Sơ lược về Kỹ thuật vẽ sơn dầu - Nguyễn Đình Đăng

Nội dung text: Sơ lược về Kỹ thuật vẽ sơn dầu - Nguyễn Đình Đăng

1. Nguy!n "ình "#ng S$ l%&c v' k! thu"t v# s$n d%u 1
2. M&c l&c trang L(i nói )*u 3 I) K+ thu,t quan tr-ng nh% th. nào? 4 II) Tóm t/t l0ch s1 k+ thu,t v2 s$n d*u 5 III) V,t li3u v2 s$n d*u 14 1) V,t li3u )4 14 2) Màu 17 3) Dung môi, ch5t t6o màng, ch5t trung gian, d*u bóng 24 4) Bút lông 26 5) Quy )0nh v' an toàn 27 6) Ánh sáng trong studio 28 IV) K+ thu,t v2 s$n d*u c7 )i8n 29 1) K+ thu,t Flemish 30 K! thu"t c#a Jan Vermeer 31 2) K+ thu,t Venetian 36 3) K+ thu,t v2 tr9c ti.p 37 4) "7i m:i nh( Rembrandt 37 3 nguyên t$c c% b&n c#a k! thu"t v' nhi(u l)p 37 M*t s+ công th,c pha d-u v' 38 V) Tôi v2 nh% th. nào? 40 L(i k.t 44 Tài li3u tham kh;o 45 2
3. L!i nói "#u Nh,n l(i m(i c ho6 s?, nhà l@ lu,n phê bình m+ thu,t, phóng viên m=t s> t( báo, và nhAng ng%(i quan tâm v' k+ thu,t v2 s$n d*u t6i "6i h-c M+ thu,t ("HMT) 42 Y.t Kiêu – Hà N=i. Bu7i nói chuy3n )ã thu hút khá )ông ng%(i nghe. Sau khi nói chuy3n, tôi còn )%&c tr; l(i nhi'u câu hBi. Theo yêu c*u c chi ti.t, cDng nh% tr; l(i k+ h$n m=t s> câu hBi mà, do th(i gian eo hEp, tôi )ã không làm )%&c t6i bu7i nói chuy3n. Thâu tóm chi ti.t v' toàn b= k+ thu,t v2 s$n d*u trong 5 – 10 th. kF, l6i còn thòng thêm cái )uôi c n sách dày hoIc giáo trình tJ mJ. Vì th., t6i bu7i nói chuy3n cDng nh% trong bài vi.t này, tôi chJ có th8 )i l%:t qua ph*n l0ch s1 v:i m=t s> danh ho6 tiêu bi8u nhKm minh ho6 cho vi3c phát tri8n k+ thu,t s$n d*u, nh5n m=t s> chi ti.t v' ho6 phLm, nêu tóm t/t 3 k+ thu,t v2 s$n d*u c7 )i8n chính. Cu>i cùng, )8 khBi quên mình, tôi gi:i thi3u vài nét v' k+ thu,t v2 s$n d*u c n c;m $n Ban M+ thu,t Hi3n )6i, cG th8 là bà Bùi Nh% H%$ng và ông Ph6m Trung, )ã m(i tôi nói chuy3n, và c;m $n "HMT Hà N=i )ã )Nng ra t7 chNc bu7i nói chuy3n này. Tôi cDng c;m $n ho6 s? Lê Huy Ti.p, ho6 s? VD Huyên, và các thính gi; khác mà tôi không bi.t tên vì nhAng nh,n xét qu@ giá và nhAng câu hBi sâu s/c )ã giúp tôi hoàn thi3n bài vi.t d%:i )ây. Tôi )a t6 t5t c; các thính gi; )ã l/ng nghe tôi nói chuy3n tM )*u ).n cu>i trong su>t g*n 3 gi( )Cng hC hCm 8/1/2009 t6i "HMT Hà N=i, mIc dù nhi'u ng%(i hôm )ó )ã ph;i )Nng nghe vì không có )< gh. ngCi trong h=i tr%(ng. Nguy!n "ình "#ng Tokyo, 16/1/2009 3
