Hướng dẫn ôn thi môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin

Nội dung text: Hướng dẫn ôn thi môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin

1. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 1 HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN
2. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 2 TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY lYÁ LUÊÅN MAÁC - LÏNIN VAÂ TÛ TÛÚÃNG HÖÌ CHÑ MINH HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN (Taái baãn coá sûãa chûäa, böí sung) NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI NÙM 2000
3. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 3 TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO (CHUÃ BIÏN) NGUYÏÎN VÙN BÑCH NGUYÏÎN MÊÅU VÊËN NGUYÏÎN TROÅNG LÊM GS. VUÄ HÛÄU NGOAÅN
4. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 4 MUÅC LUÅC LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN 7 1 KINH TÏË CHÑNH TRÕ HOÅC RA ÀÚÂI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN NHÛ THÏË NAÂO? TRÒNH BAÂY ÀÖËI TÛÚÅNG VAÂ PHÛÚNG PHAÁP NGHIÏN CÛÁU CUÃA KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏ NIN. 8 2. PHÊN TÑCH VAI TROÂ CUÃA NÏÌN SAÃN XUÊËT XAÄ HÖÅI VAÂ CAÁC YÏËU TÖË CÚ BAÃN CUÃA NOÁ. 12 3. TAÁI SAÃN XUÊËT LAÂ GÒ? PHÊN TÑCH NÖÅI DUNG, HÒNH THÛÁC CUÃA TAÁI SAÃN XUÊËT XAÄ HÖÅI VAÂ CAÁC PHAÅM TRUÂ CÚ BAÃN CUÃA NOÁ 15 4. THÏË NAÂO LAÂ TÙNG TRÛÚÃNG KINH TÏË VAÂ HIÏÅU QUAÃ KINH TÏË? HIÏÅU QUAÃ KINH TÏË XEÁT VÏÌ MÙÅT KINH TÏË - KYÄ THUÊÅT VAÂ KINH TÏË - XAÄ HÖÅI? 17 5. SAÃN XUÊËT HAÂNG HOÁA LA Â GÒ? NOÁ RA ÀÚÂI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN NHÛ THÏË NAÂO? NOÁ COÁ ÛU VIÏÅT GÒ SO VÚÁI KINH TÏË TÛÅ NHIÏN? 20 6. HAÂNG HOÁA LAÂ GÒ? PHÊN TÑCH CAÁC THUÖÅC TÑNH CUÃA HAÂNG HOÁA VAÂ LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA HAÂNG HOÁA? 22 7. TIÏÌN TÏÅ XUÊËT HIÏÅN NHÛ THÏË NAÂO TRONG LÕCH SÛÃ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA SAÃN XUÊËT VAÂ TRAO ÀÖÍI HAÂNG HOÁA? BAÃN CHÊËT VAÂ CHÛÁC NÙNG CUÃA TIÏÌN TÏÅ? 25 8. CÚ SÚÃ KHAÁCH QUAN VAÂ NHÛÄNG TAÁC DUÅNG CUÃA QUY LUÊÅT GIAÁ TRÕ TRONG NÏÌN SAÃN XUÊËT HAÂNG HOÁA 29 9. THÕ TRÛÚÂNG LAÂ GÒ? VAI TROÂ CUÃA NOÁ TRONG NÏÌN SAÃN XUÊËT HAÂNG HOÁA. QUY LUÊÅT CUNG - CÊÌU VAÂ TAÁC ÀÖNGÅ CUÃA NOÁ TRÏN THÕ TRÛÚÂNG NHÛ THÏË NAÂO? 30 10. SÛÅ CHUYÏÍN HOÁA TIÏÌN TÏÅ THAÂNH TÛ BAÃN 33 11. THÏË NAÂO LAÂ TÛ BAÃN BÊËT BIÏËN VAÂ TÛ BAÃN KHAÃ BIÏËN? VIÏÅC PHÊN CHIA TÛ BAÃN THAÂNH HAI BÖÅ PHÊÅN NHÛ VÊÅY COÁ YÁ NGHÔA GÒ? THÏË NAÂO LAÂ TYÃ SUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? 35 12. THÏË NAÂO LAÂ GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ TUYÏÅT ÀÖËI, GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ TÛÚNG ÀÖËI VAÂ GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ SIÏU NGAÅCH? VÒ SAO NOÁI SAÃN XUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ LAÂ QUY LUÊÅT KINH TÏË CÚ BAÃN CUÃA CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN? 37
5. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 5 13. TÑCH LUÄY TÛ BAÃN LAÂ GÒ? NHÛÄNG NHÊN TÖË NAÂO AÃNH HÛÚÃNG ÀÏËN QUY MÖ TÑCH LUÄY TÛ BAÃN? THÏË NAÂO LAÂ TÑCH TUÅ, TÊÅP TRUNG VAÂ CÊËU TAÅO HÛÄU CÚ CUÃA TÛ BAÃN? 40 14. THÏË NAÂO LAÂ TUÊÌN HOAÂN VAÂ CHU CHUYÏÍN CUÃA TÛ BAÃN? NHÛÄNG NHÊN TÖË NAÂO LAÂM TÙNG TÖËC ÀÖÅ CHU CHUYÏÍN TÛ BAÃN? YÁ NGHÔA THÛÅC TIÏÎN CUÃA VIÏÅC NGHIÏN CÛÁU VÊËN ÀÏÌ NAÂY? 43 15. THÏË NAÂO LAÂ LÚÅI NHUÊÅN VAÂ TYÃ SUÊËT LÚÅI NHUÊÅN? CHUÁNG COÁ QUAN HÏÅ GÒ VÚÁI GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ VAÂ TYÃ SUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? 45 16. TÛ BAÃN THÛÚNG NGHIÏÅP VAÂ TÛ BAÃN CHO VAY ÀÛÚÅC HÒNH THAÂNH NHÛ THÏË NAÂO? BAÃN CHÊËT CUÃA LÚÅI NHUÊÅN THÛÚNG NGHIÏÅP VA Â LÚÅI TÛÁC LAÂ GÒ? 47 17. CAÁC HÒNH THÛÁC ÀÕA TÖ CHUÃ YÏËU VAÂ BAÃN CHÊËT CUÃA ÀÕA TÖ TÛ BAÃN CHUÃ NGHÔA (R) LAÂ GÒ? YÁ NGHÔA CUÃA VIÏÅC NGHIÏN CÛÁU ÀÕA TÖ ÀÖËI VÚÁI VIÏÅC GIAÃI QUYÏËT CAÁC VÊËN ÀÏÌ RUÖÅNG ÀÊËT? 49 18. THÏË NAÂO LAÂ CÖNG TY CÖÍ PHÊÌN VAÂ THÕ TRÛÚÂNG CHÛÁNG KHOAÁN? VAI TROÂ CUÃA CHUÁNG TRONG NÏÌN KINH TÏË HAÂNG HOÁA? 51 19. VÒ SAO COÁ SÛÅ CHUYÏÍN BIÏËN TÛÂ CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN TÛÅ DO CAÅNH TRANH SANG CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN? CAÁC HÒNH THÛÁC CHUÃ YÏËU VAÂ BAÃN CHÊËT KINH TÏË CUÃA CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN LAÂ GÒ? 52 20. NGUYÏN NHÊN CUÃA SÛÅ CHUYÏÍN BIÏËN CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN THAÂNH CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN NHAÂ NÛÚÁC? ÀÙÅC TRÛNG, NHÛÄNG HÒNH THÛÁC BIÏÍU HIÏÅN VAÂ CÚ CHÏË ÀIÏÌU TIÏËT NÏÌN KINH TÏË CUÃA CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN NHAÂ NÛÚÁC? 54 21. CHÛÁNG MINH RÙÇNG TIÏËN LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI LAÂ QUAÁ TRÒNH PHAÁT TRIÏÍN LÕCH SÛÃ TÛÅ NHIÏN 57 22. TÑNH TÊËT YÏËU KHAÁCH QUAN VAÂ THÛÅC CHÊËT CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI? 59 23. QUAÁ ÀÖÅ LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI BOÃ QUA CHÏË ÀÖÅ TÛ BAÃN CHUÃ NGHÔA VAÂ CHÙÅNG ÀÛÚÂNG ÀÊÌU TIÏN CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ ÚÃ NÛÚÁC TA. 62 24. TÑNH TÊËT YÏËU KHAÁCH QUAN, ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ XU HÛÚÁNG VÊÅN ÀÖÅNG CÚ BAÃN CUÃA NÏÌN KINH TÏË HANGÂ HOÁA TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ ÚÃ NÛÚÁC TA? 65 25. NHÛÄNG ÀIÏÌU KIÏÅN, PHÛÚNG HÛÚÁNG VAÂ NHÛÄNG GIAÃI PHAÁP MÊËU CHÖËT ÀÏÍ PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË HAÂNG HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA TÛÂ NAY ÀÏËN NÙM 2000. 69
6. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 6 26. SÛÅ CÊÌN THIÏËT KHAÁCH QUAN VAÂ LÚÅI ÑCH CUÃA SÛÅ TÖÌN TAÅI NÏÌN KINH TÏË COÁ NHIÏÌU THAÂNH PHÊÌN? ÀÙÅC ÀIÏÍM CUÃA CAÁC THAÂNH PHÊÌN KINH TÏË? 71 27. THÏË NAÂO LAÂ XAÄ HÖÅI HOÁA NÏÌN SAÃN XUÊËT TRÏN THÛÅC TÏË? ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ NÖÅI DUNG XAÄ HÖÅI HOÁA NÏÌN SAÃN XUÊËT TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ DÖÅ? 74 28. CÚ SÚÃ VÊÅT CHÊËT - KYÄ THUÊÅT CUÃA CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI LAÂ GÒ? 76 29. NÖÅI DUNG CHUÃ YÏËU CUÃA CÖNG NGHIÏÅP HOÁA, HIÏÅN ÀAÅI HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA LAÂ GÒ? NOÁ ÀÛÚÅC BIÏÍU HIÏÅN ÚÃ CHÙÅNG ÀÛÚÂNG ÀÊÌU CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ NHÛ THÏË NAÂO? NHÛÄNG ÀIÏÌU KIÏÅN CÊÌN THIÏËT ÀÏÍ CÖNG NGHIÏÅP HOÁA, HIÏÅN ÀAÅI HOÁA LAÂ GÒ? 77 30. LÚÅI ÑCH KINH TÏË LAÂ GÒ? VAI TROÂ VAÂ MÖËI QUAN HÏÅ GIÛÄA LÚÅI ÑCH CAÁ NHÊN VÚÁI LÚÅI ÑCH TÊÅP THÏÍ VAÂ LÚÅI ÑCH XAÄ HÖÅI 80 31. NHÛÄNG NGUYÏN TÙÆC PHÊN PHÖËI VAÂ CAÁC HÒNH THÛÁC THU NHÊÅP CHUÃ YÏËU TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ. 82 32. CÚ CHÏË KINH TÏË LAÂ GÒ? CAÁC BÖÅ PHÊÅN CÊËU THAÂNH CUÃA NOÁ? THÏË NAÂO LAÂ CÚ CHÏË THÕ TRÛÚÂNG COÁ SÛÅ QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? 85 33. VAI TROÂ VAÂ CHÛÁC NÙNG KINH TÏË CUÃA NHAÂ NÛÚÁC? 87 34. ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ NÖÅI DUNG CUÃA KÏË HOAÅCH HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA TRONG THÚIÂ KYÂ QUAÁ ÀÖÅ? PHÛÚNG HÛÚÁNG ÀÖÍI MÚÁI CHUÃ YÏËU TRONG KÏË HOAÅCH HOÁA? 90 35. THÏË NAÂO LAÂ HAÅCH TOAÁN KINH TÏË? TAÁC DUÅNG VAÂ NHÛÄNG NGUYÏN TÙÆC CÚ BAÃN CUÃA HAÅCH TOAÁN KINH TÏË? 92
7. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 7 LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN Àïí phuåc vuå viïåc giaãng daåy vaâ hoåc têåp caác böå mön Lyá luêån chñnh trõ Maác Lïnin trong hïå thöëng trûúâng Àaåi hoåc, cao àùèng vaâ trung hoåc chuyïn nghiïåp, nhaâ xuêët baãn Àaåi hoåc quöëc gia Haâ Nöåi taái baãn, coá sûãa chûäa vaâ böí sung cuöën Hûúáng dêîn ön thi mön Kinh tïë chñnh trõ Maác - Lïnin. Saách do Trung têm böìi dûúäng caán böí giaãng daåy lyá luêån Maác - Lïnin vaâ tû tûúãng Höì Chñ Minh, Nhaâ xuêët baãn Tû tûúãng - Vùn hoaá trûúác àêy töí chûác biïn soaån vaâ Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia taái baãn. Saách àûúåc trònh baây dûúái daång hoãi - àaáp vúái nöåi dung àaãm baão tñnh hïå thöëng, coá trongå àiïím, saát yïu cêìu cuãa chûúng trònh böå mön Kinh tïë chñnh trõ Maác - Lïnin. Theo tinh thêìn àöíi múái cuãa Àaåi höåi lêìn thûá VII vaâ lêìn thûá VIII cuãa Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam. Àêy laâ cöng trònh cuãa têåp thïí taác giaã göìm: PTS. Nguyïîn Vùn Haão (chuã biïn), Nguyïîn Vùn Bñch, Nguyïîn Mêåu Vêën, Nguyïîn Troång Lêm, giaáo sû Vuä Hûäu Ngoaån. Chuáng töi rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën phï bònh cuãa baån àoåc àïí nêng cao chêët lûúång saách. Thaáng 3 nùm 2000 NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI
8. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 8 1 Kinh tïë chñnh trõ hoåc ra àúâi vaâ phaát triïín nhû thïë naâo? Trònh baây àöëi tûúång vaâ phûúng phaáp nghiïn cûáu cuãa kinh tïë chñnh trõ Maác - Lï nin. 1. Kinh tïë chñnh trõ laâ khoa hoåc nghiïn cûáu möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi trong quaá trònh saãn xuêët, phên phöëi, trao àöíi vaâ tiïu duâng cuãa caãi vêåt chêët vaâ caác quy luêåt chi phöëi chuáng úã caác giai àoaån phaát triïín khaác nhau cuãa xaä höåi. Nhûäng tû tûúãng kinh tïë cuãa loaâi ngûúâi àaä xuêët hiïån rêët súám. Nhûng vúái tû caách laâ möåt khoa hoåc àöåc lêåp, kinh tïë chñnh trõ ra àúâi muöån hún; noá xuêët hiïån vaâo thúâi