Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 34: Công tác chủ nhiệm lớp ở trường Tiểu học - Hà Nhật Tăng

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 34: Công tác chủ nhiệm lớp ở trường Tiểu học - Hà Nhật Tăng

1. H NHT THNG Module TH 34 C«ng t¸c chñ nhiÖm líp ë tr−êng tiÓu häc CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 7
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN — Giáo viên ch nhim (GVCN) trong trng ph thông có vai trò rt quan trng vì h là i din ca Hiu trng, qun lí và t chc thc hin giáo dc toàn din HS mt lp hc. GVCN có nhim v và ni dung hot ng khác vi các GV không làm ch nhim lp. — GVCN lp trng tiu hc là cu ni gia Hiu trng (Ban giám hiu) vi tp th và tng HS ca mt lp hc nên phi tham gia sinh hot ca c hai tp th (tp th các nhà s phm và tp th HS mt lp hc). GVCN va là mt thy cô giáo va là mt nhà qun lí, vì vy va phi ging dy nhng môn hc c ào to và phi t chc ch o hot ng toàn din ca tp th HS. Mi hot ng trng tiu hc (bán trú) ca GVCN rt a dng, phong phú. Hc xong module này, hc viên nm vng c nhng vn lí lun c bn v công tác ch nhim lp và yêu cu i vi ngi GVCN trng tiu hc trong giai on hin nay. B. MỤC TIÊU 1. MỤC TIÊU CHUNG Hc xong ngi hc có th: — Hiu và trình bày c v trí, vai trò ca GVCN trng ph thông trong giai on hin nay. — Nm vng và thc hin c nhng nhim v, chc nng ca GVCN tiu hc; mt mc nào ó, thy s khác bit gia GVCN tiu hc vi GVCN trung hc c s (THCS), trung hc ph thông (THPT) và GVCN trc ây. — Phân tích c vì sao phi thc hin nhng nhim v, chc nng ca GVCN trng ph thông và tiu hc nói riêng trong hoàn cnh hin nay. — Có ý thc phn u, rèn luyn có nng lc làm công tác ch nhim. 2. MỤC TIÊU CỤ THỂ 1. Về kiến thức — Hiu v trí vai trò ca GVCN trng ph thông trong giai on hin nay. — Hiu c trng nhim v, chc nng ca GVCN tiu hc khác vi GVCN THCS và THPT và khác vi GVCN tiu hc trc ây ch nào. 8 | MODULE TH 34
3. 2. Về kĩ năng — Phân tích c các nhim v, chc nng ca GVCN tiu hc. — Lí gii c vì sao phi thc hin nhng nhim v, chc nng ca GVCN ph thông nói chung và tiu hc nói riêng trong hoàn cnh hin nay. 3. Về thái độ — Trên c s hiu bit v trí, vai trò, chc nng, nhim v ca GVCN tiu hc, mi GV (k c ngi cha làm GVCN) có ý thc phn u rèn luyn có nng lc làm công tác ch nhim. — Module có th làm tài liu bi dng GV tiu hc, có th làm tài liu tham kho cho các trng s phm có ào to GV tiu hc trong giai on hin nay. C. NỘI DUNG 1. Nội dung tài liệu t c mc tiêu t ra, tài liu gi ý ngi hc nm vng nhng ni dung sau ây: — Phân tích c mc tiêu ca giáo dc tiu hc ngày nay c ghi trong Lut Giáo dc. — Phân tích nhng i mi v t chc qun lí giáo dc tiu hc xác nh v trí GVCN trong trng tiu hc. — Nêu c chc nng, nhim v ca GVCN tiu hc. Phân tích c c s xác nh chc nng, nhim v ca GVCN, và chng mc nht nh, thy s khác bit chc nng, nhim v ca GVCN tiu hc so vi GVCN THCS và THPT. 2. Yêu cầu học tập Mun hc tp tt module này, ngi hc cn phi thc hin c mt s yêu cu sau ây: — T nghiên cu, nm chc c im tâm sinh lí HS tiu hc, nm chc nhng quy lut ca quá trình phát trin nhân cách nh các yu t nh hng n s phát trin nhân cách (bm sinh di truyn, hoàn cnh, giáo dc và hot ng cá nhân); các quá trình dy hc, giáo dc; mi quan h gia giáo dc và t giáo dc, quan h gia thy và trò, nhng xu th i mi giáo dc ca thi kì công nghip hoá, hin i hoá CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 9
4. — Phi luôn gn lí lun vi thc tin giáo dc và thc tin xã hi. — Phi luôn luôn c lp suy ngh, tránh t duy sao chép, bt chc, không phê phán, không cht lc. — Cn tích lu nhng t liu, s kin , tranh nh, các tm gng ngi tt, vic tt, nhng s kin chính tr trong và ngoài nc, phc v cho các hot ng ca công tác ch nhim. 3. Kết quả mong đợi Hc xong module, ngi hc t kim tra, phi t c: Mt là , nêu c nhng chc nng và phân tích c ti sao GVCN tiu hc cn phi có nhng chc nng ó. Hai là , xác nh c nhng nhim v ca ngi GVCN tiu hc và phân tích, chng minh nhng nhim v ó là yêu cu khách quan ca thi kì mi. — Thy nhng yêu cu i mi ca GVCN tiu hc so vi trc ây. — mc nào ó, thy s khác bit ca GVCN tiu hc so vi GVCN THCS và THPT. — Trên c s hiu chc nng, nhim v ca GVCN mà có ý thc và có k nng vch k hoch phn u rèn luyn toàn din , nht là rèn luyn có nng lc, ngh thut làm công tác ch nhim. Hoạt động 1: Phân tích những cơ sở đổi mới, xác định mục tiêu giáo dục phổ thông và mục tiêu giáo dục tiểu học 1. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG 1 Mun hiu sâu sc nhim v, chc nng ca GVCN nói chung, GVCN tiu hc nói riêng, ngi hc phi nm chc mc tiêu giáo dc tiu hc và nhng yu t nh hng ti vic thc hin mc tiêu giáo dc tiu hc. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Thông tin 1: Tìm hiểu mục tiêu giáo dục tiểu học trong giai đoạn hiện nay được ghi trong Luật Giáo dục Lut Giáo dc ghi rõ: “ Giáo dc tiu hc nhm giúp HS hình thành nhng c s ban u cho s phát trin úng n và lâu dài v o c, trí tu, th cht, thm m và các k nng c bn HS tip tc hc THCS ”. 10 | MODULE TH 34
5. Cn hiu mc tiêu giáo dc tiu hc ghi trong Lut có my nh hng mi sau ây: Cn hiu úng khái nim “giúp” HS ch không phi “cung cp” hay “trang b”. Giúp HS ngha là thy cô giáo, các bc cha m không áp t, phi coi HS là ch th ca quá trình tip thu kinh nghim sng, tip nhn tích cc nhng kin thc và rèn luyn k nng phát trin nhân cách di s iu khin ca nhà s phm. Mi quan h gia nhà s phm (thy cô, cha m, các th h ln tui) vi cá nhân và tp th HS là mi quan h tng tác. T quan nim ó, trong nhà trng, thy cô giáo phi tôn trng, giúp , ng viên các em ch ng trong hc tp, rèn luyn. Thông tin 2: Phân tích nội dung của mục tiêu giáo dục tiểu học – "Phát trin úng n” là s phát trin nhân cách ca tr phù hp vi quy lut tâm sinh lí la tui HS tiu hc, chng hn quy lut nhn thc: la tui HS tiu hc quá trình nhn thc cm tính vn là ch yu. Vì vy, t chc dy hc, hot ng giáo dc cn da vào nhng s kin, hin tng sinh ng, d hiu tr em có th s dng các giác quan trong quá trình nhn thc cm tính. c im nhn thc ca tr là da trên trc quan sinh ng, cha phát trin t duy tru tng. Tr em tiu hc t duy xúc cm chim u th, vì vy, cn s dng nhng phng pháp dy hc, phng pháp giáo dc to ra xúc cm o c. Xúc cm s là c s phát trin t duy sáng to và ý chí. Xúc cm là nn tng hình thành tình cm trong sáng, vì vy òi hi thy cô giáo khi s dng các phng pháp dy hc và giáo dc cn tn dng các phng pháp gây cho tr nhng xúc cm lành mnh. ng thi, cn thay i các phng pháp, hình thc hot ng cho tr cng thng, mt mi trong hot ng. Cn s dng, tn dng và kt hp các phng pháp, hình thc dy hc, giáo dc, các iu kin, yu t, các s kin, hin tng ca t nhiên và xã hi xy ra xung quanh các em; cn a các em vào th gii thc hoc s dng các phng pháp, hình thc gi nh giàu hình nh, giàu cm xúc nh óng vai, k chuyn, xem các v din, c truyn tranh các em phát trin óc tng tng, rèn luyn các hành vi, bc l xúc cm, tình cm. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 11
6. — Phát trin úng n còn có ngha là nhng kin thc cung cp cho tr phi chính xác, khoa hc, n gin, d hiu. Nhng k nng, thói quen hành vi giáo dc cho tr phi chun xác. Chng hn khi hc ngoi ng, phi dy tr phát âm úng ngay t u. Cng nh vy, phi hng dn tr rèn luyn nhng hành vi, thói quen, úng mc tiêu giáo dc nhân cách. Giáo dc rèn luyn cho tr hiu úng, làm úng nhng quy nh chung ca truyn thng o lí, bit tôn trng nguyên tc sng và quy nh ca pháp lut là nn tng hình thành các nng lc sau này. — Giáo dc tr em úng theo mc tiêu giáo dc tiu hc phù hp vi c im tâm sinh lí chính là t nn móng vng chc cho s phát trin nhân cách sau này ca các em. Thông tin 3: Phân tích mức độ của khái niệm “Hình thành cơ sở ban đầu của sự phát triển nhân cách HS tiểu học" Cn khng nh ngay: Hình thành nhng c s ban u không phi cung cp kin thc các lnh vc khoa hc cho HS tiu hc là ch yu, mà là hình thành nn móng u tiên cho s phát trin toàn din nhân cách. Ngha là t chc hot ng dy hc, hot ng th dc th thao, vui chi gii trí, vn hoá, vn ngh, tng cng giao lu giao tip ca tr em . Thông qua các loi hình hot ng a dng, phong phú ó, to c hi cho tr c hình thành nhng phm cht tâm lí, tính cách, nhng hành vi, k nng ban u ca quá trình phát trin nhân cách , to tim nng, xây dng nn móng cho s phát trin lâu dài bn vng sau này. — Hình thành k nng hot ng trí tu, trng tâm là thao tác t duy cm tính tiu hc , qua các hot ng, cn hình thành và rèn luyn HS mt s thao tác, k nng ca hot ng t duy nh k nng quan sát, nhn bit, so sánh, phân tích nhng hin tng ca t nhiên, xã hi xy ra xung quanh. lp 4, lp 5, thy cô giáo cn giúp các em bc u khám phá, phân tích bn cht mt s hin tng n gin ca t nhiên, trong hc tp, quan h xã hi, Dy hc các môn hc tiu hc ch là iu kin, phng tin nhm hình thành, phát trin các thao tác t duy, ch không phi bt các em phi thuc lòng tt c kin thc (tt nhiên có nhng iu phi nh). Trên thc t , cán b qun lí và GV tiu hc, trong ó có GVCN vn coi dy hc, cung cp kin thc vn hoá làm mc tiêu chính; coi tiêu chí bit c, m, tính toán, hiu bit nhng s kin t nhiên, xã hi làm tiêu chun 12 | MODULE TH 34
