Văn hóa Hà Nội - Tập 2

pdf

75 trang ngocly 2041

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Văn hóa Hà Nội - Tập 2", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

van_hoa_ha_noi_tap_2.pdf

Nội dung text: Văn hóa Hà Nội - Tập 2

www.100hanoi.com Ban D án Hà N i Tôi YêuVaên hoaù Haø Noäi ® HDINVESTMENT.JSC Đi L 1000 n ăm Th ăng Long – Hà N i Tp 2 Ch u trách nhi m: Đinh Ti n Hoàng | Biên t p: Nông Th Minh Ng c | Hi u ñính: Bùi Quang Tú 2010 4 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Hà N i luôn là m t ñ a danh v ăn hóa, kinh t , chính tr c a c n ưc. Tìm hi u các thông tin v kinh t , v ăn hóa, gi i trí .c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng lp nhân dân. Bên c nh ñó, n ăm 2010 là n ăm quan trng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñi l 1000 n ăm Th ăng Long. Đây là m t c t m c v ăn hóa, l ch s ñưc quan tâm c a c trong và ngoài n ưc. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh h ưng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N ội Tôi Yêu ñưc công ty CP ĐT Hoàng Đt tri n khai th c hi n t tháng 2 n ăm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m v ăn hóa gây ñưc n t ưng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đi L 1000 n ăm Th ăng Long ñang ñ n r t g n, d án c ũng ñang ñi vào giai ñon g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đi L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L , c ũng nh ư nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ng ưi Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra mt nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñin t ñưc t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi vng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñiu thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñưc s ưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñưc nh ng thi u sót. M t s t ư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñưc s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñưc nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d ự án 5 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Mục L ục T Th ăng Long ñ n Hà N i 4 Thành ph sông h 11 Hà N i thu khai thiên l p ñ a 13 Hà Thành thanh l ch 16 Trang ph c ng ưi Hà N i 18 Ti ng Hà N i: Cho ngày nay, cho ngày mai, cho muôn ñi sau 22 Khai bút tân xuân và tranh T t 26 Mâm ng ũ qu ngà y t t 28 Di s n v ăn hóa Th ăng Long - Hà N i ngà y nay 30 Th ăng Long - Hà N i: "N ơi ñô h i tr ng y u ñ b n ph ươ ng t h p" 34 Ngh “ ñ c nh t vô nh ” ñ t Hà Thành 37 Làng c Nghi Tàm, nơi l ưu gi nh ng nét v ăn hóa Th ăng Long 40 “H n” ch phiên ph th 43 Đn T t l i nh bánh t 46 C Đô - "làng h a s ĩ" quê tôi 48 Th y sinh, thú ch ơi c a ng ưi Hà N i 50 Na th k ''nuôi'' ñiu tr ng quân 52 V Tân H i nghe há t chèo Tàu 54 Trên con ñưng ven sông H ng 57 Ngh gi y B ưi 59 Nét trang nhã trong trang ph c ng ưi Hà N i x ưa 61 T Tiêu, làng c bên sông Đáy 65 Ch i cá ñ t Hà thành - thú ch ơi có b dày l ch s 68 Áo dài ph c v n gi v ñ p x ưa 71 Đ mãi là “ng ưi ñ p Tràng An” 73 6 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi T Th ăng Long ñ n Hà N i Sau khi Quang Trung m t, con trai còn nh tu i, nhà Tây S ơn suy y u nhanh chóng vì nhi u nguyên nhân, trong ñó m t ph n chính là do nh ng mâu thu n n i b . Nguy n Ánh, con cháu các chúa Nguy n v n ñã cát c mi n Nam t th i Tr nh- Nguy n phân tranh chia c t ñ t n ưc, ñ n giai ñon này, l i d ng tình th , chuy n sang th ph n công, ñánh l i quân Tây S ơn giành l y ñ t n ưc t ng ph n m t. Ngày 16/6/1802, v i binh khí và s ĩ quan c v n Pháp giúp ñ, hai ñ o th y b tiên phong ca Nguy n Ánh r i Phú Xuân ti n ra B c và ñúng 1 tháng sau, ngày 15/7/1802, quân Nguy n h thành Th ăng Long. Sau khi di t nhà Tây S ơn, Nguy n Ánh lên ngôi Vua, tr thành Hoàng ñ Gia Long, ñã thi hành m t chính sách tr thù r t tàn b o, không ch v i anh em nhà Tây S ơn, mà ngay c v i nh ng danh s ĩ t ng h p tác v i nhà Tây S ơn ch ng xâm l ăng, th ng nht ñ t nưc, c ũng b th ng tay tri t h . Ngô Thì Nh m, m t s ĩ phu B c Hà n i ti ng, ng ưi có công l n trong cu c kháng chi n ch ng quân Thanh và sau ñó ph trách công vi c ngo i giao, góp ph n quan tr ng lo i b nguy c ơ chi n tranh ti p t c, cu i cùng khi Nguy n Ánh lên ngôi, c ũng b b t n c ra ñánh nh c nhã gi a sân V ăn Mi u, ñ l i ñ n ngày nay hai v câu ñ i. Câu c a Đ ng Tr n Th ưng ng o m n, nh nhen, vênh m t x ưng: “Ai công h u, ai khanh t ưng, trung th n ai, ai ñã bi t ai” 7 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Hôm y, Ngô Thì Nh m ñã kh ng khái ñ i l i: “Th chi n qu c, th Xuân thu, g p th i th , th th i v n th ” Nhà nho trung d ũng ñã b ñánh ñ n ch t khi cáng v quê. Đã b ưc lên ngai vàng, nh ưng còn s ph n ng c a nhân dân và nh ng nhân s ĩ trung thành v i nhà Lê c ũ ho c có c m tình v i nhà Tây S ơn m i qua, nên Nguy n Ánh không ñnh ñô Th ăng Long nh ư tr ưc, mà ch n m t n ơi trung ñ xa Hà N i và c ũng xa Sài Gòn-Gia Đnh, ñ l p kinh ñô m i Thu n Hóa ñưc g i b ng cái tên thông d ng là Hu . Tuy không còn là kinh ñô- trung tâm chính tr , quân s , v ăn hóa, nh ưng Th ăng Long v i cái tên m i là Hà N i v n là trung tâm v ăn hóa l n nh t n ưc. Bưc ñ u, v Vua nhà Nguy n th nh t ch ưa dám xóa tên Th ăng Long nh ưng ñã h l nh không ñưc vi t ch Hán Long là r ng, mà ph i vi t ch Long khác nét, ch có ngh ĩa là th nh. Cái tên Th ăng Long có ngh ĩa r t t hào là r ng bay, b xóa ñi không dùng, v i cái lý do Rng là t ưng tr ưng cho Vua, nh ưng nay Vua ñã thiên ñô vào Hu , thì ch Long trong t Th ăng Long c ũng không ñưc vi t là R ng n a. Đy là quy t ñ nh b ưc ñ u c a Vua nhà Nguy n th nh t (Gia Long). Còn ñn ñ i Vua th hai (Minh M ng), thì tên Th ăng Long b xóa h n (t n ăm 1831), thay b ng tên “Hà Ni”, v i cái ngh ĩa bình th ưng ch là thành ph trong sông. 8 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Không ch b ng lòng v i vi c xóa b cái tên Th ăng Long trên danh hi u, mà ngay n ăm 1804, hai n ăm sau khi lên ngôi, vua Gia Long ñã ra l nh phá b Hoàng thành c ũ và n ăm sau, 1805, cho xây ch ng lên thành c ũ m t tòa thành m i theo ki u Vauban c a Pháp, vi quy mô nh h ơn cho t ươ ng x ng v i v trí m t tr n thành không ph i là kinh ñô. Vi c phá thành x ưa ñã t o nên n i ng m ngùi c a bà huy n Thanh Quan ñ ng nhìn “l i xưa xe ng a h n thu th o/ N n c ũ lâu ñài bóng t ch d ươ ng”. Thành Hà N i th i Nguy n hình vuông, m 5 c a: B c, Đông, Tây, Đông Nam, Tây Nam. Ngoài m i c a thành có m t ñon d ươ ng mã thành (còn g i là mang cá) là m t lo i công s g m hai b c t ưng xây vuông góc ñ b o v c a thành phía ngoài. Mi d ươ ng mã thành này l i có m t ngách r ng ch ng 4 m (1 tr ưng), ph i qua c a này m i vào ñưc ca chính. T ngoài ñi vào, ph i qua 2 c u (c u Gi y và c u Đông). Bên trong thành, v trí trung tâm là Đin Kính Thiên. Đin ch m khi vua t Kinh ñô Hu ra B c khi ng giá B c tu n ho c ti p s th n Trung Qu c sang. Tr ưc Đin Kính Thiên có C a Đoan Môn, nhìn th ng ra K ỳ Đài (c t c ) xây n ăm 1812. C t c cao 60 th ưc, b ng g ch g m, g m 3 c p: c p d ưi m i b dài 42m, c p trên cùng m i b 15m. Góc Đông B c có l u T ĩnh B c, sau chuy n thành nhà giam. Phía Nam (c nh v ưn hoa Chí Linh bây gi ) có chu ng voi và ao t m. Phía Đông là Dinh quan T ng ñ c, Đ ñ c, Tu n ph . Phía Tây là Dinh quan B chánh và các kho v ũ khí, l ươ ng th c. Ri rác trong thành có nhi u nhà tranh dùng làm tr i lính. Do không còn là kinh ñô, nên thành Hà N i th i Nguy n ñã không còn v l ng l y nh ư các tri u vua tr ưc. Ch có m t x ưng ñúc ti n l n, ñ t t i trung tâm thành ph , g i là l c B o Tuy n, v i c ơ s s n xu t chính là m t Tràng, nên g i là Tràng ti n trong ngôn ng dân gian. Khu v c V ăn Mi u-Qu c T Giám t tr ưc v n là n ơi t h i, tr h c c a gi i nho sinh. Đu th i T Đ c, dân s t i l p bên H V ăn phía tr ưc V ăn Mi u m t quán tr h c, gi là Quán Anh Đ. Ca dao có câu hát: Ym tr ng vã n ưc V ăn H / Vã ñi vã l i, anh ñ yêu th ươ ng. Dưi th i Nguy n, kinh ñô ñã chuy n vào Phú Xuân (Hu ) nên các k ỳ thi ti n s ĩ không t ch c Th ăng Long n a. Tr ưng thi Hà N i ch m cho các k ỳ thi tuy n c nhân. 9 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Tr ưng thi Hà N i ñưc l p t th i Minh M ng (1837) có di n tích r ng 20 m u 3 sào 4 th ưc 3 t c 5 phân ñ t t i thôn Bích L ưu, huy n Th X ươ ng, nay là khuôn viên Th ư vi n Qu c gia thu c qu n Hoàn Ki m- còn có tên g i là Tràng Thi. Kỳ thi cu i cùng vào n ăm 1879. T n ăm 1882, s ĩ t Hà N i ph i xu ng thi H ươ ng Nam Đnh, b i Hà N i ñã b tri u ñình ký làm nh ưng ñ a cho Pháp. Su t m 10 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Thành ph sông h Nét ña lý ñ c tr ưng t ngàn x ưa c a Hà N i là thành ph sông h . Đ t Hà N i là ñt bãi do phù sa sông H ng b i ñ p mà nên. Nh ưng s b i ñ p qua ngàn v n n ăm y ñã di n ra không ñơ n gi n Rng r m - ñm l y Theo tài li u c a y ban Nghiên c u dao ñ ng m c n ưc ñ i d ươ ng th gi i, cách nay bn nghìn n ăm, n ưc bi n cao trên 3,5m so v i m c n ưc bi n hi n nay, nh ưng ch m t nghìn n ăm sau, m c n ưc l i xu ng th p d ưi m c n ưc bi n hi n nay 3m. Trong "Tang th ươ ng ng u l c", Ph m Đình H và Nguy n Án ñã vi t: "Th ươ ng h i bi n vi tang ñin" - bi n xanh bi n thành bãi dâu xanh. N ưc bi n không gi nguyên m t mc; ñ t có lúc nâng lên, s t xu ng. Bi n lui và sông b i tích phù sa, v nh bi n Hà N i cn d n: xu t hi n nh ng d i ñ t và nh ng ñ m l y. Có ñm l y nên có cá s u, thung lu ng, rùa, gi i Rùa vàng th i Th c Phán và th i Lê Li. Hi n h G ươ m v n còn loài rùa quý. Cá s u còn sót b n sông H ng h i th k XIII, khi n vua Tr n sai Hàn Thuyên so n "V ăn t cá s u". Có ñt nên c cây m c thành r ng r m v i nhi u thú d . Chính s còn chép rành rành: voi r ng v Tây H th i Lý, h r ng v qu n quanh khu v c chùa Diên H u th i Lê. Các cu c khai qu t D c Tú, Tiên H i ( Đông Anh), V ĩnh Ninh, V ăn Đin (Thanh Trì) ñã tìm th y nhi u r ăng voi, nanh h , g c h ươ u, r ăng l n lòi có tu i 3.000 - 4.000 n ăm. Rng bàng Yên Thái là m t trong "Tây h bát c nh" th i Lê; r ng g t m gi a bán ñ o h Tây; r ng tre ngà vi n m t d i sông Tô và r ng n a ñ n Voi Ph c thì s c ũ c ũng còn ghi l i. Và nh ng tên ñt c : B Đ , Gia Lâm (r ng ña), Du Lâm (r ng dâu da), Mai Lâm 11 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi (r ng m ơ, r i c Mai Đ ng, B ch Mai, Hoàng Mai, H ng Mai, T ươ ng Mai), V ăn Lâm, Tr ưng Lâm, Đông Ngàn toàn là r ng xanh t t. Ch ng tích rõ nh t c a th i k ỳ r ng r m - ñm l y Hà N i c là nh ng d i than bùn x p lp d ưi lòng ñt. Than bùn D ch V ng (C u Gi y) có ch dày t i 4m, n m ñ cao x p x m c n ưc bi n tr xu ng. M than bùn L Khê ( Đông Anh) ch y dài t i vài kilômét. Có r ng r m, ñ m l y c ng v i ñ ng ñ t và giông t thì m i có than bùn. Ph lên trên càng nh d n t i ñt th t. Di tích c a ñ i s ng con ng ưi n m l p ñ t này. Thành ph sông h Nét ña lý ñ c tr ưng t ngàn x ưa c a Hà N i ñó là thành ph sông h . Đ t Hà N i là ñt bãi do phù sa sông H ng b i ñ p mà nên. Nh ưng s b i ñ p qua ngàn v n n ăm y ñã di n ra không ñơ n gi n: có ñ i s ng du ñãng t nhiên c a nh ng con sông ñ ng b ng - chúng ñi dòng, và có s can thi p c a con ng ưi. Th c Phán ñ p l ũy thành C Loa cũng là ñp ñê