4. I) K! thu"t quan tr'ng nh( th) nào? S2 là m=t sai l*m khi nói rKng s$n d*u là “ch.t li/u c#a n(n dân ch#” )8 rCi “ai c0ng bi1t v' mà không nh.t thi1t thành ho2 s3”. "úng, không ai c5m b6n dùng bút lông hay dao v2 bôi màu s$n d*u lên toile (c n )%&c dùng )8 chJ nhAng ho6t )=ng c h-c, Hình h-c, Thiên v#n, và Âm nh6c (lúc )ó là môn duy nh5t c i v:i ho6 s?, liên quan ).n vi3c t6o ra m=t hi3n th9c bKng tranh. "i'u này có th8 sánh ngang k+ thu,t ch6y ngón tay, dùng c7 tay, c$ th8 )8 làm phát ra âm thanh )>i v:i m=t ngh3 s? piano, hay toán h-c và k+ thu,t l,p ch%$ng trình )>i v:i nhà v,t l@ l@ thuy.t, bQi thi.u nó m-i c;m xúc, tr9c c;m c ?@c ch1 ng9 b i cu>i cùng” (1495 ! 1498), 460 x 880 cm, Nhà th( Santa Maria delle Grazie, Milan 4
5. BNc “BBa t+i cu+i cùng” (Il Cenacolo hay l’Ultima Cena), hBng ngay sau khi v2 xong, vì )6i danh ho6 PhGc H%ng không hi8u k+ thu,t v2 tranh bích ho6. Ông )ã dùng tempera (màu tr=n lòng )B trNng gà) v2 bNc “Cenacolo” lên t%(ng )á )%&c ph ánh ng sàn cùng v:i màu. Th5t v-ng, ông bB dQ bNc bích ho6. Leonardo d%(ng nh% )ã bB qua c;nh báo c<a Pliny rKng encaustic là thN không dùng )8 v2 lên n'n Lm (t%(ng) )%&c [Xem [1]: Book 35, Chapter 31(7)], trong khi )ó tr(i l6i m%a to trong ngày )*u tiên khi Leonardo v2 màu lên l:p lót. Vì v,y, sinh viên h=i h-a c*n quên cái “mác” thiên tài )i, mà c*n hi8u cIn k2 các v5n )' cG th8 có tính ch5t th9c hành trong ngh'. II) Tóm t*t l+ch s, k! thu"t v# s$n d%u Chân dung )8 táng trên xác %:p (98 – 117), encaustic trên gO 5
6. N'n v#n minh c7 x%a nh5t Q vùng "0a Trung H;i, bao gCm La Mã, Hy L6p và Ai c,p (t.k. 6 TCN – t.k. 4) )ã bi.t tr=n các h6t màu tìm th5y trong thiên nhiên v:i sáp ong (encaustic) )8 v2. TM cu>i th(i La Mã c7 )6i (t.k. 4) cho ).n )*u th(i PhGc H%ng (th. kF 15), k+ thu,t c7 )ó d*n d*n )%&c thay th. bKng s$n d*u và tempera (màu tr=n lòng )B trNng gà). Lúc )*u, Q Hy L6p và P ng%(i ta dùng d*u oliu, có nh%&c )i8m là r5t lâu khô. 1) K.t qu; nghiên cNu g*n )ây nh5t cho th5y s$n d*u )ã )%&c dùng )8 v2 tM th. kF 5 – 7 t6i Tây Afghanistan (12 trong s> 50 hang t6i Bamiyan). Các nhà khoa h-c tM 3 trung tâm nghiên cNu c c phi3n và d*u walnut (h6t cây óc chó), v:i m=t k+ thu,t v2 nhi'u l:p, có c; láng màu, t%$ng t9 nh% k+ thu,t v2 s$n d*u c 4/2008) 2) Tu s? Theophilus (~ 1070 – 1125) là ng%(i công b> cu>n sách )*u tiên )' c,p t:i k+ thu,t v2 s$n d*u nhan )' “Schedula diversarum artium” (Latin, Danh mGc các ngh3 thu,t khác nhau) hoIc “De diversibus