Thực trạng nhận thức của phụ huynh tại thành phố Hồ Chí Minh về sự phát triển trí tuệ xã hội của trẻ 6-11 tuổi

Nội dung text: Thực trạng nhận thức của phụ huynh tại thành phố Hồ Chí Minh về sự phát triển trí tuệ xã hội của trẻ 6-11 tuổi

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ THỰC TRẠNG NHẬN THỨC CỦA PHỤ HUYNH TẠI TP HỒ CHÍ MINH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN TRÍ TUỆ XÃ HỘI CỦA TRẺ 6-11 TUỔI HUỲNH VĂN SƠN* TÓM TẮT Bài báo đề cập đến nhận thức của phụ huynh về sự phát triển trí tuệ xã hội (TTXH) của trẻ từ 6-11 tuổi. Đánh giá chung thì nhận thức của phụ huynh về sự phát triển TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi đạt mức trung bình. Các bậc phụ huynh đã hiểu được vai trò quan trọng của gia đình, thầy cô, bạn bè và những đối tượng khác mà trẻ tiếp xúc đối với sự phát triển TTXH của trẻ. Theo đánh giá của phụ huynh thì gia đình có ảnh hưởng nhiều nhất, sau đó là đến thầy cô, bạn bè rồi đến các đối tượng khác. Tuy nhiên, phụ huynh chưa đánh giá đúng vai trò của bản thân đứa trẻ đối với sự phát triển TTXH của chúng khi cho rằng bản thân trẻ chỉ có ảnh hưởng vừa phải - ảnh hưởng ít hơn so với các đối tượng khác. Từ khóa: nhận thức, trí tuệ xã hội, nhận thức của cha mẹ, nhận thức của cha mẹ về sự phát triển trí tuệ xã hội của trẻ từ 6-11 tuổi. ABSTRACT Status of perception by parents in Ho Chi Minh City on the intellectual and social development of children aged 6 to 11 years The article refers to perception by parents in Ho Chi Minh City on intellectual and social development of children aged 6 to 11 years. According to parents, the intellectual and social development of children aged 6-11 years is average. Parents understand the important roles of family, teachers, friends, and other things that impact on the intellectual and social development of children, and they rank in influential order family, teachers, friends and other things. However, parents do not correctly evaluate the role of children toward their intellectual and social development when thinking that children themselves just have less impact than other things. Keywords: perception; social intelligence, perception of parents, perception of parents on the intellectual and social development of children aged 6 to 11 years. 1. Đặt vấn đề đó là tinh thần hợp tác làm việc còn chưa Hiện nay, nước ta đang nằm trong cao. Điều này có nguyên nhân sâu xa từ thời kì của “dân số vàng” với tỉ lệ dân số giáo dục của gia đình và nhà trường. Phụ trong độ tuổi lao động là rất lớn. Tuy huynh và thầy cô chưa chú trọng nhiều nhiên, một trong những hạn chế khá lớn đến việc phát triển tinh thần làm việc của lao động nước ta nói chung, Thành nhóm cho học sinh. phố Hồ Chí Minh (TPHCM) nói riêng Tiểu học là một bậc học quan trọng trong thời kì đi học của mỗi người. Đây * TS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM 57
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ là giai đoạn đóng vai trò nền tảng, không trẻ từ 6-11 tuổi chúng tôi tiến hành chỉ cung cấp cho học sinh những kiến nghiên cứu với 400 phụ huynh tại thức khoa học cơ bản mà còn là khoảng TPHCM, gồm 245 phụ huynh ở khu vực thời gian định hình, phát triển nhân cách nội thành và 155 phụ huynh ở ngoại của trẻ. Trong giai đoạn này, tâm lí của thành. Trên cơ sở đó, các số liệu nghiên trẻ nói chung và trí tuệ nói riêng, trong đó cứu phù hợp và đáng tin cậy. Nghiên cứu có trí tuệ xã hội được phát triển một cách sử dụng phối hợp các phương pháp mạnh mẽ. nghiên cứu khác nhau, trong đó phương TTXH là một lĩnh vực nghiên cứu pháp điều tra bằng bảng hỏi là phương còn hết sức mới mẻ đối với ngành Tâm lí pháp chính, các phương pháp nghiên cứu học trong nước. Theo cách hiểu khái quát còn lại như: phương pháp phỏng vấn, nhất thì trí tuệ xã hội là năng lực hoàn phương pháp thống kê toán học là các thành các nhiệm vụ trong hoàn cảnh có phương pháp bổ trợ. Đặc biệt, với tương tác với người khác. Năng lực