phòng l t. Theo c s Trung Hoa thì h i ñ u Công nguyên, huy n Phong Khê (nay g m c ñ t huy n Đông Anh) ñã có ñê. Đê làm cho quá trình b i t t nhiên b ng ăn l i t ng ph n. Nh ng l n ñ i dòng c a sông H ng ñã ñ l i nhi u h hình móng ng a hay nh ng d i ñm k ti p xen k v i nh ng d i cát c a dòng sông c ũ. Xem các b n ñ Hà N i t thi xa x ưa cho ñn gi a th k tr ưc, thì th y lãnh th c a nó là m t vùng ñm l y, n a ñ t n a n ưc. Quy ho ch Hà N i c là tuân theo và thích ng ñ n m c t i ña cái hình th t nhiên sông h ñó. Ph n lãnh th ch y u c a kinh thành x ưa là ph n ñ t b i, ñưc bao b c b i sông H ng phía B c và phía Đông, sông Tô L ch, sông Kim Ng ưu phía Tây và phía Nam. Lũy b c ngoài là thành mà c ũng là ñê, ñưng giao thông (La Thành). Sông h Hà N i va là ngu n n ưc dùng trong sinh ho t, là h th ng th y l i và giao thông truy n th ng, và c ũng là nh ng yu t ña lý ñưc dùng làm nguyên lý s ơ kh i ch ñ o vi c quy t xóm làng, ph ph ưng và thành l ũy phòng v . Sông H ng, sông Tô là nh ng tr c ch ñ o; h Tây, h G ươ m là nh ng ñim trung tâm, ñ t ñó t a ra "ph gi ăng mc c i, ñưng quanh bàn c ". Su t m 12 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Hà N i thu khai thiên l p ñ a Hà N i, m t ñ a ñim phía d ưi ngã ba sông H ng và sông Đung, ch là tên m i ñ t t n ăm 1831. Tr ưc ñó, trong su t th i gian dài h ơn 800 n ăm, mi n Hà N i mang m t tên g i ñ p là Th ăng Long. Đt ñai Hà N i sinh thành g n li n v i s hình thành mi n châu th B c B - quê h ươ ng bu i bình minh c a dân t c. S hình thành châu th là c quá trình lâu dài, tr i qua nhi u giai ñon bi n hóa c nh quan khác nhau, t lúc còn là v nh bi n, chuy n qua vùng tr ũng ñm l y, r i m i ñ n ñ ng b ng. Mi n võng Hà N i Tam giác châu th B c B có hình cái ph u b ñôi v i b m t nghiêng t Tây - B c xu ng Đông - Nam. M t c t ngang c a nó gi ng nh ư m t chi c võng, vùng tr c gi a th p hơn hai bên rìa. D ng võng này không ch là hình d ng trên b m t, mà còn ph n ánh dáng d p c a c u trúc móng t n 30 - 40 km d ưi sâu mà ngành ña - v t lý ñã xác ñnh ñưc. B i v y, ng ưi ta g i mi n tr ũng châu th này là mi n võng Hà N i. Mi n võng Hà N i là m t vùng r t ñ ng v m t ñ a ch t ki n t o, vì nó n m trong vùng xung y u c a v Trái ñ t. V Trái ñ t ñây không nh ng m ng h ơn các n ơi khác, mà còn b nh ng ñ t gãy sâu chia c t. Hinh dáng nh ng ñưng ñ t gãy này gi ng nh ư nh ng ñưng khâu li n, nên gi i chuyên môn g i chúng là ñưng khâu. Ngoài các ñt gãy d c, còn có nhi u ñ t gãy ngang chia c t mi n võng Hà N i, nên nó có d ng b c thang - các bc cao n m phía tây - b c và các b c th p n m phía ñông - nam. Do n m ñúng trên tr c c a m t vùng xung y u, cho nên lãnh th Hà N i là vùng có cưng ñ chuy n ñ ng l n c a v Trái ñ t. T i ñây, các ho t ñ ng ki n t o l n t ng 13 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi di n ra m nh m trong su t quá trình ña ch t t hàng tr ăm tri u n ăm v tr ưc và v n còn ñang ti p di n. Các ñt gãy sâu sông H ng, sông Ch y c t qua Hà N i là nh ng ñưng xung y u ñã gây ra nh ng tr n ñ ng ñ t m nh. Biên niên s ñã ghi l i nhi u l n ñ ng ñ t t i Th ăng Long: ñng ñt n ăm 1016; n ăm 1017, ñin Càn Nguyên s p ñ ; n ăm 1284, ñ t Th nh Quang, Xã Đàn n t toác; gi a nh ng n ăm kháng chi n ch ng Nguyên - Mông (1277, 1278, 1285), có nhi u tr n ñ ng ñ t m nh làm cho núi l , ñ t n t, bia ñá tháp Báo Thiên gãy làm ñôi. Trong th k XX, Hà N i nhi u l n x y ra ñ ng ñ t c p 6 và hai l n ñ ng ñ t cp 7. M t ñ t xu t hi n nh ng khe n t sâu theo h ưng Tây B c - Đông Nam, trùng v i hưng sông H ng và c ũng là h ưng các ñ t gãy sâu trong v Trái ñ t. Mt ñiu d nh n th y khi nhìn vào b n ñ d th ưng tr ng l c vùng Hà N i, do các nhà ña - v t lý l p, là hình d ng thon, h ơi kéo dài và nhô cao c a móng c u trúc sâu mi n võng Hà N i. Chúng gi ng hình nh ng con r ng ñang u n khúc m m m i. Đó là nh ng nơi v Trái ñ t m ng h ơn n ơi khác, ch dày kho ng 30 - 40 km. M i l n r ng qu y l ưng là mt l n ñ ng ñ t. L ưng r ng chính là nh ng ñưng ñ ng m c khép kín, bi u hi n nh ng di d th ưng, vì tr ng l c ñá t ăng m nh do s xâm nh p c a các v t ch t nóng ch y dưi v Trái ñ t. Vnh bi n Hà N i Đu k Đ tam, cách nay kho ng 50 tri u n ăm, mi n võng Hà N i, các ñ t gãy sâu l i ho t ñ ng m nh, t o thành m t máng tr ũng n t trên n n võng tr ưc ñó. Vì v y, các nhà ña ch t g i ñây là máng tr ũng ch ng g i. Các vùng ñi núi hai bên thì l i ñưc nâng cao lên và b xói mòn. V t ch t trôi theo n ưc ch y l p d n vào ñưng máng, h t l p này ñn l p khác, dày t 1.000 ñ n 2.000m. 14 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Lúc ñu, do v n ñ ng s t lún m nh m máng ñi ñôi v i v n ñ ng t o s ơn hai bên, vt ch t xói mòn m nh g m toàn b cu i s i. Chúng trôi theo dòng n ưc xu ng, tích t ñáy máng. V sau, v n ñ ng y u d n, các dòng ch y tr nên êm ñm h ơn, vì v y, các lp tr m tích g m toàn nh ng h t nh m n. Sau n a là th i k ỳ t ươ ng ñi bình n, ñiu ki n t t ñ tích t than và d u m . Có nh ng th i k ỳ bi n ti n vào ñng b ng, nên ng ưi ta g i là V nh Hà N i ho c Phá Hà N i. Sang k Đ t , giai ñon s m cách nay kho ng 1 tri u ñ n 30 v n n ăm, bi n rút kh i ñng b ng, ñ c bi t nh ng n ơi có kh i nâng lên, trong ñó có vùng Hà N i. Tr m tích lc ñ a thay th tr m tích bi n, ñ ng b ng b i tích hình thành. H th ng sông H ng v n chuy n phù sa b i ñ p lên trên tr m tích bi n. góc gi a g sông H ng và g sông Đung, ng ưi ta th y vô s v t tích nh ng dòng sông c , ch ng t s phân nhánh r t nhi u c a sông H ng ñ t o nên tam giác châu th Bc B . Do ñó, trong các l khoan vùng tr ũng, ng ưi ta th y cu i s i xen v i ñ t ñ ph lên trên tr m tích bi n dày t i 150m nm sâu d ưi b m t ñ ng b ng hi n nay kho ng 50m. Ti p ñ n, kho ng 30 v n n ăm tr ưc, bi n l i ti n, trùm ph lên ñng b ng, ñ l i nh ng tng sét cao lanh, sét cát m n ch a di tích các sinh v t c a vùng bi n ven b . Trong l khoan Gia Lâm (cách sông H ng 2,5km), trong t ng dày 50m c a tr m tích, ng ưi ta th y rõ hai l p: l p d ưi tr m tích sét nh h ơn. Điu ñó ch ng t r ng, có hai giai ñon ho t ñ ng c a sông H ng, m i giai ñon ñ u có b ưc chuy n ti p t lúc sông ch y nhanh d d i, khi s i cát thô l ng ñng, ñ n lúc sông ch y t ươ ng ñi êm ñm v i s n ph m h t sét m n l ng ñ ng. Còn t i l khoan C u Gi y (trong khu v c Đ i h c S ư ph m) v i ñ sâu 48,9m, ng ưi ta th y m t l p cát và bùn dày t i 20m; nói lên khá rõ quá trình hình thành tr m tích giác châu. Xem xét ña t ng các l khoan trên, có th th y rõ quy lu t: bao gi c ũng có m t t ng si cát thô n m phía d ưi - ñó là lòng sông c ; phía trên là nh ng t ng ñ t có h t nh dn ñ n m n, ch a nhi u ch t h u c ơ, ñc tr ưng cho tr m tích ñ m h . Trong m t c t ñ a tng, nh p tr m tích nh ư trên có th l p ñi l p l i, ph thu c vào c ưng ñ ho t ñ ng c a sông H ng m i th i k ỳ. T ng tr m tích h t m n ch a sét ph bi n trên b m t các bãi bi nói lên giai ñon bi n ti n cu i cùng cách nay trên 1 v n n ăm. Su t m 15 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Hà Thành thanh l ch Ng ưi Th ăng Long - Hà N i s m hình thành m t t ư ch t t t ñ p ñ y ch t lãng m n: yêu nưc ñ n trung kiên, th ươ ng ng ưi h ơn c th ươ ng thân, nhân ái bao dung trong c vinh ln suy, tr ng ngh ĩa tr ng tài, ham h c s m thành danh, nho nhã l ngh ĩa gia giáo trong ng x , thanh tao trong th ưng ngo n, tinh t trong các sinh ho t t tinh th n ñ n v t ch t: th m th ơ v ăn, th m nh c h a, ñ i m chè r ưu, th ưng ngo n c nh ñ p, tinh t trong m th c, tao nhã trong h i h a, trang ph c, ki n trúc Th t v y, nét thanh l ch c a Th ăng Long - Hà N i ñã có t xa x ưa, t th i các vua Lý kh i nghi p Nét thanh l ch y ñã t n t i hàng ngàn n ăm nay trên nh ng ñ ng d ng mà các cu c kh o c v Hoàng thành Th ăng Long tìm ñưc t i khu v c ñ nh xây nhà Qu c h i. "Ch ng th ơm c ũng th hoa nhài Du không thanh l ch, c ũng ng ưi Tràng An". Ng ưi Tràng An thanh l ch t v t d ng, áo qu n ñn n p ăn, n p ngh ĩ, cách ñ i nhân x th . Sau khi có m t cu c thay ñ i "tân th i" v qu n áo, các bà, các ch Hà N i không m c m ba m b y mà th ưng là dùng hai áo dài: áo bên ngoài màu th m b ng nhung, b ng gm, áo bên trong m ng màu nh t h ơn ho c màu ph n h ng. Áo dài Hà N i không khiêm nh ưng màu tím nh ư Hu nh ưng ñ ñ l ng l y, kiêu sa c a nhung the, g m vóc ñt c ñô. 16 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Con gái Hà N i x ưa nói kh , ñi nh . Tuy d , vâng không ng t b ng con gái Hu nh ưng vn gi ñ nét e l c a ñ t kinh k ỳ b c nh t. Cô gái Hà Thành con nhà lành, gi gìn ý t t dáng ñi, ñiu ng i, n c ưi, ánh m t, Các c ông Hà N i x ưa m ũ ph t, ba-toong, c t cách con nhà t b ưc ñi ch m rãi ñn dáng ng i ung dung, u ng chè, u ng r ưu nh n nha. Ngay c các th ư sinh ng ưi Hà N i nhi u khi ch là "nh t b ", nh ưng luôn t ươ m t t và không bao gi m t ñi phong thái hào hoa, phong nhã. Chè u ng ñ m, r ưu u ng ñ chén, ng ưi Th ăng Long - Hà N i không quá sa ñà. Cái mc th ưc y th t ñ y ñ trong các món ăn ñ c s n Hà Thành. Ph Hà N i không ng t quá, không m n quá. Bánh cu n Thanh Trì v a ñ ñ m ng, ñ d o, ñ giòn v i n ưc ch m cà cu ng v a ñ ñ th ơm. Ng ưi Hà N i ñưc h ưng tinh hoa c a tr ăm mi n ñ v , c a b n ph ươ ng ñư a t i. Cái thanh l ch c a chí s ĩ B c Hà là còn m t t m áo l a, ra ñưng còn nho nhã; còn m t ñ ng trong túi là không ñ mâm c ơm ñãi khách ph i ñ m b c. Tr ưc ti n b c, v n may, ng ưi Hà N i th ưng ki m ch ñưc nh ng tham v ng có th d làm cho con ng ưi m t nhân cách. Ng ưi Hà N i không ch phù "th nh" mà phù c "suy". Hon n n c a b n bè, trong ho n n n c a giang san bi t bao th h tr trai Th ñô ñã lên ñưng c u n ưc. Ng ưi Hà N i coi h c hành là quan tr ng b c nh t. Các tài n ăng, các nhà khoa h c l n ca Hà N i th ưng chi m t l cao trong các k ỳ khoa b ng. Hát ca trù (x ưa là hát ñào ph Khâm Thiên) c ũng là m t trong nh ng thú vui tao nhã ca nh ng ñ ng mày râu. Hái l c ñ u xuân, th p h ươ ng cúng gi , cúng Giao th a, chúc tng nhau, kiêng k gi gìn trong nh ng ngày l T t, ñi ñ n chùa, ñu là nh ng sinh ho t tâm linh ñy tính thi n c a ng ưi Hà N i c ũng nh ư c a nhi u t nh, thành trong c nưc./. Su t m 17 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Trang ph c ng ưi Hà N i Trong kho tàng v ăn hóa dân gian có câu ng n ng " ăn B c, m c Kinh", ñ ch nét ñ p ca ng ưi kinh ñô Th ăng Long t x ưa ñn nay qua trang ph c mang ñ m d u n Hà thành c kính, thanh l ch. Ch ng c khoa h c cho th y ng ưi Hà N i bi t cách ăn m c ñ p t th i Hùng V ươ ng. Nhìn vào nh ng hình trang trí trên tr ng ñ ng C Loa ( ñào ñưc trong lòng ñt C Loa, Đông Anh - Hà N i) ñã có th hình dung ñưc ng ưi Hà N i khi ñó trong trang ph c ngày h i: ñ u ñ i m ũ có g n lông chim, qu n áo c ũng làm b ng long chim. C ũng có th ñó là hình nh ng chi n binh ñang c m v ũ khí, trên v ũ khí l i ñưc c m lông chim vì chim dưng nh ư là v t t c a c ng ñ ng ng ưi Vi t c khi ñó, hình nh này ñưc miêu t ñáng yêu và ph bi n trên tr ng ñ ng. C ũng có c nh ñôi trai gái giã g o, ng ưi con trai ñưc miêu t nh ư m c kh ch không ph i m c áp ngày h i. Hình nh trang ph c còn ñưc th hi n h t s c s ng ñ ng và duyên dáng n ơi t ưng ng ưi ph n kh c h a trên cán dao g ăn th i này: m c áo ch n, bó g n l ưng ong, váy dài ch m gót, có nhi u hoa văn ñp trên váy áo, th t l