Module Giáo dục thường xuyên 5: Giáo dục thường xuyên và phát triển cộng đồng - Thái Thị Xuân Bảo

Nội dung text: Module Giáo dục thường xuyên 5: Giáo dục thường xuyên và phát triển cộng đồng - Thái Thị Xuân Bảo

1. THÁI THỊ XUÂN ĐO Modul GDTX 5 GI¸O DôC TH¦êNG XUY£N Vµ PH¸T TRIÓN CéNG §åNG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 9
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Giáo dc thng xuyên (GDTX) là mt trong hai b phn cu thành ngày càng quan trng ca h thng giáo dc quc dân. Khác vi giáo dc ph thông và giáo dc chính quy, GDTX là b phn giáo dc mang tính xã hi cao, là b phn giáo dc nhy cm hn, gn bó vi xã hi, vi cng ng hn. GDTX ch có th tn ti và phát trin nu nh nó bit tìm nha sng t cng ng, bit da vào cng ng, xut phát t nhu cu cng ng và phc v tng cng ng; ngc li cng ng phi có trách nhim tham gia, óng góp, cùng làm GDTX. Thc t phát trin GDTX t bình dân hc v (BDHV), b túc vn hoá (BTVH) cho n nay ã cho thy phong trào BDHV/BTVH/GDTX có nhng lúc thng, lúc trm, có nhng lúc thành công nhng cng có lúc b e do xoá b. BDHV/BTVH/GDTX thành công khi nó gn cht và áp ng nhim v chính tr xã hi, c toàn xã hi, cng ng chm lo, c các cp lãnh o a phng quan tâm nh trong các chin dch xoá mù ch (XMC) và BDHV sau Cách mng tháng Tám, sau hoà bình lp li 1954 min Bc và sau gii phóng min Nam, thng nht hoàn toàn t nc nm 1975. Ngc li, BDHV/BTVH/GDTX mt giai on nào ó hay mt ni, mt a phng nào ó b lâm vào khng khong, có nguy c b tan rã khi nó cng nhc, không áp ng nhu cu ngi hc, xa ri cng ng, không phc v các yêu cu phát trin kinh t, vn hoá, xã hi ca t nc, ca tng a phng, tng cng ng, khi nó không c cng ng và các cp lãnh o a phng ng h. có th tn ti và phát trin trong thi gian ti, các chng trình, ni dung hot ng ca GDTX cn phi a dng, linh hot và mm do, cn phi xut phát t các nhu cu và vn ca cng ng, cn phi gn cht và phc v cng ng. Giáo viên tham gia GDTX không ch cn phi nm chc chuyên môn, nghip v s phm GDTX, mà còn phi am hiu v cng ng ni dung hot ng và ging dy GDTX áp ng các vn , nhu cu ca cng ng và thit thc, hp dn i vi ngi hc. Vì vy Module này rt cn thit i vi mi giáo viên tham gia GDTX. Module cp ti ba ni dung ch yu sau: — Mt s khái nim có liên quan: “Cng ng” và “Phát trin cng ng”, “Phát trin bn vng” và “Cng ng phát trin bn vng”. — Mi quan h gia GDTX và phát trin cng ng. — Cách tìm hiu và xác nh các nhu cu và vn ca cng ng. 10 | MODULE GDTX 5
3. B. MỤC TIÊU I. MỤC TIÊU CHUNG Module này s giúp giáo viên GDTX hiu c mt s khái nim có liên quan nh “Cng ng”, “Phát trin cng ng”; “Phát trin cng ng bn vng” và vai trò ca GDTX i vi phát trin cng ng, giúp ngi hc ý thc c s cn thit phi quan tâm, tìm hiu các nhu cu và vn ca cng ng GDTX có th gn cht và góp phn phát trin cng ng mt cách hiu qu nht. II. MỤC TIÊU CỤ THỂ Sau khi hc xong Module này, giáo viên GDTX có th: 1. Về kiến thức — Trình bày c khái nim “Cng ng”, “Phát trin cng ng” và “Cng ng phát trin bn vng”. — Phân tích c mi quan h tác ng qua li gia GDTX và phát trin cng ng. — Trình bày c vai trò và trách nhim ca Trung tâm GDTX, Trung tâm hc tp cng ng i vi phát trin cng ng. 2. Về kĩ năng Bit vn dng mt s phng pháp iu tra, kho sát xác nh các nhu cu và vn ca cng ng. 3. Về thái độ Ý thc c vai trò và nhim v ca giáo viên trong vic làm cho GDTX thit thc, áp ng các vn và nhu cu ca cng ng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 11
4. C. NỘI DUNG Nội dung 1 MỘT SỐ KHÁI NIỆM CÓ LIÊN QUAN: “CỘNG ĐỒNG” VÀ “PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG”, “PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG” VÀ “CỘNG ĐỒNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG”. Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm “cộng đồng”, “phát triển cộng đồng” 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c ni hàm ca các khái nim nh “Cng ng” và “Phát trin cng ng”. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN * “Cng ng” Theo Bách khoa toàn th m Wikipedia: “Cng ng” là mt nhóm xã hi ca các c th sng chung trong cùng mt môi trng, thng là có cùng các mi quan tâm chung. Trong cng ng ngi, ó là k hoch, nim tin, các mi u tiên, nhu cu, nguy c và mt s iu kin khác có th có và cùng nh hng n c trng và s thng nht ca các thành viên trong cng ng. Cng ng là toàn th nhng ngi cùng sng có nhng c im ging nhau, gn bó thành mt khi trong sinh hot xã hi. Theo nh ngha này, ngi ta phân ra các loi cng ng: cng ng ngôn ng, cng ng tc ngi, cng ng dân c “Cng ng” trong Module này c s dng vi ngha là “Cng ng dân c”. Vy cng ng dân c là gì? Cng ng dân c là tp hp nhng cá nhân c gn kt bi nhiu mi quan h v chính tr, kinh t, vn hoá, xã hi, quc phòng, an ninh, dân s, môi trng trong mt a gii nht nh nhm duy trì s tn ti và phát trin ca tng thành viên và ca c cng ng. Nhiu cá nhân hp thành cng ng. Các cng ng tn ti bên nhau, hoc trong nhau to thành cng ng ln hn nh cng ng xóm p, cng ng làng xã, khu ph, cng ng a phng, cng ng quc gia, cng ng khu vc, cng ng quc t. Theo a bàn, ngi ta còn chia ra “Cng ng nông thôn” và “Cng ng thành th”. 12 | MODULE GDTX 5
5. “Cng ng nông thôn” là cng ng dân c sng khu vc nông thôn. ây là loi cng ng tng i n gin và thun tuý nht v mt xã hi. Hot ng kinh t ch yu ca cng ng này là sn xut nông nghip. “Cng ng thành th” là cng ng dân c sng ô th. ây là loi cng ng không thun nht v mt xã hi. Hot ng kinh t ch yu da vào sn xut công nghip và thng mi, dch v. * “Phát trin cng ng” Phát trin cng ng là quá trình tng trng kinh t cng ng cùng vi tin b cng ng theo hng hoàn thin các giá tr chân, thin, m. Nói mt cách khác, phát trin cng ng là làm cho cng ng thay i theo chiu hng tt p, cht lng cuc sng ca mi thành viên và toàn th cng ng ngày càng c ci thin c v vt cht và tinh thn, t chc qun lí cng ng ngày càng hoàn thin theo hng tin b 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu hi 1: Chúng ta thng hay nghe hoc nói v cng ng ngôn ng, cng ng ngi Vit, cng ng Pháp ng, cng ng tc ngi, cng ng dân c, cng ng nông thôn, cng ng ô th v.v Vy theo cách hiu ca bn, th nào là “Cng ng”? Câu hi 2: Cng ng dân c Vit Nam có c im gì? (Tham kho ph lc 1) Liên h thc t hiu rõ hn c im ca cng ng dân c a phng mình. Câu hi 3: Bn hiu th nào là “Phát trin cng ng”? Mt cng ng nh th nào c coi là cng ng phát trin hay cng ng kém hoc không phát trin? Hãy nêu ví d hoc liên h thc t a phng. 4. CHIA SẺ CÂU TRẢ LỜI VỚI ĐỒNG NGHIỆP TRONG TRUNG TÂM HOẶC TỔ CHUYÊN MÔN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 13
6. Hoạt động 2: Nghiên cứu tìm hiểu “Phát triển bền vững” và “Cộng đồng phát triển bền vững”, phát hiện những vấn đề đặt ra đối với phát triển bền vững của cộng đồng và đề xuất những công việc cần phải làm 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th: — Nêu lên c ba yu t quan trng to nên s phát trin bn vng ca mt cng ng, quc gia (kinh t, vn hoá — xã hi và môi trng). — Phân bit c “Cng ng phát trin bn vng” và “Cng ng phát trin không bn vng”. — Nêu lên c các vn t ra i vi s phát trin bn vng hin nay ca quc gia nói chung và ca a phng mình nói riêng. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN * “Phát trin bn vng” Không phi s phát trin nào cng bn vng. “Phát trin bn vng” là s phát trin cân i, hài hoà gia phát trin kinh t, phát trin vn hoá — xã hi và bo v môi trng. Nhiu nc ã và ang phi tr giá cho s phát trin kinh t thun tuý mà không chú ý ti các vn vn hoá - xã hi, c bit vn bo v môi trng. Ô nhim môi trng, bin i khí hu do ý thc và hot ng ca con ngi ã và ang gây nhiu hu qu nng n v ngi và ca, nh hng ti s phát trin bn vng ca các cng ng, quc gia. Ngoài ra khi nói ti phát trin bn vng ngi ta còn chú ý ti mi quan h gia hin ti và tng lai. “Phát trin bn vng” là phát trin áp ng nhu cu hin ti, nhng không gây phng hi n iu kin sinh tn và phát trin ca th h tng lai. V ý này, nguyên Th tng Võ Vn Kit ã tng nói: “Không phi chúng ta tha hng trái t này, t nc này ca các v tin bi, mà chúng ta ang mn trc ca các th h mai sau”. * “Cng ng phát trin bn vng” Mt cng ng không th phát trin bn vng nu ch phát trin kinh t mà không quan tâm ti các vn vn hoá - xã hi, nu còn nhiu dch bnh, nhiu t nn xã hi, còn nhiu ngi nghèo, nhiu tr em và ngi ln tht hc, nu còn mt dân ch, còn nhiu bo lc gia ình và bt bình ng gii. Mt cng ng cng không th phát trin bn vng nu tài nguyên b khai thác cn kit, môi trng b ô nhim, t ai b suy thoái 14 | MODULE GDTX 5
