Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 1: Một số vấn đề về tâm lí học dạy học ở Tiểu học - Nguyễn Kế Hào

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 1: Một số vấn đề về tâm lí học dạy học ở Tiểu học - Nguyễn Kế Hào

1. NGUYỄN KẾ HÀO MODULE TH 1 Mét sè vÊn ®Ò vÒ t©m lÝ häc d¹y häc ë tiÓu häc | 7
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN — có th dy tt tiu hc thì giáo viên cn hiu c hc sinh ca mình, không phi là hiu chung chung mà cn hiu k v c im ca mi em nh nhng ch th c nht vô nh. — Lut Giáo dc ca Nhà nc ta quy nh: "Giáo dc tiu hc nhm giúp hc sinh hình thành nhng c s ban u cho s phát trin úng n và lâu dài v o c, trí tu, th cht, thm m và các k nng c bn hc sinh tip tc hc trung hc c s" (Mc 2 iu 27). — Hc sinh là ch th ca hot ng hc, là nhân vt trung tâm, là mc tiêu giáo dc, nhng s thành bi ca hc sinh tiu hc li tùy thuc vào hot ng dy ca giáo viên, ngi gi vai trò có tính quyt nh s thành bi ca giáo dc. — Module này cp n c im tâm lí ca hc sinh tiu hc, nhng c im c bn v dy và hc tiu hc, nhng yêu cu i mi ni dung và phng pháp dy hc tiu hc, ng thi nêu mt s gii pháp s phm nhm nâng cao kh nng chuyên môn, nghip v cho giáo viên. B. MỤC TIÊU Sau khi kt thúc t tp hun theo module hc viên có th lnh hi, tng thêm kh nng ca mình v nhn thc, k nng và thái : — Hiu, nm vng c nhng nét c trng v tâm lí ca tr em la tui hc sinh tiu hc; bit rõ c c im ca hot ng hc ca hc sinh và hot ng dy ca giáo viên. ng thi bit rõ c mi quan h bin chng gia hot ng dy, hot ng hc và s phát trin tâm lí ca hc sinh. — Hình thành k nng t hc, t nghiên cu tài liu, k nng tìm hiu (nghiên cu) v hc sinh, k nng chun b và thc hin hot ng dy hc theo phng pháp s phm phù hp vi i tng hc sinh. — Nâng cao trách nhim, có o c ngh nghip, yêu ngh, yêu quý tôn trng tr em ("Yêu ngh mn tr"). 8 | MODULE TH 1
3. C. NỘI DUNG Hiu tâm lí tr em la tui hc sinh tiu hc và hiu c chính bn thân mình, giáo viên tiu hc s có iu kin thành công trong nhim v dy hc, giáo dc. Hiu tr em không ch bit c im tâm sinh lí ca các em, hoàn cnh sinh sng ca các em ra sao mà còn cn hiu c tr em i vi gia ình và xã hi: "Tr em hôm nay th gii ngày mai" nh Bác H nói: Tr em nh búp trên cành Bit n ng bit hc hành là ngoan Ngay sau khi khai sinh ra Nhà nc Vit Nam Dân ch Cng hoà, Bác H ã gi th cho hc sinh c nc, trong ó Bác nói vi th h tr ca Nhà nc Vit Nam mi v mt trit lí giáo dc: Non sông Vit Nam có tr nên ti p hay không, dân tc Vit Nam có c v vang bc ti ài vinh quang sánh vai vi các cng quc nm châu c hay không chính là nh mt phn ln công hc tp ca các em . Nhim v giáo dc th h tr — s nghip trng ngi òi hi mi giáo viên phi có trình chuyên môn nghip v và o c ngh nghip — Nhân cách nhà giáo. Giáo viên, trong quá trình hành ngh cn hc tp tu dng sut i gi gìn và hoàn thin nhân cách, luôn là ngi cùng thi vi hc sinh ca mình. Các hot ng trong module này s c c th hoá và u hng tip cn mc tiêu nêu trên. Hoạt động 1 KHỞI ĐỘNG (NHẬP MÔN) I. MỤC TIÊU — Làm quen, to tâm th, nh hng và xác nh nhim v thc hin k hoch bi dng thng xuyên ( xut nhu cu và nhim v ca cá nhân v hot ng bi dng module). MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 9
4. — Thng nht trong nhóm v t chc và k hoch hc tp, phng pháp hc tp. II. PHƯƠNG PHÁP — Làm vic cá nhân nhìn nhn li kt qu ca hot ng bi dng thng xuyên ca giai on trc (nhng giáo viên mi có th tìm hiu qua ni dung và k hoch bi dng còn lu li). — Trao i, tho lun, rút ra bài hc và nh hng cho vic thc hin ni dung chng trình theo k hoch bi dng ca B. III. NỘI DUNG CHÍNH — Xác nh vai trò ca hot ng bi dng thng xuyên theo k hoch chung và k hoch cá nhân trong vic nâng cao trình chuyên môn nghip v ca giáo viên. — Xem qua ni dung ca module qua các hot ng, t ó phác tho k hoch bi dng. — Tháo lun trong nhóm thng nht v mc tiêu, ni dung chính và phng pháp bi dng, nghiên cu. — Su tm tài liu có liên quan. — Xem xét, nhìn nhn li vic thc hin k hoch bi dng thng xuyên giai on trc rút kinh nghim, xut bin pháp thc hin. IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Vic ánh giá kt qu do cá nhân t ánh giá là chính, hng vào vic gii áp các vn sau: 1. Nhn thc ca cá nhân v vai trò, v trí ca giáo viên tiu hc, ca cp tiu hc trong h thng giáo dc ph thông. 2. Xác nh trách nhim ca bn thân trong vic thc hin k hoch bi dng theo s hng dn ca Cc Nhà giáo và Cán b qun lí giáo dc. 10 | MODULE TH 1
5. Hoạt động 2 TÌM HIỂU BƯỚC CHUYỂN (BƯỚC PHÁT TRIỂN) CỦA TRẺ EM TỪ HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI SANG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP T la tui mu giáo ln n tui hc sinh tiu hc, c bit là nm u tiên vào lp 1, tr em có s chuyn bin c bit v tâm sinh lí. T chc bc chuyn cho tr em thi im này cn có s hiu bit tng tn v tr em, hiu bit v s chuyn t hot ng vui chi (hot ng ch o) n hot ng hc tp (hot ng ch o). I. MỤC TIÊU — Xác nh c c im c bn ca tr em trong bc chuyn (bc phát trin) t giai on có hot ng vui chi là hot ng ch o n giai on có hot ng hc tp là hot ng ch o. — Liên h vi thc tin dy hc lp 1 hin nay hiu rõ hn v lí lun và thc tin dy hc lp 1. — xut bin pháp t chc dy hc lp 1 (v ni dung, phng pháp, phng thc t chc và iu kin). II. PHƯƠNG PHÁP — Tho lun, tng kt kinh nghim. — D gi, gii quyt tình hung s phm theo nhóm. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Từ hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo chuyển sang hoạt động học tập là chủ đạo * V hot ng ch o: ây là khái nim thng c dùng trong tâm lí hc, c các nhà chuyên môn vn dng trong nghiên cu và trong các hot ng thc tin ca mình. Theo A.H. Leônchep (nhà tâm lí hc ngi Nga), thì hot ng ch o ca con ngi có 3 biu hin chính nh sau: — Hot ng ln u tiên xut hin ích thc là nó (vi y các im c trng ca hot ng). MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 11
6. — Bng hot ng ch o, ch th hot ng to ra cái mi trong tâm lí (nét tâm lí ln u tiên xut hin hoc nét tâm lí có phm cht mi). — Trong lòng ca hot ng này có manh nha (mm mng) ca hot ng ch o k tip. Cng cn chú ý rng trong mi giai on phát trin ca i ngi thng có nhiu hot ng và không phi hot ng nào chim nhiu thi gian thì c coi là hot ng ch o mà ch có nhng biu hin nêu trên mi là hot ng ch o. * Tìm hiu v hot ng vui chi và hot ng hc tp — Quan sát, mô t hot ng vui chi ca tr em trc tui hc qua mt vài trò chi c th, ví d nh trò chi dân gian lu truyn các a phng, các trò chi ph bin dành cho tr em các trng mm non, nh trò chi óng vai chú b i, trò chi hc tp — Quan sát mt s tit hc u nm ca hc sinh lp 1, theo dõi k có nhn xét ca ca mình v vic thc hin hot ng hc ca các em, phát hin nhng im c trng. — Tìm ra mt s im khác bit áng chú ý gia hot ng vui chi và hot ng hc tp ca tr em (gia "chi mà hc", "hc mà chi"). 2. Những khó khăn tâm lí mà trẻ thường gặp * Khó khn b ng trong vic làm quen vi vic tham gia mt hot ng mi òi hi s chú ý có ch nh, ghi nh có ch nh, s n lc ca ý chí. Tr thích thì chi, không thích thì b cuc — nu thích chi thì tr có th theo "lut l" mt cách t nhiên thoi mái, không b ép buc và kt qu là tr c tha mãn nhu cu vui chi. Hot ng hc òi hi tr em nhng iu phi tuân th có th là t giác và cng có th áp t — nu tr em ham mun hc thì tt, nu không thích cng cn tuân th theo yêu cu và hng dn ca giáo viên. Trong dy hc giáo viên cn chú ý ng viên khích l nuôi dng nhu cu, hng thú hc tp ca tr em. 12 | MODULE TH 1
7. * Nhng ngày u ti trng nhiu tr em cha c chun b mt cách khoa hc, phù hp quy lut. Thc t cho thy: — Tr em cha c hc trc, cha qua lp mu giáo ln, nhiu em cha nói c ting Vit, cha quen vi môi trng có nhng iu mi l ca lp hc, ni có nhiu tr em ng trang la nhng còn xa l, ni có nhng quy nh mà tr cha quen, Trong quá trình hc tp các em li b ánh giá không phù hp, thng b im s thp chng khác gì "tht bi" ngay t nhng ngày u ti trng, tác ng tiêu cc n tâm lí ca tr: t ti mc cm, không còn hng thú hc tp. nhà, các bc cha m thng hi im s ca con em mình và h không vui khi con tr b im kém hoc im cha cao, t ó h có ý ngh sai lm, cho rng con mình kém ci so vi con em nhng gia ình khác. Các bc cha m này tìm cách giúp con thoát ra khi tình trng yu kém này bng cách bt con hc thêm khin bu không khí trong gia ình không vui, có nhng tác ng tiêu cc n tâm lí ca tr. — Nhng tr em c ("b") gia ình cho hc trc (hoc là lp mu giáo ln hoc là hc vi gia s), nhiu em ã bit c bit vit, luôn c im cao cng s dn hình thành nhng nét tâm lí tiêu cc, nh tính ch quan, nhu cu ng c hc tp thiu lành mnh, kiêu cng t mãn dn n chnh mng không còn hng thú hc tp, ánh giá lch lc v bn thân và v bn bè (t ánh giá cao v mình, coi mình gii giang hn nhiu bn trong lp, dn n coi thng, thm chí xa lánh các bn c im s thp hn). Thc t cho thy, không phi tr em nào c hc trc u hc khá, hc gii trong c quá trình tng lp hc, cp hc. Giáo s Ngô Bo Châu, nm 1978 vào hc lp 1 Trng Thc nghim Ging Võ, Hà Ni, bt u cng ch là mt tr em bình thng cha bit c, cha bit vit, cha bit làm các phép tính. Rt nhiu tr em khác khi vào lp 1, ngay t ngày u ã bit c, bit vit, bit cng, bit tr, t ra là hc sinh xut sc (luôn c im 10) nhng khi hc lên các lp trên cng ch là nhng hc sinh vi kt qu hc tp bình thng. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 13
