Nền văn minh Đông Á

Nội dung text: Nền văn minh Đông Á

1. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Vaøo ñeà Toâi khoâng coù taøi vieát baùo, laïi cuõng khoâng thích vieát baùo. Nhöõng baøi maø toâi göûi cho caùc baùo thaân höõu thöôøng laø nhöõng baøi: - Dieãn vaên, taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc Vaên- khoa. - Dieãn giaûng taïi ñaïi hoäi caùc baùc só veà khoa Vu- sôn hoïc (Sexology). - Moät vaøi baøi dieãn vaên taïi caùc vieän nghieân cöùu lòch söû. - Khoa hoïc huyeàn bí (Töû- vi, Ñòa- lyù, Thieân- vaên, Lòch- soá). Taát caû nhöõng baøi treân noäi dung nghieân cöùu veà lòch söû, veà vaên hoïc, veà y hoc. Chöa töøng coù moät baøi naøo veà chính trò, hay thôøi cuoäc. Vì toâi töï bieát mình doát chính trò. Ngöôøi thôï giaày ñöøng ñi quaù ñaàu goái. Neân khoâng bao giôø vieát veà loaïi naøy. Theá nhöng taïi sao, laïi coù raát nhieàu baøi vaên chaû ra vaên, lyù luaän ngôù nga ngôù ngaån ñaêng treân moät soá baùo ôû Hoa- kyø mang teân toâi ? Thöa ngöôøi ta maïo danh toâi, chaúng bieát vôùi muïc ñích gì? Döôùi ñaây laø moät baøi duy nhaát, trieát luaän veà thôøi cuoäc, toâi vieát sau khi döï ñaïi hoäi Veà- nguoàn taïi tieåu bang Tennessy, Hoa- kyø naêm 1996. Ñoäc giaû ñoïc ñeå bieát loái vaên haøi höôùc, maø toâi thöôøng duøng trong nhöõng baøi dieãn giaûng. Vaên-minh Ñoâng-AÙ (Phuï luïc Anh- huøng Ñoâng- a döïng côø bình Moâng, quyeån 2) Thaân taëng caùc chaùu Laâm Dieãm- Hoàng (TN), Nguyeãn Loäc- Quy (PA), Hoaøng Lan (GA), Traàn Quyønh Kim- Ngaân(KY), Mai- thò Huyeàn- Trang(TN). Yeân- töû cö- só Toâi coù oâng anh hoï soáng ôû bang Texas, naêm nay oâng ñaõ ñi vaøo caùi tuoåi coå lai hy (70). OÅng vieát thö ruû toâi sang Myõ chôi. Sau khi keå heát nguoàn côn veà nhöõng ñaûo loän trong cuoäc soáng ôû xöù ngöôøi, oâng keát luaän: « Hoài ñaàu theá kyû naøy, tröôùc nhöõng thay ñoåi cuûa xaõ hoäi Vieät- Nam, thi- só Traàn Teá- Xöông than: Nhaø kia loãi ñaïo con khinh boá, Muï noï chanh chua vôï chöûi choàng. Thi só Taûn- Ñaø cuõng than: Vaên- minh Ñoâng- aù trôøi thu saïch, Nay luùc cöông thöôøng ñaûo ngöôïc ru? Anh nghó, neáu coù pheùp taéc naøo goïi hoàn cuï tuù Xöông, thi- só Taûn- Ñaø, roài môøi caùc ngaøi ngao du moät voøng Myõ, AÂu, UÙc, thaêm nhöõng gia ñình Vieät- Nam; chaéc chaén caùc ngaøi seõ laéc ñaàu: thoâi cho toâi trôû laïi aâm- phuû, chöù nhìn döông gian theá naøy, toâi laïi cheát moät laàn nöõa vì kinh khieáp ». Muøa heø naêm nay 1996, ñaùp lôøi oâng anh ñoù, toâi laøm moät chuyeán Myõ du. Sau khi ñi thaêm 10 tieåu bang, toâi döï traïi heø Veà- nguoàn taïi Lexington, bang Tennesse Hoa- kyø töø 30 1
2. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ thaùng 8 ñeán 3 thaùng 9, cuûa 450 ngöôøi treû Vieät ñeán töø 11 tieåu bang; ñeå tìm hieåu theâm veà ñôøi soáng löùa ñoâi treân ñaát Myõ. Nhaân caùc chaùu Dieãm- Hoàng, Hoaøng- Lan, Quyønh- Ngaân, Loäc- Quy, Huyeàn- Trang hoûi toâi veà xaõ hoäi ngöôøi Vieät ôû Phaùp, toâi vieát baøi naøy. Bieát raèng vaên mình khoâng hay, suy tö laïi gaøn dôû, toâi töï höùa raèng loaït baøi naøy nhö caùi maùy hình thu ñôøi soáng ngöôøi Vieät ôû Phaùp trong giai ñoaïn môùi. Bieát ñaâu, haäu theá traêm naêm sau, coù ngöôøi muoán bieát xaõ hoäi ngöôøi Vieät ñoåi ñôøi töø vaên minh Ñoâng- aù sang vaên minh Gaulois (1) coù nhöõng gì xaåy ra, coøn coù choã maø tìm. Baøi ñaàu tieân xin laïm baøn chung veà tình nghóa vôï choàng, tình yeâu ñoâi löùa ôû Phaùp, nhöng cuõng xía qua ôû UÙc, ôû Myõ ñoâi chuùt. Raát mong khoâng bò chö vò hieàn nhaân quaân töû coù chi phaät loøng, xin ñaùnh cho chöõ ñaïi xaù. Nhaát nam vieát höõu, Thaäp nöõ vieát voâ. Hoài chín möôøi tuoåi, toâi hoïc chöõ Nho cuøng vôùi nhöõng ngöôøi lôùn hôn möôi, möôøi laêm tuoåi. Caùi oâng anh hoï ruû toâi Myõ du, hôn toâi moät con giaùp. ÔÛ tröôøng Taây anh aáy ñang hoïc thi tuù taøi, trong khi toâi môùi hoïc lôùp ba (cours eùleùmentaire). Nhöng hoïc chöõ Nho ôû nha,ø thì toâi ñaõ ñuoåi kòp, vaø hoïc cuøng vôùi anh. Moät laàn, ñeâm tröôùc aûnh ñi chôi vôùi ñaøo ôû Coå- ngö (2), khoâng hoïc baøi, hoâm sau trong giôø hoïc Luaän- ngöõ (3), anh bò oâng toâi truy, aûnh ngheät maët ra khoâng traû lôøi ñöôïc. Laäp töùc cuï goïi toâi ñöùng daäy giaûng cho aûnh. Khi nghæ tröa, toâi döông döông boä maët töï ñaéc, anh töùc laém, keùo tai toâi ra choã vaéng roài hoûi: - Maøy töôûng maøy gioûi laém sao? Ban naõy oâng coù noùi ñeán caâu Nhaát nam vieát höõu, thaäp nöõ vieát voâ. Vaäy caâu naøy nghóa laø gì? Toâi vaãn veânh maët leân: - Deã quùa, khi coù moät con trai, cuõng coi nhö coù con. Coøn khi coù möôøi con gaùi, thì coi nhö khoâng coù con naøo. Toång chi coù nghóa moät con trai quyù hôn möôøi con gaùi. OÂng anh hoï kyù vaøo ñaàu toâi: - Maøy hieåu nhö vaäy laø khuyeån nho, caåu nho, taëc nho, bieát khoâng? - Theá caâu ñoù nghóa laø gì? - Caâu ñoù phaûi hieåu roäng hôn: con naøo chaû laø con. Con gaùi, con trai ñeàu maém soát nhö nhau. Maøy khoâng bieát ñaáy, ôû beân Taây con gaùi coøn ñöôïc chieàu chuoäng hôn con trai nhieàu. Sau naøy lôùn leân vaøo trung hoïc maøy seõ ñöôïc hoïc. Tao thì tao cho caâu treân caùc cuï coù yù chæ: moät con trai thì vöôõn laø coù caùi ñoù coøn möôøi hay traêm con gaùi cuõng khoâng coù caùi ñoù hieåu khoâng? Maøy thì maøy laïi cho raèng con trai coù giaù hôn con gaùi haún? Maøy sai roài, boïn ñaøn oâng chuùng mình thoái tha, sao so vôùi caùc coâ thôm nhö hoa lan, hoa hueä. Tuïc ngöõ noùi : Moät traêm con trai khoâng baèng caùi trai con gaùi . Nhôù chöa? Toâi caõi: - Tuïc ngöõ cuõng noùi : Moät traêm con gaùi, khoâng hoøn deá. con trai ñoù sao? OÂng anh coác vaøo ñaàu toâi: - Maøy ngu quaù ñi. Sau naøy lôùn leân, maøy seõ hieåu heát yù nghóa caâu ñoù. Ngaøy thaùng thoi ñöa, naêm nay toâi sang Myõ chôi, thaêm oâng . Nhaân maáy ñöùa chaùu tuï taäp nhôø toâi giaûng giaûi veà caùi goïi laø ga- laêng (chieàu phaùi ñeïp) cuûa xöù Taây. Sau khi toâi giaûng xong, aûnh phang ngay moät caâu: 2
3. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ - Ngaøy xöa, ta baûo sau naøy chuù maøy seõ hieåu roõ yù nghóa caâu Nhaát nam vieát höõu, thaäp nöõ vieát voâ . Baây giôø chuù maøy chòu thua ta chöa? Toâi ngôù maët ra, vì khoâng ngôø oâng anh toâi nhôù dai theá. OÂng ñaéc theá phang tieáp: - Chuù thaáy khoâng? Ngöôøi xöa cuï theå laém. Moät con trai, duø sao xeûo ñi caân cuõng ñöôïc vaøi löôïng. Coøn möôøi con gaùi, laøm ñeách gì coù caùi nhoâ ra maø xeûo? Hoài coøn nhoû chuù maøy cöù caõi lyù veà giaù trò nam, nöõ. Baây giôø tao hoûi chuù maøy, beân Taây, lieàn oâng ñöùng haøng thöù maáy? - Nöôùc Phaùp laø nöôùc liberteù, eùgaliteù, fraterniteù. Nam nöõ bình quyeàn. - Khoâng phaûi. Tao nghó chuùng mình ñeách coù chuùt giaù trò naøo caû, thua lieàn baø laø caùi chaéc roài, thua caû con quyùt, con veän, con tu tu nöõa. Tao nghe ngöôøi beân Taây ñaùnh giaù trò nhö sau: nhaát ñaøn baø, nhì treû con, ba choù, boán ñeán lieàn oâng nhö anh em mình. - Anh hieåu laàm roài! Caâu ñoù phaùt xuaát töø caùc kinh teá gia. Moät ngöôøi ñaøn baø toán tieàn gaáp ñoâi treû con. Nuoâi moät ñöùa treû ñaét gaáp ba nuoâi choù. Nuoâi moät con choù ñaét gaáp röôõi nuoâi moät ñaøn oâng. OÂng anh toâi caùu quùa, chæ tay vaøo traùn toâi: - Maáy naêm nay ta cöù thaéc maéc maõi raèng vôï chuù qua ñôøi möôøi naêm, maø taïi sao chuù maøy chöa kieám ra baø naøo ñeå huù hí, trong khi ñòa vò coù, söùc khoûe dö thöøa! Hôõi ôi! Naøy, chuù maøy maø coøn nghó nhö theá thì möôøi kieáp sau cuõng khoâng laáy ñöôïc vôï. Nam nöõ bình quyeàn laø lyù thuyeát. Tao hoûi chuù maøy, neáu lôõ ra coù anh choàng naøo bôïp tai vôï moät caùi, thì laäp töùc noù baám soá 911. Caûnh saùt seõ tôùi laøm bieân baûn, roài giam coå vaøo tuø, roài con vôï coù quyeàn ñem choàng ra toøa. Nhöng neáu coù anh choàng naøo bò vôï cho aên cuûi taï, maø chaïy ra trình caûnh saùt, thì caûnh saùt seõ chôû anh ta ñi tìm baùc só thaàn kinh ngay. Coù ñuùng theá khoâng? Toâi tòt ngoøi, ngoài im. OÂng anh toâi laïi tieáp: - Neáu baây giôø coù caëp vôï choàng naøo boû ñöùa con ba, boán tuoåi leâu beâu treân ñöôøng phoá, hoaëc ñeå ôû nhaø moät mình. Ngöôøi ta keâu phuù- lít laø caëp vôï choàng ñoù ôû baát cöù nôi naøo treân ñaát Myõ, hoï seõ tìm ra vaø baét phaûi veà giöõ treû ngay. Nhöng treân ñaát Myõ, coù haøng traêm trieäu anh ñöïc bò vôï boû ñoùi ôû nhaø, boû leâu beâu ngoaøi phoá, coù ai theøm chieáu coá ñeán ñaâu? Coù ñuùng khoâng? Toâi gaät ñaàu. - Neáu khi ñi treân phoá, chuù maøy thöû ñaù con choù moät caùi, laäp töùc bò ngöôøi ta xuùm vaøo maø nguyeàn ruûa. Nhöng neáu coù ai ñaù ñít chuù maøy, thì chaû ai theøm chuù yù caû. Ñuùng khoâng? Vì vaäy ta nghó caâu : Nhaát ñaøn baø, nhì treû con, ba choù, boán ñaøn oâng laø noùi veà giaù trò ñoù. Lieàn baø sang Taây, sang My,õ sang UÙc coù giaù laém. Coøn nhaân vò chuùng mình thua caû caåu vò. Ba ñoàng moät môù ñaøn oâng con trôøi Maáy ñöùa chaùu gaùi laéc ñaàu: - Boá chaùu cöù noùi vaäy hoaøi. Chaùu thì chaùu nghó khaùc. Ngöôøi ta ñöa ra caâu nònh ñaàm, chöù ngay beân Myõ naøy ñaøn baø vaãn phaûi nuoâi con, taém cho con, doïn nhaø cöûa, chui ñaàu vaøo beáp nhö thöôøng. Chuù ñi Taàu nhieàu, baây giôø chaùu hoûi chuù, beân Taàu ngöôøi ta coù khinh ñaøn baø nhö xöa khoâng? - Khoâng! Mao chuû tòt cho nam nöõ bình quyeàn. - Ñoù laø lyù thuyeát, nhöng thöïc teá ra sao? - Thöïc teá thì khoù bieát. Taàu khoâng nònh ñaàm nhö Taây, nhö Myõ, nhöng ngöôøi ta baét lieàn oâng uoáng thuoác ngöøa thai, chöù khoâng nhö Taây, nhö Myõ baét lieàn baø ngöøa thai. 3
4. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ - Theá thì Taàu nònh ñaàm hôn Taây, hôn Myõ sao? - Khoâng haún theá. Beân ñoù ngöôøi ta coù keá hoaïch ngaên ngöøa sinh ñeû. Neáu caëp vôï choàng naøo khoâng sinh con, thì ñöôïc taêng löông, laïi khoûi thueá. Coøn nhö neáu coù con, thì chæ ñöôïc ñeû moät ñöùa. Vì vaäy khi sinh con gaùi, ngöôøi ta boùp muõi cho cheát ñi. Hoaëc gaàn ñaây luùc ñaøn baø coù thai ba, boán thaùng, ngöôøi ta laøm sieâu- aâm (Echographie), khi keát quaû: neáu laø con trai thì ngöôøi ta giöõ, coøn laø con gaùi, thì ngöôøi ta phaù thai lieàn. Beân Trung- quoác phaù thai ñöôïc khuyeán khích vaø mieãn phí. - Kinh khieáp! - Keá hoaïch sinh saûn tính ñeán nay traûi hai möôi baåy naêm. Chuù ñaõ thaêm haøng chuïc tænh, haøng traêm huyeän, haøng nghìn laøng, chuù thaáy coù hieän töôïng gioáng nhau. OÂng xaõ uûy naøo cuõng than raèng: trong xaõ con trai ñaùnh nhau lieân mieân vì daønh gaùi. Bôûi trong lôùp tuoåi moät ñeán hai möôøi baåy, thì cöù naêm, saùu ñöùa con trai, môùi coù moät ñöùa con gaùi. Con trai beân Trung- quoác eá vôï daøi daøi. Ñaùnh nhau vì gaùi cuõng daøi daøi. Khoâng hieåu töông lai seõ ra sao? Coù leõ phaûi naêm ñöùa laáy chung moät vôï maát. Thöïc ñuùng vôùi ca- dao Vieät xöa: Ba ñoàng moät môù ñaøn oâng, Ñem boû vaøo loàng cho kieán noù tha. Ba traêm moät muï ñaøn baø, Ñem veà maø traûi chieáu hoa cho