Module Giáo dục thường xuyên 11: Chăm sóc và trợ giúp tâm lí cho học viên giáo dục thường xuyên - Kiều Thị bình

Nội dung text: Module Giáo dục thường xuyên 11: Chăm sóc và trợ giúp tâm lí cho học viên giáo dục thường xuyên - Kiều Thị bình

1. KI ỀU THỊ B ÌNH MODULE GDTX 11 CH¡M SãC Vµ TRî GIóP T¢M LÝ CHO HäC VI£N GI¸O DôC TH¦êNG XUY£N CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 49
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN hoà n thà nh t t nhi m v c giao, gó p ph n nâng cao cht lng giá o d c toà n di n, ngi giáo viên không nh ng ph i có nng l c chuyên môn, có o c t t, bit cách t chc, qun lí lp hc hiu qu, mà rt c n ph i có nhng nng lc c thù, nh ng t ch t nh ng i cha/m , ng i anh/ch , ng i b n thân, ng i tham v n, ng i ng hà nh trên con ng l nh h i tri th c, k nng và hì nh thà nh, phá t tri n nhân cá ch ng i h c Ngo ài ra, ng i giá o viên c n có nh ng k nng tng ng là m t t nh ng vai trò trên. Mt trong s ó là k nng chm sóc, tr giú p tâm lí cho ngi hc trong sut quá trình hc tp giúp h vt qua các khó khn, rào cn có th nh hng tiêu cc n vic hc. i vi giáo dc thng xuyên, hc viên tham gia hc tp các chng trình giáo dc thng xuyên ph n l n là nhng ngi ln tu i, không hoc ít có c hi tip cn vi giáo dc chính quy. Phn ln trong s h là nhng ngi lao ng nông thôn, làm vic trong các khu công nghip, làng ngh, vn chài hoc ngi lao ng thuc các thành phn kinh t khác H là nhng ngi luôn gn bó vi quê hng và ít có iu kin tip xúc vi nhng tin b khoa hc, công ngh hin i, tâm lí t ti, mc c m, b o th , trì tr , thi u ng l c ph n u vn lên trong h c tp là ph bi n. Vì vy, òi hi ngi giáo viên phi có nh ng ki n th c và k nng c b n, cn thi t chm só c, tr giú p tâm lí phù hp v i i t ng h c viên. Module nà y c biên so n nh m hng dn giáo viên giáo dc thng xuyên t tì m hi u mt cách h thng hn v nhng khó khn, rào cn tâm lí mà hc viên giáo dc thng xuyên thng gp và m t s phng pháp, k nng c b n có th vn dng trong vic chm sóc, tr giú p tâm lí cho hc viên. Nng lc chm sóc, h tr tâm lí ca giáo viên i vi hc viên giáo dc thng xuyên th hin nhng lnh vc c thù nh: am hiu tâm, sinh lí i tng hc viên giáo dc thng xuyên và nhng khó khn h thng gp trong hc tp: xây dng mi quan h thân thin vi hc viên; tr giúp hc viên trong các tình hung khng hong tâm lí; ng viên, 50 | MODULE GDTX 11
3. khuyn khích hc viên tng cng ng lc hc tp; tr giúp hc viên ng phó vi cng thng tâm lí do thi c hoc các quan h cá nhân Module gm các ni dung ch yu sau: 1. Mt s vn chung v chm sóc, tr giúp tâm lí (cá c khá i ni m, quan ni m, thu t ng liên quan n chm só c, h tr tâm lí; m c ích, ý ngh a, yêu c u c a vi c chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên ). 2. Nh ng y u t nh h ng t i tâm lí h c viên (hoà n c nh b n thân và gia ình, tu i tá c, m c ích, ng c h c t p; iu ki n, môi tr ng h c t p và nhng tá c ng khá c) và mt s rà o c n tâm lí mà h c viên giáo dc thng xuyên th ng g p cn c chm sóc, h tr (thi u t tin, thi u b n l nh, cha t ánh giá kh nng c a b n thân; không có ng c h c tp, b o th , cc oan, thi u ý th c t giá c, không coi tr ng vi c h c; chá n n n do h n ch v kh nng ti p thu, th ng không hoà n thà nh nhi m v h c t p; t ti, mc c m v thân ph n, v gi i, v yu t vù ng mi n ho c nh h ng tiêu cc t hoàn cnh gia ình và iu kin kinh t; hoang mang do môi tr ng h c t p có s e do ho c do áp lc khá c ). 3. Mt s ni dung c bn v chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên (v t qua rà o c n c a s t ti, v t qua chí nh mì nh; v t qua tr ng thá i tinh th n u o i, mt m i vì ph i v a h c, va là m ho c nng l c h c t p h n ch ; thay i quá n tí nh trong nh n th c; t o môi tr ng h c t p an toà n, thân thi n và giú p ng i h c c m nh n c s an toà n, thân thi n; xây d ng ng c h c t p úng n). 4. Mt s k nng c b n, cn thi t chm sóc, tr giúp tâm lí cho nh ng h c viên giáo dc thng xuyên c n s tr giú p (k nng tì m hi u, phá t hi n, nh n bi t; k nng tng tá c, ng x tì nh hu ng; k nng giao ti p hi u qu ; k nng xây dng lòng tin, to lp, duy trì mi quan h thân thin, tích cc vi hc viên; k nng t vn tâm lí và tr giúp hc viên trong các tình hung khng hong, khn cp; nhóm k nng ng viên, khích l tng cng ng lc hc tp; k nng tr giúp hc viên ng phó vi cng thng (stress) do thi c hoc do các vn cá nhân; k nng theo dõi, ánh giá ngi c tr giúp sau khi can thip ). CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 51
4. 5. Mt s trng hp/ tình hung c th cn s chm sóc, tr giúp tâm lí cho hc viên ti ni hc tp. Mt s tr ng h p, c th cn s chm só c, tr giúp v tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên ni h c t p (H c viên gp khng hong v tình cm, tâm lí v vt ch t do nhng lí do khác nhau; H c viên b trm cm do làm vic quá sc, mt mi ho c có cm giác bun bã au kh trong mt thi gian dài; H c viên cm thy không làm ch c cuc sng ca mình, b mt phng hng; H c viên gp khó khn trong quan h, giao tip vi bn bè; không hoà hp c vi bn bè, có cm giác b cô lp tr c t p th ; H c viên thiu t tin vì kt qu hc tp kém; H c viên có vn nghiêm trng liên quan n kt qu hc tp, mun b hc; H c viên b cng thng thn kinh do áp lc thi c; H c viên là nn nhân ca s phân bit i x hoc bo lc trong/ngoài nhà trng ho c nn nhân ca ti ác hoc hình thc lm dng nào ó; H c viên mc mt chng nghin nào ó và khó lòng thoát ra ). B. MỤC TIÊU Kt thúc vic hc tp, nghiên cu module này, ngi hc: — Hi u c cá c quan ni m v chm só c tâm lí, tr giú p tâm lí và m c ích, ý ngh a, yêu c u c a vi c chm só c, tr giú p tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên. — Xác nh c nh ng yu t nh h ng n tâm lí h c viên giáo dc thng xuyên. — Nêu c nh ng khó khn, rà o c n v tâm lí mà h c viên giáo dc thng xuyên cn c chm sóc, tr giúp. — Nêu c các k nng c b n chm sóc, h tr tâm lí cho nh ng hc viên giáo dc thng xuyên, nhng ni dung c bn cn t vn cho h c viên giáo dc thng xuyên. — xut c mt s tình hung c th cn chm sóc, tr giúp v tâm lí cho hc viên giáo dc thng xuyên ni công tác và gii pháp chm sóc, tr giúp tng ng. 52 | MODULE GDTX 11
5. C. NỘI DUNG I. CÁC NI DUNG Nội dung 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHĂM SÓC, TRỢ GIÚP TÂM LÍ Hot ng 1. Tìm hiu quan ni m v chm só c, tr giú p tâm lí. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp 1. Bn h ãy nêu quan ni m c a mì nh trong vic chm só c tâm lí. 2. Bn h ãy th hi n quan i m c a mì nh v h tr tâm lí và tr giú p tâm lí. Theo bn, hai thu t ng nà y có gn ngh a v i nhau không? CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 53
6. 3. Ý ki n khá c: 2. Thông tin c bn * Quan ni m v chm só c tâm lí : Chm só c tâm lí là s quan tâm, tá c ng có ch nh c a ch th n i t ng nh m giú p i t ng v t qua c nh ng rà o c n v tâm lí trong cu c s ng c ng nh khi tham gia ho t ng mt l nh v c nà o ó giú p i t ng c i thi n c tì nh tr ng có tr ng thá i tâm lí tt hn. Quá trì nh chm sóc tâm lí c da trên nn tng ca s hiu bit và tình cm gia ng i th c hi n ho t ng chm só c (ch th tá c ng) và ng i c chm só c (i t ng tá c ng) qua ó ch th tì m hi u, phát hin nhng vng mc/rào cn tâm lí ca i tng t ó có nhng tác ng can thip phù hp. Vì vy, vic chm sóc tâm lí có hiu qu, ngi thc hin hot ng chm sóc tâm lí phi am hiu v tâm lí la tui ca i tng và có y các c im, yêu cu nh i vi ngi 54 | MODULE GDTX 11