7. Mt cng ng c coi là phát trin bn vng nu có s cân i, hài hoà gia phát trin kinh t, phát trin vn hoá - xã hi và bo v môi trng. Mt cng ng phát trin bn vng không ch chú ý áp ng nhu cu hin ti, mà còn không gây phng hi n iu kin sinh tn và phát trin ca th h tng lai. Vì vy mt cng ng phát trin bn vng không ch quan tâm ti thu nhp bình quân u ngi (GDP) mà còn cn quan tâm ti Ch s phát trin con ngi (HDI), phn ánh tình trng bit ch, trình vn hoá ca ngi dân và ch s phát trin gii (GDI). Các quc gia hin nay ã khuyn cáo 5 iu cn tránh trong tng trng là: — Tng trng nhng không mt vic làm. — Tng trng nhng không mt dân ch. — Tng trng nhng không mt lng tâm. — Tng trng nhng không mt gc r. — Tng trng nhng không mt tng lai. Tng trng nhng không mt vic làm có ngha là tng trng kinh t nhng vn m bo cho mi ngi lao ng u có vic làm, không ngi lao ng tht nghip vì không trình áp ng s thay i nhanh chóng ca khoa hc k thut và công ngh sn xut. iu ó òi hi phi quan tâm n giáo dc nâng cao trình vn hoá và thng xuyên giáo dc nâng cao ngh nghip, cp nht kin thc ngi dân không b lc hu. Tng trng nhng không mt dân ch có ngha là quyn con ngi, quyn dân ch ca nhân dân vn c bo m. Có nh vy mi n nh c chính tr. Tng trng nhng không mt lng tâm có ngha là s tng trng kinh t phi i i vi duy trì o c, giá tr, truyn thng tt p ca xã hi nh lòng nhân ngha, nhân ái, lòng khoan dung lng, giúp ln nhau, “Lá lành ùm lá rách”. Có nh vy mi duy trì, n nh c trt t xã hi. Tng trng nhng không mt gc r có ngha là tng trng kinh t phi i ôi vi duy trì bn sc vn hoá dân tc, hoà nhp nhng không hoà tan. Có nh vy mi duy trì c nét vn hoá ca dân tc, ca quc gia. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 15
8. Cui cùng, tng trng nhng không mt tng lai có ngha là chúng ta phát trin còn cho c tng lai ch không phi ch cho ngày hôm nay, không ch bit trc mt mà bt chp hu qu lâu dài cho th h mai sau. Phát trin không c hu hoi, phá v môi trng. Mt cng ng mun phát trin bn vng thì phi quan tâm ti 5 ch “Dân” sau ây: — Dân sinh c ci thin. — Dân trí c m mang. — Dân s n nh. — Dân c trong lành. — Dân quyn c tôn trng. * Phát trin bn vng hin nay: Thc trng, nguyên nhân và gii pháp T khi tin hành công cuc i mi (1986), Vit Nam ã t c nhng thành qu to ln trong phát trin kinh t - xã hi và bo v môi trng. — Nn kinh t ã tng bc chuyn i t kinh t k hoch hoá tp trung sang kinh t th trng theo nh hng xã hi ch ngha. — V phát trin xã hi, Vit Nam ã t c nhiu thành tu quan trng nh u t ca nhà nc cho các lnh vc xã hi ngày càng tng, c bit cho xoá ói, gim nghèo, gii quyt vic làm, giáo dc - ào to, dy ngh, chm sóc sc kho nhân dân, phòng chng các t nn xã hi. Nhiu chng trình mc tiêu quc gia ã và ang c trin khai và t hiu qu xã hi cao (nh Chng trình xoá ói gim nghèo; Chng trình gii quyt vic làm; Chng trình dân s - k hoch hoá gia ình; Chng trình phòng chng HIV/AIDS; Chng trình thanh toán mt s bnh xã hi và bnh dch nguy him; Chng trình nc sch và v sinh môi trng nông thôn; Chng trình tiêm chng m rng; Chng trình xoá mù ch và ph cp giáo dc tiu hc; Chng trình phòng chng các t nn xã hi v.v ). — V bo v môi trng, Vit Nam ã có nhiu n lc nhm khc phc hu qu môi trng do chin tranh li, ã ban hành nhiu chính sách quan trng v qun lí, s dng tài nguyên thiên nhiên và bo v môi trng. Công tác giáo dc và truyn thông v môi trng ang c y mnh. Tuy nhiên, vn phát trin bn vng (PTBV) vn cha c quan tâm úng mc trong k hoch phát trin kinh t - xã hi ca t nc, ca các ngành, các a phng và vn còn mt s tn ti ch yu sau: 16 | MODULE GDTX 5
9. — V nhn thc: Quan im PTBV cha c th hin mt cách rõ rt và nht quán. Các chính sách KT-XH còn thiên v tng trng nhanh kinh t và n nh xã hi, mà cha quan tâm y , úng mc n tính bn vng khi khai thác, s dng tài nguyên thiên nhiên và bo v môi trng. C ch qun lí và giám sát s PTBV cha c thit lp rõ ràng và có hiu lc. — iu kin bo m PTBV còn hn ch, ch yu u t cho công trình mang li li ích trc mt, ít u t cho tái to các ngun tài nguyên thiên nhiên và bo v môi trng. — Sc ép dân s tip tc gia tng. Tình trng thiu vic làm ngày mt bc xúc. T l h nghèo vn còn cao. Cht lng ngun nhân lc còn thp (c cu ngành ngh, k nng trình ca lao ng k thut cha áp ng yêu cu ca th trng lao ng). Khong cách giàu nghèo và phân tng xã hi có xu hng gia tng nhanh chóng. Mô hình tiêu dùng ca dân c ang din bin theo truyn thng ca các quc gia phát trin, tiêu tn nhiu nguyên vt liu, nng lng và thi ra nhiu cht thi và cht c hi. Mt s t nn xã hi nh nghin hút, ma tuý, mi dâm, HIV/AIDS, tham nhng cha c ngn chn có hiu qu, gây tht thoát, tn kém ngun ca ci, to nguy c mt n nh xã hi và phá hoi s cân bng sinh thái. — Hin tng khai thác ba bãi và s dng lãng phí tài nguyên thiên nhiên, gây nên suy thoái môi trng và làm mt cân i các h sinh thái ang din ra ph bin. — Mt s c s sn xut, kinh doanh, dch v, bnh vin gây ô nhim nghiêm trng. — Quá trình ô th hoá tng lên nhanh chóng kéo theo s khai thác quá mc ngun nc ngm, ô nhim ngun nc mt, không khí và ng cht thi rn. c bit, các khu vc giàu a dng sinh hc, rng, môi trng bin và ven bin cha c chú ý bo v, ang b khai thác quá mc. — Tuy các hot ng bo v môi trng ã có nhng tin b áng k nhng mc ô nhim, s suy thoái và suy gim cht lng môi trng vn tip tc gia tng. * Nguyên nhân: PTBV ã c ng và Nhà nc quan tâm, tuy nhiên do nhiu nguyên nhân, s phát trin nc ta vn cha bn vng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 17
10. — Qun lí nhà nc v môi trng mi ch yu thc hin cp Trung ng, ngành, tnh; cha hoc có rt ít cp qun, huyn, cha có cp xã, phng, th trn. — Cha có c ch bt buc, cha có ch tài x pht nghiêm i vi các hành vi vi phm v.v — Nhiu ngi dân và các t chc, c s sn xut còn chy theo li ích kinh t trc mt mà cha nhìn thy hu qu v xã hi và môi trng, cha thy hu qu lâu dài cng nh hu qu i vi mi ngi xung quanh, ngay c i vi bn thân mình, gia ình mình. — Ngi dân nhìn chung cha có ý thc, cha có hiu bit v pháp lut, v các vn kinh t, vn hoá xã hi và môi trng. — v.v * Ch trng PTBV ca ng và Nhà nc: PTBV là ch trng ln ca ng và Nhà nc ta t u nm 1990 tr li ây và ã c th hin trong nhiu vn bn quan trng nh các Ngh quyt ca ng, trong “K hoch quc gia v môi trng và PTBV giai on 1991 - 2000”, trong Ch th 36/1998/CTTW ca B Chính tr v tng cng công tác bo v môi trng và trong các ngh quyt ca i hi ng v.v T nm 2000 n nay, PTBV li càng c nhn mnh nhiu trong các vn bn quan trng ca ng và Nhà nc: — Ngh quyt i hi X (2006) ã ra mc tiêu tng quát phát trin kinh t - xã hi n 2010 nh sau: “y nhanh tc tng trng kinh t, t c bc chuyn bin quan trng v nâng cao hiu qu tính bn vng ca s phát trin, sm a nc ta ra khi tình trng kém phát trin.” — Chin lc phát trin kinh t - xã hi giai on 2001 - 2010 ã a ra quan im phát trin là: “Phát trin nhanh, hiu qu và bn vng, tng trng kinh t i ôi vi thc hin tin b, công bng xã hi và bo v môi trng”; “Phát trin kinh t - xã hi gn cht vi bo v và ci thin môi trng, bo m s hài hoà gia môi trng nhân to vi môi trng t nhiên, gi gìn a dng sinh hc.” — nh hng Chin lc phát trin bn vng Vit Nam (còn gi là Chng trình Ngh s 21 ca Vit Nam) ban hành theo Quyt nh s 153/2004/Q-TTg ca Th tng Chính ph ngày 17/8/2004 ã a ra nhng nh hng ln làm c s pháp lí các B, ngành, a phng, các t chc, cá nhân có liên quan trin khai thc hin và phi hp hot 18 | MODULE GDTX 5
11. ng nhm bo m PTBV t nc trong th k XXI. Chng trình Ngh s 21 này ã phân tích thc trng PTBV sau 18 nm i mi (1986 - 2004) và ã ra mc tiêu, quan im, nguyên tc chính và hot ng u tiên phát trin bn vng Vit Nam nh sau: Mc tiêu tng quát ca PTBV là t c s y v vt cht, s giàu có v tinh thn và vn hoá, s bình ng ca các công dân và s ng thun ca x ã hi, s hài hoà gia con ngi và t nhiên; phát trin phi kt hp cht ch, hp lí và hài hoà c ba mt là phát trin kinh t, phát trin xã hi và bo v môi trng. Mc tiêu PTBV v kinh t là t c s tng trng n nh vi c cu kinh t hp lí, áp ng yêu cu nâng cao i sng ca nhân dân, tránh c s suy thoái hoc ình tr trong tng lai, tránh li gánh n ln cho các th h mai sau. Mc tiêu PTBV v xã hi là t c kt qu cao trong vic thc hin tin b và công bng xã hi; bo m ch dinh dng và cht lng chm sóc sc kho nhân dân ngày càng c nâng cao; mi ngi u có c hi c hc hành và có vic làm; gim tình trng ói nghèo và hn ch khong cách giàu nghèo gia các tng lp và các nhóm xã hi; gim các t nn xã hi; nâng cao mc công bng v quyn li và ngha v gia các thành viên và gia các th h trong xã hi; duy trì và phát huy c tính a dng và bn sc vn hoá dân tc; không ngng nâng cao trình vn minh v i sng vt cht và tinh thn. Mc tiêu ca PTBV v môi trng là khai thác hp lí, s dng tit kim và có hiu qu tài nguyên thiên nhiên; phòng nga, ngn chn, x lí và kim soát có hiu qu ô nhim môi trng; bo v tt môi trng sng; bo v các vn quc gia, khu bo tn thiên nhiên, khu d tr sinh quyn và bo tn s a dng sinh hc; khc phc suy thoái và ci thin cht lng môi trng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 19
12. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu hi 1: Theo bn, th nào là “Phát trin bn vng”? Ti sao yu t vn hoá - xã hi và c bit bo v môi trng có ý ngha quan trng i vi PTBV? Câu hi 2: Theo bn, xã nào trong ba xã di ây là “Cng ng phát trin bn vng”? Cng ng 1 : Ch lo phát trin kinh t làm giàu. Gia ình, xã hi không quan tâm n vic hc hành ca con em. Nhiu tr em b hc ph giúp gia ình hoc chi game T nn c bc, lô lan tràn. Cng ng 2 : Va lo phát trin kinh t, va quan tâm n các vn vn hoá - xã hi cng ng. Tuy nhiên rác thi sinh hot, phân gia súc, chai l thuc tr sâu ri vãi y ng làng ngõ xóm, ngoài ng rung. Cng ng 3 : Va phát trin kinh t, vn hoá xã hi, va rt quan tâm bo v môi trng (không tr em b hc, không t nn xã hi, không có t nn ánh mng v, có ch thu gom rác thi sinh hot và phân gia súc, ). Câu hi 3: Liên h thc t phát trin bn vng hin nay a phng mình v các mt: phát trin kinh t, vn hoá - xã hi và bo v môi trng phát hin nhng vn tn ti i vi PTBV ca a phng và xut c nhng công vic cn phi làm góp phn xây dng cng ng PTBV. Câu hi 4: Ch trng phát trin bn vng ca ng và Nhà nc ta hin nay là gì? Hãy tìm hiu, liên h vi ch trng phát trin bn vng a phng. 4. CHIA SẺ CÂU TRẢ LỜI VỚI ĐỒNG NGHIỆP 20 | MODULE GDTX 5
13. Nội dung 2 MỐI QUAN HỆ GIỮA GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG Hoạt động 1: Tìm hiểu vai trò của cộng đồng đối với phát triển GDTX 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th: — Phân tích c vai trò ca cng ng i vi GDTX. — Nêu lên c nhng ni dung, nhng vic mà cng ng có th tham gia, óng góp và “cùng làm” vi GDTX. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN GDTX và cng ng nói riêng có mi quan h cht ch và h tr ln nhau cùng phát trin. * Vai trò ca cng ng i vi GDTX Khác vi giáo dc chính quy, GDTX là mt b phn giáo dc mang tính xã hi cao, là b phn nhy cm, luôn gn cht vi xã hi, vi cng ng. GDTX ch có th tn ti và phát trin nu nh nó bit tìm ngun nha sng t chính cng ng, bit da vào cng ng. Vì vy, có th nói, s tham gia, óng góp ca cng ng, ca toàn xã hi là mt trong nhng yu t quan trng quyt nh s tn ti và phát trin bn vng ca GDTX. Trong gn 60 nm xây dng và phát trin giáo dc nói chung và phát trin BDHV/BTVH/GDTX và nay là giáo dc không chính quy (GDKCQ), ng, Nhà nc ta luôn coi sc mnh tng hp ca toàn dân, ca toàn xã hi là iu kin tiên quyt phát trin toàn din và có hiu qu s nghip giáo dc. Phong trào BDHV, XMC, BTVH ã t c nhng thành tu to ln, góp phn gim t l ngi mù ch t 95% (nm 1945) xung còn 6% (nm 2000) và nâng cao trình vn hoá cho nhân dân chính là nh sc mnh ca vic huy ng toàn dân tham gia. có th bo m “Ai cng c hc hành”, ngay t nhng ngày u sau Cách mng tháng Tám Ch tch H Chí Minh ã quan tâm ti vic tuyên truyn nâng cao nhn thc ca toàn dân, ca t chc ng, chính quyn, oàn th các cp v v trí, vai trò ca bình dân hc v, t ó ng viên toàn xã hi hng hái tham gia xoá nn tht hc. Bác ã kêu gi “Nhng ngi cha bit ch hãy gng sc mà hc cho bit c. V cha bit thì chng bo, em cha bit thì anh bo, cha m không bit thì con GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 21
14. bo, ngi n ngi làm không bit thì ch bo, ngi giàu có thì m lp t gia dy cho nhng ngi không bit ch làng xóm láng ging, các ch p, ch n in, ch hm m, nhà máy thì m lp cho nhng tá in, nhng ngi làm ca mình”. Xut phát t t tng này ca H Chí Minh, nhiu khu hiu ã c a ra nh "i hc bình dân hc v là yêu nc!”, "Dy hc bình dân hc v là yêu nc!”, “Giúp Bình dân hc v là yêu nc!”, “Chng mù ch cng nh chng ngoi xâm!”, “Gic dt dit, Vit Nam cng!”, “Mi gia ình là mt lp hc bình dân hc v!” hoc “Không mt ngi nào trong gia ình còn mù ch” v.v Các khu hiu c vit, dán tng nhà, mt ng, thân cây hoc c hô vang trong các bui phát thanh, trong các i ng diu hành, các bui rc uc bình dân vi hình mu quyn v, l mc, cây bút. Nhiu “Ban kch bình dân” ã c thành lp din kch, ci lng, hát v kháng chin, v BDHV. Có th nói, nh tuyên truyn mnh m và rm r nh vy, công cuc chng nn mù ch ã c toàn xã hi tham gia. Giáo viên tuyên th: “Còn tri còn nc còn non, còn ngi mù ch ta còn gng công”. Các c già chia nhau n gi hc thì gi con cháu, dân làng i hc. Nu ai bn vic gì (ví d bn con mn, bn bp núc v.v ) thì các c n giúp. Nhiu c còn i hc hoc i dy bình dân làm gng cho con cháu. Nhiu hc viên, giáo viên bình dân có khó khn c c xã hi quan tâm giúp . Theo li kêu gi ca Ch tch H Chí Minh, nhiu cá nhân, gia ình ã ng ra m lp BDHV dy ch cho ngi cha bit ch. Các t chc, oàn th ã góp sc cùng BDHV t chc vic xoá mù ch, nâng cao trình vn hoá cho hi viên ca mình. S tham gia, óng góp ca cng ng, ca toàn xã hi i vi GDTX có tm quan trng c bit bi GDTX là ngành hc rng ln, chm lo vic hc ca phn ln dân c, trong sut cuc i. Chng trình, ni dung ca GDTX a dng, linh hot nhm áp ng nhu cu hc tp a dng, luôn i thay ca ngi hc, ca cng ng. Ngi hc không ch có nhu cu hc ch, hc vn hoá, mà còn có nhu cu hc nhng kin thc, k nng cn cho sn xut, cn cho cuc sng, mà mt mình ngành Giáo dc không th áp ng. Tuy nhiên, GDTX có nhiu khó khn v tài liu hc, v kinh phí, v i ng GV, v c s vt cht, trang thit b dy hc S tham gia, óng góp ca cng ng, ca toàn xã hi s góp phn: — Tng thêm nhiu c hi hc tp cho mi ngi dân. — To thêm nhiu ngun lc cho GDTX. 22 | MODULE GDTX 5
15. — Góp phn a dng hoá các chng trình, ni dung ca GDTX, áp ng nhu cu hc tp a dng ca mi ngi dân, ca tng cng ng, áp ng nhu cu “cn gì hc ny” ca ngi dân c s. — Huy ng giáo viên, báo cáo viên, hng dn viên tình nguyn cho GDTX. — H tr c s vt cht, phng tin, tài liu dy và hc cho GDTX. — Làm cho GDTX gn vi các mc tiêu phát trin KT, VH, XH ca a phng. — Góp phn nâng cao cht lng, hiu qu ca GDTX. * Cng ng có th tham gia, óng góp gì cho GDTX? Cng ng có th tham gia óng góp cho GDTX di nhiu ni dung và hình thc khác nhau. Các lc lng có th tham gia GDTX rt a dng. Ni dung, hình thc mà các lc lng trong cng ng có th tham gia vào GDTX phong phú hn, a dng hn, mc cao hn, trc tip hn so vi tham gia giáo dc chính quy. Tu theo chc nng, nhim v và kh nng ca mình, các lc lng trong cng ng có th: — Tham gia to môi trng thun li cho GDTX. Tham gia khuyn khích, vn ng mi ngi hc thng xuyên, hc sut i, to mt phong trào hc tp rng rãi trong cng ng, tin ti xây dng “xã hi hc tp” c s. — óng góp nhân lc, vt lc, tài lc cho GDTX. i vi GDTX, iu quan trng là các lc lng xã hi cn và có th óng góp nhân công, c báo cáo viên, ging viên hoc hng dn viên trc tip tham gia ging dy. Các lc lng xã hi có th h tr xây dng hoc cho mn c s vt cht, lp/phòng hc, trang thit b dy hc, cung cp tài liu, sách v cho GDTX. iu ó có ý ngha quan trng hn c i vi GDTX. — Tham gia a dng hoá các hình thc hc cho nhân dân lao ng. Nhu cu và iu kin ca ngi hc GDTX rt a dng, khác nhau. Cn có nhiu ni dung, hình thc hc ngi hc có th la chn phù hp vi nhu cu và iu kin ca mi ngi. Nu không có s tham gia ca toàn xã hi, ca các lc lng trong cng ng thì mt mình ngành Giáo dc không th t chc c nhiu loi hình thc hc nh vy. — Cng ng không ch tham gia gián tip, mà còn tham gia trc tip vào quá trình GDTX. Các lc lng trong cng ng có th cùng làm GDTX di nhiu ni dung, hình thc. Mc tham gia có th phong phú hn, a dng, sâu và trc tip hn. C th, các lc lng trong cng ng có th: GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 23