7. ánh giá hiu qu ca giáo dc tiu hc, hot ng dy hc ; cha nhn thc tht y vic rèn luyn nhng k nng c, tính toán ch là hình thành nhng k nng ban u phát trin nhng thao tác ca t duy, ca s phát trin nng lc sáng to các em. Mc tiêu ca cuc i mi giáo dc là phát trin các nng lc ngi hc. Vì vy, dy hc phi chuyn t vic trang b kin thc làm trng tâm sang phát trin nng lc t duy là ch yu. Vic ó phi bt u ngay t tiu hc. — Xut phát t yêu cu ca con ngi thi kì công nghip hoá, hin i hoá, cn phi phát trin 9 nng lc c bn cho HS: nng lc phát trin t duy; nng lc t hoàn thin; nng lc giao tip ng x; nng lc thích ng; nng lc hp tác và cnh tranh; nng lc t chc qun lí; nng lc hot ng xã hi; nng lc nghiên cu khoa hc; nng lc lao ng ngh nghip chuyên bit). Giáo dc tiu hc phi là cp hc u tiên hình thành nhng k nng rt quan trng, góp phn t nn móng cho vic hình thành các nng lc k trên. — Bc u hình thành k nng giao tip có vn hoá n gin Vi HS tiu hc, mc tiêu ca vic hình thành k nng giao tip da trên 5 quan h vi mô: + Vi bn thân + Vi gia ình + Vi nhà trng + Vi cng ng + Vi môi trng t nhiên. Nhng k nng th hin 5 quan h trên phi th hin nhng giá tr o c, vn hoá, pháp lut u tiên có nh hng trc tip hng ngày ti HS tiu hc (vì vy gi là quan h vi mô). Nhng nh hng y có ý ngha n s phát trin nhân cách và là nn tng vn hoá ca con ngi trong thi i hin nay nh: hiu tho, thng yêu, trung thc, tôn s trng o, bit sng cn, kim, trung thc, bit gi gìn, bo v ca công, bo v t nhiên, bo v di sn vn hoá, có ý thc tôn trng ni quy, pháp lut, Mt s k nng c th trong giao tip th hin 5 quan h: — Vi bn thân: + Tác phong sng ngn np gn gàng, sinh hot, hc tp, vui chi úng gi, sách v, qun áo, dùng úng ni quy nh. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 13
8. + T lp trong sinh hot hng ngày (không phi nhc nh nhiu) nh: i hc; không quá ham chi mà quên hc tp, làm vic nhà c phân công; bit gi gìn v sinh thân th, nhà ca, ni công cng + Bit tit kim ca ci chung (tin bc, in, nc, ). — Vi gia ình: + Có nhng hành vi th hin quan h trong gia ình: kính yêu cha m, ông bà ni ngoi, yêu thng, nhng nhn anh ch em. + Bit làm mt s vic va sc, phù hp vi la tui nh dn dp nhà ca, nu cm, ra bát, trông em, chm sóc ông bà, b m, anh ch em khi m au hoc khi cn thit. + Bit tôn trng mi ngi, không làm phin khi không cn. — Vi nhà trng: + Bit chào hi các thy cô giáo trong trng. + Bit nghe và thc hin nhng iu thy cô giáo dy bo. + Bit chia s, giúp bn bè và thy cô khi cn thit. + Bit hp tác vi bn bè trong hc tp và hot ng tp th, trong vui chi và cuc sng hng ngày. + Bit gi gìn v sinh, cnh quan lp hc, trng hc. — Vi cng ng: + Bit chào hi, xng hô phù hp vi mi ngi xung quanh và ngoài xã hi. + Ci m khi khách ti nhà. + Có hành vi vn hoá: Khi n nhà ngi khác, khi nghe và nói in thoi. + Sn sàng giúp hàng xóm, láng ging khi cn thit. + Bit gi gìn v sinh môi trng ti ni ca cng ng. + Có ý thc và k nng tham gia các hot ng cng ng nh dn v sinh, gi gìn bo v vn hoa cây cnh, nhng công trình công cng, tuân th nhng quy nh ca cng ng và pháp lut, nht là lut giao thông ng b và trt t ni công cng. + Có ý thc, có k nng t chi nhng cám d không lành mnh. — Vi môi trng t nhiên: + Có ý thc gi gìn, bo v môi trng t nhiên. + Có k nng và thói quen bo v vt nuôi, cây trng (không hái hoa, b cành cây ). 14 | MODULE TH 34
9. + Có thói quen gi gìn v sinh ngun nc, không khí, cnh quan thiên nhiên, nhng di sn vn hoá vt th và phi vt th ca a phng, t nc và nhân loi. + Có xúc cm vi v p ca t nhiên. + Bit can ngn bn bè, mi ngi xung quanh khi có nhng hành vi làm tn hi ti môi trng sng. Mt trong nhng yêu cu i vi con ngi là bit gi gìn v sinh bn thân, ni công cng, gia ình, nhà trng, bit sng n np, bit hc tp, vui chi, ngh ngi hp lí, bit phòng vi nhng nh hng có tác hi n con ngi và cng ng nh ma tuý, bo lc, bnh thông thng, bnh th k, Tóm li : Mun hiu chc nng, nhim v ca GVCN lp tiu hc, chúng ta phi hiu tht sâu sc mc tiêu giáo dc tiu hc, hiu v trí vai trò ca trng tiu hc. Vì vy Hot ng 1 giúp GV tiu hc nm vng mc tiêu giáo dc tiu hc vì ó là c s ca công tác ch nhim tiu hc. 3. NHIỆM VỤ HOẠT ĐỘNG 1 Câu 1: a. Bn hiu mc tiêu giáo dc tiu hc là gì? Hãy trình bày nhng im trng tâm và cái mi ca mc tiêu giáo dc tiu hc hin nay so vi trc ây. b. “Hình thành nhng c s ban u cho s phát trin úng n và lâu dài” là th nào? CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 15
10. c. Hình thành nhng c s ban u cho s phát trin nhân cách HS tiu hc là phát trin nhng gì? Cn hiu “nhng c s ban u” là gì? Và phát trin cái gì? Câu 2 : Vi nhng hiu bit mi v mc tiêu giáo dc tiu hc, bn th ánh giá trng ca mình mt nào ã thc hin tt, mt nào cha thc hin c và gii thích nguyên nhân. Hoạt động 2. Xác định nội dung công tác chủ nhiệm lớp ở tiểu học (loại trường bán trú ngày) 1. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG 2 Ngi hc hiu c nhng ni dung công tác ch nhim nói chung và tiu hc nói riêng hin nay. 16 | MODULE TH 34
11. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Thông tin 1: Tìm hiểu sự khác nhau giữa GVCN và Hiệu trưởng Hiu trng và GVCN lp ging nhau là u phi qun lí giáo dc toàn din HS . Khác nhau mc , phm vi qun lí: Hiu trng qun lí toàn trng, nhiu lp thông qua GVCN; còn GVCN là ngi thit k, t chc thc hin giáo dc toàn din mt lp, vì vy GVCN cn có k nng t chc giáo dc c th thc hin mc tiêu ni dung giáo dc toàn din. Hiu trng trng hc là cán b ng u mt trng hc - là ngi qun lí Nhà nc v giáo dc cp c s (Ngành Giáo dc qun lí theo 4 cp: B Giáo dc và ào to; S Giáo dc - ào to, Phòng Giáo dc - ào to và trng hc). Vì vy, Hiu trng có du son th hin quyn lc và trách nhim qun lí Nhà nc. Còn GVCN là tr lí cho Hiu trng, c phân công ph trách mt lp, vì vy GVCN không có con du. Do ó thng gi GVCN là Hiu trng không có du son, hay gi là Hiu trng nh. Thông tin 2: Tìm hiểu nhiệm vụ của GVCN ở tiểu học hiện nay — Nhim v là gì? Nhim v là nhng công vic ca mt cá nhân hay ca mt tp th (nh ca GVCN, ca mt t b môn) c xã hi giao phó; hoàn thành nhng công vic ó là thc hin c mt mc tiêu, mt mc ích ca xã hi òi hi góp phn phát trin xã hi mt hay nhiu lnh vc nào ó. — Nhim v ca GVCN là nhng công vic ngi làm ch nhim lp phi thc hin nhm thay mt Hiu trng qun lí quá trình giáo dc toàn din mt lp hc. Nói mt cách d hiu hn, mun qun lí giáo dc toàn din mt lp hc, ngi GVCN phi làm tt c nhng công vic phi hp, t chc tt vic khai thác tim nng trong và ngoài nhà trng nhm thc hin mc tiêu giáo dc toàn din HS mt lp hc. Nhng công vic phi làm thc hin tt qun lí và phi hp thc hin quá trình giáo dc toàn din HS mt lp hc chính là nhim v công tác ch nhim. — Xác nh nhim v GVCN da trên nhng c s nào? Vic xác nh nhim v ca mt cá nhân hay ca mt tp th phi da trên hai cn c: + Mc tiêu phi t ca công tác ch nhim; CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 17
12. + Nhng yu t nh hng, ch c chi phi quá trình thc hin mc tiêu. Phi da vào hai cn c trên xác nh các công vic ca mt GVCN; nu ch cn c vào mc tiêu ca GVCN là qun lí toàn din quá trình thc hin mc tiêu giáo dc ca lp, ca cp hc và ca giáo dc ph thông thì cha . Vì vy, phi có hiu bit và phi t chc gii quyt các mâu thun trong quá trình thc hin mc tiêu công tác ch nhim. — thc hin mc tiêu qun lí giáo dc toàn din mt lp hc: + GVCN phi thc hin vic iu tra nm vng i tng giáo dc là tng HS và nhng c im ca mt tp th lp hc. + Phi xây dng k hoch thc hin các mt giáo dc toàn din. + Phi trin khai các hot ng theo dõi s tin b ca tng em theo mc tiêu k hoch ch nhim t ra. khai thác tim nng ca HS nhm thc hin tt trách nhim công tác ch nhim, ngi GVCN phi hiu nhng yu t nào nh hng, chi phi công tác ca GVCN và làm nhng vic gì phát huy tim nng ca HS. GVCN phi nm vng quy lut ca hot ng giáo dc, hot ng ca công tác ch nhim. ó chính là nhng yu t khách quan và ch quan nh hng trc tip ti vic t chc quá trình hot ng ca GVCN nhm thc hin k hoch hot ng giáo dc ca lp ch nhim. Mc tiêu giáo dc Ghi chú: Các lc — Mc tiêu giáo dc: Mc tiêu Gia ình lng giáo dc lp, cp hc. xã hi — Gia ình: c im ca gia Công tác ình. ch — Các lc lng xã hi: Là tt c nhim các cá nhân, t chc xã hi cng ng. iu kin Nng lc — iu kin ca xã hi: iu ca xã hi ca GVCN kin kinh t, vn hoá xã hi a phng và ca xã hi. Ni dung hot ng ca lp ch nhim 18 | MODULE TH 34