artibus” (Latin, V' các ngh3 thu,t khác nhau) (kho;ng 1125). Cu>n sách vi.t bKng ti.ng Latin, gCm 3 t,p. T,p 1 vi.t v' cách ch. t6o và s1 dGng ho6 phLm nh% s$n d*u, m9c, k+ thu,t h=i ho6. T,p 2 vi.t v' ch. t6o kính màu và k+ thu,t v2 trên kính. T,p 3 vi.t v' k+ thu,t kim hoàn, và cách ch. t6o )àn )6i phong c*m. "ó là cu>n sách )*u tiên trong l0ch s1 )' c,p t:i s$n d*u. Trong th. kF 19 và 20 cu>n sách )ã )%&c d0ch ra 9 thN ti.ng (Anh, Pháp, Ba Lan, Hung, "Nc, P, Nh,t, Rumania, và Nga). 3) Cennino Cennini (kho;ng 1370 – 1440) (ng%(i P) vi.t cu>n “Il libro del’arte” (CLm nang ngh3 thu,t) (kho;ng 1437) [3]. Sách gCm 6 ch%$ng, 128 mGc, gi;i thích chi ti.t v' các h6t màu, bút lông, b;ng gO, v;i dán trên b;ng gO, ngh3 thu,t bích ho6, các th n “Cu=c >Ei các ho2 s3, nhà >iêu kh$c và ki1n trúc s? xu.t s$c nh.t” (Le vite de piu eccelenti pittori, scultori e architetori) [4], Giorgio Vasari (1511 – 1574) cho rKng k+ thu,t s$n d*u mà chúng ta dùng )8 v2 ).n ngày nay )ã )%&c Jan Van Eyck (1395 – 1441) (hay John of Bruges) (phát âm: [yan van aik]) sáng 6
7. t6o ra vào kho;ng 1410. Fi(u này >ã gây ra m*t s9 ng* nh"n rGng Jan Van Eyck là ng?Ei “phát minh” ra s%n d-u. Th9c ra, thành t9u th,t s9 c bí m,t này vào n#m 1440 ít lâu tr%:c khi ông ch.t. " Jan Van Eyck (1395 ! 1441): trái: Ng%(i )àn ông )=i kh#n )B (t9 ho6?); ph&i: “Giovanni Arnolfini và v&” (1434) 81.8 x 59.7 cm, s$n d*u trên gO, London National Gallery Minh ho6 n7i ti.ng nh5t cho k+ thu,t c<a Van Eyck (k+ thu,t Flemish hay Flamand) là bNc tranh “Giovanni Arfnolfini và v@”. Van Eyck vSn dùng các h6t màu khoáng ch5t nh% các ho6 s? P, song d*u lanh )ã khi.n các h6t màu trQ nên r9c r4 h$n, màu trông trong h$n vì các h6t màu )%&c treo l$ l1ng trong l:p d*u lanh, t6o nên hi3u qu; quang h-c, và thi.t l,p m=t tiêu chuLn trong h=i ho6 mà cho ).n t,n ngày nay ch%a có m=t ch5t li3u v2 nào khác có th8 v%&t qua )%&c. Sau Van Eyck, k+ thu,t ch. t6o s$n d*u )ã )%&c liên tGc phát tri8n: - Antonello da Messina (1430 – 1479) pha oxide chì vào s$n d*u )8 làm khô nhanh h$n. Th9c ch5t )ó là d*u h6t óc chó (walnut) )un v:i oxide chì. Antonello da Messina Trái: T9 ho6 (?). Ph&i: "Nc Bà Maria trong l(i truy'n tin (1476), s$n d*u trên gO, 45 x 34.5 cm, Palermo 7