8. 3. Biện pháp sư phạm giúp học sinh vượt qua những khó khăn tâm lí trong bước đầu thực hiện hoạt động học — Chun b tâm lí sn sàng hc tp cho tr em 5 tui: Nhng nm gn ây B Giáo dc và ào to có ch trng ph cp mu giáo 5 tui. ây là mt ch trng úng nhng không th thc hin c ngay tt c các a phng mà cn c trin khai theo bc i thích hp và hng vào mc tiêu c th dành cho tr em tui này. Vic chun b tâm lí cho tr em sn sàng vào hc lp 1 mu giáo ln không nh tr hc lp "v lòng" trc ây (trc 1981). Lp mu giáo ln có mc tiêu c th có tính khoa hc hn, cao hn mc ích có tính thc dng ca lp v lòng trc ây. mt s quc gia, tr em thuc tui chun b vào lp 1 c a vào trng tiu hc và c t chc dy d theo phng cách dành cho tr mu giáo ln. — ào to bi dng giáo viên áp ng yêu cu dy hc lp 1, trong ó có yêu cu v ngôn ng (nói và vit), yêu cu v giao tip bng li nói và c ch, yêu cu v tình cm và c yêu cu v ngoi hình. Nhng yêu cu có tính c trng này hin nay Vit Nam ta vn cha thc hin c do nhng nguyên nhân khác nhau, trc ht là do nhn thc ca ngành và ca xã hi cha c y v "ngi thy u tiên" ca mi ngi, cha nhn thc c y v ý ngha ca lp 1 trong i ngi, ng thi cng cha có c iu kin v kinh t — xã hi. — V t chc hot ng hc tp cho tr em, trc ht là s s hc sinh trong mi lp hc, theo quy nh khong 30 hc sinh, lp nhiu cng không nên quá 40 hc sinh nhng nhiu ni vn phi chp nhn quá nhiu hc sinh trong mt lp. K hoch hc tp và hot ng dành cho hc sinh (hc 2 bui/ngày) vi ni dung và phng pháp thích hp cng nhiu ni cha thc hin c. — V iu kin c s vt cht thit b nhiu ni còn thiu thn, còn cn c tng cng u t xây dng c phòng hc, bàn gh, dùng thit b hc tp, th vin, sân chi bãi tp phù hp vi hc sinh lp 1. — Cn to lp c môi trng giáo dc hc ng (vn hoá hc ng) phù hp vi tr em (trng hc thân thin, hc sinh tích cc là mt biu hin). 14 | MODULE TH 1
9. 4. Đánh giá hoạt động học của học sinh lớp 1 Vic ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh lp 1 cn bám sát mc tiêu giáo dc và chun kin thc và k nng dành cho lp 1. Lp 1 c nhiu ngi gi là "Lp hc u i". Lp 1 có mc tiêu giáo dc khá n gin vi mt s ch tiêu chính nh sau: — Thc hin hot ng hc n cui nm t: + c: cui nm hc c trn ít nht 40 ting/phút. + Vit chính t: cui nm hc vit ít nht 30 — 40 ting/ 15 phút. + Làm phép tính cng, tr trong phm vi 20 (trc 2002: trong phm vi 10; t nm 2002 n nay: cng tr không có nh trong phm vi 100). + Mt s hành vi li sng và k nng sng phù hp vi la tui. Khác vi các lp hc ph thông khác, lp 1 có u vào rt phong phú, a dng, ch có im tng i ng nht là tui. S a dng, khác bit ó c thu hp li trong quá trình hc tp ca các em, iu này c th hin Bng 1. Nhìn vào Bng 1 ta d dàng nhn thy: tr em nhng ngày u lp 1 có s khác bit ln v tâm lí sn sàng ti trng, v vn ting Vit, ch sau mt thi gian hc khong cách bit ó c thu hp dn và n cui nm hc lp 1 mi tr em s cùng t hoc vt chun quy nh. Nh vy là vic dùng im s ánh giá và phân bit hc sinh ngay t u nm hc là không phù hp vi cuc sng ca tr em và vi khoa hc s phm. Bảng 1 u vào lp 1 Cui kì I Cui nm (u ra) Phong phú, a d ng 1. Tr bình thng: tâm Tr em có s gn nhau Mi tr em có kt qu sinh lí bình thng, c hn v vic thc hin hc tp u t chun hc qua mu giáo ln hot ng hc và kt qu tr lên. nhng không hc trc hc tp. theo kiu "lp 1 hoá". MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 15
10. u vào lp 1 Cui kì I Cui nm (u ra) 2. Tr em có s phát tri n Có s phát tri n bình bình thng v tâm sinh thng v vic thc hin lí nhng không c qua hot ng hc tp. lp mu giáo 5 tui. 3. Tr em trong iu kin Có s khác bit (khó khó khn cha c làm khn) v vic thc hin quen vi ting Vit, cha hot ng hc tp. nói sõi ting ph thông. 4. Tr em trong hoàn Có khó khn trong vic cnh gia ình khó khn. thc hin hot ng hc tp. 5. Tr khuyt tt nhng Gp khó khn nhiu dng khác nhau. trong vic thc hin hot ng hc tp. iu áng chú ý là vi trình phát trin ca ngh dy hc nh hin nay thì mi tr em bình thng u có th hc lp 1 t kt qu mà vn cm thy nh nhàng t nhiên, nh H Ngc i nói: “Tr em nào cng c hc và u hc c” ( Ai cng c hc — Ai cng hc c ). a phng nào cng chm lo tr em quê mình không em nào không c n trng và không b hc, còn làm sao tr em nào cng hc c (ít nht t kt qu nh chun quy nh) là c mt vn ln ca khoa hc s phm. Cng chính công trình v dy ting Vit ca H Ngc i ã a ra c gii pháp khoa hc giúp tr em nào cng hc c. n nm hc 2011 — 2012 ã có gn 50.000 tr em thuc các dân tc thiu s min núi và tr em vùng sâu, vùng xa hc theo phng án này và tng bc t kt qu chc chn, không có hin tng tái mù. Hin nay, phng án dy Ting Vit lp 1 này ang dn c các trng tiu hc áp dng. Nm 1994, B GD&T có Quy nh v vic ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh lp 1, xác nh rõ: 16 | MODULE TH 1
11. V nguyên tc (1) Phù hp vi mc tiêu giáo dc c th, theo nh hng khích l ng viên, nâng tr em. (2) Kt hp tha áng gia nh lng và nh tính: i vi các môn hc có lôgic tng minh nh Ting Vit, Toán, Khoa hc c ánh giá bng thang im 10, các môn hc còn li và các hot ng giáo dc ánh giá bng nh tính. (3) Không li du n tiêu cc trong tâm lí tr em. (4) Trong hc kì I lp 1 cha dùng im s ánh giá hc sinh. Thc hin trong thc tin dy hc Theo nhng nguyên tc này và cn c vào chun kin thc và k nng các môn hc cng nh yêu cu ti thiu v các hot ng giáo dc, vic ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh c hng dn c th cho tng môn hc, tng hot ng giáo dc tng lp hc. Kt lun s phm — i vi hc sinh lp 1, trong hc kì I không nên dùng im s ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh. — Không nên cho tr em hc trc chng trình lp 1 (không nên lp 1 hoá tr em mu giáo ln). — Không nên cho tr em vào hc lp 1 trc tui (trc 6 tui), k c nhng tr em t ra thông minh, hiu bit nhiu so vi nhng tr em cùng trang la. i vi hc sinh lp 1, thành công ln nht, giá tr ích thc i vi mi tr em và cng chính là i vi mi gia ình và toàn xã hi c hin ra mt cách tng minh qua các biu hin, nh các em thích n trng, thích hc và tng bc có s tin b, t kt qu ít nht nh chun kin thc, k nng và mt s yêu cu ti thiu v hành vi, li sng. Kt thúc lp 1 là du mc có tính lch s trong i mi ngi, ó là s kin chuyn t "mù ch" n "sáng ch", m ra chân tri mi cho mi tr em. Chính vì th mà mi trng hc, mi giáo viên cn tn dng c hi có mt không hai này ng viên, khích l tr em — mi tr em t chun tr lên u MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 17
12. áng c khen thng, mt phn thng ích áng nht, giá tr nht ca mi cuc i (trong mt lp, trong mt trng có 100% hc sinh c khen thng cng không phi là nhiu mà là nim hnh phúc ca mi tr em, mi gia ình, nim vui hnh phúc ca giáo viên, nhà trng và toàn xã hi). Cn u tiên u t v giáo viên và các iu kin tt nht cho lp 1 Gia nhng nm 90 ca th k XX, Giám c S Giáo dc và ào to Tây Ninh có ch trng úng và có giá tr thc tin, ông yêu cu tt c các trng tiu hc trong tnh la chn giáo viên dy lp 1 theo mt s tiêu chí c th, trong ó có hai tiêu chí nh là iu kin ti thiu, ó là vit ch p và không nói ngng. Gn ây S Giáo dc và ào to Hà Ni có mt tài nghiên cu rt thit thc, s rt có ích cho vic dy và hc lp 1 nói riêng và cho giáo dc nói chung, ó là "Chng nói ngng". IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin các vic sau: 1. Trao i theo nhóm v thc trng lp 1 trng mình, a phng mình, t ó rút ra mt s ý kin nhn xét, ánh giá v cái c và cái cha c trong vic dy hc lp 1. 2. Tng cá nhân quan sát, tìm hiu hot ng dy và hc mt vài lp qua d gi thm lp, t ó rút ra cái c và cái cha c. 3. xut bin pháp nâng cao cht lng dy hc lp 1 trong nhng nm ti trng mình, a phng mình. Hoạt động 3 NHẬN THỨC VỀ CÁC CẤP ĐỘ PHÁT TRIỂN TÂM LÍ VÀ HOẠT ĐỘNG HỌC CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC I. MỤC TIÊU — Nhn thc c tính quy lut ca s hình thành và phát trin hot ng hc ca hc sinh tiu hc theo các cp . — Xác nh bin pháp t chc hot ng hc tp cho hc sinh tiu hc. 18 | MODULE TH 1
13. — Có ý thc hn trong vic vn dng thích hp nhng iu thu nhn c vào dy hc và qun lí dy hc trng, lp mình ph trách. II. PHƯƠNG PHÁP — Kho sát thc tin, quan sát, tng kt kinh nghim. — Tho lun, gii quyt tình hung theo nhóm. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Gia tốc phát triển của trẻ em Tr em la tui hc sinh tiu hc có s phát trin nhanh v tâm sinh lí và t mc cao hn so vi tr em các th h trc, cái thi mà mi chúng ta còn cùng tui, hin tng này c các nhà chuyên môn gi là "gia tc phát trin". Gia tc phát trin là khái nim khoa hc, ó là biu hin d nhn thy tr em khi ta theo dõi quan sát hành vi ca các em, ng thi có s hi tng i chiu vi hành vi ca chính mình cách ây nhiu nm, khi còn tui tng ng. ó là nhng hành vi biu hin nhn thc ca tr v th gii t nhiên, xã hi và con ngi, nhng hành vi th hin s giao tip trong các mi quan h ca tr vi nhng ngi thân và trong cng ng, là k nng ng x ca tr em i vi môi trng, hoàn cnh sng. Nhng biu hin này c ngi ln gi là s thông minh ca tr em, s ln khôn ca tr em, cái mà vài chc nm trc ây ta không có c. Nguyên nhân — T môi trng xã hi và gia ình, áng chú ý là các phng tin thông tin tuyên truyn bng nhiu loi hình dành cho c tr em và ngi ln ó có nhng ni dung, nhng hình nh kích thích nhu cu, hng thú, nhn thc ca tr. — Chính bn thân tr có s phát trin do mt s tác ng t ch n ung, sinh hot, các cht kích thích có trong lng thc, thc phm, — Tác ng ca môi trng t nhiên, nh s ô nhim môi trng, bão t, các cht phóng x có trong không khí, MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 19