7. hng dn, t vn; c bit cn có thái và yêu cu hp lí to c quan h tt vi i tng c chm sóc tâm lí. Chm sóc tâm lí có ni hà m rt phong phú, bao gm c hot ng hng dn và t vn nh m thc hin nhng can thip tích cc trên lnh vc thái , tình cm ca ng i c chm sóc. Nhì n chung, chm só c tâm lí th ng là nhng tác ng ca giáo viên i vi hc viên, giúp h vt qua nhng trng thái tâm lí không tích cc nh s cng thng, s tc gin, nhng rào cn, nh ng khó khn v i u ki n, hoà n c nh, v trí tu, o c i v i h c viên giáo dc thng xuyên, chm sóc tâm lí cò n là s quan tâm n tr ng thá i t ti, mc c m, s b o th , trì tr , thi u ng l c ph n u vn lên trong cu c s ng; có th là s quan tâm n vn vi c là m, nhng m i quan h riêng t, nh ng khú c m c t phí a gia ình, gia b n bè vi nhau nhm giúp h vt qua nhng khó khn, rà o c n phá t tri n b n thân m t cá ch b n v ng. * Quan ni m v h tr /tr giú p tâm lí: — H tr tâm lí: Ti p c n theo tá c ng gi a ch th và i t ng thì thu t ng "h tr" c hiu là s giúp ln nhau (có cho và có nh n), ôi khi giú p ng i c ng chí nh là giú p mì nh, c hai bên cùng có li. Trên th c t , nhi u khi s h tr có ngh a là s giúp mt chi u (có cho mà không nh n), nhng c di n t m t cá ch t nh theo ngôn ng ngo i giao, trá nh s mc cm, s mt th din c a ngi c nhn. Ví d "h tr" nn nhân l lt, "h tr" ng i nghè o. — Tr giú p tâm lí: là ho t ng giú p m t ng i ang g p khó khn v tâm lí h th c hi n c i u mà h mong mu n trong cu c s ng. Theo ngh a nà y thì ho t ng h tr tâm lí và ho t ng tr giú p tâm lí có ni hà m c b n gi ng nhau, cù ng m c tiêu là a n s tt là nh — " là m phú c" cho ng i c tr giú p — s "là m phú c" không ph i t c a c i, vt ch t mà là tinh th n, tì nh c m, lng tâm và trá ch nhi m. Nh ng quan ni m trên cho th y gi a chm só c tâm lí và tr gi úp tâm lí có mi quan h hu c và cù ng h ng t i vi c th c hi n m c tiêu chung ó là giúp i tng vt qua c nhng khó khn, rào cn v tâm lí trong cuc sng phát trin hoàn thin hn. Ngay trong các hot ng chm sóc tâm lí ã th hin/bao hàm/lng ghép c hot ng h tr/tr giúp tâm lí; hot ng tr giúp tâm lí cng là hot ng chm sóc tâm lí. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 55
8. Hot ng 2. Tìm hiu mt s thu t ng có liên quan n chm só c và tr giú p tâm lí. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Bn h ãy nêu nh ng thu t ng có liên quan ho c g n ngh a v i cá c thu t ng : "Chm só c tâm lí", "h tr tâm lí", "tr giú p tâm lí". 56 | MODULE GDTX 11
9. 2. Thông tin c bn * Mt s thut ng liên quan n chm sóc và tr giúp tâm lí: — T v n tâm lí là ho t ng gi a ng i tr giú p chuyên nghi p vi ng i cn c giú p , trong ó, nhà t v n cung c p s giú p cho ng i cn c giú p (g i t t là i tá c) trong vi c xá c nh và gi i quy t cá c vn khó khn hay rà o c n v tâm lí c i thi n cu c s ng. — Tham v n tâm lí là quá trì nh giú p cho i tá c t ch u trá ch nhi m v i cu c i mì nh, t tì m cá ch gi i quy t c i thi n v n c a mì nh. Trong ho t ng nà y, nhà tham v n ch óng vai trò là ng i soi sá ng v n , giú p thông tin; gi i to c m xú c gây nh h ng tiêu c c n quy t nh c a i tá c; không a ra l i khuyên hay quy t nh h cho i tá c. + i t ng c a tham v n là i tá c và vn khó khn mà i tá c c n s tr giú p, tham v n. + M c ích chung c a tham v n nhm c i ti n, c ng c (sc kho, tinh th n) giú p i tá c s ng t t hn; ngn ch n trá nh x y ra v n ti t; giú p i tá c gi i quy t v n nh m thay i hà nh vi và nhân cá ch tt hn. + M c tiêu c th c a tham v n giú p gi m b t c m xú c tiêu c c; giú p tng thêm hi u bi t v b n thân và hoà n c nh ch p nh n, i m t v i v n nan gi i; h ng d n và giú p i tá c a ra quy t nh sá ng su t. + Nhi m v chung c a tham v n là xá c nh v n và nguyên nhân gây ra vn ; chu n oá n, ánh giá , phân lo i v n . + Nhi m v c th c a tham v n là là m th giã n c m xú c c a i tá c; giú p i tá c nhn di n c v n , c i thi n nh ng suy ngh tiêu c c, không hp lí; giú p thân ch a ra quy t nh u tiên và có k ho ch thay i hà nh vi theo h ng tí ch c c. * Mt s i u c n trá nh khi tham v n: a ra l i khuyên có tí nh áp t; ch t v n quá nhi u; quá chú trng n v n nan gi i c a i tá c; thuy t ph c có tí nh áp t. tham vn có hiu qu, nhà tham vn cn hiu rõ c im các c khng hong v tâm lí trong mi giai on phát trin giúp i tác t xác nh rng mình ang trong c khng hong nào có cách ng phó hài hoà gia vic áp ng nhu cu cá nhân vi nhu cu xã hi. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 57
10. Theo thuy t Phá t tri n tâm lí xã hi c a Erik Erickson, cá c giai o n phá t tri n l a tu i u n y sinh cá c mâu thu n gi a nhu c u cá nhân vi s áp ng ca xã hi. Ông cho r ng, có 8 giai o n kh ng ho ng l n c a cu c i (xem ph lc). Nu c gi i quy t, s là m cho nhân cá ch con ng i phá t tri n t t, bng không s ng c l i. Tn thng tâm lí do tr i qua ho c ch ng ki n m t s ki n gây s c d n n s s hã i d di, s vô v ng ho c kinh hoà ng. Khi ó nhà tham v n nên can thi p t u giai o n t n thng và can thi p trong tng tá c vn hoá. Hot ng 3. Tì m hi u lí do, m c ích và ý ngh a c a vi c chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành các phiu hc tp sau: Phiu hc tp 1 Theo bn, vì sao ph i chm só c, tr giúp tâm lí cho ng i h c? Vi h c viên giáo dc thng xuyên, có cn ph i chm só c, tr giúp tâm lí không? 58 | MODULE GDTX 11
11. Phiu hc tp 2 Bn hã y nêu m c ích, ý ngh a c a vi c chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 59
12. 2. Thông tin c bn * Cn ph i quan tâm chm sóc, tr giúp tâm lí vì: Chm só c, tr giúp tâm lí tt là li u thu c quý i v i c th . Nhng nghiên cu y khoa cho th y, khong 75 — 90% các chng bnh thuc v th cht có ngun gc t r i lo n tâm th n (tinh thn) và tâm lí. Nói cách khác, cht lng ca suy ngh nh hng n tình trng sc kho. Khi chúng ta gin d hay cng thng (stress), các bp tht cng lên, gây c ch quá trình lu thông máu, c t trong máu dn lên cao, to nên nhng áp lc, chính nhng im này gây nên nhng n au cho c th. Các h chng au c, au vai, au u thng là kt qu ca nhng tình trng cng thng thn kinh hay trng thái gin d. Trái li, khi to ra 60 | MODULE GDTX 11
13. nhng suy ngh tích cc và bình an trong tâm trí, các c ca c th c th giãn, lng ô xi np vào gim, huyt áp h, t l mc bnh tim cng gim áng k. * Giá o viên ph i chm sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên vì: Trong cuc sng hng ngày, con ngi thng gp phi nhng hng ht, nhng mâu thun, nhng xung t ni làm vic, trong gia ình cng nh ngoài xã hi. Nói cách khác, con ngi luôn phi i mt vi nhng tình hung phc tp, luôn phi tri qua nhng cm xúc tiêu cc nh bun chán, tht vng, tc gin, au kh Lúc ó, h thng hay tâm s vi ngi thân trong gia ình, vi bn bè, ng nghip, vi nhng ngi có kinh nghim, áng tin cy tìm cách gii quyt các tình hung khó khn, gii ta các cm xúc tiêu cc ó. Khi cô n, không cm nhn c tình thng, s quan tâm ca ngi khác giành cho mình, con ngi thng thiu sáng sut. Vì vy, giáo viên phi là ngi bit chm sóc tâm lí cho chính mình, cho ng nghip và cho hc viên có th phát trin ngh nghip ca mình mt cách tt nht. * M c ích c a vi c chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên: M c ích c a vi c chm só c, tr giúp tâm lí nh m giú p hc viên v t qua nh ng khó khn, tr ng i v tâm lí trong cu c s ng c ng nh khi tham gia cá c ho t ng, h c t p và ho t ng c ng ng (th c hi n m c tiêu phá t tri n toà n di n nhân cá ch c a ng i h c). C th là giú p h c viên: — V t qua tr ng thá i u o i, chá n n n, cng th ng, tc gi n nh h ng n h c t p, rè n luy n. — V t qua nh ng rà o c n v gi i tí nh trong h c t p. — T o ng l c, h tr hc viên có khó khn v phá t tri n trí tu , v o c. — Quan tâm n nh ng m i quan h riêng t gi a nh ng hc viên v i nhau, h tr h giúp nhau vt qua nhng khó khn trong hc tp và cuc sng. làm tt vic chm sóc, h tr cho hc viên, trc ht, giáo viên phi bit t chm sóc tâm lí cho chính mình. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 61