đó phương pháp chủ đạo, chúng tôi thiết kế được dựa trên sự nhận thức và sự thể hiện bảng hỏi với gần 30 câu hỏi. Cách chấm những cảm xúc (thái độ) trong những điểm dựa trên sự lựa chọn của khách hoàn cảnh nhất định. Các biểu hiện thể nghiên cứu ở từng câu hỏi theo hướng hiện trí tuệ xã hội của một cá nhân gồm: dẫn cụ thể. Điểm số được quy đổi thành khả năng thấu cảm; khả năng thiết lập và điểm nguyên, sau đó tính điểm trung bình duy trì các mối quan hệ xã hội; khả năng của từng vấn đề nghiên cứu. Cách quy nhận thức bản thân; khả năng tự điều đổi điểm số được thực hiện: chỉnh. - Điểm số được quy đổi theo thang Nhờ có loại trí tuệ này mà con bậc 5 ứng với các mức độ. người có những “mối dây” liên kết với - Điểm thấp nhất là 1, cao nhất là 5, các thành viên khác trong cộng đồng, gồm 5 mức, theo đó thang điểm như sau: trong xã hội. TTXH được hình thành rất Từ 1 đến 1,5: kém; sớm, ngay khi đứa trẻ bắt đầu có ý thức Từ 1,51 đến 2,5: yếu; về các mối quan hệ xã hội và chính thức Từ 2,51 đến 3,5: trung bình; tham gia vào các mối quan hệ đó. Do Từ 3,51 đến 4,5: khá; vậy, nhận thức của phụ huynh về sự phát Từ 4,51 đến 5: tốt. triển TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi là điều 2. Giải quyết vấn đề kiện hết sức quan trọng, góp phần trực Kết quả nghiên cứu thực trạng nhận tiếp cho sự hình thành, phát triển chỉ số thức của phụ huynh về sự phát triển trí tuệ này của trẻ. TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi thể hiện như Tìm hiểu thực trạng nhận thức của sau: phụ huynh có con từ 6-11 tuổi trên địa 2.1. Nhận thức của phụ huynh về sự bàn TPHCM về sự phát triển TTXH của phát triển TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi 58
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ Bảng 1. Quan niệm của phụ huynh về sự phát triển TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi STT Sự phát triển TTXH ĐTB ĐLC 1 TTXH là yếu tố tự nhiên và nó sẽ tự phát triển 3,06 1,09 TTXH phát triển ngay từ khi trẻ bắt đầu có sự tương tác 2 với người khác 3,68 0,91 TTXH chỉ phát triển khi trẻ thật sự tham gia vào các mối 3 quan hệ xã hội 3,60 0,97 TTXH sẽ phát triển cùng với sự mở rộng các mối quan 4 hệ xã hội của trẻ 3,93 0,77 Đặc điểm thể chất có liên hệ với mức độ phát triển 5 TTXH của trẻ 3,72 0,90 Có thể nâng cao mức độ TTXH cho trẻ thông qua luyện 6 tập 4,01 0,78 Giáo dục gia đình là yếu tố quyết định đến sự phát triển 7 TTXH của trẻ 4,15 0,75 Nhà trường có vai trò quan trọng đối với sự phát triển 8 TTXH của trẻ 4,10 0,73 Hoạt động của bản thân đứa trẻ quyết định sự phát triển 9 TTXH của nó 3,96 0,93 Kết quả khảo sát cho thấy, phụ Nếu xét về điểm trung bình thì có huynh đã có nhận thức tương đối về sự thể nhận định rằng phụ huynh vẫn chưa phát triển TTXH của trẻ. Tuy nhiên, vẫn thật sự hiểu đúng về cơ chế phát triển còn có một số vấn đề phụ huynh nhận TTXH của trẻ. Con số thống kê cho thấy thức chưa thật sự đúng đắn. Đối với phát vẫn còn khá đông phụ huynh nhận thức biểu “Trí tuệ xã hội là yếu tố tự nhiên và chưa đúng về sự phát triển TTXH của trẻ. nó sẽ tự phát triển”, có ĐTB = 3,06 - tức Có đến hơn một nửa số phụ huynh nghĩ là phụ huynh “phân vân” về điều này. rằng, TTXH là yếu tố tự nhiên và nó sẽ tự Kết quả thống kê cụ thể cho thấy, có 57% phát triển mà không cần phải có sự tác phụ huynh “rất đồng ý” và “đồng ý”, động nào. Anh N.V.T, phụ huynh em 13% phụ huynh “phân vân”, 30% phụ N.M.T ở Trường Tiểu học Trần Bình huynh “không đồng ý” và “hoàn toàn Trọng cho biết “Theo tôi thì trí tuệ nói không đồng ý”. chung hay TTXH là yếu tố tự nhiên của mỗi đưa trẻ. Có nhiều trẻ, cũng sống 59