14. Nhng im va nêu dù mun hay không cng tác ng n mi tr em (nhiu ít có khác nhau), c tác ng tích cc và tác ng tiêu cc, trong ó có tác ng to gia tc phát trin. 2. Quá trình phát triển của học sinh tiểu học Tr em la tui hc sinh tiu hc (t 6 n 11 — 12 tui) ang trong quá trình tng trng, phát trin và hoàn thin v c th (v sinh lí), ang din ra quá trình phát trin tâm lí, hình thành nhân cách. Quá trình phát trin ca hc sinh tiu hc có th phân thành 3 cp xét theo trình hình thành hot ng hc vi t cách là hot ng ch o và c im tâm sinh lí tng tui. Các cp ó ng vi các giai on sau: * Giai on u — lp 1 (trình 1) hot ng hc ca tr em c manh nha t tui mu giáo ln, n 6 tui bc vào lp 1 thì hot ng hc ca các em bt u c hình thành, trình phát trin này có ý ngha c bit trong i ngi: — Lp hc "u i" — "vn s khi u nan" — lnh hi mt phng pháp hành x mi; — M ra chân tri mi, kh nng mi do n cui lp 1 tr em có kh nng mi: bit c, bit vit, bit làm phép tính cng và tr trong gii hn v s, có mt s hiu bit và k nng sng thit yu phù hp vi la tui; — To lp hành trang ban u trên con ng hc vn. Nhng gì tr có c t vic hc mt cách khoa hc, theo mc tiêu và nhng chun mc quy nh s theo mi em trong sut c cuc i (c, vit, tính nhm, ). Mt s im va nêu nói lên ý ngha và tm quan trng c bit ca lp hc u i i vi mi con ngi. Trên thc t, cp tiu hc thi xa ch thc hin trong 4 nm nhng trc khi vào lp 1 tr phi hc qua lp "V lòng". Sau này khi không còn lp v lòng, tr 6 tui vào ngay lp 1 vi cp tiu hc 5 nm thì vic hc ch ("Xoá nn mù ch") là vn c ngành giáo dc và toàn dân quan tâm; luôn là vn ni cm gây bc xúc nhiu ngi. ó là nhng trng hp nhiu tr em tht bi ngay t nm hc u tiên, nhiu tr em phi hc 2 — 3 nm mi qua c lp 1, hoc nhng hin tng nh 20 | MODULE TH 1
15. "sáng 6 chiu 1". Nguyên nhân có nhiu nhng nguyên nhân chính vn thuc v nhà trng, t ni dung, phng pháp, iu kin và c bit là t ngi thy. Gia nhng nm 90 ca th k trc, Giám c S Giáo dc và ào to Tây Ninh có ch trng u tiên chn giáo viên dy lp 1 vi mt s tiêu chí, trong ó có tiêu chí chính là không nói ngng và vit ch p. Công trình nghiên cu ca Giáo s H Ngc i trong nhiu nm ã t c mt s thành tu v khoa hc giáo dc, thành tu tiêu biu nht là "Công ngh dy Ting Vit lp 1", nay ã tr thành mt phng án ca B ang c chuyn giao dn n nhiu trng hc dành cho hc sinh các dân tc thiu s, hc sinh min núi vùng sâu, vùng xa. Theo phng án này tr em, nh H Ngc i cho bit, "hc gì c ny, hc n âu chc n y", n cui nm lp 1 hc sinh u ít nht t chun v c và vit, áng chú ý là không còn hin tng tái mù ch. Hin phng án dy Ting Vit lp 1 ca B GD&T (t công ngh dy Ting Vit 1 ca H Ngc i) ang c trin khai ngày càng nhiu hn, cho thy tr em Vit Nam 6 tui hc lp 1 u có th hc Ting Vit t kt qu. * Giai on lp 2 và lp 3 (trình 2) nh hình hot ng hc (nm c cách hc) lnh hi nhiu hn kin thc khoa hc, nhng k nng sng, theo ó là thái và cách ng x úng. Giai on này cách hc tr thành công c hc sinh chim lnh (lnh hi) ni dung hc tp, ng thi qua vic lnh hi ni dung hc tp, cách hc ca các em cng c hoàn thin hn. Lên lp 2, hc sinh ã bit c bit vit (c thông, vit tho trình ban u), bit làm các phép tính cng tr, các bài toán n gin, mt s hiu bit v khoa hc thng thc (v t nhiên, xã hi và con ngi) và nhng k nng sng phù hp vi la tui ca các em. Chng trình hc tp dành cho hc sinh lp 2, lp 3 còn n gin, gn gi, các em li ã s dng c ngôn ng (nghe, nói, c, vit) và phng pháp hc tp ti thiu nh nhng công c c bn, thit yu nên trên thc t hin nay, lp 2 và lp 3 là các lp hc có phn nh hn các lp khác cp tiu hc. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 21
16. * Giai on cui cp tiu hc — lp 4 và lp 5 (trình 3) Giai on cui cp tiu hc, hc sinh lnh hi ni dung hc tp và các hot ng giáo dc, hoàn thin phng thc hot ng hc — tp theo mc tiêu giáo dc c th ca tng môn hc, tng loi hình hot ng giáo dc. Kt thúc cp tiu hc, hc sinh ti thiu u có th t c mc tiêu c th v hc lc theo chun kin thc và k nng các môn hc, t c yêu cu v k nng sng và các hot ng giáo dc khác, ng thi t chín mui v sinh lí chuyn lên hc cp THCS vi hot ng ch o mi, ó là hot ng giao tip, còn hot ng hc tp vn là hot ng c trng nh là hot ng c bn ca la tui hc sinh THCS. C cp tiu hc, hc sinh có hot ng ch o là hot ng hc – tp , là hot ng ln u tiên xut hin con ngi vi mc ích (khác vi trò chi hc tp tui mu giáo ln) to ra cái mi trong tâm lí hc sinh, hot ng mà trong lòng ca nó có cha mm mng ca hot ng mi khác (hot ng giao tip). Nét mi trong tâm lí, ó là nhng nét tâm lí mi xut hin hoc biu hin tâm lí ã có, còn dng s khai nay c hin rõ nét hoc có s tng trng và ti mi hn v cht lng, ó là s gia tng mt cách có ý thc hn v trng thái tâm lí (chú ý có ch nh), hình thành phng pháp ghi nh có ch nh cùng vi s hình thành tng bc t duy khoa hc. ng thi, n cui cp tiu hc, hc sinh ã dn dn nhn thc c nhng giá tr v s hc, v cuc sng ca bn thân, gia ình, xã hi và t nhiên, nói cách khác là các em dn dn nhn thc c giá tr ca cá nhân và môi trng sinh sng, hc tp. n cui cp tiu hc thì hc sinh tuy vn coi giáo viên nh mt thn tng nhng ngi thy không còn là thn tng c tôn trong các em nh trc na (cng là thun theo lôgic phát trin). cp tiu hc, hc sinh có hot ng ch o là hot ng hc — tp, hc và tp gn vi nhau bng gch ni "Hc — Tp", ch ra rng hc và tp luôn i ôi vi nhau, va là mc ích va là phng tin ca nhau. Theo phng thc này thì hc sinh hc iu gì thì phi luyn tp có k 22 | MODULE TH 1
17. nng; quá trình luyn tp có k nng cng chính là quá trình hc. Chính vì th mà nhiu nhà chuyên môn coi cp tiu hc là cp hc ca cách hc, cp hc k nng. Dy hc tiu hc tuy ni dung kin thc không nhiu nhng khó thành công vì cp hc này m c tính s phm, òi hi giáo viên tính chuyên nghip cao. Hot ng dy (ging dy) ca giáo viên và hot ng hc — tp ca hc sinh tiu hc din ra theo tng n v thi gian s phm (tit hc hay là tit ging dy), trong ó nhng tit hc v kin thc mi không nhiu vì mi kin thc mi c hc sinh tip nhn không dng li dng lí thuyt, không ch yêu cu hc sinh din t s hiu bit iu mình hc c bng ngôn t mà nhng hiu bit ó cn t ti mc thao tác hoá, t ng hoá, ngha là tr thành k nng, k xo. Theo lôgic ó hc sinh i t kin thc mi (gn vi ý thc) này n k nng tng ng (n ây ý thc s lùi v phía sau) ri li t ó i tip ti kin thc mi, k nng mi theo lôgic phát trin ca chng trình hc. iu này c nhà tâm lí hc ngi Nga nêu thành lun im mà ông gi là "vùng phát trin gn nht". Vùng phát trin gn nht, mt cách thc tin, có th c hiu ó là iu mà thi im này, ngay ngày hôm nay tr em cha có, cha t c nhng vi s giúp ca ngi ln (thy giáo) thì ngày mai tr t c. Ví d nh bui hc ngày hôm nay tr cha vit c ch "a", nhng c hc vit theo hng dn ca giáo viên thì ngày mai tr bit vit con ch a và vài ba ngày sau ó tr có k nng vit con ch này, ri c nh th n cui lp 1 tr vit c, c c. Lun im v "vùng phát trin gn nht" không ch c vn dng Nga mà còn c các nhà chuyên môn M và mt s nc khác quan tâm. Có th nói rng ây là lun im khoa hc rt có ý ngha trong tin trình phát trin ca mi ngi nói riêng và i vi giáo dc, dy hc nói riêng. S hc là k tha và phát trin k tip, hc sinh phi hc qua lp 1 t kt qu mi có th hc lên lp 2 và hc lp 5 t kt qu mi có th hc lên lp 6 và c ni tip nh th cho n ht bc ph thông ri mi có th hc lên bc hc cao hn, tr mt s rt him hoi i nhng bc i ch yu bng con ng t hc. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 23
18. 3. Hoạt động học của học sinh Hot ng hc (hc — tp) là hot ng ch o ca hc sinh tiu hc và c nghiên cu nhiu cng nh có thành tu áng tin cy trong và ngoài nc. Hot ng hc do hc sinh t thc hin theo s t chc dn dt ca giáo viên. Thông qua hot ng hc mi hc sinh t bin i bn thân mình theo hng phát trin t mc tiêu giáo dc dành cho tng môn hc, tng lp hc và c cp hc. Vic t chc hot ng hc cho hc sinh c giáo viên thit lp thành bài bn c th theo truyn thng gi là son giáo án, nay c gi là thit k bài dy. im ging nhau và khác nhau gia giáo án theo truyn thng (theo công ngh 5 bc lên lp c ci tin) và thit k bài dy theo tinh thn i mi, có th ch ra mt s im chung nh sau: — u cn xác nh rõ mc ích — yêu cu (mc tiêu) c th ca tng bài hc, tit hc dành cho hc sinh. — u cn xác nh c th hot ng dy ca giáo viên và hot ng hc ca hc sinh. — u cn xác nh vic kim tra ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh và hng dn các em t hc. Mi tit hc dn dt hc sinh tng bc trên con ng phát trin. Các tit hc tiu hc có th phân thành 3 loi, ó là: — Tit hc hình thành cái mi (kin thc mi ln u tiên tr tip cn và cn lnh hi), ví d nh "phép tính cng", mc ích ca tit hc này là tr u nm lp 1 lnh hi c th nào là phép cng — thao tác cng 2 s (khái nim cng). — Tit luyn tp thng chim t l nhiu hn trong quá trình hc tp ca hc sinh tiu hc, vì phi luyn tp nhiu thì mi có k nng, ví d nh sau tit hc hình thành khái nim phép tính cng nêu trên hc sinh c thc hin phép tính cng trên nhiu vt liu vi s lng trong phm vi 10, lúc u hc sinh thc hin thao tác gp 2 s ã cho ri m hoc thc hin theo cách m tip, nhiu ln luyn tp nh th tr s có k 24 | MODULE TH 1