ngoài. Caùc oâng Vieät ta sang Taây ngoan kyø laï - Vaäy thöïc teá beân Taàu, lieàn baø con gaùi coù giaù hôn lieàn oâng nhieàu roài. Coøn beân Taây. Chaùu nghe noùi caùc oâng Vieät sang Taây ngoan laém phaûi khoâng? - Taây hoï ga- laêng ôû lôøi noùi, ôû cöû chæ, chöù veà taøi chaùnh, veà tình caûm thì caàn phaûi xeùt laïi. Ít coù ñaáng maøy raâu Taây naøo ngoan ngoaõn ñi laøm nuoâi vôï laém. Vôï laøm vôï tieâu, choàng laøm choàng tieâu. Trong khi caùc cuï ta coù truyeàn thoáng raèng cuûa choàng, coâng vôï. Caùc oâng laøm ñöôïc bao nhieâu tieàn, trao cho vôï giöõ heát. Baø vôï chi tieâu sao tuøy yù, oâng khoâng caàn bieát ñeán. Cho neân caùc baø Vieät dieän hôn ñaàm nhieàu. Toâi noùi nhoû: - Caùc oâng Vieät sang Taây ngoan kyø laï, ñoåi haún nhö traâu ñen vôùi traâu traéng vaäy. Noùi ñaâu, nhöõng oâng töøng laø quoác tröôûng, thuû töôùng, toång boä tröôûng, töôùng lónh, baùc só, ngay caû Ñaïi- Nam hoaøng ñeá Baûo- Ñaïi Hoài ôû beân nhaø coù bieát caùi beáp laø gì ñaâu? Khi sang Taây, caùc oâng aáy haêm hôû lao mình ñi laøm kieám tieàn veà cho gia ñình, roài ñi chôï vôùi vôï, huùt buïi, röûa cheùn, ñöa ñoùn con ñi hoïc, taém cho con raát laø töï nhieân, khoâng than thôû, khoâng haø tì gì caû. Ñaïi- Nam hoaøng ñeá Baûo- Ñaïi saùng saùng coøn xeáp haøng mua baùnh mì nöõa! Noùi theo nho gia, caùc oâng nôù ñaéc ñaïo roài. Ñaùng kính laém. Toâi ngöøng laïi moät laùt, roài tieáp: - Ñeå chuù keå cho chaùu nghe hai caâu chuyeän veà caùi goïi laø ga- laêng cuûa AÂu- Myõ. Treân TV ngöôøi ta ñoá nhau, nay chuù ñoá laïi caùc chaùu: Coù ba caëp vôï choàng da traéng. Caëp thöù nhaát, aên xong baø vôï ngoài haùt karaoke, oâng choàng röûa baùt. Caëp thöù nhì, sau khi aên xong, oâng choàng giuùp vôï doïn baøn, röûa cheùn, roài leo leân döôøng ñaùnh côø. Caëp thöù ba thì oâng choàng ngoài ñoïc baùo, baø vôï röûa cheùn, doïn baøn. Cho bieát quoác tòch ba caëp vôï choàng ñoù? Khoâng do döï maáy ñöùa con trai ñaùp: 4
5. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ - AÊn xong roài baø vôï naèm ngöûa ra, ñeå choàng haàu, haún laø caëp vôï choàng Myõ. Coøn hai caëp kia chaùu chòu. - AÊn xong, caû hai vôï choàng cuøng doïn laø caëp vôï choàng Taây. Nöôùc Taây laø nöôùc bình ñaúng maø. Coøn aên xong, oâng choàng ngoài ñoïc baùo, keä baø vôï doïn deïp nhö chò hai laø caëp vôï choàng Y- taø- loà (YÙ) hoaëc Y- pha- nho (Taây ban nha). Maáy ñöùa chaùu gaùi söôùng quaù, chæ vaøo maáy ñöùa con trai: - Nhaäp gia tuøy tuïc. Boá chaùu cöù baét con gaùi röûa baùt, naáu côm, coøn boïn con trai chæ bieát aên vôùi baày. Haø töø naøy mình phaûi theo Myõ. Toâi keå tieáp: Coù ba caëp vôï choàng AÙ- chaâu vaøo nhaø haøng aên. Caëp thöù nhaát, hai vôï choàng cuøng caàm thöïc ñôn leân xem, roài baøn tính moät luùc, môùi goïi. Sau khi aên xong, hai vôï choàng baøn vôùi nhau roài caû hai cuøng traû tieàn. Caëp thöù nhì, ngöôøi choàng caàm thöïc ñôn roài goïi moùn aên, aên xong, chính oâng ta traû tieàn. Caëp thöù ba thì baø vôï caàm thöïc ñôn, goïi caùc moùn aên, roài khi aên xong baû traû tieàn. Cho bieát quoác tòch ba caëp vôï choàng ñoù? Khoâng ai traû lôøi ñuùng caû. Maõi sau coù maáy chuù boài baøn, caùc chuù aáy ñaùp truùng phoùc, vì kinh nghieäm thöïc teá . - ??? - Caëp thöù nhaát laø Nhaät- baûn. Beân Nhaät baây giôø nam nöõ bình quyeàn, trai gaùi ñeàu ñi laøm, tieàn ai naáy tieâu. Vì vaäy hoï baøn nhau roài goïi moùn aên, aên xong chia nhau traû. Caëp thöù nhì laø ngöôøi Thaùi hoaëc ngöôøi Taàu. Vì phong tuïc Taàu, Thaùi thì oâng choàng laø chuùa, quyeát ñònh moùn aên, cuõng chính oâng giöõ tieàn, roài oâng chi tieàn. Caëp thöù ba laø vôï choàng Vieät- Nam. Baø vôï laø noäi töôùng, nuoâi con, chaêm soùc choàng, ñöôïc choàng tin töôûng, trao heát toaøn quyeàn cho, vì vaäy baû quyeát ñònh aên gì, öôùc tính tuùi tieàn roài goïi moùn aên. AÊn xong baø traû tieàn, vì baû giöõ tieàn, chöù oâng coù giöõ ñaâu? Toâi hoûi nhoû: - Theá sang ñaây, boá meï chaùu ra sao? - Ñi aên haøng thì boá meï chaùu Vieät. Nhöng ôû nhaø aên xong, thì boá meï chaùu Y- pha- nho. Caùc baø, caùc coâ gioûi hôn hoài ôû trong nöôùc. Ñaùm con trai hoûi: - Theá caùc baø caùc coâ sang Taây ra sao? Ngoan hôn hoài ôû VN hay hö hôn? Beøn ñaùp: - Vöøa hö hôn laïi vöøa ngoan hôn. Boïn con gaùi nhao nhao leân: - Chuù noùi vaäy thì chuù thaønh oâng ba phaûi roài. Hö thì laø hö, ngoan thì laø ngoan; chöù coù ñaâu vöøa hö vöøa ngoan. - Khoan ñaõ naøo, chöa chi ñaõ nhaûy choi choi leân; ñuùng laø Traàn- thò Baø- Chaèng. - Thì chaùu hoï Traàn nhö chuù maø. - Tröôùc heát haõy noùi veà caùi ngoan cuûa caùc baø caùc coâ. Caây saàu rieâng troàng ôû Caàn- thô thì thôm, ngoït, beùo ngaäy, maø ñem troàng ôû Thaùi- nguyeân thì traùi nhoû xíu, laïi voâ höông voâ vò. Caây traø troàng ôû Phuù- thoï, thì uoáng vaøo höông vò ñaäm ñaø, nhöng troàng ôû Caø- mau thì uoáng vaøo vöøa chaùt vöøa ñaéng. Con gaùi Vieät- Nam cuõng theá. ÔÛ Vieät- Nam thì aûnh höôûng phong tuïc Vieät, sang Phaùp thì aûnh höôûng phong tuïc Phaùp. Ngöôøi naøo coù giaùo duïc, thì bieát thu laáy caùi 5
6. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ hay cuûa ngöôøi, hôïp vôùi caùi hay cuûa ta; bieát boû caùi dôû cuûa ta, xa caùi dôû cuûa ngöôøi, seõ thaønh con ngöôøi tuyeät haûo. Ña soá caùc baø caùc coâ Vieät mình ôû Phaùp thuoäc thaønh phaàn naøy. Ñaùm con gaùi söôùng quaù: - Nhö vaäy caùc baø caùc coâ sang Phaùp ñöôïc quùa haù chuù? Toâi leân maët oâng chuù haéng gioïng, roài tieáp: - Hoài ôû Vieät- Nam traêm baø chæ coù möôi baø laøm vieäc, coøn thì ôû nhaø ñaùnh moùng tay, troâng coi con, laøm vieäc thì rôø rôø nhö ruøa, ñoâi khi khoâng bieát ñeán beáp nuùc ra sao caû. AÁy vaäy maø sang Phaùp, thì chæ vaøi thaùng laø laên xaû vaøo laøm vieäc. Nhieàu baø tieáng Taây, tieáng u aên ñong hay phaûi noùi baèng tay, caân caû ngöôøi laãn quaàn aùo chöa quaù boán chuïc kí, theá maø vaãn can ñaûm ñi caày ngaøy baåy tieáng. Sau moät ngaøy laøm vieäc, ngöôøi nhöø nhö caùi meàn raùch, trôû veà nhaø vaãn saên soùc con caùi, saïch nhaø ngoït côm, cuoái tuaàn coøn ñi chôï Taây, chôï Taàu. Choàng laøm, vôï laøm, chi tieâu deø seûn, neân maáy thaùng sau trong nhaø khoâng thieáu thöùc gì. Ba boán naêm coøn mua nhaø nöõa. Moät soá oâng khoâng kieám ñöôïc vieäc laøm, ngoài nhaø, nhöng caùc baø vaãn thoâng caûm, nuoâi choàng, nuoâi con khoâng khaùc gì baø tuù Xöông. Baø chò daâu toâi döôøng nhö bò nhoät, cöï: - Chuù noùi theá, vaäy tieàn eo- phe ñaâu? Tieàn trôï caáp xaõ hoäi ñaâu? - Thöa chò beân Myõ khoâng ñi laøm vieäc coøn coù löông oâng Bush, löông oâmg Clinton. Coøn beân Taây, cuõng coù tieàn chaån baàn (RMI) khoaûng 400 ñoâ moät thaùng. Nhöng moät caëp vôï choàng, maø moät ngöôøi ñi laøm, thì ngöôøi thöù nhì khoâng ñöôïc trôï caáp gì caû. Maáy ñöùa chaùu gaùi hoûi: - Theá maáy oâng choàng coù xoùt vôï khoâng? - Coù oâng xoùt. Coù oâng khoâng. Nhieàu oâng vöøa xoùt vöøa ñau, chieàu chieàu khi tan sôû trôû veà oâng taåm quaát cho baø, roài laên vaøo laøm beáp, giuùp baø chaêm soùc con caùi. Cuõng coù oâng aûnh höôûng cuûa Taây, hoïc ñöôïc moân voõ coâng ga- laêng, daønh laøm vieäc nhaø, ñeå giöõ söùc cho vôï. Moãi chieàu khi ñi laøm veà, coøn mua moät boâng hoàng ôû haàm meùtro ñem taëng vôï. Muøi ñaùo ñeå. Ñaùm con gaùi gaät guø caùi ñaàu nguï yù maáy oâng naøy ñöôïc quaù. Coøn ñaùm con trai noùi nhoû vôùi nhau caûi löông, theo ñaïo thôø baø . Toâi goõ ñaàu maáy ñöùa con trai: - Caûi löông caùi gì? Thôø baø gì? Bay phaûi sang Taây hoïc moät khoùa ga- laêng. Hoaëc hoïc loái nhaõ löôïng quaân töû cuûa caùc cuï ngaøy xöa. Töông truyeàn cuï Yeân- ñoå khi ñi vaøo tuoåi giaø, con ñaøn, chaùu ñoáng, maø moãi ñoä teát ñeán cuï coøn goït, troàng, taëng rieâng cho cuï baø moät chaäu Thuûy- tieân; khi hoa ñaøo nôû ñaàu xuaân, cuï caét caønh ñeïp nhaát taëng cuï baø; heø ñeán, cuï thaân ra bôø hoà haùi sen veà öôùp traø, roài chính cuï quaït loø pha traø, hai tay trònh troïng ñöa ngang maøy môøi cuï baø xôi. Cuï ñaõ aùp duïng caâu Phu theâ töông kính nhö taân nghóa raèng vôï choàng kính nhau nhö khaùch tôùi nhaø. Khi xöa cuï Yeân- Ñoå troàng hoa, pha traø môøi cuï baø, caùc oâng Vieät ngaøy nay ôû Taây laøm beáp giuùp vôï xuaát phaùt töø tình nghóa vôï choàng. Khi caùc cuï, caùc oâng laøm vaäy tình yeâu môùi ñaäm ñaø, cuoäc soáng vôï choàng môùi coù yù nghóa. OÂng anh toâi ngöùa gan quaù phaùt caùu: - Khi xöa thì chuù coi thöôøng lieàn baø, baây giôø thaønh Taây roài thì Taây quaù. Theá anh hoûi chuù, cuï Yeân- Ñoå ga- laêng vôùi cuï baø, coù gì laøm baèng? - Coù chöù. Cuï ra hoà sen haùi hoa, nhaân ñoù cuï ñöôïc chöùng kieán caûnh thaày ñoà daïy hoïc ngaém hoa sen neân coù laøm thô ñeå laïi. - Ñoïc nghe thöû? Beøn ñoïc: 6
7. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Thaày ñoà noï voán ngöôøi taøi boä, Quaåy caàm thö ñi giaùo thuï phuû Vónh- töôøng. Tröôùc nha moân thieát moät hoïc ñöôøng, Daïy daêm chöõ chi, hoà, giaû, daõ. Nhaân gaëp luùc thaày ñoà nhaøn haï, Ra hoà sen xem aû haùi hoa. AÛ hôû heânh aû ñeà “ñoà” ra, Ñoà troâng thaáy ngaâm ngay töùc khaéc: Phong tieàn laõng maïn hoa sinh saéc, Thuûy dieän vi mang baïng thoå thaàn. (5) Ñoà troâng roài ñoà ñöùng taàn ngaàn, Ñoà noï töôûng ñoà kia theâm thaéc maéc. Suoát naêm canh ngoïn ñeøn khoâng taét, Roõ mô maøng ñoà noï töôûng ñoà kia. Ñoà ñaâu gaëp gôõ laøm chi! Bieát toâi nguïy bieän, nhöng oâng anh ñaønh chòu. Ñöôïc theå toâi tieáp: - Nhöng cuõng coù oâng, sau khi ñi laøm veà thì ngoài ñoïc baùo, baø vôï caëm cuïi vöøa naáu côm, vöøa doïn deïp nhaø cöûa. AÊn xong, oâng ngoài coi TV, trong khi baø röûa cheùn, lau beáp. Khi môû mieäng laø oâng ra leänh cho vôï, ñoäc taøi quaù Mao- traïch- Ñoâng, phaùt- xít hôn Hitler. Beân Taây laø xöù röôïu vöøa ngon vöøa reû, oâng uoáng nhö huõ chìm, huõ noåi. Vôï nhoû nheï khuyeân raèng khoâng neân uoáng röôïu nhieàu coù haïi cho söùc khoûe, thì oâng ñoå quaïu xoå nho chuøm roài keát luaän Nam voâ töûu nhö kyø voâ phong. Ñoâi khi oâng taëng cho maáy bôïp tai ruïng caû raêng. Ñaõ heát ñaâu, oâng coøn huùt thuoác, mieäng phun khoùi nhö taàu löûa. Ít laâu sau laên ñuøng ra, chôû vaøo nhaø thöông thì thaày thuoác cho bieát löôïng ñöôøng trong maùu lôùn hôn 4g/l vaø löôïng choleùsteùrol trong maùu môùi tôùi 7,8 g/l maø thoâi. Theá laø oâng phaûi töï ñaâm mình laáy maùu thöû haøng ngaøy, roài töï chích insuline, trong khi phaûi uoáng theâm thuoác haï môõ. Ñeán ñaây oâng bieán thaønh thaùi giaùm, traùi khoå qua bieán thaønh traùi ôùt; ñaàu gaø thuït voâ hang nhö ñaàu ruøa. OÂng laâm caûnh nguû vôùi vôï moät mình Baø vôï coøn treû, vöøa phaûi haàu haï oâng choàng beänh hoaïn, vöøa xoùt cho caùi caûnh coù choàng cuõng nhö khoâng, ñau cho thaân phaän nöûa chöøng xuaân hiu quaïnh môùi öùc chöù! Nhöng ñöôïc caùi nhöõng oâng ba trôïn naøy beân Taây khoâng nhieàu cho laém. OÂng anh phaùt caùu hoûi: - Hoûng! Lieàn baø con gaùi beân Myõ naøy maø chieàu kieåu ga- laêng cuûa chuù maøy, noù seõ ngoài leân ñaàu, leân coå mình, roài noù ñi aên cheø Myõ traéng, aên chaùo Myõ ñen; noù ñem eät (AIDS) veà maø ñoå nôï. Theá beân Taây, caùc baø coù ñi aên cheø Taây khoâng? - Khoâng nhieàu. Khoâng nhieàu laém. Ña soá loaïi quaùi thai naøy phaùt xuaát ôû hai thaønh phaàn. Moät laø thaát hoïc, hai laø môùi qua. Nhöng töø naêm 1989 coù phong traøo veà VN cöôùi vôï, caùc baø caùc coâ xuoáng giaù quaù, neân naïn naøy giaûm ñi raát nhieàu. 7
8. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ Tinh thaàn Tröng, Trieäu vaãn coøn Nhaân maáy ñöùa chaùu trai nhaéc laïi caâu hoûi: - Caùc baø caùc coâ sang Phaùp ngoan hôn hay hö hôn? Thay vì traû lôøi, toâi ñaùp tinh thaàn Tröng- Trieäu vaãn baøng baïc trong haàu heát caùc baø caùc coâ. Toâi nhaéc nhôû chuùng: - Nhö caùc chaùu bieát ngöôøi Vieät- Nam laáy ngaøy gioã vua Tröng laøm ngaøy phuï nöõ. Chuù voán sinh sau, ñeû muoän, laïi doát naùt, neân tra heát caùc saùch vôû coå kim cuõng khoâng tìm ra ai ñaõ coù saùng kieán laáy ngaøy gioã cuûa ngaøi laøm ngaøy phuï nöõ. Theo söû thì ngaøi leân ngoâi vua ngaøy muøng moät thaùng baåy naêm kyû hôïi (39 sau Taây- lòch). Song ngaøy saùu thaùng gieâng naêm canh tyù (40 sau Taây- lòch) ngaøi môùi laøm leã caùo yeát Quoác- toå, Quoác- maãu, sai ghi vaøo söû laø nieân hieäu thöù nhaát. Ngöôøi sau ghi nhaàm laø ngaøy ngaøi leân ngoâi vua. Ngaøi tuaãn quoác ôû Caåm- kheâ ngaøy muøng taùm thaùng ba naêm quyù maõo (43 sau Taây- lòch). Nhöng ngaøy muøng saùu thaùng hai laø ngaøy taém töôïng. Haèng naêm cöù vaøo ngaøy muøng saùu thaùng hai, thì ban trò söï ñeàn tuyeån choïn nhöõng trinh nöõ ñöùc haïnh, trai giôùi ba ngaøy, roài ñöôïc taém töôïng ngaøi cuøng möôøi hai nöõ ñaïi coâng thaàn. Laïi tuyeån ñoàng nam ñeå lau baøn thôø, cuøng queùt doïn ñeàn. Ngöôøi sau laàm raèng ngaøy taém töôïng laø ngaøy gioã, rieát roài thaønh quen. Hoài tröôùc naêm 1945, thì ngaøy gioã vua Tröng raát naëng veà leã nghi toân giaùo. Tuøy ñòa phöông, moãi vuøng coù moät taäp tuïc khaùc nhau. Bôûi theo Quoác- trieàu ñieån leä cuûa Ñaïi- Nam hoaøng ñeá, thì vua Tröng ñöôïc lieät vaøo haøng quoác teá . Chöõ quoác- teá ôû ñaây coù nghóa laø trieàu ñình vaø toaøn quoác phaûi teá ngaøi, chöù khoâng phaûi quoác teá laø dòch ôû chöõ internationnal hay mondiale maø laàm lôùn. Khi saép tôùi ngaøy gioã ngaøi, nhöõng nôi coù ñeàn thôø thì chính quan toång ñoác, tuaàn phuû cuøng vôùi caùc vò ñaïi khoa baûng; thaân ñöùng ra ñoác thuùc ban trò söï tu boå ñeàn, cuøng toå chöùc leã teá, röôùc kieäu, hoäi heø. Daân chuùng caùc nôi luõ löôït ñem leã tôùi cuùng baùi, toân kính cuøng cöïc. Trong suoát trieàu Nguyeãn, chöa töøng coù moät vò toång ñoác, tuaàn phuû naøo bò quôû phaït vì sô soùt nhieäm vuï naøy. Nhö vaäy, ñuû toû toå tieân ta toân kính vua Tröng bieát laø döôøng naøo. Coøn nhöõng nôi khoâng coù ñeàn thôø ngaøi, thì daân chuùng ñeán leã ôû caùc am thôø thaùnh. Nhöõng baø, coâ naøo coù caên ñöôïc baø baét laøm lính, thì gia ñình chuaån bò cho haøng thaùng tröôùc: khoâng ñöôïc caùu giaän, khoâng ñöôïc noùi doái; phaûi aên chay, taém goäi saïch seõ. Roài ñeán ngaøy gioã thì tôùi ñeàn, am, ñieän ngoài haàu. Khi ngaøi veà ñoàng, thöôøng maëc aùo tím, oai nghi, maét chieáu ra tia saùng röïc, moãi lôøi phaùn ñeàu oai veä. Toâi giaûng giaûi: - Chuù nghe cuï ngoaïi keå: hoài cuï Töø Ñaïm laøm quan ôû queâ mình. Cuï voán sính thô, laïi hay chöõ. Gaëp ngaøy gioã vua Tröng, chính cuï laøm baøi vaên teá ngaøi, lôøi leõ thoáng thieát voâ cuøng. Nhöng ñeán khi coâ ñoàng ngoài ñoàng, thì ngaøi khoâng giaùng. Caùc baø khaán, caàu xin theá naøo cuõng khoâng ñöôïc. Cuï Töø thaân ñeán leã taï, xin ngaøi daïy cho nhöõng ñieàu sai traùi. Cuï khaán raèng: neáu coù gì sô xuaát, cuï xin thay daân chòu toäi tröôùc ngaøi. Sau khi cuï khaán, thì moät nöõ töôùng cuûa vua Tröng laø coâng chuùa Gia- höng Traàn Quoác nhaäp ngay thieáu nöõ möôøi hai tuoåi vaø cho bieát moät truyeän ñau loøng. Nguyeân coù moät baø giaø tuoåi treân baåy chuïc, ôû xa nhöõng hai ngaøy ñöôøng. Nhöng baø voán thôø kính vua Tröng töø laâu, neân naêm naøo cuõng ñem leã tôùi leã ngaøi. Naêm ñoù, vì choàng cheát, gia ñình sa suùt, baø chæ daønh duïm ñuû tieàn mua moät naûi chuoái nhoû, ñem ñeán daâng ngaøi. Vì ñi ñöôøng, naûi chuoái bò daäp, neân ban leã nghi thaáy vaäy, ñuoåi baø ra. Baø tuûi thaân, ñem naûi chuoái ra goác caây tröôùc ñeàn, thaép höông roài khoùc vaø khaán raèng: 8
9. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ ”Taáu laïy vua Baø. Con laøm lính vua baø töø thuûa coøn con gaùi. Moãi naêm ñeàu haàu haï, loøng thaønh töôûng nhôù coâng ôn vua Baø. Naêm nay, choàng cheát, con caùi ngheøo khoù, con khoâng ñuû tieàn mua saém leã vaät, chæ mang naûi chuoái nhoû, goïi laø chuùt loøng daâng leân vua Baø. Nhöng leã quaù ñaïm baïc, neân con bò ñuoåi ra. Taïi thieân chi linh xin Baø chöùng giaùm cho con”. Loøng thaønh cuûa baø laõo ngheøo thaáu ñeán vua Tröng, neân ngaøi khoâng giaùng. Cuï Töø traùch phaït ban nghi leã, roài thaân ra goác caây ñoùn baø giaø vaøo ñeàn, ñeå ngoài ngang vôùi cuï. Baáy giôø vua Tröng môùi giaùng. Ñaây laø noùi veà leã nghi chính thöùc, coøn trong daân chuùng, thì khoâng bieát tuïc leä coù töø bao giôø, khi saép ñeán ngaøy gioã ngaøi, caùc oâng töï nhieân giöõ gìn lôøi noùi, cuøng chieàu chuoäng caùc baø khaùc haún vôùi ngaøy thöôøng. Chuù tìm heát caùc saùch vôû coå kim, cuõng