ưng ngang hông, ñu ñ i m ũ cao, th t d i ngang trán. Trài qua hàng nghìn n ăm, cách ăn m c c a ng ưi Hà N i c ũng có s thay ñ i theo m i th i ñ i, nh ưng v n gi ñưc nét thanh l ch. Trong các tri u ñ i phong ki n, có th có s phân bit gi a t ng l p vua, quan và dân chúng. Nam gi i thu c t ng l p bình dân trong trang ph c lao ñ ng th ưng ngày, có th v n là ñóng kh , phù h p v i s n xu t c ũng nh ư th i ti t nóng m. N gi i m c váy cho ñ n th i Minh M ng. Có th nói trang ph c bình dân không có s thay ñ i nhi u su t g n hai ngàn n ăm. T ng l p quý t c kinh ñô 18 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Th ăng Long - Đông Đô thì trang ph c khá c u k ỳ và ñưc ghi chép r t k càng trong s sách, ví d : Vào th i Lý, n ăm Canh Thìn (1040), vua xu ng chi u phát h t g m vóc trong kho ra ñ may áo ban cho các quan, t ng ũ ph m tr lên thì áo bào b ng vóc. ( Đ i Vi t S ký toàn th ư. B n k , quy n th hai, k nhà Lý). Vào th i Tr n, n ăm H ưng Long th tám (1300), quy ñ nh ki u m ũ áo: Quan v ăn thì ñi mũ ch ñinh màu ñen, t ng quan thì ñi m ũ toàn hoa màu xanh v n nh ư quy ch c ũ, ng tay áo c a các quan v ăn võ r ng 9 t c ñ n 1 th ưc 2 t c. Các quan v ăn võ không ñưc mc xiêm, t ng quan không ñưc m c th ưng (m ũ toàn hoa xanh có 2 vòng vàng ñính vào hai bên - Đi Vi t S ký toàn th ư, b n k , quy n th n ăm, k nhà Tr n). T th i Lê v sau, trang ph c quý t c có quy ñ nh ch t ch h ơn d a trên ph m hàm: Các quan v ăn võ t nh t ph m ñ n tam ph m thì áo: xuân, h dùng sa tàu; thu, ñông dùng ñon tàu; ñu màu huy n; kh ăn: hàng v ăn thì hai tao (vòng), hàng võ thì m t tao. Các quan t ph m thì áo ñưc dùng sa và ñon nh ưng b ng hàng ta. Các th n i giám kh ăn binh ñinh, sau ñi làm kh ăn l c l ăng. Các quan v ăn võ và n i giám, ñưc sung vào ch p s, khi hành l và làm vi c ñ u m c áo thanh cát và ñi m ũ sa thâm. Quan v ăn khi vào hu N i các c ũng v y. Ng ưi Hà N i còn truy n t ng nhau nhi u ca dao, t c ng ñ ng i ca v ñ p con ng ưi ñưc qu n áo tôn thêm g p b i. V ñ p c a m t ng ưi ph n ph i là: "Kh ăng nhung v n tóc cho v a Đi giày mõm nhái, ñeo hoa cánh bèo. Qu n thâm l ĩnh B ưi c p ñiu Ht vàng qu n c ra chi u giàu sang". 19 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi V ñ p c a các công t con nhà giàu th dân c ũng ñã có tiêu chí m t th i: "Th y anh áo l ưt xênh xang, Đng h qu quít, nh n vàng ñeo tay, Cái ô l c so n c m tay, Cái kh ăn x p n p, cái dây l ưng ñiu". Hay: "Giày ban bóng láng nu t nà, Kh ăn x p ch nh t, qu n là n p t ư". Ng ưi Hà N i th i c n ñ i r t chú ý ñ n cách ăn m c. Khâu ñu tiên là ch n l a ch t li u c a qu n áo. Ch t li u may áo ưa chu ng, lúc ñó là the mà ph i là the d t b ng t ơ tm, d t th ưa, nhu m thâm, th ưng là the làng La C . Ch t li u may qu n c a n là l ĩnh làng B ưi m i là hàng t t nh t, s i m n, m t bóng. Qu n c a nam gi i là l a tr ng làng C Đô. Ngoài ra, m t s ch t li u v i cao c p c ũng hay ñưc dùng nh ư: sa, xuy n, b ăng, là, x i, ñũ i, nhi u ñ u là s n ph m c a các làng ngh Hà N i hay các t nh lân c n sn xu t. M t s hàng ñc bi t h ơn dành cho v ươ ng h u là ñon, g m, vóc, Th dân các ph ngh , buôn bán, lao ñ ng thì ưa qu n áo màu thâm, tr ng và nâu. Qu n áo nu m b ng c nâu v a b n màu v a b n s i. Ph ưng Đ ng Lâm có ngh nhu m v i nâu n i ti ng. Thi u n m i l n thích nhu m màu nâu non ñ tôn thêm v ñp n ưc da tr ng ng n. Các ông bà thì thích nhu m màu ti t dê. Ph ưng Hàng Đào l i có ngh nhu m ñiu. Th may Hà thành r t khéo tay, th hi n nh ng ki u áo qu n, áo t thân (4 thân) là mt trong nh ng lo i áo ph n c nh t mà nay ñưc bi t. Khi m c, ng ưi ta còn có th t lưng bao xanh duyên dáng kèm theo. M t vài tr ưng h p th c d ng h ơn, ng ưi ta th t mt cái "ru t t ưng: thay cho th t l ưng ñ ñ ng ti n và các th l t v t. M t s ng ưi còn ñeo bên c nh th t l ưng m t chi c xà tích b ng b c ñ ng vôi ăn tr u. Có khi áo t thân còn thêm m t v t ñ cài khuy, th ưng là 5 khuy. Bên trong áo t thân là y m tr ng, y m ñào. Đáng chú ý nh t trong trang ph c ph n là nh ng tà áo dài. Áo dài có t bao gi c ũng khó xác ñnh, có th ñã h ơn tr ăm n ăm, nh ưng ngày nay tr thành trang ph c ñ p nh t, tiêu bi u cho cách ăn m c ñ m ñà tính dân t c c a ph n Vi t Nam. T i nhi u ho t ñng ñ i ngo i c a ñ t n ưc, áo dài tr thành l ph c không th thi u ñưc. 20 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Có th chi c áo dài Hu cùng v i chi c nón lá Hu chóp nh n du nh p ra Hà N i t lâu, nh ưng ch ñ n n a ñ u th k XX, áo dài m i ñưc ng ưi Hà N i ti p nh n và c i ti n nhi u. Áo dài c ũng t ñó tr thành trang ph c g n bó v i ph n th ñô. Nam gi i m c áo có 5 thân, cài khuy t t ch hay khuy ñ ng, khuy b c, khuy ng c. Mùa ñông thì c nam và n th ưng dùng áo bông. Hà N i trong n a ñ u th k XX có nh ng ph n i ti ng v bán v i nh ư Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng V i. Các ph may qu n áo n i ti ng là Hàng Tr ng, Hàng Gai. Bên c nh trang ph c, s thanh l ch c a ng ưi Hà Ni còn th hi n nón m ũ ñ i ñ u. Đp nh t là nón làng Chuông, nh ưng b quai thao làm duyên cho nón l i ñưc làng Tri u Khúc d t. Vì th , có câu ca: "Hà N i thì t t quai tua, Có hai con b ưm ñ u v a xung quanh". Còn có nón m n gi i, nón tam giang dành cho ông già, nón lá cho con nhà giàu, nón lá sen cho tr con, nón ba t m. Sau này, nhi u lo i m ũ c ũng theo v ăn minh ph ươ ng Tây vào Hà N i. Có m ũ cát, m ũ l ưi trai, m ũ ph t, m ũ n i, V mùa ñông, v duyên dáng c a nam thanh n tú còn ñưc tô ñim thêm các loi kh ăn ñi ñ u hay qu n c . Có khi là kh ăn nhi u hay kh ăn nhung có thêm m t ñon ñ n tóc bng v i ñ v n quanh ñ u. Sau này, các thi u n Hà N i th ưng có chi c kh ăn san mng qu n h quanh c ñ làm ñp nhi u h ơn là ñ m. Nam gi i có lo i kh ăn ñ u rìu hay kh ăn x p. Bên c nh vi c ñi giày sau này, còn ph bi n h ơn c là các lo i gu c tre, gu c g , dép quai ngang, dép m ũ cong hình lá ñ. Trong nh ng n ăm ñ u th k XXI, ngoài nh ng trang ph c ñã tr thành l ph c c a c nưc nh ư áo dài cho ph n , áo vest, s ơ mi, qu n Tây cho nam gi i, ng ưi Hà N i còn sáng t o ra muôn vàn m t qu n áo m i thích h p v i m i t ng l p nhân dân và c ũng ch u nh h ưng c a th i trang qu c t . Hà N i ñã tr thành 1 trong 2 trung tâm thi t k và bi u di n th i trang l n nh t n ưc. Su t m 21 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Ti ng Hà N i - Cho ngày nay, cho ngày mai, cho muôn ñi sau Chúng ta ñang ti n r t g n t i m c k ni m 1000 n ăm Th ăng Long - Hà N i. Có l có r t ít thành ph l n trên th gi i có l ch s t i m t ngàn tu i nh ư th ñô Hà N i. Và c ũng r t ít th ñô có nhi u b ưc th ăng tr m, n ch a nhi u nét v ăn hoá ñ c ñáo nh ư thành ph c kính này. Trong ñó, ngôn ng - mà nói c th h ơn là l i ăn ti ng nói - c a ng ưi Hà Ni x ưa và nay là m t y u t làm nên v ăn hoá, tinh hoa ñc s c c a v ăn hi n Vi t Nam. Vy ti ng Hà N i hôm qua th nào và hôm nay ra sao? Cái c u n i gi a truy n th ng và hi n ñ i có gi ñưc trong câu ca dao c a mi ng ñ t Hà Thành: Ch ng th ơm c ũng th hoa lài / D u không thanh l ch c ũng ng ưi Tràng An? Ph ươ ng ng Hà N i: Có hay không? Ph ươ ng ng , là bi n th c a ngôn ng toàn dân m t ñ a ph ươ ng, m t vùng ñt c th . Qu c gia nào c ũng có nhi u ph ươ ng ng . Vi t Nam, các nhà chuyên môn ñã chia ra 3 vùng chính: Ph ươ ng ng B c B , ph ươ ng ng Trung B , ph ươ ng ng Nam B . V y n u nói ph ươ ng ng Hà N i là ta ñã ti p t c phân nhánh ph ươ ng ng B c B , vì Hà N i cũng ch là m t ñ a danh (dù là ña danh ñ c bi t) c a B c B mà thôi. Nh ưng chính ñiu khác bi t này mà nhi u nhà ngôn ng ch th a nh n ti ng Hà N i là m t “siêu ph ươ ng ng ” do tính ña d ng, t ng hoà c a nó. Là Th ñô, Th ăng Long - Hà N i h i ñ các y u t c a tr ăm vùng ñt n ưc : con ng ưi, phong t c, s thích, ti ng nói Phn hoa th nh t Long Thành / Ph gi ăng m c c i, ñưng quanh bàn c (ca dao). Cái hay, cái ñp (và d ĩ nhiên c cái d ) muôn n ơi ñu có th tìm th y ñây. 22 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Đc tr ưng c a Kinh thành Th ăng Long x ưa là ñc tr ưng c a m t ñô th th ươ ng nghi p và th công nghi p. Mà v th ươ ng nghi p, Th ăng Long - K Ch là m t trung tâm th ươ ng mi s m u t v i “ba m ươ i sáu ph ph ưng”. Ba m ươ i sáu ph , nh ưng có c tr ăm ph “hàng” l n nh (m t hàng là m t s n ph m ñ c thù): Hàng Bu m, Hàng Cháo, Hàng Chi u, Hàng Khoai, Hàng M m, Hàng Thùng Và v th công nghi p, h ơn m t tr ăm làng ngh tr i dài t n i ñô ra ngo i ô ñã làm nên b c tranh ña d ng vào lo i b c nh t ca n n s n xu t t c p, t túc: Dt v i, t ơ l a Nghi Tàm, B ưi; Đúc ñ ng Ng ũ Xã; Rèn Mai D ch; Tranh Hàng Tr ng; G m Bát Tràng; R ưu K M ơ; Bánh cu n Thanh Trì; C m Vòng; Trái cây Xuân Đnh; Đào Nh t Tân; Qu t Nghi Tàm; Hoa Ng c Hà; Rau th ơm Láng; v. v. Chính s phong phú c a làng ngh ñã t o nên l p t v ng ña d ng nhi u màu trong giao l ưu và thông th ươ ng buôn bán, v i ña th Kinh thành Th ăng Long x ưa “trên b n d ưi thuy n”. S khác bi t v m t ph ươ ng ng ñưc c ăn c vào nhi u y u t : gi ng nói (ng âm), vn t v ng và cách nói n ăng, ng x trong giao ti p riêng (so v i ngôn ng toàn dân). Mà ng x mu n chu n, mu n hay ph i qua ti p xúc, va ch m. Đ t và ng ưi Th ăng Long tr ăm hình nghìn v . Chính th c t ñó ñã ñiu ch nh làm cho ti ng nói c a ng ưi x Kinh Bc tr thành tiêu bi u, m u m c và r t giàu truy n th ng v ăn hoá. Hay nh ư ti ng Hà N i Rt nhi u du khách th p phươ ng (k c du khách ngo i qu c) ñ u nh n ñ nh : Cùng v i nét ñp ngo i hình (hình th , trang ph c ), gi ng nói ng ưi Hà N i có m t gi ng nói r t quy n r ũ. Nghe ti ng nói, ng ưi ta c m nh n các thi u n Hà thành nh nhàng, d th ươ ng, ñáng yêu h ơn. Không ch c n ng nh ư ti ng mi n Trung, c ũng không khác bi t quá xa v t ng ( ñ n m c khó nghe) nh ư m t vài n ơi khác, ti ng Hà N i phát âm “chu n” h ơn. C u trúc âm ti t ti ng Hà N i h p v i ti ng Vi t chu n, có ñ y ñ 6 thanh ñiu (không, huy n, s c, h i ngã n ng, ch thi u 3 âm qu t l ưi là [r], [s], [tr])) ñã giúp cho m i ng ưi các n ơi khác ñn d nghe, d hi u. Nh ưng trong cái “d th ươ ng” c n có, thì ch t gi ng ch gi m t v trí nh t ñ nh. Cái quan tr ng gây thi n c m nh t ñ i v i ng ưi nghe là cách nói n ăng, ng x h p lí c a ng ưi ñ i tho i trong các b i c nh giao ti p khác nhau. Cũng là m t hành vi cám ơn, nh ưng lúc nào nói “cho tôi xin”, “tôi cám ơn”, “không dám, anh chu ñáo quá”, là m t v n ñ c a phong cách. Ng ưi Hà N i t x ưa ñã r t l ch lãm trong ăn nói, th ưa g i. Trong các sách v phong t c Hà N i, ta th y cách nói n ăng c a mi t ng l p có khác nhau: gia ñình Nho phong gia giáo, gia ñình giàu có t ng l p trên, ñi t ưng buôn bán A. G. Haudricourt m t h c gi ng ưi Pháp chuyên gia nghiên c u v ti ng Vi t ñã r t chí lí khi nói r ng “N n t ng ngôn ng m t c ng ñ ng hình thành không ph i t m t ñ i mà ph i qua n ăm b y ñ i m i có ñưc”. 