Thuật xử thế của người xưa

Nội dung text: Thuật xử thế của người xưa

1. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 1 MUÅC LUÅC 1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUYÏÅN 4 2. HÒNH AÃNH MÖÅT XÛÃ NÛÄ NGAÂY XÛA 7 3. ÖNG GIAÂ HOÅ MAÄ MUA NGÛÅA HAY LAÂ MIÏÅNG THÏË GIAN 9 4. CHUYÏÅN CON VE SÊÌU VAÂ NÛÚÁC NGÖ 12 5. TIÏËNG ÀAÂN BAÂN QUÖËC SÛÅ (TRÊU KYÅ THUYÏËT TÏÌ UY VÛÚNG) 14 6. THUÊÌN VU KHÖN THÛÃ TAÂI TRÊU KYÅ 17 7. QUAN DÚÃ ÀÛÚÅC KHEN, QUAN GIOÃI BÕ CHÏ 19 8. NHÊN VAÂ TRÑ 21 9. NÚI CHUÖÌNG NGÛÅA 23 10. BIÏÍN CAÁ LÚÁN 25 11. THÏË NAÂO LAÂ ÙN TRÖÅM 27 12. MAÅO BIÏÅN CÛÁU TRI KYÃ 29 13. TÑN LÙNG QUÊN KÏËT BAÅN 32 14. ÀEÅP VAÂ XÊËU 37 15. CAÁI GHEN CUÃA NAÂNG TRÕNH TUÅ 38 16. CÖËT CAÁCH CUÃA MÖÅT NHÊN TAÂI 40 17. DIÏÅN MAÅO CUÃA MÖÅT TÛÚÁNG TAÂI 42 18. KHÖNG AI HIÏÍU CON BÙÇNG CHA 45 19. KHI TRIÏÅU QUAÁT ÀÛÚÅC PHONG TÛÚÁNG 47 20. QUYÃ CÖËC THÛÃ TAÂI HOÅC TROÂ 50 21. TÏÍ TÛÚÁNG AÁN ANH, QUYÁ TROÅNG VÚÅ 52 22. HOÅ CHÏËT VÒ QUAÃ ÀAÂO 53
2. Ngö Nguyïn Phi 2 23. THÏË NAÂO LAÂ CÖNG PHAÁP BÊËT VÕ THÊN 56 24. VÖ CÚÁ HAÅI NGÛÚÂI LAÂ CAÁI CÚÁ TÛÅ HAÅI MÒNH 59 25. MÖÅT BAÂ HOAÂNG GIÛÄ TIÏËT VAÂ MÖÅT BAÂ HOAÂNG THÊËT TIÏËT 62 26. KHÖÍNG TÛÃ VAÂ CUÖÅC HOÂA HÖÅI LÖÎ TÏÌ 64 27. CAÁCH HÖËI LÖÅ VAÂ NHÊÅN HÖËI LÖÅ CUÃA NGÛÚÂI XÛA 67 28. TÊËM LOÂNG QUÊÌN THÊÌN NÛÚÁC BAÅI TRÊÅN 70 29. CUÖÅC CHUÊÍN BÕ VÔ ÀAÅI HAY LAÂ NGHÏÅ THUÊÅT CHÑNH TRÕ CUÃA CÊU TIÏÎN 72 30. LO TRONG VAÂ LO NGOAÂI (TÛÃ CÖËNG THUYÏËT KHAÁCH) 75 31. NGÛÚÂI NÛÚÁC SÚÃ LAÂM DÊËU TRÏN THUYÏÌN, TÒM GÛÚM DÛÚÁI SÖNG 78 32. HAÂ BAÁ CÛÚÁI VÚÅ 79 33. LAÂM THÏË NAÂO ÀÏÍ DÊN ÀÖÌNG LOAÅT THI HAÂNH PHAÁP LÏÅNH? 83 34. KHEN CHÏ CUÄNG ÀÏÌU COÁ TÖÅI 84 35. BAÂNG QUYÏN HAÅI BAÅN 87 36. CON DÚI VÚÁI LOAÂI BIÏËT BAY VAÂ BIÏËT CHAÅY (HAY LAÂ: ÀIÏÍU THUÁ NGHÕ HOÂA) 90 37. THUÊÌN VU KHÖN ÀOÂI HOÃI SÛÅ TÛÚNG XÛÁNG 92 38. PHONG CAÁCH UÖËNG RÛÚÅU 94 39. MÖÅT NÛÄ THUYÏËT KHAÁCH ÀÊÌU TIÏN 96 40. CAÁI TÏÅ HAÅI CUÃA NHAÂ LAÂM LUÊÅT ÀÏËN THÏË NAÂO? 99 41. BÊÌY CHUÖÅT BAÂN CHUYÏÅN "TRAÁNH MEÂO" 101 42. KHÖNG CÖNG MAÂ ÀÛÚÅC THÛÚÃNG, VIÏÅC ÀAÁNG NGÚÂ 103 43. TRAÁO THIÏËP CHO VUA 104 44. HÊÅU SINH KHAÃ UÁY 107 45. MAO TIÏU KHIÏN VUA TÊÌN GIÛÄ ÀAÅO HIÏËU 110 46. KHI YÏU TRAÁI ÊËU CUÄNG TROÂN 112 47. HAI NGÛÚÂI NHAÂ QUÏ KÏËT BAÅN 114 48. LÚÂI TÛÅ BIÏÅN CUÃA TRÊÌN CHÊÍN 116 49. BÒNH NGUYÏN QUÊN VÚÁI NGÛÚÂI QUEÂ 118
3. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 3 50. HIÏÌN SÔ NHÛ CAÁI DUÂI TRONG TUÁI 122 51. LYÁ TÛ VAÂ CON CHUÖÅT 125 52. PHÛÚNG THUÖËC CHÛÄA BÏÅNH NÛÚÁC ÙN DA 127 53. SÛÅ PHI THÛÚÂNG CUÃA ÀÛÁC TIN 129 54. CÊU CHUYÏÅN "TRIÏU TAM MÖÅ TÛÁ" (SAÁNG BA CHIÏÌU BÖËN) 132 55. THUÊÅT BAÁCH CHIÏËN BAÁCH THÙÆNG 133 56. KHI ÖNG VUA MUÖËN LAÂM THAÁNH HIÏÌN 135 57. CON CHIM HOANG DAÄ 138 58. CÊY VÖ DUÅNG 139 59. CUÖÅC TRANH LUÊÅN GIÛÄA NGÛÚÂI HAI CHÊN VAÂ NGÛÚÂI MÖÅT CHÊN 141 60. BAÂI HOÅC NGUÅ NGÖN: TRAÁI VÚÁI TÛÅ NHIÏN 144 61. TA CUÄNG MUÖËN LÏ CAÁI ÀUÖI TRONG BUÂN 145 62. CHIM AÁC DOÅA CHIM UYÏN SÖÌ 147 63. TÊÌN THUÃY HOAÂNG TÒM THUÖËC TRÛÚÂNG SINH 149 64. VONG TÊÌN GIAÃ HÖÌ DAÄ 152 65. TRÛÚNG LÛÚNG THÑCH KHAÁCH TÊÌN THUÃY HOAÂNG 156 67. ÀIÏÌU NAÂO NHUÅC HÚN 158 68. NHÊN ÀAÅO HAY BÊËT NHÊN 159 69. HOÅC PHEÁP TRÛÚÂNG SINH BÊËT TÛÃ 161 70. TRÛÚNG LÛÚNG GÙÅP HUYÂNH THAÅCH CÖNG 163 71. LYÁ TÛ, TRIÏÅU CAO MÛU VIÏÅC PHÏË LÊÅP 166
4. Ngö Nguyïn Phi 4 1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUYÏÅN Möåt höm Trang Tûã dêîn hoåc troâ ài ngao du, nhên luác gheá vaâo nhaâ möåt ngûúâi baån àïí thùm. Chuã nhaâ tay bùæt mùåt mûâng, noái: - Tiïëng tùm tiïn sinh vang döåi nhû sêëm bûng tai. Höm nay tiïn sinh gheá thùm bó phu thêåt laâ vaån haånh. Noái röìi quay laåi goåi möåt gia àinh, baão: - Höm nay ta gùåp khaách quyá, àïí múã àêìu cêu chuyïån ngûúi haäy thõt möåt con chim cho ta àaäi khaách! Àûáa úã hoãi: - Vêng aå! Nhûng thûa chuã nhên, coá hai con chim, möåt con hoát hay, möåt con khöng biïët hoát, thõt con naâo? Chuã nhên cheáp miïång: - Dô nhiïn phaãi thõt con chim khöng biïët hoát, thûá vö duång àoá àïí laâm gò? Trang Tûã cuâng chuã nhên ngöìi nhêm nhi ly rûúåu vúái thõt chim, luêån viïåc thïë thaái nhên tònh, àoaån tûâ giaä chuã nhaâ, dêîn hoåc troâ ra ài. Hoå àïën bòa rûâng, thêëy möåt tiïìu phu chöëng buáa nhòn caãnh rûâng nuái bao la. Trûúác mùæt laäo laâ möåt cêy cöí thuå. Trang Tûã thêëy vêåy hoãi: - Trúâi chiïìu maâ chûa thêëy tiïìu öng àùén àûúåc cêy naâo. Gùåp cêy naây cao thùèng sao öng khöng haå ài? Laäo tiïìu thúã daâi noái: - Töi cuäng muöën haå noá, nhûng ngùåt göî noá xöëp lùæm, thûá vö duång àoá àùén maâ laâm gò?! Möåt hoåc troâ nghe vêåy, hoãi thêìy:
5. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 5 - Cêy vö duång thò boã qua, con chim vö duång thò giïët. Con thêåt khöng hiïíu nöíi thoái àúâi? Trang Tûã móm cûúâi noái: - Ta úã vaâo khoaãng hûäu duång vaâ vö duång àoá. Chó coá bêåc àaåo àûác múái traánh khoãi tai hoåa maâ thöi. LÚÂI BAÂN: Àêy laâ möåt baâi hoåc nguå ngön nhùçm khuyïn rùn ngûúâi àúâi. Cêu kïët luêån cuãa Trang Tûã noái nghe nhû laåc àïì. Vò chim vaâ cêy khöng phaãi laâ ngûúâi. Hûäu duång vaâ vö duång laâ hai mùåt àún giaãn cuãa cuöåc àúâi Nhûng ta àïí yá, laâm thïë naâo àïí êín mònh vaâo giûäa lùçn mùæt vö hònh hûäu duång vaâ vö duång àoá? Trang Tûã noái: "Chó coá bêåc àaåo àûác!" Ngûúâi vö duång khöng phaãi khöng laâm àûúåc viïåc gò? Ñt ra hoå cuäng biïët hö hoaán (Nïëu cho hoå canh cûãa), cuäng biïët doån deåp giùåt giuä (nïëu duâng hoå trong viïåc sai vùåt). Ngûúâi vö duång coá thïí bõ ngûúâi khön kheáo boác löåt cöng sûác cho àïën khi húi thúã can kiïåt. Coân ngûúâi hûäu duång thò sao? Ngûúâi thêëy viïåc gò cuäng laâm àûúåc, thaânh ra viïåc gò cuäng öm lêëy, caáng àaáng, vong àöång, vong tûúãng, cuöëi cuâng cuäng laâm con röëi cho boån quyïìn thïë cûúâng haâo. Tûåu trung, hûäu duång hoùåc vö duång cuäng àïìu bõ duâng. Ngûúâi àaåo àûác, theo ngûúâi xûa laâ ngûúâi hiïìn trñ. Trñ àïí khöng ai lúåi duång mònh. Hiïìn àïí khöng ai gheát mònh. Chó coá bêåc hiïìn trñ múái traánh àûúåc caåm bêîy cuãa ngûúâi khaác. Coá thïí chûáng minh möåt cêu chuyïån tûúng tûå. Nûúác Tïì coá loaån laåc. Àöi baån Baão phuác Nha vaâ Quaãn Di Ngö (tûác Quaãn Troång) phoâ hai võ cöng tûã chaåy ra nûúác ngoaâi. Baão Thuác Nha àem cöng tûã Tiïíu Baåch sang nûúác Cuã, vaâ noái: "Chó coá mêëy nûúác nhoã múái khöng thêët tñn". Quaãn Di Ngö àûa cöng tûã Cuã chaåy sang nûúác Löî, vaâ noái: "Löî laâ cûúâng quöëc cuãa thúâi naây. Vaã laåi Löî laâ quï ngoaåi cuãa cöng tûã ". Vua Tïì bõ giïët. Nhúâ nûúác Cuã úã gêìn Tïì nïn Baão Thuác Nha àem cöng tûã Tiïíu Baåch vïì kõp àaä lïn ngöi. Cöng tûã Cuã úã nûúác Löî rêët xa khöng vïì kõp. Baão Thuác Nha noái vúái cöng tûã
6. Ngö Nguyïn Phi 6 Tiïíu Baåch (bêëy giúâ àaä lïn ngöi lêëy hiïåu laâ Tïì Hoaân Cöng): "Trûúác àêy Quaãn Di Ngö muöën giïët chuáa cöng laâ búãi "ai vò chuáa nêëy". Luác êëy Di Ngö àang phoâ cöng tûã Cuã. Xin chuáa cöng àûâng giêån öng ta. Di Ngö laâ bêåc àïå nhêët kyâ taâi. Chuáa cöng muöën dûång nghiïåp baá, khöng coá öng àoá, khöng xong. Nay töi àem binh àoáng biïn giúái laâm aáp lûåc, buöåc vua Löî phaãi "xûã trñ" lêëy Cuã, vaâ buöåc vua Löî giao Di Ngö cho chuáa cöng". Bïn kia Di Ngö vaâ vua Löî tranh khöng kõp vúái Tiïíu Baåch, loâng coân àang tûác. Böîng nghe quên Tïì keáo àïën. Mûu sô nûúác Löî laâ Thi Baá, hiïën kïë: "Àïí traánh binh àao vúái Tïì, chuáa cöng nïn giïët Cuã ài, vò Cuã laâ tïn vö duång! Nhûng chuáa cöng phaãi tòm moåi caách troång duång Quaãn Di Ngö, vò taâi cuãa öng ta "kinh thiïn vô àõa". Vua Löî noái: "Di Ngö möåt loâng vúái chuã. Nay ta giïët Cuã laâ chuã hùæn, thò hùæn khöng bao giúâ chõu giuáp ta àêu. Vaã laåi, Tiïíu Baåch möåt mûåc àoâi Di Ngö vïì Tïì, àïí tûå tay mònh traã thuâ". Thi Baá noái: "Àoá laâ meåo cuãa Thuác Nha àoâi Di Ngö vïì Tïì àïí duâng. Chuáa cöng khöng duâng thò giïët chûá àûâng traã Di ngö". Vua Löî khöng nghe. Di Ngö vïì Tïì giuáp cho Tïì Hoaân Cöng, àûa nûúác Tïì lïn àõa võ baá chuã. Vua Löî ên hêån maäi. Chuyïån naây coá phêìn húi khaác chuyïån Trang Tûã trïn àêy. ÚÃ àêy keã vö duång bõ giïët àaä àaânh, nhûng ngûúâi taâi gioãi vêîn bõ ngûúâi ta àoâi giïët. Cuäng may, Di Ngö vaâ Thuác Nha laâ nhûäng ngûúâi kó mûu tuyïåt trñ nïn khöng bõ nhûäng keã têìm thûúâng haå saát. Nhûng caái yá nghôa cuãa noá vêîn giöëng nhau, chó coá bêåc àaåo àûác, hiïìn trñ múái giûä àûúåc mònh.
7. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 7 2. HÒNH AÃNH MÖÅT XÛÃ NÛÄ NGAÂY XÛA Nguä Tûã Tû tûâ luác lûu vong, xin ùn doåc àûúâng buång àoái laã. Àïën àêët Phiïn Dûúng thêëy möåt thiïëu nûä àang ngöìi giùåt luåa trïn bïën Laåi Thuãy, coá àem theo mo cúm àùåt bïn caånh. Tûã Tû noái: - Ta trïn bûúác àûúâng cuâng nïn múái xin ùn, xin naâng giuáp cho! Thiïëu nûä ngûúác lïn nhòn Tûã Tû röìi noái: - Thiïëp tröng ngaâi khöng phaãi laâ ngûúâi thûúâng, àêu daám vò chuyïån nhoã moån maâ khöng cho ùn? Ngûúâi con gaái múã goái cúm àûa cho Nguä Viïn (tûác Nguä Tûã Tû) vaâ Thùæng (Thùæng laâ àûáa beá con Thaái tûã Kiïën). Kiïën bõ vua cha muöën giïët boã tröën traánh qua Trõnh, sau phaãn Trõnh bõ giïët úã Trõnh. Tûã Tû phaãi mang Thùæng theo). Nguä Viïn vaâ Thùæng cuâng ùn. Nguä Viïn biïët thiïëu nûä ngheâo khöí, laåi úã núi vùæng veã, nïn khöng daám ùn hïët, àïí laåi cho naâng möåt phêìn. Thiïëu nûä noái: - Hai ngûúâi coân ài xa, haäy duâng hïët ài. Nguä Viïn vaâ Thùæng ùn hïët cúm. Luác sùæp ài, Nguä Viïn noái: - Töi khöng bao giúâ quïn ún naâng. Töi laâ ngûúâi chaåy tröën. Nïëu gùåp ngûúâi khaác xin àûâng tiïët löå. Thiïëu nûä than: - Ba chuåc nùm nay ta chûa hïì tiïëp chuyïån vúái ngûúâi àaân öng naâo. Giúâ vò miïëng ùn thaânh ra thêët tiïët! Thöi, caác ngûúi ài ài! Nguä Tûã Tû ài àûúåc mêëy bûúác, ngoaãnh mùåt thêëy cö gaái giùåt luåa êëy àaä öm lêëy cuåc àaá nhaãy xuöëng söng maâ trêìm mònh. Nguä Viïn bi thûúng quaá àöîi, cùæn ngoán tay chaãy maáu, viïët hai mûúi chûä trïn àaá: "Nhô hoaân sa, ngaä haânh khêët. Ngaä phuác baão, nhó thên nõch. Thêåp niïn chi hêåu, thiïn kim baáo àaáp" (Naâng giùåt luåa,
8. Ngö Nguyïn Phi 8 ta ùn xin. Ta buång no, naâng chïët chòm. Heån mûúâi nùm nûäa ngaân vaâng baáo àïìn). Tûã Tû lêëp àêët hoân àaá laåi röìi dùæt Thùæng vaâo nûúác Ngö. LÚÂI BAÂN: Cho àïën bêy giúâ, coá luác ngûúâi ta gùåp caãnh ngöå thêët thûúâng àaânh taåm ùn xin qua ngaây, thò thúâi àoá viïåc ùn xin cuãa Nguä Tûã Tû cuäng khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn. Vêën àïì úã àêy laâ möåt thiïëu nûä quï muâa sau khi cho Nguä Tûã Tû ùn möåt bûäa cúm, naâng laåi trêìm mònh. Taåi sao naâng laåi tûå saát? Coá ngûúâi noái, thiïëu nûä chïët laâ búãi Tûã Tû dùån möåt cêu: "Nïëu gùåp ngûúâi khaác xin àûâng tiïët löå". Naâng chïët laâ àïí Nguä Tûã Tû yïn têm. Thêåt ra àoá laâ yá phuå. Ta xem cêu naâng noái: "Thiïëp tröng ngaâi khöng phaãi laâ ngûúâi thûúâng, àêu daám vò chuyïån nhoã moån maâ khöng cho ùn?" "khöng phaãi ngûúâi thûúâng" coá yá chó Nguä Tûã Tû laâ nhên vêåt quan troång sau naây. "Àêu daám vò chuyïån nhoã moån maâ khöng cho ùn". Chuyïån nhoã moån úã àêy khöng chó viïåc naâng nhõn àoái möåt bûäa, maâ coá yá chó cho viïåc "khöng àûúåc tiïëp xuác vúái àaân öng úã núi vùæng veã". Vò vêåy naâng múái than: "Ba chuåc nùm nay ta chûa hïì tiïëp chuyïån vúái ngûúâi àaân öng naâo. Giúâ vò miïëng cúm thaânh ra thêët tiïët!" Chó noái chuyïån vúái àaân öng maâ naâng cho laâ "thêët tiïët", àuã hiïíu caái "tiïët" to lúán àïën bêåc naâo. "Tiïët" úã àêy laâ tiïët haånh, laâ sûå trong trùæng tûâ thïí xaác àïën linh höìn. Phêím tiïët laâ caái diïån maåo cuãa Trinh tiïët. Phêím tiïët khöng coá thò caái "Trinh" cuäng bùçng thûâa. Vò nhiïìu ngûúâi khöng thên dêm maâ yá dêm thò sao? Phêím tiïët cuãa ngûúâi con gaái khöng hùèn chó úã nhûäng nhaâ quyïìn quyá, khöng hùèn chó úã nhûäng tiïíu thû, cöng nûúng, khöng hùèn chó úã nhûäng gia àònh thïë phiïåt, trêm anh. Lêëy theo con mùæt cuãa ngûúâi nay, thò caái chïët cuãa thiïëu nûä giùåt luåa laâ "chïët daåi", nhûng vúái con ngûúâi phêím haånh cuãa ngûúâi xûa, hoå cho rùçng: "danh tiïët coân giaá trõ hún thên xaác". Vò thên xaác coá thïí mêët ài nhûng danh tiïët vêîn coân. Hònh aãnh êëy vûâa cao caã, vûâa bi traáng.
9. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 9 3. ÖNG GIAÂ HOÅ MAÄ MUA NGÛÅA HAY LAÂ MIÏÅNG THÏË GIAN Nhaâ hoå Maä ngaây trûúác chuyïn nghïì nuöi daåy ngûåa vaâ baán ngûåa. Coá möåt daåo gia àònh öng suy suåp vò con öng bõ bïånh nùång, àaä veát hïët tiïìn trong nhaâ maâ con öng vêîn khöng khoãi. Öng baán hïët söë ngûåa nuöi àïí thang thuöëc cho con. Con öng söëng àûúåc. Tûâ àoá öng bùæt àêìu daânh duåm, tùçn tiïån àûúåc möåt söë tiïìn. Ngaây noå Maä öng nghe úã Hûúng Lêm coá baán möåt giöëng ngûåa quyá, öng àïën núi ào á xem tûúáng ngûåa thêåt kyä, biïët àoá laâ giöëng ngûåa hay, thuöåc loaåi Hoaâng Phiïu, mùåc duâ noá coá phêìn húi gêìy. Maä öng thñch quaá, nïn chõu mua vúái giaá àùæt. Öng vïì nhaâ baân laåi vúái con: - Phuå thên xem biïët noá rêët quyá, duâ húi gêìy, thuöåc giöëng Hoaâng Tuyïët Phiïu cuãa ngûúâi Khûúng. Nhaâ ta gêy àûúåc giöëng naây seä laâm giaâu khöng mêëy höìi. Ngùåt vò xa ngoát ngaây àûúâng, qua àeâo truöng e coá cûúáp, nïn cha con ta cuâng ài. Hai cha con hoå Maä thûã ngûåa vaâ ngaä giaá xong, tra yïn cûúng, cha con àöìng lïn ngûåa ra vïì, loâng thêëy hoan hó. Hoå ài qua möåt xoám nhaâ, Maä öng khiïm töën cho ngûåa ài nûúác kiïåu, dên laâng àoán öng laåi noái: - Maä laäo! Öng laâ ngûúâi nuöi ngûåa, sao khöng biïët thûúng ngûåa? Con ngûåa gêìy thïë kia, coân cha con öng coåp ùn baãy ngaây khöng hïët, núä naâo caã hai laåi àeâ trïn mònh noá? Öng Maä noái vúái con mònh: - Hoå noái phaãi àêëy con aå! Vêåy cha nhûúâng cho con cûúäi. Cha cêìm cûúng cho. Thïë laâ möåt mònh Maä cöng tûã ngöìi ngûåa, öng Maä ài böå theo. Hoå yïn têm ài xoám nhaâ khaác, bêy giúâ trúâi àaä khaá trûa, nhûäng
10. Ngö Nguyïn Phi 10 ngûúâi ngöìi maát trïn àûúâng thêëy caãnh cha con hoå Maä nhû vêåy, hoå keáo ra àoán àêìu ngûåa, xó vaã ngûúâi con: - Ai daåy cöng tûã vïì caách hiïëu àaåo nhû thïë? Con thò ngöìi ngûåa kïnh kiïåu, àïí cha chaåy böå theo àöí möì höi! Qua caánh àöìng kia coá hoåc hiïåu Khöíng Mön, chùæc hoå àaánh cöng tûã traâo maáu ra mêët! Maä cöng tûã lêåt àêåt nhaãy xuöëng ngûåa, chùæp tay thûa vúái cha: - Hoå noái phaãi àêëy cha aå! Naäy giúâ con cuäng khoãe röìi, cha haäy cûúäi noá cho àúä mïåt. Ngûúâi cha lïn ngûåa ài, ngang qua "Khöíng Mön hoåc hiïåu", möåt söë hoåc troâ úã àoá biïët mùåt öng giaâ, chuáng chaåy laåi àoán öng noái: - Maä laäo baá! Laäo baá lêu nay maånh gioãi chûá? Nghe noái lïånh lang lêu nay bïånh thêåp tûã nhêët sinh, nay múái vûâa húi bònh phuåc laäo baá àïí lïånh lang nhoåc nhoaâi cho àaânh. Maä laäo nhaãy xuöëng ngûåa nhòn con röìi thò thêìm: - Kïí ra hoå noái cuäng phaãi. Kïí khöng coân bao xa, ta dùæt ngûåa ài vêåy. Hai cha con xuöëng ngûåa dùæt böå, höìi lêu àïën xoám khaác, coá ai àoá nhòn ngûåa röìi chûãi: - Àuáng laâ cha con möåt laäo vö hoåc. Àêy laâ giöëng Hoaâng Tuyïët Phiïu, möåt loaåi thiïn lyá maä, mua vïì àïí cûúäi hoùåc laâm giöëng, naâo phaãi mua vïì àï í thúâ, sao coá ngûåa laåi khöng cûúäi? Cha con hoå Maä thiïëu àiïìu muöën khoác. Laäo noái vúái con: - Cûúäi ngûåa cuäng bõ chûãi, maâ khöng cûúäi cuäng bõ chûãi! Ta chõu hïët nöíi! Thöi thaã quaách cho xong! Hai ngûúâi dùæt ài möåt àoaån cho khuêët mùæt moåi ngûúâi, röìi thaáo cûúng, cúãi yïn, àaánh möåt roi, ngûåa dong tuöët vaâo rûâng mêët daång. Vïì àïën nhaâ, baâ cuå nghe àoán àêìu ngoä. Öng cuå thuêåt laåi moåi chuyïån. Baâ cuå nghe qua àêëm vaâo àêìu bònh bõch, vûâa khoác vûâa noái: - Ngu sao laâ ngu! Coá bao nhiïu veát ài mua ngûåa, röìi thaã ngûåa ài! Xûa nay miïång lûúäi thïë gian. Viïåc mònh mònh cûá laâm, chiïìu yá,
11. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 11 nghe lúâi hoå laâm gò? Röìi àêy lêëy gò maâ sinh söëng, lêëy gò maâ cûúái vúå cho con? Ngu úi la ngu! LÚÂI BAÂN: Quaã laâ, khöng "úã sao cho vûâa loâng ngûúâi"! Öng giaâ hoå Maä hiïìn hêåu àïën mûác thiïëu tûå tin. Nhûäng ngûúâi ngoaâi nhòn vaâo laâm sao hiïíu àûúåc tònh traång cuãa hoå Maä vaâ con ngûåa kia nhû thïë naâo? YÁ kiïën naâo hoå noái cuäng phaãi, nhûng trûúác nhêët hoå Maä phaãi biïët àaánh giaá àûúåc caái viïåc cuãa mònh. Tuåc ngûä coá cêu: "Chñn ngûúâi mûúâi yá", thò yá thûá mûúâi laâ yá mònh vêåy. Mua ngûåa laâ quyïët têm, maâ giûä àûúåc "quyïët têm" (chó con ngûåa) laâ thiïëu quyïët àõnh. Thiïëu möåt trong hai caái àïìu hoãng.
12. Ngö Nguyïn Phi 12 4. CHUYÏÅN CON VE SÊÌU VAÂ NÛÚÁC NGÖ Möåt súám, Thaái tûã Hûäu mang cung tïn vaâo cung, vûâa gùåp vua Phuâ Sai. Nhaâ vua hoãi: - Con mang cung tïn ài àêu maâ aáo quêìn ûúát suäng thïë naây? Thaái tûã noái: - Con ài sùn vö yá bõ suåp hêìm? - Sao laåi vö yá suåp hêìm? Thaái tûã noái: - Con thêëy con ve àang kïu, con toan rònh bùæt. Bêët ngúâ con thêëy con boå ngûåa àûa caâng lïn bùæt con ve, laåi thêëy con chim seã àêåu gêìn àoá muöën àúáp con boå ngûåa. Con beân lui laåi chuêín bõ bùæt con chim seã, khöng ngúâ bõ sa xuöëng sònh! Nhaâ vua noái: - Con chó biïët ham caái lúåi trûúác mùæt maâ khöng nghô àïën caái haåi phña sau. Thiïn haå coá ai ngu nhû con khöng? Thaái tûã noái: - Vêåy maâ coá keã ngu hún con! Löî vöën laâ nûúác lïî nhaåc, trûúác coá Chu Cöng, sau coá Khöíng Tûã, khöng xêm phaåm gò àïën Tïì, thïë maâ Tïì vêîn cêët quên àaánh, tûúãng laâ lêëy àûúåc Löî. Ai ngúâ nûúác Ngö ta vûúåt ngaân dùåm àaánh Tïì, ai ngúâ nûúác Viïåt àem quên caãm tûã àaánh Ngö! Phuâ Sai nöíi giêån heát: - Cuát! Cuát Àoá laâ luêån àiïåu cuãa thùçng giùåc giaâ Nguä Viïn! Thùçng giùåc êëy tao àaä giïët röìi! Nïëu maây laâ con tao tûâ nay àûâng noái túái viïåc àoá nûäa! Thaái tûã Hûäu súå haäi lui ra.
13. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 13 LÚÂI BAÂN: Trûúác àêy Nguä Tûã Tû khöí têm, khöí cöng can giaán Phuâ Sai vïì viïåc naây, öng bõ Phuâ Sai giïët ài, vò vêîn àinh ninh rùçng nûúác Viïåt khöng bao giúâ daám phaãn. Thaái tûã hûäu mûúån hònh aãnh con ve, con boå ngûåa, con chim seã àïí chó nûúác Löî, Tïì, Ngö, Viïåt. Ngûúâi ta noái: "Khöng keã naâo àiïëc bùçng loâng ngûúâi khöng muöën nghe, khöng keã naâo muâ bùçng keã khöng muöën thêëy". Ngö Phuâ Sai khöng ngu nhûng öng khöng muöën nghe nhûäng lúâi can phaãi. Ngö Phuâ Sai khöng giïët con mònh nhûng cêët quên ài àaánh Tïì vaâ höåi chû hêìu lêìn nûäa, nûúác Viïåt àaánh uáp nûúác Ngö vaâ giïët chïët Hûäu! Chaã khaác naâo Ngö Phuâ Sai àaä giïët con.
14. Ngö Nguyïn Phi 14 5. TIÏËNG ÀAÂN BAÂN QUÖËC SÛÅ (TRÊU KYÅ THUYÏËT TÏÌ UY VÛÚNG) Tïì Uy Vûúng lïn ngöi 9 nùm, ngaây naâo cuäng àaân quyïín ca vang, àùæm say tûãu sùæc. Möåt höm co á ngûúâi tïn Trêu Kyå laâ ngûúâi nûúác Tïì, xin vaâo yïët kiïën Tïì Uy Vûúng, noái: - Töi biïët gaãy àaân, nghe àaåi vûúng thñch êm luêåt, nïn tòm àïën. Uy Vûúng cho ngûúâi mang àaân ra. Trêu Kyå lïn dêy, nhûng khöng gaãy. Uy Vûúng hoãi: - Tiïn sinh cho ta nghe möåt baãn chûá? Trêu Kyå noái: - Biïët cêìm lyá (lyá thuyïët vïì àaân) múái laâ quan troång, coân tiïëng àaân chùèng qua laâ do súåi tú phaát êm maâ thöi. Vua hoãi: - Vêåy thïë naâo laâ cêìm lyá? Trêu Kyå nghiïm trang noái: - Cêìm laâ Cêëm! Laâ cêëm ngùåt! Laâ cêëm chó nhûäng sûå àùæm say tûãu sùæc àïí giûä cho chaánh àaåo. Trong àaân, dêy lúán nhêët chó vua, coân caác dêy nhoã laâ bïì töi. Àúâi Phuåc Hi chïë àaân coá 5 dêy. Àïën Chu Vùn thïm möåt dêy, sang Chu Vuä thïm möåt dêy nûäa àïí húåp tònh yá giûäa vua töi, vêåy àuã biïët àaân duâng vaâo viïåc chñnh sûå. Uy Vûúng noái: - Phaãi! Têët nhiïn tiïn sinh phaãi biïët cêìm êm? Trêu Kyå noái: - Töi hoåc àaân têët phaãi biïët chúi àaân, cuäng nhû àaåi vûúng lo nghiïåp nûúác, haá laåi khöng biïët trõ quöëc hay sao? Nay àaåi vûúng
15. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 15 cêìm mïånh àêët nûúác maâ khöng trõ, coá khaác gò töi cêìm àaân maâ khöng gaãy? Töi öm àaân maâ khöng gaãy thò àaåi vûúng khöng bùçng loâng. Àaåi vûúng boã nûúác khöng trõ thò trùm hoå khöng bùçng loâng! Uy Vûúng ngaåc nhiïn noái: - Thò ra tiïn sinh mûúån tiïëng àaân àïí khuyïn ta? ! Sau àoá Uy Vûúng múâi Trêu Kyå laâm tûúáng quöëc, Trêu Kyå chêën hûng nûúác Tïì thaânh möåt cûúâng quöëc. LÚÂI BAÂN: Àêy cuäng laâ thuêåt thuyïët khaách. Uy Vûúng thñch êm nhaåc. Trêu Kyå xûng mònh biïët chúi àaân nïn múái àûúåc Uy Vûúng tiïëp. Nïëu Trêu Kyå noái: "Töi vaâo khuyïn nhaâ vua khöng nïn àam mï tûãu sùæc", thò chûa chùæc àûúåc Uy Vûúng múâi vaâo. Quaã nhû lúâi Trêu Kyå noái, êm nhaåc duâng vaâo viïåc lïî nghi chñnh sûå, êm hûúãng cuãa noá khiïën ngûúâi ta thû thaái, an laåc, vui hoâa. "Nhaåc" laâ àiïåu àaân, coân êm laâ "laåc" laâ vui hoâa. Caác triïìu àaåi thúâi cöí (trûúác nhaâ Chu) àïìu duâng êm nhaåc trong viïåc tïë lïî, thiïët triïìu. Àïën àúâi Truå Vûúng nhaâ Ên, vua Truå sai möåt àaåi nhaåc sû laâ Sû Diïn chïë ra möåt loaåi êm nhaåc cho caác ca nûä haát àïí hoâa àaân theo, dêìn dêìn biïën thaânh hai thûá êm nhaåc song haânh: Àoá laâ Êm nhaåc cho triïìu àònh vaâ Êm nhaåc trong cung àònh. Nhaåc cung àònh laâ nhaåc àïåm theocaác àiïåu muáa cuãa cung nûä, tiïën àöå cuãa noá ài àïën àöå "dêm nhaåc". Chñnh Sû Diïn laâ taác giaã khuác Mi-mi, möåt baãn dêm nhaåc bêët huã vaâo thúâi àoá, Sûã noái: "Tûâ khi vua Truå cho daåo khuác Mi- mi, nhaâ vua bùæt àêìu boã bï triïìu chñnh, sa vaâo con àûúâng tûãu sùæc, nhuåc duåc". Khi Chu Vuä Vûúng àaánh chiïëm triïìu ca, giïët vua Truå, Sû Diïn chaåy vïì Àöng àïën nûúác Vïå, tûå tûã trïn söng Böåc Nhûäng àïm khuya vùæng, ngûúâi dên úã vuâng söng Böåc thûúâng nghe khuác Mi-mi rêët ma quaái, quyïën ruä. Möåt thaânh ngûä coân soát laåi ngaây nay laâ "Böåc thûúång tang trung" (Trïn söng Böåc, trong àaám dêu, chó cho viïåc trai gaái gian dêm. Truyïång Kiïìu coá cêu: "Ra tuöìng trïn Böåc trong dêu / Thò con ngûúâi êëy ai cêìu maâ chi")
16. Ngö Nguyïn Phi 16 Lúâi cuãa Trêu Kyå noái, la â noái vïì nguyïn uãy cuãa êm nhaåc. Coân noái "cêìm", hai tûâ êëy nghôa khaác nhau nhûng àoåc cuâng êm, Trêu Kyå duâng àïí nhêën maånh cho nhaâ vua thûác tónh. Trêu Kyå laâ võ tûúáng quöëc gioãi cuãa thúâi àoá. Sau thúâi AÁn Anh, nûúác Tïì chûa coá võ tûúáng quöëc naâo saánh ngang vúái Trêu Kyå.
17. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 17 6. THUÊÌN VU KHÖN THÛÃ TAÂI TRÊU KYÅ Thuêìn Vu Khön vöën laâ möåt biïån sô (biïån sô: Ngûúâi biïån baác gioãi) löîi laåc nhêët cuãa Tïì, nghe Trêu Kyå uöën ba têëc lûúäi maâ àûúåc phong laâm Tûúáng quöëc, coá yá khöng phuåc, beân dêîn boån tay chên àïën yïët kiïën Trêu Kyå. Trêu Kyå tiïëp àaäi tûã tïë, Thuêìn Vu Khön vúái veã mùåt cûåc kyâ kiïu ngaåo noái vúái Trêu Kyå: - Töi coá mêëy àiïìu thö lêåu coá thïí trònh baây vúái Tûúáng quöëc àûúåc khöng? Trêu Kyå chùæp tay àaáp: - Khöng daám! Xin tiïn sinh cho nghe! Thuêìn Vu Khön noái: - Con khöng lòa meå, vúå khöng lòa chöìng! Trêu Kyå àaáp: - Xin vêng lúâi! Tûâ nay töi khöng xa vua nûãa bûúác! Khön noái: - Àaä duâng göî gai laâm baánh xe maâ böi thïm múä thïë laâ trún lùæm, nhûng nïëu maâ àuåc löî vuöng khoá maâ vêån chuyïín àûúåc! Kyå àaáp: - Xin vêng lúâi! Töi khöng laâm àiïìu gò traái vúái thöng tuåc. Khön noái: - Caánh cung dêîu cûáng cuäng coá luác trïî, caác doâng söng àïìu chaãy ra bïí, tûå nhiïn maâ hoâa húåp! Kyå àaáp: - Xin vêng lúâi! Töi seä choån ngûúâi hiïìn maâ duâng, quyïët khöng àem keã bêët taâi vaâo chöën miïëu àûúâng.