khoâng bieát tuïc leä naøy coù töø ñaâu? Thôøi naøo? Naêm 1950, baáy giôø chuù möôøi moät tuoåi, saép söûa thi tieåu hoïc (CEP), trong lôùp chuù coù hai coâ baïn ñaàm lai, moät coâ teân Ñaëng- thò Saûn Rosalie, moät coâ teân France Theùreøse. Chuù goïi Rosalie laø OÅi- xaù- lò vaø Theùreøse laø Teù- reø- se. Moãi laàn chuù goïi caùi teân ñoù ra, laø y nhö caùc coâ ñuoåi theo chuù ñaám vaøo löng thuøm thuïp. Khi khoâng ñuoåi kòp, thì caùc coâ khoùc. Ñeán ngaøy raèm thaùng gieâng, thaáy cuï, roài oâng nhaéc nhôû raèng saép tôùi ngaøy gioã vua Baø, phaûi töû teá vôùi caùc baø, caùc coâ. Chuù cuõng ñoåi thaùi ñoä, saùng hoâm aáy ñi hoïc, chuù haùi maáy boâng hoa trong vöôøn ñem ñeán tröôøng. Moïi khi gaëp hai coâ laø chuù caát tieáng: chaøo OÅi- xaù- lò, Teù- reø- se, thì chuù ñem hoa caøi leân toùc hai coâ. Chuù laøm coâng vieäc naøy haøng ngaøy suoát töø raèm thaùng gieâng tôùi raèm thaùng hai. Coâ giaùo vôùi hai coâ baïn Rosalie, Theùreøse thaáy chuù thay ñoåi nhö traâu ñen thaønh traâu traéng cuõng ngaïc nhieân khoâng ít. Sau chuù giaûi thích, caùc coâ môùi heát ngaïc nhieân. Roài töø ñaáy chuù khoâng treâu hai coâ baïn Rosalie, Theùreøse nöõa. Nhaéc ñeå ñoäc giaû treû bieát: töø 1954 veà sau, taïi mieàn Nam, ngaøy gioã vua Tröng ñöôïc ghi vaøo ngaøy leã lôùn cuûa toaøn quoác, vaø laáy ngaøy aáy laøm ngaøy phuï nöõ. Trong khi ngaøy phuï nöõ quoác teá laø ngaøy 11 thaùng 3 döông lòch. Vaøo ngaøy ñoù, taïi caùc tænh thöôøng coù cuoäc leã, ñoâi khi dieãn haønh cuûa caùc ñoaøn theå phuï nöõ, caùc nöõ sinh. Taïi ñoâ thaønh Saøi- goøn, hai tröôøng nöõ trung hoïc lôùn nhaát laø Tröng- vöông, Gia- long seõ tuyeån hai nöõ sinh lôùp ñeä nhaát (hay lôùp 12) vöøa xinh ñeïp, vöøa neát na, ñöùc haïnh, ñoùng vai hai baø, ngoài treân baønh voi dieãn haønh. Hai coâ naøy sau ñoù, coù haøng traêm caäu hoïc gioûi, ñeïp trai, con nhaø giaàu ñeán caàu hoân. Cho ñeán nay, toâi gaëp laïi nhieàu coâ, tuy tuoåi ñaõ ñi vaøo tuoåi cuoái Thu sang Ñoâng, maø neùt hoa vaãn coøn maën maø ñaùo ñeå; duø sang Myõ, sang UÙc, sang Phaùp hay Canada, caùc coâ vaãn laø göông saùng veà ñöùc haïnh cho lôùp ngöôøi ngang tuoåi, hay nhoû tuoåi hôn. Baøn chung, thì caùc baø caùc coâ sang Taây, gaàn nhö chòu moät cuoäc ñoåi ñôøi. Hoài ôû VN chæ aên chôi, coi con, troâng nhaø, sao cho côm laønh canh ngoït. Baây giôø phaûi ñi laøm, maø laøm vieäc trong moät hoaøn caûnh bôõ ngôõ veà ngheà nghieäp, khoù khaên veà ngoân ngöõ, phieàn taïp veà ñoái xöû vôùi chuû, vôùi ñoàng nghieäp. Ñoùi thì ñaàu goái phaûi boø, hoï can ñaûm vöôït qua ñöôïc heát, ñoù laø moät ñieàu ñaùng ghi vaøo soå vaøng. Theá nhöng vieäc daïy con, teà gia noäi trôï khoâng khieám khuyeát boån phaän. OÂi thöïc ñaùng khen, ñaùng troïng. Ngaøy tröôùc, hình nhö thi só Hoà- Zeánh coù caâu ca tuïng caùc baø, caùc coâ, nay ñem aùp duïng vaãn coøn ñuùng. Thô raèng: Toâi muoán naïm vaøng chöõ khoå cöïc, Cho ñôøi coâ gaùi Vieät theâm töôi. 9
10. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ Baøn tay coù ngoùn daøi, ngoùn ngaén Ñaáy laø noùi veà caùc baø caùc coâ sang Taây ngoan hôn. Nhöng baøn tay coù ngoùn daøi ngoùn ngaén. Thôøi Traàn coù Höng- Ñaïo vöông thì cuõng phaûi coù Traàn Ích- Taéc. Hoài ñaàu theá kyû coù coâ Giang, coâ Baéc thì cuõng coù coâ Tö- Hoàng. Moät soá baø, coâ sang Taây, khoâng quen, khoâng bieát giôùi ñaàm thöôïng löu, giôùi ñaàm coù giaùo duïc, chæ quen vôùi loaïi ñaàm rau muoáng, ñaàm caáy sen, ñaàm buøn laày nöôùc ñoïng, töôûng raèng taát caû ñaøn baø Phaùp ñeàu theá, beøn ñi moät ñöôøng vôõ loøng hoïc laáy nhöõng ngheà nghieäp hay. Nhöõng loaïi ñaàm naøy soáng cöïc kyø phoùng ñaõng, caùc coâ beøn ñi moät ñöôøng phoùng ñaõng hôn! Nöôùc Taây laø nöôùc ga- laêng, duø nhan saéc baø nhö Chung Voâ- Dieäm, keùm Thò- Nôû, duø tuoåi baø ñi vaøo nguõ tuaãn, luïc tuaàn, maáy oâng Taây cuõng khen ñeïp. Caùc baø cho laø thöïc, beøn ñi moät ñöôøng nhaûy tôùn leân nhö con choi choi; töôûng ñaâu mình thaønh Taây- Thi, Haèng- Nga heát raùo. Töôûng raèng oâng giaùm ñoác naøy, oâng toång giaùm ñoác noï ñem voõng ñaøo ñoùn veà, ñoäi leân ñaàu, ñeå moãi ngaøy baø ñi nguû vôùi hai, ba oâng boà khaùc nhau. Laïi cuõng coù nhöõng baø cong côùn : ha ha, ñaøn baø sang Taây coù giaù, ta caàn phaûi aên gaø Taây cho bieát muøi. Theá roài, toái toái boû con cho choàng coi, baø ñi nhaûy ñaàm. Nhaûy xong, nhaûy duø luoân, coù khi nhaûy duø moät luùc vôùi hai ba ngöôøi, saùng meät löû ngöôøi ra roài môùi veà, choàng coù hoûi ñi ñaâu thì ñoøi ly dò. Sau khi ly dò, nhöõng anh khen ñeïp, khen xinh, theà soáng, theà cheát ñaâu chaïy maát. Baáy giôø môùi hoái loãi, môùi haän ñôøi thì ñaõ muoän roài. Keát cuïc, neáu coù chuùt lieâm sæ thì nhaûy laàu hoaëc mua thuoác nguû uoáng. Coøn maët daày thì tieáp tuïc phieâu löu trong caùi haän ñôøi. Sau bieán coá 1975, nhöõng ngöôøi di taûn sang My,õ sang UÙc, cöù traêm oâng môùi coù möôøi baø. Thaønh ra döông thònh, aâm suy. Laïi nöõa caùc moät soá caùc baø muoán ñoåi moùn aên, thích gaø Myõ, gaø UÙc. Bôûi gaø Myõ- UÙc to con, beà theá, aên môùi thaáy ñaõ. Coøn gaø vaøng thì nhoû con, laïi quen quaù roài, aên rieát thaáy ngaùn. Nhieàu baø boû choàng, coøn laøm nhuïc choàng baèng caùch ñem boà Myõ, boà UÙc ñi khôi khôi tröôùc maét baø con, hay ñem veà nhaø. Bôûi vaäy caùc oâng môùi mua choù löûa, cho baø aên keïo ñoàng, môøi baø tieâu dao mieàn cöïc laïc (Hay veà nöôùc chuùa). Beân Taây naïn caùc baø caùc coâ ñoäng