16. + Cùng tham gia xây dng k hoch phát trin GDTX a phng trên c s nhu cu ca ngi hc, yêu cu ca phát trin kinh t - xã hi ca a phng, ng thi phù hp vi k hoch ca các ban, ngành, oàn th. iu quan trng là k hoch ó phi kh thi phù hp vi ngun lc, kh nng ca a phng. Mt k hoch y mà không kh thi thì không bng mt k hoch n gin mà có cht lng, hiu qu. + Tham gia trc tip vào xây dng chng trình, ni dung, biên son tài liu, áp ng nhu cu hc tp a dng ca mi ngi dân, ca tng cng ng, áp ng nhu cu “cn gì hc ny”. i vi giáo dc chính quy (GDCQ), các lc lng xã hi ch có th tham gia mt mc nht nh. Còn trong GDTX, h không ch dng li mc góp ý kin, không ch trc tip tham gia biên son mt s ni dung a phng hoá (phn mm), mà h có th trc tip biên son nhiu ni dung hc có liên quan n k thut sn xut, i sng gia ình, nhng vn v vn hoá, xã hi ca a phng, t nc, bi phn mm cho phép trong các chng trình GDTX là rt ln, t 30% trong các chng trình XMC, sau XMC cho n 100% trong các chng trình áp ng nhu cu ngi hc, trong khi ó, chng trình ph thông ch cho phép phn mm là 5%. + Tham gia t chc thc hin các hot ng GDTX c s. Các lc lng xã hi có th ch ng t chc các hot ng tuyên truyn, giáo dc ti ngi dân c s tu theo chc nng nhim v ca mình. Có th t chc các bui truyn thông, các bui nói chuyn, tp hun, dy ngh, các bui sinh hot câu lc b, các bui sinh hot nhóm, các bui thi v.v Ngha là các hot ng GDTX c s a dng hn rt nhiu ch không ch là các hot ng ngoi khoá, hng nghip, dy ngh nh ph thông. + Trc tip t chc, tham gia ging dy các chuyên , ni dung mà ngi hc cn và bn thân có hiu bit, có kinh nghim. Tr mt s chng trình ly bng cp, chng ch tng ng, nhìn chung ai cng có th làm GV tình nguyn ca GDTX. Ngi bit ch có th dy ngi cha bit ch, con bit ch có th dy cha m cha bit, anh ch em trong gia ình có th bo nhau, ngi có hiu bit dy ngi cha hiu bit v.v Trong GDCQ, không phi ai cng có th tham gia ging dy, không phi lc lng xã hi nào cng có th tham gia, không phi ni dung nào cng có th tham gia, mà ch tham gia mt s chuyên v ni dung a phng, hng dn ngoi khoá. Vic ging dy GDCQ ch yu do GV c ào to chuyên bit thc hin. Còn trong GDTX, GV có th không có trình vn hoá cao, không c ào to v chuyên môn và không 24 | MODULE GDTX 5
17. c ào to chuyên bit v s phm, nhng h có nhit tình, có hiu bit, có kinh nghim, có th ph bin, trao i chia s vi nhng ngi khác. Trong GDTX, ngi hc ng thi va là HV, va là GV. H có th có hiu bit, kinh nghim v lnh vc này, nhng li kém hiu bit v lnh vc khác. H có th là lãnh o a phng, các ban, ngành, oàn th; có th là GV, cán b, k s ng chc hoc ã ngh hu; có th là cán b ca các oàn th trong cng ng nh Hi Ph n, oàn Thanh niên, Hi ngi Cao tui, Hi Cu chin binh, Hi Khuyn hc, Hi Làm vn, Hi VAC, Hi nuôi ong H có th là già làng, trng bn/thôn, nhng ngi có kinh nghim trong sn xut, trong nuôi dy con cái, nhng ngh nhân trong cng ng. H cng có th là i din ca các lc lng tôn giáo nh cha c/linh mc, nhà s v.v có th tham gia dy XMC hay chuyên nào ó cho dân. Ngha là bt c ngi nào có tâm huyt, nhit tình, có hiu bit, kinh nghim v mt lnh vc nào ó u có th tham gia vào GDTX. + Trc tip qun lí, iu hành, ch o và kim tra, ánh giá các hot ng GDTX c s. Tuy nhiên, vic huy ng s tham gia, làm ch ca cng ng i vi giáo dc nói chung và GDTX nói riêng còn gp không ít khó khn, cn tr. ó là: — Thói quen bao cp, li vào Nhà nc ca a phng. — Thói quen áp t, ôm m ca các nhà giáo dc. — Xu th Nhà nc hoá, chính quy hoá. — Cht lng, hiu qu, tác dng ca GDTX i vi phát trin kinh t, vn hoá, xã hi ca a phng còn hn ch. — Vic phân cp qun lí cha rõ. — Cha có mt c ch phù hp. — Cng ng, xã hi và các cp lãnh o a phng không hiu hoc hiu cha úng, cha y v GDTX. — Cng ng cha có kinh nghim trong vic qun lí, xây dng k hoch, t chc, iu hành và ánh giá các hot ng giáo dc nói chung và GDTX nói riêng. Tóm li, s tham gia, làm ch ca cng ng hay nói cách khác, vic xã hi hoá (XHH) GDTX có ý ngha c bit quan trng bi vì GDTX là mt mng giáo dc rng ln, phc v cho mi ngi, mi tui, trong sut GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 25
18. cuc i. Trong khi ó, i tng ca GDCQ ch mt tui nht nh và ch hc trong mt thi gian nht nh. So vi GDCQ, GDTX có nhiu khó khn hn v i ng giáo viên, v c s vt cht, v các ngun lc duy trì và phát trin ngành hc này. Ngân sách ca Nhà nc hin mi tp trung ch yu cho GDCQ, cho giáo dc tr em và trong tng lai Nhà nc cng không th dành nhiu ngân sách cho mng giáo dc rng ln này. c bit, chng trình, ni dung ca GDTX cn phi a dng và linh hot mi có th áp ng nhu cu hc tp a dng ca mi ngi dân trong sut cuc i, mà mt mình ngành Giáo dc không th m ng c. Vic a dng hoá chng trình, ni dung ch có th thc hin c bng con ng XHH. Vì vy, vic m rng và phát trin GDTX ch yu c thc hin bng con ng XHH, hay nói cách khác, XHH là phng thc sng còn ca GDTX. Kinh nghim ca các nc cho thy nu ch có Nhà nc, ch mt mình ngành Giáo dc n phng thì không th và không bao gi có ngun lc và có kh nng cung ng các c hi hc tp sut i cho tt c mi ngi dân trong cng ng. Ngay c các nc ã phát trin, có tim nng kinh t mnh cng vy. Do ó, XHH công tác GDTX ã c coi trng và ã t c nhng kt qu bc u. Các ban ngành, oàn th, các lc lng xã hi ngày càng quan tâm và tham gia tích cc vào GDTX thông qua h tr nhân lc, vt lc, tài lc, vn ng ngi i hc, c giáo viên/báo cáo viên, hng dn viên, hoc t m các lp hc, các lp tp hun, bi dng khác nhau cho ngi dân c s. Nh ó, GDTX ã thu hút c nhiu ngun lc và s ngi dân có c hi tham gia hc tp di nhiu hình thc, ni dung khác nhau ã c tng lên áng k trong thi gian qua. Tuy nhiên, vic XHHGDTX còn gp nhiu khó khn, bt cp. Lãnh o ng và chính quyn các cp, các ban, ngành, oàn th và nhân dân, nht là c s, còn cha nhn thc úng vai trò và v trí ca GDTX, thm chí còn hiu mt cách phin din, không y , úng n v XHHGD nói chung và XHHGDTX nói riêng. Nhiu ni, tuy ã có ch trng, ã có k hoch XHHGD, ã ra các gii pháp t chc XHHGD, nhng cha chú ý khâu kim tra ánh giá, cha có c ch, chính sách phù hp và vì vy cha thu hút c s tham gia rng rãi ca toàn xã hi, ca các ban, ngành, oàn th, ca cng ng Kt qu là GDTX ã khó khn li càng khó khn hn. mt s a phng, GDTX không nhng không phát trin c mà thm chí còn có nguy c b tan rã. 26 | MODULE GDTX 5
19. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu hi 1 : Cng ng có vai trò gì i vi GDTX? Câu hi 2: Cng ng có th làm gì/óng góp gì/làm nh th nào h tr GDTX? Liên h thc t c th a phng ca bn. Câu hi 3: Qua c ph lc 2 “Kinh nghim ca các nc trên th gii và trong khu vc trong vic huy ng s tham gia, làm ch ca cng ng i vi GDTX”, bn tâm c vi kinh nghim nào ca h? Ti sao? 4. CHIA SẺ CÂU TRẢ LỜI VỚI ĐỒNG NGHIỆP Hoạt động 2: Tìm hiểu vai trò của GDTX đối với phát triển cộng đồng 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th: — Phân tích c vai trò ca GDTX i vi phát trin cng ng. — Nêu lên c nhng vic mà Trung tâm Giáo dc thng xuyên (TTGDTX) và Trung tâm hc tp cng ng (TTHTC) có th làm c, cùng làm (hoc phi làm) góp phn xây dng mt cng ng phát trin bn vng. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN * Vai trò ca GDTX i vi phát trin cng ng Vai trò ca GDTX i vi phát trin cng ng ngày càng c khng nh. GDTX có vai trò to ln trong vic nâng cao dân trí, ci thin i sng dân sinh, thc hin dân quyn, n nh và nâng cao cht lng dân s, ci thin môi trng dân c (S 1). Các mt này ca cng ng c phát trin li to iu kin cho GDTX phát trin mt cách bn vng và có hiu qu trong i sng cng ng. ￚￚￚ Trc ht, GDTX cùng vi giáo dc chính quy có vai trò quyt nh trong vic nâng cao s nm hc trung bình cho dân c trong cng ng thông qua vic xoá mù ch, m các lp ph cp tiu hc, THCS cho thanh thiu niên, các lp BTVH cho ngi ln S nm hc trung bình, c bit t l bit ch là hai i lng quan trng tính ch s phát trin giáo dc ca cng ng và t ó tính ch s phát trin ngun nhân lc ca cng ng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 27
20. Dân trí Dân c Dân sinh GDTX Dân s Dân quyn S 1: Vai trò ca GDTX i vi phát trin cng ng ￚ c bit, GDTX góp phn quan trng vào vic nâng cao i sng dân sinh. Mc dù giáo dc nói chung và GDTX nói riêng không tác ng trc tip vào i sng kinh t, nhng nó có tác ng sâu sc thông qua vic nâng cao cht lng ngun nhân lc cng ng. Ngi dân cng ng c nâng cao hiu bit, c cp nht kin thc, k thut sn xut mi thông qua các lp dy ngh, các lp tp hun ngn hn v k thut sn xut, các lp chuyên v trng trt và chn nuôi, các lp chuyn giao khoa hc k thut, các bui khuyn nông, lâm, ng nghip; các bui tham quan, trao i kinh nghim sn xut do các ban, ngành, oàn th cùng phi hp vi ngành Giáo dc t chc. ￚ Mt ý ngha ht sc quan trng na ca GDTX là tác ng vào i sng dân ch c s. GDTX thông qua các Trung tâm GDTX, TTHTC to c hi cho “Dân bit”, dân c thông tin là iu kin tiên quyt u tiên “Dân bàn”, “Dân làm’, “Dân kim tra”. + Ch th s 30/CTTW (18/02/1998) v xây dng và thc hin quy ch dân ch c s ã nhn mnh “Phát huy dân ch phi gn lin vi phát trin kinh t - xã hi và nâng cao dân trí, to iu kin m rng dân ch có cht lng và hiu qu”. + iu 4 ca N 29/1998/NCP (11/5/1998) ã xác nh rng chính quyn a phng phi có trách nhim thông tin kp thi và công khai dân bit nhng công vic chính sau: • Chính sách và pháp lut ca Nhà nc. 28 | MODULE GDTX 5
