 20)(MKB 10).
12. Trẻ chậm phát triển tâm ly • Chậm phát triển tâm lý thường ở dạng lệch phát triển cá thể “có giới hạn”, thể hiện ở dạng kìm hãm tốc độ chín muồi của các chức năng tâm lý khác nhau. Nhìn chung trạng thái này đặc trưng bởi tính phân tán về mặt thời gian của sự xuất hiện những rối loạn (lệch lạc) và những khác biệt căn bản về mức độ biểu hiện của những rối loạn đó, về mặt dự đoán hậu quả của chúng. Những rối loạn như thế có thể do cả nguyên nhân sinh học, cả nguyên nhân xã hội và có thể do các phương án phối hợp giữa hai nguyên nhân đó.
13. Theo sự phân loại nguyên nhân rối loạn phát triển có các phương án sau: a) Chậm phát triển tâm lý dạng phát sinh mặc định (nguyên nhân sinh học); b) Chậm phát triển tâm lý dạng phát sinh tâm lý (nguyên nhân xã hội); c) Chậm phát triển tâm lý dạng phát sinh hỗn hợp (kết hợp cả nguyên nhân sinh học và nguyên nhân xã hội); d)Chậm phát triển tâm lý có nguồn gốc khuyết tật cơ thể (tổn thương thực thể).
14. Khiếm thị • a) Mù (trẻ mù cảm giác ánh sáng và mù còn chút thị giác – thị lực ở mắt tốt hơn từ 0.01-0.04 vis); • b) Nhìn kém (trẻ có thị lực ở mắt nhìn tốt hơn khi đeo kính (0,05 - 0.2, và tiến tới 0.3 - 0.4 vis) khi bị những tổn thương trầm trọng các chức năng thị giác hoặc khi bị bệnh tiến triển hoặc mãn tính. Lác và lòa (thị lực 0.4 vis).
15. Khiếm thính • a) Điếc rất nặngï (mức 4)(trẻ có mức thính lực trung bình ở tai nghe rõ hơn là 85 – 90 DB) (decibel); • b) Điếc nặng (mức 3) (trẻ có thính lực ở tai nghe rõ hơn là 71- 85 DB); • c) Điếc trung bình (mức 2) (trẻ có thính lực ở tai nghe rõ hơn là 41- 70 DB); • d) Điếc nhẹ (mức1) (trẻ có thính lực ở tai nghe rõ hơn là 20 - 40 DB); • e) Điếc muộn (trẻ bị mất thính lực trước 3 - 4 tuổi và muộn hơn, còn duy trì ngôn ngữ do mất thính lực muộn).
16. Trẻ khó khăn vận động • Những tổn thương vận động do nhiều lý do: • a) Bệnh hệ thần kinh: • Bại não sơ sinh; • Bại liệt trẻ em. • b) Bị tật cơ quan vận động bẩm sinh: • Trật khớp đùi bẩm sinh; • Vẹo cổ; • Chân vòng kiềng và các dạng dị tật bàn chân; • Dị tật cột sống; • Teo hoặc dị tật chi; • dị tật ngón tay; • chứng đau khớp (rối loạn bẩm sinh).
17. Các bệnh mắc phải và chấn thương vận động • Chấn thương tủy sống; • Viêm đa khớp; • Bệnh ở mô xương như lao xương, bứu xương, viêm xương – tủy. • Nhiễm bệnh xương lâu dài như rối loạn sụn, còi xương. • Khi bị bệnh bẩm sinh, nhiễm bệnh khi nhỏ, bị thương các cơ quan vận động thì trẻ đều có những khó khăn vận động. Tật vận động là chủ đạo trong bức tranh bệnh tật của trẻ (các chức năng vận động bị chậm phát triển hoặc tổn thương, hoặc bị tiêu diệt).