côõn, bieán thaønh heo, thaønh khæ ñoät ñôõ hôn, bôûi ña soá ngöôøi Vieät ñeán Phaùp baèng boeing, chöù khoâng phaûi cheøo ghe, choáng xuoàng, neân töông ñoái caùc baø caùc coâ cuøng caùc oâng caùc caäu thaêng baèng. Laïi nöõa nöôùc Phaùp laø nöôùc vaên hoïc, troïng nhöõng gì thanh cao, troïng nhöõng gì laø tình nghóa. Ngöôøi Vieät ôû Phaùp neáu khoâng giöõ ñöôïc ñaïo lyù coå truyeàn VN thì cuõng aûnh höôûng vaên hoùa Phaùp, neân caùc baø caùc coâ ít noåi loaïn hôn. Thôøi gian 1985- 1989 nöôùc Phaùp gaàn nhö ngöøng nhaän ngöôøi tî naïn, neân thieáu caùc coâ cung öùng cho nhu caàu cho nhöng oâng chaúng may giöõa ñöôøng ñöùt gaùnh. Coâ naøo coøn soùt laïi chöa choàng, duø choáng eà, cuõng cong côùn leân roài treo cao giaù ngoïc. Coù coâ baét boà moät luùc naêm, saùu caäu. Thöù hai thöû caäu X, thöù ba neám caäu Y, thöù tö ngöûi caäu Z, sang thöù naêm hít Taây, thöù saùu thoåi Bæ, thöù baåy oâm Ñöùc, chuû nhaät ñeo Reäp. Thôøi gian naøy laø thôøi gian ñen toái nhaát cuûa caùc caäu ñi kieám vôï Vieät. Bôûi vaäy ñaõ coù oâng baùc só, chæ vì muoán ta veà ta taém ao ta, maø tuïc huyeàn vôùi moät coâ quaù löùa. Laáy choàng ñöôïc maáy thaùng, coâ ñi moät ñöôøng toáng coå ñaøn con choàng ra khoûi nhaø giöõa muøa Ñoâng tuyeát phuû. Moät oâng baùc só khaùc, cuõng tuïc huyeàn vôùi coâ vöøa luøn vöøa thoái mieäng, laïi vöøa ngu doát, coâ khoâng ñuoåi con choàng, nhöng coâ caân naõo, laøm con choàng khoå quaù, nhaûy laàu töï töû. Ñaây laø vaøi maåu chuyeän raát thoâng thöôøng, khoâng thieáu treân ñaát Phaùp. 10
11. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Hoaëc coù ngöôøi hoûi: Caùc coâ Vieät nhö vaäy sao khoâng laáy ñaàm? Ñaàm raát thích trai Vieät. Ai cuõng noùi gaø cuûa trai Vieät tuy nhoû con, keùm beà theá, nhöng deûo dai, laïi daøi, ñaàm thöû moät laàn laø ñeo dính khoâng buoâng. Ñaàm vöøa ñeïp hôn, hoïc gioûi hôn, thaùo vaùt hôn, laïi quen vôùi ñôøi soáng Taây- phöông hôn thì giuùp ñôõ choàng ñaéc löïc hôn? Nhöng, nhöõng oâng, nhöõng caäu nghó xa, höôùng veà daân toäc, neân duø caùc coâ Vieät caø chôùn vaãn phaûi coá ñaám aên xoâi. Caùc coâ xuoáng giaù theâ thaûm Sang thôøi ñieåm 1989, coù phong traøo môû roäng cöûa cho ngöôøi Vieät veà queâ. Thoáng keâ cho bieát, soá lieàn baø VN trong nöôùc nhieàu hôn lieàn oâng nhöõng saùu trieäu. Caùc caäu, caùc oâng thi nhau veà VN cöôùi vôï. Caùc caäu, caùc oâng boãng coù giaù, caùc coâ xuoáng giaù theâ thaûm. Xin keå moät chuyeän thöïc traêm phaàn traêm. Baáy giôø laø naêm 1986, coâ X. hai möôi laêm tuoåi, ñoã tuù taøi, laøm ngheà coâ kyù ñieäu, nhan saéc töông ñoái coi ñöôïc. Coâ coù moät caäu baùc só, moät caäu döôïc só, moät caäu kyõ sö, theâm daêm baåy caäu laèng nhaèng nöõa theo ñuoåi. Coâ cong côùn leân, cheâ: caäu baùc só luøn quaù. Caäu döôïc só chöa coù döôïc phoøng. Caäu kyõ sö coù meï khoù tính. Tuy vaäy coâ cuõng oõng eïo tieáp caùc caäu. Sang naêm 1989 caäu baùc só veà VN cöôùi sang moät coâ döôïc só ñeïp oùng möôït, ngoan ngoaõn. Naêm 1990 caäu döôïc só veà VN cöôùi coâ giaùo sö nöõ coâng gia chaùnh töôi nhö hoa. Caäu kyõ sö veà cöôùi coâ baùc só. Coâ X. hoaûng quaù, quay ñi quay laïi chæ coøn moät caäu chuyeân vieân söûa TV, coâ luoân ñieän thoaïi cho caäu. Nhöng caäu ôõm ôø, ñi chôi thì ñi, cho caäu xaøi khoâng thì caäu OK, coøn cöôùi thì xin khoan. Cuoái naêm caäu veà VN cöôùi moät coâ aù haäu sang. Cho ñeán naêm 1993, coâ ñaõ ba möôi ba, maø chaúng ma naøo röôùc. Cuoái cuøng coøn moät caäu söûa xe hôi, maø coâ haét huûi khoán khoå. Coâ goïi caäu tôùi chôi roài ñoøi cöôùi. Coâ thaùch: môøi 200 ngöôøi aên. Caäu laáy maùy tính ra tính: 200 ngöôøi, moãi ngöôøi 200 quan, phí toån 400 ngaøn (80.000 ñoâ Myõ). Tieàn may quaàn aùo cöôùi, nöõ trang, laët vaët 20 ngaøn nöõa (5000 ñoâ)! Caäu laéc ñaàu cheâ ñaét quùa. Caäu noùi: laáy maùy bay veà VN coù 5 nghìn quan thoâi (1.000 ñoâ), ñaùm cöôùi môøi naêm traêm ngöôøi cuõng chæ toán ñoä 5 ngaøn nöõa laø cuøng. Caäu laéc ñaàu quaày quaäy, roài laën luoân. Coâ noåi caùu: tuïi con trai Vieät caø chôùn quaù, ta ñi laáy Taây cho boõ gheùt. Nhöng kieám Taây khoâng ra, coâ bò khuûng hoaûng thaàn kinh. Töø naêm 1991 ñeán giôø laïi coù phong traøo caùc coâ con nhaø khaù giaû trong nöôùc, caùc tieåu thö ñoû, möôïn côù du lòch Phaùp roài kieám choàng. Cuõng coù coâ noäp ñôn xin du hoïc, nhöng thöïc söï xem coù caäu naøo, oâng naøo ñaét cho con lôïn loøng eá haåm eá hiu khoâng? Hoài ñaàu, phaân nöûa caùc coâ thaønh coâng. Sang ñaàu naêm 1992 trôû veà ñaây, soá caùc caäu coù maùu maët ñoäc thaân bò caùc coâ chaøi heát, caùc coâ heát keùn choïn nöõa, thoâi thì ñaõ sang Taây, vôù caäu naøo cuõng haåu lôù. Mieãn sao ñöôïc ôû laïi laø toát roài, coøn hôn veà VN laáy boïn traâu xanh, boø vaøng, vöøa ñoùi, vöøa raùch. Ñaàu naêm 1993, caùc coâ ñoåi chieán dòch, kieám nhöõng laõo oâng, nhöõng oâng khaù giaû, roài a- la- soâ nhaûy vaøo, cho oâng thöôûng thöùc huõ maém ruoác baø giaùo Thaûo. Coù nhieàu oâng khoaùi quaù, lieäng baø vôï giaø khoù chòu, chuïp caùc coâ. Nhöng cuõng coù oâng khoân toå meï, caùc coâ cho, oâng thöû roài laën luoân. Thôøi gian qua thöïc mau, visa heát haïn, tuùng quaù duø khoâng bieát tieáng Taây, caùc coâ cuõng chaïy theo maáy oâng Taây giaø goùa vôï, vôï boû. Tin naøy ñoàn ra, caùc baø coù choàng hoaûng hoát, voäi vaøng co bôùt löôõi laïi, lo chænh ñoán cho saïch nhaø ngoït canh, baèng khoâng thì lôõ choàng bò ñoäi quaân caùc coâ treû môùi sang baét maát. Maø baây giôø baø ñaõ ñi vaøo caùi tuoåi muøa Ñoâng, da nhaên, goái moûi, tieáng noùi reø reø, vaø caùi ngaøn vaøng khoâ nhö caù möïc. Treân cô theå thì choã ñaùng leõ phaûi loõm vaøo thì noù laïi 11