23 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Ng ưi Hà N i h i t t t x , cha m ông bà t tiên v n g c th ñô c ũng có, ho c ch th h con cái m i sinh ra và l n lên t i ñây c ũng có, ho c nh ng ng ưi ph ươ ng xa m i ñn ki m k sinh nhai c ũng có. Ki m m t ng ưi Hà N i g c ( ñã qua b n n ăm th h ) không d trong m t thành ph h ơn 3 tri u dân này. Nh ưng cái “l ” c a v ăn hoá giao ti p t ngàn n ăm Th ăng Long v n còn ñó. Nó không hi n hi n nh ư các di tích v t ch t khác, nh ư V ăn Mi u, Tháp Rùa, tranh Hàng Tr ng hay Hoàng Thành. Mà n ch a giá tr ti m tàng nh ư m t di s n “hoá th ch” trong tâm kh m và n i truy n qua bao th h . Ti ng Hà Ni ñã và ñang ñưc coi là ti ng Vi t chu n m c, là ti ng Vi t v ăn hoá. Đó là th ti ng mà ng ưi dân Hà N i s d ng hàng ngày trong giao ti p, trên sách báo và các ph ươ ng ti n thông tin ñ i chúng. Hi n nhiên nó ñưc coi là chu n m c cho ngôn ng toàn dân. Lp tr Hà N i ph i bi t gi gìn và làm ñp ti ng nói Hà N i, th ngôn ng ñưc coi là chu n m c c a ti ng Vi t Ti ng Hà N i hôm nay: Nhi u ñiu tr ăn tr Vi m t c ng ñ ng xã h i ph c t p v c ư dân, v s phát tri n m nh m v c ơ s v t ch t (nh ư nhà c a, khu công nghi p, khu buôn bán, nh ng nhu c u trong th i ñ i m i ) thì s ph c t p v quan h , l i s ng, v ăn hoá b t ñ u n y sinh. Trình ñ v ăn hoá, m c thu nh p và kéo theo là nhu c u h ưng th khác nhau ñã làm lch l c nhi u hành vi ngôn ng hi n nay. Điu ñáng l ưu tâm là hi n t ưng này bi u hi n rõ nét trong nhóm ñi t ưng ñ i di n cho cái m i là l p tr . Ch c n hoà vào m t ñám ñông h c sinh ph thông trung h c c a b t kì tr ưng nào Hà N i là ta ñã có th thu th p ñưc vô vàn nh ng l i nói “không bình th ưng”. "sáng t o" thiên hình v n tr ng nh ư: tr ng ng ng ( ñim 0), vác g y Tr ưng S ơn ( ñim 1), bt mí (giúp), bã ñu (kém thông minh), bi n ( ñi kh i), cháy v (không ñt yêu c u khi m v ), ch t hèo (ch ơi bài ăn ti n), ch t (b ñim kém), chào c (b làm ki m ñim). 24 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Đu tiên có khi ch là ñ ñùa vui, trêu ch c nhau. Sau ñó thì quen, d n ñ n quá ñà, không s a ñưc n a. Điu ñáng chú ý và ñáng lo ng i là có r t nhi u t ñã “chuy n di” t các nhóm xã h i tiêu c c, nh ư dân b i ñ i ăn ch ơi, tr m c p vào gi i h c sinh, sinh viên, ñưc gi i này nhi t tình h ưng ng s d ng và truy n bá. Trong m t k t qu nghiên c u g n ñây, TS Đc Uy ñã c nh báo m t ñiu: T n n v ăng tc, nói t c ñang lan tràn ph bi n trong ngôn ng Hà N i. Điu này có th do nhi u nguyên nhân: nh n th c kém, thi u ý th c, ngo i c nh môi tr ưng tác ñ ng, b t ch ưc a dua, gi i to nh ng b c xúc trong cu c s ng Nh ưng ñiu ñáng lo ng i h ơn c là (c ũng theo tác gi Đ c Uy), 74,4 % nh ng ng ưi m c thói x u này n m ñ tu i 30 tr xu ng. Nh ư v y là l p tr “chi m ưu th ” (!). Đây qu là ñiu ñáng báo ñ ng. Ngày mai b t ñ u t hôm nay Xét cho cùng, có nhi u l i nói khác nhau c ũng góp ph n làm ña d ng thêm b c tranh ngôn ng dân t c. Tuy nhiên, s t n t i các hành vi nói n ăng phá l , thi u chu n m c, thi u v ăn hoá là nh ng bi u hi n khác nhau v trình ñ, v ăn hoá, l i s ng và r t c n có s ñiu ch nh, u n n n. Mu n h n ch ñiu này, ng ưi ta ph i có m t cung cách giáo dc d a trên “áp l c” c a c ng ñ ng. Đó là n n t ng c ơ b n v nh n th c, v v ăn hoá. Mt hành vi kém v ăn hoá s không có c ơ t n t i n u nó b m i ng ưi phê phán, th m chí lên án, t y chay. Và c th , d n d n nó thành m t ph n x mang tính b n n ăng, t ñiu ch nh cho m i ng ưi. Đã có nhi u ng ưi Vi t Nam ao ưc mình có c ơ h i ñưc làm ăn sinh s ng t i Th ñô. Đó là m t nguy n v ng bình th ưng. Nh ưng n u ai ñó tho mãn ñưc mong mu n này thì h c ũng ph i t nhìn v quá kh ngàn n ăm v ăn hi n Th ăng Long ñ xem mình c n th hi n th nào cho x ng ñáng. Dân t c ta ñã tr ưng t n và l n m nh qua b n ngàn năm l ch s . Và không ai có th tr ưng thành mà không có k th a truy n th ng cha ông. Ng ưi Hà N i hôm nay có quy n t hào v m nh ñ t mà Lý Công U n ñã có công gây d ng cách ñây g n 10 th k (1010). Nh ưng t hào s không có ý ngh ĩa gì n u b n thân m i ng ưi không “hi n th c hoá” thành m t giá tr cho hi n t i. V y thì, nói th nào cho hay, cho ph i c ũng là m t b n ph n c n có v i m i c ư dân Hà N i. Khi g p ng ưi l , bn bi t nói m t l i hay, y là b n ñã khéo léo gi i thi u quê h ươ ng mình m t cách t t nh t. Vàng thì th l a, th than / Chuông kêu th ti ng, ng ưi ngoan th l i (ca dao). Li ñây là câu nói, là gi ng nói, là cách hành x h p lí, ñúng m c trong các tình hu ng giao ti p khác nhau. Nó v n là m t tiêu chí quan tr ng c a ng ưi Hà N i trong m t xã h i ñang ngày càng hi n ñ i, thanh l ch và v ăn minh. Su t m 25 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Khai bút tân xuân và tranh T t Vào nh ng ngày ñu xuân, nh ng ng ưi có h c còn có t c "khai bút tân xuân". Vi c "khai bút" là nh m mong mu n ñón nh n ñưc m i s t t lành trong n ăm m i. Th ưng ng ưi ta ph i ch n ngày và gi t t ñ khai bút. Nhi u khi khai bút ch mang tính cách t ưng tr ưng, nh ư vi t lên gi y h ng ñiu vài ch : ngày, tháng, n ăm "khai bút ñi cát" hay "tân xuân ñi cát" (ngh ĩa là ñu n ăm m i khai bút ñ g p ñưc nh ng ñiu t t lành l n). Các danh s ĩ thì ñôi khi khai bút b ng cách làm m t bài th ơ ñu xuân bày t nguy n v ng ho c ý chí c a mình. Nh ng bài th ơ khai bút này ñưc vi t lên gi y h ng ñiu (gi y màu ñ) ho c trên gi y hoa tiên (gi y có v hoa) ri dán bài th ơ lên t ưng ñ th ưng xuân. Ngày x ưa, nh ng ng ưi có ch c v l n nh ư T ng ñ c, Tu n ph , Tri ph , Tri huy n thì có khai n và khai tri n. n và tri n là nh ng con d u c a nh ng ng ưi gi ch c v ch huy trong chính quy n. Các v này nhân ñu n ăm làm l khai n, tri n b ng cách ñóng du vào nh ng gi y t công v ăn ñ c u mong cho "thiên h thái bình" và dân chúng ñưc "an c ư l c nghi p". L khai n và khai tri n th ưng ñưc c hành vào ngày khai h m ng 7 tháng Giêng âm lch. Các quan võ thì có t c Kkai ki m, ngh ĩa là dùng g ươ m ch c huy t (trâu, bò) hay c t ti t các con v t (l n, gà, v t) dùng trong các t l Còn ng ưi dân thì tùy theo ngh nghi p c a mình c ũng làm l khai tr ươ ng c a hàng hay công vi c b ng l cúng các v t c a các ngh g i là "l cúng Tiên s ư" (th ưng là vào ngày m ng 9 tháng Giêng âm l ch). Tranh T t 26 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Cũng ñ trang hoàng nhà c a và m ng xuân m i, ng ưi Vi t x ưa còn có thú tr ưng bày và th ưng th c tranh t t. Nh ng tranh này ñưc in b ng m c b n (b n in b ng g kh c) vi nh ng màu s c và hình v h t s c ñơn s ơ nh ưng ñy ý ngh ĩa Đ c u mong cho n ăm m i ñưc sung túc, th nh v ưng, ng ưi ta ưa treo nh ng tranh tt " ñàn l n, m và con" " ñàn gà, m và con". Ng ý ñưc d i dào s c kh e ñ làm vi c quanh n ăm, ng ưi ta thích tranh "Con gà tr ng gáy sáng" hay tranh "ng ưi nông phu" ng i ngh d ưi g c trâu n m Ưc v ng t i s giàu sang nhi u ti n thì có tranh "ti n tài, ti n l c" v hình hai v th n m c tri u ph c c m b ng có ñ ch "ti n tài" (mang li ti n b c) và "ti n l c" (mang l i b ng l c) ho c tranh ti n là tranh v nh ng ñ ng ti n xp li n nhau ng ý s ăn nên làm ra và ñưc nhi u ti n nhi u b c Đ khuy n khích con cháu ch ăm ch h c hành, nhi u gia ñình ch n tranh "Lý Ng ư v ng tuy t" (t c cá chép trông tr ăng) ý nói ng ưi h c trò mong m i h c t p r i thi ñ ví nh ư "cá v ưt v ũ môn" hóa thành r ng, hay tranh "tr ng nguyên chu t vinh quy bái t ", Nh ng b c tranh T t không ch ñ p v màu s c, ñ m th m v n i dung mà còn nói lên nhi u ñiu sâu kín mang tính tri t h c, ñưc g n l c qua nhi u th h . Nh ng b c tranh mang thiên tính và nhân tính, là nh ng bài quan h , nh ng bài th ơ c a H Xuân H ươ ng, nh ng l i hát ru l ng ñ ng nh t ch a trong tâm h n và tâm linh con ng ưi Vi t Nam. Chính vì v y, tranh T t Vi t Nam ñã và s luôn là nh ng nét ñ p và nét th m m lung linh trong kho tàng v ăn hóa Vi t Nam và góp ph n tô ñim cho v ưn hoa v ăn hóa c a th gi i Su t m 27 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Mâm ng ũ qu ngà y t t Ngày T t, nhà nào c ũng có mâm ng ũ qu dâng lên bàn th t tiên, ông bà. Mâm ng ũ qu bên cành ñào, câu ñi ñ , b c tranh T t, bánh ch ưng xanh t o nên khung c nh m áp ca m i gia ñình khi T t ñ n xuân v . Mâm ng ũ qu là mâm trái cây có 5 lo i qu khác nhau. Tùy theo phong t c t p quán và quan ni m, ng ưi dân m i vùng, mi n có cách ch n các lo i qu ñ c tr ưng mang ý ngh ĩa riêng. Theo các v cao niên, am t ưng v Nho giáo thì xu t x c a mâm ng ũ qu có liên quan ñn quan ni m tri t lý Kh ng giáo c a ph ươ ng Ðông, th gi i ñưc t o nên t 5 b n nguyên - g i là “ng ũ hành”: Kim - M c - Thu - H a - Th , ngh ĩa là 5 y u t c u thành v ũ tr . Còn theo quan ni m c a dân gian thì “qu “ (trái cây) ñưc xem nh ư bi u t ưng cho thành qu lao ñ ng m t n ăm. Ông cha ta ch n 5 lo i trái cây ñ cúng ñêm Giao th a là ng ý r ng : Nh ng s n v t này ñưc k t tinh t công s c, m hôi, n ưc m t c a ng ưi lao ñng, kính dâng lên ñt tr i, th n thánh trong gi phút linh thiêng c a v ũ tr v n v t sinh t n. T ư t ưng, hình nh y ñã ăn sâu và tâm th c c a ng ưi Vi t Nam bao ñ i nay. Trên mâm ng ũ qu ngoài B c th ưng có: B ưi, ñào, quýt, chu i, h ng. Có khi ng ưi ta thay b ưi b ng ph t th ho c l u. Trong khi mâm ng ũ qu trong Nam v n gi nguyên truy n th ng là mãng c u, sung, d a xiêm, ñu ñ, xoài mà ng ưi dân th ưng quan ni m là “c u - sung - v a - ñ - xài”. Th ưng m t mâm ng ũ qu ñưc bày d ưi cùng là 1 n i chu i to còn xanh, n i chu i ñu, ho c 2 n i chu i nh ghép bên nhau nh ư m t chi c b cong g m 2 t ng nâng ñ các hoa trái khác. ñây có s ph i h p màu s c, mâm ng ũ qu ñ p là ñ màu s c r c r. Chính gi a b mâm xanh s m bày qu ph t th , ho c thay b ng qu b ưi to, màu 28 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi vàng t ươ i n i b t trên n n b chu i màu xanh. Nh ng qu ñào, h ng, chín ñ ñưc ñ t xung quanh, nh ng ch khuy t d ưi ñưc ñ t xen k quýt vàng, táo xanh còn t ươ i nguyên cu ng lá ñ hoàn thi n nét trang trí cu i cùng trên mâm ng ũ qu ngày xuân. Mâm ng ũ qu làm quang c nh ngày T t và không gian cúng thêm ph n m áp, r c r mà hài hoà. Nó th hi n sinh ñ ng ý t ưng tri t lý - tín ng ưng - th m m ngày T t. Tr ưng bày mâm ng ũ qu trên bàn th c a gia ñình trong nhng ngày T t còn mang ý ngh ĩa gi gìn b n s c v ăn hóa ñ c ñáo c a dân Vi t. Chính vì v y, ng ưi dân Vi t Nam dù ph ươ ng tr i nào, ñn ngày T t c truy n v n không b qua t c l này, nh ư m t s nh c nh , cho b n thân và cho con cháu, v c i ngu n c a mình Su t m 29 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Di s n v ăn hóa Th ăng Long - Hà N i ngà y nay 1. Th ăng Long - Hà Ni ñang s ng trong b ư c ngo t l ch s gi a ngà n n ăm cũ ñang qua và ngà n n ăm m i ñang t i. Ngà n n ăm ñã qua cò n ghi l i bi t bao nhiêu công s c c a ông cha. Bao m hôi, xươ ng má u ñã ñ xu ng n ơi ñây ñ có nh ng di s n vô giá mà hôm nay chú ng ta th a h ư ng. Mt ngà n n ăm ñang t i v i nh ng hì nh nh r c r nh t v ñt n ư c và con ng ư i c a ngà y mai, nh ưng cũ ng ñng th i nêu lên nh ng gian nan th thá ch mà chú ng ta hôm nay và con chá u sau nà y s ph i kh c ph c. Bư c ngo t l ch s gi a hai thiên niên k c a toà n th nhân lo i cũ ng là bư c ngo t l ch s c a nhân dân ta trong nh ng n ăm ñi m i nà y. Cu c sng m i không ch di n ra trên lĩ nh v c kinh t mà cò n trên toà n b ñi s ng dân t c. Bư c ngo t l ch s ñang ñt tr ư c dân t c ta b n c a i c n v ư t qua ñ ti n v phí a tr ư c: công nghi p hó a, hi n ñi hó a, ñô th hó a, toà n c u hóa Đó cũ ng là nh ng th thá ch l n ñòi h i s n lc v ư t b c c a toà n th nhân dân ta. Vi truy n th ng dũ ng c m và sá ng su t, nhân dân ta s khai thá c m i ti m n ăng c a dân t c, m i thà nh t u c a th i ñi và cò n quan tr ng h ơn n a là phá t huy m t s