19. nng ri t n mc t ng hoá, nh 2 + 3 = ? tr không cn thc hin qua thao tác mà bit ngay c kt qu là 5 (thao tác nhm trong u din ra rt mau l). Tính nhm mau l trong gii hn nht nh rt có ích cho cuc sng bình thng ca mi ngi. — Vic vn dng kin thc và k nng ã hc c din ra trong quá trình hc sinh lnh hi kin thc mi và trong quá trình luyn tp, c bit là trong nhng tit luyn tp tng hp. Trong quá trình hc tp nêu trên, i vi hc sinh cái mi (kin thc mi) lúc u là mc ích (mc tiêu) nhng khi ã có k nng thì nó ã tr thành phng tin phc v cho mc ích mi — lnh hi kin thc mi. 4. Biện pháp sư phạm — Vic phân công giáo viên ph trách các lp (ch nhim lp) trng tiu hc nên theo hng chuyên môn hoá theo tng chu kì (khong 3 — 5 nm) theo lp 1, lp 2 và 3, lp 4 và 5. — Vic bi dng chuyên môn nghip v nên gn vi vic nghiên cu, tìm hiu c im tâm sinh lí, chng trình hc ca hc sinh, phng pháp dy hc và vic t bi dng ca tng giáo viên nâng cao trình chuyên môn và s hiu bit rng v khoa hc và xã hi. — Nên to iu kin b trí các lp 1 có s lng hc sinh phù hp vi s s khong 24 n 30 hc sinh/lp, nhng lp trên mi lp có th nhiu hc sinh hn nhng cng không nên quá 40 hc sinh/lp. — To iu kin v c s vt cht — thit b phc v cho hot ng dy và hc phù hp vi la tui hc sinh, phù hp vi ni dung và phng pháp dy hc. T chc các hot ng giáo dc, hot ng vui chi dành cho hc sinh các em c hng s giáo dc toàn din, phát trin phong phú, hài hoà, không b quá ti. IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin các vic sau: 1. Tho lun, tìm hiu và trình bày quan nim ca mình v các cp phát trin hot ng hc ca hc sinh tiu hc. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 25
20. 2. Nhn xét v lí thuyt và thc tin ca hot ng dy ca giáo viên và hot ng hc ca hc sinh, trên c s ó phát hin nhng im tích cc và nhng im còn bt cp. 3. xut bin pháp ti u (có li) cho vic t chc dy hc và phân công giáo viên ph trách lp. Hoạt động 4 HOẠT ĐỘNG DẠY CỦA GIÁO VIÊN VÀ GIẢI PHÁP SƯ PHẠM I. MỤC TIÊU — Xác nh c ni dung và phng pháp dy hc c bn tiu hc. — Phát hin c mt s im tích cc và nhng hn ch v ni dung và phng pháp dy hc tiu hc. — Bit thu nhn thông tin t thc tin, phân tích, ánh giá vic dy hc ca giáo viên và kt qu hc tp ca hc sinh. II. PHƯƠNG PHÁP — Nghiên cu tài liu, trao i, tho lun nhóm. — D gi thm lp, qua ó vit thu hoch cá nhân. — Thc hành, áp dng kt qu hc tp, bi dng vào thc tin dy hc. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Giáo viên tiểu học Giáo viên tiu hc có th coi là nhà giáo "tng th", i din toàn quyn ca nhà trng t chc quá trình phát trin ca tr em, bi l h là ngi: — Chu trách nhim giáo dc hc sinh c lp 30 — 40 em (s lng hc sinh trong mt lp có th nhiu hn hoc ít hn). Có giáo viên dy hc sinh mt lp ri dy tip nhng lp trên, có giáo viên dy hc sinh mt lp n khi kt thúc nm hc bàn giao cho giáo viên khác ri tip nhn hc sinh mi. — Dy hu ht các môn hc và t chc các hot ng giáo dc cho hc sinh lp hc mà mình c phân công. Hin ã có nhiu trng có giáo viên 26 | MODULE TH 1
21. chuyên v ngoi ng, ngh thut, th dc, thng h không làm ch nhim lp nhng cng có chc nng, nhim v giáo dc hc sinh nh giáo viên ch nhim lp. — Ngi có uy tín bc nht i vi hc sinh, các em coi ngi thy (cô) ca mình nh là khuôn mu, là "thn tng". — Mi giáo viên tiu hc u có trách nhim giáo dc hc sinh theo mc tiêu giáo dc toàn din. — Lao ng s phm ca giáo viên tiu hc là loi lao ng phc hp, tinh t (cùng mt lúc phi huy ng tng lc các nng lc s phm, tác ng n hc sinh bng c nhân cách ca mình). — Giáo viên tiu hc cn c ào to công phu vi tính chuyên nghip cao, vì tiu hc mi giáo viên có vai trò, v trí nh là ngi i din toàn quyn ca nhà trng dy d giáo dc hc sinh theo mc tiêu giáo dc, h thng mt mình mt lp dy tt c các môn hc và t chc cho hc sinh thc hin các hot ng giáo dc. Giáo viên chuyên trách dy các môn nh Th dc, Hát nhc, Ngoi ng thì nhng giáo viên này cng có chc nng, nhim v nh mt giáo viên tiu hc thc th. 2. Nghề dạy học ở tiểu học Ngh dy hc tiu hc là ngh s dng mt công ngh chuyên bit, ó là Công ngh dy hc. Công ngh dy hc c th hin ba c im chính, hay nói cách khác là ngh dy hc áp ng c ba tiêu chí sau: a. c ch ng t chc t nhà trng và mi giáo viên ó là lao ng s phm c nhà trng và tng giáo viên t chc thc hin mt cách ch ng, có mc tiêu, k hoch xác nh và din ra tuyn tính theo thi gian (tng tit, tng bui, tng tun, tng hc kì và tng nm hc). Hot ng ging dy ca giáo viên c t chc bài bn vi quy trình cht ch: u nm hc giáo viên nhn s phân công dy mt lp c th, h bit c u vào: s lng, trình hc sinh, các iu kin, c bit là mc tiêu, chng trình hc tp ca hc sinh trong c nm hc. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 27
22. b. c kim soát mt cách khoa hc — Qun lí, ánh giá hot ng ging dy ca giáo viên: h s, s sách, giáo án, thc hin chng trình, thc hin gi gic trên lp (vic thc hin gi gic ca giáo viên không ch nhà trng qun lí mà ph huynh hc sinh cng có th giám sát, nhn xét). — Qun lí ánh giá hot ng hc ca hc sinh: kt qu hc tp ca hc sinh tiu hc không ch bng t duy tru tng thm kín trong u óc ca các em mà c th hin mt cách tng minh di dng ngôn ng nói và ngôn ng vit (c, vit, tính toán) và qua hành vi c ch, quan h giao tip vi mi ngi. Kt qu hc tp ca hc sinh c ánh giá bng nh lng (im s) và nh tính (nhn xét ca giáo viên, ca chính hc sinh, ca các bc cha m). Kt qu hc tp ca hc sinh c ánh giá thng xuyên qua tng tit hc, bui hc, ánh giá nh kì và cui nm hc. Kt qu hc tp ca hc sinh không ch do giáo viên có th ánh giá mà chính các em cng t ánh giá c (khi có s hng dn) và các bc cha m cng có th nhn bit qua kt qu c, vit, tính toán, qua k nng sng và qua tinh thn, thái hc tp ca con em. c. c chuyn giao Trng s phm ào to giáo viên tiu hc chính là ni chuyn giao công ngh dy hc, cho dù ó là công ngh 5 bc lên lp hay công ngh mi (công ngh theo H Ngc i) cng nh nhng i mi xut phát t nhng công ngh ó. Tt c u áp ng nhu cu: — Chuyn giao t th h trc sang th h sau. — Chuyn giao t giáo viên này sang giáo viên khác. — Có th trao i, hc tp ln nhau. Công ngh dy hc, nhìn tng th, có th din t nh Bng 1. Trong Bng 1, khi I (ct I) ch ra các yu t u vào c bn, bao gm (I.1) là Con ngi vi các nhân vt nh 1.1. Hc sinh — nhân vt trung 28 | MODULE TH 1
23. tâm ca nhà trng (vì hc sinh là mc tiêu giáo dc); 1.2. Giáo viên — ngi gi v trí then cht, quyt nh s thành bi ca giáo dc; 1.3. Các nhân vt th ba, trc ht là các bc cha m, các t chc xã hi, các doanh nhân. Yu t (I.2) là Mc tiêu giáo dc, c c th hoá thành các chun mc (chun kin thc, k nng các môn hc và yêu cu ti thiu v các hot ng giáo dc), thành chng trình, sách giáo khoa và các tài liu hc tp khác. Yu t th ba (I.3) là c s vt cht thit b, gm phòng hc, bàn gh, sân chi bãi tp, th vin, các dùng thit b phc v cho hot ng ging dy ca giáo viên và hot ng hc tp ca hc sinh. Yu t th t (I.4) là các iu kin khác áp ng nhu cu dy và hc nh tài chính, nh khuôn viên nhà trng xanh — sch — p, nh 3 môi trng giáo dc cn lành mnh (nhà trng, gia ình, xã hi). Các yu t nêu trên có yu t tham gia trc tip vào quá trình ging dy ca giáo viên và hc tp ca hc sinh (các ch th chính), có yu t tham gia gián tip nhng không kém phn quan trng nh c s vt cht thit b, các bc cha m, các nhà qun lí giáo dc. Bảng 1 (II) Quá trình I. u vào (I.1) (II.1) III. u ra dy và hc 1. Con ng i B tiêu GV t chc — hc B tiêu Sn phm giáo 1.1. Hc sinh chun sinh hot ng chun dc = Mc tiêu 1.2. Giáo viên giáo dc c th u vào u ra 1.3. Cha m và các c hin thc nhân vt th ba khác hoá tng hc 2. Mc tiêu → Thy thit k — Trò sinh. chng trình, sách thi công giáo khoa — tài liu 3. C s vt cht — thit b 4. Các iu kin khác (tài chính, môi trng giáo dc ) MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 29
24. 3. Đổi mới phương pháp dạy học (dạy học phù hợp nội dung và đặc điểm tâm sinh lí học sinh) Quan nim v i mi phng pháp: áp dng phù hp vi ni dung (mc ích — yêu cu), vi iu kin và c im tâm sinh lí hc sinh. Cp tiu hc là cp hc ca k nng trên c s có lí thuyt, mà phn lí thuyt li nm ch yu giáo viên, là tính lí thuyt n cha trong k nng ca hc sinh, ch phn nào c hc sinh ý thc và din ra c bng ngôn ng. Chính vì th mà phng pháp hc tp ch o, c trng ca hc sinh tiu hc là Hc — Tp, theo ó là phng pháp dy ca giáo viên: dy tr kin thc ri hình thành k nng, ri s dng k nng hc tp tip nhm có kin thc và k nng mi, cng chính là lnh hi phng pháp hc tp, tp tìm tòi, khám phá cái mi. * Dy tr hc và tp, tp hc Quá trình hc tp ca hc sinh c bt u t vic nhn thc nhim v hc tp (vic hc), ngha là bit c mc ích hc (tng n v ni dung), sau ó là quá trình thc hin theo quy trình c th nêu mt cách n gin, quy trình ó là: — Giáo viên làm mu hoc hng dn mu làm ra sn phm hc tp (nh c, vit, làm toán). — Hc sinh làm theo quy trình mu có kt qu c th nh sn phm mu. — Hc sinh luyn tp bng cách thc hin vic khác theo quy trình mu hình thành k nng thc hin vic hc. — Hc sinh t mình tìm cách thc hin nhng vic hc tng t theo cách riêng (sáng to), nu làm c sn phm úng thì các em s t tin hn, s có tính c lp và sáng to trong hc tp, nu không úng thì thc hin theo cách c giáo viên hng dn m bo t yêu cu ti thiu. Quy trình nêu trên th hin quá trình chuyn vào trong nhng hành ng hc tp bên ngoài, hay gi là quá trình nhp tâm, sau ó hc sinh li chuyn ra ngoài di dng nhng sn phm hc tp ngi khác có th nhn bit c. Quá trình hc tp và kt qu hc tp ca mi hc sinh tiu hc thng là tng minh và là tht. 30 | MODULE TH 1