12. Phuï-luïc: Vaên-minh Ñoâng-AÙ loài ra, choã ñaùng leõ phaûi loài ra thì noù laïi loõm vaøo thì duø baø coù ñi tìm choù berger noù cuõng cheâ. Baáy giôø chæ coù nöôùc choång moâng maø gaøo. Vaø caùc baø ôû Myõ Maáy ñöùa chaùu gaùi ñi moät ñöôøng thaéc maéc: - Chuù vöøa ñi moät voøng nöôùc Myõ, chuù coù nhaän xeùt gì veà caùc baø, caùc coâ Vieät ôû xöù côø hoa naøy? Toâi ñaùp khoâng suy nghó: - Chuù chæ môùi thaêm California, Texas, Kentucky, Tennessy, Virginia, Philadelphia, New York, Louisana, Arkansas, Indiana nhö vaäy nhaän xeùt cuûa chuù coù theå ñuùng hai chuïc phaàn traêm maø thoâi. Thöù nhaát, phuï nöõ beân naøy raát gioûi tieáng Vieät, noùi gioûi, vieát gioûi, ñoïc gioûi vaø noùi raát ngoït. Baèng chöùng laø tieåu thuyeát cuûa chuù laø thöù tieåu thuyeát ñaày nhöõng danh töï Haùn- Vieät, ñieån coá, theá maø ñi ñaâu chuù cuõng gaëp nhöõng nöõ ñoäc giaû; hoï pheâ bình raát chính xaùc. Veà caùi ngoït ngaøo thì haïng nhaát laø caùc baø caùc coâ trong thöông tröôøng, ngay caû trong caùc cô sôû maø chuû nhaân laø Myõ nhö ngaân haøng, ñaïi hoïc, beänh vieän. Hai laø, caùc baø , caùc coâ thu thaùi cuûa ngöôøi Myõ ñöôïc loái phaùt bieåu yù kieán thaúng thaén, khoâng e deø, khoâng vong vo, khoâng eïo eïo nhö hoài ôû VN. Chuù thích caùi öu ñieåm naøy nhaát. Ba laø caùc baø sang ñaây ñeàu ñoåi soá Töû- vi, taát caû thaønh tuoåi Söûu heát. - Tuoåi Söûu ?!?!?! - Caùc baø, caùc coâ laøm vieäc gheâ quaù, hôn caû traâu nöõa, theá maø vaãn chaêm soùc con caùi, lo côm nöôùc, saïch nhaø ngoït canh nhö thöôøng. Chuù xin nghieâng mình, chaép tay baùi phuïc. Trong ñoù coù meï chaùu. Oâng anh toâi phaùt caùu: - Chuù maøy khen caùc coâ beân Myõ quaù nhö vaäy, sao khoâng xaùch coå veà moät coâ? - Em khoâng bao giôø daùm xaùch, maø chæ daùm khuaát thaân caàu xin. Anh nhôù mình hoïc Kinh- Thi khoâng? « Yeåu ñieäu thuïc nöõ, quaân töû haûo caàu ». Chöù laøm gì coù « Yeåu ñieäu thuïc nöõ, quaân töû xaùch coå ?». Nhöng nhöng khoâng ai öng sang caùi xöù Taây tuyeát laïnh, trôøi toái aâm u caû, thaønh ra « Caàu maø khoâng ñöôïc, ñeâm naèm traèn troïc, loøng buoàn man maùc, dôû mình thoån thöùc ».(6) Oâng anh toâi töùc quaù, oâng chöûi ñoång vôùi baø chi daâu, nhöng ñeå cho toâi nghe: - Hoài nhoû noù hoïc nhö roàng cuoán nöôùc, ñöôïc cuï cöng, noù veânh maët leân. Baây giôø noù thaønh Taây roài, noù laïi duøng caùi voán ga- laêng ñeå nònh caùc baø, caùc coââ. Ñaùm con gaùi cuøng nhao nhao leân: - Chuù coù lyù hôn boá! Nhö chuù noùi, thì ngaøy nay cuï Khoång, cuï Maïnh vaãn coøn hôïp thôøi, vaên minh Ñoâng-AÙ chöa bò thu saïch. Boïn con phaûi ñi mua boä Luaän- ngöõ, Maïnh- töû veà hoïc môùi ñöôïc. Keå töø ñoù, moãi cuoái tuaàn, trong caên nhaø ôû ngoaïi oâ thaønh phoá Houston, coù moät oâng giaø boû heát hoïp baïn beø ñeå chöûi ñôøi; laïi cuõng coùù saùu ñöùa treû tuoåi töø 23 ñeán 40 boû heát karaoke, disco, boû phoøng traø hoïp nhau nghe oâng giaø giaûng Nho. Oâng giaø ñoù laø oâng anh hoï toâi, vaø saùu ñöùa treû ñoù laø saùu ñöùa chaùu toâi. Boá thì kieân nhaãn daïy, con thì haêm hôû hoïc, bôûi chuùng ñaõ khaùm phaù ra caùi kho taøng tö töôûng Ñoâng phöông ôû trong boá noù. Chuùng hoïc raát mau, chuùng khoâng coâng kích boá chuùng khi oâng xoå Nho, roài chuùng cuõng xoå Nho; ngöôïc laïi oâng cuõng khoâng than vaên minh Ñoâng- aù trôøi thu saïch, moãi khi ñi ñaâu veà, theá naøo oâng cuõng taït qua haøng hoa mua moät boâng hoàng veà taëng baø. 12
13. Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ Trong thôøi gian ôû traïi heø Veà- nguoàn, toâi gaëp coâ beù Hoaøng- Lan. Tuy ñaõ toát nghieäp ñaiï hoïc Hoa- kyø, nhöng Lan laïi ñang veà nguoàn, ñang hoïc chöõ Haùn, ñang thaâm cöùu nhöõng neùt ñeïp cuûa vaên minh Ñoâng- aù; haàu nhö nhöõng baïn treû trong traïi naøy ñeàu coù nhöõng öôùc muoán nhö Hoaøng- Lan. Noùi toùm laïi, baây giôø laø thôøi ñieåm 1996, caùi goïi laø choàng chuùa vôï toâi trôû thaønh huû laäu, nhöng xuaát giaù vaãn phaûi toøng phu, caùc baø caùc coâ cuõng neân nhìn vaøo söï thöïc maø giöõ laáy neáp cuûa ngöôi Vieät tröôùc laø tình, sau laø nghóa maø aên ôû vôùi nhau, cho ñuùng vôùi chöõ baïn ñôøi. Xin caùc oâng ôû Taây, ôû Myõ cöù giöõ laáy caùi baøi hoïc ga- laêng. Hoài môùi laáy nhau laø tình, baây giôø thì laø nghóa. Ta laáy nghóa maø ôû vôùi nhau. Trong vaên chöông Anh- ngöõ cuûa nöõ hoaøng Elizabeth, trong ngoân ngöõ Phaùp cuûa toång thoáng Jacques Chirac döôøng nhö khoâng coù töø ngöõ nghóa. Ta neân trôû veà vôùi toå tieân ta ñeå aên ôû vôùi nhau cho coù nghóa. Mong vaäy thay. Thaùng 9- 1996 Yeân- töû cö- só TRAÀN ÑAÏI- SYÕ Chuù giaûi (1) Gaulois laø moät toäc vaên minh ôû chaâu AÂu, goác cuûa daân Phaùp. (2) Con ñöôøng noái ñeâ Yeân- phuï vôùi Haø- noäi, chaïy giöõa hoà Taây vôùi hoà Truùc- baïch. (3) Moät trong Töù- thö: Ñaïi- hoïc, Trung- dung, Luaän- ngöõ, Maïnh- töû, laø saùch caên baûn cuûa Nho gia. (5) Tröôùc gioù hiu hiu soùng laên taên, “hoa” sinh saéc. Treân maët nöôùc, “con trai” theø löôõi ra. 6. Löôïc dòch ñoaïn ñaàu cuûa baøi Quan- thö, phaàn Quoác- phong, Chu Nam : Quan quan thö cöu, Taïi haø chi chaâu. Yeåu ñieäu thuïc nö,õ Quaân töû haûo caàu. Caàu chi baát ñaéc, Nguï mî tö phuïc, Du tai du tai, Trieån chuyeån phaûn traéc. 13