14. Nội dung 2 NH ỮNG Y ẾU T Ố Ả NH H ƯỞ NG T ỚI TÂM LÍ VÀ CÁ C RÀ O CẢ N VỀ TÂM LÍ MÀ HỌ C VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN TH ƯỜ NG G ẶP C ẦN ĐƯỢ C CHĂM SÓ C, TR Ợ GIÚP Hot ng 1: Tì m hi u nh ng y u t nh h ng t i tâm lí c a h c viên giáo dc thng xuyên. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Bn h ãy cho bi t nhng yu t nh h ng n tâm lí ng i h c: a. Nhó m h c viên trong tu i: b. Nhóm hc viên là ngi ln: 62 | MODULE GDTX 11
15. 2. Thông tin c bn * i tng ngi hc trong các c s giáo dc thng xuyên rt a dng v thành phn xã hi, c im tâm lí, tui tác, ngh nghip, trình hc vn, nng lc hc tp Tuy nhiên, có th phân loi i tng ngi hc trong các c s giáo dc thng xuyên thà nh hai nhó m: — Nhó m h c viên là thanh, thi u niên trong tu i ph thông (nh ng ng i v a r i gh nhà tr ng THCS, mt s í t m i h c xong chng trì nh ti u h c). — Nhó m h c viên là ng i l n tu i: Nhó m nà y chi m s ông và hu h t là va lao ng, va h c vn hoá. H là nh ng ngi không hoc ít có c hi tip cn vi giáo dc chính quy. Phn ln trong s h là nhng ngi lao ng nông thôn, làm vic trong các khu công nghip, làng ngh, vn chài hoc ngi lao ng thuc các thành phn kinh t khác H là nhng ngi luôn gn bó vi quê hng và ít có iu kin tip xúc vi nhng tin b khoa hc, công ngh hin i. Trong khi ó, nhn thc và vic làm ca h li có nh hng trc tip ti nhiu mt ca s phát trin kinh t — xã hi, c bit là môi trng sng ca cng ng. ây là nhóm i tng cn c quan tâm chm sóc v tâm lí. Vì nu h c chm sóc, h tr tt, thì chính bn thân h li tr thành ngi bit cách chm sóc, h tr cho ngi khác gp vn tng t. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 63
16. * c i m a d ng v thà nh ph n, v i u ki n và hoà n c nh nh trên dn n nh ng y u t tá c ng n tâm lí c a h c ng r t a d ng: — Vi nhó m h c viên trong tu i (thanh, thi u niên), nh ng y u t tá c ng ch yu t nhóm này là kh ng ho ng tâm lí tu i d y thì ; nhó m b n bè tiêu c c; nng l c h c t p; m c ích, ng c h c t p, nh n th c c m tí nh v môi tr ng h c t p (không chí nh quy) — Vi nhó m i t ng h c viên là ng i l n, nh ng y u t tá c ng n h ch yu là áp l c t cu c s ng (cha n nh vi c là m, thu nh p th p th i gian gò bó , ); bn r n v công vi c gia ình (lo chm só c con cá i, cha m già ); nh ng v n n y sinh tiêu c c trong tì nh c m (v ch ng, con cá i, anh, ch em, ); tâm lí t ti, mc c m. Ho t ng 2. Tì m hi u mt s rà o c n v tâm lí mà h c viên giáo dc thng xuyên th ng g p cn c chm sóc, tr giúp. 1. Nhi m v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Bn h ãy cho bi t ý ki n c a mì nh v nh ng rà o c n tâm lí mà ng i h c th ng g p ph i bng cách ánh du x vào ô tng ng trong bng sau: Không Nh ng rà o c n úng úng — Thi u t tin, cha t ánh giá úng kh nng c a b n thân. — Không có ng c h c t p, b o th , cc oan, thi u t giá c, không coi tr ng vi c h c, xao nhã ng, mt t p trung. — Chá n n n do h n ch v kh nng ti p thu, th ng không hoà n thà nh nhi m v h c t p. — T ti, mc cm v thân phn hoc nh hng tiêu cc t hoàn cnh và iu kin kinh t ca gia ình. 64 | MODULE GDTX 11
17. — Giáo viên gây m t h ng thú , hay ng t l i hc viên (nhng mà ; th cò n , t i sao ). — Giáo viên hay ch trí ch, t rá ch ph t, li cho hc viên. — Giáo viên không tôn tr ng hc viên, hay ra lnh, e do là m t n thng hc viên. — Giáo viên hay a ra nh ng l i khuyên, gi i phá p thuy t trì nh v o c mang tí nh áp t. — Giáo viên ng tì nh vi hc viên theo ki u thng h i. — Môi tr ng h c t p có s e do ho c áp lc t nhóm bn bè . * Ý ki n khá c: 2. Thông tin c bn Cá c rà o c n tâm lí mà h c viên giáo dc thng xuyên th ng g p ph i bao g m rà o c n thu c v ch quan và rà o c n do khá ch quan a l i. * Rà o c n do ch quan (ni sinh) th ng là : — Tâm lí thi u t tin, cha t ánh giá úng kh nng c a b n thân. — Không có ng c h c t p, b o th , cc oan, thi u ý th c t giá c, không coi tr ng vi c h c, xao nhã ng, mt t p trung, — Tâm lí chá n n n do h n ch v kh nng ti p thu, th ng không hoà n thành nhim v hc tp. — Tâm lí t ti, mc cm v thân phn, cm thy thiu s tôn trng ca bn bè. — nh hng tiêu cc t hoàn cnh và iu kin kinh t ca gia ình CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 65
18. * Rà o c n do khá ch quan a l i th ng là : — Giáo viên gây m t h ng thú cho h c viên, hay ng t l i hc viên khi h ang trì nh bà y. — Giáo viên hay ch trí ch, trá ch ph t, li cho hc viên mà không xem xé t cn k . — Giáo viên không tôn tr ng (xem th ng) hc viên, hay ra l nh, e do hay d ùng nh ng câu nó i là m t n thng hc viên. — Giáo viên hay a ra nh ng l i khuyên, gi i phá p thuy t trì nh v o c mang tí nh áp t (ph i th nà y, ph i th kia, không cò n c ách nà o khác cho hc viên). — Giáo viên ng tì nh vi hc viên theo ki u thng h i (kh thân, ti nghi p). — Môi tr ng h c t p có s e do ho c do áp lc t nhóm bn bè Hot ng 3. Tì m hi u nh ng yêu cu i vi giáo viên trong vai trò ngi chm sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Theo bn, khi m nh n vai trò chm só c, h tr tâm lí cho h c viên, ng i giáo viên c n m b o nh ng yêu c u nà o v thá i ? ánh du vào các ô tng ng trong b ng d i ây: Rt Không Các yêu c u c n m b o Cn cn cn — Ph i là m cho hc viên cm thy an toàn. — Ph i làm cho hc viên cm thy c yêu thng. — Ph i làm cho hc viên cm thy c ón nh n s chia s, thu hiu và thông cm. — Phi làm cho hc viên cm thy c tôn trng. — Phi làm cho hc viên cm thy có giá tr. 66 | MODULE GDTX 11
19. Ý ki n khá c: 2. Thông tin c bn * Nh ng yêu c u v nng l c: Giá o viên c n ph i có c nh ng ki n th c, k nng sau: — Bit b ám sá t m c tiêu giá o d c, bi t khai thá c s tham gia c a i t ng trong ho t ng chm só c, h tr tâm lí cho h c viên. — Hiu rõ c im tâm lí c trng ca các la tui. — Nh y bé n, tinh thông trong vi c phá t hi n nh ng v n cn chm só c, h tr tâm lí cho hc viên. — Bi t cá ch ti p c n thân thi n phù hp v i cá c nhó m i t ng hc viên, c bi t là nh ng hc viên cá bi t v nhân cá ch và hc viên có hoà n c nh c bi t khó khn. — Bi t xây d ng môi trng thân thin trong lp hc, trong trung tâm và bi t t o c h i t t hc viên c b c l, chia s , th hin bn thân và cm nhn c tình yêu thng ca ngi khác dành cho mình. — Bi t l ng nghe tí ch c c, bi t phân tí ch sá ng su t và a ra quy t nh úng n v i t ng tr ng h p c th . có th chm sóc tt tâm lí cho hc viên, gia giáo viên và hc viên phi có quan h tt giúp quá trì nh giao tip t hi u qu . Mu n v y, lng nghe là mt phn rt quan trng. Lng nghe tí ch c c là lng nghe mt cách chân thành, gi m (bng ánh mt và trái tim); hiu rõ ni dung và cm xúc ca ngi nói. — Bi t hi n th c hoá k t qu c a quá trì nh chm só c, h tr ( t o i u ki n, môi tr ng cho hc viên c tr i nghi m, th nghi m). — Bit rõ kh nng, chng mc, v hiu bit ca mình trong quá trình chm sóc, h tr tâm lí cho hc viên tránh lan man, kém hiu qu (lnh vc nào, cái gì cha bit rõ không nên nói). — Bit lp k hoch theo dõi tip ni s thay i v tâm lí ca hc viên. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 67