13. Nhng yu t khách quan và ch quan trên nh hng trc tip ti vic t chc quá trình hot ng ca GVCN khi thc hin k hoch hot ng giáo dc ca lp ch nhim. Nm vng nhng yu t và xác nh nhng vic phi làm là nhim v ca GVCN. c bit thy tính cht c trng ca giáo dc tiu hc và c im ca các yu t trong hoàn cnh xã hi m ca hi nhp hin nay mi a phng là vic làm cn s sáng to ca GVCN. Xut phát t yêu cu trên, GVCN có ít nht 2 vic ln (2 nhim v) phi làm, ó là nghiên cu nm vng c im ca các yu t tng ng vi yêu cu giáo dc tiu hc và bit cách t chc khai thác hp lí, có hiu qu các yu t thc hin mc tiêu giáo dc tiu hc. Cn c vào nhng yêu cu i vi GVCN xác nh nhng vic GVCN cn phi làm. ó là: 1. Nhim v 1: Qun lí toàn din HS mt lp hc 1.1. Mc tiêu ca qun lí s s HS — GVCN là mt nhà qun lí giáo dc, vì vy qun lí s s HS là th hin chc nng qun lí nhân s ca mt cán b qun lí. — Qun lí s s HS là theo dõi s chuyên cn ca HS trong hc tp và s quan tâm ca gia ình i vi vic hc tp ca con em trng. — Qun lí s s còn góp phn theo dõi s phát trin th cht, sc kho ca HS . ây là mt trong nhng ni dung, yêu cu i vi GVCN. Ch có th theo dõi sc kho qua mt quá trình theo tng nm hc. Nu không làm GVCN lp c khoá hc thì GVCN tip qun lp hc phi tip qun h s tng em qua mi nm v s phát trin, din bin v th lc và các bnh nhng HS c bit bàn bc vi gia ình và c s y t có phng án to c hi cho tr phát trin bình thng v th cht và có nhng bin pháp t chc hot ng giáo dc phù hp vi tng em. Ví d nhng em mt kém cn b trí ngi bàn trên, nhng em cao ln nên ngi di, ngi u ngoài ca bàn. — Qun lí s s cng chính là c s qun lí quá trình thc hin mc tiêu giáo dc toàn din ca giáo dc tiu hc Ch có th theo dõi vic phát trin toàn din nhân cách ca HS tiu hc nu thy cô giáo quan tâm ti tr hng ngày trong các hot ng tr tham gia trng và ngoài nhà trng. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 19
14. Tóm li : Qun lí, theo dõi s s HS có c s ánh giá s chuyên cn ca HS và s quan tâm giáo dc ca gia ình xác nh các bin pháp giáo dc và s phi hp vi gia ình thc hin mc tiêu giáo dc tiu hc. 1.2. Mun qun lí lp hc, GVCN tiu hc phi phân loi c im HS lp ch nhim có c s giáo dc Vic phân loi HS có ý ngha rt quan trng i vi vic t chc giáo dc HS tiu hc. Vic phân loi HS cn da trên hai c s phân loi. a. Da trên mc tiêu giáo dc tiu hc Da trên mc tiêu giáo dc tiu hc là cn c vào nhng tiêu chí giáo dc toàn din mi lp, cp giáo dc tiu hc so sánh xem mi HS ã t ti mc nào. Trên c s ó xác nh nhng bin pháp dy hc, giáo dc phù hp vi mi loi HS và t chc thc hin tt c HS t ti mc tiêu giáo dc tiu hc. Ví d trong lp có 5/35 em k nng c còn kém thì cn tng cng cho các em ó c rèn luyn c nhiu hn các em khác. Có mt s em cha bit chia s vi bn bè thì cn to ra nhng tình hung, to ra nhng hot ng a các em vào tình hung có vn to ra xúc cm, to ra c hi rèn luyn k nng bit chia s, — Phân loi HS da vào mc tiêu giáo dc tiu hc còn là t chc, phi hp các lc lng giáo dc thc hin mc tiêu giáo dc tiu hc i vi tt c HS. Hin nay, không ít GVCN tiu hc cng nh THCS, THPT cha nhn thc úng và cha có kin thc, k nng phân loi HS theo mc tiêu giáo dc vì chính GVCN, cng nh nhiu GV không nm vng c mc tiêu giáo dc cp hc mà ch hiu bit mc tiêu môn hc. Mt khác, hu ht GVCN cha nhn thc úng yêu cu t chc rèn luyn cho nhng HS còn yu v các k nng và thái so vi yêu cu giáo dc tiu hc, thng ch chn nhng HS có hiu bit tt cho tham gia các hot ng; vì vy khong cách s phát trin gia các em ngày càng dãn rng và nh vy, mc tiêu giáo dc tiu hc ch t c i vi mt s HS ca lp hc. — Da trên mc tiêu giáo dc tiu hc phân loi là nhm ánh giá quá trình giáo dc và rèn luyn ca HS t chc dy hc, giáo dc, to c hi cho tt c HS c phát trin, c rèn luyn phát trin toàn din. Khi phân loi HS theo mc tiêu giáo dc, không ch cn c vào hc lc mà 20 | MODULE TH 34
15. cn phân theo mc phát trin ca trí tu (nh kh nng nhn bit, ghi nh, tp trung chú ý ), các k nng hot ng (vn ngh, th dc th thao, giao tip ng x, âm nhc, hi ho, ngoi ng, tính thích ng ) và ánh giá xúc cm, tình cm (qua c ch, hành vi trc các s kin, s vt, tình hung giao tip xã hi, ). Nhn xét, ánh giá xúc cm, tình cm là khó nht vi GVCN, òi hi GVCN phi có k nng “chn oán tâm lí” tr; GVCN phi có k nng và ngh thut s phm to ra nhng tình hung, li dng các tình hung a tr vào hot ng, qua ó quan sát, nhn xét, ánh giá, tng HS ca lp ch nhim. GVCN cn quan tâm ti nhng em có nhng biu hin xúc cm hoc vô cm, nht là nhng em “vô cm”, “bàng quan” trc nim vui, ni bun, s bt hnh, khó khn vt v hoc trc thành công, hnh phúc ca nhng ngi xung quanh, hoc vô cm trc cnh p ca thiên nhiên, trc nhng thành qu lao ng ca ngi khác, ca các th h ông cha, ca s nghip i mi t nc phát trin tm nhìn, hng các em ti chân, thin, m có c s nhn xét, ánh giá nhng HS có ch s biu hin xúc cm, tình cm thì GVCN phi theo dõi tng HS qua nhng hot ng phát hin nhng cm xúc ng loi các em. Ví d mun nhn bit mt HS có xúc cm vi ni au kh ca ngi khác, GVCN phi a HS ó vào các tình hung tht hoc gn tht HS bc l xúc cm bng hành vi, c ch hay không, chng hn gp bn ngã, hay m au có bit thm hi “Bn có au không?”, “Mình có th giúp gì không?” và sn sàng chia s nhng khó khn vi ngi khác không hay dng dng, th Da trên mc tiêu giáo dc tiu hc, phân loi HS là nhm bi dng nhng HS còn yu các mt t mc tiêu giáo dc tiu hc, ng thi bi dng nhng HS có nng khiu, HS khá gii phát trin ht tim nng các em. b. Phân loi HS da trên nguyên nhân ca hành vi và các hin tng HS — Mi hin tng có rt nhiu nguyên nhân, GVCN phi tìm hiu úng nguyên nhân thì mi có bin pháp tác ng phù hp. Chng hn HS i hc mun, ngh hc có th do tc ng, do xe hng, do tai nn, có khi vì phi giúp bn hay giúp mt ngi gp hon nn. Vì vy, tìm hiu xác nh úng nguyên nhân ca hin tng HS là c s có bin pháp phù hp. Có khi b tit, i chm có nhng lí do chính áng, còn áng khen, nh ã có em cu em nh khi cht ui, a ngi tai nn giao thông i cp cu, trên ng i hc phát hin k gian, làm n CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 21
16. phi pháp, phi theo dõi và báo cho cnh sát ngn chn Không ít trng hp con cái ly tin ca b m giúp bn bè, nhng ngi khó khn hon nn trong cuc sng, nhng không dám nói vi b m; i vi nhng em ó bin pháp giáo dc phi khác vi nhng em ly tin ca b m i chi in t, ung ru, hút ma tuý, – Tìm hiu úng nguyên nhân ca hành vi biu hin HS s giúp GVCN la chn c ni dung, phng pháp, hình thc tác ng và phi hp các lc lng giáo dc giúp HS có suy ngh úng, rút kinh nghim iu chnh hành vi cho phù hp vi chun mc o c xã hi. – Phân loi HS theo biu hin ca hành vi là mt công vic không gin n, òi hi GVCN phi có nhng kin thc v tâm lí la tui, tâm lí hc chn oán và phi có cái tâm ca nhà s phm, có ngh thut giáo dc, tránh nóng ny, vi vã, cn bình tnh, nhy cm s phm, ci m, bit lng nghe, chia s, cm hoá HS 2. Nhim v 2: Nghiên cu c im hoàn cnh gia ình HS t chc phi hp giáo dc HS 2.1. Ý ngha ca vic nghiên cu hoàn cnh gia ình HS Trc ây cha bao gi òi hi GVCN (nht là ch nhim tiu hc) li phi nghiên cu c im gia ình HS. Ngày nay, GVCN cn phi tìm hiu, nghiên cu c im gia ình và phi coi là mt nhim v phc v cho công tác giáo dc. Nghiên cu c im gia ình HS v mi mt tìm các bin pháp khai thác, phi hp vi gia ình thc hin mc tiêu giáo dc toàn din. 2.2. Ni dung tìm hiu nghiên cu v gia ình Nhng thông tin v c im ca b, m: — Tui — Ngh nghip, cng v công tác — Trình vn hoá, chuyên môn Thông tin liên h: — a ch — in thoi — Hòm th in t — Tên b, m (hoc ngi u) 22 | MODULE TH 34
17. iu kin kinh t: — Thu nhp hng tháng — C s nhà , phng tin i li, sinh hot Kh nng tham gia các hot ng giáo dc: — V chuyên môn giáo dc: chm sóc sc khe, v vn ngh, TDTT, t chc vui chi, các câu lc b — V thi gian tham gia : ngày ngh, hè hay hng ngày. — V c s vt cht, tài chính : có th óng góp, cho mn, cho thuê Tìm hiu trình s phm ca b m HS: Tìm hiu, nghiên cu trình hiu bit ca các bc ph huynh là òi hi mi vi GVCN ngày nay, vì chính trình s phm ca b m HS là c s quan trng nht thc hin phi hp vi gia ình, và là c s GVCN thành lp Ban i din Hi Cha m HS ca lp, ca trng và phác tho ni dung hot ng ca chi hi cha m HS. Mun tìm hiu trình s phm ca các bc cha m, GVCN cn thc hin nhiu bin pháp và hình thc sau ây: (1) iu tra qua trc nghim : (Tr li ti ch khi hp ph huynh bui hp, u nm hc, không nên em v nhà s thiu tính khách quan vì ngi khác tr li) — Thông tin v ngi tr li: (Tên, a ch, in thoi) cn có nhng thông tin v nhn thc, kin thc s phm n gin. — Thông tin v trình s phm và nguyn vng ca cha m , bng cách hi: Gia ình có nhng hiu bit và có th tham gia cùng nhà trng v nhng lnh vc nào di ây? + Phng pháp giáo dc, dy hc + Giáo dc dân s - k hoch hoá gia ình + Giáo dc sc kho sinh sn + K nng sng + i hc s phm, Cao ng s phm + Trung cp s phm + Các lp chuyên v.v ã làm t vn v : + Sc kho sinh sn CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 23