21. • Các quy nh ca Nhà nc và chính quyn a phng v th tc hành chính gii quyt các công vic có liên quan n dân. • K hoch phát trin kinh t - xã hi dài hn và hàng nm ca xã. • Quy hoch và k hoch s dng t ai. • Các Ngh quyt ca HND, quyt nh ca UBND xã và ca cp trên liên quan n a phng. • D toán và quyt toán thu chi các qu, d án, các khon huy ng óng góp xây dng c s h tng, các công trình phúc li công cng ca xã, thôn/bn và kt qu thc hin. • Các chng t d án do Nhà nc, các t chc và cá nhân u t, tài tr trc tip cho xã. • Ch trng, k hoch vay vn phát trin sn xut, xoá ói gim nghèo. • iu chnh a gii hành chính xã và các n v hành chính liên quan n xã. • Kt qu thanh tra, kim tra, gii quyt các v tiêu cc, tham nhng ca cán b xã, thôn/bn. • Công tác vn hoá, xã hi, phòng chng t nn xã hi, gi gìn an ninh trt t, an toàn xã hi ca xã. • S kt tng kt hot ng ca HND, UBND xã. • Nhng vic khác mà chính quyn thy cn thit và nhân dân yêu cu c thông báo. GDTX rõ ràng óng vai trò quan trng trong vic h tr chính quyn a phng thông báo, ph bin nhng thông tin trên ti ngi dân, góp phn u tranh chng nn tham nhng, quan liêu, hách dch, hi l, trù úm, mt dân ch, nn cho vay nng lãi, kéo bè cánh, cc b bn v, bt dân phi óng góp nhiu khon bt hp lí v.v là nhng hin tng còn ph bin mt s cng ng. Thc tin cho thy giáo dc là nhân t then cht thc hin quy ch dân ch c s và “giáo dc cng là im hi t nhân dân sng trong s nhân vn và dân ch”. ￚ GDTX còn có tác ng vào vic n nh và nâng cao cht lng dân s ca cng ng. Thông qua t chc các bui hc chuyên , các bui nói chuyn, tho lun nhóm, sinh hot câu lc b v.v GDTX c s to iu kin cho ngi dân nm c các chính sách dân s ca ng và GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 29
22. Nhà nc và hiu c tm quan trng, s cp thit ca vic nâng cao cht lng dân s cng ng, góp phn nâng cao hiu bit v k hoch hoá gia ình, v chm sóc sc kho sinh sn, quyn sinh sn và trách nhim nuôi dy con cái. ￚ Cui cùng, GDTX còn óng vai trò rt quan trng trong vic ci thin môi trng sng ca nhân dân. Thông qua vic t chc các lp khuyn nông, khuyn lâm, các lp chuyên v giáo dc ý thc bo v môi trng, bo v ngun nc sch và khuyn khích làm các cng trình v sinh nh nhà xí hp v sinh GDTX góp phn khc phc hoc hn ch các hành ng làm ô nhim môi trng, t nn phá rng v.v Các mt: dân trí, dân sinh, dân s, dân c và dân ch trong i sng ca cng ng có tác ng qua li, h tr ln nhau. Dân trí c nâng cao thì s góp phn nâng cao nng sut lao ng và thu nhp cho ngi dân, to iu kin cho ngi dân thc hin quyn dân ch ca mình cng ng, to thun li cho vic n nh và nâng cao cht lng dân s và ci thin môi trng dân c nh vn s dng nc sch, vn ô nhim môi trng, nn phá rng v.v * Nhng vic mà GDTX có th làm c, cùng làm (hoc phi làm) thông qua TTGDTX và TTHTC góp phn xây dng mt cng ng phát trin bn vng TTGDTX và TTHTC là c s GDTX ti huyn và xã/phng/th trn. Thông qua chc nng, nhim v ca mình các c s GDTX này, GDTX có th óng góp tích cc vào vic nâng cao dân trí, dân sinh, dân quyn, dân c và dân s ca a phng, tc là góp phn xây dng cng ng phát trin bn vng. C th: ￚ Vai trò ca TTGDTX i vi phát trin cng ng: Trung tâm GDTX thông qua chc nng, nhim v ca mình (theo iu 3 Quy ch T chc và hot ng ca TTGDTX qun huyn ban hành theo Quyt nh s 01/2007/Q-BGDT ngày 02/01/2007) có th thc hin các nhim v sau góp phn xây dng cng ng phát trin bn vng: + T chc thc hin các chng trình giáo dc: • Chng trình Xoá mù ch và giáo dc tip tc sau khi bit ch; • Chng trình giáo dc áp ng yêu cu ca ngi hc, cp nht kin thc, k nng, chuyn giao công ngh; 30 | MODULE GDTX 5
23. • Chng trình ào to, bi dng và nâng cao trình chuyên môn, nghip v bao gm chng trình ngoi ng, tin hc ng dng, công ngh thông tin - truyn thông; chng trình ào to, bi dng nâng cao nghip v; chng trình dy ting dân tc thiu s cho cán b, công chc công tác ti vùng dân tc, min núi theo k hoch hàng nm ca a phng; • Chng trình GDTX cp THCS, THPT. + iu tra nhu cu hc tp trên a bàn, xác nh ni dung hc tp, xut vi S Giáo dc và ào to, chính quyn a phng t chc các chng trình và hình thc hc phù hp vi tng loi i tng. + T chc các lp hc theo các chng trình GDTX cp THCS, THPT. + T chc dy thc hành k thut ngh nghip, các hot ng lao ng sn xut và các hot ng khác phc v hc tp. + Nghiên cu, tng kt, rút kinh nghim v t chc và hot ng nhm nâng cao cht lng giáo dc góp phn phát trin h thng GDTX. Ngoài ra, TTGDTX còn có nhng mi quan h vi chính quyn a phng, vi các ban ngành oàn th, các t chc chính tr - xã hi a phng và vi TTHTC. C th: • TTGDTX có trách nhim ch ng tham mu cho các cp chính quyn ti a phng thc hin các chng trình GDTX nhm nâng cao trình vn hoá, chuyên môn, nghip v cho i ng cán b, công chc nhà nc và ngi lao ng trong mi thành phn kinh t; áp ng nhu cu hc tp sut i (HTS) ca cng ng; góp phn phát trin kinh t - xã hi ti a phng (iu 39, Quy ch T chc và hot ng ca TTGDTX). • TTGDTX phi hp vi các t chc chính tr - xã hi, t chc chính tr - xã hi - ngh nghip, t chc ngh nghip và các t chc xã hi khác ti a phng thc hin các ni dung ca các chng trình phi hp hot ng nhm h tr, to iu kin cho mi ngi, thuc mi la tui, thành phn kinh t c tham gia hc tp. (iu 41, Quy ch T chc và hot ng ca TTGDTX) • TTGDTX có nhim v t vn, hng dn các TTHTC trong vic thc hiên ni dung giáo dc, c giáo viên tham gia ging dy nhm thc hin tt các chng trình GDTX ca các TTHTC ti a phng. (iu 40, Quy ch T chc và hot ng ca TTGDTX) GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 31
24. Ngoài ra, trong iu 26, Quy ch T chc và hot ng ca TTHTC ti xã, phng, th trn ngày 24/3/2008/Q-BGDT (ã sa theo Thông t s 40/2010/TT-BGDT v vic sa i, b sung mt s iu ca Quy ch t chc và hot ng ca TTHTC ti xã, phng, th trn, ) cng ã nêu vai trò, nhim v ca TTGDTX nh sau: “Trung tâm GDTX cp huyn ch ng phi hp vi phòng GD-T trong vic: + Theo dõi hot ng giáo dc thng xuyên; + Bi dng chuyên môn nghip v cho cán b qun lí, giáo viên ca TTHTC; + Tham gia ging dy, su tm và t chc biên son hc liu cho TTHTC.” — Vai trò ca TTHTC i vi phát trin cng ng: Theo Quy ch t chc và hot ng ca TTHTC ti xã, phng, th trn ban hành theo Quyt nh s 09/2008/Q-BGDT ca B trng B Giáo dc và ào to ngày 24 tháng 3 nm 2008, TTHTC là c s giáo dc thng xuyên trong h thng giáo dc quc dân, là trung tâm hc tp t ch ca cng ng cp xã, có s qun lí, h tr ca nhà nc , ng thi phi phát huy mnh m s tham gia, óng góp ca ngi dân trong cng ng dân c xây dng và phát trin các trung tâm theo c ch Nhà nc và nhân dân cùng làm. TTHTC do UBND cp xã qun lí trc tip và chu s ch o v chuyên môn, nghip v ca phòng GD-T. TTHTC có chc nng sau: + To iu kin thun li cho mi ngi mi la tui c hc tp thng xuyên, hc tp sut i, c ph bin kin thc và sáng kin kinh nghim trong sn xut và cuc sng góp phn xoá ói gim nghèo, tng nng sut lao ng, gii quyt vic làm; nâng cao cht lng cuc sng ca tng ngi dân và c cng ng. + TTHTC là ni thc hin vic ph bin ch trng, chính sách, pháp lut n vi mi ngi dân. TTHTC có 4 nhim v sau: + T chc thc hin có hiu qu công tác xoá mù ch và giáo dc tip tc sau khi bit ch, cng c cht lng ph cp giáo dc; tng cng công tác tuyên truyn, ph bin kin thc nhm m rng hiu bit, nâng cao nhn thc và ci thin cht lng cuc sng ca nhân dân trong cng 32 | MODULE GDTX 5
25. ng; phi hp trin khai các chng trình khuyn công, khuyn nông, khuyn ng và các d án, chng trình ti a phng. + T chc các hot ng giao lu vn hoá, vn ngh, th dc th thao, c sách báo, t vn khuyn hc, giáo dc cho con em nhân dân a phng, phòng chng t nn xã hi. + iu tra nhu cu hc tp ca cng ng, xây dng ni dung và hình thc hc tp phù hp vi iu kin c th ca tng nhóm i tng. + Qun lí tài chính, c s vt cht, trang thit b ca trung tâm theo quy nh ca pháp lut. Vi chc nng, nhim v c th nh ã nêu trên, TTHTC có th góp phn tích cc vào vic xây dng Cng ng phát trin bn vng. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu hi 1 : GDTX có vai trò gì i vi phát trin cng ng? Câu hi 2: Nhng vic gì TTGDTX có th làm c, cùng làm (hoc phi làm) phc v cho vic xây dng mt cng ng phát trin bn vng a phng? Câu hi 3: Nhng vic gìTTHTC có th làm c, cùng làm (hoc phi làm) phc v cho vic xây dng mt cng ng phát trin bn vng a phng? 4. CHIA SẺ CÂU TRẢ LỜI VỚI ĐỒNG NGHIỆP Nội dung 3 CÁCH TÌM HIỂU VÀ XÁC ĐỊNH CÁC NHU CẦU VÀ VẤN ĐỀ CỦA CỘNG ĐỒNG Hoạt động: Tìm hiểu các phương pháp điều tra, xác định nhu cầu của cộng đồng 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c các phng pháp ch yu xác nh các vn và nhu cu ca cng ng có th xây dng k hoch, xác nh ni dung hc thit thc, phù hp vi ngi hc và góp phn phát trin cng ng a phng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 33
26. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Xác nh các vn và nhu cu ca cng ng là mt vic làm quan trng, cn thit xây dng k hoch và t chc các hot ng GDTX thit thc, phù hp vi nhu cu ngi hc và góp phn phát trin cng ng. * Các phng pháp iu tra thng s dng xác nh nhu cu và vn ca cng ng xác nh nhu cu ca dân và các vn ca cng ng, có th s dng nhiu phng pháp khác nhau nh: — Nghiên cu tài liu, s liu, biu bng thng kê; — iu tra bng phiu; — Phng vn; — Quan sát; — To àm, tho lun nhóm; — S dng mt s k thut cng ng có s tham gia ca ngi dân nh: + V bn thôn/bn v tình hình dân s, giáo dc, bnh tt, chn nuôi + Xây dng s cây v nguyên nhân, hu qu ca mt vn nào ó (thc trng mù ch, sinh không k hoch, s bt bình ng gia nam và n ). + Xây dng các loi lch (lch nông nghip, lch bnh tt ). + Xây dng ma trn; + Sp xp th hng; + v.v • Phng pháp nghiên cu các báo cáo, s liu: Có th nghiên cu các báo cáo tng kt, phng hng ca ng u, UBND xã, ca các ban ngành, oàn th nh Giáo dc, Y t, Nông nghip, Ph n, hi Nông dân, hi Cu chin binh, hi Ngi cao tui, hi Khuyn hc. Trong các báo cáo ó có rt nhiu thông tin v tình hình phát trin kinh t, vn hoá, xã hi ca a phng, v nh hng phát trin trong thi gian ti cng nh nhu cu ca ngi dân, ca a phng. Ngoài ra, có th s dng các biu bng thông kê, kt qu iu tra, các s , bn , Tuy nhiên nên chú ý các s liu, thông tin mi nht. • Phng pháp iu tra bng phiu: — iu tra bng phiu c tin hành thông qua vic phân phát phiu n tng h gia ình hoc n tng ngi c iu tra in hoc ánh du vào câu hi cho sn. 34 | MODULE GDTX 5
27. — iu tra bng phiu có tác dng thu thp thông tin ca nhiu ngi, trong mt thi gian ngn, giúp có c s liu nh lng v vn cn iu tra. — Vic xây dng phiu òi hi phi có k nng lp phiu, k thut phân tích, x lí phiu. — Khi xây dng phiu iu tra, có th t câu hi m hoc câu hi óng. Tuy nhiên, cn chú ý t câu hi n gin, rõ ràng. Nu câu hi cn nhiu câu tr li thì nên chia thành nhiu câu hi. — Cn nêu rõ mc ích, ý ngha ca vic iu tra (ngay trong phiu iu tra hoc trc khi iu tra) ngi dân hiu rõ mc ích và li ích ca vic iu tra, ch không phi ánh giá hay phê phán h. • Phng pháp phng vn: — Khi phng vn nên tu theo tình hung c th mà t ra các câu hi thích hp. Nói chung nên bt u bng các câu hi v i sng, gia ình, công vic ng áng, sau ó mi n nhng vn chính cn phng vn. — Không nên hi các câu hi quá i sâu vào i t, hoc nhng câu hi mà ngi c phng vn s không bao gi tr li. — Khi phng vn phi da vào cng ã c chun b trc. Tuy nhiên, cuc phng vn din ra t nhiên cn phi linh hot tu thuc vào tình hình thc t, tránh l thuc vào cng, vào các câu hi ã có sn. ••• Phng pháp quan sát: — Quan sát cn phi có mc ích, cn phân công rõ ràng gia nhng ngi cùng quan sát. — Quan sát phi kín áo, t nhiên. — Quan sát nu kt hp vi chp nh càng tt. ••• Phng pháp to àm, tho lun nhóm: — Có th tin hành tho lun nhóm vi các nhóm i tng khác nhau: thanh niên, ph n, nam/n, ch h hoc cán b lãnh o — Có th tin hành tho lun nhóm ti các cuc hp, ti gia ình, ti ni làm vic hoc trên ng i. — Trong tho lun nhóm, phi ht sc tôn trng ngi phát biu, khuyn khích mi ngi u phát biu và phi chú ý lng nghe h. — Cn phi chun b cng tho lun nhóm, phi bám sát mc ích tho lun, tránh lan man, tránh lc . GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 35
28. — Ngoài ra, cn kt hp vi các thông tin t các cuc tho lun t phát, t các cuc nói chuyn gia mi ngi vi lãnh o • Phng pháp tham gia mi: ây là phng pháp thng c dùng cho cuc i thc t ca nhóm iu tra. — Nhóm iu tra cùng xung c s, quan sát, phng vn, thu thp phiu iu tra hoc cùng d to àm, tho lun vi ngi dân, vi lãnh o a phng. — Tng cá nhân trong nhóm iu tra ghi li 10 vn ca cng ng mà h cho là quan trng nht trên 10 mu giy. — Các mu giy ca tt c mi ngi c thu thp và chia theo tng lnh vc. Lnh vc nào có nhiu phiu nht s là lnh vc u tiên s 1. Tip theo là vn u tiên s 2, 3, 4, Phng pháp này có u im là ch cn tin hành trong mt thi gian ngn và thu hút c s tham gia ca tt c các thành viên. Nhu cu, vn ca cng ng c xác nh mt cách khách quan. Tuy nhiên, cn phi chun b k và có s phân công rõ ràng. Mi thành viên u phi có trách nhim xut trên c s quan sát, iu tra ca bn thân. • Mt s k thut cng ng có s tham gia ca ngi dân: ￚ Xây dng bn : Bn là mt mô hình n gin, trình bày v trí/s phân b/sp xp ca các h gia ình, các thôn, ng sá giao thông, các c s y t, trng hc, sông/ngòi/kênh/rch, rung/vn/i núi, nhng gia ình có ngi mù ch, có tr tht hc, có tr b suy dinh dng, gia ình có ging nc, có nhà v sinh, có mái ngói, có nuôi ln, gà, trâu bò, trong thôn hoc xã giúp cho ngi dân d thy, d quan sát và d tho lun, t rút ra nhng kt lun cn thit ￚ Xây dng s hình cây: S hình cây còn c gi là biu hình cây. Trong ó b phn r mô t các nguyên nhân ca vn , thân cây mô t vn và cành cây lit kê các hu qu ca vn . S hình cây giúp ngi dân tho lun, phân tích mi quan h, nguyên nhân và hu qu ca các vn ca a phng, ca cng ng, ca bn thân ngi hc 36 | MODULE GDTX 5
29. S hình cây có th mô t nguyên nhân và hu qu ca nn mù ch, ca ói nghèo, ca tình trng tr em di 5 tui suy dinh dng, ca nn ô nhim môi trng, ch tiêu không có k hoch trong gia ình ￚ Xây dng lch: Xây dng các loi lch giúp ngi dân xác nh c các tháng cn tp trung sc lao ng, các tháng d xy ra dch bnh hoc thi gian cn phòng chng dch bnh cho cây trng, vt nuôi Các loi lch có th c s dng ch rõ các hot ng chính, các s kin, các dch bnh, thi v, thay i thi tit din ra theo thi gian, trong mt ngày/mt nm di dng biu c th hin trên giy. Có th có các loi lch sau: + Thi v các loi cây trng; + K hoch gieo trng, thu hoch các loi cây trng; + Sâu bnh ca hoa màu; + Chn nuôi gia súc; + Bnh ca gia súc; + Giá c, th trng + Bnh tt; + Tiêm chng + Ngày l, tt + Khí hu, thi tit + V.v ￚ Xây dng ma trn: Ma trn là công c thng c s dng nhm giúp ngi dân phát hin c thc trng cng nh tìm ra c các gii pháp cho mt s vn nào ó thông qua ý kin tham gia ca mi ngi. Có th xây dng c nhiu loi ma trn, chng hn nh ma trn v s dng các loi thuc nam cha các bnh khác nhau, ma trn v các bin pháp cha mt s bnh thông thng ￚ Sp xp th t u tiên: Phng pháp này cho phép xác nh th t u tiên các vn , nhu cu cng ng mt cách khách quan da trên ý kin ánh gia ca tt c mi ngi. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 37
30. Phng pháp này c thc hin nh sau: + Lit kê tt c các vn , nhu cu ca cng ng v mt lnh vc nào ó. + Tng ngi s sp xp th t các vn ó theo ý kin riêng ca mình. + Tp hp ý kin ca tt c mi ngi. + Vn nào nhn c im cao nht hoc thp nht (tu theo quy nh) s là vn u tiên nht. Sau ây là ví d v cách xp loi các khó khn trong sn xut. Ngi tr li Tng Xp Khó khn s A B C D E F loi im Hn hán 5 5 3 5 4 5 27 1 Sâu bnh 4 3 5 4 5 4 25 2 Ging 3 4 4 1 3 3 18 3 Thiu vn 2 1 2 2 2 2 11 4 Thiu lao ng 1 2 1 3 1 1 9 5 5 = rt quan trng 1 = ít quan trng nht A, B, C, : Tên ngi * Sp xp th t u tiên các vn và nhu cu hc tp ca cng ng nh th nào? Trên thc t không phi nhu cu nào ca cng ng cng c áp ng ngay, mà còn tu thuc vào kh nng, iu kin thc t ca tng TTHTC (v kinh phí, v tài liu, v báo cáo viên /giáo viên /hng dn viên ). Vì vy, cn phi phân loi và sp xp th t u tiên các nhu cu ã xác nh. Các nhu cu có th phân loi theo lnh vc. Ví d: — Lnh vc sn xut, tng thu nhp (k thut sn xut, dy ngh, th trng, tín dng ). — Lnh vc sc kho (bnh tt, dinh dng, chm sóc sc kho gia ình, tr em, ngi già, v sinh n ung, sinh hot ). — Lnh vc dân s — môi trng (các bin pháp tránh thai, bo v ngun nc, bo v rng, x lí rác thi sinh hot ). 38 | MODULE GDTX 5
31. — Lnh vc vn hoá — xã hi (ch trng, chính sách, pháp lut, các vn xã hi: truyên thng dân tc, np sng vn hoá, xây dng gia ình vn hoá, làng bn vn hoá, phòng tr t nn xã hi ). — v.v Các nhu cu có th phân loi /sp xp theo th t u tiên. Ví d, có th phân loi theo 3 nhóm: — Nhóm “Cn phi bit” là nhóm các nhu cu u tiên s 1. — Nhóm “Nên bit” là nhóm các nhu cu u tiên s 2. — Nhóm “Bit thì tt” là nhóm các nhu cu u tiên s 3. Trên c s ó, TTHTC có th xây dng k hoch trc mt, k hoch lâu dài. K hoch cn phi tp trung áp ng nhóm nhu cu “Cn phi bit”. Sau ó nu còn thi gian, nu có ngun lc thì có th xem xét ti các nhu cu thuc nhóm th 2, th 3. Nu cha có iu kin hoc cha có thi gian thì có th li trong các tháng, các quý hoc các nm tip theo. 3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu hi 1 : Cn tìm hiu vn gì ca cng ng có th h tr cng ng phát trin bn vng? (Gi ý: Da vào 3 yu t ca PTBV) Câu hi 2: Khi tìm hiu vn , nhu cu cng ng, bn thng gp nhng khó khn gì? Câu hi 3: Làm th nào xác nh c các vn , nhu cu ca cng ng? 4. CHIA SẺ CÂU TRẢ LỜI VỚI ĐỒNG NGHIỆP GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 39