18. Ngö Nguyïn Phi 18 Khön noái: - Cêìm sùæt khöng so dêy thò khöng thaânh êm luêåt. Kyå àaáp: - Xin vêng lúâi! Töi seä sûãa laåi phaáp luêåt àïí xem xeát nhûäng keã gian lêån. Thuêìn Vu Khön súå haäi suåp laåy röìi lui ra. Boån tay chên thêëy böå mùåt cuãa öng meáo xïånh liïìn hoãi: - Sao vêåy? Thuêìn Vu Khön thúã ra, noái: - Ta duâng êín nghôa hoãi nùm àiïìu, quan Tûúáng quöëc traã lúâi àûúåc hïët. Ngaâi la â bêåc àaåi taâi ta khöng thïí saánh bùçng. Sau àoá Trêu Kyå lêåp tûác aáp duång nhûäng àiïìu maâ Thuêìn Vu Khön àaä noái. LÚÂI BAÂN: Thuêìn Vu Khön duâng pheáp êín yá baân vïì pheáp laâm chaánh trõ cuãa Tïí Tûúáng, Trêu Kyå hiïíu àûúåc nïn giaãi àaáp hïët moåi thùæc mùæc. Cêu àaáp bao giúâ cuäng àöìng daång vúái cêu xûúáng, ùn khúáp vúái nhau. Ngûúâi ta tûúãng chûâng hai böå oác liïn thöng vúái nhau. Trong 5 àiïìu, möîi àiïìu laâ möåt chi tiïët trong viïåc xêy dûång àêët nûúác, khöng àiïìu naâo ngoaâi vêën àïì. Thuêìn Vu Khön hoãi, nhûng cêu hoãi bõ phuâ phiïëm, khöng bùæt bñ, moåi vêën àïì àïìu àùåt vaâo triïìu chñnh, nhúâ vêåy maâ Trêu Kyå coá thïí liïn tûúãng kõp thúâi. Giaã sûã, Khön hoãi möåt cêu vu vú naâo àoá nhû: "Trùng saáng vùçng vùåc, cung nûä nghïu ngao" thò Trêu Kyå traã lúâi sao àêy? Sûã noái: "Thuêìn Vu Khön coá taâi tröng mùåt maâ àoåc hïët tû tûúãng ngûúâi àöëi diïån". Giúâ naây gùåp phaãi tay àöëi thuã, neát mùåt öng tiu nghóu, àïën nöîi boån àïå tûã chïë öng: "Sao vêåy?", thò thêåt laâ thu á võ.
19. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 19 7. QUAN DÚÃ ÀÛÚÅC KHEN, QUAN GIOÃI BÕ CHÏ Trêu Kyå ghi nhúá lúâi Thuêìn Vu Khön nïn öng laâm viïåc hïët sûác siïng nùng vaâ cêín thêån. Bêëy giúâ ai cuäng àöìn võ quan trêën thuã àêët A laâ ngûúâi hiïìn, vaâ chï quan trêën thuã àêët Tûác Mùåc àuã àiïìu. Trêu Kyå àïí têm àïën viïåc àoá, cho ngûúâi xem xeát hû thûåc röìi têu laåi cho Tïì Uy Vûúng biïët. Uy Vûúng cho triïåu têåp quêìn thêìn, laåi àoâi hai võ quan trêën thuã kia. Trûúác mùåt baá quan, võ quan àêët Tûác Mùåc bõ coi bùçng "nûãa con mùæt". Vua goåi laäo ra hoãi: - Ngûúâi trêën thuã Tûác Mùåc cúá sao àïí caác quan úã triïìu chï ngûúi? Laäo àaáp: - Thêìn chó biïët laâm hïët chûác traách cuãa mònh, coân viïåc khen chï thêìn khöng àûúåc biïët. Uy Vûúng lúán tiïëng: - Ta cho ngûúâi doâ xeát àêët Tûác Mùåc thêëy ruöång vûúân tûúi töët, ngûúâi dên giaâu coá, viïåc quan khöng bï trïî, caã möåt vuâng phûúng Àöng êëy yïn öín, múái hay nhaâ ngûúi möåt loâng vò dên, khöng àuát loát cho boån quan laåi úã triïìu, vò leä àoá maâ nhaâ ngûúi bõ chï. Ngûúi thêåt xûáng àaáng laâ möåt lûúng thêìn. Noái röìi liïìn gia phong cho võ quan àêët Tûác Mùåc. Laåi goåi võ quan àêët A, noái: - Ngûúi trêën thuã àêët A thïë naâo maâ ngaây naâo úã triïìu cuäng thêëy lúâi khen ngúåi vïì ngûúi. Ta cho ngûúâi àïën doâ xeát thò thêëy ruöång vûúân boã hoang ngûúâi dên àoái raách. Quên Triïåu xêm lêën búâ coäi ngûúi khöng chõu cûáu. Nhaâ ngûúi boác löåt tiïìn cuãa dên chuáng àuát loát cho keã taã hûäu cuãa ta àïí àûúåc tiïëng khen. Ngûúi laâ tïn tham quan àöåc aác.
20. Ngö Nguyïn Phi 20 Quan àêët A suåp laåy xin tha töåi. Uy Vûúng truyïìn àem hùæn boã vaâo chaão dêìu söi. Caác quan xanh mùåt. Vua truyïìn nhûäng tïn tûâng khen chï bêët cöng àoá ra mùæng: - Caác ngûúi laâ tai mùæt cuãa ta laåi ùn bêín, phaãi traái àaão löån. Nay àem caác ngûúi cho vaâo vaåc dêìu. Uy Vûúng truyïìn àem nhûäng keã thên tñn nhêët cuãa mònh boã vaâo vaåc dêìu àïí laâm rùn! Chû hêìu thêëy sûå caãi caách cuãa Uy Vûúng àïìu súå. LÚÂI BAÂN: Viïåc naây nhan nhaãn úã moåi xaä höåi. Àúâi nay coá khaác gò àúâi xûa? Thñ sinh ài thi thêëy mònh yïëu keám beân àuát loát àïí àûúåc àiïím cao. Thêåm chñ coá ngûúâi khöng ài thi maâ vêîn cêëp bùçng laâm mêët cöng nhaâ vua phaãi "lêåt söí böå" ra tra. Nguyïîn Khuyïën noái: "Coá tiïìn viïåc êëy thò xong nhó? Àúâi trûúác laâm quan cuäng thïë a?" May mùæn thay cho triïìu naâo minh quên gùåp lûúng thêìn. Vuå aán hai öng quan trïn àêy laâ möåt baâi hoåc cho nhûäng ngûúâi coá traách nhiïåm vúái ngûúâi dên.
21. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 21 8. NHÊN VAÂ TRÑ Thêìy troâ Khöíng Tûã boã nûúác Löî lûu vong ra nûúác ngoaâi. Möåt höm Khöíng Tûã goåi Tûã Cöëng (möåt trong 72 hoåc troâ hiïìn cuãa Khöíng Tûã) hoãi: - Theo con, thïë naâo laâ ngûúâi nhên, thïë naâo laâ ngûúâi trñ? Tûã Cöëng suy nghô möåt laát röìi àaáp: - Thûa thêìy, ngûúâi nhên laâ ngûúâi biïët thûúng ngûúâi; ngûúâi trñ laâ ngûúâi hiïíu ngûúâi. Khöíng Tûã khen "hay". Röìi kïu Tùng Tûã vaâo hoãi laåi cêu trïn. Tùng Tûã suy nghô möåt höìi röìi àaáp: - Thûa thêìy, ngûúâi nhên laâ ngûúâi biïët thûúng mònh; ngûúâi trñ laâ ngûúâi tûå biïët mònh. Khöíng Tûã chõu quaá! Àoaån öng goåi Tûã Löå vaâo hoãi: - Theo con, thïë naâo laângûúâi nhên, thïë naâo laâ ngûúâi trñ? Tûã Löå thûa: - Theo con, ngûúâi nhên laâ ngûúâi laâm sao cho ngûúâi khaác thûúng àûúåc mònh; coân ngûúâi trñ laâ ngûúâi laâm sao cho ngûúâi khaác hiïíu àûúåc mònh! Khöíng Tûã rêët àöîi ngaåc nhiïn, ngûãa mùåt khen rùçng: - Bêët ngúâ thay! LÚÂI BAÂN: Cuâng möåt cên hoãi nhûng ba cêu traã lúâi hoaân toaân khaác nhau, àêy thêåt laâ àiïìu thuá võ vaâ bêët ngúâ. Nhûng ta thûúâng thêëy viïåc àúâi khöng khaác naâo möåt doâng söng, coá luác tûâ trïn cao àöí aâo aâo xuöëng vûåc sêu, coá luác trûúân mònh,
22. Ngö Nguyïn Phi 22 len laách qua heãm nuái, coá luác thïnh thang lùång túâ giûäa bònh nguyïn thiïn hònh vaån traång. Nhûng möîi daång traång àïìu phuâ húåp vúái möîi hoaân caãnh. Búãi khöng bao giúâ trúâi mûa luåt maâ söng caån, trúâi nùæng haån maâ nûúác söng dêng. Nuái dûång baåt ngaân doâng söng khöng thïí khöng uöën mònh lûúån theo thïë nuái. Con ngûúâi cuäng thïë. Coá luác ta vò ngûúâi vaâ ngûúâi vò ta, coá luác ta vò ta, vaâ ngûúâi vò ngûúâi, theo hoaân caãnh maâ haânh sûå. Nhû thïë múái khöng löîi. Trong toaán hoåc cuäng coá nhûäng vêën àïì nhû trong nhên sinh. Trûúác àêy 2300 nùm, nhaâ Toaán hoåc Hi Laåp, Eulide phaát biïíu: - "Tûâ möåt àiïím ngoaâi àûúâng thùèng, ta chó veä àûúåc möåt vaâ chó möåt àûúâng thùçng song song vúái àûúâng thùèng àaä cho"! Ai muöën hoåc toaán lïn cao bùæt buöåc phaãi chêëp nhêån lúâi yïu cêìu naây. Vò àêy laâ möåt àiïìu hiïín nhiïn. Thïë maâ úã Anh, Remann laåi phaát biïíu: - "Tûâ möåt àiïím ngoaâi àûúâng thùèng, ta khöng veä àûúåc möåt àûúâng thùèng naâo song song vúái àûúâng thùèng cho trûúác"! Chûa hïët! Sau àoá nhaâ toaán hoåc Laubatchewsky laåi phaát biïíu: - "Tûâ möåt àiïím nùçm ngoaâi àûúâng thùèng, ta coá thïí veä àûúåc vö söë àûúâng thùèng song song vúái àûúâng thùèng cho trûúác"! Thïë coá traái ngûúåc khöng? Hai àõnh àïì sau àêy phaãi laâ sai (vò sai àêu laâ àõnh àïì!), úã toaán cao cêëp ngûúâi ta vêîn duâng noá. Têët nhiïn muöën duâng noá phaãi tuây theo àiïìu kiïån. Ngûúâi ta thûúâng noái, "chên lyá úã bïn naây Pyrreáneeás, sang bïn kia trúã thaânh nghõch lyá". Àuáng hay khöng àuáng coân tuây theo hoaân caãnh. Qua cêu hoãi nhên trñ cuãa Khöíng Tûã, Nguä tûã Tû úã nûúác Ngö (ngûúâi cuâng thúâi vúái Khöíng Tûã) noái: - Khöng thûúng mònh laâm sao thûúng àûúåc ngûúâi ngoaâi? Khöng thûúng ngûúâi laâm sao ngûúâi thûúng ta? Mön àöì cuãa Khöíng Tûã chó "cheã tû súåi toác nhên nghôa" (yá noái phiïën diïån) maâ thöi! Nhên vaâ Trñ ñt nhiïìu gò vöën àaä coá sùén trong möîi ngûúâi, chó sûã duång coá húåp luác khöng thöi! Do àoá bêët kyâ viïåc gò, àuáng hay sai, cöng hay töåi chuáng ta khoá maâ àem nhêån xeát chuã quan ra àïí phaán xeát àûúåc. Búãi viïåc haânh xûã cuãa tha nhên coân tuây thuöåc hoaân caãnh cuãa hoå luác àoá.
23. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 23 9. NÚI CHUÖÌNG NGÛÅA Ngaây xûa coá möåt haân sô àïën kinh àïí ûáng thñ. Trong luác àúåi àïën ngaây thi chaâng taåm nguå taåi möåt quaán röång raäi bïì thïë. Nhaâ quaán thêëy chaâng tuáng thiïëu tiïìn liïìn cho ra nguã ngoaâi chuöìng ngûåa. Möåt höm chaâng ài thi vïì gheá laåi chuöìng ngûåa böîng thêëy chaáy buâng buâng phña trûúác, chaâng haân sô vûâa kïu vûâa cûáu lûãa, vûâa chaåy tòm àöì dêåp lûãa. Lûãa chaáy gêy thiïåt haåi cho quaán khaá nhiïìu. Chuã quaán dêîn chaâng lïn caáo quan, noái: - Gaä thû sinh naây xin nguå nhaâ töi, hùæn khöng coá tiïìn baåc gò nïn töi khöng cho nguå trong nhaâ, cuäng khöng núä àuöíi noá, chó cho noá úã taåm chuöìng ngûåa maâ khöng tñnh tiïìn. Vò thïë noá àêm ra oaán hêån àöët nhaâ töi àïí traã thuâ! AÁn quan hoãi: - Viïåc gaä thû sinh naây àöët nhaâ muå, coá ai thêëy, coá ai laâm chûáng? Muå quaán noái: - Bêím quan, trûa vùæng ñt khaách vaäng lai, nhûng chñnh mùæt töi thêëy hùæn àöët nhaâ xong, miïång thò hö "lûãa chaáy", chên thò chaåy tòm chöî tröën. Luác êëy quan aán nghô thêìm: "Coá lyá naâo muå quaán àùåt àiïìu àïí haåi gaä naây? Vò muå cho hùæn nguã ngoaâi chuöìng ngûåa, khöng tñnh tiïìn, vêåy laâ ngûúâi töët röìi". AÁn quan tin lúâi muå khöng cêìn nghe lúâi biïån baåch cuãa gaä thû sinh. AÁn quan bùæt chaâng boã tuâ. Hai nùm sau maän aán, chaâng gheá laåi kinh hoãi thùm thò biïët tin mònh àêåu. Nhûng vò khöng coá mùåt mònh luác àoá àïí àiïån thñ, thò
24. Ngö Nguyïn Phi 24 cêìm bùçng cöng cöëc. Chaâng buöìn vaâ hêån. Haân sô kia kiïëm àêu àûúåc böå aáo nho sinh lõch sûå, chaâng gheá laåi quaán quêìng ra sau chuöìng ngûåa bêåt lûãa àöët nhaâ kho röìi chaåy ra phña trûúác, vúâ nhû thûåc khaách múái bûúác vaâo quaán. Chaâng vûâa goåi thûác ùn vûâa àûa mùæt nhòn khoái phña sau cuöën lïn nguân nguåt röìi múái hö hoaán lïn: "Chaáy nhaâ Chaáy nhaâ", röìi cuäng chaåy ài tòm gaâu muác nûúác döåi lûãa. Moåi ngûúâi xuám laåi dêåp tùæt ngoån lûãa. Chuã quaán dûúâng nhû khöng nhúá mùåt chaâng. Haân sô boã ài, coân caâm raâm mêëy tiïëng: - Öi cuöåc àúâi! Keã coá cöng thò bùæt boã tuâ, coân ngûúâi coá töåi àûúåc thûúãng! LÚÂI BAÂN: Chaâng thû sinh co á veã nhû cay cuá vúái cuöåc àúâi. Xeát ra muå quaán khöng coá gò àöåc aác, vò noáng ruöåt maâ thiïín cêån múái àöí oan cho chaâng. Ngaây xûa, bêåc quên tûã khöng mêëy khi biïån baåch nöîi oan khuác cuãa mònh. Hoùåc coá biïån baåch maâ ngûúâi ta khöng nghe thò hoå cuäng khöng theâm oaán hêån. Xeát cho kyä, oaán hêån cuäng khöng lúåi gò. Nhaâ Phêåt noái: "Nöîi oan khöng nïn biïån baåch. Vò biïån baåch thò khöng hó xaã". Nhûng taác giaã cuãa baâi "Núi chuöìng ngûåa" coá möåt yá khaác. YÁ taác giaã muöën noái, ngûúâi àúâi thûúâng hay lêìm lêîn, hay coá nhûäng phaán àoaán chuã quan. Keã coá cöng àaáng ra phaãi àûúåc thûúãng, ngûúâi coá töåi phaãi bõ trûâng trõ. ÚÃ àêy thò ngûúåc laåi. Àïí àûúåc cöng bònh, xeát cöng vaâ töåi cuãa möåt ngûúâi, keã coá traách nhiïåm xeát viïåc khöng nïn xeát möåt caách voä àoaán.
25. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 25 10. BIÏÍN CAÁ LÚÁN Tônh Quaách Quên Àiïìn Anh muöën xêy laåi thaânh Tiïët cho thêåt uy nghi huâng traáng, àaám thûåc khaách cuãa öng khuyïn can, nhûng Àiïìn Anh vêîn khöng nghe, coân haå lïånh: - Ai can, ta seä cheám! Coá möåt öng khaách àïën noái: - Cho töi gùåp Tônh Quaách Quên, töi seä noái ba tiïëng thöi, nïëu dû tiïëng naâo thò buöåc töi ài! Tônh Quaách Quên goåi vaâo. Khaách noái: - Biïín caá lúán! Röìi quay lûng chaåy, Tônh Quaách Quên goåi theo: - Múâi khaách úã laåi! Múâi khaách úã laåi! Khaách vûâa chaåy vûâa noái: - Keã heân naây khöng daám àuâa vúái caái chïët! Àiïìn Anh noái: - Khöng sao! Xin haäy noái tiïëp! Khaách noái: - Ngaâi khöng nghe noái loaâi caá lúán sao? Lûúái khöng buãa àûúåc noá. Cêu khöng keáo àûúåc noá. Nhûng nïëu noá mùæc caån thò loaâi kiïën tyá teåo kia cuäng xêu xeá noá àûúåc. Nûúác Tïì vúái ngaâi giöëng nhû biïín vúái caá lúán vêåy. Ngaâi coân nûúác Tïì thò êëp Tiïët naây coá kïí chi? Nhûng nïëu nûúác Tïì mêët thò duâ thaânh Tiïët naây coá xêy àuång trúâi cuäng vö ñch. Tônh Quaách Quên Àiïìn Anh tónh ngöå àaáp: - Phaãi!
26. Ngö Nguyïn Phi 26 Röìi boã yá àõnh xêy dûång thaânh Tiïët. LÚÂI BAÂN: Àêy laâ àoaån vùn noái vïì nghïå thuêåt thuyïët phuåc. Ba tiïëng "Biïín caá lúán" chûa àuã yá nghôa muöën noái, nhûng öng khaách phaãi noái vêåy àïí gêy sûå toâ moâ cuãa ngûúâi nghe. Àoá laâ àiïìu tiïn quyïët. Kïë àïën öng khaách quay lûng chaåy caâng laâm tùng thïm sûå chuá yá, àoá laâ àiïìu thûá nhò àïí "hêëp dêîn" ngûúâi nghe. Kïët quaã Àiïìn Anh phaãi bo ã yá àõnh xêy thaânh Tiïët. Trïn phûúng diïån lõch sûã, ta biïët, êëp Tiïët laâ àêët phong cuãa vua Tïì cho Tûúáng Quöëc Àiïìn Anh. Ta coá thïí hònh dung àoá laâ möåt quöëc gia trong möåt quöëc gia. Xêy thaânh kiïn cöë àïí chöëng giùåc cuäng khöng àïën nöîi phung phñ; nhûng chó laâm riïng cho möåt êëp Tiïët thöi, thò àoá laâ "vò nhaâ" chûá khöng phaãi "vò nûúác". Xêy riïng cho êëp phong cuãa mònh maâ hao töën cuãa ngûúâi dên, thêm laåm cöng quyä, khöng mang tñnh toaân diïån vaâ quöëc phoâng thò bêët lúåi àu ã àiïìu: Triïìu àònh seä nghi kyå öng, dên chuáng seä khöí cûåc vò öng Lúâi öng khaách thuyïët Àiïìn Anh nhùçm vaâo chöî naây. Sau khi Àiïìn Anh mêët, Àiïìn Vùn laâ con lïn nöëi nghiïåp àûúåc vua Tïì phong laâ Maånh Thûúâng Quên, êëp Tiïët vêîn laâ êëp phong nhû cuä.
27. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 27 11. THÏË NAÂO LAÂ ÙN TRÖÅM Nûúác Tïì coá hoå Quöëc laâ àõch phuá. Nûúác Töëng coá hoå Hûúáng laâ bêìn cuâng. Hoå Hûúáng àïën hoåc caách laâm giaâu cuãa hoå Quöëc. Hoå Quöëc noái: - Töi gioãi vïì nghïì tröåm. Tröåm nùm àêìu thò àuã ùn, àïën nùm hai thò giaâu coá, nùm thûá ba thò àaåi phuá. Nhúâ cuãa caãi dû thûâa töi múái giuáp àûúåc ngûúâi ngheâo khöí. Hoå Hûúáng nghe vêåy mûâng lùæm, beân vïì laâm nghïì tröåm cùæp. Ngaây naâo hoå Hûúáng cuäng rònh moâ chûåc àuåc tûúâng khoeát vaách, chùèng may bõ ngûúâi ta bùæt àûúåc, boã tuâ vaâ gia saãn bõ tõch biïn. Hoå Hûúáng rêët àau khöí. Ra tuâ, öng àïën nhaâ hoå Quöëc traách hêån. Hoå Quöëc hoãi: - Öng ùn tröåm thïë naâo noái töi nghe? Hoå Hûúáng thuêåt laåi viïåc laâm cuãa mònh. Hoå Quöëc nghe xong giaãng cho öng nghe: Trúâi coá böën muâa, àêët coá vêåt saãn. Nhúâ àoá maâ ruöång vûúân maâu múä töët tûúi, töi thu hoaåch noá, chêët thaânh kho àuån. Laåi nûäa, úã trïn böå töi ùn tröåm cêìm thuá, úã dûúái nûúác töi ùn tröåm caá töm àïìu laâ saãn vêåt cuãa Trúâi Àêët, chûá àêu phaãi cuãa riïng ai? Ùn tröåm cuãa Trúâi Àêët khöng bõ tai vaå. Coân öng ùn tröåm taâi saãn cuãa tû nhên têët nhiïn phaãi mùæc töåi, coân traách ai àûúåc? Hoå Hûúáng nghe röìi loâng vêîn nghi hoùåc, beâm tòm túái möåt võ tiïn sinh àïí thónh giaáo. Tiïn sinh giaãng giaãi nhû lúâi hoå Quöëc. LÚÂI BAÂN: Àoaån vùn trïn cuãa nhaâ tû tûúãng Liïåt Ngûå Khêëu, duâng lúâi êín duå àïí noái rùçng cuöåc söëng thûúâng nhêåt cuãa möîi ngûúâi laâ phaãi chùm lao àöång. Moåi saãn vêåt do con ngûúâi taåo ra, göëc gaác cuãa noá vêîn coá sùén trong thiïn nhiïn, coá àiïìu ngûúâi ta coá chõu laâm viïåc hay khöng
28. Ngö Nguyïn Phi 28 maâ thöi. Ta àïí yá, cêy cöëi àûáng möåt chöî maâ vêîn söëng àûúåc laâ vò trong àêët coá chêët böí dûúäng cho cêy cöëi, nhûng rïí cêy phaãi "chõu" laâm viïåc huát chêët böí vaâo. Hoa laá coá àuã maâu xanh, höìng, tñm, baåch laâ do trong khöng khñ coá chêët böí dûúäng, hoa laá coá tiïëp nhêån nhûäng chêët àoá hay khöng. Trong nûúác söng, nûúác biïín, nûúác ao höì Coá vö vaân loaâi thuãy töåc thò nûúác coá chêët böí dûúäng. Moåi loaâi cuâng tranh söëng àïìu phaãi laâm viïåc. Hoå Quöëc noái viïåc "ùn tröåm" laâ noái theo nghôa boáng, Hûúáng hiïíu theo nghôa àen. Àoåc lõch sûã thúâi Xuên Thu ta thêëy, hoå Quöëc laâ quan thûúång khanh cuãa Tïì, giaâu coá khaác gò möåt tiïíu vûúng laåi chùm lo laâm viïåc vaâ coá loâng tûâ thiïån. ÚÃ Töëng coá hoå Hûúáng (àiïín hònh nhû Hûúáng Thuá) cuäng laâ möåt àaåi phu chuyïn vïì mùåt quöëc chñnh, suöët àúâi öng chuyïn nghiïn cûáu vïì thuêåt an dên. Hûúáng Thuá khöng àïí yá àïën gia caãnh cuãa mònh, suöët àúâi hïët Têën laåi sang Súã, gia caãnh cú cûåc. ÚÃ àêy taác giaã noái vïì nguå ngön. Rêët tiïëc hoå Hûúáng khöng hoãi roä caách ùn tröåm thïë naâo trûúác khi haânh àöång. Ngaây nay, phûúng tiïån, àêët àai Coân döìi daâo maâ vêîn coá ngûúâi khöng chõu laâm viïåc, chó mong "möåt àïm ùn tröåm bùçng ba nùm laâm", coá àaáng buöìn khöng.
29. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 29 12. MAÅO BIÏÅN CÛÁU TRI KYÃ Maåo Biïån nûúác Tïì laâ thûåc khaách cuãa Tônh Quaách Quên Àiïìn Anh, Biïån coá nhiïìu têåt xêëu nhûng laåi àûúåc Tônh Quaách Quên yïu vò. Thûåc khaách trong nhaâ ai nêëy khöng vui liïìn xuám laåi can, kïí caã Maånh Thûúâng Quên Àiïìn Vùn (con cuãa Àiïìn Anh). Tônh Quaách Quên nöíi giêån noái: - Caác ngûúi chïët ài àûâng phaá nhaâ ta! Dêîu sau naây ta coá vò Maåo Biïån laâm hû haåi ta vêîn cûá laâm! Röìi cho Maåo Biïån úã phoâng nhêët, bùæt con trûúãng mònh phaãi hêìu haå, cúm nûúác möîi ngaây ba lêìn. Vaâi nùm sau, Tïì Uy Vûúng mêët, Tïì Tuyïn Vûúng thay. Tuyïn Vûúng rêët gheát Tônh Quaách Quên. Khöng bao lêu Tônh Quaách Quên bõ baäi chûác Tïí tûúáng, trúã vïì êëp Tiïët úã vúái Maåo Biïån. Sau àoá Maåo Biïån xin gùåp Tïì Tuyïn Vûúng. Tônh Quaách Quên noái: - Tuyïn Vûúng gheát Àiïìn Anh möî. Tiïn sinh àïën àoá ùæt chïët! Maåo Biïån cûúâi buöìn: - Maåo Biïån naây vöën khöng muöën söëng. Cûá àïí töi ài. Maåo Biïån túái gùåp vua Tïì, Tïì Tuyïn Vûúng giêån, coá yá muöën giïët öng ta, hoãi: - Ta nghe, ngûúi àûúåc Tônh Quaách Quên yïu quyá, noái gò cuäng nghe phaãi khöng? Maåo Biïån àaáp: - Yïu quyá thò coá, coân nghe thò khöng. Vua gùçn: - Coá gò laâm bùçng chûáng? Maåo Biïån noái:
30. Ngö Nguyïn Phi 30 - Coá àoá! Höìi Àaåi vûúng coân laâ Thaái tûã, Biïån töi coá baão vúái Tônh Quaách Quên: "Thaái tûã coá tûúáng bêët nhên, maá phõ mùæt hñp giöëng nhû àêìu heo luöåc, haäy phïë ài, àïí lêåp cöng tûã Giao Sû (con baâ Vïå Cú)". Tônh Quaách Quên khoác, noái: "Töi khöng nhêîn têm laâm viïåc àoá àûúåc!". Àaåi vûúng nghô xem, nïëu Tônh Quaách Quên nghe lúâi töi thò àêu coá ngaây höm nay? Coân möåt chuyïån nûäa, Tïí tûúáng Chiïu Dûúng cuãa Súã muöën àem êëp phong cuãa mònh röång gêëp mêëy lêìn êëp Tiïët àïí àöíi lêëy êëp Tiïët, töi xuái nïn àöíi, Tônh Quaách Quên than: "ÊËp Tiïët laâ cuãa tiïn vûúng phong cho. Bêy giúâ tuy bõ chuáa cöng gheát boã, nhûng nïëu àem àöíi ài, thò khi xuöëng suöëi vaâng, biïët traã lúâi sao vúái tiïn vûúng àêy? ". Àoá laâ bùçng chûáng. Tïì Tuyïn Vûúng nghe vêåy caãm àöång noái: - Tônh Quaách Quên àöëi vúái quaã nhên töët nhû vêåy û? Quaã nhên coân treã khöng hiïíu àûúåc viïåc àúâi. Tiïn sinh coá thïí vò quaã nhên maâ vúâi Tônh Quaách Quên vïì triïìu àûúåc khöng? Maåo Biïån àaáp: - Xin tuên mïånh! Tônh Quaách Quên mùåc aáo, àöåi maäo mang kiïëm baáu, têët caã àïìu cuãa tiïn vûúng ban cho, vïì triïìu gùåp Tuyïn Vûúng. Tuyïn Vûúng xin löîi röìi múâi öng laâm Tûúáng Quöëc. Öng tûâ chöëi maäi khöng àûúåc beân nhêån lúâi. Ngûúâi ta khen Maåo Biïån àõa võ tuy thêëp heân nhûng vêîn vui veã, sùén saâng cûáu àûúåc ên nhên tri kyã trong luác hoaån naån. LÚÂI BAÂN: Maåo Biïån coá nhiïìu têåt xêëu nhûng khöng roä laâ têåt gò. Coá àiïìu, ngûúâi dõ têåt nhiïìu khi hay coá dõ taâi. Boån thûåc khaách deâm pha Maåo Biïån vúái Àiïìn Anh coá leä vò nhaän quan cuãa hoå khöng thêëy àûúåc caái hay cuãa Maåo Biïån. Bao nhiïu khaách àïìu gheát Maåo Biïån, chó riïng Àiïìn Anh nhêån Maåo Biïån laâm tri kyã, thò Àiïìn Anh vêîn coá chöî hún ngûúâi. Chó coá anh huâng múái biïët àûúåc anh huâng.
31. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 31 Àiïìn Anh bõ thêët suãng. Bao nhiïu thûåc khaách khöng ai hiïën kïë gò àïí giuáp Àiïìn Anh. Chó coá MaÏo Biïån caã gan gùåp Tuyïn Vûúng. Chuáng ta ngaåc nhiïn khi vua hoãi: "Ta nghe, ngûúi àûúåc Tônh Quaách Quên yïu quyá noái gò cuäng nghe phaãi khöng? ". Cêu hoãi laâ "truáng yá" Maåo Biïån röìi. Maåo Biïån liïìn dêîn nhûäng àiïìu Àiïìn Anh khöng nghe mònh. Möåt cêu maâ Maåo Biïån noái gêìn nhû chûãi Tuyïn Vûúng: "Thaái Tûã coá tûúáng bêët nhên, maá phõ mùæt hñp giöëng nhû àêìu heo luöåc". Trong trûúâng húåp naây, Maåo Biïån caâng quaá lúâi caâng töët cho Àiïìn Anh. Giaã nhû Tuyïn Vûúng khöng hoãi cêu àoá, maâ hoãi möåt cêu naâo khaác bêët kyâ, vñ duå cêu: "Tïn Maåo Biïån kia, ngûúi àïën àêy xin xoã cho Àiïìn Anh aâ? "hoùåc: "Cuát ngay! Ta seä cùæt lûúäi quên thuyïët khaách" thò Maåo Biïån coá thuyïët phuåc àûúåc khöng? Viïåc êëy khöng xaãy ra, nhûng ta daám quaã quyïët rùçng "àûúåc"! Laâ vò, nhûäng ngûúâi ùn noái gioãi thò bêët kyâ cêu naâo hoå cuäng coá taâi àïí traã lúâi. Vaã laåi, theo sûã, Tïì Tuyïn Vûúng laâ möåt öng vua coá nhiïìu àûác tñnh laå. Rêët thñch vui thuá, laåi cuäng thñch baân luêån vïì vùn hoåc, triïët hoåc. Tïì Maåo Biïån laâ tay gan daå, mûu trñ àaä khöng phuå loâng Àiïìn Anh. Àiïìu naây cho ta möåt baâi hoåc kinh nghiïåm, khöng nïn àaánh giaá ai möåt caách vöåi vaâng, àaä kïët baån vúái ai thò phaãi àem hïët loâng thaânh ra maâ àöëi xûã vúái hoå. Trong àúâi chó cêìn möåt viïåc laâm cao caã vaâ àuáng chöî cuäng àuã buâ vaâo trùm ngaân lêìn mònh àaä nhúâ àúä hoå
32. Ngö Nguyïn Phi 32 13. TÑN LÙNG QUÊN KÏËT BAÅN Tñn Lùng Quên laâ cöng tûã Nguåy Vö Kyå (ngûúâi hoaâng töåc), vöën laâ ngûúâi coá têm höìn cao khiïët, nhên hêåu, tñnh thiuâch chiïu hiïìn àaäi sô, khöng phên biïåt giaâu ngheâo, thûúâng lêëy lïî àïí giao tiïëp vúái keã sô. Nûúác Nguåy coá keã êín sô tïn laâ Hêìu Doanh, tuöíi àaä 70, nhaâ ngheâo, laâm nghïì giûä cûãa thaânh Di Mön úã Àaåi Lûúng. Nguåy cöng tûã nghe tiïëng, tòm àïën kñnh cêín kïët giao. Loâng cöng tûã chñ thaânh khiïën Hêìu Doanh khöng thïí tûâ chöëi. Hêìu Doanh giúái thiïåu vúái cöng tûã möåt ngûúâi möí heo úã chúå tïn laâ Chu Húåi. Nguåy cöng tûã vêîn thaânh têm lui túái thùm viïëng Chu Húåi, Húåi chûa tûâng àaáp lïî, cöng tûã khöng hïì coá yá phiïìn. Ngaây kia, nhaâ cöng tûã coá àùåt tiïåc múâi caác tên khaách. Cöng tûã tûå mònh àaánh xe múâi Hêìu Doanh, röìi vaâo chúå àoán Chu Húåi. Giûäa tiïåc àöng àaão moåi ngûúâi cao quyá, hoaâng thên quöëc thñch, Tïí tûúáng, àaåi phu, tûúáng quên, phu nhên, kiïìu nûä voång töåc Cöng tûã vêîn xem Hêìu Doanh vaâ Chu Húåi laâ thûúång khaách. Nhiïìu ngûúâi thêëy vêåy chûãi thêìm Hêìu Doanh vaâ Chu Húåi. Bêëy giúâ nûúác Têìn sai Àaåi tûúáng Vûúng Haåt àem quên vêy kñn Haâm Àan cuãa Triïåu àaánh phaá suöët ngaây àïm. Tûúáng quöëc cuãa Triïåu laâ Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng cûá lùm le àêìu haâng. Trûúác nay Triïåu Thùæng vöën kïët thên vúái Tñn Lùng Quên (Nguåy Vö Kyå), laåi quen biïët vúái vua Nguåy laâ An Ly Vûúng. Triïåu Thùæng sai sûá giaã sang Nguåy vûúng mûúån quên. Vua Nguåy sai tûúáng Têën Bó àem 10 vaån quên sang cûáu Triïåu. Vua Têìn biïët vêåy hùm: - Nûúác naâo cûáu Triïåu ta diïåt nûúác àoá. Nguåy Vûúng nghe vêåy caã súå, liïìn ra lïånh cho Têën Bó aán binh bêët àöång úã Nghiïåp Haå. Coân Tñn Lùng Quên Nguåy Vö Kyå vöën coá möëi
33. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 33 giao tònh thêm àêåm vúái Bònh Nguyïn Quên, nïn öng cöë vaâo triïìu cöë thuyïët phuåc vua Nguåy tiïën quên. Vua Nguåy quyïët khûúác tûâ. Tñn Lùng Quên àau àúán khöng biïët laâm caách naâo àïí giuáp baån mònh, liïìn noái vúái àaám thûåc khaách: - Caác võ coá vò ta maâ hy sinh cûáu Triïåu khöng? Caã ngaân tên khaách àïìu hûúãng ûáng lúâi hiïåu triïåu àoá. Tñn Lùng Quên dêîn àaám thûåc khaách ài ngang qua Di Mön, gheá laåi thùm Hêìu Doanh, Hêìu Doanh noái: - Chuác cöng tûã cöë gùæng. Doanh naây giaâ röìi khöng theo cöng tûã àûúåc. Thêëy Hêìu Doanh khöng noái gò thïm, Tñn Lùng Quên tûâ giaä ra ài loâng buöìn vêín vú. Ài àûúåc mêëy dùåm, Tñn Lùng Quên chúåt nghô àiïìu gò àoá, beân quay laåi, thêëy Hêìu Doanh àûáng trûúác cûãa àoán mònh. Hêìu Doanh móm cûúâi noái: - Töi àoaán cöng tûã thïë naâo cuäng trúã laåi. Vö Kyå (Tñn Lùng Quên) hoãi: - Sao biïët? Hêìu Doanh noái: - Cöng tûã àaäi Doanh naây rêët hêåu. Giúâ naây cöng tûã vaâo núi nguy hiïím maâ Doanh naây khöng coá möåt yá kiïën gò, têët cöng tûã seä giêån, nïn trúã laåi hoãi cho ra leä? ! Vö Kyå noái: - Töi ngúâ rùçng àaäi tiïn sinh coá àiïìu gò sú soát nïn tiïn sinh múái giêån maâ gheát boã, vò thïë töi quay laåi hoãi cho biïët. Hêìu Doanh noái: - Cöng tûã nuöi ba ngaân thûåc khaách àaä vaâi chuåc nùm röìi thïë maâ khöng coá võ naâo nghô ra diïåu kïë. Cöng tûã vaâ àaám thûåc khaách liïìu maång xöng vaâo traåi Têìn coá khaác naâo neám thõt cho höí àoái? Coá phaãi trûúác àêy cöng tûã coá ún vúái Vûúng Phi Nhû Cú khöng?
34. Ngö Nguyïn Phi 34 Tñn Lùng Quên chúåt nhúá ra Liïìn quay vïì thaânh Nguåy gùåp Vûúng Phi Nhû Cú, nhúâ Vûúng Phi lêëy cùæp binh phuâ àûa cho mònh röìi tûác töëc trúã laåi gùåp Hêìu Sinh (tûác Hêìu Doanh), Hêìu Sinh noái: - Tûúáng ngoaâi mùåt trêån coá thïí khöng tuên theo mïånh vua. Cöng tûã phaãi múâi Chu Húåi múái àûúåc. Tñn Lùng Quên cuâng Hêìu Doanh àïën gùåp Chu Húåi. Húåi noái: - Töi laâ àûáa möí heo úã chúå, thên phêån heân haå, bêëy lêu àöåi ún cöng tûã haå cöë. Súã dô Húåi töi khöng noái lúâi ún nghôa vuån vùåt laâ àúåi àïën luác naây àêy. Hêìu Doanh noái: - Binh hung chiïën nguy! Doanh naây àaä giaâ khöng ài cuâng cöng tûã àûúåc. Khi cöng tûã túái trêån, úã àêy Doanh naây xin lêëy caái chïët àïí taå ún cöng tûã. Ba ngûúâi baái biïåt nhau. Tñn Lùng Quên àïën Nghiïåp Haå cuâng vúái Chu Húåi vaâo yïët kiïën laäo tûúáng Têën Bó. Tñn Lùng Quên noái: - Àaåi vûúng thêëy tûúáng quên mêëy mûúi nùm dêìm sûúng daäi gioá cûåc khöí vïì binh nghiïåp, nay sai Vö Kyå àïën cêìm quên thay cho laäo tûúáng. Noái röìi àûa binh phuâ ra, hai bïn so, ùn khúáp nhau. Nhûng Têën Bó noái: - Laâm tûúáng ngoaâi mùåt trêån coá luác vò tònh thïë maâ khöng tuên theo mïånh vua, tuy rùçng cöng tûã coá binh phuâ naây nhûng haäy chúâ ñt höm, töi laâm söí saách vaâ cho ngûúâi vïì hoãi laåi nhaâ vua lêìn nûäa. Tñn Lùng Quên noái: - Cûáu binh nhû cûáu lûãa. Thaânh Haâm Àan àang khùæc khoaãi tûáng giêy phuát leä naâo phaãi chúâ tin ài tin laåi? Chu Húåi heát: - Nguyïn soaái khöng tuên theo mïånh vua, yá muöën laâm phaãn chùng? Noái röìi lêëy duâi sùæt àêåp àêìu Têën Bó chïët ngay.
35. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 35 Tñn Lùng Quên cuâng Chu Húåi àoaåt lêëy binh quyïìn, àaánh vaâo traåi Têìn. Tûúáng Têìn laâ Vûúng Haåt àaåi baåi, keáo taân quên chaåy vïì Haâm Cöëc quan àoáng kñn cûãa aãi. Cöng tûã Nguåy Vö Kyå cûáu àûúåc nûúác Triïåu, danh tiïëng lêîy lûâng. LÚÂI BAÂN: Vaâo cuöëi thúâi chiïën quöëc nhiïìu öng hoaâng thên hay nhûäng quan laåi cao cêëp nhûng treã trung, thûúâng hay múã cûãa àïí àoán tên khaách nhû: úã Tïì coá Maånh Thûúâng Quên Àiïìn Vùn, úã Triïåu coá Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng, úã Súã coá Xuên Thên Quên Hoaâng Yïët. Àoá laâ chûa kïí nhûäng tïn vö laåi, con buön nhû Lao AÁi, Laä Bêët Vi úã Têìn. Thûåc khaách cuãa hoå coá àïën ba ngaân! Àaám thûåc khaách êëy bu baám vaâo caác öng hoaâng thên ùn úã àïën mûúâi mêëy nùm. Cöng tûã Nguåy Vö Kyå (Tñn Lùng Quên) laâ trang cöng tûã tuyïåt vúâi. Thûåc khaách cuãa öng ta hêìu hïët laâ nhûäng ngûúâi coá duäng khñ. Cûá xem viïåc ngaân khaách àoá xung phong cuâng Tñn Lùng Quên ài àaánh baåo Têìn, àuã hiïíu. Súã dô àûúåc nhû vêåy laâ nhúâ Tñn Lùng Quên àöëi xûã vúái hoå hïët loâng. Àiïín hònh nhû Hêìu Doanh, Chu Húåi. Hêìu Doanh laâ öng giaâ giûä cöíng thaânh Di Mön, Chu Húåi laâ anh chaâng möí heo úã chúå. Hoå söëng nhû nhûäng keã vö danh. Àõa võ cuãa hoå thêëp heân, nhûng khñ tiïët vaâ phêím chêët cuãa hoå chûa hùèn àaä thêëp. Vua Nguåy hûáa giuáp quên cho Triïåu, nhûng vò súå Têìn maâ khöng daám têën binh. Nguåy Vö Kyå thuyïët phuåc thïë naâo cuäng khöng xong. Àaám mön khaách cuãa cöng tûã khöng ai coá mûu kïë gò. Cuöëi cuâng, cöng tûã vaâ àaám mön khaách àaânh phaãi ài liïìu maång vúái Têìn. Thûã hoãi ba ngaân khaách so vúái 15 vaån quên Têìn khaác naâo neám thõt vaâo miïång thuá dûä? Bêëy giúâ Hêìu Doanh múái baây diïåu kïë. Nguyïn naâng Nhû Cú (vúå vua Nguåy) trûúác àêy coá möåt möëi thuâ vúái keã giïët cha mònh. Möëi thuâ êëy cho àïën vua Nguåy cuäng traã khöng àûúåc. Thïë maâ Nguåy Vö Kyå giuáp naâng traã thuâ àûúåc. Viïåc êëy ñt ngûúâi biïët. Dêîu biïët chûa chùæc ai nghô ra àûúåc diïåu phaáp sau àoá. Hêìu Doanh àaä baây cho Vö Kyå vaâo thaânh nhúâ Nhû Cú tröåm binh phuâ àïí sai khiïën
36. Ngö Nguyïn Phi 36 tûúáng Têën Bó. Öng coân cho biïët thïm, coá thïí Têën Bó khöng giao binh quyïìn. Vêåy thò laâm caách naâo? Chu Húåi laâ ngûúâi möí heo úã chúå, coá sûác khoãe töët laåi gan daå. Sûã noái: "Tñn Lùng Quên haå mònh kïët thên vúái Chu Húåi, tûâng giuáp àúä cho Chu Húåi, nhûng Húåi chûa bao giúâ noái àûúåc möåt tiïëng caám ún, Tñn Lùng Quên khöng àïí têm àïën viïåc àoá". Giúâ naây Chu Húåi vò nghôa maâ ài laâm viïåc lúán. Chu Húåi giïët Têën Bó àïí àoaåt binh quyïìn. Tñn Lùng Quên keáo 10 vaån binh Nguåy ài àaánh giùåc Têìn. giaãi vêy cho Haâm Àan! Taåi sao Hêìu Doanh noái: "Khi cöng tûã túái trêån, úã àêy Doanh naây lêëy caái chïët àïí taå ún cöng tûã"? Cêu noái àoá coá hai nghôa. Theo ngaây xûa, ngûúâi ta kïët thên vúái nhau, coá viïåc gò troång àaåi maâ hoå khöng giuáp àûúåc, thò ngûúâi khöng giuáp àûúåc phaãi tûå saát àïí linh höìn yïím trúå ngûúâi kia. Coân möåt nghôa nûäa: Hêìu Doanh àaä baây cho Nguåy Vö Kyå möåt viïåc phaåm phaáp coá töåi vúái triïìu àònh. Töåi êëy xû ã tûã caã hoå cuäng khöng àuã. Nïn Hêìu Doanh phaãi tûå saát. Caái chïët àoá coân chïët thay cho Vö Kyå nûäa. Tñn Lùng Quên quaã thêåt tuyïåt vúâi múái coá nhûäng ngûúâi baån nhû vêåy.
37. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 37 14. ÀEÅP VAÂ XÊËU Möåt höm thêìy Dûúng Chu ài qua nûúác Töëng truá taåm úã möåt khaách àiïëm. Öng chuã àiïëm coá hai baâ vúå. Möåt baâ rêët àeåp vaâ möåt baâ rêët xêëu. Thïë nhûng baâ xêëu àûúåc chöìng yïu quyá hún. Dûúng Chu hoãi duyïn cúá, öng chuã àaáp: - Ngûúâi àeåp tûå cho mònh àeåp, töi chùèng thêëy àeåp chöî naâo. Coân ngûúâi xêëu tûå cho mònh laâ xêëu, töi chùèng thêëy xêëu chuát naâo. Dûúng Chu quay laåi noái vúái àïå tûã: - Caác con thêëy àoá, mònh laâm àûúåc viïåc töët, chúá nïn khoe mònh laâ töët, thò àïën núi naâo laåi khöng àûúåc ngûúâi ta yïu quyá? LÚÂI BAÂN: Thûúâng têm lyá ngûúâi thñch khoe nhûäng gò mònh àùæc yá hún ngûúâi: Khoe giaâu, khoe gioãi, khoe àeåp àoá laâ nguyïn cúá àïí gêy bêët maän cho nhûäng ngûúâi xung quanh. Nhûäng caái àùæc thïë, àùæc võ àoá cuäng giöëng nhû nhuåy hoa, àïën luác khai hûúng múái toaát, nhuåy múái löå ra, vaâ ngûúâi ta múái chuá yá àïën. Hoa khöng thïí cûúäng khai àûúåc. Cuäng nhû caái taâi, caái àeåp caái giaâu tûå mònh phúi baây ra têët phaãi coá taác duång ngûúåc. Tuåc ngûä coá cêu: "Caái nïët àaánh chïët caái àeåp". Àún giaãn nhû thïë nhûng khöng phaãi ai cuäng aáp duång àûúåc noá.
38. Ngö Nguyïn Phi 38 15. CAÁI GHEN CUÃA NAÂNG TRÕNH TUÅ Súã Hoaâi Vûúng laâ öng vua àa tònh nhûng rêët ngu döët vïì viïåc trõ nûúác. Vua coá möåt aái phi laâ Trõnh Tuå, àeåp nhûng hiïím àöåc vaâ tham lam. Súã Hoaâi Vûúng tiïën cung möåt nûä nhên nhan sùæc chim sa caá lùån. Nûä nhên êëy nïët na àùçm thùæm ai cuäng yïu mïën. Trõnh Tuå thûúâng lui túái viïëng thùm naâng, biïëu tùång naâng ngoåc ngaâ chêu baáu, may cho naâng vö söë xiïm y löång lêîy. Möåt höm Trõnh Tuå noái vúái myä nhên: - Àaåi vûúng rêët gheát ngûúâi thúã húi vaâo mònh. Myä nhên àiïëng loâng hoãi: - Thïë thò phaãi laâm sao? Xin chõ giuáp em vúái! Trõnh Tuå noái: - Muöën vêåy thò khi gêìn vua em haäy kheáo leáo che muäi laåi. Myä nhên nghe theo kïë êëy. Möåt thúâi gian sau vua gheá cung thùm Trõnh Tuå. Trõnh Tuå liïåu chûâng nhaâ vua tin mònh, liïìn noái: - Ngoåc thïí bïå haå coá muâi hûúng cao quyá nhû thïë naây maâ "tên nhên" cuãa bïå haå noái rùçng bïå haå höi nhû chuöåt xaå, thïë coá àaáng hêån khöng? Súã Hoaâi Vûúng nhúá ra, naâng myä nhên noái chuyïån vúái mònh, thûúâng lêëy tay che muäi. Súã Hoaâi Vûúng tûác giêån heát vang nhû sû tûã! Nhaâ vua liïìn truyïìn lïånh cho nöåi thõ löi myä nhên ra xeão muäi, loác thõt haânh hònh cho àïën chïët.
39. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 39 LÚÂI BAÂN: Noái vïì ghen thò thiïn hònh vaån traång caách ghen. Coá ngûúâi ghen bùçng caách cho ngûúâi phuåc kñch àïí àaánh àêåp, àêm cheám, cho ngûúâi taåt nûúác àöåc, nûúác bêín vaâo mùåt. Caái ghen cuãa Trõnh Tuå múái thêåt coá "nöåi cöng thêm hêåu". Trûúác nhêët Trõnh Tuå lêëy loâng myä nhên, cöë laâm cho myä nhên tin mònh, röìi baây kïë àöåc àïí "hoáa giaãi". Àöåc kïë cuãa Trõnh Tuå trún tru, coá lyá nhû thïë, ai maâ khöng lêìm! Chó àaáng traách Súã Hoaâi Vûúng, öng vua nöíi tiïëng laâ hön aám cuãa thúâi chiïën quöëc. Sao vua khöng kïu myä nhên ra tra hoãi? Sao khöng tûå mònh nghe coá muâi hûúng hay muâi höi? Sao khöng chõu hiïíu Trõnh Tuå laâ thûá phi trong cung vua Súã laåi ài tû thöng vúái sûá Têìn, triïìu àònh laåi khöng ai biïët? Ngaây xûa, nhiïìu myä nhên rêët súå bõ tiïën cung. Gûãi thên vaâo núi àoá coá khaác naâo caánh hoa tröi giaåt trïn doâng nûúác.
40. Ngö Nguyïn Phi 40 16. CÖËT CAÁCH CUÃA MÖÅT NHÊN TAÂI Triïåu Xa ngûúâi nûúác Triïåu laâ nhên viïn ài thu thuïë. Möåt höm Triïåu Xa vaâo thu thuïë nhaâ Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng, tïn quaãn lyá cuãa Bònh Nguyïn Quên yã mònh laâ keã coá thên thïë nhêët àõnh khöng chõu nöåp thuïë. Triïåu Xa beân giïët tïn quaãn lyá àoá. Bònh Nguyïn Quên toan giïët Triïåu Xa. Triïåu Xa noái: - Ngaâi laâ quyá cöng tûã cuãa Triïåu, khöng lyá yã mònh laâ ngûúâi thên khöng coi pheáp nûúác vaâo àêu? Quöëc phaáp maâ mêët hiïåu lûåc thò thïë nûúác suy yïëu. Nûúác khaác thêëy vêåy àem quên àïën àaánh phoãng nûúác Triïåu coá giûä àûúåc khöng? Nûúác Triïåu maâ mêët thò àêët Bònh Nguyïn Quên cuäng khöng coân. Ngaâi laâ hoaâng thên caâng giûä àûúåc pheáp cöng, caâng laâm gûúng cho thiïn haå, coá nhû thïë trïn dûúái múái cöng bònh, àêët nûúác múái phuá cûúâng. Bònh Nguyïn Quên nghe Triïåu Xa noái chúåt tónh ngöå vaâ cho Triïåu Xa laâ bêåc hiïìn taâi, beân giúái thiïåu vúái nhaâ vua. Vua phong Triïåu Xa laâm quan nùæm troån quyïìn thu thuïë caã nûúác. Nhúâ àûác tñnh liïm khiïët vaâ cöng bònh cuãa Triïåu Xa, kho àuån cuãa nûúác àêìy àuã, nhaâ nhaâ no êëm. LÚÂI BAÂN: Caái thoái cêåy thïë yã thên dûúâng nhû thúâi naâo vaâ núi naâo cuäng coá. Nûúác naâo cuäng coá tham voång trûâ diïåt noá ài, nhûng àiïìu àoá thêåt kho. Phong khñ cuãa nûúác nhaâ saáng suãa, luêåt phaáp nghiïm minh, dên trñ múã mang thò naån höëi maåi, cûãa quyïìn tûå nhiïn giaãm ài, vò luác êëy möîi caá nhên àïìu yá thûác àûúåc böín phêån vaâ traách nhiïåm cuãa mònh. Qua truyïån naây ta biïët, coá leä tûâ luác Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng cho mònh laâ quan cao cêëp (Tûúáng Quöëc) trong triïìu dung tuáng cho àaám böå haå laâm àiïìu ngûúåc vúái pheáp nûúác, búãi vêåy tïn
41. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 41 quaãn lyá múái khöng chõu nöåp thuïë. Triïåu Xa vò pheáp nûúác múái giïët tïn quaãn lyá cuãa Tûúáng Quöëc, viïåc êëy tuy quaá quyïìn nhûng khöng sai nguyïn tùæc. Trûúác àoá coá ngûúâi noái: "Loaån tùåc cuãa nûúác naâo cuäng laâ loaån tùåc cuãa thiïn haå, ai cuäng coá quyïìn giïët noá". Triïåu Xa àoâi laåi quyïìn cöng bònh cho dên cho nûúác.
42. Ngö Nguyïn Phi 42 17. DIÏÅN MAÅO CUÃA MÖÅT TÛÚÁNG TAÂI Bêëy giúâ Têìn laâ möåt cûúâng quöëc, sai àaåi tûúáng Höì Thûúng àem quên vêy thaânh ÛÁ Dûå cuãa nûúác Haân giaáp biïn giúái Triïåu. Nûúác Haân cho ngûúâi cêìu cûáu Triïåu. Caác danh tûúáng cuãa Triïåu ai nêëy àïìu cho rùçng àõa thïë úã ÛÁ Dûå rêët hiïím hoác maâ binh lûåc cuãa Têìn thò quaá maånh, khöng thïí cûáu Haân àûúåc. Vua hoãi Triïåu Xa, Triïåu Xa noái: - ÛÁ Dûå hiïím vaâ heåp, nïëu cûáu Haân thò ta vaâ Têìn phaãi choåi nhau, khöng khaác gò hai con chuöåt choåi nhau trong hang. Bïn naâo gan vaâ maånh thò thùæng. Vua phong Triïåu Xa laâm tûúáng àem 5 vaån quên ài cûáu Haân. Triïåu Xa keáo quên ra cûãa Àöng, khoãi kinh thaânh Haâm Àan 30 dùåm haå traåi. Triïåu Xa haå lïånh: - Keã naâo noái àïën viïåc binh ta cheám àêìu! Trong khi àoá quên Têìn rêìm röå tiïëp tuåc keáo quên àïën ÛÁ Dûå laâm nhaâ nhaâ rung chuyïín. Möåt tïn quên biïët viïåc àoá, noái: - Quên Têìn àöng lùæm, thaânh ÛÁ Dûå lêm nguy trong súám töëi! Triïåu Xa cho cheám àêìu tïn quên àoá ngay lêåp tûác. Röìi cho àaâo cöng sûå, àùæp luäy àoáng quên daâi haån úã àoá. Tûúáng Têìn laâ Höì Thûúng cho quên ài thaám thñnh, Triïåu Xa bùæt àûúåc möåt tïn, àaäi noá cúm rûúåu no nï röìi thaã ra. Triïåu Xa liïåu chûâng tïn thaám thñnh kia vïì túái ÛÁ Dûå, liïìn cêëp töëc têën binh. Höì Thûúng nghe àûúåc liïìn chia möåt nûãa quên tòm quên Triïåu Xa maâ àaánh. Bêëy giúâ trong quên Triïåu coá möåt tïn lñnh tïn laâ Hûáa Lõch, viïët vaâo têëm baãng ghi laâ "Xin Can", àïën quyâ trûúác cûãa dinh dêng lïn. Triïåu Xa thêëy laå truyïìn cho vaâo, hoãi:
43. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 43 - Muöën noái gò? Hûáa Lõch noái: - Quên Têìn khöng ngúâ quên Triïåu ta àïën àêy. Khi biïët àûúåc ùæt noá àem àaåi quên àïën vúái khñ thïë ngêët trúâi. Vêåy, Nguyïn Soaái cêìn phaãi têåp trung quên lûåc laåi, àöåi nguä chónh tïì àïí àúåi noá. Nïëu khöng laâm vêåy ùæt seä thua! Triïåu Xa noái: - Vêng lïånh! Hûáa Lõch noái: - Töi àaä phaåm quên lïånh, xin chõu cheám! Triïåu Xa noái: - Haäy àúåi lïånh sau. Khi xuêët trêån, Hûáa Lõch laåi noái: - Theo binh phaáp ai chiïëm àûúåc àõa lúåi thò thùæng. Hònh thïë úã ÛÁ Dûå chó coá Bùæc Sún laâ àónh cao maâ tûúáng Têìn khöng biïët chiïëm. Nguyïn Soaái haäy chiïëm ngay ài. Triïåu Xa nghe lúâi, sai Hûáa Lõch àem möåt vaån quên lïn chiïëm àónh Bùæc Sún. Nhúâ vêåy quên Têìn coá àöång tônh gò Hûáa Lõch àïìu thêëy vaâ duâng cúâ hiïåu baáo cho Triïåu Xa biïët. Höì Thûúng nöíi giêån àem àaåi quên (10 vaån) têën cöng vaâo traåi Triïåu. Triïåu Xa àem quên thiïån chiïën ra cûå, vaâ Hûáa Lõch cho quên trïn nuái traân xuöëng vúái khñ thïë nhû xö non döëc biïín. Quên Têìn àaåi baåi chaåy tuöët vïì Haâm Dûúng. Qua trêån naây Hûáa Lõch àûúåc phong laâm Quöëc uáy. LÚÂI BAÂN: Triïåu Xa laâ möåt danh tûúáng thúâi àoá. Àúâi binh nghiïåp cuãa öng chûa bao giúâ biïët baåi. Triïåu Xa duång binh rêët nghiïm, nhiïìu mûu trñ. Caái viïåc öng haå lïånh: "Ai baân àïën viïåc binh thò cheám", múái nghe nhû phaãn binh phaáp. Thêåt ra, àoá laâ hû chiïu. Binh sûå baân
44. Ngö Nguyïn Phi 44 phaãi coá núi coá chöën, khöng phaãi àuång núi naâo cuäng noái. Triïåu Xa cêëm ngùåt nhû vêåy laâ àïí quên Têìn khöng coá àûúâng moâ. Triïåu Xa àònh binh vúâ nhû khöng daám gêy sûå vúái Têìn. Tûúáng Têìn cûá nghô Triïåu Xa súå, nïn khöng àïì phoâng. Hûáa Lõch chó laâ anh lñnh queân, ai ngúâ àoá laâ möåt nhên taâi (cuäng giöëng nhû Triïåu Xa trûúác àêy chó laâ möåt nhên viïn thu thuïë). Hûáa Lõch biïët viïåc binh, can giaán Triïåu Xa maâ khöng súå chïët. Trong thiïn haå "Àõa hònh" Tön Tûã noái: "Têën bêët cêìu danh, thoaái bêët trõ töåi, duy nhên thõ baão, nhi lúåi hiïåp vu chuã, quöëc chi baão daä" (tiïën lïn khöng cêìu danh, lui vïì khöng traánh töåi, vò ngûúâi maâ baão vïå, maâ laâm lúåi cho nûúác). Hûáa lõch laâ con ngûúâi àoá. Hûáa Lõch laâm àuáng binh phaáp khiïën möåt tûúáng uy nghiïm laånh luâng nhû Triïåu Xa phaãi nghe theo. Triïåu Xa coá taác phong cuãa möåt Nguyïn Soaái àaä àaânh, Hûáa Lõch laåi caâng coá phong caách cuãa möåt tûúáng lônh. Triïåu Xa vaâ Hûáa Lõch möîi ngûúâi àïìu coá möåt diïån maåo khaác thûúâng.
45. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 45 18. KHÖNG AI HIÏÍU CON BÙÇNG CHA Triïåu Xa coá ngûúâi con trai tïn laâ Triïåu Quaát, ngay tûâ beá àaä àoåc vaâ baân luêån rêët nhiïìu. Triïåu quaát veä trúâi vaåch àêët giaãng giaãi lung tung, coi thiïn haå khöng ra gò, dêîu böë laâ Triïåu Xa cuäng khöng bùæt beã àûúåc, nhûng Triïåu Xa vêîn khöng cho laâ phaãi. Triïåu mêîu thêëy con àûúåc nhû vêåy rêët mûâng, baâ noái: - Quaã laâ tûúáng mön xuêët tûúáng! Triïåu Xa khöng vui, noái: - Quaát khöng thïí laâm tûúáng àûúåc. Nûúác Triïåu khöng duâng noá laâ àaåi phuác cho xaä tùæc. Triïåu mêîu noái: - Quaát àoåc hïët binh thû, baân rêët thêëu àaáo vïì binh sûå. Thiïn haå khöng ai bùçng noá, sao baão laâ laâm tûúáng khöng àûúåc? Triïåu Xa noái: - Chñnh vò Quaát tûå cho thiïn haå khöng ai bùçng mònh, töi múái noái rùçng noá laâm tûúáng khöng àûúåc. Viïåc binh cêìm bùçng caái chïët trong tay, lo lùæng, súå haäi, cêín thêån tûâng bûúác, hoåc hoãi tûâng ngûúâi maâ vêîn coân nhiïìu sai soát. Thïë maâ Quaát laåi cho laâ dïî daâng. Nïëu noá àûúåc giûä binh quyïìn thò noá seä tûå yá maâ laâm, do àoá nhûäng kïë hay khöng loåt vaâo tay noá, chùæc chùæn chuöëc lêëy sûå thaãm baåi. Triïåu mêîu àem lúâi noái vúái Quaát. Quaát noái: - Cha nay àaä giaâ nïn nhaát. Hai nùm sau Triïåu Xa bïånh nùång, trûúác luác lêm chung kïu Quaát àïën dùån. - Binh hung chiïën nguy, ngûúâi xûa lêëy àoá laâm rùn. Cha maây mêëy nùm laâm tûúáng giúâ múái kõp mûâng traánh àûúåc caái nhuåc thua
46. Ngö Nguyïn Phi 46 trêån. Maây khöng coá taâi laâm tûúáng chúá nïn dêy vaâo caái nghiïåp àoá maâ laâm haåi nûúác, hû nhaâ, thiïåt dên. Triïåu Xa laåi dùån vúå: - Sau naây nïëu vua phong cho noá laâm tûúáng, baâ nïn kïí laåi nhûäng lúâi cuãa töi vaâ tûâ chöëi. Mêët quên nhuåc nûúác laâ caái töåi rêët lúán. Vua Triïåu, sau khi Triïåu Xa mêët, cho Triïåu Quaát laâm Maä Phuåc Quên, nöëi chûác cha! LÚÂI BAÂN: Thûúâng möåt xaä höåi tiïën böå thò thïë hïå sau phaãi hún thïë hïå trûúác. Tuy nhiïn trïn cûúng võ nghïì nghiïåp chûa chùæc con àaä hún cha hay em àaä hún anh. Trong àaåo laâm tûúáng, ngoaâi taâi nùng thiïn phuá, ngûúâi êëy coân phaãi maâi luyïån trïn chiïën trûúâng àïí lêëy kinh nghiïåm xûúng maáu, àïí biïët àõa hònh àõa thïë, khöng thïí ngöìi trong thaáp ngaâ maâ noái chuyïån chiïën tranh. Qua cung caách cuãa Triïåu Quaát, ta biïët Quaát khöng thïí laâm tûúáng àûúåc. Taác phong laâm tûúáng phaãi trêìm huâng, laånh luâng, ñt noái maâ hiïíu viïåc sêu sùæc. Coân noái nhiïìu chûáng toã Quaát khöng coá chiïìu sêu, chó coá thiïín cêån, nöng nöíi. Möåt leä dïî hiïíu, noái nhiïìu laâ àïí löå caái sú húã cuãa mònh cho àõch biïët. Laâm tûúáng maâ àa ngön, laåm ngön laâ àiïìu töëi kyå trong binh gia. Ta biïët, trûúác àêy Tön Thuác Ngao laâm lïånh doaän nûúác Súã, trûúác khi lêm chung goåi con laâ Tön An laåi dùån: "Con úi! Taâi con thö thiïín, con khöng thïí chen vaâo àaám quan trûúâng àûúåc. Nïëu àaåi vûúng coá phong êëp cho con thò con nïn tûâ chöëi. Nïëu tûâ chöëi khöng àûúåc, con xin àêët Tam Khêu. Àêët úã àoá cùçn cöîi khöng ai tranh giaânh". Tön Thuác Ngao mêët, vua Súã phong chûác cho Tön An, An tûâ chöëi, vêng lúâi cha lui vïì laâm dên. Xem thïë àuã biïët Triïåu Quaát khöng bùçng Tön An.
47. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 47 19. KHI TRIÏÅU QUAÁT ÀÛÚÅC PHONG TÛÚÁNG Bêëy giúâ Triïåu Huïå Vûúng àaä qua àúâi, Hiïëu Thaânh Vûúng lïn kïë võ. Têìn sai Àaåi Tûúáng Vûúng Haåt àem quên tiïën àaánh 17 quêån úã Thûúång Àaäng (cuãa nûúác Haân), tûúáng Phuâng Àònh liïåu sûác khöng giûä àûúåc beân dêng àêët êëy cho Triïåu. Ngûúâi àïën tiïëp nhêån àêët Thûúång Àaäng Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng. Phuâng Àònh noái vúái Triïåu Thùæng: - Cöng tûã vïì Triïåu cûã danh tûúáng vaâ àem àaåi quên àïën àêy múái giûä àûúåc àêët naây. Thïë nhûng khi tiïëp quaãn xong, Bònh Nguyïn Quên vïì Triïåu ngaây àïm tiïåc tuâng àïí vui mûâng "chiïën lúåi lúán", 17 quêån úã Thûúång Àaäng khöng àaánh maâ àûúåc. Trong luác àoá tûúáng Têìn vêy àaánh àïën hai thaáng, Phuâng Àònh khöng giûä nöíi àaânh phaãi boã thaânh maâ chaåy, vua Triïåu liïìn cûã tûúáng Liïm Pha àïën thò Têìn àaä lêëy xong Thûúång Àaäng vaâ àang tiïën quên àïën Trûúâng Bònh. Liïm Pha phên quên chöëng cûå vúái Têìn hún nûãa nùm bêët phên thùæng baåi. Vua Triïåu coân nhoã khöng hiïíu biïët viïåc binh nhung lúåi haåi thïë naâo cûá xuái Liïm Pha xuêët quên maâ khöng àûúåc pheáp thuã. Luác àoá Têìn duâng kïë phaãn giaán nhúâ caác gian thêìn cuãa Triïåu phao tin: "Têìn chó súå Maä Phuåc Quên Triïåu Quaát. Nïëu Maä Phuåc Quên cêìm binh thò Têìn seä ruát binh vïì". Vua Triïåu hoãi Triïåu Quaát: - Khanh coá thïí àaánh Têìn àûúåc khöng? Triïåu Quaát noái: - Nïëu Têìn duâng Voä An Quên Baåch Khúãi thò thêìn coá thïí töën ñt cöng phu truâ mûu quyïët kïë, chûá Têìn duâng Vûúng Haåt thò thêìn coi chuáng khöng ra gò.
48. Ngö Nguyïn Phi 48 Vua Triïåu nghe Triïåu Quaát noái cûáng nhû thïë rêët àeåp loâng, beân phong Triïåu Quaát laâm tûúáng chuêín bõ ra trêån thay cho Liïm Pha. Laån Tûúng Nhû àang nùçm bïånh nghe vêåy liïìn vaâo triïìu can: - Àaåi vûúng duâng Triïåu Quaát laâm tûúáng chó vò nghe tiïëng suöng cuãa öng êëy maâ thöi, giöëng nhû gaãy àaân khöng dêy. Triïåu Quaát chó àoåc saách chûá khöng coá taâi ûáng biïën. Nhaâ vua khöng nghe. Triïåu Quaát thùèng ra giaáo trûúâng duyïåt 20 vaån quên sô. Duyïåt binh xong, Triïåu Quaát liïìn chúã mêëy xe vaâng luåa àem vïì nhaâ chaâo meå. Triïåu mêîu noái: - Luác lêm chung, phuå thên con daåy nhûäng gò, nay con quïn röìi sao? Triïåu Quaát noái: - Con cuäng muöën tûâ chöëi, ngùåt nöîi khöng coá ai gioãi bùçng Quaát naây! Triïåu mêîu dêng thû cho vua, àaåi yá: "Xin àûác vua chúá duâng Triïåu Quaát. Quaát chó biïët àoåc saách chûá khöng biïët leä biïën thöng, khöng thïí laâm tûúáng àûúåc". Nhaâ vua àoâi Triïåu mêîu vaâo triïìu. Baâ noái: - Giaâ naây tûâng thúâ cha noá, àûúåc biïët möîi khi àûác vua ban thûúãng vêåt gò àïìu phên phaát hïët cho tûúáng sô, cuâng chõu khoá khöí vúái quên sô. Àïën khi thuå phong laâm tûúáng thò öng khöng àïí yá gò àïën viïåc nhaâ nûäa. Coân Quaát laâm tûúáng thò ngöìi ngoaãnh mùåt vïì phña àöng tiïëp khaách, khöng chõu nghe yá kiïën ai. Vaâng luåa cuãa vua ban àïìu àem vïì nhaâ cêët. Hùçng ngaây xem caái gò coá lúåi thò mua baán. Trûúác luác lêm chung böë noá coá dùån: "Nïëu Quaát laâm tûúáng thò haåi cho nûúác Triïåu". Xin àûác vua haäy choån tûúáng khaác. Nhaâ vua vêîn khöng nghe. Triïåu Quaát dêîn binh àïën Trûúâng Bònh thay cho Liïm Pha. Bïn kia Têìn cuäng cho Baåch Khúãi thay cho Vûúng Haåt. Trêån àêìu Baåch Khúãi xuêët ba ngaân quên, Triïåu Quaát xuêët quên möåt vaån
49. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 49 quên nïn thùæng àûúåc trêån àoá. Quaát tûå àùæc khoa tay muáa chên vaåch trúâi, veä àêët thuyïët giaãng om soâm, baáo tiïåp vïì triïìu! Qua trêån thûá nhò, Quaát àem quên àuöíi theo quên Têìn, bõ Baåch Khúãi tung quên ra vêy chùåt quên triïåu trong 46 ngaây. Kïët quaã Triïåu Quaát bõ giïët taåi trêån. Quên Triïåu àêìu haâng. Àïm àoá Baåch Khúãi chön söëng 45 vaån quên Triïåu. Doâng söng xanh Cöëc Dûúng tûâ àoá biïën thaânh maâu àoã thêîm! LÚÂI BAÂN: Ta miïîn baân Tûúáng Quöëc Triïåu Thùæng boã mêët Thûúång Àaäng, Triïåu Thùæng chó laâ öng hoaâng àïí laâm caãnh maâ thöi. Triïåu Quaát khöng nghe lúâi cha dùån, meå daåy, vúái tñnh caách tûå cao tûå àaåi, Quaát àaä chön 45 vaån quên Triïåu trong möåt àïm. Vua Triïåu tin duâng Triïåu Quaát maâ khöng chõu tin Liïm Pha vaâ Laån Tûúng Nhû, Triïåu mêîu cuäng vò xaä tùæc maâ vaâo triïìu can, thïë maâ Bònh Nguyïn Quên Triïåu Thùæng àang laâm Tûúáng Quöëc khöng coá möåt lúâi can giaán. Nûúác Triïåu baåi trêån naây khiïën cho binh lûåc cuãa saáu nûúác phûúng Àöng (Súã, Haân, Nguåy, Triïåu, Yïn, Tïì) phaãi xuöëng döëc, nûúác Têìn coá cú höåi thön tñnh saáu nûúác. Àêy laâ möåt baâi hoåc lúán cho caác bêåc trõ quöëc ngaân àúâi. Keã coá taâi nùng (nhêët laâ taâi nùng vïì quên sûå) thò hoå coá thaái àöå àiïìm tônh, noái rêët ñt, nghe rêët nhiïìu. Möîi lúâi noái cuãa hoå vûäng nhû nuái. Chó coá boån àöì àiïëu möìm meáp bêët taâi vö duång múái khoa daåi maâ thöi. Tûâ àoá ta coá thïí suy ra nhûäng viïåc khaác
50. Ngö Nguyïn Phi 50 20. QUYÃ CÖËC THÛÃ TAÂI HOÅC TROÂ Quyã Cöëc Tön sû coá hai hoåc troâ xuêët sùæc laâ Tön Têín vaâ Baâng Quyïn. Möåt höm Quyã Cöëc muöën thûã taâi hoåc troâ beân kïu hoå laåi, baão: - Ta ngöìi trong àöång, troâ naâo coá thïí múâi ta ra ngoaâi àûúåc? Baâng Quyïn vöåi vaâng giaânh múâi trûúác, noái: - Baåch Tö sû, ngoaâi cûãa àöång coá röìng chêìu phûúång muáa rêët àeåp! Quyã Cöëc noái: - Höm nay hung nhêåt, laâm gò coá viïåc àoá? Baâng Quyïn laåi noái: - Coá Baåch Haåc Àöìng Tûã múâi thêìy ài àaánh cúâ. Quyã Cöëc lùæc àêìu, noái: - Höm qua ta àaä chúi cúâ vúái hoå röìi. Baâng Quyïn trêng traáo: - Nïëu thêìy khöng ra thò con nöíi lûãa àöët àöång! Quyã Cöëc móm cûúâi. Àïën lûúåt Tön Têîn múâi. Tön Têîn thaânh kñnh thûa: - Àïå tûã khöng thïí múâi thêìy tûâ trong ra ngoaâi àûúåc. Nhûng nïëu thêìy úã ngoaâi àöång àïå tûã coá caách múâi thêìy vaâo trong àûúåc. Quyã Cöëc lêëy laâm laå beân truyïìn àem ghïë ra ngoaâi ngöìi, cöët xem Tön Têîn seä múâi bùçng caách naâo. Khi Tön Sû an toåa, Tön Tûã vöåi quyâ xuöëng: - Vêåy àïå tûã múâi thêìy ra ngoaâi àûúåc röìi! Quyã Cöëc phuåc caái trñ cuãa Tön Têîn.
51. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 51 LÚÂI BAÂN: Hai lêìn Baâng Quyïn múâi Quyã Cöëc laâ hai lêìn lûâa gaåt möåt caách löå liïîu thêëp keám. Giaã sûã coá röìng chêìu phûúång muáa, hoùåc coá Baåch Haåc Àöìng Tûã úã ngoaâi àöång, Quyã Cöëc vêîn khöng ra thò sao? Àïën lêìn thûá ba, Baâng Quyïn khöng cêìn múâi nûäa, beân duâng caái kïë "àöët àöång", Quyïn böåc löå hïët caái aác têm cuãa mònh. Quaã thêåt, ngaây sau do gheát Tön Têîn, Quyïn àaä àuåc lêëy baánh xûúng cheâ cuãa Tön Têîn. Quyïn àaä lûâa thêìy haåi baån. Tön Têîn khöng nghô àïën àïën chuyïån xa vúâi, chó lêëy sûå thêåt laâm kïë (vò khöng kïë naâo hay bùçng sûå thêåt, khöng coá bñ mêåt naâo kñn bùçng cöng khai). Bêåc Tön sû nhû Quyã Cöëc cuäng phaãi mùæc meåo naây. Tön Têîn ngaây sau laâm quên sû cho Tïì hai lêìn àaánh baåi quên Nguåy do Baâng Quyïn chó huy. Cuöëi cuâng Baâng Quyïn tûå saát úã Maä Lùng. Qua cuöåc thûã trñ trïn àêy, ta coá thïí àoaán àûúåc têm höìn cuãa möîi ngûúâi.
52. Ngö Nguyïn Phi 52 21. TÏÍ TÛÚÁNG AÁN ANH, QUYÁ TROÅNG VÚÅ AÁn Anh coá nhiïìu cöng traång àöëi vúái nûúác Tïì, Tïì Caãnh cöng tùång aáo höì cûâu, phong thûåc êëp AÁn Anh nhêët mûåc tûâ chöëi. Caãnh Cöng thêëy möåt ngûúâi àaân baâ liïìn hoãi: - Coá phaãi laâ nöåi tûã cuãa quan Tïí Tûúáng àoá khöng? AÁn Anh àaáp: - Bêím phaãi! Caãnh Cöng cûúâi baão: - Baâ nhaâ àaä giaâ maâ coân xêëu nûäa. Ta coá möåt aái nûä coá thïí cho Tïí Tûúáng àûúåc. AÁn Anh chêëp tay noái: - Luác treã ngûúâi ta lêëy mònh laâ mong rùçng luác giaâ coá thïí nhúâ cêåy àûúåc. Vúå töi tuy giaâ xêëu nhûng töi vêîn quyá troång, khöng daám phuå. Tïì Caãnh Cöng rêët kñnh phuåc AÁn Anh. LÚÂI BAÂN: Nhên gian chuyïån möåt chöìng möåt vúå tûâ thuúã cûúái nhau àïën rùng long baåc toác laâ chuyïån bònh thûúâng. Nhûng trong àaám quan laåi ngaây xûa maâ baân viïåc möåt chöìng möåt vúå thò hiïëm lùæm. Höìi xûa coá cêu: "Trai nùm thï baãy thiïëp, gaái chñnh chuyïn möåt chöìng". "Thï" laâ vúå chñnh, "Thiïëp" laâ vúå leä. Nhaâ vua gaã aái nûä cho AÁn Anh, àùåt àõa võ möåt ngûúâi naâo àoá, hoå cho viïåc êëy laâ vinh dûå, laâ cao quyá, nhûng AÁn Anh chöëi tûâ. Khöng coá cao quyá naâo bùçng têëm loâng àöëi àaäi thuãy chung vúái nhau. "Giaâu àöíi baån, sang àöíi vúå", thoái àoá àaä thaânh "vùn baãn". Vúái thúâi caách àêy hún 2500 nùm, AÁn Anh quaã laâ möåt nhên vêåt cêëp tiïën. "Phuá quyá bêët nùng dêm, bêìn tiïån bêët nùng gian, uy vuä bêët nùng khuêët". AÁn Anh laâ möåt trang quên tûã, àaáng laâm gûúng cho moåi ngûúâi.
53. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 53 22. HOÅ CHÏËT VÒ QUAÃ ÀAÂO Möåt höm Löî Chiïu Cöng cuâng quan àaåi phu Thuác Tön Nhûúåc qua thùm Tïì Caãnh Cöng baây tiïåc chiïu àaäi. Boån Tam Kiïåt (ba duäng sô nöíi tiïëng àoá laâ Cöng Tön Tiïåp, Cöí Giaã Tûã, Àiïìn Khai Cû) chöëng kiïëm àûáng hêìu dûúái thïìm, coá yá kiïu ngaåo. Nguyïn ba ngûúâi naây vöën coá sûác maånh laåi coá cöng lúán, thûúâng hay yã mònh nïn kiïu ngaåo vúái baá quan. Ba tïn àoá liïn kïët vúái nhau, laåi coân liïn kïët möåt söë cûúâng thêìn trong triïìu coá yá bêët haão. Tûâ lêu AÁn Anh muöën trûâ chuáng maâ chûa coá dõp. Nhên dõp naây AÁn Anh têu: - Nay vûúân kim àaâo àaä coá quaã chñn, xin chuáa cöng cho trêíy àïí chuác thoå hai vua. Nhaâ vua sai ngûúâi ài haái, AÁn Anh theo giaám saát. Möåt luác AÁn Anh àem àaâo vaâo, noái: - Giöëng àaâo quyá naây coá tïn laâ "Vaån thoå Kim Àaâo", coân goåi laâ Baân Àaâo. Nguöìn göëc noá úã Àöå Saách Sún ngoaâi biïín, tröìng àaä ba mûúi nùm, tûâng ra hoa maâ chûa tûâng kïët traái. May sao nùm nay àûúåc lûáa àêìu tiïn. Toaân cêy àaâo coá chñn quaã, chó coá saáu quaã chñn, töi haái vaâo àêy. AÁn Anh dêng rûúåu vaâ múâi Löî Chiïu Cöng möåt quaã àaâo. Tiïëp àoá AÁn Anh dêng rûúåu vaâ múâi Tïì Caãnh Cöng möåt quaã. Caãnh Cöng laåi ban cho Thuác Tön Nhûúåc vaâ AÁn Anh möîi ngûúâi möåt quaã. Ai nêëy ùn vaâo thêëy muâi võ ngon ngoåt saãng khoaái. AÁn Anh quay xuöëng caác quan, noái: - Theo lïånh chuáa cöng truyïìn cho caác quan, quan naâo thêëy mònh coá nhiïìu cöng traång àûúåc pheáp têu lïn àïí laänh àaâo. Duäng sô Cöng Tön Tiïåp àûáng ra noái:
54. Ngö Nguyïn Phi 54 - Ngaây xûa chuáa cöng ài sùn bõ con coåp gêëm chuåp, töi ra sûác giïët noá, cûáu àûúåc chuáa cöng, cöng êëy nhû thïë naâo? AÁn Anh noái: - Caái cöng baão giaá êëy cao ngêët trúâi, coân gò hún, àaáng àûúåc ùn àaâo lùæm. Noái röìi cho Cöng Tön Tiïåp möåt quaã. Cöí Giaã Tûã àûáng ra noái: - Ngaây xûa chuáa cöng qua söng Hoaâng Haâ bõ con giaãi yïu quaái laâm nöíi soáng, sùæp àùæm thuyïìn haåi chuáa cöng, töi nhaãy xuöëng nûúác giïët giaãi. Cöng êëy thïë naâo? Tïì Caãnh Cöng noái: - Àoá múái laâ caái cöng to lúán nhêët àúâi. Àaáng àûúåc uöëng rûúåu vaâ ùn àaâo. AÁn Anh cho Cöí Giaã Tûã uöëng rûúåu vaâ ùn àaâo. Àaâo àaä hïët. Àiïìn Khai Cûúng giúâ bûúác ra noái: - Töi phuång mïånh chuáa cöng ài àaánh nûúác Tûâ, bùæt àûúåc tûúáng sô nûúác Tûâ. Caác vua Tûâ, Àaâm, Cûã caã súå múái tön chuáa cöng töi laâm minh chuã. Caái cöng êëy coá xûáng àaáng àïí àûúåc ùn àaâo khöng? AÁn Anh noái: - Cöng cuãa traáng sô lúán gêëp mûúâi so vúái hai ngûúâi trûúác, nhûng giúâ àaâo àaä hïët, taåm uöëng cheán rûúåu, chúâ nùm khaác vêåy. Àiïìn Khai noái: - Giïët höí, cheám giaãi chó laâ caái cöng vùåt, coân ta xöng pha dûúái tïn àaån, biïët bao khoá nhoåc, thïë maâ khöng àûúåc ùn àaâo, chõu nhuåc trûúác mùåt hai vua, àïí tiïëng cûúâi vïì sau, coân mùåt muäi naâo söëng nûäa. Noái röìi ruát gûúm tûå vêîn. Cöng Tön Tiïåp giêåt mònh noái lúán: - Cöng ta nhoã moån maâ àûúåc ùn àaâo, khöng nhûúâng cho baån sao goåi laâ liïm, khöng chïët theo baån sao goåi laâ duäng?
55. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 55 Cöng Tön Tiïåp cuäng àêm cöí chïët theo. Cöí Giaã Tûã la lïn: - Ba ta àaä kïët nghôa vúái nhau. Nay hai baån àaä chïët röìi, ta söëng laâm gò? Noái röìi cuäng tûå saát. LÚÂI BAÂN: Caác duäng sô êëy thûúâng cho mònh laâ àaåi duäng sô nïn nùång chêët haáo danh, khinh sinh. Cöng traång cuãa ba ngûúâi, chó coá Àiïìn Khai Cûúng laâ vò dên vò nûúác nhiïìu hún, coá tñnh chêët laâ "võ tûúáng quên cuãa triïìu àònh" hún hùèn hai ngûúâi kia. Cûúng noái sau nïn khöng àûúåc ùn àaâo, vò tûå aái maâ àêm ra höí theån, dêîn àïën tûå saát. Hai duäng sô coân laåi caãm thêëy höí theån thêåt sûå, nïn cuäng tûå saát theo. Àêy laâ AÁn Anh nghiïn cûáu caách trûâ hoå. Thûåc ra nïëu AÁn Anh khöng muöën giïët hoå, thò cûá böí àöi quaã àaâo cho möîi ngûúâi möåt nûãa vaâ uöëng chung rûúåu. Giaãi thñch cùån keä, thò khöng àïën àöîi caái chïët àaä xaãy ra. Boån Tam Kiïåt ngaây thûúâng hay tûå haâo thaânh tñch vaâ sûác lûåc mònh, liïn kïët vúái àaám Lûúng Khêu Cûá, Trêìn Vö Vuä laâ nhûäng keã quyã quyïåt, chuyïn neám àaá giêëu tay. Tam Kiïåt khinh miïåt baá quan. Boån hoå coá thoái vuä phu nhûng khöng thêm àöåc nhû hai öng quan trïn àêy. Tuy vêåy nïëu àïí chuáng söëng dai cuäng bêët lúåi cho triïìu àònh. Meåo cuãa AÁn Anh giïët hoå rêët kñn àaáo vaâ nheå nhaâng, khöng ai bùæt beã àûúåc.
56. Ngö Nguyïn Phi 56 23. THÏË NAÂO LAÂ CÖNG PHAÁP BÊËT VÕ THÊN Nûúác Têën, nûúác Yïn nghe tin Tam Kiïåt cuãa Tïì àaä chïët, liïìn àem quên àaánh sêu vaâo àêët Tïì, quên Tïì nhiïìu phen thaãm baåi. Trûúác àêy AÁn Anh nhiïìu lêìn tiïën cûã lïn vua bêåc hiïìn taâi Àiïìn Nhûúng Thû, nhûng Caãnh Cöng vêîn khöng àoaái hoaâi àïën. Giúâ àêët nûúác coá nguy biïën, Caãnh Cöng múái biïët súå, sai AÁn Anh mang lïî vêåt àïën Àöng Haãi rûúác Àiïìn Nhûúng Thû vïì triïìu. Àiïìn Nhûúng Thû giaãng giaãi binh phaáp cho Tïì Caãnh Cöng nghe, Caãnh Cöng rêët phuåc öng, beân phong laâm Àaåi Tû Maä thöëng laänh quên àöåi, àem quên deåp giùåc. Àiïìn Nhûúng Thû noái: - Thêìn xuêët thên tûâ chöën dên daä, nay chuáa cöng giao binh quyïìn, chûác tûúác àûáng trïn baá quan, e rùçng loâng ngûúâi khöng phuåc. Xin chuáa cöng choån cho möåt ngûúâi maâ trong nûúác ai cuäng kñnh troång àïí laâm giaám quên, coá vêåy hiïåu lïånh cuãa thêìn múái thi haânh àûúåc. Tïì Caãnh Cöng choån quan àaåi phu Trang Giaã laâm giaám quên. Àiïìn Nhûúng Thû baão Trang Giaã: - Giúâ ngoå ngaây mai luác mùåt trúâi àûáng boáng, cùæm cêy göî àïí xem giúâ. Quaá ngoå maâ Trang Giaã vêîn chûa àïën. Nhûúng Thû chùåt gaäy cöåt, bûúác lïn àaâi ban hiïåu lïånh. Maäi àïën chiïìu Trang Giaã ngêët ngûúãng àïën. Nhûúng Thû hoãi: - Cúá gò quan giaám quên bêy giúâ múái àïën? Trang Giaã cêåy mònh àûúåc vua yïu, nïn veã mùåt kiïu ngaåo, àaáp: - Hoå haâng thên hûäu baây tiïåc tiïîn haânh nïn àïën chêåm. Àiïìn Nhûúng Thû noái:
57. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 57 - Àaåo laâm tûúáng khi àaä thuå mïånh vua thò phaãi quïn nhaâ, khi xöng trêån thò phaãi quïn mònh. Nay nûúác nhaâ coá giùåc xêm lêën, chuáa cöng lo lùæng àem viïåc quên uãy thaác cho hai ta, thïë maâ öng vò cheán rûúåu maâ quïn phêån sûå. Trang Giaã vêîn tûå àùæc noái: - Giúâ coân kõp chaán, nguyïn soaái bêët têët phaãi lùæm lúâi! Àiïìn Nhûúng Thû hoãi chûác Quên chñnh: - Laâm tûúáng àïën trïî, phaåm vaâo àiïím naâo? Quên chñnh noái: - Quên phaåm! Cheám! Àiïìn Nhûúng Thû theát voä sô troái Trang Giaã laåi àem ra quên mön xûã tûã. Ba quên khiïëp vña. Keã thên tñn cuãa Trang Giaã vöåi chaåy vïì phi baáo vúái Caãnh Cöng. Tïì Caãnh Cöng caã súå sai Lûúng Khêu Cûá cêìm cúâ tiïët àïën xin Àiïìn Nhûúng Thû tha töåi cho Trang Giaã. Cûá giuåc xe vaâo quên mön thò Trang Giaã bõ cheám röìi. Àiïìn Nhûúng Thû laåi hoãi Quên Chñnh: - Töåi giuåc xe vaâo quên mön nhû thïë naâo? - Cuäng phaãi cheám! Àiïìn Nhûúng Thû noái: - Lyá ra phaãi cheám. Nhûng Lûúng Àaåi Phu coá cúâ tiïët cuãa chuáa cöng, nïn miïîn cho töåi chïët. Noái röìi truyïìn cheám àêìu ngûåa vaâ àêåp bïí xe. Caác tûúáng ai nêëy xanh mùåt. Nhûúng Thû ra quên, Têën, Yïn khöng kõp giao tranh boã chaåy vïì nûúác, Nhûúng Thû truyïìn quên àuöíi theo cheám hún vaån àêìu giùåc. Nûúác Têën, nûúác Yïn sai sûá sang giaãng hoâa. LÚÂI BAÂN: Àiïìn Nhûúng Thû laâ hònh aãnh mêîu mûåc cuãa võ tûúáng laänh. Vaâ loaåi ngûúâi nhû Trang Giaã cuäng laâ hònh aãnh cuãa ngûúâi cûãa quyïìn cêåy thên yã thïë. Àêët nûúác àang bõ chiïën loaån, àaám con öng
58. Ngö Nguyïn Phi 58 chaáu cha àaä khöng chuát bêån têm lo lùæng laåi coân caãn trúã cöng viïåc cuãa nhûäng ngûúâi coá têëm loâng vò nûúác vò dên. Tûâ khi loaâi ngûúâi biïët thiïët lêåp möåt nïìn haânh chaánh thò hoå cuäng àaä coá nhûäng khêíu hiïåu nhû: "Chñ cöng vö tû", "Cöng minh liïm chñnh", "Võ quöëc vong thên" Àaåi quên àaä àõnh giúâ lïn àûúâng trûâ giùåc, êëy vêåy maâ phaãi àònh laåi àïí chúâ möåt ngûúâi àang bêån "nhêåu" laâ nghôa gò? Möåt quên àöåi huâng cûúâng laâ quên àöåi coá luêåt phaáp nghiïm minh, ba quên tin vaâ nïí troång tûúáng lônh. Höìi Tön Vuä luyïån quên úã Ngö, dêîu laâ àöåi nûä binh àiïín hònh húåp hoaân toaân nhûäng cung nûä, hai viïn àöåi trûúãng nghô mònh laâ cung nga àûúåc vua yïu, coi thûúâng quên luêåt, vêîn bõ Tön Vuä giïët nhû thûúâng. Viïn giaám quên Ên Caái cuãa Lûu Bang trong buöíi Haân Tñn duyïåt binh cho mónh laâ keã thên tñn khöng chõu chêëp haânh quên luêåt, cuäng bõ Haân Tñn cheám àêìu. Bao giúâ àêët nûúác hïët naån cûãa quyïìn, beâ phaái, dûåa dêîm thò luác àoá luêåt phaáp múái àûúåc thûúång tön, àêët nûúác múái thûåc sûå huâng cûúâng vaâ tiïën böå. Tû Maä Nhûúng Thû laâ võ tûúáng laänh tiïu biïíu vêåy. Nhûúng Thû viïët àïí laåi cho àúâi böå"Tû Maä Binh Phaáp" laâ möåt trong baãy böå binh thû coá giaá trõ cuãa Trung Hoa.
59. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 59 24. VÖ CÚÁ HAÅI NGÛÚÂI LAÂ CAÁI CÚÁ TÛÅ HAÅI MÒNH Tïn Phñ Vö Cûåc cuãa nûúác Súã trûúác àêy àaä tûâng haåi quan Lïånh Doaän Àêëu Thaânh Nhiïn, gia àònh Thaái Tûã Kiïën, gia àònh Nguä Xa (cha cuãa Nguä Tûã Tû). Giúâ hùæn muöën haåi àïën gia àònh Baá Khûúác Uyïín. Baá Khûúác Uyïín nöíi tiïëng laâ ngûúâi hiïìn cuãa nûúác Súã. Phñ Vö Cûåc àêm ra cay gheát. Hùæn lêåp mûu cuâng Yïn Tûúng Sû vu khöëng cho Baá Khûúác Uyïín lêåp mûu giïët quan Lïånh Doaän Nang Ngoäa. Nang Ngoäa laâ ngûúâi khöng coá trñ, nghe vêåy cho ngûúâi túái nhaâ hoå Baá tra xeát, quaã thêëy coá àöì giaáp binh cuãa cuãa Baá Khûúác Uyïín àang baây biïån bïn trong, coân bïn ngoaâi àang baây tiïåc linh àònh múâi Nang Ngoäa àïën dûå theo lúâi dùån cuãa Phñ Vö Cûåc. Ngûúâi khaám vïì baáo laåi. Nang Ngoäa nöíi giêån tûác töëc keáo binh àïën vêy nhaâ Baá Khûúác Uyïín. Khûúác Uyïín biïët mònh lêìm kïë àöåc cuãa Phñ Vö Cûåc, nïn tûå saát. Nang Ngoäa lïånh cho dên chuáng phoáng lûãa àöët nhaâ Baá Khûúác Uyïín. Dên chuáng khöng ai chõu phoáng lûãa. Laäo hùm giïët. Ngûúâi ta àaânh boáp buång neám lûãa vaâo àöët nhaâ. Ngûúâi nhaâ Baá Khûúác Uyïín chaåy ra, laäo giïët saåch. Phñ Vö Cûåc lêëy laâm haã hï. Möåt àïm laäo nghe coá tiïëng haát àêy àoá: "Töåi cho Baá Khûúác, trung maâ bõ haâm oan, Thên àaä uöíng maâ xûúng cuäng tan. Lïånh Doaän Nang Ngoäa trú nhu göî, Trúâi coá linh baáo ûáng liïìn liïìn " Nang Ngoäa sinh nghi múái dêîn lñnh ài doâ xeát thò thêëy nhaâ naâo cuäng coá hûúng khoái thúâ cuáng Baá Khûúác Uyïín. Nang Ngoäa phên vên múái hoãi caác quan coá uy tñn nhû Cöng tûã Thên Thêím Doaän
60. Ngö Nguyïn Phi 60 Thuá Hoå àïìu noái: "Baá Khûúác Uyïín chïët oan. Ngûúâi trong nûúác ai cuäng oaán Phñ Vö Cûåc vaâ Yïn Tûúng Sû". Nang Ngoäa súå haäi noái: - Thêåt laâ löîi lúán cuãa töi. Xin Thêím Tû Maä giuáp töi möåt tay trûâ hai thùçng giùåc àoá. Thêím Doaän Thuá nhêån lúâi. Doaän Thuá sai ngûúâi tuyïn caáo vúái dên chuáng rùçng: Baá Khûúác Uyïín bõ thaác oan do Phñ Vö Cûåc vaâ Yïn Tûúng Sû. Dên chuáng hûúãng ûáng rêìm röå, cêìm vuä khñ vêy nhaâ Phñ Vö Cûåc vaâ Yïn Tûúng Sû, bùæt hai tïn àoá ra cheám bïu àêìu. Dên chuáng tûå àöång phoáng hoãa àöët nhaâ Phñ Vö Cûåc vaâ Yïn Tûúng Sû, giïët hïët töåc àaãng cuãa chuáng. Ai nêëy àïìu haã loâng. LÚÂI BAÂN: Möåt ngûúâi, lùæm khi coá súã thñch lêu daâi biïën thaânh möåt thûá bïånh têåt. Coá vö söë bïånh têåt laå luâng. Tïn xiïím thêìn Phñ Vö Cûåc coá leä mang chûáng bïånh "haåi ngûúâi hiïìn". Trong voâng hai mûúi nùm úã Súã, hùæn haåi khöng biïët bao nhiïu laâ ngûúâi hiïìn, duâ caác nhên vêåt àoá àang caách xa hùæn caã ngaân dùåm (nhû cha con Nguä Xa), hoå khöng hïì gêy ên oaán gò vúái hùæn. Nïëu hùæn khöng mùæc chûáng quaái bïånh àoá thò khöng coá lyá do gò giaãi thñch. Àaânh rùçng, coá nhûäng nhên vêåt goåi laâ "nõnh thêìn", hùæn muöën haåi ai khi nhùæm rùçng ngûúâi êëy laâm haåi àïën quyïìn lúåi, uy tñn hoùåc hoùåc sinh maång hùæn. Tïn Phñ Vö Cûåc trûúác àêy tûâng haåi Àêëu Thaânh Thiïn, Nguä Xa, röìi àïën hai con Nguä Xa, Thaái tûã Kiïën Lêu dêìn àêm ra nghiïån "haåi ngûúâi". Baá Khûúác Uyïín hay Dûúng Lêåp Trung khöng hïì àöång chaåm gò àïën hùæn, hùæn cuäng giïët haåi àûúåc, ngûúâi ta thêëy hùæn nhû thêëy thêìn chïët, hay möåt con rùæn àöåc, nïn hoå húåp sûác trûâ möëi haåi àoá ài! Àïën cuöëi àúâi Chiïën Quöëc, nûúác Súã coân coá nhûäng tïn nhû Ngêån Thûúång, cöng tûã Lan, Huâng Phuå Söì cuäng cuâng möåt chûáng
61. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 61 bïånh nhû vêåy. Nhûäng tïn àoá khöng bao giúâ coá àûúåc möåt caái chïët nhû ngûúâi bònh thûúâng. Boån chuáng àêìy nhan nhaän úã moåi triïìu àaåi. Noái chung nhûäng ngûúâi coá têm àõa àöåc aác, coá maáu haåi ngûúâi, thûúâng hoå tûå taåo cho mònh caái nguyïn nhên dêîn àïën sûå chïët thaãm. Ngaây nay loaâi ngûúâi tiïën böå, phaáp luêåt nghiïm minh, nhûäng viïåc phi nhên êëy thêëy àaä giaãm ài nhiïìu lùæm.