18. + Vn hoá + Giáo dc + Th dc th thao v.v ã và ang tham gia câu lc b v vn gì ? (Xin ghi c th, a ch, ngi ph trách câu lc b ) Khi con cái m au , quý v thng tham kho ý kin ca ai? + GVCN + Ngi thân + Hàng xóm + Cán b cng ng + Thy thuc + a ngay i bnh vin Nu phát hin con cái ca hàng xóm nghin hút, quý v s làm gì? + Không ý + Theo dõi hin tng + Trao i vi gia ình cháu ó + Trao i vi công an + Cán b t dân ph + Trao i trc tip vi cháu ó Xin quý v cho bit con em quý v có nng khiu v lnh vc gì? Xin ghi c th + bi dng nng khiu cho các con em, quý v cho cháu tham gia: • Hc thêm ti trng • Sinh hot các câu lc h • Sinh hot các nhà vn hoá thiu niên • Cung thiu nhi • Gia ình t t chc • Có kh nng óng góp kinh phí — góp phn nâng cao hiu qu giáo dc toàn din cho các cháu, xin quý v cho bit nhng mt yu cháu, nhà trng quan tâm giúp . 24 | MODULE TH 34
19. Nhng biu hin cháu TT Con cái ca các bc cha m Bình Yu Tt thng 1 Bit chào hi ngi ln (cha m) 2 Nhng nhn bn bè, em nh 3 Bit chia s, giúp ngi khác 4 T giác hc tp nhà 5 Bit gi v sinh (cá nhân, cng ng) 6 Sng ngn np, gn gàng 7 Sinh hot úng gi (n, ng, hc) 8 Bit kìm ch (ít khóc nhè, ít cáu gt) 9 Bit lng nghe Qua trc nghim trên, GVCN s bit c khá nhiu thông tin v cha m HS. T hiu bit n k nng giáo dc và c bit hiu c c ý thc trách nhim, mong mun i vi giáo dc con cái là c s rt quan trng giúp GVCN có gii pháp phi hp trong quá trình giáo dc HS. (2) Trao i trc tip Sau khi kho sát qua trc nghim, có nhng nhn xét ban u v cha m HS, GVCN cn phân loi cha m HS và t chc tip xúc trc tip vi nhng bc cha m có nhng c im ni tri. Bin pháp trao i trc tip vi ph huynh là nhm tìm hiu k nng, nng lc giao tip ng x; k nng và hiu bit v nng lc s phm ca các bc ph huynh thành lp Chi hi Cha m HS. Ch có trao i trc tip vi ph huynh mi có thi gian trao i d nh k hoch hot ng GVCN, qua ó tip thu óng góp ca cha m HS và cng hiu tâm huyt, thái ca cha m HS, to ra s ng thun, thng nht hành ng trong s phi hp gia nhà trng và gia ình. 3. Nhim v 3: Xây dng k hoch t chc hot ng giáo dc ca lp ch nhim Sau khi tìm hiu nhng c im ca tp th HS và ca cha m, GVCN mi có c s thit k k hoch t chc hot ng giáo dc ca lp trong mt nm hc. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 25
20. 3.1. Nhng c s xây dng k hoch ch nhim — Cn c vào mc tiêu cp hc và lp hc. — Cn c vào nhim v tng nm hc theo nh hng ca B Giáo dc và ào to, ch th nm hc ca S, ca phòng giáo dc và nhng yêu cu chính tr ca a phng (ví d nhng ngày k nim ln a phng). — Cn c vào c im ca HS lp ch nhim ã nghiên cu. — Cn c vào kh nng, iu kin tham gia ca ph huynh HS ã tìm hiu. — Và cn c vào nhng c im ca trng, khai thác nhng iu kin c s vt cht, trình ca i ng GV ca trng. Xây dng k hoch ch nhim là quá trình t chc khai thác nhng u im, thun li ca nhng yu t trên. Song mc tiêu giáo dc toàn din là c s quan trng nht xây dng k hoch. 3.2. Nhng ni dung ca mt bn k hoch ch nhim tiu hc trong mt nm Mt là: K hoch hot ng phi c t chc trong sut 12 tháng, trong 7 ngày mt tun, khép kín không gian giáo dc i vi tr ( trng, gia ình và xã hi). — Hai là: Ni dung hot ng th hin mc tiêu giáo dc toàn din (không ch quan tâm ti vic hc vn hoá ca HS). — Ba là: Thu hút c, huy ng c các ngun lc, t chc hp lí, phát huy c tính tích cc, t giác tham gia ca các lc lng xã hi, c bit s tham gia ca gia ình, cng ng ni ca HS. — Bn là: Khi la chn ni dung và phng pháp t chc hot ng phi phù hp vi mc tiêu giáo dc và iu kin thc t, c im HS tiu hc. — Nm là: K hoch ch nhim c xây dng tng th mt nm và hng tháng trong s ch nhim. 3.3. Nhng thông tin trong mt bn k hoch ch nhim (có th k ngang, k dc) K HOCH CH NHIM — Lp: trng — Nm hc: — GVCN: 26 | MODULE TH 34
21. STT 1 Thi gian trong nm hc 2 Ch hot ng 3 Mc tiêu cn t 4 Thi gian và a im d kin 5 Nhng HS cn chú ý 6 Nhng lc lng tham gia 7 Nhng iu kin phc v hot ng ch 8 Ngi ch trì hot ng 9 Chú thích Gii thích thêm các ni dung trong k hoch: 1- Thi gian trong nm hc là tính t tháng 9 hàng nm. — Tháng 1 và 2 thng vào dp Tt âm lch nên nhp vào làm mt hot ng. — Thi gian ngh hè nên gp li thành mt hot ng có nhng ni dung khác nhau (vui chi, ôn tp, th dc th thao ). Hot ng hè rt phong phú, phc tp, vì vy cn có t chc, qun lí gia nhà trng vi gia ình và cng ng dân c, tránh hin tng cho tr em vui chi t do s d b tác ng ca các nh hng tiêu cc. 2- Ch hot ng : Ch hot ng hng tháng là tên ca hot ng, th hin mc tiêu giáo dc chung phi t ti theo yêu cu giáo dc nhân cách HS tiu hc. Ví d tháng 9 là khai ging m u nm hc cn giáo dc HS thái , n np, làm quen vi bn mi, thy mi i vi HS u cp hc. Giáo dc ng c thái , ý thc t giác trong hc tp và rèn luyn, xây dng quan h lành mnh trong và ngoài nhà trng Cn c vào mc tiêu giáo dc t lp 1 n lp 5 và cn c vào c im ca HS, ca cha m HS GVCN t ra mt ch , ví d “ Em yêu trng em” vi HS lp 1, GVCN tìm các bin pháp, hình thc hot ng, to c hi cho các em c giao lu làm quen vi thy, bn, vi không gian sinh hot ca trng CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 27
22. 3- Mc tiêu cn t : mc này, ch yu xác nh trng tâm nhng mc tiêu rèn luyn k nng, hành vi trong giao tip ng x và thái c x HS, cung cp kin thc không phi là ch yu. Ví d lp 1 ch “Em yêu trng em”, qua hot ng, HS bc l s ci m, vui v, hn nhiên V hành vi: Qua hot ng, GVCN un nn, ng viên HS có nhng hành vi bit nhng nhn, bit chia s, bit giúp bn bè bit s dng ngôn ng và hành vi ng x phù hp vi hoàn cnh c th. Ví d khi bn ngã, bit bn dy, bit hi “Bn có au không? Có sao không?”; bit th hin thái bit n ngi ã quan tâm, ã giúp mình Khi xác nh mc tiêu giáo dc hng tháng qua hot ng giáo dc, không ch nh hng trong giáo dc i vi GVCN, mà quan trng hn, GVCN phi t chc gii thích và gi ý cách giáo dc cho các bc cha m nhà to ra s ng thun giáo dc gia nhà trng và gia ình. 4- Thi gian và a im d kin — Thi gian d kin là vào lúc nào thì phù hp nht (bui sáng hay chiu, vào ngày ngh hay trong gi hc, vào ch nht hay th 7 thì thu hút c nhng ngi tham gia ông nht). — D kin thi gian: Là d nh bao nhiêu thi lng cho hot ng là phù hp: 1 hay 2 ting hay 1 bui hay 1 ngày tu thuc vào ni dung và a im t chc. — Xác nh a im tin hành là xác nh không gian thc hin ( trong lp, sân trng hay ngoài trng ). Cn c vào mc tiêu ca ch hot ng mà xác nh a im tin hành cho phù hp vì a im tin hành s góp phn minh ho cho ch , th hin ch bng hình nh thc, HS qua ó s có xúc cm, tình cm thc Ví d, giáo dc truyn thng nên a các em n các vin bo tàng, nhng a danh lch s Ch “Em yêu trng em” lp 1, nên cho các em n thm phòng truyn thng ca trng, hoc t chc to àm, thm quan nhng c s sn xut ca cu HS ã thành t, 5- Nhng HS cn lu ý mc này, GVCN cn c vào mc tiêu ca hot ng, cn c vào c im ca HS lp ch nhim xác nh cn tác ng vào HS nào (có th 28 | MODULE TH 34
23. là mt cá nhân, mt nhóm HS) nhm phát trin, hay cn hình thành, un nn thái , hành vi gì nhng em cn quan tâm. Ví d: Có nhng em HS cha có thái , hành vi th hin lòng hiu tho vi cha m thì nhân ngày 8/3 nên tìm nhng mu chuyn, nhng tiu phm, nhng tm gng ca các em trong lp to ra c nhng tình hung, HS c lp có c hi biu hin nhng c ch, hành vi p i x vi m, chng hn ct dán mt bông hoa, làm mt bc thip chúc mng m, gi ý các em vit li chúc mng m Khi hng dn c lp, GVCN nên quan tâm ti nhng em cn tác ng nhiu hn. Vi nhng em cn quan tâm ó nên gi in trao i vi b m, chng hn: “ Hôm nay cháu có c gng làm món quà nh tng m 8/3, anh ch nên khích l, ng viên con giúp tôi” (Tu theo tui mà xng hô giúp em, giúp ch cho thân mt vi cha m HS). Gi in thoi cho b m là mt mi tên bn 2 ích, chc chn là b m phi suy ngh v GVCN ca con và nu c b m trân trng, ng viên, chc chn nhng HS ó s ngoan dn lên. GVCN cn quan tâm giáo dc c em tt và nhng em có hành vi cha áp ng yêu cu giáo dc. Không nên ch ý ti nhng em yu, kém hoc ch quan tâm ti nhng em ngoan, gii. 6- Nhng lc lng tham gia Các thy cô giáo ch nhim cn xác nh lc lng tham gia không ch trong bui t chc hot ng mà cn xác nh lc lng xã hi s thng xuyên quan tâm giáo dc các em nhà, cng ng xã hi. Vì vy, mun giáo dc nhng em cn quan tâm giáo dc, ngoài cha m gia ình HS, cn thu hút nhng ngi gn gi vi em và gia ình em ó nh Hi Ph n, Hi Ngi cao tui, t trng, t phó dân ph, công an khu vc thu hút s tham gia vào bui sinh hot theo ch , GVCN cn mi nhng thy cô giáo trong trng, nhng nhà qun lí, cán b nghiên cu khoa hc, nhng ngi có hiu bit v ch sinh hot; cng nên mi nhng cu HS ã thành t hoc ã i làm 7- Nhng iu kin phc v cho hot ng ch Mun t chc mt hot ng, tu mc ca phm vi hot ng và thi gian tin hành, GVCN phi tính toán ti iu kin c s vt cht, kinh phí cho các hot ng: — Trang trí bàn gh, l hoa ; CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 29