32. Phụ lục 1 CỘNG ĐỒNG DÂN CƯ Ở VIỆT NAM 1. Cơ cấu tổ chức xã hội cộng đồng của các dân tộc, các vùng miền Vit Nam là mt quc gia a dân tc, bao gm 54 dân tc. Trong tin trình phát trin ca lch s hn bn nghìn nm dng nc và gi nc, dân tc Vit Nam ã hình thành nhng cng ng dân c vi nhng a gii, tên gi, ngành ngh, phong tc, tp quán, bn sc vn hoá, truyn thng riêng. Lch s và truyn thng ca các cng ng dân c này ã to nên lch s v vang và truyn thng hào hùng ca dân tc ta. Trong t chc xã hi Vit Nam thì cng ng làng, xã, phng (thôn, p, bn, t dân ph ) là n v c bn. Mi phng có hàng chc t dân ph. mi vùng, mi dân tc, c cu t chc xã hi cng ng th hin nhng nét c thù và a dng. Di ây là mt s mô hình t chc xã hi ca mt s vùng và ca cng ng các dân tc Vit Nam. 1.1. Đối với cộng đồng các dân tộc thiểu số Do sng và sn xut gia rng núi mênh mông, trên núi cao hoc trong vùng sâu, vùng xa ho lánh vi nhiu nguy him rình rp, các dân tc thiu s buc phi oàn kt, ùm bc, nng ta vào nhau tn ti và phát trin. Mt thành viên không th tn ti c lp trong iu kin sng khc nghit nu b cng ng loi tr. Chính vì vy gia các thành viên trong cng ng có mi liên h vi nhau rt cht ch. T chc xã hi cng ng mi dân tc thiu s có nhng c im khác bit nhau song có im chung là m bo cho các thành viên trong cng ng gn kt vi nhau thành mt khi sc chng chi vi thiên nhiên. Vùng Tây Nguyên, cng ng dân tc thiu s có t chc xã hi c bn c gi là buôn (bon, plây) — bao gm nhiu gian ình, nóc nhà b trí theo hình vành khuyên, bu dc, xp theo kiu ng ph, thm chí theo nóc nhà dài. Mi buôn có mt nhà công cng (nhà rông ca ngi Ba na, Gia rai) hay phn gar trong mi nhà dài ca ngi Ê ê là ni hi hp, sinh hot cng ng, ni tin hành các nghi l. Mi buôn có ranh gii t ai và rng rú ng u buôn là trng buôn. Trng buôn là ngi sáng lp ra buôn hoc c ngi dân trong buôn bu ra và thng là ngi ng u dòng h giàu có nht trong buôn. Trng buôn i din cho buôn trong vic quan h vi các buôn khác, làm ch gii quyt các v mâu thun trong buôn, quyt nh s di chuyn và ni 40 | MODULE GDTX 5
33. nh c ca buôn. Tt c buôn u có già làng. Già làng thng là ngi có tui, hiu bit nhiu v lch s, phong tc, tp quán ca dân tc và có uy tín trong cng ng. Già làng ph trách công vic cúng t và giúp trng buôn iu hành công vic trong buôn. Ông cng là ngi quyt nh v trí t nng, làm ry và các hot ng trong sn xut. Trc ây, các dân tc thiu s Tây Nguyên thng sng trong các nhà dài. Mi khi có mt ôi v chng mi ci, h li ni thêm vào nhà c mt gian và nhà càng dài ra. ng u nhà dài là ch nhà dài và cng là ngi ng u dòng h. Trong mt nhà dài có nhiu h gia ình. Mi h u có bp riêng nu n và có ry riêng sn xut. Theo ch mu h, ngi ph n là ch gia ình. Tuy nhiên các công vic làm n và giao dch xã hi li do ngi àn ông m nhn. Min núi phía Bc nói chung, bn mng là n v t chc xã hi truyn thng c bn ca các dân tc nh Thái, Tày, Nùng, Mng. ng u mi bn là trng bn. Bn thng t chc theo dòng h. Mt bn có t 1 - 3 dòng h. Dòng h ln thng có ngi làm trng bn iu hành các công vic trong bn. Cng ng ngi Kh me c trú trên các vùng t phù sa c ca ng bng sông Cu Long. Mt dân c tha tht. Mi phum (p) ch có khong 10 gia ình. Ngi ng u các phum truyn thng thng là mê phum (m ca phum). Nhiu phum hp thành sóc (mi sóc có khong 10 phum). ng u sóc là mê sóc c tuyn t nhng mê phum. Sóc là n v kinh t có tính t cung, t cp và cng là n v tôn giáo. 1.2. Đối với cộng đồng người Việt (Kinh) vùng ng bng Bc B, làng xã là ni ngi Vit (Kinh) c trú, c hình thành n nh t hàng nghìn nm nay. Làng xã là in hình ca cng ng dân c ngi Vit c. Trc ây mi làng u có mt khu vc c trú có lu tre xanh bao bc và mt khu vc canh tác. Không gian mi làng gm các khu ca h gia ình và các khu sinh hot tp trung nh ình, chùa, n, miu. Mi làng thng có ch trao i hàng hoá. Trong làng thng chia ra làm nhiu xóm. Mi xóm thng có quy mô 10 - 30 h gia ình. Làng không ch bao gm các gia ình (nhà) có quan h huyt thng hay láng ging, mà trong lòng nó còn cha ng các hình thc t chc xã hi ph bin hn nh dòng h, giáp, phng hi. Mi làng thng có nhiu dòng h. Mi h có mt trng h (tc trng). Nhng h ln thng có nhà th h (t ng) là ni th cúng t tiên và cng là ni sinh hot tp th ca các thành viên trong h. Trng h GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 41
34. không ch có vai trò hng ho mà còn gii quyt nhiu vic liên quan n dòng h, ôi khi còn tham gia vào vic bu bán chc sc trong làng. Giáp là mt tp hp ngi (nam gii) theo la tui và theo huyt thng. Mi giáp gm các sut inh, t mi lt lòng n cao tui, tu theo tui c xp thành các hng inh. Giáp gi vai trò khác nhau trong làng nh vic chia rung t công, t chc t t, su dch ca làng. Phng hi là các t chc tp hp theo nhng ngh nghip và li ích riêng nh phng hi th công, phng hi tín dng, phng hiu Các xã, p Nam B mi hình thành my trm nm gn ây. a phn là ngi nghèo phiêu tán, binh lính, nhà nho c hàn tìm t mi lp nghip. Nhng ngi dân này mang theo vn hoá truyn thng làng xã t Bc B hi nhp vi vn hoá t n , Kh me. C dân thng dng nhà chy dài theo các kênh rch, ng giao thông. Ranh gii gia các xã p không rõ rt nh làng xã min Bc. Do không có bão t, giá rét nh ngoài Bc nên nhà ca thng không cn kiên c. Phía sau nhà là ng rung. Quy mô din tích xã p ln hn nhiu so vi ng bng sông Hng và min Trung. Nh vy làng xã min Bc là n nh, khép kín, còn làng xã Nam B là m theo kênh rch. i vi làng xã Nam B s c kt không cht ch, giao lu mnh hn và kinh t hàng hoá phát trin sm hn. Còn các làng xã min Trung là s kt hp gia làng xã Bc B và p xã Nam B. C dân làng xã min Trung thng ra Bc hc và vào Nam lp nghip. Do vy h thng di ng hn là khép kín. Dân ánh cá vùng ven bin và hi o thì cng ng ca h là làng vn chài gm chòm vn chài và h gia ình vn chài. H gia ình vn chài là nhng ngi cùng h hoc ng hng nhng cn bn nht là có chung mt cách s dng ng c ánh bt mt ng trng c th. H vn chài nào tìm c ng trng mi u tiên s là ngi ng u ca chòm vn chài. các ô th, cng ng dân c thng t chc theo các phng, hi. S gn bó gia các thành viên trong cng ng là do ngh nghip. Trong quá trình phát trin, các ph phng tr nên a dng, không ch làm mt ngh mà làm nhiu ngh, không ch sn xut mà còn kinh doanh, buôn bán, dch v. Hu ht cng ng dân c ô th gm các thành viên t rt nhiu a phng khác nhau cùng sinh sng và làm vic. Các h thng sng bit lp vi nhau trong các cn h. Quan h gia các thành viên trong cng ng ch yu là quan h láng ging, quan h làm n, không phi là quan h h tc nh các cng ng làng bn nên s c 42 | MODULE GDTX 5
35. kt gia các thành viên trong cng ng cng lng lo hn. Ranh gii gia các cng ng cng không phân nh mt cách rõ rt và c nh nh các làng bn nông thôn. Mt dân s cng ng ô th cao hn nông thôn và s tách bit vi thiên nhiên cng ln hn. 2. Tổ chức quản lí cộng đồng dân cư T sau Cách mng tháng Tám nm 1945, vic qun lí cng ng dân c c t chc nh sau: — Xã là n v chính quyn c s (tng ng th trn (1951) và phng (1976) do Hi ng Nhân dân (i din cho dân) và UBND (i din cho chính quyn nhà nc cp trên) qun lí. — Các làng, thôn, p, bn (hay còn gi là xóm) là n v dân c di xã vi hình thc qun lí “hành chính” hoc “t qun”. Mi làng/thôn có mt trng thôn ( Nam B gi là trng p, min núi gi là trng bn). Chc danh này thay cho già làng, nhng ôi khi già làng và trng bn là mt. — Khi tin hành xây dng hp tác xã nông nghip (HTXNN) quy mô toàn xã, chc danh trng thôn, xóm b bãi b thay bng thành viên ban vn hoá xã ph trách thôn xóm thông qua i trng i sn xut. Tuy nhiên, i trng i sn xut ch m ng c vic iu hành sn xut, còn vic qun lí hành chính ch làm c mt s vic nh ôn c xã viên làm ngha v công dân, làm ngha v quân s. Bc sang thi kì i mi, nn kinh t chuyn t c ch bao cp sang c ch th trng, h tr thành n v kinh t t ch, HTXNN nông thôn c chuyn i sang làm nhim v ch yu là dch v. Chc danh trng thôn/xóm/p c thit lp li. Nm 1998, Chính ph ban hành Quy ch thc hin dân ch c s (theo Ngh nh s 29/N-CP ngày 11/5/1998) ã quy nh nhng vic chính quyn phi thông tin công khai cho dân bit, nhng vic dân có th bàn và quyt nh trc tip và nhng vic dân có th giám sát, kim tra. Các vn bn này cng quy nh chính thc vic t chc dân c, xây dng thôn/làng/p/bn vi nhng nh ch hi ngh thôn/làng, trng thôn/bn, hng c Nh vy tng bc vic qun lí thôn bn ã c hp pháp hoá chung mc toàn quc. ây là iu kin tt cho vic phát huy tính t qun ca các cng ng dân c. Vi s khuyn khích và h tr ca Nhà nc, nhiu t chc kinh t, xã hi, ngh nghip do dân t lp ra nh các HTX, hi, hip hi, câu lc b giúp nhau trong sn xut và i sng, bo v quyn li chính áng ca các cá nhân và cng ng. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 43