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ trong cùng một gia đình nhưng có đứa những ảnh hưởng nhất định. Tuy nhiên, thông minh, lanh lợi trong khi đứa kia thì đối với sự phát triển TTXH thì có những lại trầm tính và ù lì. Như vậy, rõ ràng là sự khác biệt. Không giống như trí thông do đặc điểm bẩm sinh của đứa trẻ nên minh (IQ) được bộc lộ sớm, TTXH chỉ mới có sự khác biệt như vậy”. được thể hiện ra khi đứa trẻ đã gia nhập Trong thực tế, TTXH là một dạng thật sự vào các mối quan hệ xã hội và thể trí tuệ đặc biệt của con người. Nó được hiện được năng lực hoàn thành nhiệm vụ hình thành và phát triển thông qua các trong hoàn cảnh có tương tác với người mối quan hệ với người khác, với xã hội khác. Do vậy, những tiếp xúc, tương tác của đứa trẻ. Nếu lập luận rằng, các mối của trẻ trong những năm đầu của cuộc quan hệ của trẻ với người khác, như mối sống sẽ không ảnh hưởng nhiều đến sự quan hệ với các thành viên trong gia phát triển TTXH của trẻ, mà chỉ là nền đình, người thân, bạn bè hay giáo viên là tảng cho sự phát triển TTXH của trẻ sau “tự nhiên” vì một đứa trẻ sinh ra đã phải này. tiếp xúc với những người thân và khi đến “TTXH chỉ phát triển khi trẻ thật sự tuổi thì trẻ đi học nên TTXH cũng sẽ tự tham gia vào các mối quan hệ xã hội” nhiên phát triển. Tuy nhiên, bản chất của được 66,8% phụ huynh “đồng ý” (ĐTB = vấn đề không phải như vậy. Đúng là có 3,60). Như đã nói, một đứa trẻ ngay khi những mối quan hệ của trẻ là đương vừa mới chào đời đã có sự tương tác xã nhiên nhưng ngay chính trong mối quan hội với người khác, nhưng đó là sự tương hệ đó lại không hoàn toàn tự nhiên mà nó tác một cách thụ động. Chỉ đến khi nhận phụ thuộc vào sự chủ động, vào mức độ thức của trẻ bắt đầu phát triển thì tính chủ tham gia của trẻ. Chính điều đó mới ảnh động trong các mối quan hệ xã hội của hưởng thật sự đến sự phát triển TTXH trẻ mới được bộc lộ. Lúc này, vai trò của của trẻ. Hay nói khác đi, “chất lượng” trẻ trong các mối quan hệ với người khác của các mối quan hệ xã hội mà trẻ tham ngày càng rõ rệt hơn và trẻ học được gia ảnh hưởng nhiều tới sự phát triển nhiều hơn từ những mối quan hệ đó. Nhờ TTXH của trẻ chứ không phải yếu tố “số vậy, các thành phần của TTXH (tự nhận lượng” của các mối quan hệ đó. thức về bản thân, năng lực xã hội và trí Phụ huynh đồng ý rằng “TTXH tuệ cảm xúc) có cơ hội được thể hiện và phát triển ngay từ khi trẻ bắt đầu có sự ngày càng phát triển. Chia sẻ về điều này, tương tác với người khác” (ĐTB = 3,68). chị P.H.T, phụ huynh em L.N.N ở trường Đối với một đứa trẻ, khi vừa mới chào cho rằng “Tôi nghĩ là khi đứa trẻ đời thì trẻ đã bắt đầu chịu sự tác động của không còn con nít nữa, tức là khi chúng người khác, mà chủ yếu nhất là người mẹ đã có ý thức trong các mối quan hệ với hay người trực tiếp nuôi dưỡng trẻ. Xét người khác thì trẻ sẽ bộc lộ rất rõ bản về sự phát triển tâm lí người nói chung thân khi giao tiếp, làm việc chung với thì tất cả những sự tác động này đều có người khác. Thông qua những mối quan 60
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ hệ như vậy, đứa trẻ sẽ học hỏi được cách nội quy học tập. Lúc này, đứa trẻ sẽ hiểu thức để có thể hợp tác với người khác và phải chấp nhận rằng mình phải thay ngày càng tốt hơn”. đổi hành vi, cách ứng xử. Anh L.V.L, Có đến 81,5% phụ huynh thống phụ huynh em L.M.L ở Trường Tiểu học nhất với quan niệm “TTXH sẽ phát triển Nguyễn Sơn Hà cho biết “Hai vợ chồng cùng với sự mở rộng các mối quan hệ xã tôi cùng quan niệm rằng, càng cho trẻ hội của trẻ” (ĐTB = 3,93). Đây là một tiếp xúc với nhiều người sẽ càng tốt cho con số khá cao cho thấy một tín hiệu khá sự phát triển của trẻ. Vì vậy, ngay từ khi tích cực. Về bản chất, TTXH chính là trẻ bập bẹ biết nói, tôi thường đưa con năng lực hoàn thành các nhiệm vụ trong trai của mình đi thăm bà con để cháu có hoàn cảnh có tương tác với người khác. cơ hội tiếp xúc với nhiều người. Khi cháu Nếu xét về phạm vi các mối quan hệ xã lớn hơn một chút, tôi thường dẫn cháu hội của trẻ thì khi còn nhỏ, quan hệ chủ sang nhà hàng xóm có những đứa trẻ yếu của trẻ là với các thành viên trong gia cùng lứa để cho chúng chơi với nhau rồi đình và người thân. Khi đến tuổi đi học, cho cháu đến các khu vui chơi thiếu nhi phạm vi mối quan hệ đó được mở rộng để cháu có điều kiện tiếp xúc với những đến bạn bè và