c m nh vô giá mà ông cha ñ l i trong di s n v ăn hó a trên ñt n ư c ta v à trên m nh ñt linh thiêng nà y c a Th ăng Long - Hà Ni. Di s n v ăn hó a - v n quý nà y c a dân t c cò n ch a ñng nh ng ti m n ăng to l n v sc m nh c a tâm h n và khí phách trong s nghi p xây d ng và b o v T qu c. Sc m nh nà y có th ñư c phá t huy ñ n ch ng nà o? Điu nà y cò n ph thu c cá ch ng x 30 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi văn minh c a dân t c ta trong vi c k th a và gì n gi , g t ñi nh ng c n bã , ñng th i b sung nh ng giá tr mà ñt n ư c ñang yêu c u. 2. Công nghi p hó a và hi n ñi hó a là mt quá trì nh mang ý nghĩ a cá ch m ng, bư c chuy n bi n t xã hi nông nghi p sang công nghi p, t ñi s ng c truy n sang ñi sng hi n ñi. S chuy n bi n nà y không ch di n ra trong ho t ñng kinh t mà cò n trên m i lĩ nh v c c a ñi s ng. Xã hi nông nghi p ké o dà i hà ng ngà n n ăm l ch s trong m t ph ươ ng th c s n xu t có mt c u trú c ch t ch , mang tí nh ch t Á châu. S n xu t nông nghi p trong khuôn kh nà y v a ñem ñ n s n ñnh cho xã hi, va là nguyên nhân c a s trì tr c a nó . Công nghi p hó a và hi n ñi hó a v i nh ng thà nh t u c a khoa h c k thu t s xó a b dn n n s n xu t l c h u v i nh ng h u qu xã h i c a nó , s gi m b t s nh c nh n c a lao ñng c ơ b p ñ th c hi n trên n ư c ta m t n n s n xu t tiên ti n, có năng su t cao, t o ñiu ki n cho s phá t tri n v m i m t. Nó s xó a ñi nh ng di s n l c h u trong s n xu t, phân ph i và sinh ho t t th i c xưa, ñem l i d n m t l i s ng ti n ti n, nhân văn, hi n ñi. Nhân lo i ñã tng ch ng ki n nh ng thà nh t u và c nh ng sai l m trong công nghi p hó a và hi n ñi hó a t my tr ăm n ăm nay trong cá c xã hi ph ươ ng Tây. Trên lĩ nh v c k th a nh ng di s n v ăn hó a c a dân t c, chú ng ta ch ng ch nghĩ a b o th , kh ư kh ư gi ly m i di s n v ăn hó a trong ñó, có rt nhi u th ñã li th i. Chú ng ta cũ ng không sa v ào ch nghĩ a h ư vô, xó a s ch m i tà n d ư c a quá kh . Công nghi p hó a và hi n ñi hó a là mt th thá ch l n ñi v i dân t c ta. Nó có s mnh chuy n ñi ñt n ư c ta t truy n th ng sang hi n ñi. Nó i m t cá ch khá c, công nghi p hó a v th c ch t là hi n ñi hó a. Tuy nhiên, nó không th vì hi n ñi hó a mà xó a b truy n th ng. 3. Trên ñt n ư c ta ngà y nay, ti n hà nh công nghi p hó a và hi n ñi hó a là mt quá trì nh gi i quy t m i quan h bi n ch ng gi a nhân t truy n th ng và nhân t hi n ñi. Hi n ñi hó a ch có th th c hi n trên c ơ s gn li n v i truy n th ng và phá t tri n trên c ơ s c a truy n th ng. Không th có cá i hi n ñi nà o có th tá ch ri th c t c a dân t c và ct ñt v i truy n th ng mà tn t i ñư c. Ng ư c l i, truy n th ng ch tn t i và phá t tri n khi nó ph c v cho hi n ñi hó a và b n thân nó cũ ng ph i mang tí nh hi n ñi. Nó i cá ch khá c, truy n th ng ph i tr thà nh hi n ñi. Th ăng Long - Hà Ni tr i qua m t nghì n n ăm t n t i và phá t tri n ñã ñ l i cho dân t c ta và th ñô ta nh ng di s n v ăn hó a vô cù ng quý giá . ñây có vn ñ b o t n di s n v ăn hó a và khai thá c di s n y. Đã có mt th i kỳ mà nhân dân ta ch ưa th y h t ý nghĩ a quan tr ng c a nh ng di s n v ăn hó a nà y. Có rt nhi u ñ n, mi u, nhà th , công trì nh 31 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi ki n trú c b coi th ư ng, phó mc cho s hu di t c a th i gian cũ ng nh ư s phá phá ch c a nh ng ng ư i thi u v ăn hó a. Đng ta ñã k p th i ch n ch nh nh ng hi n t ư ng nà y. T i Th ñô, trong vò ng m y th p k gn ñây, Đng b và chí nh quy n thà nh ph ñã luôn luôn quan tâm h ư ng d n c ác cp qu n, ph ư ng trá ch nhi m gi gì n và tôn t o nh ng di s n y, c di s n v t th và phi v t th . Nhi u phong t c t p quá n t t ñp ñã b coi th ư ng ho c xó a b , nay ñư c khôi ph c l i. Khôi ph c, gi gì n và b o qu n nh ng di s n v ăn hó a là mt nhi m v cn thi t nh ưng khai thá c nh ng di s n ñó l i là mt v n ñ khá c. Nhân dân ta coi nh ng di s n y là nh ng c a quý , vô giá mà ông cha ñ l i. Có th tì m trong ñó trí tu và tà i n ăng, tâm h n và khí phá ch c a ông cha t nh ng ñ n ñài, lăng mi u, nh ng công c s n xu t, s n ph m lao ñng, nh ng tá c ph m khoa h c, văn h c ngh thu t. Có th tì m ñó c cu c sng c a ông cha qua tr ư ng kỳ l ch s , có th lng nghe ñây ti ng nó i c a ông cha, nh ng bà i h c ng x , trong m i hoà n c nh ñy gian nan th thá ch. Chú ng ta có th khai thá c t trong ñó mt s c m nh tinh th n vô t n trong s nghi p hôm nay. 4. Công nghi p hó a và hi n ñi hó a g n li n v i ñô th hó a. Đô th hó a là mt s chuy n bi n t cu c s ng nông thôn sang cu c s ng ñô th . Trong xã hi nông nghi p t th i xưa, li s ng nông thôn và li s ng ñô th không khá c nhau là bao nhiêu. T ngà y th c dân xâm chi m n ư c ta, th ñô Th ăng Long - Hà Ni, cũ ng nh ư nhi u thà nh ph ln nh ư Sà i Gò n, H i Ph òng, Đà Nng ñã bư c ñu bi n ñi thí ch h p v i nhu c u phá t tri n v công nghi p và th ươ ng nghi p c a ch nghĩ a th c dân. Nhà ca, ph ươ ng ti n ñi l i ñư c xây d ng ñã khi n cho cu c s ng ngà y m t khá c bi t gi a nông thôn và thà nh th . Đ c bi t là trong th i kỳ ñi m i, kinh t th tr ư ng ñư c phá t tri n, l i cà ng nhanh chó ng 32 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi thay ñi b mt c a thà nh ph . Trong th p k qua, bao nhiêu ngôi nhà nhi u t ng ñư c xây d ng ñy r y trong n i thà nh và ngo i thà nh. Bao nhiêu ng ư i ñã t nông thôn ra là m ăn thà nh ph , ti p thu l i s ng c a thà nh ph . Ng ư c l i, sinh ho t c a thà nh ph cũ ng d n d n lan t a ra nông thôn. Đô th hó a ñang di n ra nhanh chó ng c thà nh ph và c nông thôn. nh h ư ng qua l i gi a nông thôn và thà nh th ñã gó p ph n xó a b nhi u phong t c t p quá n ñã li th i c a nông thôn, nh ưng l i là m n y sinh và phá t tri n nh ng nh ư c ñim c a v ăn hó a ñô th . Ngư i nông dân và o thà nh ph ti p thu nh ng cung cá ch sinh ho t c a thà nh ph trong nhà , trong qu n áo, trong ăn u ng. Li s ng nông thôn v i truy n th ng g n bó gi a ng ư i và ng ư i, trong nhà , trong h , trong thôn xó m và là ng xã ñã tng có xu h ư ng m t d n ñi trong hoà n c nh sinh ho t thà nh ph , là nơi thi u s gn bó ch t ch gi a ng ư i v i ng ư i. Tr ư c s t nh t d n trong quan h gi a ng ư i và ng ư i thà nh ph , m i ng ư i c m th y nhu c u c ng c l i nh ng quan h cn thi t gi a ng ư i và ng ư i, nh ng t p quá n t t ñp trong ph m vi gia ñình, trong sinh ho t xã hi nh ư ngà y gi , ngà y T t. S quan tâm t i t tiên, ông bà , nhu c u g n bó gi a nh ng ng ư i cù ng dò ng h , cù ng quê h ươ ng ñã là m s ng l i nh ng phong t c c ư i xin, ma chay, gi Tt, sa sang l i nhà th , m m , khôi ph c l i lò ng bi t ơn ñi v i t tiên, c ng c thêm s gn bó gi a ng ư i và ng ư i. Tuy nhiên, ph c h i nh ng truy n th ng v ăn hó a cũ là mt ñiu r t c n thi t, nh ưng có lú c ñã không trá nh kh i khôi ph c nh ng h t c c n ñư c xó a b . Nh ng sai l m nà y c n g p rú t phê phá n trên quan ñim khoa h c v vi c k th a và phá t huy di s n v ăn hó a. Khôi ph c, gi gì n và phá t huy di s n v ăn hó a cà ng là mt yêu c u c p thi t trong b i c nh toà n c u hó a hi n nay. Toà n c u hó a ñang là mt xu th tt y u c a l ch s . Nó ñã t o ra s giao l ưu và hò a nh p gi a cá c dân t c trên m i m t kinh t , chí nh tr và văn hó a. S hò a nh p nà y v a là mt thu n l i ñ nhân dân ta ti p thu ñư c nh ng nhân t tí ch cc và ti n b t nh ng thà nh t u m i c a nhân lo i, ñng th i cũ ng t o ra nguy c ơ là b mt nh ng ñiu t t ñp trong di s n v ăn hó a dân t c và ti p thu nh ng nhân t ñc h i, phá v b n s c dân t c c a chú ng ta. Chí nh vì nh ng l trên mà thá i ñ khoa h c, tiên ti n và sá ng su t ñi v i di s n v ăn hó a dân t c ñang là mt yêu c u c p thi t c a toà n th nhân dân ta c nư c và Th ñô Hà Ni. Su t m 33 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Th ăng Long - Hà N i "N ơi ñô h i tr ng y u ñ b n ph ươ ng t h p" Năm 1010, Vua Lý Thái T quy t ñnh d i kinh ñô t Hoa L ư lên Th ăng Long, b t ñ u kh i công xây d ng hoàng thành. Vào giai ñon h ưng th nh c a nhà Lý, kinh ñô Th ăng Long ñã th c s tr thành m t trung tâm chính tr - kinh t , v ăn hóa l n nh t và tiêu bi u cho c n ưc. K nguyên v ăn minh Đi Vi t trong l ch s dân t c ta c ũng ñưc m ra t ñây. Năm 1010, Vua Lý Thái T quy t ñ nh d i kinh ñô t Hoa L ư lên Th ăng Long, b t ñ u kh i công xây d ng hoàng thành. Vào giai ñon h ưng th nh c a nhà Lý, kinh ñô Th ăng Long ñã th c s tr thành m t trung tâm chính tr - kinh t , v ăn hóa l n nh t và tiêu bi u cho c n ưc. K nguyên v ăn minh Đi Vi t trong l ch s dân t c ta c ũng ñưc m ra t ñây. Vi c t Hoa L ư lên Th ăng Long ñã th hi n t m nhìn xa trông r ng c a Nhà Vua Lý Thái T trong vi c xác ñ nh xây d ng trung tâm n ưc Vi t. Chi u d i ñô "Ngày x ưa, nhà Th ươ ng ñn ñ i Bàn Canh n ăm l n d i ñô, nhà Chu ñn Thành V ươ ng ba l n d i ñô, há ph i các Vua th i Tam ñ i y theo ý riêng t d i ñô x ng b y ñâu. Làm nh ư th c t ñ m ưu nghi p l n, ch n ch gi a, làm k cho con cháu muôn v n ñ i, trên kính m nh tr i, d ưi theo ý dân, n u có ch ti n thì d i ñ i, cho nên v n n ưc lâu dài, phong t c giàu th nh. Th mà hai nhà Đinh, Lê l i theo ý riêng, coi th ưng m nh tr i, 34 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi không noi theo vi c c ũ Th ươ ng Chu, c ch u yên ñóng ñô n ơi ñây, ñn n i th ñ i không dài, v n s ng n ng i, tr ăm h t n hao, muôn v t không h p. Tr m r t ñau ñ n, không th không d i. Hu ng chi thành Đi La, ñô c ũ c a Cao V ươ ng, gi a khu v c tr i ñ t, ñưc th r ng cu n h ng i, chính gi a Nam B c Đông Tây, ti n nghi núi sông sau tr ưc. Vùng này m t ñ t r ng mà b ng ph ng, th ñ t cao mà sáng s a, dân c ư không kh th p tr ũng t i t ăm, muôn v t h t s c t ươ i t t ph n th nh. Xem kh p n ưc Vi t ñó là nơi th ng ñ a, th c là ch t h i quan y u c a b n ph ươ ng, ñúng là n ơi th ưng ñô kinh sư mãi muôn ñi. Tr m muôn nhân ñ a l i y mà ñnh n ơi , các khanh ngh ĩ th nào?”