62. Ngö Nguyïn Phi 62 25. MÖÅT BAÂ HOAÂNG GIÛÄ TIÏËT VAÂ MÖÅT BAÂ HOAÂNG THÊËT TIÏËT Ngö Vûúng Haåp Lû xêm chiïëm àûúåc nûúác Súã. Súã Chiïu Vûúng (con uát Súã Bònh Vûúng) cuâng baá quan boã chaåy khöng kõp mang theo Thaái hêåu vaâ Hoaâng hêåu (Thaái hêåu laâ meå Chiïu Vûúng, tûác vúå cuãa Bònh Vûúng; Hoaâng hêåu laâ vúå Chiïu Vûúng). Böå haå cuãa Haåp Lû luâng bùæt àûúåc Súã Chiïu Hêåu. Vua Haåp Lû bùæt baâ phaãi "hêìu". Àïm êëy vua Haåp Lû nguã trong cung vúái Súã Chiïu Hêåu. Höm sau coá ngûúâi noái vúái Haåp Lû: - Naâng Baá Doanh àaáng lyá laâ vúå cuãa Thïë tûã Kiïën, khöng ngúâ Súã Bònh Vûúng vö àaåo thêëy naâng nhan sùæc nguyïåt theån hoa nhûúâng liïìn àoaåt lêëy. Baá Doanh tûác laâ Thaái Hêåu cuãa nûúác Súã. Nhan sùæc baâ hiïån giúâ vêîn mùån maâ. Vua Haåp Lû thñch quaá, sai ngûúâi ài goåi baâ àïën hêìu. Baâ Baá Doanh khöng chõu ra khoãi cûãa. Vua Haåp Lû sai ngûúâi àïën bùæt. Baâ Baá Doanh vêîn àoáng kñn cûãa, cêìm kiïëm goä vaâo cûãa maâ noái: - Ta nghe, öng vua laâ tiïu biïíu cho möåt nûúác. Nay nhaâ vua baây viïåc vö àaåo. Keã võ vong naây thaâ àêm cöí maâ chïët, quyïët khöng chõu theo tïn hön quên àoá! Vua Haåp Lû höí theån xin löîi vaâ cêëm ngùåt moåi chuyïån àöìi baåi úã Hoaâng cung. LÚÂI BAÂN: Ngö Haåp Lû àaåi thùæng quên Súã, vua Súã bön àaâo. Dên Súã nhöën nhaáo. Nûúác Súã hiïån giúâ nùçm trong caãnh àêìu rúi maáu àöí. Quyïìn sinh saát hiïån giúâ nùçm trong tay vua quan nûúác Ngö.
63. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 63 Àïm trûúác vua Haåp Lû bùæt Súã Chiïu Hêåu "hêìu" mònh (hêìu, ngön ngûä lõch sûå, thêåt ra vua Haåp Lû "lêëy" Chiïu hêåu). Coá leä Chiïu Hêåu khöng daám phaãn àöëi. "Khöng daám phaãn àöëi" àöìng nghôa vúái "khöng phaãn àöëi", tûác laâ bùçng loâng. Súã Chiïu Hêåu àaä thêët tiïët! Àïm höm sau Haåp Lû laåi sai nöåi thõ àûa Súã Bònh Hêåu àïën. Baâ khöng àïën, laåi coân chûãi Haåp Lû laâ hön quên. Baâ sùén saâng chïët àïí giûä phêím tiïët. Trûúác sûå kiïn cûúâng àoá vua Haåp Lû höìi têm. Trûúác àêy baâ Baá Doanh bõ cha chöìng cûúäng àoaåt, chùæc chùæn baâ Baá Doanh biïët àûúåc vaâ àau loâng lùæm. Nïëu ai coá chuát tûâ têm, hay coá maáu nghôa hiïåp, khöng nïn laâm cho baâ àau loâng möåt lêìn nûäa. Lúâi bònh cuãa taác giaã Ngö Nguyïn Phi trong böå "Khaão luêån vïì thúâi Àaåi Xuên Thu Chiïën Quöëc". "Öng vua àûúåc nûúác àöëi diïån vúái hai baâ Hoaâng hêåu mêët nûúác, möåt baâ thò ûng thuêån, möåt baâ thò phaãn àöëi, thò phaãi hiïíu rùçng keã ûng thuêån kia laâ tiïu biïíu cho sûå mêët nûúác, ngûúâi phaãn àöëi àoá laâ linh höìn cuãa àêët nûúác. Quöëc gia coá töìn taåi hay khöng laâ úã nhûäng ngûúâi coá phêím tiïët naây. Keã chiïën thùæng biïët giûä sô diïån cho keã chiïën baåi laâ möåt chiïën thùæng toaân diïån".
64. Ngö Nguyïn Phi 64 26. KHÖÍNG TÛà VA CUÖÅC HOÂA HÖÅI LÖÎ TÏÌ Tïì Caãnh Cöng gúãi thû múâi Àõnh Cöng nûúác Löî höåi hoåp úã Giaáp Cöëc àïí baân viïåc giaãng hoâa. LöîÀõnh Cöng choån Khöíng Tûã laâm tûúáng àïí ài höåi hoåp. Khöíng Tûã noái: - Àaä coá vùn thò phaãi coá voä, khöng thïí thiïëu möåt àûúåc. Xin chuáa cöng sai quan Tû Maä àem quên ài theo. Lï Di laâ àaåi phu nûúác Tïì mûu kïë xaão quyïåt (thay chûác cho Lû Khêu Cûá) baân vúái Tïì Caãnh Cöng: - Mai khai höåi chuáa cöng nïn cho têëu nhaåc Àöng Di. Laåi cho 300 quên Àöng Di giaã laâm nhaåc cöng, nhên àoá maâ bùæt vua quan nûúác Löî. Coân thêìn àem quên àaánh àuöíi quên Löî àoáng bïn ngoaâi lïî àaâi. Tïì Caãnh Cöng nghe theo. Viïåc naây vua Tïì khöng cho AÁn Anh biïët. Ngaây hoâa höåi, hai vua Tïì, Löî gùåp nhau trïn àaâi. Tûúáng lïî cuãa hai nûúác AÁn Anh vaâ Khöíng Tûã cuäng gùåp nhau. Hai bïn chaâo hoãi nhau theo nghi lïî. Tïì Caãnh Cöng truyïìn àöåi nhaåc Àöng Di lïn àaâi. Caã 300 tïn cêìm vuä mao kiïëm kñch lïn àaâi miïång heát lyá lö. Löî Àõnh Cöng caã súå. Liïìn àoá, Khöíng Tûã tiïën túái trûúác mùåt Caãnh Cöng noái: - Hai nûúác höåi nhau àïí toã loâng giao haão, nïn duâng lïî nhaåc Trung Hoa múái phaãi, sao nhaâ vua laåi duâng thûá nhaåc moåi rúå? AÁn Anh khöng biïët àoá laâ kïë cuãa Lï Di, nïn cuäng noái: - Lúâi Khöíng Khêu noái àuáng, xin chuáa cöng boã nhaåc êëy ài! Tïì Caãnh Cöng caã theån truyïìn àöåi nhaåc rúå lui xuöëng. Lï Di úã dûúái caã giêån, kïu àöåi nhaåc nûúác Tïì dùån laåi:
65. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 65 - Hïî khi hai vua vaâ caác quan duâng tiïåc, caác ngûúi àöìng thanh haát baâi "Tïå Cêíu" vaâ cho hoâa nhaåc. Lï Di truyïìn àöåi nhaåc lïn àaâi, phûúâng nhaåc nhaãy muáa vaâ haát nhûäng àiïåu dêm loaån. Khöíng Tûã nhòn Tïì Caãnh Cöng noái: - Nhûäng àûáa thêët phu daám cúåt nhaã vua chû hêìu. Xin nhaâ vua sai Tû Maä nûúác Tïì àem pheáp nûúác ra trõ chuáng. Tïì Caãnh Cöng laâm thinh, cho qua. Boån con haát caâng laâm giaâ túái. Khöíng Tûã nhòn xuöëng àaâi vêîy quan Tû Maä nûúác Löî bùæt hai àûáa nhaåc trûúãng àem xuöëng cheám àêìu. Àaám nhaåc súå haäi boã chaåy. Khöíng Tûã noái: - Hai nûúác àaä giao haão vúái nhau nhû anh em, thò Tû Maä cuãa nûúác Löî cuäng nhû Tû Maä cuãa nûúác Tïì. Noái röìi vua quan nûúác Löî ra vïì. AÁn Anh noái vúái Tïì Caãnh Cöng: - Cuöåc hoâa höåi naây nûúác Tïì àaä thêët lïî vúái Löî. Vêåy thò haäy duâng thaânh têm maâ taå löîi, bùçng caách àem ruöång Vêën Dûúng traã laåi cho Löî. Tïì Caãnh Cöng nghe theo. LÚÂI BAÂN: Àoaån naây coá mêëy phêìn chñnh: - Khöíng Tûã noái: "Àaä coá vùn thò phaãi coá voä". YÁ öng muöën noái, vùn vaâ voä phaãi song haânh. Ngûúâi àúâi xûa noái: "Têët tiïn nùng chiïën, hêåu nùng hoâa". YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa noá laâ trûúác nhêët mònh phaãi àuã khaã nùng chiïën àêëu, luác àoá baân àïën chuyïån hoâa, àöëi phûúng múái nghe. Nïëu lûåc lûúång àöi bïn khöng cên sûác, thò hiïåp ûúác hoâa bònh seä laâ hiïåp ûúác bêët bònh àùèng. - Nhaåc trong vêën àïì ngoaåi giao laâ nhaåc trong nghi lïî. Àiïìu êëy ngûúâi Trung Hoa àaä coá trûúác àoá hai ngaân nùm. Vaâ höm nay moåi quöëc gia trïn thïë giúái cuäng àïìu nhû vêåy. Phêìn nhaåc trong nghi lïî àûúåc xem laâ cöng phaáp quöëc tïë. Tïn Lï Di hiïím àöåc nhûng laåi ngu
66. Ngö Nguyïn Phi 66 döët, vêåy maâ Tïì Caãnh Cöng laåi ài nghe theo lúâi hùæn, chó laâm troâ cûúâi cho vua quan nûúác Löî vaâ ngûúâi dên hai nûúác maâ thöi. - "Tïå Cêíu" laâ möåt baâi dên ca rêët phöí biïën trong nûúác Tïì vaâ nûúác Löî cuäng nhiïìu ngûúâi biïët. Nguyïn nhên cuãa noá laâ, naâng Tïì Vùn Khûúng (cöng nûä nûúác Tïì) trûúác àêy laâ loaån dêm vúái anh ruöåt laâ Chû Nhi, sau gaã naâng cho cöng tûã nûúác Löî naâng vêîn coân thöng dêm vúái anh ruöåt, xuái anh ruöåt giïët chöìng mònh, röìi caã hai cuâng truy hoan úã núi biïn giúái hai nûúác. Dên Tïì thêëy giêån vaâ theån beân àùåt ra baâi "Tïå Cêíu" (Tïå nhû choá), thïë maâ Lï Di khöng biïët nhuåc, Tïì Caãnh Cöng khöng biïët höí theån coân bïu caái xêëu cuãa mònh ra. Ngu döët maâ lïn laâm vua, ñt nhêët phaãi àûúåc vaâi öng quan gioãi vaâ chên chñnh múái che àúä nöíi.
67. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 67 27. CAÁCH HÖËI LÖÅ VAÂ NHÊÅN HÖËI LÖÅ CUÃA NGÛÚÂI XÛA Vua Ngö Phuâ Sai àem binh ài àaánh nûúác Viïåt àïí baáo thuâ cho vua Haåp Lû. Nûúác Viïåt bõ àaánh phaá túi búâi. Viïåt Vûúng Cêu Tiïîn àaánh khöng laåi phêîn uêët muöën tûå saát. Àaåi phu Vùn Chuãng àïì nghõ vúái Cêu Tiïîn nïn hoâa. Cêu Tiïîn khöng coân caách naâo khaác àaânh nghe lúâi cêìu may. Vùn Chuãng ài sûá sang traåi Ngö, àïën núi ài bùçng hai àêìu göëi vaâo, trònh baây moåi àiïìu moåi leä. Ngö Phuâ Sai àöång loâng muöën cho hoâa, nhûng Tïí tûúáng Nguä Tûã Tû noái: - Trúâi àem nûúác Viïåt cho Ngö maâ àaåi vûúng khöng nhêån laâ trúâi phaåt àoá! Phuâ Sai liïìn àuöíi Vùn Chuãng vïì. Cêu Tiïîn nghe lúâi Vùn Chuãng thuêåt laåi, uêët khñ xöng lïn, muöën àem giïët hïët vúå con, àöët kho taâng chêu baáu röìi dêîn nùm ngaân tinh binh xöng vaâo àaánh liïìu möåt trêån. Vùn Chuãng ngùn laåi, noái: - Töi nghe Thaái töí nûúác Ngö laâ Baá Phó tham lam hiïëu sùæc. Àïí töi qua dinh Baá Phó dêng lïî vêåt noái hùæn xem sao! Vua Viïåt Cêu Tiïîn cho choån möåt söë myä nû ä vaâ baáu vêåt àem sang dinh Baá Phó, vaâo yïët kiïën, Baá Phó cho ngûúâi doâ xeát thêëy lïî vêåt rêët nhiïìu liïìn cho vaâo Vùn Chuãng baây lïî vêåt lïn baân noái: - Chuáa cöng töi coá töåi vúái quyá quöëc, nay biïët löîi, nguyïån àem caã nûúác laâm töi cho Ngö. Nay coá vêåt moån dêng ngaâi, nhúâ ngaâi noái duâm bïì trïn möåt lúâi. Seä coân nhiïìu ên nghôa vïì sau. Baá Phó laâm mùåt giêån mùæng: - Nûúác Viïåt ngûúi seä bõ tiïu diïåt trong phuát giêy, luác àoá caái gò cuãa Viïåt khöng thuöåc vïì Ngö? Ngûúi daám àem chuát ñt vêåt moån naây qua nheåm ta àêëy aâ? Vùn Chuãng nghiïm sùæc mùåt noái:
68. Ngö Nguyïn Phi 68 - Nûúác Viïåt töi thua, nhûng hiïån nay vêîn coân hún nùm ngaân binh tinh nhuïå úã Cöëi Khï, vaâ möåt khöëi dên mêëy trùm vaån loâng quyïët tûã thïì quyïët àaánh möåt trêån lúán, may àûúåc thò khöng cêìn baân, coân thua, vua töi àöët hïët kho taâng, röìi chaåy ra nûúác ngoaâi cêìu viïån, chûa chùæc Viïåt àaä thuöåc vïì Ngö, vaâ luác àoá ngaâi muöën riïng möåt vêåt quyá gò cuäng khöng coá! Baá Phó àûáng lïn noái: - Àaåi phu khöng sang dinh Tûúáng quöëc (chó Nguä Tûã Tû) maâ laåi sang àêy laâ àaä biïët töi coá yá töët muöën giuáp ngûúâi. Saáng mai töi seä àûa àaåi phu vaâo yïët kiïën nhaâ vua. Baá Phó thu nhêån lïî vêåt vaâ myä nûä, baây tiïåc khoaãn àaäi. Höm sau, Baá Phó duâng nhûäng myå ngön xui vua Phuâ Sai cho vua Viïåt àêìu haâng LÚÂI BAÂN: Baá Phó laâ con cuãa Baá Khûúác Uyïín trûúác àêy bõ Nang Ngoäa giïët vò nghe theo lúâi deâm pha cuãa Phñ Vö Cûåc, hùæn chaåy sang Ngö, Nguä Tûã Tû caám caãnh, xin vua Ngö cho hùæn laâm quan, khöng ngúâ caâng ngaây hùæn caâng giöëng Phñ Vö Cûåc. Trûúác khi Baá Phó cho Vùn Chuãng vaâo, hùæn àaä cho ngûúâi quan saát lïî vêåt nhiïìu hay ñt. thêëy lïî vêåt nhiïìu hùæn coân múã lúâi hùm doåa, coá yá muöën voâi thïm nûäa. Vùn Chuãng quaá hiïíu thuêåt ùn höëi löå cuãa nhûäng tïn tham quan chuyïn nghiïåp, nïn múái noái cûáng vúái lúâi leä quaã quyïët. Baá Phó cuäng biïët, nïëu khöng nhêån bêy giúâ thò mai naây nïëu nûúác Ngö chiïëm àûúåc nûúác Viïåt, thò taâi saãn kia seä sung cöng hùæn seä khöng àûúåc gò. Nhûäng tay höëi löå chuyïn nghiïåp, ngön ngûä coá luác nhoån nhû muäi tïn, coá luác ngoåt nhû mêåt, nhûng cuöëi cuâng cuäng chó laâ nhûäng maánh khoáe lûâa àaão. Ai thiïåt thoâi mùåc ai, riïng nhaâ chuáng baåc loát àûúâng, vaâng loát ngoä, àêët nûúác suy suåp thò chuáng öm vaâng ra nûúác ngoaâi.
69. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 69 Nhûäng keã ùn höëi löå quïn suy tñnh möåt àiïìu, khi chïët hùæn khöng àûúåc hûúãng möåt àöìng naâo cuãa thïë gian! Baá Phó nhêån höëi löå röìi, thò phaãi ra sûác "baão kï" cho vua Viïåt, tñnh trùm mûu ngaân kïë àïí haåi Nguä Tûã Tû vaâ nhûäng bêåc trung nghôa cuãa nûúác Ngö. Kïët quaã sau baãy nùm, Viïåt Vûúng Cêu Tiïîn àaánh baåi nûúác Ngö, Phuâ Sai tûå vêîn, Cêu Tiïîn tru diïåt caã doâng hoå Baá Phó.
70. Ngö Nguyïn Phi 70 28. TÊËM LOÂNG QUÊÌN THÊÌN NÛÚÁC BAÅI TRÊÅN Trûúác khi vúå chöìng Viïåt Vûúng Cêu Tiïîn tûâ biïåt quêìn thêìn nûúác Viïåt àïí sang Ngö laâm con tin. Cêu Tiïîn khoác vúái caác quan: - Tònh thïë buöåc ta phaãi vïì Ngö, ta àaânh giao nûúác nhaâ laåi cho caác khanh, chúá phuå têëm loâng tröng cêåy cuãa ta. Phaåm Laäi noái: - Viïåc nöåi trõ Laäi khöng bùçng Vùn Chuãng, nhûng xöng pha trêån maåc, ûáng biïën bïn ngoaâi thò Vùn Chuãng khöng bùçng Laäi töi. Töi xin theo chuáa cöng. Vùn Chuãng noái: - Lúâi cuãa Phaåm tûúáng cöng noái rêët coá lyá. Töi úã nhaâ ra sûác chùm lo viïåc nûúác. Quan thaái tïí Khöí Haânh noái: - Truyïìn mïånh lïånh àïí toã àûác cuãa Àaåi Vûúng, khiïën dên biïët an phêån laâ viïåc cuãa töi. Quan Tû maä Gia Kïë Dônh noái: - Chiïu möå tên binh, luyïån têåp sô töët, chêën chónh quên àöåi laâ nhiïåm vuå cuãa töi. Quan tû nöng laâ Cao Nhû noái: - Daåy dên chuáng caây ruöång tiïët kiïåm taâi saãn laâ nhiïåm vuå cuãa Cao Nhû naây. Quan Thaái sûå Kïë Nghï noái: - Thiïn vùn àõa lyá, múã mang vùn hoáa töi xin àaãm nhêån. Cêu Tiïîn lêëy laâm caãm àöång noái:
71. THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA 71 - Thïë laâ ta yïn têm röìi! Vua töi chia tay taåi Cöë Lùng. LÚÂI BAÂN: Cuöåc chia tay naây rêët bi khaái. Caái laå úã àêy, trïn àêët Viïåt hiïån nay khöng coá vua, laåi cuäng khöng coá quên Ngö chiïëm àoáng. Ngûúâi ta thûúâng noái: "Nûúác möåt ngaây khöng thïí khöng vua", thïë maâ trong ba nùm àùçng àùéng nûúác Viïåt vêîn vùæng boáng vua, tõch mõch laâm sao! Dên Viïåt vêîn söëng yïn öín trong sûå chùm lo cuãa caác quan. Muöën àûúåc caãnh àoá, ñt ra caác quan phaãi yïu thûúng àuâm boåc cuâng nhau xêy dûång, vaâ nhêët laâ trong thêm têm möîi ngûúâi àïìu hònh dung hoå coá möåt öng vua hïët mûåc nhên aái àang cuâng hoå chùm lo cho dên. Möåt triïìu àònh khöng coá vua, caác quan chia nhau möîi ngûúâi möåt viïåc àïí trõ cho dên, daåy dên cuâng nhau giûä gòn kyã cûúng xaä tùæc. Binh bõ, kinh tïë giaáo duåc, phaáp luêåt Hoå àïìu khöng bï trïî. Têët caã àïìu söëng möåt caách tin tûúãng vaâ àïìu hûúáng àïën möåt cuöåc chuêín bõ vô àaåi cho ngaây mai. Trong suöët lõch sûã, ta chûa thêëy möåt quöëc gia naâo coá möåt tònh traång laå luâng nhû thúâi àoá. Nûúác khöng vua maâ vêîn khöng loaån. Trong böå sûã kyá cuãa Tû Maä Thiïn (möåt sûã gia vô àaåi cuãa Haán sau naây) daânh möåt chûúng noái vïì Cêu Tiïîn: "Viïåt Cêu Tiïîn Thïë Gia".