thầy cô. Từng mối quan hệ đứa trẻ khác. Khi đi học, cháu thích nghi có những đòi hỏi và yêu cầu riêng mà trẻ rất nhanh với môi trường mới và học tập phải đáp ứng. Những điều đó buộc trẻ đạt kết quả cao”. Đối lập với phụ huynh phải tự học hỏi và tự hoàn thiện để có thể trên, chị M.N.N, phụ huynh của em duy trì và phát triển được sự tương tác L.V.H nói “Con trai tôi năm nay học lớp với người khác. Đó cũng chính là quá 2 nhưng cháu rất trầm tính và ít nói. Do trình phát triển TTXH của trẻ. Ở lứa tuổi hoàn cảnh, hai vợ chồng tôi ở nhà thuê và từ 6-11 tuổi, ngoài mối quan hệ với các sống xa gia đình nên lúc nhỏ, cháu ở nhà thành viên trong gia đình thì trẻ đã có với tôi. Khi hết thời gian nghỉ thai sản, mối quan hệ với thầy cô, bạn bè trong tôi gửi cháu cho một bác gái lớn tuổi gần quá trình học tập cũng như khi tham gia nhà đồng ý giữ cháu để đi làm rồi tối lại sinh hoạt trong tổ chức Đội thiếu niên đón con về. Khi đi học mẫu giáo, các cô Tiền phong Hồ Chí Minh. Sự mở rộng bảo mẫu thường phản ánh là cháu ít nói phạm vi tương tác này có tác dụng điều và không thích chơi với các bạn khác. chỉnh hành vi của trẻ một cách mạnh mẽ. Hai vợ chồng tôi cũng không biết phải Nếu như trong gia đình, khi trẻ có nhu làm sao để cải thiện tình trạng của cháu. cầu gì đó thì thường là cha mẹ sẽ đáp Tôi nghĩ, chắc từ nhỏ, cháu đã ít có điều ứng, nhưng khi đi học thì không phải như kiện tiếp xúc với người khác nên bây giờ vậy. Ở nhà, trẻ có thể tự do làm những gì cháu trầm tính và không thích giao tiếp mình thích và không bị gò bó về yếu tố với bạn bè”. thời gian hay kỉ luật thì khi đi học, trẻ Cũng có đến 81,8% phụ huynh phải chấp hành nội quy trường, lớp và thống nhất với nhận định rằng “Đặc điểm 61
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ thể chất có liên hệ với mức độ phát triển TTXH đó là năng lực tự nhận thức bản TTXH của trẻ” (ĐTB = 3,72). Mối liên thân, năng lực xã hội và trí tuệ cảm xúc hệ này giống như là sự ảnh hưởng lẫn mà nhiều nhất là các bài tập phát triển về nhau giữa yếu tố đặc điểm “bên ngoài” trí tuệ cảm xúc. Tác giả Daniel Goleman và nội dung “bên trong”. TTXH là một đã sử dụng bài tập để phát triển TTXH dạng năng lực tinh thần của con người và như sau: cho một người nhìn vào bức ảnh nó chịu sự ảnh hưởng nhất định của đặc chụp các ánh mắt khác nhau của những điểm thể chất, nhất là đối với trẻ nhỏ. người khác nhau và yêu cầu người nhìn Một đứa trẻ có sự phát triển cơ thể bình đoán tâm trạng của từng loại ánh mắt đó. thường và khoẻ mạnh sẽ là nền tảng Qua đó, sẽ giúp cho người thực hiện rèn thuận lợi cho sự phát triển trí tuệ nói luyện và phát triển khả năng hiểu cảm chung, trong đó có TTXH. Ngược lại, khi xúc của người khác để có cách ứng xử một đứa trẻ không bình thường về đặc tương ứng, phù hợp. Đối với trẻ từ 6-11 điểm thể chất hay sự phát triển thể chất tuổi, phụ huynh và giáo viên có thể thì sẽ tác động tiêu cực tới sự phát triển hướng dẫn cho trẻ cách ứng xử với người TTXH. Trong thực tế, có một số trường khác trong những tình huống khác nhau; hợp trẻ bị béo phì sẽ kéo theo những vấn tập cho trẻ cách tự đánh giá bản thân đề về giao tiếp. Những đứa trẻ này thông qua việc mỗi ngày dành 5 phút để thường có xu hướng ngại giao tiếp, khép tự mình hoặc cùng với cha mẹ xem xét kín và ít khi chủ động kết bạn với những lại những việc tốt và chưa tốt trong người lạ. Kết quả là năng lực tương tác ngày Với những cách làm như vậy, sẽ với người khác của trẻ bị hạn chế, làm giúp cho trẻ phát triển được kĩ năng tự ảnh hưởng đến sự phát triển TTXH của đánh giá bản thân cũng như khả năng ứng các em. xử với người khác, góp phần phát triển Đa phần phụ huynh (86,1%) đều TTXH của trẻ. Hầu hết phụ huynh đều thống nhất rằng “Có thể nâng cao TTXH đồng tình rằng có thể phát triển TTXH của trẻ thông qua luyện tập” (ĐTB = của trẻ thông qua luyện tập, nhưng khi 4,01). So với trí thông minh (IQ) có biên phỏng vấn sâu phụ huynh về vấn đề này độ dao động thấp thì TTXH (SQ) có biên thì thấy rằng vẫn còn những “lỗ hổng” độ dao động lớn hơn nhiều. Bên cạnh con trong nhận thức cần phải quan tâm. đường phát triển của TTXH cùng với sự Phụ huynh quan niệm rằng “Giáo mở rộng phạm vi các mối quan hệ xã hội dục gia đình là yếu tố quyết định sự phát thì TTXH cũng có thể được phát triển triển TTXH của trẻ” (ĐTB = 4,01). Có thông qua các bài tập cụ thể. Trên thế tới 90% phụ huynh đồng ý với nhận định giới, các nhà tâm lí đã thiết kế và sử dụng này. Kết quả phỏng vấn phụ huynh cho nhiều loại bài tập rèn luyện TTXH khác thấy rằng, theo quan niệm của họ thì trẻ nhau. Các bài tập đó hướng đến sự phát từ 6-11 tuổi còn rất nhỏ, mọi việc đều do triển của từng bộ phận trong cấu trúc người lớn định hướng và chỉ bảo nên sự 62
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ phát triển TTXH của trẻ cũng phụ thuộc với giáo viên và bạn bè cùng nhóm, cùng vào vai trò của giáo dục gia đình. Anh lớp hay cùng khối. Qua những sự tương P.H, phụ huynh em P.H.K nói rằng “Mọi tác như vậy, trẻ sẽ học được các quy tắc thứ liên quan đến trẻ đều xuất phát từ gia ứng xử giữa thầy - trò và giữa bạn bè với đình. Khi trẻ được sinh ra và nuôi dạy nhau. Cùng với thời gian, khả năng hợp trong một gia đình hạnh phúc thì nhân tác làm việc với người khác của trẻ sẽ cách và trí tuệ của trẻ sẽ được phát triển được tăng lên đồng nghĩa với việc TTXH tốt”. Trên thực tế, không thể phủ nhận của trẻ được phát triển. được vai trò của giáo dục gia đình đối với Khi đề cập đến ảnh hưởng của hoạt sự phát triển nhân cách nói chung và trí động bản thân đứa trẻ đến sự phát triển tuệ nói riêng của một đứa trẻ. Trước tuổi TTXH, có 73,3% phụ huynh đồng ý rằng đi học, đứa trẻ sẽ chịu ảnh hưởng hoàn “Hoạt động của bản thân đứa trẻ quyết toàn bởi gia đình, nhưng khi đến tuổi đi định sự phát triển TTXH của nó” (ĐTB = học thì ngoài sự tác động của gia đình, trẻ 3,96). Nhận thức này của phụ huynh là còn chịu ảnh hưởng của thầy cô và bạn đúng. Đứng trên lập trường của Tâm lí bè ở trường học. Khi đứa trẻ học bán trú học hoạt động thì tâm lí người được hình thì trẻ sẽ có khoảng 1/3 thời gian trong thành trong quá trình con người thực hiện một ngày ở trường và tham gia vào các các hoạt động và gia nhập vào các mối mối quan hệ tại nhà trường. Như vậy, rõ quan hệ xã hội. Đối với TTXH cũng vậy ràng là gia đình không còn là yếu tố “độc - nó chỉ được hình thành và phát triển khi tôn” trong các mối quan hệ của trẻ và gia đứa trẻ có sự tương tác với người khác. đình cũng không thể là yếu tố “quyết Nhưng điều quan trọng chính là sự chủ định” sự phát triển TTXH của trẻ được. động và mức độ tham gia của đứa trẻ Điều này cho thấy rằng, phụ huynh đã trong các mối quan hệ đó. Điều này sẽ quá đề cao vai trò của giáo dục gia đình giải thích tại sao có những đứa trẻ sống đến sự phát triển TTXH của trẻ mà quên chung trong một gia đình, thậm chí là đi những tương tác khác từ nhà trường, từ song sinh, cùng đi học một lớp với cùng các hoạt động của trẻ. giáo viên chủ nhiệm và bạn bè nhưng sự Nhận thức của phụ huynh về ảnh phát triển TTXH lại khác nhau. hưởng của nhà trường đến sự phát triển Nhìn chung, nhận thức của phụ TTXH của trẻ là đúng đắn khi cho rằng huynh về sự phát triển TTXH của trẻ từ “Nhà trường có vai trò quan trọng đối với 6-11 tuổi là đúng. Phụ huynh đã nhận sự phát triển TTXH của trẻ” (có 87,5% thức được rằng TTXH chỉ có thể phát phụ huynh đồng ý và ĐTB = 4,10). triển cùng với sự phát triển các mối quan TTXH được hình thành thông qua quá hệ xã hội của trẻ. Tuy nhiên, điều quan trình trẻ gia nhập vào các mối quan hệ xã trọng không phải là số lượng của các mối hội. Trong khi đó, ở môi trường nhà quan hệ mà chính là chất lượng hay sự trường thì mối quan hệ chủ yếu của trẻ là chủ động tham gia của đứa trẻ trong các 63
8. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ mối quan hệ đó. Phụ huynh đã thấy được với người khác. Bên cạnh những đối mối liên hệ giữa đặc điểm thể chất với sự tượng khách quan đó, chính bản thân đứa phát triển TTXH của trẻ. Một đứa trẻ có trẻ, mà cụ thể là hoạt động của chúng khi thể chất khoẻ mạnh sẽ là điều kiện thuận tương tác, tiếp xúc với người khác có ảnh lợi cho sự phát triển trí tuệ nói chung và hưởng to lớn đối với sự phát triển TTXH TTXH nói riêng. Bên cạnh đó, các bậc của trẻ. phụ huynh cũng đồng ý rằng có thể phát Kết quả khảo sát nhận thức của phụ triển TTXH của trẻ thông qua việc luyện huynh về mức độ ảnh hưởng của các đối tập các bài tập rèn luyện cụ thể. Bên cạnh tượng đến sự phát triển TTXH của trẻ những điểm tích cực trong nhận thức của cho thấy: phụ huynh cho rằng gia đình có phụ huynh về sự phát triển TTXH của trẻ ảnh hưởng nhiều nhất (ĐTB = 4,39), thứ thì vẫn còn có những điều cần phải quan hai là thầy cô (ĐTB = 3,90), thứ ba là bạn tâm. Có tới hơn một nửa số phụ huynh bè (ĐTB = 3,58), thứ tư là các cá nhân được khảo sát (57%) cho rằng TTXH là khác mà trẻ tiếp xúc ngoài gia đình, thầy yếu tố tự nhiên và nó sẽ tự phát triển mà cô và bạn bè (ĐTB = 3,59) và ảnh hưởng không cần phải có bất cứ sự can thiệp hay ít nhất là bản thân trẻ (ĐTB = 2,91). tác động nào. Nhận thức đó cần phải Phụ huynh cho rằng gia đình có ảnh được “điều chỉnh”. hưởng nhiều nhất đến sự phát triển 2.2. Nhận thức của phụ huynh về mức TTXH của trẻ (ĐTB = 4,39). Đó chính là độ ảnh hưởng của các đối tượng khác cha mẹ, anh chị em hay ông bà trong gia nhau đến sự phát triển TTXH của trẻ từ đình của trẻ. Tìm hiểu sâu về quan niệm 6-11 tuổi này của phụ huynh, thấy rằng, theo quan Ở độ tuổi tiểu học, các đối tượng niệm của họ thì đứa trẻ từ 6-11 tuổi vẫn mà trẻ tiếp xúc chủ yếu là các thành viên còn nhỏ, mọi thứ đều phụ thuộc vào trong gia đình (ông, bà, cha, mẹ, anh, chị, những người lớn trong gia đình, đặc biệt em, cô, dì, chú, bác ), thầy cô, bạn bè là cha mẹ, nên đương nhiên, gia đình sẽ cùng lớp, cùng trường. Ngoài ra còn có có ảnh hưởng nhiều nhất đến sự phát những đối tượng khác như những người triển TTXH của trẻ. Chị P.T.M, phụ hàng xóm, những người bạn của cha mẹ huynh em L.T.C chia sẻ “Theo tôi thấy trẻ Tất cả những đối tượng đó khi tiếp thì một đứa trẻ còn học tiểu học sẽ phụ xúc, tương tác với trẻ đều có những sự thuộc hoàn toàn vào gia đình. Cha mẹ là tác động nhất định về tâm lí, để lại cho người chỉ bảo cho trẻ mọi điều, từ chuyện trẻ những dấu ấn trong từng mối quan hệ. ăn uống đến cách xưng hô và ứng xử với Qua mỗi sự tương tác như vậy, đứa trẻ sẽ người khác sao cho phải phép. Điều đó sẽ dần học hỏi được những kinh nghiệm giúp cho trẻ biết cách chung sống và hợp trong quan hệ ứng xử với người khác, tác với người khác. Như vậy có nghĩa là tiến tới từng bước phát triển khả năng TTXH của trẻ được phát triển”. hoàn thành những nhiệm vụ khi tương tác 64
9. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ Bảng 2. Mức độ ảnh hưởng của các đối tượng khác nhau đến sự phát triển TTXH của trẻ STT Đối tượng ĐTB ĐLC Thứ hạng 1 Gia đình 4,39 0,74 1 2 Thầy cô 4,12 0,84 2 3 Bạn bè 3,90 0,91 3 Các cá nhân khác mà trẻ tiếp xúc ngoài 4 3,58 1,08 4 gia đình, thầy cô, bạn bè 5 Bản thân trẻ 2,91 1,57 5 (1 - không ảnh hưởng, 2 - ảnh việc gì và có không gian sinh hoạt riêng hưởng ít, 3 - ảnh hưởng vừa phải, 4 - ảnh để có thể thoải mái với “thế giới” của hưởng nhiều, 5 - ảnh hưởng rất nhiều) chính mình. Những đứa trẻ này khi đi học Trong thực tế, không thể phủ nhận và tham gia vào những hoạt động đòi hỏi vai trò của gia đình đối với sự phát triển sự hợp tác lẫn nhau sẽ thường tỏ ra “đuối TTXH của trẻ. Gia đình chính là nền tảng sức”. Như vậy, rõ ràng là gia đình có tác vững chắc cho sự phát triển nhân cách động, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của trẻ mà năng lực lại là một trong TTXH của trẻ. Tuy nhiên, sẽ không đủ cơ những thuộc tính của nhân cách. Giống sở để khẳng định rằng gia đình có tác như cách hiểu của phụ huynh, đứa trẻ sẽ động lớn nhất so với các đối tượng khác. học hỏi những điều căn bản nhất từ môi Theo quan