. Vi c d i ñô t Hoa L ư lên Th ăng Long là m t s ki n l ch s quan tr ng báo hi u s th ng nh t ñ t n ưc và s t p trung chính quy n v Trung ươ ng ñã th c hi n ñưc Vi t Nam. Đó là ñiu ch ưa có trong các th i ñ i tr ưc và r t c n thi t ñ ñ y m nh s phát tri n xã h i và b o ñ m lâu dài n n ñ c l p c a T qu c. Tr ưc th k XI, các tri u ñ i x ưa ñã t ng ñóng ñô nhi u n ơi: Hùng V ươ ng (2897 - 258 tr ưc Công nguyên) Phong Châu (Phú Th ); An D ươ ng V ươ ng (257 - 207 tr ưc Công nguyên) C Loa Hà N i là trung tâm c a ñ t n ưc Vi t Nam ñươ ng th i. Giao thông liên l c gi a Hà N i vi các ñ a ph ươ ng khác trong n ưc, b ng ñưng th y c ũng nh ư ñưng b , ñ u thu n ti n d dàng. Tri u ñình Trung ươ ng mu n liên h ch t ch ñưc v i t t c các ñ a ph ươ ng trong toàn qu c thì vi c ñóng ñô Th ăng Long lúc y là thu n l i h ơn Hoa L ư c v ngo i giao, v chính tr c ũng nh ư v kinh t . Lý Thái T ch n mi n Hà N i, vì ngoài nh ng ñiu ki n thiên nhiên thu n l i s n có, Hà N i còn có nh ng ñiu ki n kinh t - xã h i r t t t làm 35 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi nn t ng cho vi c xây d ng kinh thành m i ñưc b n v ng lâu dài: “Muôn v t c c k ỳ giàu th nh ñông vui. Xem kh p n ưc Vi t, ñy là ch ñ p nh t, th t là n ơi ñô h i tr ng yu ñ b n ph ươ ng t h p". Sau khi d i ñô v Hà N i, Vua Lý Thái T ch nh ñ n l i vi c cai tr , chia ñ t n ưc làm 24 l. Kinh ñô Th ăng Long ñưc xây d ng thành 2 khu riêng bi t: Khu Hoàng Thành, n ơi có các cung ñin hoàng gia và n ơi thi t tri u, khu dân s , n ơi dân c ư sinh s ng thành ph ưng ngh . Kinh thành ñưc bao b c b i m t tòa thành b ng ñ t phát tri n t ñê c a 3 con sông: Sông H ng phía Đông, sông Tô phía B c và phía Tây và sông Kim Ng ưu phía Nam, ñây là công trình xây d ng thành l ũy l n nh t trong các tri u ñ i phong ki n Vi t Nam. Vài nét v Vua Lý Thái T Lý Thái T tên th t là Lý Công U n ng ưi làng C Pháp (T S ơn, Hà B c) m h Ph m, sinh ngày 12/2 Giáp Tu t (974), m ch t khi m i sinh, thi n s ư Lý Khánh V ăn nh n làm con nuôi, Lý Công U n thông minh và có chí khí khác ng ưi ngay t nh . Nh nhà s ư Lý Khánh V ăn và Lý V n H nh nuôi d y, Lý Công U n tr thành ng ưi xu t chúng, v ăn võ kiêm toàn, làm ñn ch c Đin ti n ch huy s , khi Lê Long Đĩnh (Lê Ng a Tri u) m t, tri u th n tôn Lý Công U n lên ngôi Hoàng ñ, niên hi u Thu n Thiên, v n ly Qu c hi u là Đi C Vi t, ñóng ñô t i Hoa L ư (Ninh Bình). Năm 1010, ngay sau khi lên ngôi, Vua Lý Thái T quy t ñ nh d i ñô t Hoa L ư ra thành Đi La thu c Hà N i ngày nay. Đây là mi n ñ t có th “R ng cu n h ng i, ti n nghi núi sông sau tr ưc” (Chi u d i ñô). Vào m t bu i sáng ñ p tr i thuy n v a c p b n, Nhà Vua th y R ng vàng bay lên, do ñó ñi tên là kinh ñô Th ăng Long. Ngày M u Tu t, tháng 3 n ăm M u Thìn (1028), Lý Thái T m t, tr vì 18 n ăm, th 54 tu i. Su t m 36 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Ngh “ ñ c nh t vô nh ” ñ t Hà Thành Cái ngh cao quý m t th i n i ti ng ch n kinh k ỳ này, có lúc t ưng ch ng không còn t n ti do nh ng bi n ñ i c a l ch s . Cách ñây kho ng 300 n ăm, dòng h L i Ngh ĩa Đô, ngo i thành Hà N i ñưc chúa Tr nh Tráng giao cho ñc ân làm gi y s c. Cái ngh cao quý m t th i n i ti ng ch n kinh k ỳ này, có lúc t ưng ch ng không còn t n ti do nh ng bi n ñ i c a l ch s . Nh ưng vì tâm huy t v i ngh , dòng h L i v n quy t gi gìn và phát tri n ngh ñ n t n hôm nay. Ông L i Phú Th ch, ng ưi duy nh t còn bi t ñưc bí kíp làm ngh hi n nay, kh ng ñ nh: “K t khi cha tôi là c L i Phú Bàn m t (n ăm 2003), m i ng ưi ñã t ưng ngh làm gi y sc c ũng bi n m t theo. Nh ưng gia t c h L i chúng tôi làm sao có th ñ m t ñi m t ngh cao quý nh ư v y ñưc. Tôi là ng ưi con trai duy nh t c a c L i Phú Bàn ñưc cha truy n l i cho ngh này!”. Ông Th ch cho bi t, nhi u ng ưi l m t ưng ngh làm gi y s c ñã b th t truy n do m t th i gian dài không th y xu t hi n. Nh ưng vì không có khách hàng ñt mua (k t khi vua B o Đ i thoái v n ăm 1945), nên th tr ưng n i ñ a không có. Th c t , gia t c h Li v n làm gi y theo ñơn ñt hàng n ưc ngoài, mà ch y u là khách hàng ñn t Trung Qu c, Nh t B n, Hàn Qu c Ông Th ch cho xem nh ng t gi y s c làm theo ñơ n ñt c a khách hàng ng ưi Nh t Bn và nói: “N u ñ n ch m ch c ngày n a thì trong nhà không còn t gi y nào ñ gi i thi u, vì lúc ñó ñn h n ph i giao hàng. Ch m t t gi y v i kích c 150x80cm này thôi mà có giá bán t i 2 tri u ñ ng c ơ ñy!”. 37 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi S d ĩ gi y s c có giá thành cao nh ư v y vì ñây là lo i gi y ñ b n cao, có th t i hai ba tr ăm n ăm n u ñưc b o qu n t t. T gi y ñanh mà l i m m m i nh ư l a, dai, không hút m, không giòn, không b mún Lo i gi y này l i r t quý vì trên m i nét v hoa v ăn ñ u có vàng m ưi tô ñim lóng lánh và còn quý h ơn n a còn vì ñây là l c vua, l c n ưc nhu n th m trong m i ñ o s c, là s kt tinh b n v ng, tr ưng t n c a bàn tay lao ñng ng ưi th th công trong m i s i t ơ to nên t gi y. Vt li u ñ làm c ũng là cây dó, nh ưng ph i là dó Thao (dó tr ng vùng ñt Lâm Thao- Phú Th ). Các công ñon k thu t làm c ơ b n gi ng nh ư làm các lo i gi y dó khác, song k h ơn và có thêm m t s các công ñon k thu t mà các lo i gi y khác không có. V cây dó mang v ñưc ngâm n ưc lã 3 ngày, ngâm n ưc vôi 3 ngày r i ñ lên v c ñun 2 ngày ñêm. Sau ñó cho vào b , ngâm cho nát r i giã nh , bóc l y ph n ru t qu y ra ci giã dó. Sau ñó ñn công ñon seo gi y b ng khuôn seo, trên ñt li m seo (là lo i mành r t nh ñ l c n ưc ñi, gi y l i). Th seo v n ưc vào khuôn, ñung ñư a cho n ưc róc h t, l t t gi y ưt trên seo ñt ch ng lên nhau thành x p. Sau ñó u n ñi ép cho kit n ưc, r i bóc ra t ng t . Đ t gi y th t m n, th t dai, m i t ph i nghè cho th t k . Đ t t gi y lên hòn ñá t ng, dùng chày g ñ nghè. Hai ng ưi ñàn ông kh e m nh, m i ng ưi m t ch y cùng nghè lên gi y. Khi ting chày ñanh ti ng là ñưc. Sau ñó gi y ñưc quét n ưc hoa hòe cho có màu vàng t ươ i. Và khâu cu i cùng là v hình long, ly quy ph ưng lên t gi y s c. Tùy theo ph m tr t mà tri u ñình ban t ng, t gi y s c ñưc v theo m t quy c nh t ñ nh. Sc phong cho bách quan có ba h ng là Nh t cao s c, Nh cao s c, Tam cao s c (có tài li u g i là Nh t ñ ng quan, Nh ñ ng quan và Tam ñng quan). S c phong cho bách th n có ba h ng là Th ưng ñ ng th n, Trung ñng th n và H ñ ng th n. 38 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Xưa kia, lo i gi y này ñưc vua dùng ñ ra s c phong cho các v quan l i trong tri u và cao h ơn là cho các v th n, thành hoàng làng. Nh ng s c phong này ñưc r ưc v ñình, ñt lên h ươ ng án ñ thay th n t ơn vua. Sc phong h ng nh t cho bách quan xung quanh v 8 con r ng nh , m t tr ưc v 1 con rng l n, m t sau v t linh (long, ly, quy, ph ưng). S c phong h ng nhì cho bách quan xung quanh v mây ho c h a ti t h i v ăn, m t tr ưc ñôi r ng, m t sau v nh linh (long, ly) Ngày tr ưc, ñ u ñ n m i n ăm, h L i cung c p cho tri u ñình kho ng 2.000 t gi y s c. Năm 2003, Trung tâm h p tác ngu n nhân l c Vi t-Nh t (VJCC) ph i h p v i Vi n nghiên c u Hán Nôm, Khoa s h c Tr ưng Đ i h c Khoa h c xã h i và Nhân v ăn, Tr ưng Đ i h c Qu c t KIBI do S quán Nh t b n tài tr ñã t ch c h i th o, tri n lãm gi y s c, g i gi y s c là tinh hoa c a k thu t làm gi y Vi t Nam và mong khôi ph c l i ngh thu t làm gi y c truy n quý hi m này. Ông Th ch ch tr ăn tr : “Vào th i ñ i m i, ñ l ưu gi các lo i b ng c p, ch ng ch , huân ch ươ ng c a Nhà n ưc mà làm b ng gi y s c thì t t bi t bao, vì s l ưu gi ñưc nhi u ñi. N u có th ti n hành khôi ph c l i m t x ưng làm gi y s c trong d p k ni m 1.000 năm Th ăng Long-Hà N i thì th t tuy t!”./. Su t m 39 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Làng c Nghi Tàm, nơi l ưu gi nh ng nét v ăn hóa Th ăng Long Làng Nghi Tàm m t chi u ñông nh ư thu mình l i trong nh ng c ơn gió l nh xao xác th i t H Tây vào; g i m t c m giác hoài c , bu n mang mác. Là m t trong ba làng c c a ph ưng Qu ng An (qu n Tây H ) nh ưng Nghi Tàm là ña danh ñ m ñ c các d u tích văn hóa, t các di tích l ch s ñ n ngh truy n th ng và còn l ưu gi g n nh ư nguyên v n ti ngày nay. Nm ngay mép n ưc h Tây, làng Nghi Tàm có l ch s g n li n v i l ch s c a m t h nưc giàu ch t huy n tho i này. C ũng b i bao n ăm g n bó v i h Tây nên ng ưi Nghi Tàm có tính tình c i m , d g n; có th nói chuy n c bu i khi ñưc h i v v ăn hóa, truy n th ng c a làng. Ông Nguy n Ng c Di p, m t ng ưi có g c gác nhi u ñ i nay làng Nghi Tàm, vô cùng t hào v truy n th ng làng mình và ghi chép th t t m các giai ñon phát tri n c a làng vào cu n s tay cá nhân. L i ông k nh ư ñư a ng ưi ta tr l i vi quá kh xa x ưa, t m t làng Nghi Tàm hoang s ơ ñy lau lách ñ n m t làng ngh tr ng cây, nuôi cá c nh sôi ñ ng. Làng Nghi Tàm ñưc hình thành t n ăm 1138, ñ i vua Lý Th n Tông v i tên khai sinh là tr i T m Tang và tên này c ũng chính do nhà vua ñt. Tr i T m Tang g n v i tích công chúa T Hoa, con vua Lý Th n Tông d i cung v n ơi này d y dân tr ng dâu, nuôi t m to nên m t vùng ñt n i ti ng c a kinh thành Th ăng Long v ngh t ơ t m. 40 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Đn th i Tr n, tr i ñi tên là ph ưng Tích Ma và khi ñó c ư dân l i phát tri n ngh se gai, dt l ưi ñánh cá. Th i Lê, ph ưng Tích Ma ñ i tên thành Nghi T m nh ưng do trùng v i tích bà T Hoa công chúa r i cung v d y ngh cho dân làng nên ñi l i thành Nghi Tàm. Nghi Tàm thu c tng Th ưng, huy n V ĩnh Thu n và sau này qua nhi u bi n chuy n th i gian, làng Nghi Tàm thu c ph ưng Qu ng An, qu n Tây H . Tr ưc kia, làng Nghi Tàm chia thành ba xóm: xóm Chùa, xóm Trên, xóm Cái và làng n i ti ng vùng Tây H v th ng c nh ñ p. Trong “bát cnh H Tây” thì Nghi Tàm có t i ba cnh ñ p g m B n Trúc Nghi Tàm (là m t cây c u, n ơi tr ưc kia các nhà th ơ th ưng ra ñó v nh th ơ, v n còn l ưu l i ñ n ngày nay), ñng bông Nghi Tàm (cánh ñng hoa nay b mt ñi do ñô th hóa) và Ti ng ñàn Thành Cung (n ơi nhà vua phát ra ti ng ñàn v y g i chim muông, d u tích v n còn ngay trong sân chùa Kim Liên). Nghi Tàm c ũng là quê hươ ng c a Bà Huy n Thanh Quan, tác gi c a nh ng bài th ơ hoài c n i ti ng qua các th h . Ngày nay, Nghi Tàm còn m t bia ñá mà ng ưi ta cho là bia ghi danh Bà Huy n Thanh Quan, hi n ñang ñưc l ưu gi t i m t gia ñình thu c dòng h . Vn là vùng ñt c , Nghi Tàm n i danh v i hai di tích chùa Kim Liên và ñình Nghi Tàm ñưc xây d ng t th i Lý, g n v i s hình thành và phát tri n c a ñ t Th ăng Long. Cng chùa Kim Liên có m t t m bia ch m ñôi r ng mang ñ m phong cách th i Lý và Chùa c ũng là m t th ng c nh ñ p c a vùng h Tây. Ng ưi làng Nghi Tàm c ũng t hào rng, so v i các ñình, ñn khác th 1 – 3 v thành hoàng làng thì ñình Nghi Tàm th t i 6 v thành hoàng làng; trong ñó có bà Qu ỳnh Hoa công chúa, con m t v vua ñ i Lý. Hai di tích này ñưc ng ưi làng Nghi Tàm b o t n tôn nghiêm, b i nó là h n khí nhi u ñ i nay ca dân làng. Cũng nh ư nhi u làng khác n m ven h Tây, làng Nghi Tàm có nh ng ngh truy n th ng vi b dày g n tr ăm n ăm nay, ñó là ngh tr ng cây c nh và nuôi cá c nh, phát tri n sôi ñng m t th i. Ngh tr ng cây c nh ñưc du nh p vào Nghi Tàm t n ăm 1928, khi m t ng ưi làng ñi bán cây cho ng ưi Trung Qu c t i ph Cát Linh r i ñưa gi ng v tr ng. Nh ng ng ưi sành ch ơi cây Hà N i ñ u bi t t i cây c nh Nghi Tàm v i nh ng g c c th ho c các loài quý hi m. Hi n gi , do quá trình ñô th hóa, ñ t tr ng cây không còn nhi u nên ngh tr ng cây c nh c ũng thu h p, ch còn m t s gia ñình gi l i các g c cây do cha ông ñ l i. Lác ñác còn m t vài nhà tr ng các loài quý hi m nh ư ñi lan, thanh tr ng, tr n m ng ph c v cho nh ng khách sành ch ơi là ng ưi Hà N i g c. Tr ng các lo i này khá c u k ỳ, ví nh ư khi tr ng ñ i lan, ñ u xuân ph i xu ng h Tây l y bùn r i n m thành t ng n m ph ơi khô ñ tr ng; còn phân bón ph i t ch t cua, c, cá ngâm t năm này qua n ăm khác r i l c n ưc trong ñ t ưi. Chính vì v y, m i cành lan tr giá t i 1 tri u ñ ng, có th kéo dài th i gian ch ơi t i 2 – 3 tháng. Ông Nguy n Anh C ưng, s nhà 33 h m 1/62/7 ñưng Âu C ơ, Nghi Tàm, ph ưng Qu ng An là ñi th 18 s ng làng 41 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Nghi Tàm và c ũng là ng ưi say mê v i thú ch ơi cây c nh. Trong khuôn viên gia ñình, ông bày vô s các lo i trà, xích h ng trà, m c, sung, hoa gi y ñ u do các c ñ l i, trong ñó có cây tu i th g n 100 n ăm. “Nhi u cây, ng ưi ta tr tôi t i 9 – 10 tri u nh ưng tôi không bán vì ñây là gia s n c a các c ñ l i nên tôi ph i gìn gi nó” – ông C ưng nói. Nghi Tàm c ũng n i ti ng là làng nuôi cá c nh v i nh ng tay nuôi cá tài ngh , bi t lai t o gi ng m i, v cá ñ p, mau l n khi n ai c ũng n tr ng. Cá c nh Nghi Tàm cung c p cho