8. - Leonardo da Vinci (1452-1519) thêm 5 – 10 % sáp ong vào d*u lanh rCi )un Q 100° C )8 tránh màu quá t>i. Giorgione (1477 – 1510), Titian (1488 – 1576), Tintoretto (1518 – 1594) c;i ti.n chút ít công thNc c keo mastic hoà tan trong d*u thông )8 nghi'n màu. - N#m 1720 Jean-Baptiste-Siméon Chardin (1699–1779) )It Charles Laclef - cG t7 c n sách c n sách )ó là vì khi tôi chuLn b0 bài nói chuy3n này, ho6 s? Lê Huy Ti.p )ã than phi'n v:i tôi v' m=t s> bài vi.t v' k+ thu,t s$n d*u )#ng trên T6p chí M+ thu,t g*n )ây. Trong )ó có m=t b;n d0ch ti.ng Vi3t (s> 191, tháng 11/2008, tr. 10 – 13) tM b;n g>c ti.ng Anh tóm t/t cách trình bày c c cDng m/c m=t s> lOi v' l0ch s1 h=i ho6 khi nh,n )0nh v' nhi'u danh ho6. Vì th., tôi mu>n nhân )ây l%u @ các b6n trT rKng -.ng d/ dàng tin vào b0t c1 cái gì n)u không có ch1ng minh, và cách t2t nh0t là t3 mình ki4m ch1ng b5ng nghiên c1u, t( duy c6a chính mình. Không th8 bóc tách s9 ti.n tri8n riêng bi3t c í s/c )=, và màu. Song, có th8 nói, k+ thu,t v2 lót và nhi'u l:p c ng th9c và nhân b;n h$n. D%:i )ây tôi chJ nêu các )6i di3n tiêu bi8u nh5t cho vi3c minh ho6 s9 phát tri8n c tranh mà tôi ch-n tôi )ã nhìn th5y b;n g>c. Van Eyck, trích )o6n tM Ghent Altarpiece (1432) 8
9. Jan Van Eyck (k+ thu,t Flamand): (s' nói k! i và lên sáng t>i )$n s/c - láng nhi'u l:p s$n d*u mBng Trái: Giovanni Bellini (1430 - 1516), NOi kh/c kho;i trong v%(n, tempera trên gO (~1465), 81.3 x 127 cm Ph&i: Andrea Mantegna (1431 - 1506), NOi kh/c kho;i trong v%(n, tempera trên gO (~1460), 62.9 x 80 cm London National Gallery Giovanni Bellini (1430 – 1516) và Andrea Mantegna (1431-1506) )'u tMng là h-c trò c ã >?@c “gH &o” varnish (ph&i) Leonardo da Vinci áp dGng k+ thu,t sfumato trong hình h-a mà ông h-c )%&c tM Andrea del Verocchio vào s$n d*u )8 làm bi.n m5t )%(ng nét, t6o nên ;o giác v' chi'u sâu. (Ti.ng P: sfumare = bi1n m.t, có liên quan ).n fumo = khói). Verocchio )ã d6y Leonardo rKng: “Hãy v' sao cho chI sáng và t+i hoà vào nhau mà không c-n g2ch hoJc vEn, sao cho trông nh? khói v"y”. Ông chú tr-ng vi3c tìm hi8u c5u trúc hình, nh0p )i3u trong t9 nhiên, dùng sáng t>i áp );o màu. 9
10. Câu h$i 500 n%m: Leonardo -ã dùng màu gì v# m7t Mona Lisa? Tháng 4/2008 hai nhà nghiên cNu Pháp là M. Elias và P. Cotte )ã công b> k.t qu; phân tích ph7 ánh sáng ph;n chi.u tM 100 tri3u )i8m khác nhau trên mIt Mona Lisa (La Joconda) [5]. H- )ã phân lo6i )%&c hi3u Nng khúc x6 ánh sáng gây bQi l:p varnish, l:p s$n phía trên và l:p lót phiá d%:i. Nh( )ó h- chJ ra )%&c chính xác