20. * Nh ng yêu c u v thá i : — Ph i tôn tr ng cá c nguyên t c x th c b n: tin t ng, tôn tr ng, kiên nh n, t nguy n, khá ch quan — Ph i là m cho hc viên cm thy an toàn, c th là : + Giáo viên c n ph i khoan dung, l ng, bi t phân nh r ch rò i úng — sai, ph i — trá i và bit nh h ng suy ngh , hà nh ng úng cho h c viên. + Làm cho hc viên hiu r ng mi ngi u có quyn c bo v và không ai có quyn làm tn thng ngi khác. + Thông cm và chia s vi hc viên trong quá trình tng tá c, tho lun. + Là tm gng sá ng v các chun mc trong giao ti p, ng x mi tình hung. — Ph i làm cho hc viên cm thy c yêu thng, c th là : + C ch, li nói ân cn, du dàng, thân mt, gn gi, lng nghe tâm s ca hc viên và th hi n tinh th n luôn luôn s n sà ng h p tá c, giú p h c viên m i ni, m i lú c. + Né t m t thân thi n, thá i tn tì nh, luôn t o c h i t t hc viên c bc l, chia s , c th hin bn thân và cm nhn c tình yêu thng ca ngi khác dành cho mình. — Ph i làm cho hc viên cm thy c ón nh n s chia s , th u hi u và thông cm, c th là : + Luôn lng nghe tâm s c a hc viên v i thá i ci m, linh hot. + Luôn to iu kin và khí ch l hc viên din t ý ngh, bc l cm xúc. + Luôn gi i áp câu hi c a hc viên mt cách rõ rà ng, th u lí, t tì nh. — Ph i làm cho hc viên cm thy h c tôn trng, c th là : + Th hi n rõ s quan tâm, chm chú khi lng nghe hc viên. + Dành thi gian nhn ra cm xúc ca hc viên. + Cùng hc viên thit lp các ni quy chung. + To gii hn và bình tnh khi hc viên mc sai lm. — Ph i làm cho hc viên cm thy có giá tr, c th là : + Luôn chú ý lng nghe và tip nhn các ý kin ca hc viên vi thái ci m, trân trng. + To c hi cho hc viên bc l nhng kh nng ca mình. + cao và hng ng các ý tng hp lí ca hc viên. 68 | MODULE GDTX 11
21. Nội dung 3 MỘT S Ố NỘI DUNG CƠ BẢ N VÀ KĨ NĂNG CHĂM SÓ C, TR Ợ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌ C VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN Ho t ng 1. Tì m hi u m t s ni dung c b n chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên. 1. Nhim v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Bn hãy cho bi t quan i m c a mì nh v nh ng n i dung chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên bng cách ánh du x vào các ô tng ng trong b ng d i ây: Ni dung c n chm só c, h tr Rt c n Cn Không c n — V t qua rà o c n c a s t ti, mc c m: — V t qua tr ng thá i tinh th n u o i, mt m i vì ph i v a h c, va là m. — V t qua m c c m v nng l c h c t p h n ch : — Thay i quá n t ính trong nh n th c (thoá t kh i c m giá c “bi t r i”). — T o môi tr ng h c t p an toà n, thân thi n và giú p ng i h c c m nh n c s an toà n, thân thi n: — Xây d ng ng c h c t p úng n. Ý ki n khá c: CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 69
22. 2. Thông tin c bn Nh ng n i dung chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên là: — V t qua rà o c n c a s t ti, mc c m (v thân ph n, v kh nng, v c i m vù ng mi n, ). — V t qua tr ng thá i tinh th n u o i, mt m i vì ph i v a h c, va là m. — V t qua m c c m v nng l c h c t p h n ch . — Thay i quá n tí nh trong nh n th c (thoá t kh i c m giá c “bi t r i”). — T o môi tr ng h c t p an toà n, thân thi n và giú p ng i h c c m nh n c s an toà n, thân thi n. — Xây d ng ng c h c t p úng n. Ho t ng 2. Tì m hi u m t s k nng c n thi t chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên 1. Nhi m v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Theo quan i m c a bn, ng i giáo viên trong vai trò là ng i chm só c, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên c n ph i có nh ng k nng nà o? 70 | MODULE GDTX 11
23. 2. Thông tin c bn có th chm sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo dc thng xuyên, ng i giáo viên c n có mt s k nng c b n sau ây: — Nhó m k nng tì m hi u, phá t hi n, nh n bi t: Nhó m k nng nà y c th hi n thông qua m t s k nng c th nh sau: + K nng tìm hiu tâm sinh lí cá c nhó m i tng hc viên giáo dc thng xuyên. + K nng phá t hi n nhng khó khn h thng gp trong hc tp và nh ng v n cn ph i h tr , chm só c. + K nng phân tích c im tâm sinh lí ca ngi hc. + K nng nhn bit nhu cu ca hc viên. — Nhó m k nng tng tá c, ng x tì nh hu ng, bao g m: + K nng lng nghe tích cc: Lng nghe mt cách chân thành, gi m (bng ánh mt và trái tim) xá c nh n thông tin (hiu rõ ni dung h trình bày); xác nhn cm xúc ca hc viên khi h trình bày/chia s. + K nng giao tip hiu qu: Giao tip có li và không li; s dng ngôn ng c th hiu qu. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 71
24. — K nng xây dng lòng tin i v i h c viên, to lp, duy trì mi quan h thân thin, tích cc vi hc viên. — K nng t vn tâm lí và tr giúp hc viên trong các tình hung khng hong, khn cp. — Nhó m k nng ng viên, khích l hc viên nh m nâng cao lò ng t tr ng, t tin, t o d ng ng c hc tp, th hi n qua cá c k nng c th sau: + Th hin s hiu bit, thông cm và chp nhn hc viên. + Tp trung vào im mnh ca hc viên (g n c khi trong). + Tìm im tích cc, nhìn nhn tình hung theo cách khác. + Tp trung vào nhng im c gng mi, tin b mi ca hc viên. Vi c khí ch l h c viên ph i m b o cá c yêu c u có tí nh nguyên t c sau: + Khí ch l có c s : Ch khí ch l nh ng vi c/ph m ch t có tht và c th i v i h c viên. Ngay c trong trng hp hc viên có li, ngi giáo viên có kinh nghim vn có th khích l c h (làm c s h nhn thy li lm) bng vic tìm ra c im gì ó là tích cc trong chui hành vi ca ngi ó. + Khí ch l c th: Khích l phi nhm vào mt vic c th, t ó ch ra c mt phm cht tt c th ca hc viên. + Khí ch l mt cá ch chân thành: Trong khen ngi và khích l, chính tình cm và s yêu thng, chân thành ca ng i giáo viên là quan trng nht. Thá i , i u b , c ch , ánh m t c a ng i giáo viên khi khí ch l u ph i xu t phá t t “cá i tâm” ch không ch là li nó i. iu này khin hc viên cm nhn rõ là mình c tôn trng. + Luôn li cm xúc tích cc: Giáo viên cn din t s khen ngi, khích l ca mình sao cho sau li khen ngi, khí ch l , h c viên có c m giác rt d chu, thoi mái vì cm nhn c s chân thành t li khen ó. + Th ng xuyên và k p th i (ngay l p t c): Mt hành vi tích cc mi xut hin cn nhn c s phn hi tích cc. Vic khích l thng xuyên rt cn thit thit lp mt hành vi mi nhng n khi hành vi này tr thành thói quen thì có th gim dn s khích l. — K nng tr giúp hc viên ng phó vi cng thng (stress) do thi c hoc do các vn cá nhân. — K nng theo dõi, ánh giá ngi c tr giúp sau khi can thip. 72 | MODULE GDTX 11
25. Nội dung 4 MỘT S Ố TR ƯỜ NG H ỢP/TÌ NH HU ỐNG CỤ TH Ể CẦN S Ự CHĂM SÓ C, TR Ợ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌ C VIÊN TẠ I NƠI HỌ C T ẬP Ho t ng. xu t m t s tì nh hu ng c th h c viên c n s chm só c, tr giúp tâm lí t i ni h c t p. 1. Nhi m v Bn hãy hoàn thành phiu hc tp sau: Phiu hc tp Bn hã y xu t m t s tr ng h p c th mà bn cho r ng h c viên c n c chm só c, tr giúp tâm lí. Theo bn, tng ng v i m i tì nh hu ng, cn có gi i phá p chm s óc, tr giúp nh th nà o? CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 73
26. 2. Thông tin c b n Nh ng h c viên c n s chm só c, tr giúp tâm lí t i ni h c t p (lp h c) th ng là nh ng ng i ang ho c v a tr i qua tì nh tr ng tâm lí b t bì nh th ng, ch ng hn nh: * Mt là , hc viên va gp “cú sc” hoc b khng hong v tình cm, tâm lí do nhng lí do khác nhau ( b oan khu t, gia ình mt c p tà i s n l n, b v n, b m li hôn, ngi thân mt t ngt ) hay phi chu ng mt mt mát bt ng, nghiêm trng khá c v tình cm, uy tí n ho c ôi khi c v danh d * Hai là , hc viên b trm cm do làm vic quá sc, mt mi ho c có cm giác bun bã au kh trong mt thi gian dài ( khó thoá t kh i tâm tr ng ó), cm thy không làm ch c cuc sng ca mình, mt phng hng. — H c viên hay b phân tâm: Ng i tham v n c n t p trung và o vi c c u trú c l i nhân cá ch hn là gi i quy t cá c v n tr c m t. K thu t can thi p là : ng c m (k nng l ng nghe tí ch c c); s chuy n d ch (c ch phóng chi u c a thân ch lên nhà tham v n); phân tí ch gi c m; lí gi i hành vi chng i. — Hc viên hay b ri nhiu xúc cm thng do có nim tin sai lch, nhng mong mun thái quá, không phù hp. Chng hn nh: 74 | MODULE GDTX 11