18. Khó khăn ngôn ngữ • a) Tổn thương ngôn ngữ có hệ thống (mất hoặc tật nặng ngôn ngữ khi còn thính giác và tiền đề phát triển trí tuệ; tổn thương ngôn ngữ do tổn thương định khu ở bán cầu não trái đối với người thuận tay phải và có sự rối loạn lâu dài các hoạt động ngôn ngữ);
19. b) Toån thöông caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa cô quan ngoân ngöõ (laép -ngoïng do khuyeát taät cô quan phaùt aâm, ngoïng do phaân boá khoâng ñeàu thaàn kinh ôû cô quan phaùt aâm, ngoïng khi coøn thính giaùc bình thöôøng vaø duy trì söï phaân boá thaàn kinh ôû cô quan phaùt aâm)
20. c) Tổn thương đọc và viết (rối loạn chữ viết và rối loạn hình vẽ); d) Tổn thương nhịp điệu – tốc độ của ngôn ngữ (nói lắp); g) Tổn thương động cơ của ngôn ngữ (im lặng).
21. Rối loạn tình cảm: • a) Tự kỷ ở tuổi ấu nhi; • b) Rối loạn tình cảm có liên quan đến việc cách ly với mẹ; • c) Rối loạn tình cảm do cạnh tranh trong gia đình; • d) Ám sợ ở tuổi nhỏ; • g) Rối loạn hỗn hợp hành vi và tình cảm.
22. Đa tật • Khái niệm tổn thương này đặc trưng bởi sự kết hợp hai hoặc nhiều tổn thương tâm – sinh lý rõ nét: thị giác, thính giác, ngôn ngữ, vận động và phát triển nhận thức ở một trẻ.
23. Chương 2: Những yêu cầu chung đối với việc tổ chức và nội dung của quá trình giáo dục điều chỉnh Bài 1. Khái niệm về “Quá trình giáo dục điều chỉnh ” Bài 2. Mục tiêu giáo dục điều chỉnh Bài 3. Xu hướng và nhiệm vụ của quá trình giáo dục điều chỉnh Bài 4. Điều kiện của quá trình giáo dục điều chỉnh Bài 5. Quy trình giáo dục điều chỉnh Bài 6. NGUYÊN TẮC GIÁO DỤC ĐIỀU CHỈNH Bài 7. Phương pháp Bài 8. Hình thức.
24. Bài 1: Khái niệm về “Quá trình giáo dục điều chỉnh”. • Công tác giáo dục điều chỉnh là hệ thống liệu pháp mang tính tâm lý – giáo dục học nhằm làm suy giảm hoặc khắc phục những tổn thương và rối loạn trong phát triển thể lực và tâm lý của trẻ, giúp trẻ thích nghi với xã hội.
25. Bài 2. Mục tiêu giáo dục điều chỉnh . Muïc tieâu cô baûn cuûa giaùo duïc ñieàu . chænh (giaùo duïc ñaëc bieät) baäc maàm non laø taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån toái ña nhöõng khaû naêng hieän coù vaø tieàm aån cuûa treû coù nhu caàu giaùo duïc ñaëc bieät (treû khuyeát taät)vaø xaõ hoäi hoùa ñöùa treû sôùm baèng caùc phöông tieän giaùo duïc ñaëc bieät.
26. Sau đây là hai mục tiêu cụ thể: • 1. HÌNH THÀNH NHÂN CÁCH TRỌN VẸN CHO TRẺ KHUYẾT TẬT: • Giáo viên cần làm sao cho hình thành những kỹ xảo mang tính giá trị nhân cách cho trẻ khuyết tật như trẻ bình thường. Những kỹ xảo đó là: năng lực tri giác và đánh giá bản thân như một nhân cách, kỹ năng hiểu và duy trì tình cảm và mong muốn của riêng mình, kỹ xảo hợp tác, kỹ năng tiếp nhận những quyết định tập thể, đồng cảm và chia xẻ niềm vui, có cảm giác đồng đội, tuân thủ quy định hành vi, không gây xung đột, giáo dục kỹ năng tìm sự hòa hợp (phát triển nhân cách trọn vẹn của trẻ).