24. — Nhng t liu, tranh nh, bng hình; — Mt ít tng phm làm phn thng. Nu phi t chc ngoài trng thì phi tính toán ti an toàn sc khe (thuc men), xe c, n ung có nhng iu kin phc v cho hot ng, GVCN nên bàn vi Hi cha m HS ca lp và mi Hi cha m HS cùng GVCN tham gia t chc qun lí HS. 8- Ngi ch trì các hot ng giáo dc Lâu nay, GVCN thng là ngi ch trì, trc tip t chc các hot ng ca lp ch nhim. Xut phát t v trí ca GVCN trong vic thc hin mc tiêu giáo dc ph thông, òi hi GVCN phi có nng lc t chc tt vic liên kt vi các lc lng giáo dc xã hi, phát huy tim nng toàn b xã hi vào thc hin mc tiêu, ni dung hot ng giáo dc. Vic GVCN nghiên cu khai thác tìm ngi ch trì các hot ng ca lp ch nhim không phi vì GVCN không nng lc làm mà ch yu to ra s thng nht tác ng , mt khác có c hi xây dng môi trng giáo dc thân thin; tn dng cht xám, trí tu, kinh nghim ca mi ngi càng góp phn nâng cao hiu qu giáo dc, bi “Quá trình phát trin nhân cách là tng hoà các tác ng, các quan h xã hi”. Khi nghiên cu phân loi c im các lc lng xã hi, GVCN cn phân bit nhng ai có th s dng vi t cách là cng tác viên thng xuyên, và ai là cng tác viên trong nhng hot ng c th a vào k hoch ch nhim c nm hay tng tháng. Vic phi hp, s dng các lc lng xã hi, GVCN cng nên bàn thng nht vi ban i din cha m HS vì h là ngi nm vng hoàn cnh, kh nng các gia ình khác và có th ng viên các bc cha m tích cc tham gia các hot ng phi hp vi GVCN. 4. Nhim v 4: Xây dng tp th HS thành mt tp th t giáo dc GVCN nói chung, c bit GVCN tiu hc phi bit xây dng tp th HS thành mt tp th có kh nng t giáo dc - chính tp th HS là mt lc lng giáo dc. V lí lun cng nh thc t, s tác ng ln nhau gia các thành viên ca mt tp th có ý ngha giáo dc rt ln. Chính vì vy, chúng ta thng nói “Hc thy không ty hc bn”. 30 | MODULE TH 34
25. 4.1. Các c im ca tp th giáo dc Mt tp th HS tr thành mt tp th có tác dng giáo dc khi có 5 c im ch yu: có mc ích chung, có hot ng chung, có i ng t qun, có k lut t giác và có d lun lành mnh. có 5 c im ó, phi tri qua 3 giai on phát trin: giai on ang hình thành, giai on ã hình thành và giai on tp th phát trin. Cn c vào 5 c im mà xác nh các giai on. mi la tui (HS tiu hc, HS THCS và THPT), nhng c im trên cng có nhng du hiu biu hin khác nhau. — c im th nht: “Tp th có mc ích chung" HS tiu hc , ó là nhng ngày u, tun u các em ti trng vào hc lp 1, các em còn ang b ng trc nhng quan h mi gia thy trò, bn bè, môi trng hc tp, hot ng vui chi, c bit cha quen vi cách t chc hc tp. các lp tip theo nh lp 2, 3, 4, 5, mc làm quen vi ni dung dy hc, phng pháp hc tp, rèn luyn, trong quan h, trong không gian, thi gian càng m rng; không ch trong nhóm, trong lp mà còn vi các lp khác trong trng, vi các i tng trong trng, vi môi trng thiên nhiên ngày càng phong phú. HS tiu hc, biu hin HS có mc ích chung là các em có nhn thc, có hiu bit v s khác nhau vào hc lp 1 so vi hc mu giáo, c hc nhiu th hn (nhiu môn hn), có nhiu thy cô giáo, bn bè hn và cng cn hc tp nghiêm túc hn, cn c gng hn và gn kt vi các bn, các thy cô hn. các lp tip theo (2, 3, 4, 5), các em bt u ý thc rõ ràng hn s gn bó vi thy cô và bn bè; ý thc t giác, vui v tham gia các hot ng ca lp càng tng lên. Các em cng c un nn có nhng hành vi úng vi chun hành vi theo yêu cu giáo dc tiu hc. Các em cng th hin xúc cm, tình cm vi bn bè và tp th lp hn Nhiu em bt u th hin s quan tâm ti bn bè, thy cô, bit chia s nim vui, ni bun, bit giúp , thm hi Tóm li, c im “có mc ích chung” HS tiu hc là HS thy gn bó vi các hot ng chung ca tp th, có nhu cu c chia s, c giúp và mong mun tham gia vào các hot ng chung ca lp. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 31
26. Còn HS THCS và THPT, c im có mc ích chung là mi HS hiu c mc ích sng ca mi ngi nm trong mc ích ca tp th ca cng ng dân tc . Có nhn thc úng và hành ng phù hp, t li ích ca cá nhân trong li ích ca tp th lp, tp th trng hc và cng ng. Mi HS bit tôn trng nhng li ích ca tp th, tôn trng danh d, uy tín ca tp th, mong mun c thc hin nhng vic tp th lp, trng t ra; mong mun c chia s, giúp bn bè, nhng ngi xung quanh thy cuc sng có ý ngha cùng tin b. Khi HS xác nh sng không ch vì cá nhân mà vì mi ngi xung quanh, vì s tin b chung ca tp th thì mc ích ca tp th tr thành ng c ca nhn thc và hành ng ca mi thành viên trong lp ch nhim. GVCN phi luôn làm cho mi HS hiu ý ngha ca vic gn bó, liên kt gia các thành viên trong tp th lp hc. — c im th 2 ca mt tp th giáo dc là “Có hot ng chung" "Hot ng chung” ca mt tp th là mi ngi xut phát t mc tiêu phn u chung, c bàn bc nht trí cn phi làm nhng gì? Mi ngi phi làm gì? Và làm vào thi im nào? Có hot ng chung thc cht là xây dng c mt k hoch hot ng trong ó mi thành viên u c phân công c th, có trách nhim thc hin và t giác thc hin nhng d nh c thc hin tt p và có hiu qu. — HS tiu hc: GVCN phi là ngi phác tho k hoch hot ng chung cho lp ch nhim, nht là nhng lp u cp (t lp 1 n lp 3). Sau ó gii thích cho i ng t qun và HS c lp k hoch hot ng ca lp trong 1 nm. lp cui cp (lp 4 và lp 5), GVCN có th gi ý HS t xut nhng vic cn thc hin trong mi tháng, c ngi ph trách nhng công vic c th và các em xut bin pháp, thi gian, không gian thc hin hình thành các em k nng xây dng k hoch, k nng t chc, qun lí Có k hoch hot ng chung ca mt tp th lp hc là c th hoá mc tiêu hot ng chung ca tp th. K hoch hot ng chung c trin khai là c hi, là iu kin gn kt các thành viên trong lp ch nhim. — c im th 3 là tp th “có i ng t qun” phù hp vi c im ca quá trình phát trin ca tp th lp ch nhim. HS tiu hc, cn cn c vào c im tâm lí HS tiu hc, cn c vào c im ca lp ch nhim, cn c vào mc tiêu giáo dc tiu 32 | MODULE TH 34
27. hc, GVCN a d kin, i ng t qun (bao gm lp trng, lp phó, cán s ph trách tng mt hot ng, i ng t qun còn bao gm Ban ch huy Chi i Thiu niên Tin phong ca lp ch nhim). HS tiu hc, nht là nhng lp u cp, còn thiu kinh nghim sng, nhng li có nhu cu hot ng, có nhu cu c chia s, giàu xúc cm Vì vy, i ng t qun nên chn nhng em ci m, bit nhng nhn, bit lng nghe, bit quan tâm giúp bn bè, bit thuyt phc bn bè làm i ng t qun . — Cn c vào mc tiêu giáo dc, ni dung giáo dc toàn din ca mi lp tiu hc và nhng em cn rèn luyn mà la chn i ng t qun áp ng yêu cu hot ng ca lp ch nhim. Nhng em k nng còn yu cn rèn luyn tng mt thì b trí nhng công vic hng tun và nhng công vic c th HS c rèn luyn, luyn tp dn t d n khó. — c im th 4 là “Tp th có k lut t giác" Có k lut t giác là các thành viên có ý thc và hành vi tuân theo nhng quy nh ca tp th ã c bàn bc thng nht mt cách t nguyn, không phi ai nhc nh, ôn c. Mi thành viên trong tp th nhn thc c trách nhim tham gia trong tp th, nhn thc c trách nhim tham gia nhng công vic va là trách nhim va là nim vui c góp phn óng góp cho tp th, xã hi, thy li ích ca cá nhân trong li ích chung ca mi thành viên. mc cao hn, không ch tuân th nhng quy nh ca tp th mà còn t giác chp hành nhng quy nh ca pháp lut, nhng chun mc o c ca xã hi. Vi HS tiu hc , c im “có k lut t giác” ch òi hi các em vui v chp hành nhng quy c ca tp th, nghiêm túc thc hin ni quy nhà trng, c gng tích cc tham gia các hot ng ca lp, ca chi i Thiu niên Tin phong. Vi HS tiu hc, không th òi hi các em hoàn toàn t giác thc hin quy nh. Cô giáo, cán b lp cn thng xuyên nhc nh các em, ng viên, khuyn khích các em tích cc tham gia các hot ng. Mt iu áng lu ý là vi HS tiu hc, GVCN không nên có nhng quy nh phc tp, dài dòng vì tr khó nh nên không thc hin ht c. Cn quy nh rt ngn gn, phân công c th theo lch hot ng hng tháng, hng tun. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 33