36. 3. Vai trò và vị trí của cộng đồng dân cư Cng ng dân c là cu ni không th thiu gia các h gia ình vi các cp chính quyn nhm bo m công tác qun lí nhà nc c thông sut t Trung ng n tng ngi dân. Cng ng dân c là a bàn sn xut ca ci vt cht cho xã hi nh lng thc, thc phm, hàng tiêu dùng, nguyên liu cho công nghip và kèm theo ó là các dch v phc v sn xut và i sng. Cng ng dân c, nht là cng ng làng xã, là ni các thành viên gn bó, hp tác vi nhau trong sn xut và i sng, chng chi vi thiên tai, thm ho, xây dng kt cu h tng c s nhm bo m cuc sng vt cht và tinh thn ca c cng ng và ca mi thành viên. Cng ng dân c cng là ni xây dng và gi gìn thun phong, m tc, bo tn, lu gi các di sn vn hoá dân tc, chng các t nn xã hi, bo v môi trng sinh thái, cnh quan thiên nhiên. Cng ng dân c còn là nhân t ht sc quan trng bo m an ninh chính tr, trt t và an toàn xã hi. 44 | MODULE GDTX 5
37. Phụ lục 2 KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ TRONG KHU VỰC TRONG VIỆC HUY ĐỘNG SỰ THAM GIA, LÀM CHỦ CỦA CỘNG ĐỒNG ĐỐI VỚI GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN Có th nói GDTX ã có t rt sm, di nhiu hình thc khác nhau. Song nó thc s c quan tâm t sau Hi ngh v Giáo dc ngi ln th gii ln th nht c t chc ti Elsinor, an Mch, nm 1949. c bit, t u nm 70, th k XX, các nc phng Tây ã bt u coi trng và phát trin mnh m GDTX/GDKCQ tin ti xây dng “xã hi hc tp” — là xã hi mà trong ó tt c các lc lng xã hi u tham gia cùng làm giáo dc và tt c mi ngi trong xã hi u c hc thng xuyên, hc sut i. 20 nm sau, tc vào cui nhng nm 80, u 90, GDTX/ GDKCQ mi c bt u quan tâm các nc ang phát trin. Các nc này ngày càng ý thc c rng u t vào ngun nhân lc c coi là u t cho phát trin. u t vào ngun nhân lc không ch n gin là u t cho giáo dc ph thông tr em, mà phi u t vào vic tng ngay kin thc và nng lc cho i ng lao ng hin hành. Ngày nay, GDTX c t trong bi cnh toàn th gii có nhng thay i sâu sc cha tng thy trong tt c các lnh vc kinh t, chính tr, vn hoá do quá trình toàn cu hoá, do s phát trin nh v bão ca khoa hc công ngh và s thay i mt trt t kinh t mi. S xut hin ca “nn kinh t tri thc”, ca “xã hi thông tin” ã và ang to ra nhng c hi, nhng ng thi cng to ra nhng thách thc to ln i vi s phát trin ca GDTX tt c các nc ã phát trin cng nh ang phát trin. GDTX cn thit và quan trng hn bao gi ht nhm gii quyt nhng vn ca thi i nh s gia tng ca nn tht nghip, ô nhim môi trng, s cách bit gia các nhóm xã hi khác nhau v vn hoá, sc tc, gii, tôn giáo và thu nhp. Chính vì vy, GDTX c coi là chìa khoá bc vào th k XXI và nhiu nhà khoa hc ã d báo th k XXI là th k ca GDTX. Cách làm, cách phát trin GDTX rt khác nhau tu theo iu kin, kh nng và tng quc gia. Tuy nhiên, XHH vn là cách làm GDTX ph bin các nc. Vn XHHGDTX không ch c quan tâm các nc nghèo, các nc ang phát trin mà nó cng c các nc phát trin coi trng. Có th nói xã hi hoá giáo dc là mt xu th mang tính cht toàn cu. Tuy th ch chính tr khác nhau, mc ích và tính cht ca nn GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 45
38. giáo dc mi quc gia khác nhau, nhng nét chung là quan im giáo dc liên tc, giáo dc sut i, giáo dc cng ng là hng ch o chi phi xu th phát trin. Các nc u chú trng phát trin giáo dc, m rng quy mô, chuyn hng giáo dc t ch ch yu phc v cho thiu s sang nn giáo dc i chúng cho mi ngi. “Giáo dc cho mi ngi”, “xã hi hc tp” ang là mc tiêu phn u ca nhiu quc gia. thc hin “giáo dc cho mi ngi”, bên cnh vic không ngng nâng cao ngân sách nhà nc u t cho giáo dc, các nc ã có nhiu ch trng, chính sách, bin pháp huy ng các ngun lc cho giáo dc, huy ng “mi ngi cho giáo dc”. Hi ngh Th gii v “Giáo dc cho mi ngi” Jômchieng, Thái Lan (1990) và Daka, Bngladesh (2000) ã kêu gi s cam kt ca các quc gia, ca các t chc phi chính ph, các t chc phi giáo dc cùng có trách nhim tham gia thc hin “Giáo dc cho mi ngi”. Kinh nghim các nc trên th gii và khu vc cng ã khng nh vai trò ca s tham gia và làm ch ca cng ng i vi giáo dc nói chung và c bit là GDTX nói riêng. Cng ng phi thc s làm ch, phi coi vic Giáo dc nâng cao dân trí là trách nhim ca a phng, ch không phi ca riêng ngành Giáo dc. mc lí tng, cng ng phi cn n s giúp ca ngành giáo dc, ch không phi ngành Giáo dc cn phi tham mu, thuyt phc, tranh th s giúp , ng h ca các nhà lãnh o a phng. Vic phát trin GDTX/GDKCQ hin nay các nc trong khu vc ang din ra theo các xu th sau: — T tp trung hoá sang phi tp trung hoá; — T xu th áp t t trên xung sang xu th ch ng t di lên; — T xu th Nhà nc hoá sang xu th cng ng hoá; — T xu th chính quy hoá sang phi chính quy; — T cng nhc sang mm do, linh hot; — T ch giáo dc phi ch ng sang cng ng phi ch ng. Các nc trong khu vc không ch giao trách nhim làm GDTX cho các c quan có chc nng giáo dc nh B Giáo dc và các nhà trng, mà còn khuyn khích nhiu t chc, c quan không có chc nng giáo dc nh các t chc kinh t, các B, ngành khác, các t chc xã hi v.v có trách nhim cung ng/to các c hi hc tp thng xuyên, sut i cho mi ngi dân trong cng ng. Các nc ã huy ng c nhiu t chc, lc lng xã hi, các phng tin khác nhau tham gia vào GDTX nh các phng tin thông tin i chúng: truyn thanh, truyn hình, các 46 | MODULE GDTX 5
39. bo tàng, th vin, các c s tôn giáo v.v huy ng tt c các lc lng này tham gia cùng làm GDTX, các nc ã thành lp U ban phi hp cp quc gia/cp tnh/cp huyn v GDTX hoc Hi ng quc gia v GDTX bao gm i din ca tt c các c quan chính ph có liên quan. Chc nng chính ca U ban này là: ￚ nh hng GDTX phc v phát trin kinh t, vn hoá, xã hi ca quc gia, ca a phng. ￚ Xây dng k hoch GDTX phù hp vi nhu cu ca ngi hc và nhu cu ca a phng. ￚ T chc biên son, in n hc liu. ￚ Xây dng chng trình ào to, bi dng i ng cán b, giáo viên GDTX và t chc ào to, bi dng. ￚ Xây dng k hoch và mng li phi hp. Trong thp k cui cùng ca th k XX, vi s h tr v tài chính và k thut ca UNESCO, các nc trong khu vc ã t chc thí im mô hình Trung tâm Hc tp Cng ng nhm to c hi hc tp thun li cho mi ngi dân cng ng và to iu kin phát huy s tham gia, làm ch ca cng ng i vi GDTX/GDKCQ. ây là mô hình giáo dc ca cng ng, do cng ng và vì cng ng. Mô hình này ã thc hin mt nguyên tc giáo dc là toàn b vn giáo dc phi bt ngun t cng ng, quay tr li phc v cng ng và vì vy nó là mô hình có hiu qu bo m s tham gia, làm ch ca cng ng i vi giáo dc mt cách y nht. Mô hình này ã c Ông Tng giám c UNESCO khu vc châu Á - Thái Bình Dng ánh giá cao nh là công c, là c ch mà th gii ang tìm kim thc hin “Giáo dc cho mi ngi” và “Mi ngi cho giáo dc”. Hin nay, mô hình này ang c khuyn khích phát trin mnh m các nc trong khu vc, trong ó có Vit Nam. GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG | 47
40. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. V GDTX, B GD-T và Hip hi quc gia các t chc UNESCO Nht Bn (NFUAJ) — Phát trin TTHTC (Tài liu hun luyn cán b GDTX và TTHTC), NXB Giao thông vn ti, 2004. 2. Nha tiu hc và Giáo dc cng ng, Giáo dc cng ng, Trung tâm hc liu xut bn, 1971. 3. Tô Bá Trng - V ình Ruyt - Thái Xuân ào - Nghiêm Xuân Lng, Giáo dc thng xuyên — Thc trng và nh hng phát trin Vit Nam, NXB i hc Quc gia Hà Ni, 2001. 4. Ban Khoa giáo Trung ng, Nhng nhân t mi v giáo dc trong công cuc i mi, NXB Giáo dc, 1996. 5. ng Quc Bo, Báo cáo tng kt tài cp B “C ch qun lí s nghip giáo dc trên a bàn cp xã, phng: Vn và gii pháp”, Hà Ni, 1997. 6. Thái Xuân ào, Báo cáo tng kt tài cp B “Xây dng mô hình thí im v TTHTC cp xã nông thôn min Bc”, Mã s B99-49-79. 7. Hi Khuyn hc Vit Nam, Phát trin rng khp TTHTC — Công c thit yu xây dng xã hi hc tp c s, Hà Ni, 11/2003. 8. UNESCO/PROAP, “Continuing Education, New Policies and Directions” (ATLP-CE Volume I). 9. UNESCO/PROAP, “A Manual for the Development of Learning Centres” (ATLP-CE Volume VIII). 48 | MODULE GDTX 5