hu h t các ch l n trên ña bàn Hà N i v i ch ng lo i phong phú, giá c l i r . Ph bi n là các gi ng cá n i nh ư cá vàng, cá th n tiên, cá ki m, cá ch i . phù h p v i th hi u ca ña ph n ng ưi ch ơi. Nh ưng nh ưng ch cho s sôi ñ ng c a ngh nuôi cá cách ñây vài ba ch c n ăm thì ngày nay làng Nghi Tàm ch còn 5 -7 gia ñình nuôi c c nh. K c ngh nuôi cá c nh và tr ng cây c nh ñ u có thu nh p không cao nên ng ưi làng Nghi Tàm ñã chuy n h ưng sang các ngh khác, ch còn m t s gia ñình tâm huy t v i ngh cũ v n còn l ưu luy n. Đó c ũng là cách b o t n truy n th ng t bao ñ i nay c a làng xã tr ưc nguy c ơ mai m t c a cu c s ng hi n ñ i ñang t ng ngày xâm l n vào t ng ngõ ngách c a làng./. Su t m 42 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi “Hn” ch phiên ph th Bây gi , khi nh ng trung tâm th ươ ng m i, siêu th , c a hàng m c nhan nh n kh p n ơi thì v n có nhi u ng ưi nh và mu n tìm l i c m giác thú v khi ñi ch phiên. Nh ng phiên ch ch h p vào m t vài ngày c ñ nh trong tháng v i nh ng s n ph m ñ c tr ưng. Ch phiên ch a ñ ng m t nét v ăn hoá x ưa không d gì quên ñưc. Ch phiên - không ch là k ni m c a quá kh Hôm nay, ông Hùng ngõ Th nh Quang, Thái Th nh, Đ ng Đa, Hà N i d y s m h ơn th ưng l , khi chuông ñ ng h m i ñim 4 ti ng ông ñã d t xe ñ p r i nhà ñi ch B ưi, hôm nay là ngày m ng 4 âm, ngày có phiên ch chính. Ông v n có thói quen ñi ch phiên B ưi ñ mua cây c nh. Ch ng ph i vì nh ng cây c nh ñó ch bán ch phiên mà ông thích th , ông thích ñưc mua cây c a chính nh ng ng ưi ñã tr c ti p nuôi d ưng và dày công làm nên nh ng th cây ñó. V i ông, ñưc ñi, ñưc hoà mình vào không khí mua bán r t ñc tr ưng c a ch phiên là ñã r t tuy t r i, c m giác ñó nh ng ch th ưng không th có ñưc. Ông k : “Tôi có thói quen ñi ch phiên B ưi t vài ch c n ăm r i. Ch phiên B ưi h p vào ngày 4 và 9 theo l ch âm hàng tháng. Cái ñc tr ưng nh t c a ch phiên là không có ki u “mua c a ng ưi chán, bán cho ng ưi thích”, mà s n ph m th ưng do m i ng ưi tr c ti p làm ra r i ñem ra ch bán. Hàng hóa l i r t phong phú. Bây gi , phiên ch không còn rõ nét nh ư tr ưc n a nh ưng dù sao nó v n còn gi ñưc nét ñ c ñáo riêng”. Ch phiên th ưng h p r t s m, t lúc tr i còn t m sáng cho ñ n quá tr ưa m i k t thúc. Phiên ch hôm nay, ông Hùng c ũng có ñưc “s n ph m” mang v , sau xe ñ p là hai ch u cây hoa S nh nh ưng th r t ñ p, ông khoe r t ưng ý v i hai ch u cây này, l i ñưc cái giá r b t ng . 43 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi C v ưn cây c nh hàng tr ăm cây c a nhà ông ñu ñưc mua t nh ng phiên ch B ưi này. Ông Hùng cho bi t, ch B ưi x ưa r t nhi u hàng hoá mà ch ñ n phiên m i có nh ư cây c nh, l n, gà chính nh ng ñiu ñó làm nên s khác bi t c a phiên ch . Gi , có t i non n a ph Hoàng Hoa Thám ñã có ngh bán cây c nh. Ch V ăn Giang n m ven qu c l 179, ñon ch y qua th tr n V ăn Giang (thu c t nh Hưng Yên). Ông Nguy n V ăn Côn Kim Lan, Gia Lâm nh l i: “Tr ưc kia m i phiên ch là m t ngày h i mua và bán. C ñ n phiên h p là hàng hoá ch ng thi u th gì, ng ưi mua, k bán t p n p. Bây gi dù có ñúng phiên ch hay không thì m c ñ hàng hoá không quá khác bi t, nh ưng v n có nhi u m t hàng “ ñc” mà ch ñ n phiên ng ưi ta mi mang ñ n bán”. Ch h p phiên chính vào các ngày 7, 9 còn các phiên ngày 2 và 4 ch là phiên “xép” (ph ). Do qua m t vòng ch , ph i công nh n phiên ch này l n h ơn nhi u so v i “ch làng” tôi g p chi u qua, c ũng ngay trên kho ng ñ t này. Tr i còn t m , ch ưa rõ m t ng ưi k mua ng ưi bán ñã t p n p. Ch ch hàng bán chu i nhanh nh u: “Bác mua m hàng giúp em ñi, bây gi mua còn r ch ch m t lát n a là bác ph i mua c a nh ng ng ưi mua l i c a b n em, s ñ t h ơn nhi u ñ y”. Ch cho bi t, ñ có ch “ ñ p” nh ư th này, ch ñã ph i ñi t t i khuya hôm tr ưc. Mi ch phiên ñu có nh ng s n ph m ñ c tr ưng. Nh ư ch phiên V ăn Giang có con gi ng. Ng ưi t kh p n ơi ñ v ñây và ch theo c ơ man nào là con gi ng, t l n, gà, v t, chó, mèo Ti ng g i nhau í i, ti ng m c c , ti ng cãi c t t c nh ng âm thanh ñ c tr ưng ñó làm nên m t phong cách r t riêng c a ch quê Vi t Nam. Ch phiên m c dù bây gi không còn gi ñưc nhi u nét ñ c tr ưng nh ư tr ưc nh ưng vn có s khác bi t ñ t o nên s c h p d n riêng c a nó. Ngay c phiên chính hay phiên xép c ũng khác nhau, nh ư ch phiên V ăn Giang này ch ng h n, ch phiên chính mi bán l n gi ng còn phiên xép thì không. Nơi ch t ch a chút h n dân t c Tôi tìm ñn quán n ưc trà nh , n m khu t sau cây me ñã h ơn tr ăm tu i trên ñưng Hoàng Hoa Thám (Hà N i) ñ tìm hi u thêm v phiên ch B ưi n i ti ng ñ t Hà Thành. “Ch quán” là lão ngh s ĩ ñin nh quen thu c Thu An, ng ưi n i ti ng v i nh ng vai di n m c m c, chân ch t. Có l ph i g i lão ngh s ĩ b ng c m i ph i b i n ăm nay c ñã ngoài tám m ươ i, so v i ngày ñóng vai bà m ch ng t t b ng cùng n di n viên Chi u Xuân trong m t b phim truy n hình n i ti ng thì nay trông c ñã già và y u ñi nhi u. C b o, nh ng phiên ch B ưi tr ưc kia ñông l m, k mua ng ưi bán t p n p. Nh ưng gi ch ñã khác tr ưc nhi u, ch v n h p theo phiên nh ưng ch ng còn ñưc s m u t 44 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi nh ư x ưa. C “b c xúc” tr ưc s mai m t c a nhi u nét v ăn hoá c , c ũng nh ư ch phiên bi s ln át c a cu c s ng hi n ñ i. Tuy nhiên, v n còn nh ng phiên ch gi ñưc ñ c tr ưng truy n th ng c a mình nh ư ch Cán C u (Lào Cai), ch cách huy n B c Hà ch ng 18km, h p trên m t ng n ñ i thoai tho i. Ch Cán C u tr ưc kia g n trong th tr n B c Hà, nh ưng c m i l n nhà n ưc xây ct ch thành khang trang thì bà con l i chuy n ñi n ơi khác. Đó là do t p t c t bao ñ i nay, b i v i h , ch phiên là n ơi có th mang bán hay mua ñ các th mà không c n ph i x p lo i hay theo khuôn m u nào, ng ưi ñi ch mu n tùy nghi bày bi n hàng hoá ca mình. Ch Cán C u m i tu n h p m t l n vào ngày th b y. M t bãi ch hoàn toàn c a ng ưi dân t c, Mông Đen, Mông Đ , Mông Hoa, Giao, Tày T trên cao nhìn xu ng bãi ch , khói b p t a lên gi a nh ng l u tranh l p x p, v i c ơ man nào là ng ưi v i các s c áo xanh ñ, xa xa là núi ñi ph s ươ ng lam, lác ñác vài ba nhà sàn. Phong c nh thanh bình và hoang s ơ. Ai ñã t ng ñ n Sapa ch c không th quên hình nh sáng th B y ng ưi ñàn ông H’mông d t v c ưi ng a mang cái gì ñó ñn ch ñ bán. Chi u ch nh t thì ng ưc l i, ng ưi v d t con ng a tr v trên l ưng ng a ông ch ng say r ưu n m v t ngang. V i ng ưi Mông ñi ch là ph i say r ưu, n u ch ưa say thì ch ưa vui Hu nh ư m i ñ a ph ươ ng trên m nh ñ t Vi t Nam này ñu có nh ng phiên ch h p vào m t th i ñim nh t ñ nh nào ñó trong tháng. B c Ninh n i ti ng v i phiên ch Nón, Vĩnh Phúc có phiên ch L , r i ch S ăn Hà Tây, ch Non Hà Nam ho c nh ư phiên ch n i ti ng c n ưc mà m i n ăm ch h p có m t l n nh ư ch Vi ng Nam Đ nh m i phiên ch ñ u ch a ñ ng m t ñ c tr ưng riêng, th hi n v ăn hoá c a t ng ñ a ph ươ ng. Nhi u ng ưi coi ñi ch phiên là ñi ch ơi, ñi th ưng th c ch ch không nh t thi t ph i mua s m gì. Đi ch nh ư m t nhu c u không th thi u trong ñ i s ng c a m i ng ưi. Không h n mà nên, hàng n ăm, vào nh ng ngày áp T t các ch phiên th ưng t ch c bu i ch cu i cùng ñ m i ng ưi có th ñi sm hàng T t, t m l t, ng giang, bó lá dong cho ñn qu n áo, tranh dân gian T t c ñ u mang ñ m mùi v c a h ươ ng ñng gió n i ñưc k t tinh t h n quê, h n ñ t. Vi m i ng ưi dân Vi t Nam, ch phiên mãi là nét v ăn hoá c a m t th i ñ nh . Su t m 45 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Đn T t l i nh bánh t Mâm c ơm ngày T t c a ng ưi dân quê tôi (Tiên Tân, H ng Hà, Đan Ph ưng, Hà N i), bên c nh th t n u ñông, m ăng gà, bánh ch ưng, xôi g c truy n th ng còn có thêm m t món bánh r t ngon ñưc làm t g o t mà n u nh ư thi u nó, m t góc ngày Tt s không còn. y là bánh t . Tt n ăm nào c ũng th , ñ n chi u 29, khi các lo i bánh khác ñã gói xong xuôi thì bà tôi l i tt t ưi ñi mua hành lá, m c nh ĩ, th t ba ch - nh ng nguyên li u chính ñ làm bánh t . Kỳ công Bánh t , có n ơi g i là bánh r ăng b a, vì có hình dáng gi ng cái r ăng b a, là th bánh truy n th ng vùng ñng b ng B c b . Mi ñ a ph ươ ng có cách làm bánh t riêng, ít nhi u khác nhau. Có th k ra m t s lo i bánh t n i ti ng nh ư bánh t làng Ch (Yên Phong, B c Ninh), bánh t Phú Nhi (S ơn Tây, Hà N i), bánh t V ăn Giang, H ưng Yên (hay còn g i là bánh r ăng b a). M Đc, Hà N i c ũng có bánh t nh ưng ít n i ti ng h ơn. Đ làm ñưc nh ng chi c bánh ngon, bà tôi r t k ỳ công ngay trong khâu ch n g o. G o làm bánh t ph i là t quê, h t dài ñu, tr ng trong th ơm mùi g o m i và ph i lo i b các ht m c, có nhi u cám bong ra. Sau khi ch n ñưc g o, bà kh n bê nong g o ra sân, t m n nh t ti t nh ng h t s n, ht thóc ñ khi làm bánh, bánh ñưc nguyên ch t nh t. G o sau khi ñưc l a ch n k càng s ñưc vo th t s ch r i ñem ngâm vào n ưc l nh trong vòng 12 ti ng cho h t g o n. 46 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Lá làm bánh t là các lo i lá chu i, lá dong v ưn nhà, th m chí là nh ng t m lá chu i khô bà ñã “huy ñng” ñàn cháu xé v ưn t vài tháng tr ưc. Ngay t sáng, bà tôi d y s m, ra v ưn c t h t nh ng chi c lá dong bánh t (không non không già), r c nh ng tàu lá chu i còn ñng s ươ ng, ñem v r a s ch, x p vào r . “Lá chu i t ươ i n u ñưc h ơ qua than h ng cho m m l i, khi gói bánh, bánh s có mùi th ơm và c ũng d gói h ơn”, bà gi i thích cho l ũ cháu ñang xúm l i xem bà làm. G o ngâm qua m t ñêm ñn sáng hôm sau ñã m m l i, bà b o tôi ñem g o ñãi th t s ch, ñ ra xô nh a sau ñó mang ra xay th t m n. M i th ñ u ph i k càng, t m nh ư th . Khi tôi xách xô g o v nhà c ũng là lúc bà ñã nhóm xong b p l a. Bà ng ng th i l a, ñ xô b t tr ng tinh vào n i, dùng ñũa c khu y ñ u tay cho ñ n khi b t g n chín ng sang màu tr ng ñc thì rút b t c i, ñ n i b t om trên b p. Ch a chan tình quê Tr ưc ñó, hành lá mua v ñã ñưc bà r a th t s ch, nh t h t b lá sâu, già. Nh ng cánh m c nh ĩ c ũng ñưc bà t m ngâm vào n ưc m cho n to ra, c t h t chân r i r a sch, thái ch x p riêng ra bát. Th t ba ch b ăm nh t m ưp gia v ñưc cho vào ch o, b c lên b p ñ o qua, nêm chút nưc m m, mì chính, h t tiêu khi th t g n chín thì cho hành và m c nh ĩ vào xào chung. Khi nào th y d y mùi th ơm ngào ng t c a th t, hành là nhân bánh ñã xong. C nhà xúm xít trên cái chi u tr i tr ưc th m nhà, m i ng ưi m t vi c, m y ñ a tr n i dây, bà và m gói bánh, các ch chu n b xoong n i, b p núc ñ b t ñ u lu c m bánh mi làm Nh ng chi c bánh gói xong ñưc x p g n vào n i nhôm l n, ñ n ưc ng p lưng bánh, ñun l a to ñưm ñ n khi cháy h t m t nén nhang thì bánh chín. Ngày T t, nh ng món ăn nhi u d u m và các lo i bánh n p d làm cho ng ưi ta th y ngán, ng y. Nh ưng khi bóc m t cái bánh t , c n mi ng bánh xanh mát thì bao nhiêu c m giác ngán ng y bi n ñi ñâu m t, nh ưng ch cho s t n h ưng, ăn mãi không chán. Bánh t th ưng ch m v i n ưc m m r c h t tiêu xay ho c ch m v i t ươ ng. m t s nơi th c khách còn dùng thêm món ch gà và m t ít d u cà cu ng cho vào n ưc m m ñ t ăng thêm h ươ ng v c a bánh. Ch t nhng th g o, lá nhà tr ng ñưc, không bi t ai ñã sáng t o nên món ăn gi n d , gi n d ngay t cái tên bánh t quê tôi. Su t m 47 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi C Đô - "làng h a s ĩ" quê tôi C Đô n m ven sông H ng v i truy n th ng khoa b ng lâu ñ i. Có