27. + H luôn cho r ng mì nh ph i c m i ng i yêu m n và tôn tr ng, mì nh luôn gi i giang hn m i ng i, là m t t m i vi c. + H cho r ng m i b t h nh u là do bên ngoà i, con ng i không có kh nng ki m soá t c lo âu c a mì nh. + H luôn cho r ng quá kh quy t nh hà nh vi và cu c s ng hi n t i. + H cho r ng cu c s ng là tai ho khi không i úng h ng ta mong mu n; cn ch n ng m i nguy hi m. + H cho r ng nh ng ng i là m i u x u nh t nh s b tr ng ph t; tr n trá nh d dà ng hn i m t; cn có ch da hoà n h o. + H cho r ng cn có gi i phá p hoà n h o ch ng l i m i i u t i t i v i nh ng tr ng h p nà y, cn ng viên i tá c nên i m t v i thá ch th c; thuy t ph c i tá c thay th ni m tin khi n b n thân ngh không t t v mình bng cá ch thi t l p m i quan h nng m, không phê phá n thân ch . * Ba là , hc viên ang gp khó khn trong quan h, giao tip vi bn bè; không hoà hp c vi bn bè; cm giác b cô lp tr c t p th . Trong tr ng h p nà y, giáo viên c n g n g i, tì m hi u nguyên nhân, khé o lé o giú p h hi u c vì sao h không hoà h p c v i b n bè ; tp cho h cá ch giao ti p v i b n bè , xoá d n c m giá c ang ám nh h (c m giá c b cô l p) và hã y m b o h yên tâm r ng h không b cô lp tr c t p th . * Bn là , hc viên thiu t tin vì kt qu hc tp kém; có vn nghiêm trng liên quan n kt qu hc tp, chá n n n mun b hc Ngoà i các cn nguyên v bnh lí, nguyên nhân khá c ca s chán nn và mt ng c ca ngi hc là chính t nhng yu t có liên quan trc tip n hot ng hc tp cng nh các yu t có liên quan trc tip n môi trng sng ca h. Các yu t này rt a dng. Có th k n mt s yu t nh: tính cht ca các nhim v hc tp; s thành công/ tht bi ca ngi hc; s ánh giá; môi trng hc tp (vt cht, tâm lí, trí tu, xã hi). Vì vy, giáo viên cn tì m hi u v n liên quan n h c t p mà hc viên ang phi i mt là gì, có thc s nghiêm trng hay ch là cm giác ám nh, nu nghiêm trng thì n mc nào. Nu hc viên ngi nói, giáo viên có th cho h vit ra giy nhng lo s và c nhng mong mun c giúp t ó, giúp hc viên cách tháo g. Ví d, hc viên thy rng CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 75
28. kt qu h c t p quá ké m (nguy c ph i lu ban) mà dn d n thi u t tin, chá n n n tr c h t, giáo viên ng viên h c gng, khí ch l theo ki u “g n c, khi trong”, xây d ng ng c h c t p t chí nh quá trì nh d y h c, t o d ng ni m tin h tin t ng r ng n u c gng s v t qua nh s giú p c a giáo viên. Nu là giáo viên ch nhi m, b n c n trao i vi giáo viên b môn cù ng giúp hc viên. * Nm là , hc viên b cng thng thn kinh (stress), mt cân b ng ho c r i lo n tâm trí do áp lc thi c. Stress là phn ng ca con ngi i vi mt tác nhân c coi là có hi cho c th và tâm lí con ngi. Cng thng là nh ng bi u hi n r t th ng gp trong cuc sng. Nó là thng s ca áp lc cuc sng và ni lc bn thân ca mi ngi. Các tác nhân gây stress cho con ngi rt a dng ( cá c tá c nhân bên ngoà i và tá c nhân bên trong). Xé t gó c stress do áp l c h c tp và thi c , ta thy: — Nh óm tác nhân bên ngoài có th n t áp l c do yêu c u c a nhi m v h c t p, thi c v t quá sc i v i hc viên. — Nhó m tác nhân bên trong cng gm nhiu loi nh xung t ni tâm; các suy ngh khi nhì n nh n, ánh giá tình hung, s kin mt cách tiêu cc và c nhng vn v sinh lí. Khi cng thng, con ngi thng có các biu hin v các mt sinh lí, hành vi, cm xúc và nhn thc nh: — Sinh lí: au u, mt mi, cng c c, lng và quai hàm, tim p mnh, th nhanh, m, thay i thói quen ng, có tt hay run và lo lng, i ngoài, khó tiêu, nôn, i tiu thng xuyên, mm và hng khô, gim ngon ming. — V hành vi: nói lp, nhiu li hn thng l, hút nhiu thuc lá hn, th hin s thiu kiên nhn, không có kh nng th giãn, nghin rng, thiu s mm do trong ng x, né tránh mi ngi, có nhng li nói xúc phm ngi khác, không hoàn thành công vic. — V cm xúc: s, lo lng, tc gin, m c, hành vi hung hng hn, khó chu, cm thy bun bã, khó chu, mun khóc, chy trn, ph nhn cm xúc, bun t. — V nhn thc: suy ngh theo mt chiu, thiu sáng to, không có kh nng lp k hoch, quá lo lng v quá kh hay tng lai, thiu tp trung, t duy tiêu cc, t duy cng nhc, hay gp ác mng. 76 | MODULE GDTX 11
29. V nguyên tc, mun gim bt s cng thng cn gim bt các áp lc ca cuc sng/h c t p và gia tng ni lc ca bn thân. Gim bt áp lc t h c t p i v i ng i b stress ch là gi i phá p t m th i và khi có tì nh tr ng stress s ông. Tuy nhiên, nhi m v h c t p c thi t l p chung cho m t t p th (l p h c) là ph i t c nh ng yêu c u v ki n th c, k nng và thá i (theo chng trì nh h c t p ã c quy nh). Nu gi m yêu c u nhi m v thì s khó hoà n thà nh nhi m v (ch t l ng h c t p không m b o). Phng hng chung là giáo viên c n ph i giú p hc viên bi t sp xp thi gian hp lí, gia tng k nng lp k hoch sp t nhi m v h c tp theo mt lch trình hp lí hoc chia nh nhi m v thành nhng phn nh làm s giúp h d dàng t c thi hn và gim cng thng. Nu cng thng do suy ngh tiêu cc gây ra, cn thit phi rèn luyn t duy tích cc hn, tp trung vào nhng im tích cc, vào nhng gì mình kim soát c nhm có th giúp thay i tình hình. Các yu t h tr gim bt s cng thng bao gm: ch n ung ngh ngi, âm nhc/ci, th dc, th thao và vn ng khác, s chia s ca ngi thân và ng nghip. Xét góc tâm lí hc, có mt s cách ng phó vi stress nh sau: — Làm thay i nhn thc: ây là phng thc giúp chúng ta làm thay i các tác nhân gây stress và thay i nhng nhn thc t cho là tht bi v phng cách x lí vi s cng thng. V mt tâm lí, có hai cách ng phó vi stress là ánh giá li bn cht các tác nhân gây stress và cu trúc li các ý tng ca mình v các phng cách x lí vi stress. + ánh giá li các tác nhân gây stress: Nên hc cách t duy mt cách khác i v mt s các tác nhân gây stress. Dán cho chúng mt cái nhãn khác và tng tng ra chúng t trong mt bi cnh ít có kh nng e do hn (thm chí có th bin chúng thành iu gì ó thú v) là nhng hình thái ánh giá li v mt nhn thc kh d gim nh hu qu stress. Chng hn, nu cm thy lo lng trc mt nhim v xã hi phi tham gia thì bn hãy tìm mt ngi nào ó nhút nhát hn bn và làm gim mi lo lng ó bng cách bt chuyn vi h. + Cu trúc li các nhn thc: Chú ý mt s vn : • Kim soát thông tin — bit iu gì ang ch i. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 77
30. • Kim soát nhn thc — ngh v s kin mt cách khác i và mt cách xây dng. • Kim soát quyt nh — có kh nng quyt nh trên nhng hành ng thay th nhau. • Kim soát ng x — thc hin nhng hành ng nhm làm gim ni au và ni kh do s kin stress gây ra. — Tìm s h tr t môi trng bên ngoài: H tr xã hi ch nhng ngun lc xã hi c ngi khác mang li, cung cp thông tin rng con ngi c yêu thng, c chm sóc, c tôn trng, c gn bó vi nhng ngi khác trong mt mng li giao lu và cng có ngha v i vi nhau. Ngoài h tr v mt tình cm, nhng ngi khác có th mang n s h tr thc cht (tin bc, chuyên ch, nhà ) và h tr thông tin (li khuyên, phn hi cá nhân, thông tin). — Tng cng s bn lnh và kim soát cm xúc: Khi cng thng chúng ta thng tìm s h tr t yu t bên ngoài. Tuy nhiên, yu t này luôn thay i và bt n. Vì vy, cách ng phó mang tính hiu qu nht là tng cng s bn lnh và kim soát cm xúc. Theo Ellis, nhng ý ngh và phn ng vi stress có th chia thành 5 loi: + Kiu suy ngh tuyt i hoá. + Trm trng hoá, quan trng hoá vn . + T ám th mình không có kh nng chu ng tht bi. + Khái quát hoá mt cách vi vã, thái quá. + Cm giác vô tích s, vô giá tr ca bn thân. Vì vy, chúng ta cn nhn din nhng ý ngh da trên nhng nim tin không hp lí, tìm bng chng phn bác li nhng nim tin phi lí ó và ny sinh nhng ý mi da trên nim tin hp lí, nhng mong mun thc t. Nu ang lp h c, giáo viên c n ph i thay i không khí lp h c b ng cá ch cho c lp chi m t trò chi n gi n mang tí nh t p th ho c v n ng tp th gim stress; cng có th k mt câu chuyên vui có tính gây ci mnh hoc câu chuyên vui liên quan n thi c i vi nhng hc viên có tình trng cng thng mnh hn, giáo viên nên trc tip gp riêng, an i. 78 | MODULE GDTX 11