28. — c im th 5 là “Có d lun tp th lành mnh”. Trong xã hi, trong mt tp th luôn luôn có các dòng d lun khác nhau theo cách nhìn và quan im khác nhau v các hin tng xy ra xung quanh. "D lun tp th lành mnh” là quan im chung ca s ông ngi, ánh giá các hin tng, cá nhân trong tp th và trong xã hi. D lun tp th lành mnh là s ng h cái mi, cái tích cc, góp ý vi cá nhân có nhng biu hin không lành mnh trong hc tp, trong hot ng mt cách khách quan, không né tránh, n nang, s trù úm, xut phát t s tin b ca mi cá nhân và vì tp th, vì danh d ca mt tp th. Vì thng nhau, các thành viên trong tp th sng chan hoà, vui v, nhit tình tham gia mi hot ng. HS tiu hc : “Có d lun lành mnh” là các em sng gn bó, thng yêu nhau, không nói xu nhau, không ghen t, luôn luôn ng h nhng bn tích cc, ng h và tham gia các hot ng ca lp, sn sàng thng thn góp ý ln nhau to ra mt bu không khí sng, hot ng sôi ni. Makarenkô gi mt tp th có d lun lành mnh là mt tp th sng sôi ng, luôn nhìn v phía trc ti nhng iu tt p, ch bàn và thng nht hành ng thc hin mc tiêu ca tp th, không bàn ngang, “ch thy màu hng” không bun chán, không có t tng “rã ám” D lun tp th lành mnh có ý ngha rt ln trong giáo dc vì d lun xã hi (d lun tp th) có kh nng iu chnh suy ngh và hành ng ca mi cá nhân t nguyn tuân theo nhng quy nh, làm theo l phi, thc hin nhng chun mc ca tp th, ca xã hi, to ra các trng thái tâm lí h hi, vui v, gii phóng tim nng và s sáng to ca mi ngi. Mi c im có ý ngha nht nh i vi s phát trin ca mt tp th giáo dc. c im th nht là tin gn bó các thành viên trong mt tp th, to ra s ng tâm trong suy ngh và hot ng. c im có hot ng chung là iu kin, là c hi gn kt mi ngi vi nhau, vì ch có hot ng chung, mi ngi mi có c hi bc l suy ngh, kh nng và có c hi giúp nhau, chia s hiu và thông cm vi nhau. c im có i ng t qun là th hin t chc qun lí ca mt t chc. Sc mnh ca mt tp th là t chc. Có t chc hot ng mi bin mc tiêu, ý tng, k hoch thành hin thc. c im có k lut t giác là ng lc bên trong, iu chnh hành vi mi ngi. c im có d lun lành mnh góp phn iu chnh suy ngh, hành vi ca mi cá nhân khi có nhng biu hin thiu tích cc và ng h nhng cá nhân tích cc. 34 | MODULE TH 34
29. Nhng c im trên là mt h thng tác ng ràng buc ln nhau, nó va là iu kin cho mt tp th phát trin, va phn ánh phong cách ca mt tp th giáo dc. Tp th phát huy vai trò giáo dc khi có y 5 c im trên. có 5 c im, GVCN cn hiu các bc hình thành các c im ó ch ng xây dng tp th lp ch nhim. 4.2. Quá trình xây dng mt tp th lp thành tp th t giáo dc Tp th phát trin qua 3 giai on: — Giai on tp th ang hình thành (giai on 1): Tp th ang hình thành là giai on các c im cha hình thành. ó là khi HS mi nhp trng ã c biên ch vào các lp và ã phi tuân theo s ch o ca GVCN, có ban cán s lp tm thi. HS u cp bt u làm quen vi bn mi, thy cô giáo ch nhim mi, c hc tp ni quy ca trng, c ph bin lch, thi khoá biu hc tp và hot ng Có th nói giai on tp th ang hình thành là thi gian HS làm quen vi môi trng mi i vi HS u cp. Còn nhng lp tip theo nh lp 2, 3, 4, 5 thì trng tâm là làm quen vi nhim v mi, k hoch hc tp, rèn luyn ca nm hc. Cái mc chuyn t giai on “ ang hình thành” sang giai on “ tp th ã hình thành” là sau i hi ca các t chc t qun. — Giai on tp th ã hình thành (giai on 2) Gi là tp th ã hình thành c ánh du bng vic t chc xong các i hi ca lp, bu ra ban cán s, chi i Thiu niên tin phong, thng nht k hoch các ch tiêu, ni dung hc tp, rèn luyn ca tp th lp. Vic tin hành xong các i hi u nm hc (thng sau 1, 2 tháng ca hc kì I) khi thông qua cng lnh k hoch hành ng và có bàn bc, biu quyt là th hin s nht trí ca c tp th: có mc ích chung, có k hoch hot ng chung, thng nht nhng quy nh là th hin bc u có k lut tp th. Khi bu ra ban cán s là th hin s t nguyn bu ra ngi i din, có uy tín, trách nhim lãnh o lp. — Giai on 3 gi là “tp th phát trin” “Tp th phát trin” là giai on mt tp th có y c 5 c im, tiêu biu nht là c im “ có d lun lành mnh ” và “ có k lut t giác cao”. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 35
30. ó là nhng iu kin phát huy tim nng ca mi thành viên. Tp th phát trin là khi mi ngi tình nguyn nhn công vic, không i phi phân công ca i ng t qun hay ca GVCN. Mt tp th tht sôi ng, luôn hng ti li ích chung, chm lo n s tin b ca nhau và danh d ca tp th, mi thành viên sng trung thc thng thn oàn kt thc s, góp ý chân thành, không ngi hiu lm Khi GVCN xây dng tp th n giai on 3 là lúc tác ng giáo dc ca tp th rt ln. Makarenkô so sánh sc mnh ca tp th nh nhà s phm (GVCN) th hai. n giai on 3, GVCN có vai trò là “ ngi c vn ” cho tp th lp ch nhim, iu chnh hot ng ca lp ch nhim cho hp lí và i úng hng. GVCN có khi phi “phanh” bt s bc ng ca HS. 4.3. Bi dng nng lc t qun cho tt c mi thành viên ca lp ch nhim là mt trong nhng nhim v xây dng tp th lp ch nhim Trc ây, thng xác nh nhim v ca GVCN là xây dng b máy t qun ca lp hc và bi dng nng lc t qun cho i ng ó có hiu bit và có k nng t chc lp t qun. Nhiu GVCN làm ch nhim c khoá hc, cp hc gi nguyên i ng cán b t qun trong sut cp hc. Yêu cu i mi giáo dc hin nay, GVCN phi phân loi c trình HS và có k hoch t chc rèn luyn cho tt c HS có k nng, phát trin nng lc ca tng em thông qua các hot ng t qun. Vì vy, GVCN cn xác nh nhng yêu cu, nhim v ca i ng cán b t qun và h thng tr lí mi em phi c rèn luyn “BIT RA LNH VÀ TUÂN LNH”. — Trc ht, GVCN phi nm vng yêu cu mc rèn luyn k nng t qun cho HS. + Yêu cu rèn luyn k nng t qun cho HS Lp trng là ngi qun lí hot ng toàn din HS ca lp trong mt nm hc, do i hi lp bu ra (không có lí do c bit thì không thay i lp trng, lp phó). tiu hc , các em cha có k nng qun lí nhiu mt, vì vy GVCN phi hng dn các em ngay sau khi i hi u nm hc ca mi lp. Cn c vào yêu cn rèn luyn mà GVCN cn t chc rèn luyn cho i ng t qun t lp 1 n lp 5 dn dn có nhng k nng sau: 36 | MODULE TH 34
31. — Xác nh c nhim v ca i ng t qun và ca các thành viên: + Bit xây dng k hoch hot ng (1 tun, mt vic, mt bui sinh hot, cui cp có th xây dng k hoch nm hc). + Có k nng ghi chép biên bn, gi gìn bo qun s sách ca lp (s u bài, nht kí, s biên bn ca lp ). + Bit trang trí, sp xp ch ngi hp lí ca mt bui sinh hot tp th. + Có k nng iu khin mt hot ng tp th. + Bit phân tích, ánh giá tình hình chung ca lp. + Bit t chc hi ý công vic ca i ng t qun. + Bit báo cáo, xin ý kin GVCN, các thy cô và các t chc trong nhà trng phù hp vi chc nng. + Có k nng phi hp công vic vi Liên chi i và Tng ph trách. + Bit trao i, chia s kinh nghim vi các bn trong lp. + Có k nng giao tip, ng x gii quyt nhng mâu thun gia các bn, nhóm bn trong lp không xy ra mt oàn kt. + Bit t chc phân công các bn trong hc tp và hot ng tp th phù hp vi kh nng các bn và iu kin c th. + Có mt s k nng hot ng xã hi nh tham gia các hot ng cng ng. Xây dng tp th lp ch nhim thành mt tp th giáo dc là mt yêu cu khách quan tt yu vì quá trình phát trin nhân cách, nht là HS ph thông (c bit HS tiu hc) luôn chu nh hng ca các bn trong tp th lp hc. Chính xut phát t quy lut ca quá trình phát trin nhân cách, các nhà s phm li lc trên th gii ã xây dng mt h thng lí lun v “giáo dc trong tp th và bng tp th” [7]. Mun thc hin các “ Bin pháp giáo dc tác ng song song”, “Giáo dc bng k lut”, “Giáo dc bng vin cnh”, GVCN cn thc hin kt hp gia “ tác ng tay ôi ” và tác ng giáo dc thông qua tp th mà in hình là “ Phng pháp tác ng song song”. — “Phng pháp tác ng tay ôi” (còn gi là tác ng trc tip) là s tác ng trc tip ti mi HS cn giáo dc. Còn “ phng pháp tác ng song song ” là nhà s phm không tác ng trc tip ti i tng giáo dc mà tác ng vào tp th i tng ang hc tp và hot ng; thông qua s tác ng ca các thành viên, s dng d lun ca tp th, s dng s CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 37
32. giúp ln nhau trong mt tp th iu chnh hành vi ca chính em HS mà GVCN mun giáo dc. Cn hiu phng pháp giáo dc cá nhân không phi tp trung vào mt vài cá nhân riêng l nh nhng em h hoc nhng em ngoan mà quên i b phn nhng em khác trong lp. Phng pháp giáo dc cá nhân là chuyên bit hoá mc tác ng n mi cá nhân sao cho phù hp vi tng i tng, bao gm các vic xác nh mc ca yêu cu, la chn phng pháp, hình thc giáo dc và cng tác ng. Ví d: Mt em hc yu kém không th yêu cu hc gii ngay. Nhng em hc yu do sc kho, do hoàn cnh gia ình khó khn không th s dng các phng pháp nh i vi nhng em hc yu do li, không chm ch. Cùng mt hin tng h, nhng nguyên nhân ca nó rt khác nhau, không th s dng mt phng pháp nào cho tt c mi HS có biu hin ging nhau và khi s dng mt phng pháp, cng không th ging nhau v cng tác ng. Phng pháp giáo dc cá nhân còn gi là phng pháp giáo dc trc tip hoc phng pháp giáo dc tay ôi. ó là s tác ng trc tip, trc din gia GVCN vi i tng (HS) cn tác ng bng cm hoá, mnh lnh, thuyt phc hoc cng bc, buc i tng phi thc hin các yêu cu (dù i tng t giác hay cha t giác) và chp nhn các quan im chun mc hành vi hoc làm mt vic gì ó theo mc tiêu giáo dc. Bng uy tín và v th ca GVCN, phng pháp tác dng trc tip em li hiu qu tc thi (chng hn ngn cn HS nói chuyn trong lp, gây g, hút thuc lá hoc vi nhng HS có hành vi tt, kp thi ng viên, tuyên dng bng li hoc cho im tt ). Tác ng trc tip thng gây du n ngay, to ra nhng chuyn bin tâm lí thái , tình cm, hành vi và có tác dng tích cc nu GVCN tác ng kp thi, úng vi mc , tính cht ca hin tng HS (k c biu hin h và ngoan). Kt qu ca s tác ng ph thuc vào tình cm, thái , ngh thut ca GVCN khi tác ng. Tác ng trc tip có tác dng khi GVCN có linh cm s phm tt, ngha là GVCN phi d báo c hiu qu ca các tác ng, phi chn oán úng s phn ng ca i tng, ánh giá úng mc , tính cht ca hin tng xy ra HS và la chn hình thc tác ng phù hp. Nhiu khi bin pháp và hình thc tác ng không tng xng vi tính cht ca s vic s gây ra hu qu không lng trc. Ví d HS n lp mun vì phi giúp nhng ngi gp nn trên ng i hc, GVCN phê bình ngay là thiu ý 38 | MODULE TH 34