điểm của phụ huynh thì trường gia đình, từ mối quan hệ với cha thầy cô là những người có ảnh hưởng mẹ và những người thân. Trong quá trình nhiều đến sự phát triển TTXH của đứa tương tác đó, sẽ có những nhiệm vụ đòi trẻ, đứng thứ hai so với các đối tượng hỏi trẻ phải thực hiện như việc phụ giúp khác. Đối với học sinh tiểu học, ngoài người lớn dọn dẹp hay chơi đồ chơi cùng thời gian ở gia đình thì phần lớn thời gian với anh chị em Những hoạt động chung trong ngày của trẻ là ở nhà trường, nhất sẽ giúp cho trẻ hiểu và xác lập được vai là đối với những trẻ học bán trú và đặc trò, vị trí của mình đối với người khác. biệt là học nội trú. So với các bậc học thì Có những trường hợp, các bậc cha mẹ ở bậc tiểu học, giáo viên chủ nhiệm là quan niệm rằng trẻ con thì không cần người dạy rất nhiều môn nên có thời gian thiết phải làm bất cứ việc gì, chỉ có gần gũi, sâu sát và quan tâm đến học nhiệm vụ là ăn, chơi và đến tuổi đi học sinh. Do vậy, việc đứa trẻ chịu ảnh hưởng thì chỉ cần tập trung học hành. Khi về từ giáo viên cũng là điều dễ hiểu. Qua nhà, trẻ không phải đụng tay vào bất cứ mỗi buổi lên lớp, trẻ sẽ được dạy những 65
10. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ kiến thức khoa học và cả những khuôn gia vào câu lạc bộ võ thuật thiếu nhi ở phép giao tiếp, ứng xử phù hợp, giúp cho nhà văn hóa quận Thủ Đức nên cũng có trẻ phát triển trí tuệ và năng lực làm việc bạn cùng câu lạc bộ đó nữa. Từ ngày cùng với người khác hay nói cách khác là cháu có nhiều bạn, tôi thấy cháu có vẻ TTXH của trẻ được phát triển hơn. Thực lanh lợi hẳn. Tôi nghĩ rằng bạn bè có ảnh tế thì giáo viên, nhất là giáo viên những hưởng nhiều đến cháu, giúp cho cháu năm đầu đi học của trẻ có ảnh hưởng trưởng thành hơn và trí tuệ cũng phát nhiều đến sự phát triển TTXH của trẻ. Có triển hơn”. Quan sát thực tế cũng ghi những giáo viên trở thành hình mẫu của nhận được những điều tương tự. Những trẻ để trẻ noi theo và học hỏi. Khi đó, mọi học sinh có nhiều bạn, hòa đồng với bạn lời nói, hành động của giáo viên đều tác bè thường là những trẻ lanh lợi và đạt động lên tâm lí, tình cảm của trẻ. Nhân thành tích cao trong học tập. Những đứa cách và trí tuệ của trẻ sẽ được phát triển trẻ này có tinh thần hợp tác tốt khi làm cùng với quá trình học tập, dưới sự dẫn việc chung với người khác cũng đồng dắt, định hướng của giáo viên. nghĩa với việc TTXH của chúng ở mức Bạn bè có ảnh hưởng thứ ba tới sự cao. Tuy vậy, không phải đứa trẻ nào và phát triển TTXH của trẻ (ĐTB = 3,90). không phải lúc nào trẻ cũng chịu ảnh Theo cách hiểu của phụ huynh thì đối với hưởng nhiều từ bạn bè. Đối với những trẻ con cái họ, ở độ tuổi học sinh tiểu học trẻ có xu hướng khép kín, ngại giao tiếp thì đã có những người bạn cùng lớp hoặc trẻ ít chịu ảnh hưởng từ phía bạn bè, và cùng trường hay bạn bè sinh hoạt chung như vậy, sự phát triển TTXH của những trong các câu lạc bộ đội nhóm Trong trẻ này không hoặc ít chịu ảnh hưởng từ quá trình tiếp xúc, sinh hoạt chung với bạn bè. bạn bè, đứa trẻ sẽ học hỏi được nhiều Khi đánh giá về mức độ ảnh hưởng điều, trong đó có cả kĩ năng làm việc của những đối tượng khác ngoài gia đình, chung với người khác. Thông qua những thầy cô, bạn bè mà trẻ tiếp xúc, phụ nhiệm vụ học tập hay những hoạt động huynh cho rằng có ảnh hưởng ở mức trên nhóm, để có thể làm tròn “vai” của mình, trung bình (ĐTB = 3,58) đến sự phát đòi hỏi trẻ phải biết dung hòa, hợp tác với triển TTXH của trẻ. Đó có thể là những người khác trong quá trình thực hiện người hàng xóm của trẻ, những người nhiệm vụ. Qua những điều đó, năng lực bạn bè, đồng nghiệp của cha mẹ trẻ hay thực hiện các hoạt động đòi hỏi có sự bạn bè của những người thân trong gia tương tác với người khác của đứa trẻ đình. Xét về mức độ thân thiết cũng như được tăng lên và cũng chính là TTXH số lượng các lần tiếp xúc giữa trẻ với của trẻ được phát triển. Suy nghĩ về vấn những đối tượng này thường thì sẽ không đề này, chị L.T, phụ huynh em P.H.M ở bằng gia đình, thầy cô và bạn bè, nhưng trường Phước Bình cho rằng “Con trai tôi cũng sẽ có những tác động và ảnh hưởng năm nay học lớp 3. Tôi thấy cháu có khá nhất định đối với trẻ. Anh N.H.N, phụ nhiều người bạn ở lớp. Cháu cũng tham huynh của em N.H.K.H ở Trường Tiểu 66
11. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Văn Sơn ___ học Nguyễn Sơn Hà cho biết “Hàng năm, đó, thấy mọi người tỏ ra thân thiện nên công ti tôi đều tổ chức cho nhân viên và cháu quen dần. Những lần sau này, gia đình của họ đi du lịch. Những lần như thường thì đoàn đi có cả trăm người thế, tôi đều cho vợ và cô con gái 8 tuổi đi nhưng con gái tôi tỏ ra rất tự tin trước cùng. Những lần đầu mới đi, do chưa mọi người”. quen nên cháu khá nhút nhát. Nhưng sau Biểu đồ 1. Mức độ ảnh hưởng của các đối tượng đến sự phát triển TTXH của trẻ từ 6-11 tuổi 4.39 4.5 4.12 3.9 4 3.58 3.5 2.91 3 2.5 B T Đ 2 1.5 1 0.5 0 Gia đình Thầy cô Bạn bè Bản thân trẻĐối tượng khác Một điều đáng quan tâm trong nhận với người khác hơn nhưng những mối thức của phụ huynh về mức độ ảnh quan hệ đó có “chiều sâu” và thực chất hưởng của các đối tượng khác nhau đến thì lại có ảnh hưởng nhiều đến sự phát sự phát triển TTXH của trẻ đó là, phụ triển trí tuệ của trẻ. Trong những mối huynh cho rằng bản thân đứa trẻ chỉ có quan hệ đó, đứa trẻ thường thể hiện sự tác động ở mức “vừa phải” với ĐTB = chủ động và tích cực tham gia cùng với 2,91. Sẽ không thể phủ nhận được vai trò người khác trong các hoạt động chung. của những cá nhân bên ngoài đối với sự Có như vậy, trẻ mới có thể lĩnh hội được phát triển TTXH của trẻ nhưng yếu tố kinh nghiệm và cách thức phối hợp làm đóng vai trò quyết định phải là bản thân việc với người khác một cách hiệu quả. đứa trẻ. Một đứa trẻ có thể có nhiều mối 3. Kết luận quan hệ với nhiều người khác nhau Tóm lại, nhận thức của phụ huynh nhưng nếu những mối quan hệ đó chỉ về sự phát triển TTXH của trẻ từ 6-11 dừng lại ở mức “xã giao” hoặc không có tuổi ở mức trung bình. Các bậc phụ sự thân thiết thì nó cũng không ảnh huynh đã hiểu được vai trò quan trọng hưởng nhiều đến sự phát triển nhân cách của gia đình, thầy cô, bạn bè và những cũng như TTXH của đứa trẻ. Ngược lại, đối tượng mà trẻ tiếp xúc đối với sự phát có những đứa trẻ có thể có ít mối quan hệ triển TTXH của trẻ. Đây là một tín hiệu 67
12. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 32 năm 2011 ___ khá tích cực cho thấy phụ huynh thuộc sự phát triển TTXH của chúng khi cho mẫu nghiên cứu có quan tâm đến vấn đề rằng bản thân trẻ chỉ có ảnh hưởng vừa giáo dục con cái, phát triển trí tuệ và phải - ảnh hưởng ít hơn so với các đối TTXH cho trẻ. Theo phụ huynh thì gia tượng khác. Điều này chứng tỏ phụ đình có ảnh hưởng nhiều nhất, sau đó là huynh đã chưa nhìn nhận đúng đắn vai đến thầy cô, bạn bè rồi đến các đối tượng trò của bản thân trẻ, mà cụ thể là hoạt khác. Tuy nhiên, phụ huynh chưa đánh động của chúng đối với sự phát triển giá đúng vai trò của bản thân trẻ đối với TTXH. Ghi chú: Bài báo trích từ kết quả nghiên cứu đề tài: Nhận thức về TTXH và các biện pháp phát triển TTXH cho trẻ từ 6-11 tuổi của phụ huynh trên địa bàn TPHCM, mã số CS 2011.19.01.DA do TS Huỳnh Văn Sơn và các cộng sự thực hiện đã nghiệm thu ngày 7-9-2011. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phan Trọng Ngọ (chủ biên) (2001), Tâm lí học trí tuệ, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Huỳnh Văn Sơn (2003), Nghiên cứu mức độ trí tuệ của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, Luận án Tiến sĩ Tâm lí học, Viện Khoa học Giáo dục. 3. Daniel Goleman (1997), Emontional Intelligence in Context, Published by Basic Books, A member of the perseus Books Group. 4. Daniel Goleman (2002), Trí tuệ xúc cảm, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 5. Daniel Goleman (2007), Trí tuệ xúc cảm - ứng dụng trong công việc, Nxb Tri thức, Hà Nội. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 13-9-2011; ngày chấp nhận đăng: 22-10-2011) 68