l , c nh ñ p n ơi ñây ñã khi n tâm h n ng ưi C Đô nhi u xúc c m ñ cho ra ñ i nh ng danh nhân, thi s ĩ nh ư Nguy n Bá Lân, Nguy n S ư M nh. Làng có t bao gi thì nh ng ng ưi già trong làng cũng ch ng nh n i, ch bi t theo nhi u nhà nghiên c u, C Đô là m t vùng t c ư c a các c ng ñ ng ngưi Vi t c . Tr i qua bao th ăng tr m l ch s , l i là vùng quê nghèo, C Đô quê tôi không còn l ưu gi ñưc nhi u d u tích th i gian qua các công trình ki n trúc nh ư làng c Đưng Lâm. Song, n mình trong nh ng n p nhà h t s c bình th ưng y, ngoài 11 h i viên H i M thu t Vi t Nam, 3 h i viên H i M thu t Hà N i cùng h ơn 30 ng ưi ñã t t nghi p ñ i h c, cao ñng v m thu t, c nh ng ng ưi nông dân h buông tay cày là l i c m l y cây c ñ v nên nh ng b c tranh chan ch a tình yêu quê h ươ ng, ñt n ưc. Chúng tôi, l ũ tr trong làng ai c ũng thu c n m lòng câu chuy n v ông T ngh h a c a làng C Đô - ho s ĩ S ĩ T t. Ông sinh n ăm 1920 t i làng. Thu nh ông ñã mê v , v t cng ñình, c ng chùa, ñn các con v t Nh ưng ngày ñó, làng là vùng ñch h u, s con mình b liên l y b i nh ng b c tranh mà c thân sinh ra S ĩ T t luôn ph i xé b các tác ph m ñ u ñ i c a ng ưi ho s ĩ n i ti ng này. Sau ñó ông ñi b ñ i, ñưc h c tr ưng Cao ñ ng M thu t VN (nay là tr ưng Đ i h c M thu t HN) do danh h a Tô Ng c Vân tr c ti p gi ng d y. Và S ĩ T t ñã tr thành m t trong nh ng h a s ĩ tài danh c a n n m thu t VN. Các tác ph m c a ông nh ư “B V ăn Đàn l y thân làm giá súng” ñã tham gia Tri n lãm M thu t toàn qu c n ăm 1954, “Em nào c ũng ñưc h c c ” ñot gi i Nhì t i Tri n lãm M thu t toàn qu c n ăm 1958, sau này 48 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi ñưc tr ưng bày t i Tri n lãm M thu t t i Matxc ơva. V i nh ng ñóng góp ñó, ông ñã ñưc gi i th ưng Nhà n ưc v v ăn h c ngh thu t n ăm 2007. Sng bình d , g n g ũi nên h a s ĩ S ĩ T t ñưc nhi u ng ưi dân trong làng quý m n, tìm ñn ông, xem ông v và nói chuy n v tranh. Th y nhi u ng ưi có ni m say mê h i h a, Sĩ T t ñã h t lòng truy n d y mi n phí cho h . T các l a h c trò ca ông, nhi u ng ưi ñã tr thành nh ng h a s ĩ n i ti ng nh ư S ĩ Thi t, Ngô Bình Thi m, Giang Khích, Sao Mai, Tr n Hòa Còn tôi, c ũng có may m n ñưc ông d y v trong nh ng ngày s c kh e còn d o dai, nh ưng vì không có n ăng khi u h i h a, nên ñành r theo mt con ñưng khác. Ba ng ưi con trai c a S ĩ T t c ũng ñ u n i nghi p cha, trong ñó, h a s ĩ La Vuông là ng ưi g t hái ñưc nhi u thành công h ơn c . Đây c ũng là h a s ĩ n i ti ng nh t trong th h h a s ĩ th ba c a C Đô g m Hoàng Vi t, Nguy n Huy Khôi, Hoàng Li t, Nguy n Đc V ch ng h a s ĩ La Vuông ñã xây d ng b o tàng S ĩ T t và gia ñình theo ưc mng c a S ĩ T t lúc sinh th i ñ tr ưng bày tác ph m c a c gia ñình ho s ĩ. Th t ti c, sau m y tháng xa quê, tôi tr v thì ñưc bi t h a s ĩ La Vuông - ng ưi con trai cu i cùng c a ông bà S ĩ T t - ñã ra ñi ñưc b n tháng. Đây là m t mát vô cùng to l n ñ i vi c bà Nguy n Th M c, v h a s ĩ S ĩ T t. N ăm nay bà M c ñã 87 tu i, c l ng ng ưi ñi trong không gian tr ng tr i. Tuy v y, khi ñưc h i v truy n th ng c a gia ñình, bà l i sáng lên ni m t hào vì các th h con cháu c a h a s ĩ S ĩ T t v n v ng tay v i cây c . Th h h a s ĩ tr c a làng tuy ch ưa thành công ñưc nh ư cha ông, nh ưng m i ng ưi ñu mang trong mình lòng quy t tâm gi v ng truy n th ng c a làng. Vì v y, nhi u ng ưi ñã tr thành th y giáo d y v ñ truy n tình yêu h i h a ñ n v i các em h c sinh. Th y giáo Nguy n Th Luân là ng ưi ñã h ơn ch c n ăm nay ñào t o, phát huy nh ng tài năng h i h a tr tu i c a làng C Đô. Anh ñưc h a s ĩ S ĩ T t d y t khi còn rt nh v i nh ng ñiu c ơ b n ñ u tiên c a h i h a. Sau này, khi ông già, y u thì anh không ñưc hc n a. Nh ưng tài n ăng, ñc ñ c a c S ĩ T t v n là ñiu anh khâm ph c và canh cánh trong lòng. L p h c c a anh c ũng nh ư l p c a th y Vi t, th y Khôi không ch có nh ng h c trò trong làng mà còn có con em c a các làng, xã khác tìm ñn h c. S ti n ít i các em ñóng góp hàng tháng ch ñ ñ mua màu, gi y, bút cho các em h c v . Tuy v y, dù n ng hay m ưa, dù trên cánh ñng, tr ưc c ng ñình, trên ñưng làng hay bên dòng sông H ng cu n ñ phù sa, th y và trò ñu mi t mài v i ni m say mê h i h a c a mình. Nhìn th y ni m say mê ánh lên trong m t các em, tôi tin r i C Đô s l i có nh ng h a s ĩ tên tu i ñóng góp cho n n m thu t Vi t Nam sau này. Su t m 49 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Th y sinh, thú ch ơi c a ng ưi Hà N i Theo quan ni m c a ng ưi châu Á, trong m i gia ñình nên có m t góc dành cho thiên nhiên dù ñó ch là cành hoa, ch u cây hay là c m t góc v ưn. Trong nh ng n ăm g n ñây, ng ưi Vi t Nam ñã bi t ñ n nhi u h ơn v phong cách mang thiên nhiên vào trong không gian s ng c a mình. M t trong nh ng cách trang trí ñ p và ñưc ñánh giá cao nh t ñó là phong cách trang trí th y sinh. Th y sinh, thú ch ơi m i c a ng ư i Hà Ni Ngh thu t ch ơi th y sinh và ch ơi cá c nh có m t ñ c ñim chung là ñu ñưc tr ưng bày trong b kính và ñt trong nhà, nh ưng khác nhau ñim m t bên là “ch ăn nuôi”, m t bên là “tr ng tr t”. Thú ch ơi th y sinh th c s giúp cho m i ng ưi tìm ñưc s th ư thái cân b ng sau nh ng áp l c công vi c và cu c s ng. Mt h th y sinh ñ t chu n thì c n ph i ñ theo yêu c u: b th y tinh có kính dày ít nh t 8mm, n n tr ng cây bao g m ñ t có phân và s i, ñèn “m t tr i” t o ánh sáng t nhiên giúp cây th c hi n quá trình quang h p, b l c n ưc, bình CO2 ñ duy trì s s ng c a cây và cu i cùng m i là cây th y sinh. Nh ng phong c nh trong các h th y sinh th ưng làm cho b t c ai khi ñưc th ưng ngo n ñ u liên t ưng ñ n hình nh m t n ơi nào ñó ñp ñ n mê h n. Thu g n không gian yêu thích vào m t h n ưc b ng th c v t th y sinh mô ph ng thiên nhiên t ươ i ñp là nguyên t c và c ũng là ngh thu t c a môn ch ơi ñưc du nh p t Nh t B n này. Ngh ch ơi c ũng l m công phu Mc dù bi t ñ n thú ch ơi th y sinh, nh ưng nhi u ng ưi c ũng không dám theo b i nó cũng yêu c u nh ng nguyên t c khá nghiêm ng t. 50 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Ngoài vi c ph i s m ñ ñ dùng, c n thi t, ng ưi ch ơi c n ph i n m rõ nh ng quy ñ nh nghiêm ng t v th i gian m ñèn, l ưng CO2 c n thi t là thách th c không nh cho nh ng ng ưi ch ơi. B i n u không cây c trong h không phát tri n nh ư ý mu n, th m chí b l i tàn. Mà n u ñ cung c p ñ v t d ng c n thi t cho m t b th y sinh tiêu chu n thì giá c c ũng lên m c khá cao b i v t li u cho thú ch ơi này h u h t ñ u nh p ngo i. Vi mong mu n thúc ñ y ngh thu t ch ơi thu sinh Vi t Nam phát tri n h ơn, Cty Th y Mc (TP.HCM) ñã tr thành m t ñ a ch vàng cho ng ưi có ñam mê v i thú ch ơi m i này, b i không ch là n ơi cung c p các v t li u cho thú ch ơi th y sinh mà công ty còn nghiên c u, cung c p các lo i v t li u ñưc s n xu t trong n ưc làm gi m t i thi u giá thành. V i quy mô h ơn 4.000m2 v i h ơn 500 h ki ng, có th kh ng ñ nh tr i th y sinh ca Công ty Th y M c là tr i th y sinh l n nh t trên toàn qu c hi n nay. Công ty ñã cùng v i ñ i ng ũ k s ư c a mình ñã tìm tòi nghiên c u và t o ra s n ph m BONBON v i nh ng tính n ăng nh ư nh ng s n ph n ch t n n ngo i nh p v i giá c h p lý ñã t o nên m t b ưc ti n m i trong ngành Th y Sinh Vi t Nam. Không d ng l i ñó hi n nay ñ i ng ũ k s ư c a Th y M c v n ñang ti p t c nghiên c u ti p v lo i phân nn BONBON Bazan v i màu ñ t nhiên c a ñ t ñ Bazan, dòng s n ph n này mang tính ti n l i cao h ơn vì cách s d ng hoàn toàn ñơ n gi n, b n ch c n cho vào h và tr ng cây ch không c n tr n thêm b t kì v t li u gì. Sau dòng s n ph m v n n th y sinh thì vi sinh, phân n ưc và phân nhét s nhanh chóng ñưc Th y M c ñưa ra th tr ưng trong th i gian s m nh t v i ch t l ưng và ñ tinh c y cao và giá c hoàn toàn phù h p v i túi ti n c a ng ưi Vi t Nam. Đ b t k p v i thú ch ơi th y sinh trên ñt Hà N i, các ph cá c nh n i ti ng nh ư Hàng Đu hay các làng Nghi Tàm, Yên Ph , T Liên ñã b t ñ u nuôi tr ng và bán cây th y sinh. Và thú ch ơi này nhanh chóng tr thành thú ch ơi tao nhã c a ng ưi Hà N i. Su t m 51 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Na th k ''nuôi'' ñiu tr ng quân Ông Tr ưng sinh ra trong gia ñình có truy n th ng 5 ñ i hát tr ng quân và hi n là m t trong s ít ng ưi cao tu i xã Khánh Hà (Th ưng Tín, Hà N i) còn g n bó v i ñiu hát này. Câu hát t ừ th ủa n ằm nôi Nh ng làn ñiu tr ng quân ñã in sâu vào tâm trí ông Tr ưng ngay t lúc còn r t nh qua gi ng hát c a b . Mê hát t i m c th ưng xuyên tr n nhà theo các anh ch trong làng ñi hát ñêm. Vào nh ng ñêm tr ăng thanh, thanh niên trong làng v n chèo thuy n trên sông Nhu , hát ñ i ñáp t ch p t i t i khi t m sáng. Bao nhiêu ñôi trai gái nên v nên ch ng c ũng t nh ng ñêm hát ñó. Nh ưng r i nh ng lo toan c a cu c s ng cùng nhi u lo i hình v ăn hóa du nh p khi n tr ng quân chìm vào quên lãng. Su t n a th k qua, ñiu hát tr ng quân v ng bóng trên dòng sông Nhu . Ông Tr ưng v n hát m t mình cho ñ nh , ñ quên nh p ñiu, l i ca. H vào d p h i làng, ông l i tham gia góp vui b ng ñiu tr ng quân. tu i l c tu n, ông t ưng s không còn có ngày ch ng ki n tr ng quân h i sinh. Nh ưng ñiu k ỳ di u ñã t i khi S V ăn hóa Th thao và Du l ch Hà N i có quy t ñ nh khôi ph c làn ñiu tr ng quân xã Khánh Hà. Th t khó di n t ni m h nh phúc c a ông. Nh ư ñưc s ng l i m t th i trai tr , ông Tr ưng ñi t i kh p các h gia ñình có ng ưi cao tu i trong vùng ñ v n ñ ng tham gia câu l c b hát tr ng quân. 52 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu
www.100hanoi.com Vaên hoaù Haø Noäi Truy ền l ại cho th ế h ệ tr ẻ Ông Lê V ăn Tr ưng cùng v i m t ngh nhân dân gian v hát tr ng quân là c bà Nguy n Th V y (72 tu i) ñã b công, b s c chép l i t ng l i hát ñ ñóng góp cho kho tàng ca khúc tr ng quân do Ban V ăn hóa xã t ch c s ưu t m. Cùng v i nh ng b c thâm niên v hát tr ng quân, ông Tr ưng tr thành m t th y giáo d y hát th c thu cho 32 em nh xã. Thuy t ph c các em nh theo hát tr ng quân ñã khó, mà d y cho các em hát thu n th c các làn ñiu c ũng gian nan không kém. Đ hát tr ng quân hay, ng ưi hát ph i có ch t gi ng t t: cao, tròn vành, rõ ti ng. H ơn th , ti t t u bài hát và nh p tr ng gõ ph i hòa quy n, ph i h p ăn ý v i nhau. “Ngày m i h c, các cháu kêu khó, kêu chán, tôi l i chuy n sang hát x m, hát quan h , to c m h ng cho các em theo h c", ông Tr ưng cho bi t. Bây gi , các em nh ñã hát khá thu n th c và ñưc ñi bi u di n nhi u n ơi trong huy n. Nhi u ng ưi l n tu i c ũng theo ông ôn l i làn ñiu n i ti ng m t th i này. Làn ñiu tr ng quân Khánh Hà ñã có s c sng m i. Vào nh ng ngày h i c a xã, hai bên nam n l i ñ ng trên thuy n hát ñ i ñáp. Ghi nh n nh ng ñóng góp trong vi c gìn gi v ăn hóa truy n th ng c a ông, m i ñây, H i Văn ngh dân gian trao t ng ông danh hi u "Ngh nhân dân gian". Nh c ñ n hai t "ngh nhân", ông khiêm t n nói: "Tôi là m t nông dân mê hát thôi. Tôi th ưng hát sau nh ng lúc làm vi c m t nh c ch ch ng bao gi ngh ĩ có ngày ñưc nh n danh hi u này". Ông Nguy n M nh T ươ i, Tr ưng ban V ăn hóa xã, Ch nhi m Câu l c b hát tr ng quân xã Khánh Hà cho bi t: “Ông Tr ưng là m t trong s ít ng ưi trong xã còn l ưu gi ñưc nh ng làn ñiu tr ng quân. Nh có ông, làn ñiu hát tr ng quân ñưc khôi ph c”. Su t m 53 www www.100hanoi.com Haø Noäi Toâi Yeâu