31. — Th giãn: Th giãn là mt trng thái tâm, sinh lí trong ó bao gm s th thái v tinh thn và giãn mm v c bp. ây là mt trong nhng phng pháp hoá gii stress có hiu qu nht. Th giãn làm chuyn hoá c bn, tit kim nng lng khin máu v tim tt hn và nhiu hn. Th giãn giúp tp trung t tng, c ch v não, ngt b nhng kích thích bên ngoài giúp tinh thn bt cng thng, làm ch c giác quan và cm xúc. Th giãn giúp dp tt nhng phn x có hi cho c th. Khi ngi th giãn, chúng ta thc hành vic to nên nhng suy ngh tích cc nh s bình an, hnh phúc. Trong trng thái th giãn này, s nhp tim p, huyt áp, tc t duy và vic tiêu th ôxi u gim. Nh vy, tâm trí ta có cm giác c “làm ti mi li” (xem bài t p th gi n 1, bài tâp th giã n 2 t i ph l c c a tài li u nà y). — Tp th gim stress (xem bài t p th 1, bài t p th 2, bài t p th 3 và bài t p th 4 gim stress t i ph l c 4 c a tài li u nà y). Tó m l i: Cng thng là mt trng thái d ny sinh ngi hc và ng nghip. Giáo viên cn hng dn ngi hc v ch n ung ngh ngi; tham gia các hot ng th dc, th thao và vn ng khác; bit kim soát cm xúc, thay i nhn thc và luyn tp th giãn; c bit cn hng dn ngi hc bit chia s vi thy cô giáo, bn hc và nhng ngi thân ca mình. * Sá u là , hc viên ang là nn nhân ca s phân bit i x hoc n n nhân c a tì nh tr ng bo lc ho c nn nhân ca ti ác hay hình thc lm dng nào ó bên trong/ngoài nhà trng Gi i phá p c b n: giáo viên nên khé o lé o tì m hi u bi t rõ hn v vn mà hc viên ang ph i i m t (n u hc viên ng i ho c không trì nh bà y, hã y yêu c u hc viên vi t ra gi y t t c nh ng gì h c viên ang b á m nh) tì m gi i phá p giú p . Trong tr ng h p c n thi t, giáo viên có th cn t i s tr giú p c a cá c l c l ng ho c c quan ch c nng (lãnh o trung tâm, oà n Thanh niên, b o v , công an ) k p th i ngn ch n và ngn ch n b n v ng, gi i to tâm lí s hã i ám nh hc viên. Vi hc viên, hãy m bo h yên tâm rng, không còn mi e do i vi h, luôn quan tâm n tình trng sc kho, tinh thn ca hc viên cho n khi h thc s thoi mái. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 79
32. * B y là , hc viên mc mt chng nghin nào ó và khó lòng thoát ra (ma túy, trò chi in t, ru bia, thuc lá ). Tr c tiên c n ph i kh ng nh, khi ng i h c ã mc ch ng “nghi n”, ngh a là tì nh tr ng s d ng cá c t n n trên ã có quá trì nh lâu dà i. Vn nh h ng không ch là v mt tâm lí mà cò n là vn sc kho (sinh lí). Vì vy vi c h tr , chm só c c n có s kt h p m i hi u qu . Nh ng tr ng h p nà y r t nan gi i và cn ph i có s hp tá c ch t ch , khé o lé o gi a nhi u l c l ng: giáo viên, gia ình, ng i thân, b n bè , cá c t ch c oà n th , cá c l c l ng xã hi khá c m i có th giú p hc viên có th thoá t kh i tì nh tr ng trên. Vi t cá ch là nhà giá o d c, giáo viên c n g n g i, quan tâm dù ng tì nh c m ng viên, khí ch l theo ki u “ g n c, khi trong”, ph i là m cho h th y r ng b n thân h vn cò n có í ch n u h quy t tâm t b cá c t n n ó. ng th i, giáo viên ph i bi t xây d ng m t t p th thà nh môi tr ng không có s kì th mà có y p tì nh thng yêu, tôn tr ng. ó, nh ng b n bè luôn c i m và giang r ng vò ng tay chia s , ng viên, giú p h v t qua tr ng thá i không bì nh th ng tr thà nh nh ng ng i bì nh th ng. II. PH LC Ph l c 1: K nng giao ti p trong l p h c Giao ti p là s trao i thông tin, là quá trì nh truy n và nh n thông i p gi a ng i nó i và ng i nghe. Giao ti p ch yu dù ng thi t l p s ti p xú c và t o nên m i quan h gi a ng i nó i và ng i nghe. Trong chm só c, h tr tâm lí, giao ti p thi t l p nên m i quan h tng h gi a ng i chm só c, h tr (giá o viên) vi ngi c chm só c, h tr (ng i h c) và óng vai trò quan tr ng trong vi c d n d t cá c ho t ng. 1. c trng c a giao ti p trong l p h c a. Tí nh l ng c c c a ng i tham gia Giao ti p trong l p h c hi n i có xu th t o nên s trao i gi a ng i dy và ngi hc, không th c thc hin mt chiu vì các c tính ca nó bao hàm s tng tác và trao i. Chính vì vy, c ngi dy và ngi hc luôn luân phiên nhau, lúc óng vai trò ngi nhn, lúc óng vai trò ngi phát. Hot ng dy hc c thc hin trong s giao tip 80 | MODULE GDTX 11
33. tng h l ng c c. i u nà y là m nên s khá c bi t c b n gi a d y h c hi n i và d y h c truy n th ng tr c ây. Trong l p h c hi n i, ng i d y truy n t thông tin n ng i h c. Lúc nà y ng i d y óng vai trò ng i phá t tin thi t l p m i quan h vi ng i h c. Trong s tng tá c, ng i h c c ng óng vai trò ng i phá t tin khi có thông tin ph n h i. Ngh thut c a ng i d y là hi u ch nh thông i p c a mì nh n toà n b lp h c m t cá ch y và th ng nh t. b. Tí nh c thù c a ng i tham gia Giao ti p trong l p h c hi n i là m xu t hi n nh ng ng i tham gia v i vai trò c gi i h n r t rõ . Ng i d y, ho t ng nh ng i h ng d n, ng i h c là ng i th c hi n. Ng i d y, vi t cá ch ng i phá t tin truy n n ng i h c nh ng thông i p ki n th c, li g i ý, mt l i ng viên d i d ng ng i h ng d n. Khi là m ch c nng ng i nh n, ng i d y ch p nh n thá i c a ng i cng tá c ang c n n s giú p . Ng i h c v i t cá ch là ng i nh n tin, c gng thí ch nghi v i l i truy n t c a ng i d y, gi i mã , ánh giá cp hi u, khoanh vù ng nh ng ph n khó hi u, sn sà ng tham d nh m t ng i phá t b ng cá ch t câu h i ho c nh ng l i bì nh lu n cá nhân. Ng i h c v i ch c nng ké p v a là nh n v a là phá t ph i th hi n c trá ch nhi m c a ng i h c. Thông tin c a ng i phá t và ng i nh n nhi u khi có s không tng ng. Ng i d y có nhi m v nh m t ng i h ng d n gi i b ng vi c là m sao gi i thí ch rõ thông i p c a mì nh trá nh b t c mt s thu nh n thông tin sai l ch nà o, bt c mt s hi u l m áng ti c nà o. Giao ti p trong d y h c hi n i, ng i phá t và ng i nh n p h i th hi n tí nh c thù trong vai trò ng i h c và ng i d y. 2. Ngôn ng giao ti p trong d y h c Trong d y h c, ng i d y và ng i h c truy n tin cho nhau thông qua tí n hi u ngôn ng d i d ng l i nó i g i là giao ti p bng l i và c ch , ánh mt g i là giao ti p không l i. a. Giao ti p b ng l i Trong dy hc, tín hiu c s dng u tiên là ngôn ng nói. Tuy nhiên ngha ca t có mt biu thái làm cho cách thc giao tip này có nhiu sc thái khác nhau. iu quan trng là ngi dy phi chú ý s dng CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 81
34. nh ng t ng mà ng i h c bi t ngh a c a nó thì mi hi u c thông i p, ph i trá nh dù ng nh ng t ng a phng, nh ng t mi khó hi u. Trong giao ti p b ng l i, yu t quan tr ng nhi u khi t o nên ý ngh a cho li nó i ó là ng i u. Bên c nh ó cò n có âm s c, nh p c a gi ng nó i. Khi ti p nh n m t thông i p, ng i nghe r t nh y c m v ng i u. Thông th ng, mt ng i u quá m nh s gây m t c m giá c không thi n c m, t o ra s ph n ng có xu th khá ng c l i ng i nó i, d gây ra s bt hp tá c trong giao ti p. Nh p i u và s chuy n gi ng c ng là nh ng khí a c nh c n chú ý trong giao ti p b ng l i. Cá ch di n t v i nh p i u a d ng nhng phù hp vi s thay i khi chuy n gi ng c ng gó p ph n khi d y và duy trì s chú ý c a ng i h c. Ng c l i, nh p u u, n i u d gây nên s th ng và nhà m chá n. Ngôn t c a ng i d y ph i trong sá ng và có s cân nh c v nh p s là m cho s ti p nh n c a ng i h c thoi má i, d ch u hn, d duy trì s chú ý c a ng i h c. Tà i thuy t ph c và ngh thu t xú c c m là nh ng h tr rt có giá tr là m cho giao ti p tr nên hà i hoà. b. Giao ti p không l i Giao ti p không l i là nh ng y u t i kèm ngôn ng có tá c d ng là m cho li nó i sinh ng và hp d n hn. Nh ng y u t nh c ch , ánh m t, n c i, tì nh c m c bi u th trên gng m t c g i là ngôn ng không li. Nh ng y u t ó i kè m v i ngôn ng gó p ph n tng thêm ý ngh a cho ngôn t . Ng i h c ti p thu m t cá ch không ý th c cá c y u t không l i nà y và có nh ng ph n ng nh t nh. Ví d , giá o viên có nh ng c ch nh quay ng i, nghiêng ng i, bi u th mt thá i nhi t tì nh c a ng i d y. Mt cá i nhì n chm chú h ng v ng i nó i th hi n m t s quan tâm là m ng i nó i nhi t tì nh hn. Bi t c né t m t và hi u c s bi u th c a yu t i kè m s tng thêm s c m nh c a giao ti p. Nó i chung, ng i d y c n ph i h c cá ch là m quen vi toà n b cá c ng tác, c ch giao tip gia ngi dy và ngi hc c tt. 3. Nguyên tc thc hin giao tip iu quan trng là làm th nào giao tip có hiu qu. Dù làm tng hng thú cho ngi hc hoc hng dn, h tr trong quá trình hc, 82 | MODULE GDTX 11