27. 2. GIẢM THIỂU HOẶC KHẮC PHỤC TỔN THƯƠNG TRONG PHÁT TRIỂN: Công tác giáo dục điều chỉnh là quá trình giáo dục làm suy giảm hoặc khắc phục những tổn thương khởi phát và khắc phục những rối loạn thứ phát của trẻ có nhu cầu giáo dục đặc biệt ( trẻ khuyết tật).
28. Bài 3. Hai xu hướng và nhiệm vụ giáo dục điều chỉnh • 1. Xu hướng thứ nhất: Quá trình giáo dục điều chỉnh do nhà giáo dục đặc biệt tiến hành với trẻ. Mục đích giáo dục và dạy học cơ bản của công tác này là hình thành ở trẻ quá trình tri giác thế giới xung quanh một cách phù hợp thông qua tương tác mang tính xã hội với người lớn (người thân và giáo viên). Tương tác này là sự giáo dục và dạy học gián tiếp – giao tiếp là điều kiện để tiến hành giáo dục và dạy học. Hình thành ở trẻ phương tiện và phương thức nhận thức thế giới xung quanh, tích lũy kinh nghiệm cá nhân bằng cách lĩnh hội và chiếm lĩnh các phương tiện ký hiệu - biểu trưng quan trọng của xã hội (phi ngôn ngữ, ngôn ngữ và sơ đồ). Học vấn chuyên biệt là điều kiện để trẻ thấm nhuần kinh nghiệm lịch sử xã hội.
29. 2. Nhiệm vụ giáo dục điều chỉnh cho trẻ: Caùc nhieäm vuï chung: • A. • - Hình thaønh caùc hình thöùc giao tieáp tích cöïc vaø haønh vi thích öùng traøn ñaày tình caûm vôùi ngöôøi thaân vaø ngöôøi lôùn. • - Hình thaønh hình aûnh “caùi toâi” - bieåu töôïng veà baûn thaân ôû treû. -Hình thaønh bieåu töôïng veà nhöõng ngöôøi xung quanh treû (“Toâi vaø ngöôøi khaùc”). • - Hình thaønh bieåu töôïng veà theá giôùi ñoà vaät vaø phöông thöùc haønh ñoäng vôùi ñoà vaät moät caùch phuø hôïp (“Toâi vaø theà giôùi xung quanh”). - Hình thaønh phöông thöùc lónh hoäi kinh nghieäm xaõ hoäi - naêng löïc baét chöôùc.
30. b. Nhiệm vụ giáo dục điều chỉnh nhằm giảm thiểu và khắc phục những tổn thương khởi phát và rối loạn thứ phát: • Nhiệm vụ giáo dục này được xác định tùy từng dạng tật. Mỗi dạng khuyết tật (tổn thương khởi phát) gây ra chuỗi rối loạn thứ phát khác nhau. Những trẻ có cùng một dạng tật lại có thể có những rối loạn thứ phát khác nhau, ngược lại trẻ có tật khác nhau lại có cùng một rối loạn thứ phát.
31. c. Các nhiệm vụ của công tác giáo dục điều chỉnh với phụ huynh: • - Hình thành tâm thế sẵn sàng giao tiếp và tương tác tích cực với trẻ. Ở phụ huynh phải có quan hệ thích hợp với trẻ của mình, có quan điểm tích cực trong giáo dục trẻ tại gia đình. Cần chỉ cho người mẹ thấy rằng con họ biết làm nhiều điều. Giúp cho phụ huynh biết quan sát trẻ và rút ra những kết luận từ những quan sát đó. Giúp phụ huynh động viên trẻ, duy trì xúc cảm tích cực của trẻ trong các tình huống chơi và hành động với đồ vật. Hướng dẫn phụ huynh kích thích trẻ hành động theo chỉ dẫn (chỉ dẫn bằng lời phía sau, phía trước và bên cạnh trẻ).