25. * Kim soát, ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh tiu hc Hc sinh hc c gì s ng li bên trong trí óc và hin hình ra ngoài (chuyn ra ngoài có th thy c, kim soát c nhng sn phm c th: c, vit, làm toán, ). Vic ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh tiu hc khá d dàng và tng minh, giáo viên có th ánh giá thng xuyên, hc sinh có th t ánh giá khi c giáo viên hng dn, các bc cha m quan tâm và có trình nht nh cng có th kim tra kt qu hc tp ca con em mình. Chính vì vy mà vic t chc các kì thi i vi hc sinh tiu hc nh thi tt nghip ã c b t nm hc 2002 — 2003. * S nhm ln trong quá trình hc tp kinh nghim Trong thc tin dy hc thng xy ra tình trng giáo viên áp dng kiu cách dy hc ca giáo viên khác (k c trong phm vi rng hn là giáo dc và qun lí giáo dc) mt cách x cng, máy móc không em li kt qu nh mong mun. Vic làm ó không phi là hc tp kinh nghim mà theo dân dã có th gi là "bt chc". S bt chc và hc tp kinh nghim trong giáo dc khác nhau v bn cht và có th ch ra nh Bng 2. Có th nhn din v s khác bit ó qua mt vài ví d sau. Ví d: Vic áp dng phng pháp t chc cho hc sinh "Hc theo nhóm" và "S dng phiu hc tp". Do không c nghiên cu thu áo c v lí thuyt và thc tin ã a ra ng dng, to khó khn cho giáo viên và hc sinh, dn ti kt qu dy và hc cng không c nh ý nh. C th: — Do b nhn xét, ánh giá xp loi tit dy theo tinh thn "i mi" vi tiêu chí là phi có phiu hc tp nên có nhiu trng vùng núi, vùng sâu, vùng xa cha có in mà giáo viên phi ngi vit di èn du cho mi hc sinh mt "phiu hc tp" — có phiu nhng hiu qu em li chng c bao nhiêu. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 31
26. Bảng 2 Bt chc Hc tp kinh nghim — Cha có s nghiên c u v c s lí — Có s nghiên c u, chn lc trên c lun và thc tin ca "kinh nghim, s khoa hc. sáng kin". — Làm theo (vn dng) mt cách rp — Vn dng theo tin trình t th khuôn, hình thc kiu "th và sai", nghim din hp n áp dng trên thng không phù hp vi thc t ca din rng. trng mình. — Thiu sáng to, thiu hiu qu, nhiu — em li kt qu tt, có li ích, có k khi gây phin hà, tht thit. tha và phát trin. — Do hiu mt cách máy móc, coi i mi phng pháp dy hc là phi t chc cho hc sinh hc nhóm nên trong mt s tit dy ca giáo viên (thng là khi có ngi n d gi thm lp) ã vn dng mt cách máy móc, c th nh khi dy bài "Loài vt sng âu" (Bài 27 T nhiên và Xã hi 2 ) giáo viên ã chia nhóm theo cách hc sinh ngi 2 bàn gn nhau các em bàn trc quay v phía sau to thành nhóm cùng tho lun và tr li câu hi c giáo viên giao cho (mi nhóm 1 câu hi, hoc là tìm loài vt sng trên mt t, hoc là loài vt bay ln trên không, hoc là loài vt sng di nc c v trên hai trang 56 và 57 sách T nhiên và Xã hi 2 ). Hc sinh tng nhóm làm vic vui v n khi giáo viên yêu cu mi nhóm c mt i din nói cho c lp nghe, trong khi các nhóm cha kp trình bày ht thì trng ã im, tit hc phi kt thúc. Thc t cho thy mi nhóm hc sinh ch tìm hiu c mt phn ca bài hc, còn yêu cu ti thiu v kin thc và k nng ca bài hc vn nm hai trang sách và trong giáo án ca giáo viên. Nhn thc v i mi phng pháp dy hc là mt quá trình. Cho n nay thì hu ht giáo viên cng nhn ra rng vic vn dng máy móc kiu nh va nêu là vic làm va khó không ch i vi hc sinh mà cng khó i vi c giáo viên, quan trng hn là kém hiu qu. Do vy mà cách dy kiu nh va nêu không còn c nhiu giáo viên áp dng. 32 | MODULE TH 1
27. 4. Giải pháp sư phạm a. X lí các yu t u vào ca công ngh dy hc Các cp qun lí giáo dc và trng hc tùy theo chc nng, nhim v và iu kin ca mình thc hin vic rà soát, nm thc trng u vào, trên c s ó ra nhng vic c th nhm iu chnh, cng c, b sung nâng cp tng yu t u vào. Ví d nh: — u vào tng lp: ngoi tr hc sinh vào lp 1 có chun u vào là tui theo quy nh còn các lp khác thì u vào c nhà trng ánh giá theo chun: chun theo mc tiêu c th ca lp mi kt thúc chuyn lên lp k tip. Công vic này do nhà trng và mi giáo viên thc hin bng bin pháp s phm thích hp. Ví d: u nm hc nhà trng kho sát trình hc sinh qua mt vài môn hc ct yu nh Toán, Ng vn. Kt qu kho sát không công b cho hc sinh, cng không cn c vào ó ánh giá li kt qu nm hc trc, mà ch cung cp t liu cho giáo viên mi tip nhn hc sinh. Cùng vi vic làm này cng cn có s bàn giao hc sinh gia giáo viên c và giáo viên mi. Nhng vic làm này nhm mc ích giúp cho giáo viên hiu c hc sinh. — Giáo viên dy mi lp: Hin nay giáo viên dy tiu hc hu ht ã t chun ào to, nhiu giáo viên có trình cao hn (cao ng, i hc) nhng trình tay ngh (kh nng dy hc c th) thì cha hoàn toàn tng xng. Giáo viên là yu t u vào không th thay th và gi vai trò có tính quyt nh s thành bi ca chng trình giáo dc cng nh ch trng ca ngành giáo dc, nhng gii pháp ca B và các bin pháp c th ca tng a phng, tng trng. Vic t hc, t bi dng thng xuyên ca mi giáo viên là bin pháp c bn ca giáo dc các cp. — V các bc cha m: Theo l t nhiên, tr em không c chn cha m (ngi sinh thành ra mình), nhà trng không c chn các bc ph huynh hc sinh. Các bc cha m cng là ch th ca nhà trng, tham gia cùng nhà trng giáo dc con em mình trong c ch phân công — hp tác. Các bc cha m xác lp môi trng giáo dc gia ình và góp phn to dng môi trng giáo dc nhà trng và xã hi. Các bc cha m có trình MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 33
28. dân trí khác nhau, quan nim và phng pháp giáo dc con cái khác nhau, iu kin kinh t khác nhau. Nhng c im này là yu t tác ng n giáo dc con em nh là mt trong nhng yu t u vào nhng nhà trng và ngành giáo dc ch có th tác ng mt cách gii hn. phát huy c tim lc này, nhà trng cn tn dng kh nng và iu kin có th tuyên truyn, ph bin v quan im, phng pháp, môi trng giáo dc nhm to c s ng thun v nhn thc và s phi hp hành ng trong vic giáo dc hc sinh. Nên hình thành câu lc b các bc cha m ch không ch dng li các cuc hp ph huynh hc sinh theo thông l, hot ng ca câu lc b nhà trng nh hng bài bn vào vic nâng cao dân trí v giáo dc. — Chng trình hc dành cho hc sinh: Chng trình và SGK theo chun kin thc và k nng do B t chc xây dng và quy nh s dng dành cho hc sinh c nc. Vic x lí yu t u vào này do B m nhim là chính (nh vic gim ti ang trin khai thc hin chng hn), tuy nhiên giáo viên, tùy theo iu kin c th có th vn dng mt cách thit thc, làm sao vn m bo c chun quy nh mà li phù hp vi i tng hc sinh và iu kin mình có. — C s vt cht — thit b: n nay các trng tiu hc ang hng ti xây dng trng t chun quc gia mc 1 và tin ti mc 2, trong ó có tiêu chun v c s vt cht — thit b trng tiu hc vi nhng tiêu chí c th. Công vic này cn c nhà trng và a phng có k hoch c th và thc hin theo bc i hp lí. — Các iu kin khác: c coi nh yu t u vào trong công ngh dy hc là mt s iu kin khác có tác ng gián tip di dng hu hình hoc vô hình n hot ng dy và hc trong nhà trng nói riêng, n cht lng giáo dc nói chung, nh tài chính, nh môi trng t nhiên và xã hi (xây dng ba môi trng giáo dc lành mnh: nhà trng, gia ình, xã hi). b. Bi dng thng xuyên Vic bi dng thng xuyên ca giáo viên cn c các cp qun lí giáo dc tiu hc, nhà trng quan tâm ch o, qun lí và to iu kin. 34 | MODULE TH 1
29. iu quan trng nht là vic bi dng thng xuyên phi c tng giáo viên t giác, t chu trách nhim trong vic thc hin k hoch ca mình và phi c thc hin thng xuyên theo phng châm "Hc sut i". c. Kim tra, ánh giá Vic kim tra, ánh giá hot ng dy ca giáo viên và hot ng hc ca hc sinh cn c tin hành thng xuyên và ánh giá mt cách tng minh, theo các chun mc quy nh. ánh giá cht lng giáo dc tiu hc và ánh giá v s tín nhim, trình phát trin ca trng tiu hc không khó khn vì ây là cp hc mà mi s vic, mi iu kin u tng minh và quá trình dy hc và giáo dc u hin ra khá rõ ràng, khá minh bch. ánh giá cht lng giáo dc tiu hc và trng tiu hc, trc ht do giáo viên và ban lãnh o, các t chc oàn th ca trng và c hc sinh tham gia, ng thi cng cn có s ánh giá ca các cp qun lí nhà trng, ca ph huynh hc sinh và các lc lng xã hi khác (cng cn có s ng thun trong ánh giá). ánh giá nhà trng v mi mt, mi phng cách song u hng vào mc tiêu giáo dc — kt qu hc tp (theo ngha rng) ca hc sinh (vic ánh giá giáo viên và hc sinh hin ang có chun ngh nghip giáo viên và quy nh, ánh giá hc sinh). IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua thc hin các vic sau: 1. Kho sát, tìm hiu v mt s biu hin ca giáo viên và hc sinh qua vic áp dng kinh nghim theo hng tích cc và tiêu cc. 2. Tìm hiu vic qun lí ca các cp qun lí v hot ng dy ca giáo viên. 3. Trao i, tho lun nhóm v mt kinh nghim ca giáo viên hoc cán b qun lí ca trng mình hoc ca trng bn. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 35
30. Hoạt động 5 THỐNG NHẤT VỀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC I. MỤC TIÊU — Thng nht nh hng v i mi ni dung và phng pháp dy hc tiu hc. — Xây dng c tiêu chí ánh giá i mi dy hc tiu hc. — Bit nhn nh, ánh giá và la chn phng pháp dy hc thích hp vi trng mình, lp mình. II. PHƯƠNG PHÁP — Tho lun nhóm. — Kho sát thc tin, gii quyt tình hung theo nhóm. — Thc hành. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Về nội dung dạy học Ni dung chng trình hc tp ca hc sinh c quy nh có tính pháp quy dành hc sinh c nc, c nh rõ trong chun kin thc, k nng các môn hc, chng trình hc các môn hc và các hot ng giáo dc — ó cng chính là mc tiêu giáo dc c th. Còn SGK và các tài liu khác là tài liu c c th hoá theo phng pháp s phm ca ni dung trên. Trng tiu hc cho dù ô th hay nông thôn, các trung tâm hay vùng sâu, vùng xa (các trng t thc) cng u là nhà trng ca nhà nc, u có tính quc gia (quc hc) — u m bo mc tiêu giáo dc c c th hoá chng trình hc c xây dng theo chun (yêu cu ti thiu — phn cng ca chng trình) dành cho hc sinh. huy ng, phát huy c sc sng ca tng c s trng hc, trong chng trình hc dành cho hc sinh còn có phn m rng (phn mm) — ni dung dành cho tng trng, tng a phng c x lí vn dng phù hp vi iu kin ca ni mình. 36 | MODULE TH 1