35. ng i d y c n d n d t ho t ng b ng giao ti p hi u qu nh t. Ngi dy có các k nng giao tip c bn s t c mc ích: xây dng nim tin i vi ngi nghe v ni dung giao tip; thit lp mi quan h vi ngi hc; to ra s phù hp ca ba yu t c bn trong giao tip, ó là li nói, ging iu và dáng v. Nu li truyn t phù hp vi c ba yu t kt hp vi s nhit tình ca ngi nói c biu th trên nét mt và c th phn ánh s t tin, tin chc vào nhng gì ã nói, khin cm hoá và thuyt phc c ngi nghe. Trong l p h c, giao ti p ph i t o nên m i quan h tng tá c gi a cá c i t ng: ng i d y v i cá nhân ng i h c, vi nhó m ng i, vi toà n th lp h c. Vì vy, mu n giao ti p có hi u qu , ng i d y nh t thi t ph i có k nng giao ti p c b n trong l p h c: — Giao tip có k hoch: Khi chun b bài dy, giáo viên phi d oán c lng thông tin cn truyn t trong mt gi dy, t ó phân phi lng thông tin theo b cc bài hc. Mi phn nh vy, giáo viên cng cn d kin phng pháp trình bày, thit b dy hc cn s dng. Cn c vào k ho ch bài ging ã d kin, giáo viên thc hin gi dy ca mình. Tuy nhiên, trong gi hc thc t, có nhng tình hung ngoài d kin xy ra, ngi giáo viên cn n s linh hot x lí tình hung ó. — Giao tip tp trung: giao tip trong dy hc có hiu qu, nhng ngi tham gia phi chp nhn cách thc hot ng ca ngi dn dt trong vic truyn thông ip. Ngi dy phi chú ý và quan tâm ti cách s dng t ng, quan tâm ti thái ngi hc iu chnh li nói cho phù hp. Ngi dy cn t ra ci m, không ngi hc trng thái ch i lâu, phi oán bit c vn sng ca ngi hc kt hp kin thc mi vi vn kinh nghim sn có ca hc viên. Giao tip tp trung òi hi ngi dy phi theo dõi nhng phn ng nh nht ca ngi hc nh li nói, c ch, thái khng nh hiu qu ca thông ip hoc nghi ng tính không hiu qu ca nó. giao tip có hiu qu, ngi dy phi din t sao cho ngi hc d hiu, tránh suy din sai, nhm ln ngha ca t, quá ti thông tin, cung cp thông tin không úng thi im 4. Yêu cu trong giao tip — V ging nói: Ging nói ca ngi trình bày cn m bo: CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 83
36. + Âm lng rõ ràng, kh nng cho tt c ngi nghe nghe rõ, k c nhng ngi ngi xa nh cui phòng hc. + Ng iu phù hp, lúc nhn lúc lt, lúc cao lúc h thp, không nên nói u u, n iu. + Ngt ging úng lúc nh cui câu, cui on, ht mt ý tng. Tránh thói quen ngt ging bng nhng ch ê, a kéo dài gây khó chu cho ngi nghe. + Tc nói cng to hiu qu cho bài hc, cho nên giáo viên phi bit iu chnh cho phù hp. + Cách phát âm phi chun xác, bt k tính vùng min, k c phiên âm ting nc ngoài, giáo viên nên tp c các t khó trc khi trình bày. — V ngôn ng: Ng i giao ti p ph i: + S dng ngôn ng trong sáng, d hiu, phù hp vi ngi hc. + Dùng t chính xác, thích hp vi tình hung hc tp. + Gii thích các t ng chuyên môn khi cn thit. + Tránh hoc gim ti thiu các t m, các t lp khong trng. — V yu t kèm ngôn ng: Ngi dy cn có k nng din t c không ch nhng iu mình ang nói mà cn din t c nhng iu không nói bng ngôn t mt cách lôi cun và phù hp vi ging nói. + T th thoi mái, gi ngi luôn ng thng. + C ch t nhiên, không gò bó cng nhc, không thay i bt ng tht thng, tránh nhng hành vi gây khó chu cho ngi nghe nh ch tay vào mt, bu môi, nhn mt khi ngi hc nói sai + Din mo, trang phc phi phù hp, lch s không nên lòe lot, l lng bi ngi hc không ch nghe li mà còn nhìn tt c din mo ca giáo viên. + Ánh mt cng là yu t quan trng trong giao tip. Bi vì giao tip bng mt s thit lp và xây dng mi quan h. Ngi dy cn nhìn bao quát c lp, trong khi ó vn có th dng nhìn ngi hc nào ó trong 1 — 2 giây tng cng hiu qu giao tip. + V mt ca ngi dy th hin s nhit tình và t tin. Mm ci, ti vui s to ra s quyn r trong truyn t, to ra hng thú cho ngi hc. 84 | MODULE GDTX 11
37. + Thái ca ngi dy phi th hin s ân cn, tôn trng i vi ngi hc. — V kim soát cm xúc: Khi giao tip trc ám ông, thông thng ngi nói có cm xúc hi hp, lo lng. gi dy t hiu qu, giáo viên kim soát nhng cm xúc bng cách: + Chun b ni dung bài dy tht tt theo dàn ý và nhng im chính cn nhn mnh, d kin các phng pháp ging dy, chun b các thit b dy hc thích hp, kim tra s vn hành ca chúng k càng. + Hít th sâu, to s bình tnh nhng phút ban u trc khi m u bài dy. + Chun b li m u n tng, gây chú ý cho ngi hc. Ph l c 2: K nng ng viên, khí ch l — Cá c nguyên t c trong khí ch l : + Khí ch l v s vi c có th t và c th . + G i tên m t ph m ch t c th . + Chân thà nh. + Luôn l i c m xú c tí ch c c. + Khen ng i k p th i i v i nh ng hà nh vi tí ch c c. — Mt s k nng khí ch l : + K nng th hi n s hi u bi t, c m thông và ch p nh n/ghi nh n (Th y, cô bi t r ng em ã rt c gng ). + K nng t p trung và o i m m nh c a hc viên (Ví d: Th y, cô r t vui khi em ã nh n ra khuy t i m/li l m c a mì nh). + K nng tì m i m tí ch c c, nhì n nh n tì nh hu ng theo cá ch khá c (Ví d: Th y, cô ngh rng sau s vi c v a qua, em ã rú t ra m t i u gì ó). + K nng t p trung và o nh ng i m c gng m i, ti n b mi c a hc viên. Lu ý: Tùy theo mi nhóm hc viên có c im khác nhau, mà có cách khích l khác nhau. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 85
38. Khen th ng Khí ch l Th c hi n sau khi t c k t Th c hi n tr c khi b t tay và o hà nh qu . ng. Trao cho nh ng ng i t thà nh Ai c ng c nh n (có th coi là mó n tí ch c th . quà mi n phí ). Ng i khá c ánh giá . Hc viên t ánh giá . Mong ch thá i c a ng i b ánh giá mang tí nh tôn tr ng. trên. Tuân ph c, nghe l i th y, cô, cha ng c m. m . Khen th ng ôi khi kè m theo Có tá c d ng là m cho ng i c i u ki n “S mua chu c”. khí ch l , ph n ch n vì nh ng c gng c a b n thân. Ph l c 3: Mt s k nng “mm” Sau ây là danh sách nhng tính cách “mm” c trng nht và cách thc hoàn thin chúng. 1. Có mt quan im lc quan Tt c chúng ta ã tng nghe li khuyên, hãy nhìn cc nc còn y mt na tt hn là nhìn nó ã vi i mt na. ni làm vic, cách ngh lc quan này có th giúp bn phát trin trên mt chng ng dài. Tt c mi cái nhìn lc quan u dn n mt thái lc quan và có th là mt vn quý trong môi trng làm vic, ánh bi thái ym th và bi quan. Chìa khoá có mt thái lc quan là bn gii quyt mt s tr ngi hay thách thc nh th nào khi gp phi. Ví d, thay vì than phin v khi lng công vic gây stress, hãy ngh v nó nh mt c hi th hin kh nng làm vic tích cc và hiu qu ca bn. 2. Hoà ng vi tp th Hoà ng vi tp th không có ngha là ch có tính cng tác mà còn th hin c kh nng lãnh o tt khi có thi im thích hp. Có th ti mt lúc nào ó, s xung t xut hin trong tp th ca bn, hãy t ra ch ng dàn xp. Khi bn thy tp th ca mình ang b sa ly trong mt d án, hãy c gng xoay chuyn tình th, a cách gii quyt theo 86 | MODULE GDTX 11
39. mt hng khác. Bn làm gì nu bình thng bn không làm vic trong mt nhóm? Hãy c gng t ra sn sàng hp tác trong công vic và thit lp nên các mi quan h công vic vi mi ng nghip nu có th. Hc cách nói nhng iu bn ngh nh th nào và th hin bng ngôn ng c ch ra sao. 3. Giao tip hiu qu K nng giao tip tt là mt th mnh i vi bt c ai trong công vic. Giao tip là phng tin cho phép bn xây dng cu ni vi ng nghip, thuyt phc ngi khác chp nhn ý kin ca bn và bày t c nhu cu ca bn. Nhiu iu nh nht bn ã tng thc hin hng ngày — có th có nhng iu bn không tng ngh n li có mt s nh hng rt ln ti k nng giao tip ca bn. 4. T thái t tin Trong hu ht các trng hp, khi bn mun gây n tng vi mt ai ó, s t tin là mt thái rt hiu qu. Nu s khiêm nhng khi bn nhn c li tán dng là rt quan trng thì s tha nhn th mnh ca mình cng quan trng không kém. Hãy tin chc rng bn có s nhn bit và k nng có th bày t c s t tin ca mình. 5. Luyn k nng sáng to Tính sáng to và li suy ngh thông minh c ánh giá cao bt c công vic nào. Thm chí công vic mang tính k thut nht cng òi hi kh nng suy ngh thoát ra khi khuôn kh. Vì vy, ng bao gi ánh giá thp sc mnh ca vic gii quyt vn theo cách sáng to. 6. Tha nhn và hc hi t nhng li phê bình ây là mt trong nhng k nng mang tính th thách nht và cng chính là k nng gây n tng nht i vi ngi tuyn dng. Kh nng ng x trc li phê bình phn ánh rt nhiu v thái sn sàng ci thin ca bn. ng thi có kh nng ánh giá, nhn xét mang tính xây dng i vi công vic ca nhng ngi khác cng mang ý ngha quan trng không kém. Hãy xem bn phn ng nh th nào trc nhng li nhn xét tiêu cc. ng bao gi ném á vào nhng li phê bình mang tính xây dng mà không nhn thy rng ít nht nó cng có ích mt phn. Khi bn a ra li nhn xét vi ngi khác, hãy th hin sao cho tht khéo léo và CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 87