33. thc k lut khi em va vào lp là không nên. Không áng khen mà khen cng gây tác ng không tt. Không áng phê bình mà phê bình thì s làm cho HS thiu lòng tin, bi quan, hm hc. “Không nên dùng rìu m gà” - ó là li khuyên i vi GVCN khi x lí các hin tng trong lp ph trách. — Ngc li vi phng pháp tác ng tay ôi là “ phng pháp tác ng song song”. Theo Makarenkô, “tác ng song song” là nhà s phm không tác ng trc tip ti i tng mà thông qua tp th t, lp hc, dùng d lun ca tp th thông qua các thành viên trong cùng tp th, HS tác ng ti i tng nh tác ng. Bn cht ca phng pháp tác ng song song là xây dng tp th HS thành môi trng lành mnh, thit lp quan h tt gia các thành viên, dùng quan h tp th, d lun lành mnh ca tp th tác ng, chi phi nhn thc, thái , tình cm, hành vi ca mi cá nhân. Qua d lun và truyn thng ca tp th, vì danh d ca tp th, mi thành viên t giác iu chnh thái , hành vi ca bn thân mình. Tác ng song song ngha là GVCN không tác ng trc tip ti i tng HS mà thông qua các thành viên khác ca lp ch nhim (có th là lp trng, ban cán s lp, chp hành chi oàn, nhóm, t, hoc c lp ) các thành viên tác ng ln nhau, nhc nh nhau. C s khoa hc ca phng pháp tác ng song song là dùng d lun tp th (d lun xã hi) iu chnh nhn thc, thái , hành vi ca cá nhân, phát huy vai trò làm ch tp th và nng lc t qun ca các thành viên. Mun phát huy hiu qu ca phng pháp tác ng song song, GVCN phi có uy tín, nm vng i tng giáo dc, có trách nhim cao, nm vng quy trình xây dng tp th HS lp ch nhim; thy, cô ch nhim và tp th lp phi thit lp c s thông cm ln nhau. Phng pháp tác ng song song ch s dng có hiu qu khi tp th HS phát trin n giai on 2 và 3. Phng pháp tác ng song song ch phát huy tác dng trong mt tp th HS phát trin và có y c 5 c im trên, song c im có “d lun tp th lành mnh” là nhân t quan trng nht m bo tp th là môi trng và lc lng giáo dc. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 39
34. — GVCN cn hiu và vn dng c “phng pháp bùng n s phm” trong giáo dc HS lp ch nhim. "Bùng n s phm” là phng pháp, là ngh thut giáo dc tác ng vào i tng có vn c bit tt hoc cha tt, v bn cht ó là tác ng tay ôi (tác ng trc tip) nhng c s dng vi cng tác ng mnh, bt ng vào quá trình hng phn hoc c ch ca hot ng sinh lí thn kinh dn ti thay i các quá trình tâm lí, các trng thái, th gii quan, lí tng và hành vi ca cá nhân. Phng pháp bùng n s phm phi c tin hành mt cách h thng theo mc tiêu xác nh. Không ít HS li hc, bi quan, mt lòng tin, mc cm hoc t ph, ch quan do c im tâm sinh lí mà trong phong trào ca HS có lúc “bc” lên nh diu gp gió, cng có lúc xp xung nh qu bóng xì hi Trong tt c nhng trng hp ó, có th dùng phng pháp này “kích” lên nh hin tng “tng ga”, “lên dây cót” hoc tng t nh “mt cái phanh” làm gim bt nhng biu hin “quá à”, quá “bc”. Phng tin “bùng n” là ngôn ng, là mt c ch hành vi hoc mt quyt nh ca GVCN. Ví d mt HS gp hoàn cnh c bit khó khn (m au, hon nn ), trong lúc ang bi quan tt nu c s ng viên tinh thn, giúp có hiu qu ca GVCN và tp th lp, gây c xúc cm, tình cm, li du n mnh và HS ó vt qua c s b tc, khó khn thì ó là s bùng n s phm có hiu qu. Khi s dng phng pháp bùng n s phm phi bit “chp thi c” và cng phi to ra thi c. Ví d, mt GVCN phán oán ra mt HS ly cp ca bn tuy không bt c qu tang, GVCN ó ã không “ao to búa ln” mà r HS ó v nhà chi ri tâm s, k chuyn v nhng tm gng trung thc là HS c (tác ng nh ngu nhiên). V thc cht, GVCN ã a em vào cuc u tranh ni tâm rt quyt lit Sau mt êm u tranh, HS trên ã em tr bn và xin li. Lu ý rng bùng n s phm nh mt con dao 2 li; nu i tng bit ý ca nhà s phm thì s không có tác dng. Có th s dng phng pháp này i vi cá nhân và cng có th áp dng i vi nhóm, tp th lp. Ngoài nhng phng pháp giáo dc trên, GVCN cn trau di, nm vng và bit s dng các phng pháp khác nh: giáo dc bng truyn thng, giáo dc bng h thng vin cnh, giáo dc bng k lut sinh hot ó là nhng phng pháp giáo dc hành vi o c, nhân cách HS rt có hiu qu. 40 | MODULE TH 34
35. 5. Nhim v 5: ánh giá giáo dc, rèn luyn toàn din HS lp ch nhim tiu hc ánh giá kt qu giáo dc HS là mt trong nhng ni dung ln và ht sc quan trng ca công tác ch nhim lp. Bi l nó không ch phn ánh kt qu giáo dc HS mà còn phn ánh nh hng ni dung ca công tác ch nhim. ánh giá úng s là mt ng lc giúp HS n lc rèn luyn tu dng, phát huy nhng u im, s khích l, ng viên HS không ngng rèn luyn, phn u vn lên hoàn thin mình. Nói cách khác, s ánh giá úng và mang tính giáo dc s mang li kt qu giáo dc. Ngc li, s ánh giá không úng, không khách quan i vi HS ca nhà trng nói chung, ca GVCN nói riêng s a li hu qu xu - phn giáo dc. Hu qu này không lng trc c, không o m c. Trong thc t, s ánh giá sai lm ca mt s GVCN (có th c tình hay vô tình) ã dn ti nhng phn ng ca HS. Vì vy, yêu cu phi ánh giá úng, khách quan là yêu cu có tính nguyên tc i vi GVCN trong vic ánh giá thành tích ca lp và ca tng HS. ánh giá c kt qu giáo dc o c HS, cn cn c vào các ch tiêu giáo dc o c trong nhà trng. ó là các phm cht o c cn c giáo dc thông qua thái , hành vi ng x trong các mi quan h a dng ca các em nh: i vi công vic, i vi xã hi, i vi mi ngi, vi bn thân mình. — i vi công vic: ánh giá tinh thn t giác, tích cc hc tp, tinh thn trách nhim và quan tâm n hiu qu hc tp; tham gia lao ng và các hot ng tp th, tn tu trong mi công vic và hoàn thành tt các công vic c giao. — i vi mi ngi và xã hi: ánh giá lòng nhân ái, v tha, hng thin, oàn kt giúp bn bè, kính trng ngi ln, giúp ngi tàn tt, thng yêu, nhng nhn em nh, tôn trng pháp lut, bo v ca công, bo v môi sinh, có ý thc cng ng và hp tác. — i vi bn thân: ánh giá lòng t trng bn thân và ý thc trách nhim vi bn thân. iu này c th hin cách n mc gn gàng, sch s, phù hp vi la tui; nói nng lch s, l phép, vn minh; quyt tâm khc phc nhng yu kém ca bn thân không ngng tin b, sng có hoài bão, c m. Tóm li, ánh giá kt qu giáo dc HS cng chính là giáo dc các em. GVCN cn t chc cho HS tham gia vào quá trình t ánh giá và ánh giá CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 41
36. kt qu rèn luyn ca bn thân mi em và ca c lp nói chung theo các phm cht nói trên. Vic t chc cho các em tham gia vào quá trình t ánh giá và ánh giá s giúp các em t iu chnh thái , hành vi ca mình và rèn luyn cho các em nng lc t hoàn thin nhân cách. ánh giá giáo dc toàn din HS tiu hc cn cn c vào hai mt chính: Kt qu hc tp vn hoá các môn hc và quá trình tham gia hot ng tp th lp, biu hin ra thái , hành vi, k nng trong cuc sng. — Mc tiêu và ni dung giáo dc o c và vn hoá, nhng yêu cu rèn luyn k nng, hành vi c th hin trong môn o c tiu hc và ó cng là yêu cu ca vic ánh giá v hành vi và thái ca HS tiu hc. GVCN cn nm vng h thng mc tiêu và ni dung ca môn o c toàn cp tiu hc vì mi bài là mt yêu cu, là mt mc tiêu giáo dc o c; ni dung mi bài là tiêu chí giúp GVCN theo dõi, nhn xét, iu chnh trong quá trình giáo dc. Ví d, mun ánh giá HS tiu hc có ý thc, hành vi tit kim hay không thì các bài môn o c ã a ra các chun hành vi: bit tit kim “tin bc”, “thi gian”, “tit kim in”, “tit kim nc sch” V thái xem HS có ý thc tit kim nh th nào thì quan sát và tham kho ý kin ca tp th HS, ca cha m, bn bè, cng ng nhn xét: Có t giác không? Có thng xuyên thc hin không? Có nhc nh bn bè, có xúc cm (vui bun) và chia s vi bn bè, ngi xung quanh không? Có th nói i mi giáo dc t nm 2000 thì mc tiêu giáo dc o c, nhân cách HS cp tiu hc c th hin trong môn o c, vì vy c s ánh giá giáo dc hnh kim HS phi cn c vào ni dung, mc tiêu môn o c; THCS và THPT c th hin trong môn Giáo dc công dân và các ch hot ng hng tháng. ánh giá hành vi thái o c ca HS tiu hc cn xem xét quan h hot ng ca các em 5 quan h (quan h vi bn thân , quan h gia ình , quan h nhà trng , quan h cng ng xã hi , vi ngi khác: ngi ln, tr em, ngi già, ngi khó khn ) và thái hành vi i vi môi trng sng (môi trng t nhiên, môi trng vn hoá - xã hi ). ánh giá giáo dc toàn din HS tiu hc là mt yêu cu xut phát t mc tiêu giáo dc tiu hc giai on công nghip hoá — hin i hoá. Vì vy GVCN cn phi theo dõi nhn xét c v sc kho, thm m, các k nng cm th cái p HS có bin pháp bi dng, phi hp vi các t 42 | MODULE TH 34