31. i mi ni dung dy hc tiu hc, phn c bn do B GS&T x lí và ch o thc hin chung cho c nc, nh chng trình ã ban hành và mi ây là quy nh v gim ti ni dung chng trình hc dành cho hc sinh, còn tng trng, tng giáo viên ch áp dng và iu chnh trong phm vi nht nh. B ã có hng dn to cho giáo viên có quyn t ch, t chu trách nhim và phát huy tính nng ng sáng to trong dy hc. 2. Quan niệm về phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học Phng pháp dy hc theo cách hiu thông thng là cách thc t chc cho hc sinh thc hin hot ng hc nhm lnh hi ni dung hc tp: kin thc, k nng và thái qua tng n v thi gian hc tp (tit hc). Trên phm vi rng, có th tìm hiu v phng pháp dy hc truyn thng theo quy trình 5 bc lên lp (mt s nhà chuyên môn coi phng pháp này là công ngh dy hc c) và phng pháp công ngh dy hc mi. Phng pháp dy hc theo 5 bc lên lp có lch s hình thành hàng trm nm nay, qua tng giai on phát trin có s ci tin, hoàn thin nhng v c bn vn theo quy trình 5 bc lên lp: — n nh t chc. — Kim tra bài c. — Ging bài mi. — Cng c bài. — Ra bài tp và dn dò. Theo lôgic hình thc thì quy trình này khá hp lí và cht ch, nhng ó là quá trình dy hc, dn ti quá trình hc tp ca hc sinh hng ch yu vào ngi dy (giáo viên) nên xut hin tình trng "thy c — trò chép", "thy ging — trò ghi nh" và ã có nhng ci tin theo hng "dy hc phát huy tính tích cc ca hc sinh", "dy hc hng vào hc sinh", Vài chc nm gn ây th gii có nói n công ngh dy hc và Vit Nam cng có công trình nghiên cu v công ngh giáo dc ca Giáo s H Ngc i, ct lõi ca công trình này là công ngh dy hc c tác gi din t rt ngn gn bng công thc A → a, trong ó A là ni dung MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 37
32. hc tp ca hc sinh (hay có th gi là CÁI = ni dung), → (mi tên) là quá trình thy t chc cho trò hot ng (hay là thy thit k — trò thi công hay có th gi là CÁCH = phng pháp), a (a nh) là ni dung hc tp c hc sinh lnh hi. Công trình này ã có thành tu tiêu biu rt có ý ngha, ó là công ngh dy Ting Vit lp 1, ã c ng dng nhiu nm nhiu trng tiu hc thuc các vùng min ca t nc và hin nay ã tr thành mt phng án ca B và ang c s dng ngày càng nhiu hn, m ra kh nng (mt gii pháp) gii quyt vn dy ting Vit (quc ng) cho hc sinh lp 1. * i mi ni dung và phng pháp dy hc tiu hc là gii pháp b phn (thành phn) ca gii pháp tng th ang c vn ng theo hng "i mi cn bn và toàn din giáo dc" theo Ngh quyt 11 ca ng. Ni dung và phng pháp dy hc c c th hoá t mc tiêu giáo dc c quy nh trong Lut Giáo dc. Ni dung dy hc tiu hc, phn c bn ch yu do Nhà nc (B GD&T) quy nh chung, còn phng pháp dy hc v c bn cn thun theo lôgic ca ni dung và iu kin thc t (c im tâm sinh lí hc sinh, c s vt cht — thit b). Chính vì th mà sau khi trin khai thc hin vic i mi chng trình và sách giáo khoa ph thông, t nm 2002 n cui nm 2004, Ban chp hành Trung ng ng ã có Ngh quyt nêu rõ: "Kiên quyt gim hp lí ni dung chng trình hc cho phù hp tâm sinh lí hc sinh cp tiu hc và trung hc c s" (Ngh quyt 9 Ban Chp hành Trung ng ng khoá IX). iu này cng phù hp vi quyn hc tp c quy nh trong Lut Giáo dc, Lut Bo v, chm sóc và giáo dc tr em ca Nhà nc ta và Công c Liên hp quc v quyn tr em. Thc hin ch trng gim ti theo tinh thn Ngh quyt 9 Ban Chp hành Trung ng ng khoá IX, B GD&T ã có s ch o khá hp lí: cho giáo viên c iu chnh và x lí gim ti theo hng dn. Dù sao thì cng ch là bin pháp nht thi, mi giáo viên không th t mình gii quyt "bài toán" gim ti mà công vic này cn c các tác gi sách giáo khoa, cn c B GD&T x lí chung cho c nc (nm hc 2012 — 2013, B GD&T ã có hng dn c th v gim ti). 38 | MODULE TH 1
33. Xây dng ni dung giáo dc là gii pháp bao gm trong ó mt s gii pháp b phn có mi quan h hu c và thc hin theo th t trc sau, ni tip nhau. Có mt s công vic chính nh sau: (1) Xây dng mc tiêu c th và k hoch hc tp dành cho hc sinh tng lp hc và c cp hc; (2) Xây dng chun kin thc, k nng tng môn hc và yêu cu ti thiu v các hot ng giáo dc; (3) Vit sách giáo khoa, tài liu giáo dc. iu cn m bo là cp tiu hc c nc có mc tiêu chung, chun kin thc và k nng các môn hc, chng trình các môn hc chung, trên c s ó có vài ba b SGK các trng la chn. Mi gii pháp c thit k c th và c trin khai thc hin qua mt d án, ví d nh ba công vic chính nêu trên (ba gii pháp) có th thc thi qua 3 hoc 2 d án (gii pháp 1 và 2 có th cùng trong mt d án, còn gii pháp 3 cn mt d án riêng). Vic i mi chng trình và SGK cho giai on sau nm 2015 do B GD&T chu trách nhim chính nhng mi giáo viên cng cn quan tâm tìm hiu và óng góp ý kin. * Quan nim v i mi phng pháp Phng pháp dy hc ph thuc vào ni dung, iu kin và trình chuyên môn nghip v ca giáo viên. i mi phng pháp dy hc là t chc dy và hc (s dng công ngh) theo phng án ti u có th ch không phi là dy khác trc mt cách hình thc nh vic s dng không hp lí máy chiu, phiu hc tp và hc nhóm. Vic i mi phng pháp dy hc cn chú ý mt s im sau: — Dy hc phi phù hp vi lôgic ca ni dung hc tp dành cho hc sinh. — Dy hc phi phù hp vi c im tâm, sinh lí hc sinh và iu kin c th. — Dy hc phi chú ý n mi i tng hc sinh và phi theo dõi, ánh giá c kt qu hc tp ca mi hc sinh. * Tiêu chí ánh giá v i mi phng pháp dy hc Có th xem xét ánh giá vic i mi dy hc tiu hc theo mt s tiêu chí sau: a. T chc hp lí hot ng hc cho hc sinh. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 39
34. b. Hc sinh tích cc thc hin hot ng hc. c. Mi hc sinh u t kt qu hc tp c giáo viên d nh trc trong bn thit k bài dy (mc ích — yêu cu hay là mc tiêu). 3. Thực hiện giảm tải nội dung chương trình học dành cho học sinh Cuc ci cách giáo dc (CCGD) ln th ba trin khai t u nhng nm 80 ca th k trc tp trung ch yu vào vic thay i chng trình và SGK, lúc u ch có hai môn (Toán, Ting Vit), v sau phi va iu chnh va b sung dn cho n na cui thp niên 90 mi các môn hc tiu hc (9 môn), và dn n quá ti i vi hc sinh. Nm 2000 phi tin hành gim ti, chng trình gim ti mi c thc hin trong 2 nm hc (2000 — 2001 và 2001 — 2002), ngay sau ó, nm hc 2002 — 2003 thc hin chng trình i mi giáo dc. Mt s chng trình và b sách giáo khoa khác nhau u theo mc tiêu và yêu cu c bn v kin thc, k nng thng nht ã phi khép li thay vào ó mt chng trình và sách giáo khoa i mi, thng nht (c vn dng là duy nht). Chng trình — sách giáo khoa mi ã gây không ít khó khn cho giáo viên và hc sinh c nc, nhiu ni cht lng sa sút vì nhiu l, trong ó có s quá ti. Sau 2 nm thay sách, Hi ngh Ban chp hành Trung ng ng ln th chín khoá IX ã có Ngh quyt khng nh "Kiên quyt gim hp lí ni dung chng trình hc cho phù hp tâm, sinh lí hc sinh cp tiu hc và THCS". Ngh quyt ca ng nêu tht ngn gn, súc tích ch rõ hai ý tng khoa hc v các môn hc dy trong trng hc, ó là bn thân các môn hc (gim hp lí) và c im tâm, sinh lí hc sinh. Ý ng hp vi lòng dân (hc sinh, giáo viên, các bc cha m), cng phù hp vi Lut Giáo dc, Lut Bo v chm sóc và giáo dc tr em, phù hp vi Công c Liên hp quc v quyn tr em (trong các lut này u quy nh v mt nn giáo dc trong ó có chng trình hc phù hp vi tr em). Gia thp niên u ca th k XXI, thc hin Ngh quyt 9 Ban Chp hành Trung ng ng khoá IX ngành giáo dc ã thc hin gim ti bc u, tuy nhiên vn cha áp ng c yêu cu, hc sinh vn chu 40 | MODULE TH 1
35. s quá ti, theo ó là giáo viên quá ti. Vào nm hc 2011 — 2012, B GD&T ch o thc hin quyt lit hn, c th hn vic gim ti, chc chn còn tip tc thc hin trong nhng nm ti chng trình và SGK sát vi chun kin thc và k nng các môn hc, m bo tính khoa hc và tính s phm, chun b chuyn sang thc hin công cuc i mi cn bn và toàn din sau nm 2015. * Chun b ca giáo viên cho tng tit dy (thit k bài dy) Thi kì hoàng kim ca giáo dc (thp niên 60 ca th k XX — vi phong trào thi ua Hai tt: Dy tt — Hc tt) các nhà giáo thng nhc nhau: "chun b tt là thành công mt na". S chun b c th hin nhng vic chính nh sau: a. Nghiên cu ni dung trong SGK, i chiu vi chun kin thc và k nng, tài liu hng dn b. Son bài (thit k bài) theo ni dung chính — Xác nh rõ mc ích — yêu cu (mc tiêu) c th ca bài hc. Ví d 1: Bài "Nc cn cho s sng" (bài 24 Khoa hc 4, tr. 50 — 51, NXB Giáo dc, 2008). Tài liu hng dn Mc hc sinh cn t v bài này có ghi: Nêu c vai trò ca nc trong i sng, sn xut và sinh hot: + Nc giúp c th hp thu c nhng cht dinh dng hoà tan ly t thc n và to thành các cht cn cho s sng ca sinh vt. Nc giúp thi các cht tha, cht c hi. + Nc s dng trong i sng hng ngày, trong sn xut nông nghip, công nghip. Nu giáo viên không hiu thu áo ni dung, không xác nh c mc ích — yêu cu c th, xác nh gii hn cn thit thì s khó cho hc sinh, và trong trng hp nu có ngi d gi hoc giáo viên thiu kinh nghim s m rng theo ý mình, nh vy s quá ti i vi hc sinh. Nu bám sát ni dung SGK, chun kin thc và k nng s có th thit k bài ging tng minh sáng sa, thao tác chun xác trong vic t chc, hng dn hc sinh lnh hi kin thc và k nng. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 41