40. chân thành. C gng d oán trc phn ng ca ngi nghe da vào tính cách ca h có cách nói phù hp nht. 7. Thúc y chính mình và dn dt ngi khác Mt iu rt quan trng i vi nhà tuyn dng là làm sao bit c bn có là ngi nng ng, hay ra các sáng kin hay không? iu này có ngha là bn liên tc tìm ra nhng gii pháp mi cho công vic ca mình khin cho nó hp dn hn thm chí i vi c nhng công vic mang tính lp i lp li. S sáng to có vai trò rt ln trong vic thúc y s phát trin. Nó khin bn dng cm theo ui mt ý tng vn b mc kt trong suy ngh và cui cùng là bn vt qua c nó. Ngi lãnh o luôn dn dt nhng ngi khác theo cùng mt hng t mt mc ích chung. Ngi lãnh o gii là ngi có th lãnh o c ngi khác bng chính tm gng ca mình. 8. a nng và u tiên nhng vic cn làm trong danh sách ca bn công s ngày nay, mt nhân viên tt là mt nhân viên có kh nng kiêm nhim thêm mt s công vic khác, hay nhiu d án cùng mt lúc. Liu bn có th theo dõi c tin trình ca các d án khác nhau hay không? Bn có bit la chn u tiên nhng vic quan trng nht không? Nu có th, bn c gi là ngi a nng. ng than phin rng bn phi làm thêm các công vic khác. Hãy th hin kh nng a k nng ca bn. Chc chn cái bn nhn li s là rt ln nh kinh nghim hay các mi quan h mi. 9. Có cái nhìn tng quan Có cái nhìn tng quan v công vic có ngha là có kh nng xác nh c các yu t dn ti thành công. iu này cng có ngha là nhn ra các nguy c tim n vào thi im nó xy ra. Ví d, bn làm vic trong lnh vc qung cáo, phi xây dng mt chin dch qung cáo cho mt nhãn hiu xà bông. Nu nhìn mt cách tng th, bn có th nhn thy rng mc ích không ch là bán c hàng, mà còn làm tha mãn và thuyt phc khách hàng v cht lng sn phm. Thêm vào ó, bn còn phi to thêm giá tr cho công ti ca bn bng cách chng minh rng tính sáng to c nht ch bn mi có th to ra. 88 | MODULE GDTX 11
41. Trong khi khám phá và xây dng nhng k nng “mm”, bn không nên b qua nhng k nng “cng”. Chìa khoá dn n thành công thc s là bn phi bit kt hp c hai k nng này. Ph l c 4: Mt s bà i t p gi m stress Bài tp th giãn 1 : Tôi ngi thoi mái Tôi th sâu và buông trôi mi cng thng trong c th và tâm trí tôi Tôi ngh v ôi bàn chân mình Tôi buông lng các c trên ôi bàn chân Cho phép chúng có c cm giác nh nhàng và thoi mái Tôi ngh v ôi chân tôi Tôi ngh v d dày tôi Tôi cho phép các c trong d dày tôi th giãn và tnh lng Tôi tp trung vào lng ngc ca tôi Tôi cm nhn mình ang th Hi th tôi tr nên êm và d dàng Vi mi hi th, tôi cm thy mình bình an và th thái hn Th lng vai và tay Tôi tâm trí và c th mình th giãn hoàn toàn C th tôi tr nên nh nhàng không trng lng Tâm trí tôi tnh lng và bình an Tôi tn hng cm giác th giãn này Bài tp th giãn 2: (ây là mt bài tp c bit, giúp thay i cách c x không mong mun ca bn thân) Ngi thoi mái và th giãn c th Th sâu và buông trôi mi cng thng trong tâm trí Hãy hình dung mt tình hung mà bn thng hay gin d hay khó chu Quan sát tình hung y và ngh xem bn s phn ng ra sao Ngh v mt phm cht mi hay mt cách phn ng khác thay th cách c x tiêu cc ó Bây gi hãy tái hin tình hung này và phn ng theo cách mà bn có s dng phm cht mi ó Hãy kiên nh s dng phm cht mi ó và cách phn ng mi này trong cuc sng hàng ngày ca bn Bài tp th 1: Khi lo s iu gì, chúng ta thng nín th, quên c th hoc th ngn, th không sâu. Khi b stress chúng ta cng phn ng nh vy. Nín th hoc th gp có th dn n nhng hin tng nh mt mi, nhc u, cng c bp Mt trong nhng cách gim stress là tp th úng cách. Hãy làm theo nhng bc sau: t tay lên bng và hít vào tht sâu. Khi bn hít vào nh vy thì bng bn s y khí và cng lên. Khi th ra, bng bn s co li, ép vào trong. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 89
42. ây là phng pháp th úng nht. Nu hít th vào mà bng bn co li và ngc bn cha y khí là bn th nông, iu ó s khin c, vai b mi và au u. Bài tp th 2: Hít vào tht sâu. Khi bn hít vào, hãy hình dung mình ang hít th trong s bình an và th giãn di ánh sáng vàng du nh. Cm nhn các c bp dn dn c th lng. Khi bn th ra, hãy th tht dài. Hãy ngh rng bn ang xua tan i mi cng thng trong c th và tâm trí. Bt c khi nào bn lâm vào tình trng stress, thc hành ngay cách th nh trên. Bài tp th 3: Vit ra giy tt c nhng iu khin bn có cm giác b stress, chia chúng làm hai ct. Mt ct là nhng iu bn có th kim soát c và mt ct là nhng iu bn không th kim soát c Vi nhng gì không kim soát c, bn hãy hc cách chp nhn chúng và gt chúng ra khi tâm trí. Vi nhng gì bn có th kim soát, hãy tp trung thi gian và nng lng ca bn vào ó. Bn s thy d chu, t tin hn. Bài tp th 4: Thng thì cng thng bt u t nhng vic nh, ri chúng ln dn theo thi gian và cui cùng khin cho chúng ta thy nng n và b stress. Mt cách vt qua chuyn ó là thc hành buông trôi chúng theo nhng bc sau: — Khi gp mt hoàn cnh hay mt vn nào ó, hãy ngh rng “Tôi có th hc c iu gì t nó?”. Hoc khi bn cm thy mình có li trong mt tình hung nào ó, hãy t hi “Làm th nào gii quyt nó c tt hn trong tng lai?”. — T nh mình, hãy cho tình hung ó qua i: “Tôi ã hc hi c t nó ri, bây gi thì tôi cho nó ra khi tâm trí, ri tôi cm thy nh nhõm”. Ph lc 5: Mt s phm cht ca ngi chm sóc, h tr tâm lí — Trung thc (có s hp nht gia ý thc, hành vi và xúc cm). — Thu hiu: là s tri nghim iu mà ngi hc ang tri nghim, hiu c ý ngh và tình cm bên trong ca h, hiu h bng trái tim và khi óc. 90 | MODULE GDTX 11
43. Ng i giáo viên c n hi u r ng th u hi u không ng ngh a v i ng c m, t ó, trong h tr tâm lí nên có s tá ch bi t c m xú c riêng c a mì nh v i c m xú c c a hc viên c n chm só c, h tr . — Có nng l c chuyên môn trá nh s ph n c m, gây tâm lí chá n n n cho hc viên. — Không nh ki n: không có thá i có sn, mt chi u nhì n nh n ng i khá c theo quan i m cá nhân. — Tin t ng và o b n thân: bi t ánh giá ý ki n ng i khá c và ti p nh n ý ki n ng i khá c v i s cân nh c k l ng. — Có tinh th n kho m nh: sc kho tinh th n có th tá c ng tí ch c c ho c tiêu c c n i t ng c n chm só c, h tr tâm lí. — Kh nng h p tá c: tí nh liên k t, tí nh ch p nh n c a giá o viên v i i t ng c n chm só c, h tr tâm lí. Ph l c 6. Tám giai on phát trin ca cuc i Giai tu i Bi u hi n khng ho ng tâm lí o n S tin t ng > < s t ti, kém ci. Luyn cho tr tính ham thích làm vic, hc hi s to cho tr cm giác IV 6 — 12 tui thành công, ham thích làm vic tt. Nu không c hc hi, tr s cm thy kém ci, nhút nhát. CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 91
44. Giai tu i Bi u hi n khng ho ng tâm lí o n B n sc > < s th t v ng. Hoà n thà nh s em li VIII 60 tu i tr lên cm giác hnh phúc, viên mã n. Ng c l i là c m giá c th t v ng v b n thân. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chng trình bi dng thng xuyên giáo viên giáo dc thng xuyên, Ban hà nh theo Thông t S 33/2011/TT—BGDT, ngày 08/8/2011 c a B Giáo dc và ào to). 2. K nng tham v n tâm lí, Ph m M nh Hà : truy c p ngà y 16/4/2013. 3. Mt s bà i vi t c a ng nghi p (khai thá c trên m ng internet). 92 | MODULE GDTX 11