37. chc xã hi nâng cao hiu qu giáo dc, dy hc, thông qua phát hin ca GVCN và t vn ca GVCN, gia ình và xã hi có c s bi dng nng khiu cho HS. Không ít thy cô giáo ch nhim, nh phát hin kp thi nhng hin tng c bit ca HS mà góp phn phòng nga c bnh tt, các biu hin hành vi lch chun và phát hin nhng tài nng các em t chc bi dng. ánh giá quá trình giáo dc, rèn luyn toàn din HS tiu hc cn so sánh vi mc tiêu giáo dc tiu hc, ng thi cn phi thy quá trình phát trin ca tng HS ng viên kp thi; to ra ng c, ng lc hc tp rèn luyn mi em là mc ích ca kim tra, ánh giá và ó mi là nhim v và trách nhim ca GVCN. 6. Nhim v 6: T hoàn thin phm cht và nng lc ca ngi GVCN GVCN òi hi phi có phm cht và nng lc tng hp ca mt thy cô giáo, ca mt ngi làm cha m và ca mt cán b qun lí giáo dc; GVCN va là nhà tâm lí hc, nhà giáo dc, nhà hot ng xã hi và nhà ngh thut Vì vy, thc hin nhng nhim v ca ngi ch nhim lp, òi hi GVCN (nht là GVCN tiu hc) phi có s hiu bit toàn din nhiu lnh vc, có nhng nng lc chung, nng lc s phm và c bit có nhng phm cht c bit ca ngi cha, ngi m Nhng lnh vc GVCN tiu hc cn rèn luyn s trình bày Hot ng 3. 3. NHIỆM VỤ HOẠT ĐỘNG 2 1. S ging nhau và khác nhau gia chc nng qun lí ca GVCN vi hiu trng (quan tâm ti giáo dc tiu hc). Vì sao gi GVCN là “Hiu trng không có du son” hay “Hiu trng nh"? CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 43
38. 2. Nêu 6 nhim v ca GVCN tiu hc. Phân tích mi quan h gia 6 nhim v ca ngi GVCN tiu hc. Nhng ni dung hot ng ca GVCN tiu hc hin nay có gì khác so vi trc ây? 3. Liên h vi thc t ca trng, ánh giá bn thân và nhà trng ã thc hin nhng ni dung nào tt, nhng ni dung nào còn cn i mi. 44 | MODULE TH 34
39. 4. Hãy vit mt báo cáo kinh nghim v ý ngha ca vic hiu thu áo mc tiêu giáo dc i vi GVCN tiu hc, hoc mt vn nào ó thy cn i mi. Hoạt động 3. Xác định những yêu cầu đối với giáo viên chủ nhiệm lớp ở tiểu học (hay mô hình nhân cách giáo viên chủ nhiệm lớp ở tiểu học) 1. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG 3 Xut phát t chc nng, nhim v ca GVCN trong giai on hin nay (trình bày Hot ng 2), ngi hc t xác nh c nhng yêu cu hc tp, rèn luyn. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 45
40. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Nhng yêu cu cn rèn luyn i vi GVCN tiu hc nói riêng, GVCN trng ph thông nói chung: * Yêu cầu chung với GVCN: — Phi có TRÍ : Không ch là kin thc môn hc mà GV còn cn kin thc, ngh thut giáo dc, v qun lí giáo dc, v các kin thc khoa hc xã hi, nhân vn và chính tr. Phi có kin thc thc t, cp nht vi kin thc mi, hin i. Giáo dc o c cho HS thông qua các hot ng dy hc, phi bit t chc cho HS nhn thc giá tr ca cuc sng, giúp các em phát trin toàn din theo mc tiêu giáo dc tiu hc. — Phi có TÂM : Là h thng các giá tr nhân cách, “tâm” còn là lí tng ngh nghip (am mê vi ngh), là phm cht tâm lí (ý chí, ngh lc, s bình tnh, t kìm ch, nng ng, sáng to), là cuc sng tâm hn, sng lc quan, yêu i, sng mu mc, nht quán gia li nói và vic làm, gng mu trong ngh nghip, nghiên cu khoa hc, li sng trong sáng, v tha, luôn sng hng ti chân, thin, m — Phi có TM : Tm là phng pháp lun gii quyt bin chng các s kin, hin tng giáo dc, là t duy t chc giáo dc theo mt h thng vin cnh (t gn n trung bình và xa ) tng bc t c mc tiêu ca giáo dc. Tm là bit thit k toàn din, bit xây dng k hoch làm công tác giáo dc HS, bit t vn, bi dng các loi HS, bit t rèn luyn, hoàn thin nhân cách GVCN có nng lc, phm cht, trình và am mê làm công tác giáo dc * Những yêu cầu cụ thể với GVCN tiểu học: 1. Cn có mt h thng kin thc nhiu lnh vc — Hiu sâu sc v trí, vai trò ca giáo dc trong s nghip phát trin kinh t - xã hi thi kì công nghip hoá — hin i hoá. — Hiu sâu sc, v trí, ý ngha ca giáo dc tiu hc (nm vng mc tiêu, ni dung chng trình giáo dc tiu hc t lp 1 n lp 5). — Có nhng kin thc v tâm lí hc (c bit tâm lí hc la tui HS tiu hc, tâm lí hc hot ng ). — Có nhng hiu bit v thi s, chính tr (ng li, quan im ca ng và Nhà nc v giáo dc, v s phát trin kinh t — xã hi và tình hình th gii, các lnh vc khoa hc, vn hoá — xã hi (lch s, a lí, âm nhc, hi 46 | MODULE TH 34
41. ho, th dc th thao, ngoi ng, tin hc ) phc v cho giáo dc tiu hc và làm công tác ch nhim. 2. Nhng k nng t chc hot ng giáo dc tiu hc — K nng phân tích h thng mc tiêu giáo dc tiu hc trong h thng giáo dc ph thông và giáo dc Vit Nam thi kì công nghip hoá — hin i hoá. — Nhng k nng phân tích c im HS (hiu c s phân loi, xác nh tiêu chí phân loi, xây dng công c (test) o c, phân loi). — Phân tích ngun lc xã hi và s dng ngun lc xã hi và gia ình (v ngun lc ngi, c s vt cht, c s vn hoá, di sn vn hoá, truyn thông ). — S dng và kt hp các phng pháp giáo dc. — K nng s dng ngôn ng. — K nng iu khin và iu chnh k hoch hot ng. — K nng t chc các cuc thi, gii quyt tình hung s phm. — Giáo dc HS c bit (gii, kém, HS thit thòi). — K nng kim tra ánh giá hiu qu giáo dc HS tiu hc. — v.v 3. K nng vn ng các lc lng xã hi và gia ình thc hin mc tiêu giáo dc tiu hc — Có k nng phân tích các quy lut, nguyên tc giáo dc. — Phân tích c các yu t chi phi các hot ng giáo dc, các quan h giáo dc. — K nng xem, v bn , s thit lp các yu t nh hng n hot ng giáo dc. — K nng nghiên cu khoa hc giáo dc. — Lp k hoch s dng các lc lng giáo dc. — Thuyt phc các lc lng xã hi. — K nng t chc, iu chnh các lc lng xã hi theo yêu cu mc tiêu giáo dc. 4. K nng t chc hot ng dy hc GVCN, mun thc hin tt công tác ch nhim, nht thit phi là mt thy cô giáo ging dy tt; vì vy GVCN vn phi có nhng k nng t chc hot ng dy hc nh các GV khác. [3, Tr.88—102] CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 47
42. 5. GVCN phi có nhng phm cht ca mt nhà s phm ca giáo dc tiu hc - nh ngi cha, m — Yêu thng con ngi - yêu thng, chm lo ti HS nh nhng ngi làm cha, làm m. — Yêu ngh — Khoan dung — Công bng — Bit t trng, trng danh d — Sng lành mnh, trong sáng — Mu mc trong công vic và cuc sng — Ci m, hn nhiên — Khiêm tn, hc hi — Có chí tin th — N lc hc tp, rèn luyn thng xuyên — Tôn trng các giá tr vn hoá — v.v 3. NHIỆM VỤ HOẠT ĐỘNG 3 Hc xong module, hc viên t vch k hoch rèn luyn, tu dng, hc tp theo yêu cu ca GVCN. 48 | MODULE TH 34
43. Hoạt động 4. Xây dựng kế hoạch tự hoàn thiện cá nhân 1. MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG 4 Mong mun mi GVCN thy trách nhim, xác nh rõ v trí, vai trò ca bn thân; mi ngi t thy cn phi hc tp, rèn luyn thng xuyên và có ý chí, có nng lc t hoàn thin bn thân toàn din. 2. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG 4 1. K hoch, ni dung t bi dng ca bn: Mc hin nay ca bn thân Thi gian Nhng yêu cu vi GVCN d kin tiu hc Tt Trung bình Còn yu bi dng (nm) — V nhn thc — V kin thc — V k nng, nng lc — V phm cht o c, t tng li sng ca ngi GV (GVCN) 2. Nhng kin ngh: — Vi Trng (Hiu trng): CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 49
44. — Vi Phòng và S giáo dc và ào to: — Vi B giáo dc và ào to: Gii thích ni dung ca k hoch: • V nhn thc: Là nhn thc v ng li, ch trng ca ng và Nhà nc v công nghip hoá, hin i hoá t nc; hiu bit v ng li phát trin kinh t - xã hi, i ni, i ngoi; hiu v phng hng phát trin giáo dc; nhn thc v trách nhim, nhim v ca ngi GV trong giai on hin nay. • V kin thc: Cn cn c vào Hot ng 2, Hot ng 3 xác nh úng mc tiêu cn phi phn u và xác nh úng nhng yêu cu cn phi rèn luyn, phi hc tp v tt c các lnh vc và bit xác nh mc cn hoàn thin tng bc. • V k nng và nng lc: Phi cn c vào 9 nng lc, trên c s ó xác nh h thng k nng c th cn rèn luyn tng bc có k hoch rèn luyn: Ví d : Nng lc s phm hin nay cn i vi mi GV nói chung và GVCN nói riêng phi gm 4 h thng k nng trong ó có gn 200 k nng, ó là h thng k nng t hoàn thin nhân cách GVCN; H thng k nng t chc dy hc ; H thng k nng t chc GDHS và H thng k nng t chc phi hp các lc lng giáo dc xã hi . • Rèn luyn v o c li sng: òi hi mi GVCN phi tht nghiêm khc vi bn thân t rèn luyn, GVCN thc s là mt tm gng trong sáng, mu mc mi lúc, mi ni. Riêng vic rèn luyn o c, li sng òi hi GVCN phi thng xuyên, liên tc. Mun xác nh k hoch rèn luyn o c li sng phi cn c vào nhng yêu cu i vi GV tiu hc và GVCN tiu hc. • Nhng khuyn ngh, kin ngh : Yêu cu u tiên không phi là kin ngh vi các cp qun lí, mà mc tiêu chính trong bn mt k hoch t hoàn thin cá nhân là lng trc nhng khó khn, nhng bt hp lí mi ngi c gng chp nhn tn ti, phát trin. 50 | MODULE TH 34
45. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lut Giáo dc, 2005. 2. Phm Minh Hc — Nguyn Khoa im (Ch biên), V phát trin vn hoá và xây dng con ngi thi kì công nghip hoá, hin i hoá , NXB Chính tr Quc gia, 2003. 3. Hà Nht Thng (Ch biên), S tay công tác ch nhim lp, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 4. Hà Nht Thng , Rèn luyn k nng s phm, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 5. Hà Nht Thng , Công tác GVCN lp, NXB Giáo dc Vit Nam, tái bn ln th sáu nm 2009. 6. Hà Nht Thng (Ch biên), Phng pháp công tác ca ngi GVCN trng THPT , NXB i hc Quc gia Hà Ni, tái bn ln th ba nm 2004. 7. Hà Nht Thng — ào Thanh Âm , Lch s giáo dc th gii , NXB Giáo dc, 1998. CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC | 51
46. 52 | MODULE TH 34