pigment nào )ã )%&c dùng. H- phát hi3n ra rKng l:p ph , và xác )0nh chính xác rKng l:p màu phía d%:i cDng )%&c v2 láng v:i tJ l3 1% )B vermillion và 99% tr/ng chì. "ây là công thNc láng các ho6 s+ P th(i )ó th%(ng dùng, song chJ )8 v2 l:p b' mIt chN không )8 láng l:p d%:i. Ng%(i ta cho rKng Leonardo và các ho6 s? P )%$ng th(i )ã h-c )%&c k+ thu,t láng s$n d*u tM Atonello da Messina, ng%(i ph7 bi.n k+ thu,t Flemish vào n%:c P vào kho;ng 1450. Các nhà khoa h-c Pháp cDng dùng ph%$ng pháp nói trên )8 phân tích bNc “Ng?Ei >àn bà và con chKn” )%&c Leonardo v2 tr%:c )ó (1490), song không tìm th5y l:p láng nào. Titian )ã k.t h&p tài tình c i (chiaroscuro) t6o nên s9 hài hoà giAa cái )Ep (beauty) (th8 hi3n qua màu s/c) và s9 hùng v?, bí Ln (sublimity and mystery) (th8 hi3n qua sáng t>i). Joshua Reynolds coi tr%(ng phái Venetian là tr%(ng phái l=ng lSy nh5t v' vT tao nhã [6] . Trái: Giorgione (1477 ! 1510) “V3 NA ng ng “Venus ng#” c t bNc tranh c n )It d5u hBi v' s9 chung th i vì quá “nJng kA”, rKng nó “quá m2nh” )8 treo t6i b5t cN )0a )i8m công c=ng nào trM b;o tàng m+ thu,t. BNc Venus Urbino )ã gây c;m hNng cho Manet v2 “Olympia” vào n#m 1863 trong )ó nA th*n ái tình )ã )%&c m=t cô gái )i.m th. chân. 10
11. Caravaggio (1571 ! 1610) #BAa t>i t6i Emmaus$ (1601) s$n d*u, 141 x 196.2 cm, London National Gallery Caravaggio mQ màn cho h=i ho6 baroque v:i phong cách v2 hi3n th9c ).n mNc kinh ng6c, )%a sáng t>i (chiaroscuro) thành m=t k+ thu,t xác )0nh, t6o nên bi k0ch và bí m,t trong tranh (tenebrism) [tenebra (ti.ng P) = s9 t+i tMm]. Ông v2 r5t nhanh, luôn tM mSu th9c, không bao gi( v2 hình ho6 chuLn b0 mà dùng cán bút lông phác luôn hình lên toile. R5t nhi'u ho6 s? trT )%$ng th(i b/t ch%:c Carravaggio. H- )%&c g-i là caravaggisti hay tenebrosi. Caravaggio có ;nh h%Qng l:n t:i toàn b= h=i ho6 sau ông v:i Rubens, Rembrandt, Vermeer, Velasquez, Georges de La Tour, Delacroix, Courbet, và Manet. Rembrandt (1606 ! 1669) #"i tu*n )êm$ (1642) s$n d*u, 363 x 437 cm, Rijksmuseum, Ansterdam Rembrandt )Ly ch5t bi k0ch và ch5t th$ c<a Caravaggio l.n )Jnh )i8m, c;m thG v' hình r5t sâu s/c. 11
12. Trái: Jan Vermeer (1632-1675) #Ng%(i )àn bà rót sAa”, s$n d*u, 45.5 x 41 cm, 1660, Rijksmuseum, Amsterdam Ph&i: Joshua Reynolds (1723 -1792) “Th*n ái tình cQi dây l%ng Venus”, s$n d*u, 127.5 x 101 cm, 1788, Hermitage Jan Vermeer (phát âm [yan ph$mia]) là tr%(ng h&p )Ic bi3t c t v' ch5t li3u. Các tranh c i t#m d*n d*n nh%(ng chO cho các tranh phong c;nh sáng s<a. Turner có th8 )%&c coi là tiên phong cho trào l%u này. Ti.p theo là 12
13. Constable, các ho6 s? Pre-Raphaelites, Corot, Courbet, Manet, các ho6 s? 5n t%&ng và h,u 5n t%&ng. Có th8 nói, v:i các bNc tranh phong c;nh c i v(i ng%(i )%$ng th(i không ph;i là s9 tr*n truCng c i v:i )àn ông. Manet thay con chó - bi8u t%&nig c ng%(i còn suy di!n rKng cô ta nhìn v' phía c1a, n$i ng%(i khách )ang xông vào mà không báo tr%:c. L@ do sâu xa c i v:i h-, Olympia là m=t s9 sJ nhGc v' )6o )Nc. Manet là ho6 s+ )%&c )ào t6o hàn lâm, song ông )ã tM bB l>i v2 c c” v' c; 3 ph%$ng di3n: hình thNc, )' tài, )6o )Nc. V:i Olympia, Manet )ã b%:c qua v6ch gi:i h6n c n b0 mang ti.ng là )ã ki8m duy3t do bNc tranh “Nn sáng trên cO” c n )8 cho bNc tranh và ho6 s? ch0u búa rìu d% lu,n. Th& k' 20 ".n )*u th. kF 20 có vT nh% s9 phát tri8n v' k+ thu,t s$n d*u )ã h.t. NhAng ho6 s? th(i th%&ng bây gi( không còn n>i gót ti'n b>i nAa, coi làm nh% th. là t*m th%(ng, thi.u cá tính (derivative), là thN c5p. V' mIt k+ thu,t s$n d*u, th9c s9 không có gì nhi'u )8 h-c Q )ây, ngo6i trM xu h%:ng làm s>ng l6i k+ thu,t c<a 13
14. các b,c th*y c7 )i8n nh% trong các tác phLm c ít ho6 s? thu=c fauvism (dã thú) [8] nh% Georges Rouault - )Ly impasto ).n )= dày t>i )a - hay photorealism (ví dG Richard Estes). T= trái sang: Salvador Dalí (1904 ! 1989) “Gi5c m$ gây bQi con ong bay quanh qu; l9u m=t giây tr%:c khi tJnh gi5c” (1944) 51 x 40.5 cm; Georges Rouault (1871-1958) “Sarah”, 1956, 55 x 42 cm; Richard Estes (1932) “Hình ph;n chi.u c t h$n (>) b;ng gO; b;ng gO t>t h$n b;ng gO dán. - V,t li3u nhE: v;i (toile hay canvas): linen > cotton > v;i bao b> (gai). Toile b.ng cotton (v/i s0i bông) không gi1 s2n t3t, hút 4m m+nh, l+i d5 co giãn khi&n m6t s2n d5 b, n7t, không nên dùng cho nhAng tác phLm quan tr-ng. - V,t li3u mBng: gi5y s&i bông > gi5y th%(ng > bìa > gi5y bCi MIt ph;i ) ng màu, không )%&c co giãn nhi'u quá khi nhi3t )= thay )7i )8 s$n khBi nNt v4. Vì th. v,t li3u ph;i )%&c x1 l@ (preparer, hay size (ph t nh5t là mua toile )ã )%&c ph< lót sVn ngoài hi3u. Toile bán sVn th%(ng )%&c chia làm 3 lo6i: m0n, trung, thô. Toile m0n có giá cao nh5t, k. ).n toile trung, rCi toile thô. thô trung mCn Sizing (ph#): Có th8 dùng acrylic priming dùng cho m-i b' mIt và cho m-i ch5t li3u. 14