36. Mc ích — yêu cu (mc tiêu): ã c ch ra trong tài liu hng dn nh ã nêu trên, ó là sau tit hc hc sinh hiu c, nh c, liên h c trong phm vi nht nh v: — Nc giúp c th sinh vt (ng vt, thc vt) hp thu nhng cht dinh dng hoà tan ly t thc n to thành các cht cn cho s sng ca sinh vt, ng thi giúp thi các cht tha, cht c hi. — Nc s dng trong i sng hng ngày ca mi cá th, trong sn xut nông nghip, công nghip. + Xác nh quy trình c th t chc cho hc sinh thc hin hot ng hc, trong ó có s gi ý nêu vn hc sinh tìm hiu, tho lun, có kt hp c s ging dy ca giáo viên. + Tng kt ánh giá kt qu tit hc, hng dn hc sinh t hc, t tìm hiu mt cách t nhiên, nh nhàng. Ví d 2: Bài Tp c Ht go làng ta ca Trn ng Khoa (Ting Vit 5, tp 1, NXB Giáo dc, 2008, tr. 139), tài liu hng dn có ghi "Yêu cu cn t" nh sau: — Bit c din cm bài th vi ging nh nhàng, tình cm. — Hiu ni dung, ý ngha: Ht go c làm nên t công sc ca nhiu ngi, là tm lòng ca hu phng vi tin tuyn trong nhng nm chin tranh (Tr li c các câu hi trong SGK, thuc lòng 2 — 3 kh th). Các câu hi ó là: + c kh th 1, em hiu ht go do ai làm ra? + Nhng hình nh nào nói lên ni vt v ca ngi nông dân? + Tui nh thi chng M ã góp công góp sc nh th nào làm ra ht go? + Vì sao tác gi gi ht go là "ht vàng"? + Hc thuc lòng bài th. Nhng yêu cu nêu trên (2 yêu cu), òi hi phi có s vn dng thích hp vi tng i tng hc sinh, nh yêu cu th nht òi hi hc 42 | MODULE TH 1
37. sinh "Bit c din cm bài th vi ging nh nhàng, tình cm" thì ch phù hp vi nhng hc sinh tng i có nng khiu hoc nhng hc sinh có s phát trin bình thng v t duy và ngôn ng, i vi nhng hc sinh không có c s thun li thì ch c c bài th cng là t yêu cu. Còn trong các câu hi (5 câu) có câu 1 yêu cu qua kh th 1 hc sinh phi tr li c "ht go c làm nên t nhng gì" thì qu là khó i vi các em. i vi câu hi này giáo viên cn suy ngh, t tr li và có s hng dn và có s din t li câu hi cho d hiu hn, nêu không s làm khó cho hc sinh (và cho c giáo viên). Trên thc t cho thy, bài tp c Ht go làng ta i vi hc sinh nhiu trng min Bc các em ch cn khong 20 — 25 phút là ã thc hin c các câu hi, t tt yêu cu ã xác nh, nhng i vi hc sinh nhiu ni các tnh phía Nam thì cn khong 2 tit và nhiu hc sinh vn cn t hc nhà thì mi t c yêu cu. * Hng x lí ni dung dy hc Ni dung là ct lõi ca vic dy hc, chính vì th mà mi cuc ci cách và i mi giáo dc ca nc ta u tp trung và xây dng chng trình và SGK mi. Tuy cha y và có phn làm ngc quy trình nhng ni dung dy hc là yu t ti thiu và là yu t u vào trc tip ca công ngh dy hc (c hai cách hiu c và mi). Hng ti công cuc "i mi cn bn và toàn din nn giáo dc" trong giai on sp ti, trong ó có vic i mi ni dung, chng trình hc tp dành cho hc sinh cng cn suy ngh, rút kinh nghim v cách làm giáo dc, trong ó có cách xây dng chng trình và SGK. Riêng i vi cp tiu hc, cp hc ph cp bt buc, cp hc có tính nn móng ca giáo dc ph thông, vic xây dng ni dung hc tp dành cho hc sinh, theo lôgic khoa hc cn c tin hành theo l trình di ây. Bc 1: C th hoá mc tiêu giáo dc — K hoch hc tp Mc tiêu chung v giáo dc tiu hc ã c ghi trong Lut Giáo dc nhng trin khai thc tin thì mc tiêu chung cn c c th hoá MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 43
38. cho c cp hc, cho tng lp hc, tng môn hc, tng hot ng giáo dc. c th hoá mc tiêu cp trin khai thc tin cn phi xây dng c k hoch hc tp dành cho hc sinh tng lp trong ó quy nh có my môn hc, mi môn hc có bao nhiêu tit/tun, có các loi hình hot ng nào và thi lng bao nhiêu. Bc 2: Xây dng chun kin thc và k nng Chun kin thc và k nng các môn hc (có tính nh lng) cùng vi yêu cu ti thiu các hot ng giáo dc (thiên v nh tính nhiu hn) là quy nh trình chung ca tng lp hc và c cp hc mà mi hc sinh mi vùng min trên phm vi c nc cn t c (trình ti thiu — ph cp bt buc). Trên thc t, thng có nhiu hc sinh t mc cao hn tùy theo iu kin và hoàn cnh riêng ca mi em. Hin nay, cp tiu hc ã có chun nhng do iu kin và cách làm trc ây cha c hp lí nên ang có s iu chnh gim ti ni dung chng trình (ng nhiên có c s iu chnh nht nh v mt s im cha c xác thc v chun — ây ch là gii pháp tình th). Bc 3: Xây dng chng trình Khi ã có chun thì vic xây dng chng trình hc dành cho hc sinh ã c nh hng rõ ràng. Ni dung chng trình cng ã có sn trong kho tàng tri thc, vn hoá nhân loi và ca quc gia, c bit là ã có các b chng trình và SGK c qua các thi kì trong nc và ca nc ngoài. Vic xây dng chng trình hc dành cho hc sinh là công vic ca B GD&T do B trng ch huy, thành lp t chc và la chn nhân s thc hin, to iu kin thc hin. Bc 4: T chc biên son SGK Khi ã có chun, có chng trình và nhng b SGK c, SGK ca mt s nc ngoài (ca nhng nc có nn giáo dc tiên tin) thì vic t chc biên son SGK tr nên d dàng hn. Công vic này có th do mt vài c s giáo dc hoc nhóm các nhà khoa hc (khoa hc c bn và khoa hc giáo dc) thc hin, do B GD&T xem xét ch nh và to iu kin. 44 | MODULE TH 1
39. SGK khi ã nh hình cn a th nghim ti mt s c s trng hc c la chn theo mu i din cho các vùng min tip tc chnh sa, hoàn thin. Vic thm nh, la chn các b SGK do B trng quyt nh (ng nhiên có các t chc và i ng chuyên gia giúp vic). Vài ba b SGK t chun c la chn và c B cho phép áp dng s c lu hành các c s giáo dc la chn, s dng. Tt c nhng công vic trên c trin khai thc hin theo quy trình khoa hc, c giám sát cht ch, tt c có th hoàn thành trong khong 3 — 4 nm, sau ó s công b rng rãi và chun b nhng iu kin ti thiu trin khai i trà. Trin khai áp dng chng trình và SGK mi là quá trình din ra trong khong 2 — 3 nm mi ph kín tt c các trng trên phm vi c nc. Chng trình và SGK mi s s dng trong khong 10 — 15 nm, nu có b sung chnh lí nh thì cng ch cn in tài liu ph bn ch không in li SGK và cn coi trng nguyên tc "nu có thêm vào thì cng phi có bt i" tránh quá ti i vi hc sinh. * Vn ào to bi dng giáo viên thc hin tt vic ging dy theo chng trình gim ti và chun b ón nhn chng trình mi sau nm 2015 thì i ng giáo viên hin có cn c bi dng và t bi dng theo k hoch vi ni dung chng trình thích hp nâng cao phm cht và nng lc ca i ng, áp ng c yêu cu gim ti, ng thi có kh nng t hc, t bi dng và c ào to thêm áp ng yêu cu i mi cn bn và toàn din trong giai on ti. Vic ào to i ng giáo viên mi cng cn c nghiên cu chun b i ng giáo viên b sung v s lng và cht lng theo nhng yêu cu i mi. Nhim v quan trng và cp bách hin nay là i mi cn bn và toàn din h thng các c s s phm ào to giáo viên các cp theo phng châm "S phm i trc mt bc". IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin các vic sau: MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 45
40. 1. Dành thi gian thích hp nghiên cu quán trit tinh thn gim ti c quy nh trong vn bn hng dn ca B GD&T. 2. Kho sát, ánh giá vic ging dy ca giáo viên trong trng theo yêu cu gim ti. 3. xut bin pháp thc hin hot ng dy và hc nhm nâng cao cht lng giáo dc trong giai on hin nay. Hoạt động 6 THỐNG NHẤT NHẬN THỨC VỀ CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC, CÁCH ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ DẠY VÀ HỌC I. MỤC TIÊU — Có nhn thc úng, quan nim úng v cht lng dy và hc tiu hc (khái nim cht lng). — Hiu úng tiêu chí, chun ánh giá bài dy ca giáo viên và kt qu hc tp ca hc sinh. — Bit nhìn nhn, ánh giá tha áng cht lng dy và hc. II. PHƯƠNG PHÁP — Tho lun nhóm. — Tng kt kinh nghim. — Thc hành. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Đánh giá hoạt động dạy của giáo viên * ánh giá hot ng dy theo hình thc 5 bc là cách ánh giá quen thuc, biu hin rõ nht là nh hng ánh giá theo lôgic hình thc, nh bài dy phi các bc lên lp, phi din ra y các vic theo quy nh, ví d nh "phiu hc tp", "tho lun nhóm", Nhng ngi d gi ánh giá thng có tâm th ca ngi phán xét hay thiên lch v vic "soi xét" nhng cái mình cho là cha c ch ít chú ý tìm kim im mnh, tích cc ca ng nghip. 46 | MODULE TH 1
41. * ánh giá theo chun ngh nghip giáo viên là cách thc mi nên vic thc hin nhiu ni còn lúng túng, cha bám sát chun do iu kin thc hin còn nhiu hn ch. 2. Đánh giá hoạt động học của học sinh * Theo quy nh ca B GD&T, quá trình hc tp ca hc sinh c ánh giá theo hai mt: Hnh kim và Hc lc. — Vic ánh giá hnh kim ca hc sinh c cn c vào nhng nhn xét theo nh tính là chính, tuy nhiên cng có nhng cn c có tính nh lng qua hành vi, li sng ca hc sinh. Nhìn chung, tr em la tui tiu hc thng hn nhiên và chu nh hng nhiu ca s giáo dc t nhà trng, gia ình và xã hi, trong ó nhng tác ng giáo dc tích cc chim u th vì có s chn lc và bo v. Nhìn chung hc sinh tiu hc có hành vi, li sng lành mnh, các em ch b lch chun hành vi khi b nhng tác ng tiêu cc t bên ngoài vì tr cha có bn lnh (sc kháng — b lc) kháng nhng tác ng tiêu cc. im áng chú ý là hc sinh tiu hc d tip nhn, d b nh hng ca nhng tác ng tích cc, vì vy mà nc ta ã t lâu có ch trng xây dng ba môi trng giáo dc lành mnh: nhà trng, gia ình và xã hi. — Vic ánh giá hc lc ca hc sinh ch yu cn c vào kt qu hc tp các môn hc quy nh trong chng trình. Trong ó có mt s môn hc có lôgic tng minh nh Ting Vit, Toán, Khoa hc c ánh giá bng nh lng (dùng im s), có mt s thuc lnh vc ngh thut và k nng sng thng khó lng hoá nên c nhn xét, ánh giá bng nh tính. Trong quá trình hc sinh hc tp, các em c ánh giá thng xuyên và ánh giá nh kì, nhng dù theo cách nào thì kt qu hc tp ca hc sinh cng luôn c th hin rõ ràng, do vy mà ngi khác có th lng hoá c hoc cm nhn c. Kt qu hc tp ca hc sinh, ch yu do giáo viên nhn xét, ánh giá, nhng chính hc sinh vi s hng dn ca giáo viên cng có th t ánh giá v mình và v bn, các bc cha m cng có th nhn xét, ánh giá con em mình. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 47