32. - Hướng dẫn phụ huynh các hình thức giao tiếp khác nhau đối vơi trẻ Hướng dẫn phụ huynh tổ chức hoạt động vui chơi và hoạt động với đồ vật. Hình thành năng lực lựa chọn và tổ chức trò chơi cho chính con mình. Hướng dẫn phụ huynh sử dụng các phương tiện giao tiếp khác nhau: tiếng gọi, lời âu yếm, chỉ dẫn bằng cử chỉ và mệnh lệnh thức hành động mô phỏng và hình vẽ biểu trưng (pictogram) ngôn ngữ ngón tay, chữ Braill. Giúp phụ huynh dạy trẻ các phương thức lĩnh hội kinh nghiệm xã hội (hành động cùng nhau, bắt chước, theo chỉ dẫn).
33. Bài 4. Điều kiện của quá trình giáo dục điều chỉnh: ĐIỀU KIỆN 1: Giao tiếp và tương tác phù hợp giữa trẻ và người lớn: ĐIỀU KIỆN 2: Lôi kéo phụ huynh vào quá trình giáo dục ĐIỀU KIỆN 3: Môi trường vật chất mang tính phát triển và môi trường văn hóa xã hội là yếu tố mạnh để làm phong phú sự phát triển của trẻ.
34. ĐIỀU KIỆN 4: Tính hiệu quả của việc giải quyết nhiệm vụ giáo dục điều chỉnh phụ thuộc trực tiếp vào mức độ đào tạo giáo viên giáo dục đặc biệt, những người tham gia vào quá trình giáo dục và dạy trẻ khuyết tật.
35. ĐIỀU KIỆN 5: Tổ chức các giờ học giáo dục điều chỉnh cá nhân.
36. bài 5: QUY TRÌNH GIÁO DỤC ĐIỀU CHỈNH: • Giai đoạn 1: Thắc mắc (nghi vấn về sự phát triển không bình thường của trẻ): • Giai đoạn 2: Chẩn đoán: • Giai đoạn 3: Lập hế hoạch giáo dục điều chỉnh • Giai đoạn 4: Tiến hành và đánh giá kết quả tác động giáo dục điều chỉnh.
37. Bài 6. NGUYÊN TẮC GIÁO DỤC ĐIỀU CHỈNH: • A. NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC CUÛA GIAÙO DUÏC HOÏC MAÀM NON LAØ: • Nguyên tắc 1: Söï thoáng nhaát giöõa quaù trình giaùo duïc vaø daïy hoïc, tính khoa hoïc cuûa noäi dung daïy hoïc, tính nhaéc laïi vaø tính taäp trung cuûa caùc tö lieäu hoïc taäp (chöông trình mang tính xoaùy troân oác);
38. Nguyên tắc 2: Nguyên tắc dạy học phát triển trên quan điểm về vai trò chủ đạo của dạy học trong sự phát triển của trẻ và sự hình thành vùng phát triển gần – nguyên tắc phù hợp với khả năng lứa tuổi của trẻ;
39. Nguyên tắc 3: Nguyên tắc hoạt động, lối tiếp cận nhất định đối với nội dung và việc xây dựng quá trình dạy học có sự kết hợp với hoạt động chủ đạo của lứa tuổi và trong hoạt động đó các cấu trúc tâm lý mới sẽ phát triển. Chính những cấu trúc đó lại quy định sự phát triển nhân cách của trẻ;
40. B. NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA GIÁO DỤC HỌC ĐẶC BIỆT:
41. 1. Nguyên tắc chẩn đoán và điều chỉnh những rối loạn thứ phát trong phát triển. 2. Nguyên tắc tính đến những tổn thương khởi phát và những rối loạn thứ phát trong phát triển của trẻ. 3. Nguyên tắc tiếp cận phát triển cá thể 4. Nguyên tắc điều chỉnh và bù đắp (đón trước, dự phòng, tái thiết-biến đổi) 5. Nguyên tắc thống nhất giữa nhà giáo dục và trẻ khuyết tật (nhiệm vụ giáo dục-mức độ phát triển, rối loạn thực có, giao tiếp phù hợp với trẻ) 6. Nguyên tắc can thiệp sớm.