42. Hin nay, tiu hc không còn xp th bc hc sinh trong lp, nhng dù sao thì vic ánh giá hnh kim và hc lc ca các em cng cn rt thn trng và quán trit tinh thn ca nhng nguyên tc ã nêu hot ng 2. 3. Đánh giá các điều kiện đảm bảo chất lượng Nhng nm gn ây, trong giáo dc tiu hc có áp dng th nghim phng pháp ánh giá ngoài, cng là mt trong nhng cách thc ánh giá công phu, phc tp i vi giáo viên và nhà trng. Dù sao thì cng mi th nghim trên din hp, to iu kin rút kinh nghim, tìm kim phng pháp tng i ti u ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh nói riêng và ánh giá nhà trng nói chung. T cui nhng nm 90 ca th k XX n nay, vic ánh giá trng tiu hc theo 5 tiêu chun trng chun quc gia là cách thc ánh giá các iu kin m bo hot ng giáo dc, các hot ng giáo dc, dy hc và cht lng giáo dc, cht lng dy và hc. Cách ánh giá theo tiêu chun trng chun quc gia cng là mt trong nhng phng pháp ánh giá tiên tin. Các mt ánh giá nh: T chc và qun lí, i ng giáo viên, C s vt cht — thit b, Xã hi hoá giáo dc, Hot ng giáo dc — cht lng và Hiu qu giáo dc vi 20 ch tiêu c th, hu ht các ch tiêu u có th ánh giá bng nh lng. Nhìn vào cu trúc các tiêu chun ca trng chun quc gia ta thy c mi quan h bin chng ca các tiêu chun to thành chnh th m bo cht lng giáo dc ca nhà trng. Tiêu chun 1 n tiêu chun 4 có th hiu nh là nhng iu kin m bo cho các hot ng giáo dc, tiêu chun 5 là mc ích cui cùng. ánh giá 4 tiêu chun u ri ánh giá tiêu chuu th nm — tiêu chun cui cùng — kt qu cui cùng. Trong nhng iu kin tng i nh nhau nhng kt qu có th khác nhau và trong cùng mt trng t chun thì i vi hc sinh cng có kt qu phân hoá hc tp khác nhau, nhng ti thiu cng t t chun tr lên (cng có th có mt s ít không t chun do gp khó khn riêng). 48 | MODULE TH 1
43. Xây dng trng chun quc gia là bc phát trin mi ca nhà trng tiu hc, òi hi quá trình lâu dài và l trình c th, các trng không dàn hàng ngang mà tùy iu kin c th ca mình trin khai theo nhng bc i thích hp. Tùy iu kin c th, có nhng trng ti ích trc, có nhng trng còn phi tri qua quá trình lâu dài. n nay ã có mt s tnh có trên 90% s trng t chun mc 1 (chun ban hành nm 1996), có khá nhiu trng t chun mc 2 (cao hn, hoàn thin hn). Tuy ti ích vào thi im khác nhau nhng không trng nào hn ch trng nào, không có s cnh tranh không lành mnh mà ch có s thi ua, kích thích và h tr ln nhau. Bảng 1 Trng tiên tin Trng chun quc gia — c la chn ch o xây dng theo — Xây dng t giác theo bài bn vi tng giai on vi nhim v trng tâm nhng tiêu chun và ch tiêu c th, c nh hng theo tng giai on. tng i n nh. — ánh giá, la chn theo nh hng, — ánh giá theo chun, không hn ch, theo tiêu chí ca tng giai on vi s không có s cnh tranh gia các trng. lng hn ch (có s so sánh và cnh tranh gia các trng). — Thng cha iu kin m bo — Có s n nh và phát trin bn thc hin mc tiêu giáo dc toàn din vng, m bo cho vic thc hin mc và phát trin bn vng. tiêu giáo dc toàn din. Trng chun quc gia là nhà trng phát trin theo nh hng "Chun hoá, hin i hoá, xã hi hoá", mt trình phát trin ca giai on mi t na cui thp niên 90 ca th k XX. Trng chun quc gia có s khác bit vi trng tiên tin ca các giai on trc ây, s khác bit ó c ch ra Bng 1. 4. Giải pháp xây dựng trường chuẩn quốc gia Hin nay, ngành giáo dc ang tích cc chun b tin hành i mi cn bn và toàn din nn giáo dc. chuyn sang giai on mi sau MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 49
44. nm 2015 thì ngay t bây gi cn thc hin các gii pháp làm lành mnh nn giáo dc. Mt trong nhng gii pháp c bn là gii pháp xây dng trng chun quc gia. Có th thc hin theo các bc sau. Bc 1: Kim kê, ánh giá thc trng theo tiêu chun vi các ch tiêu ca trng chun quc gia cp tiu hc thuc tng huyn, tng tnh và c nc. Bc 2: Xây dng k hoch c th (d án) phát trin tng trng theo chun quc gia theo mc 1 hoc mc 2. Xây dng trng chun quc gia là gii pháp tng th m bo cho s n nh và phát trin giáo dc tiu hc, cng chính là bc chun b thit thc cho công cuc i mi giáo dc trong giai on sp ti. Vic làm này cn có ch trng chung ca các cp qun lí, có s u t ca Nhà nc và huy ng các ngun lc t xã hi. Hot ng dy và hc tiu hc có th coi là s sng, là sc sng chính ca giáo dc tiu hc theo trit lí "Dy tt — Hc tt". dy tt, hc tt thì các cp qun lí giáo dc, nhà trng và mi giáo viên cn phi quan tâm n công ngh dy hc, trc ht là tng bc ci thin cht lng các yu t u vào (s 1). Vic x lí gim ti ni dung chng trình hc ang trin khai thc hin cng là ci thin ni dung chng trình hc dành cho hc sinh. Tùy theo iu kin, các yu t u vào và quá trình dy và hc cn có nhng bin pháp c th ci thin. Làm c nh vy thì chc chn cht lng giáo dc s c nâng cao. IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin các vic sau: 1. Trình bày quan im ca anh/ch v "cht lng giáo dc" cp tiu hc. 2. Tho lun, bày t quan nim ca mình v cách ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh và kt qu ging dy ca giáo viên tiu hc ang c áp dng các trng. 3. xut bin pháp tng cng các iu kin cho hot ng ging dy ca giáo viên và hot ng hc tp ca hc sinh. 50 | MODULE TH 1
45. Hoạt động 7 GIÁO VIÊN TIỂU HỌC VÀ NGHỀ DẠY HỌC Ở TIỂU HỌC I. MỤC TIÊU — Hiu c quan nim "dy hc tiu hc là mt ngh", các thành t chính ca ngh dy hc tiu hc. — Hiu rõ c c im c bn ca ngh dy hc tiu hc và tính c thù ca vic ào to giáo viên tiu hc. — Có ý thc hn trong vic bi dng chuyên môn nghip v và trong quá trình hành ngh. II. PHƯƠNG PHÁP — Kho sát thc tin, tng kt kinh nghim. — Trao i, tho lun nhóm. — T hc, t bi dng trong quá trình hành ngh. III. NỘI DUNG CHÍNH 1. Giáo viên tiểu học Ngi c ào to chuyên bit trng s phm, tt nghip và c nhà nc công nhn, giao nhim v ging dy, giáo dc hc sinh cp tiu hc, c xã hi tha nhn là nhà giáo dy tiu hc hay là giáo viên tiu hc. Giáo viên tiu hc có v th, chc nng — nhim v c bit, là ngi dy d tr t lp u i (lp 1), dy hc cp hc nn tng (nn móng) ca giáo dc ph thông. Giáo viên tiu hc hi t trong mình mt s c im sau: — Ngi i din toàn quyn ca nhà trng n vi tr em — t chc quá trình phát trin ca tr em bng nhân cách ca chính mình. — Lao ng s phm ca giáo viên tiu hc là loi hình lao ng phc hp, tinh t, cùng mt lúc phi huy ng tng lc các nng lc s phm. — Giáo viên tiu hc là ngi có uy tín vào bc nht i vi hc sinh. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 51
46. — Giáo viên tiu hc là ngi có ý ngha c bit i vi xã hi, vì là ngi gi vai trò chính, chu trách nhim thc hin mc tiêu giáo dc dành cho hc sinh lp mình ph trách (thng là mt giáo viên dy mt lp), s thành bi ca giáo viên tiu hc không ch nh hng trc tip n hc sinh ca lp mình mà còn nh hng n gia ình và xã hi. Nhng c im nêu trên cng chính là cn c Nhà nc cho giáo viên tiu hc c hng ph cp u ãi cao hn so vi giáo viên các cp hc khác. 2. Nghề dạy học ở tiểu học * Ngh s hu công ngh dy hc — Dy hc tiu hc là mt ngh vì ch nhng ai c ào to chuyên bit mi c hành ngh (c công nhn là nhà giáo dy cp tiu hc). — Dy hc tiu hc là mt ngh, vì giáo viên tiu hc s hu công ngh dy hc t chc quá trình phát trin ca hc sinh theo mc tiêu giáo dc (xem hot ng 4). * Dy hc và giáo dc Dy hc tiu hc cng chính là giáo dc hc sinh. Theo quy nh, mi giáo án (thit k bài dy) ca giáo viên u phi xác nh mc ích — yêu cu (mc tiêu), trong ó có nêu c th v 3 im: — V kin thc. — V k nng. — V thái (cách ng x tng ng). hc sinh t c ba yêu cu này, trc ht cn dy các em hc và trên c s ó mà giáo dc các em. Giáo dc và dy hc có mi quan h bin chng, qua li "Giáo dc ⇔ Dy hc", trong ó giáo dc là phm trù bao quát, trong ó gm c dy hc. Dy hc sinh hc cng luôn hng ti mc tiêu giáo dc. Chính vì th mà nhiu nhà chuyên môn thng nói là "Dy ch — dy ngi". V dy hc và giáo dc, có th hình dung qua Hình 1. 52 | MODULE TH 1
47. Dạy GIÁO học DỤC Hình 1 * c im ca cp tiu hc Cp tiu hc có mt s c im chính nh sau: — m c tính s phm. — m c tính dân tc. — Nn móng ca giáo dc. IV. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin các nhim v sau: 1. Tìm hiu, tho lun xác nh v trí, nhim v ca giáo viên tiu hc trong quá trình ging dy và giáo dc hc sinh. 2. Tho lun nhn thc, ánh giá úng v lao ng s phm ca giáo viên tiu hc. 3. Phân tích c im ca ngh dy hc cp tiu hc. Hoạt động 8 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ BỒI DƯỠNG MODULE I. MỤC TIÊU — Bit ánh giá và t ánh giá kt qu bi dng ca cá nhân và nhóm. — Ý thc c giá tr ca hot ng bi dng theo module c v mt tích cc và nhng im bt cp. MT S VN V TM L HC DY HC TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 53
48. II. PHƯƠNG PHÁP — Tng kt kinh nghim. — Nghiên cu tài liu. — Tho lun nhóm. III. NỘI DUNG CHÍNH Cá nhân t ánh giá qua vic thc hin nhng nhim v sau: 1. Tho lun ánh giá v tài liu, cách t chc thc hin vic bi dng thng xuyên ln này. 2. xut bin pháp thc hin vic bi dng thng xuyên. D. PHỤ LỤC Mt s tài liu có liên quan giáo viên t hc, t nghiên cu và thc hành, nh "Hng dn thc hin nhim v nm hc"; "Hng dn iu chnh ni dung dy hc các môn hc"; các tài liu khác nh "Chun kin thc và k nng các môn hc", chng trình — SGK các môn hc, (do giáo viên và nhà trng t su tm). E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. H Ngc i, Gii pháp phát trin giáo dc, NXB Giáo dc, 2006. 2. H Ngc i, Giáo dc tiu hc u th k XXI, NXB Giáo dc, 2009. 3. Nguyn K Hào, Hc sinh tiu hc và ngh dy hc bc tiu hc, NXB Giáo dc, 1992. 4. Nguyn K Hào, Giáo dc tiu hc thi nay, Tp chí Khoa hc giáo dc, s 71 (tháng 8/2011). 5. Phó c Hoà — Ngô Quang Sn, Phng pháp và công ngh dy hc trong môi trng s phm tng tác, NXB i hc S phm, 2011. 6. V Quc Chung — Trn Diên Hin — Nguyn Hu Hp — ào Quang Trung, Giáo viên tiu hc cn bit, B Giáo dc và ào to (D án Vit — B), 2001. 54 | MODULE TH 1