kyâ hònh thaânh phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa, hònh thaânh thõ trûúâng dên töåc vaâ biïíu hiïån lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn àang lïn. Kinh tïë chñnh trõ coá nhiïìu hïå thöëng lyá luêån, quan àiïím, coá nhiïìu trûúâng phaái, traâo lûu khaác nhau. - Chuã nghôa troång thûúng laâ trûúâng phaái hònh thaânh àêìu tiïn cuãa kinh tïë chñnh trõ. Noá xuêët hiïån vaâo àêìu thïë kyã XVI úã chêu Êu - thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn múái phaát sinh, vúái àaåi biïíu àiïín hònh laâ T.Men, nhaâ kinh tïë hoåc ngûúâi Anh. Goåi laâ chuã nghôa troång thûúng vò ngûúâi theo hoåc thuyïët naây coi nguöìn göëc cuãa caãi xaä höåi khöng phaãi do saãn xuêët maâ do buön baán taåo ra vaâchó coá lao àöång trong thûúng nghiïåp, trûúác hïët laâ trong ngoaåi thûúng, múái coá khaã nùng tñch luäy cuãa caãi. Ngûúâi theo chuã nghôa troång thûúng coi vaâng baåc laâ tiïu biïíu cho sûå giaâu coá cuãa àêët nûúác vaâ laâm giaâu cho quöëc gia, chung quy laâ sûå tñch luäy nhiïìu tiïìn. Hoå chuã trûúng cêìn phaãi sûã duång quyïìn lûåc nhaâ nûúác àïí phaát triïín kinh tïë ngoaåi thûúng. - Chuã nghôa troång nöng laâ möåt trûúâng phaái àùåc biïåt xuêët hiïån úã Phaáp vaâo giûäa thïë kyã XVIII. Caác àaåi biïíu xuêët sùæc cuãa trûúâng phaái naây laâ Ph.Kïnï, Tuyïëcgö. Chuã nghôa troång nöng coi nöng nghiïåp laâ ngaânh duy nhêët taåo ra gia á trõ thùång dû (hoå goåi laâ saãn phêím thùång dû) vaâ chó coá lao àöång
9. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 9 nöng nghiïåp múái laâ lao àöång saãn xuêët. Ngûúâi theo chuã nghôa troång nöng phï phaán chuã nghôa troång thûúng, hoå chûáng minh thûúng nghiïåp khöng sinh ra cuãa caãi, goåi tiïìn laâ cuãa caãi khöng sinh lúåi. Cöng lao to lúán cuãa nhûäng ngûúâi theo chuã nghôa troång nöng laâ lêìn àêìu tiïn, hoå chuyïín viïåc nghiïn cûáu nguöìn göëc giaá trõ thùång dû tûâ lônh vûåc lûu thöng sang lônh vûåc saãn xuêët. Hoå laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn phên biïåt tû baãn cöë àõnh vaâ tû baãn lûu àöång, biïët àùåt vêën àïì buâ àùæp caác yïëu töë cuãa tû baãn cöë àõnh. Trûúác Maác, hoå cuäng laâ ngûúâi àêìu tiïn, duy nhêët àûa ra àûúåc sú àöì taái saãn xuêët vaâ lûu thöng töíng saãn phêím xaä höåi, biïuí hiïån têåp trung trong "biïíu kinh tïë" cuãa Kh.Kïnï. - Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín laâ kinh tïë chñnh trõ tiïën böå nhêët, khoa hoåc nhêët trûúác C.Maác. Noá xuêët hiïån vaâo thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn àang phaát triïín, caác mêu thuêîn cuãa xaä höåi tû saãn coân chûa gay gùæt, lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn àang phuâ húåp vúái sûå phaát triïín lõch sûã. Caác àaåi biïíu xuêët sùæc cuãa kinh tïë chñnh trõ tû saãn cöí àiïín laâ U.Petty, Ph.Kïnï, A.Xmñt, À.Ricaácàö. Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín àaä coá nhûäng cöëng hiïën quan troång cho khoa hoåc kinh tïë. Noá àaä giaãi quyïët hoùåc àùåt cú súã àïí giaãi quyïët nhiïìu vêën àïì quan troång cuãa lyá luêån kinh tïë, àùåc biïåt laâ vïì hoåc thuyïët giaá trõ lao àöång, lyá luêån vïì lúåi nhuêån, lúåi tûác, àõa tö, tiïìn tïå, vïì taái saãn xuêët tû baãn xaä höåi v.v Möåt trong nhûäng nhûúåc àiïím lúán cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín laâ phi lõch sûã khi nghiïn cûáu caác hiïån tûúång kinh tïë vaâ thûúâng chó phên tñch mùåt lûúång chûá ñt chuá yá mùåt chêët cuãa chuáng. Nhûäng tû tûúãng, lyá luêån khoa hoåc cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín àûúåc Maác kïë thûâa, phaát triïín khi xêy dûång hïå thöëng khoa hoåc kinh tïë - chñnh trõ cuãa mònh. - Kinh tïë - chñnh trõ Maác - Lïnin do C.Maác vaâ Ph.Ùngghen saáng lêåp vaâ àûúåc Lïnin phaát triïín trong àiïìu kiïån lõch sûã múái. Noá biïíu hiïån lúåi ñch cuãa giai cêëp cöng nhên vaâ nhên dên lao àöång, phuâ húåp
10. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 10 vúái sûå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët xaä höåi vaâ xu hûúáng phaát triïín cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi. Trïn cú súã tiïëp thu coá choån loåc, kïë thûâa coá phï phaán caác nhên töë khoa hoåc cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín, C.Maác vaâ Ph.Ùngghen àaä àûa kinh tïë - chñnh trõ túái àónh cao khoa hoåc, àaä giaãi quyïët möåt caách triïåt àïí vaâ khoa hoåc nhêët lyá luêån giaá trõ sûác lao àöång - hoân àaá thûã vaâng cuãa caác hoåc thuyïët kinh tïë. Thaânh tûåu vô àaåi nhêët cuãa kinh tïë - chñnh trõ do Maác vaâ Ùngghen saáng lêåp vaâ viïåc phaát hiïån giaá trõ thùång dû vaâ giaãi quyïët hoaân chónh hoåc thuyïët giaá trõ thùång dû. Trong àiïìu kiïån lõch sûã múái, Lïnin àaä phaát triïín saáng taåo lyá luêån kinh tïë maácxñt, soaån thaão hoåc thuyïët vïì chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn, phaát hiïån baãn chêët, caác àùåc àiïím chuã yïëu vaâ àõa võ lõch sûã cuãa noá. Dûåa trïn nhûäng tû tûúãng cuãa Maác vaâ Ùngghen, Lïnin àaä xêy dûång cú súã kinh tïë - chñnh trõ xaä höåi chuã nghôa, àùåc biïåt laâ vïì thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi maâ biïíu hiïån têåp trung úã Chñnh saách kinh tïë múái (NEP). Kinh tïë - chñnh trõ Maác - Lïnin luêån chûáng trïn cú súã khoa hoåc tñnh chêët lõch sûã cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chu ã nghôa, tñnh têët yïëu phaãi thay thïë noá bùçng phûúng thûác saãn xuêët tiïën böå hún, cao hún - phûúng thûác saãn xuêët cöång saãn chuã nghôa maâ giai àoaån thêëp laâ chuã nghôa xaä höåi. - Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng xuêët hiïån trong àiïìu kiïån mêu thuêîn cuãa xaä höåi tû saãn àaä trúã thaânh gay gùæt, cuöåc àêëu tranh cuãa giai cêëp cöng nhên chöëng laåi giai cêëp tû saãn ngaây caâng quyïët liïåt. Mùåt khaác, viïåc xuêët hiïån vaâ phöí biïën cuãa kinh tïë - chñnh trõ maácxñt àaä trang bõ vuä khñ lyá luêån cho giai cêëp cöng nhên, laâm cho cuöåc àêëu tranh cuãa hoå ngaây caâng coá hiïåu quaã. Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng xuêët hiïån nhùçm tòm caách xoa dõu, àaánh laåc hûúáng cuöåc àêëu tranh cuãa giai cêëpcöng nhên, chöëng laåi lyá luêån kinh tïë maácxñt, baão vïå lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn.
11. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 11 Goåi laâ kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng vò nhòn chung laâ phi khoa hoåc; noá giaãi thñch xuyïn taåc, giaã danh khoa hoåc nhùçm biïån höå cho chuã nghôa tû baãn baão vïå sûå thöëng trõ cuãa giai cêëp tû saãn. Caác àaåi biïíu tiïu biïíu cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng laâ T.R. Mantuyát, G.B. Xay 2. Möîi khoa hoåc coá àöëi tûúång nghiïn cûáu riïng vaâ thûúâng coá phûúng phaáp nghiïn cûáu riïng. Kinh tïë - chñnh trõ thuöåc khoa hoåc xaä höåi, noá nghiïn cûáu möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi trong quaá trònh saãn xuêët. Àïí saãn xuêët, möåt mùåt, con ngûúâi phaãi coá quan hïå têët yïëu vúái tûå nhiïn, taác àöång vaâo tûå nhiïn, khai thaác hoùåc caãi biïnë nhûäng vêåt coá sùén trong tûå nhiïn cho phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Àoá laâ mùåt tûå nhiïn hay kyä thuêåt cuãa saãn xuêët. Trong möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái tûå nhiïn, caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët húåp thaânh lûåc lûúång saãn xuêët. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa nhiïìu mön khoa hoåc vaâ kyä thuêåt khaác nhau. Mùåt khaác, con ngûúâi phaãi coá quan hïå vúái nhau trong quaá trònh saãn xuêët, phên phöëi, trao àöíi vaâ tiïu duâng cuãa caãi. Àêy laâ mùåt xaä höåi cuãa saãn xuêët, hay quan hïå saãn xuêët, laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa kinh tïë - chñnh trõ hoåc. Quan hïå saãn xuêët göìm nhûäng quan hïå vïì kinh tïë - töí chûác, phaãn aánh trûåc tiïëp tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa caác yïëu töë saãn xuêët vaâ sûå taác àöång qua laåi cuãa chuáng, nhû phên cöng lao àöång xaä höåi, chuyïn mön hoáa, hiïåp taác hoáa, têåp trung saãn xuêët v.v. vaâ caác quan hïå kinh tïë - xaä höåi biïíu hiïån úã quan hïå súã hûäu àöëi vúái tû liïåu saãn xuêët, quan hïå trong töí chûác quaãn lyá saãn xuêët vaâ phên phöëi saãn phêím. Viïåc nghiïn cûáu quan hïå saãn xuêët nhùçm phaát hiïån caác quy luêåt kinh tïë vaâ sûã duång chuáng coá hiïåu quaã trong àúâi söëng kinh tï.ë Quan hïå saãn xuêët töìn taåi trong möëi quan hïå taác àöång biïån chûáng vúái lûåc lûúång saãn xuêët vaâ kiïën truác thûúång têìng. Vò vêåy, àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa kinh tïë - chñnh trõ laâ quan hïå saãn xuêët trong sûå taác àöång qua laåi vúái lûåc lûúång saãn xuêët vaâ kiïën truác thûúång têìng.
12. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 12 Phûúng phaáp àûúåc sûã duång coá hiïåu quaã nhêët àïí nghiïn cûáu quan hïå saãn xuêët laâ trûâu tûúång hoáa khoa hoåc. Àêy laâ phûúng phaáp coá sûác maånh nhêët àïí nghiïn cûáu kinh tïë chñnh trõ. Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc laâ bùçng tû duy trûâu tûúång taách caác yïëu töë ngêîu nhiïn nhêët thúâi, caá biïåt khoãi quaá trònh nghiïn cûáu àïí nùæm lêëy caái baãn chêët, öín àõnh êín giêëu bïn trong caác sûå vêåt, hiïån tûúång. Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc khöng phaãi laâ taách rúâi hiïån thûåc. Kïët quaã cuãa noá phaãi laâ sûå phaãn aánh àuáng àùæn àúâi söëng hiïån thûåc vaâ àûúåc cuöåc söëng kiïím nghiïåm. Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc coân bao haâm viïåc têåp trung nghiïn cûáu möåt nhên töë naâo àoá vúái giaã àõnh caác nhên töë khaác khöng thay àöíi, hoùåc taåm àùåt möåt vaâi nhên töë ra ngoaâi nöåi dung nghiïn cûáu. Àiïìu àoá laâm cho viïåc nghiïn cûáu àúä phûác taåp vaâ coá khaã nùng ài sêu vaâo tûâng nhên töë, tûâng mùåt cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång. Kïët quaã cuãa trûâu tûúång hoáa khoa hoåc cho pheáp hònh thaânh caác khaái niïåm, phaåm truâ khoa hoåc àùåc trûng cho caác mùåt khaác nhau cuãa caác hiïnå tûúång, quaá trònh kinh tïë, tiïën túái hònh thaânh caác quy luêåt kinh tïë, xaác lêåp sûå phuå thuöåc vaâ taác àöång lêîn nhau möåt caách nhên quaã, öín àõnh cuãa caác hiïån tûúång vaâ quaá trònh kinh tïë. 2. Phên tñch vai troâ cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi vaâ caác yïëu töë cú baãn cuãa noá. 1. Àúâi söëng xaä höåi rêët phong phuá, coá nhiïìu daång hoaåt àöång khaác nhau vaâ coá quan hïå vúái nhau nhû: saãn xuêët, chñnh trõ, khoa hoåc, vùn hoáa, nghïå thuêåt, tön giaáo, v.v Trong caác hoaåt àöång àoá thò saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâ cú baãn nhêët, coá vai troâ quyïët àõnh àöëi vúái cacá hoaåt àöång khaác. Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ quaá trònh con ngûúâi sûã duång cöng cuå lao àöång taác àöång vaâo tûå nhiïn, khai thaác hoùåc caãi biïën caác daång vêåt chêët cuãa tûå nhiïn cho phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Nïìn saãn xuêët xaä höåi coá vai troâ rêët quan troång:
13. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 13 - Laâ cú súã cuãa toaân böå àúâi söëng xaä höåi, cú súã töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa loaâi ngûúâi. Saãn xuêët vêåt chêët laâ yïu cêìu khaách quan cuãa sûå töìn taåi xaä höåi. Chên lyá giaãn àún vaâ vônh viïîn êëy àûúåc C.Maác khaái quaát rùçng: loaâi ngûúâi trûúác hïët cêìn ùn, mùåc, úã röìi sau àoá múái hoaåt àöång chñnh trõ, khoa hoåc, nghïå thuêåt, tön giaáo, v.v Quaá trònh saãn xuêët ra cú súã cuãa àúâi söëng xaä höiå àöìng thúâi laâ quaá trònh phaát triïín vaâ hoaân thiïån baãn thên con ngûúâi. Àïí saãn xuêët coá kïët quaã, con ngûúâi phaãi khöng ngûâng thêm nhêåp vaâo tûå nhiïn, khaám phaá, phaát hiïån caác quy luêåt tûå nhiïn, àöìng thúâi chïë taåo, hoaân thiïån caác cöng cuå saãn xuêët v.v Àiïìu àoá laâm cho con ngûúâi ngaây caâng phaát triïín vaâ hoaân thiïån. Lõch sûã phaát triïín cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi, cuãa nïìn vùn minh nhên loaåi gùæn liïìn vaâ dûåa trïn sûå phaát triïín vaâ hoaân thiïån nïìn saãn xuêët xaä höåi. Sûå phaát triïín vaâ hoaân thiïån nïìn saãn xuêët xaä höåi laâ cú súã cho sûå tiïën böå xaä höåi, biïíu hiïån úã nïìn dên chuã, nhên àaåo, cöng bùçng xaä höåi. Noái chung, tiïën böå xaä höåi gùæn liïìn vúái tiïën böå kinh tïë vaâ dûåa trïn cú súã tiïën böå kinh tïë. Tuy nhiïn, khöng phaãi bao giúâ tiïën böå xaä höåi cuäng tuây thuöåc trûåc tiïëp vaâo tiïën böå kinh tïë. Kïët húåp tiïën böå kinh tïë vúái tiïën böå xaä höåi laâ àùåc trûng cuãa con àûúâng àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa úã nûúác ta. 2. Bêët kyâ nïìn saãn xuêët xaä höåi naâo, kïí caã nïìn saãn xuêët hiïån àaåi, àïìu bao göìm ba yïëu töë cú baãn laâ: sûác lao àöång cuãa con ngûúâi, tû liïåu lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång. - Sûác lao àöång laâ töíng húåp thïí lûåc, trñ lûåc cuãa con ngûúâi, laâ khaã nùng lao àöång cuãa con ngûúâi, laâ àiïìu kiïån cú baãn cuãa saãn xuêët úã bêët cûá xaä höåi naâo. Khi sûác lao àöång hoaåt àöång thò trúã thaânh lao àöång. Lao àöång laâ hoaåt àöång riïng cuãa loaâi ngûúâi, noá khaác vïì cú baãn vúái hoaåt àöång baãn nùng cuãa àöång vêåt - Àöëi tûúång lao àöång laâ nhûäng vêåt maâ lao àöång cuãa con ngûúâi taác àöång vaâo nhùçm caãi biïën chuáng phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Àöëi tûúång lao àöång göìm coá:
14. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 14 + Loaåi coá sùén trong tûå nhiïn maâ lao àöång cuãa con ngûúâi chó cêìn taách noá khoãi möi trûúâng töìn taåi cuãa noá laâ coá thïí sûã duång àûúåc, nhû göî trong rûâng nguyïn thuãy, caá ngoaâi biïín, than àaá úã moã + Loaåi àaä coá sûå taác àöång cuãa lao àöång goåi laâ nguyïn liïåu, nhû theáp thoãi trong nhaâ maáy cú khñ, göî úã xûúãng möåc v.v Vúái sûå phaát triïín cuãa caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt, con ngûúâi ngaây caâng taåo ra nhiïìu àöëi tûúång lao àöång coá chêët lûúång múái. - Tû liïåu lao àöång laâ toaân böå nhûäng vêåt maâ con ngûúâi duâng àïí taác àöång vaâo àöëi tûúång lao àöång, àïí truyïìn dêîn lao àöång cuãa mònh túái àöëi tûúång lao àöång laâm biïën àöíi chuáng theo yïu cêìu cuãa mònh. Tû liïåu lao àöång göìm: + Cöng cuå lao àöång laâ böå phêån quan troång nhêët cuãa tû liïåu lao àöång, noá taác àöång trûåc tiïëp vaâo àöëi tûúång lao àöång, quyïët àõnh trûåc tiïëp nùng suêët lao àöång. Trònh àöå cöng cuå lao àöång laâ cú súã àïí phên biïåt sûå khaác nhau giûäa caác thúâi àaåi kinh tïë. + Hïå thöëng caác yïëu töë vêåt chêët phuåc vuå trûåc tiïëp cho quaá trònh saãn xuêët nhû bùng chuyïìn, öëng dêîn cêìn truåc , bïí chûáa + Nhûäng yïëu töë vêåt chêët khaác khöng tham gia trûåc tiïëp quaá trònh saãn xuêët, nhûng coá taác duång quan troång àïën toaân böå nïìn saãn xuêët xaä höåi, nhû àûúâng saá, caác phûúng tiïån giao thöng vêån taãi, thöng tin liïn laåc, v.v. goåi chung laâ kïët cêëu haå têìng cuãa saãn xuêët xaä höåi. Nïìn saãn xuêët caâng hiïån àaåi, caâng àoâi hoãi kïët cêëu haå têìng saãn xuêët phaát triïín vaâ hoaân thiïån. Tû liïåu lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång laâ caác yïëu töë vêåt chêët cuãa quaá trònh saãn xuêët; chuáng húåp thanhâ tû liïåu saãn xuêët. Quaá trònh lao àöång laâ quaá trònh kïët húåp vaâ taác àöång cuãa caác yïëu töë saãn xuêët noái trïn, tûác cuãa sûác lao àöång vaâ tû liïåu saãn xuêët. Sûå phaát triïín cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi gùæn liïìn vúái sûå phaát triïín vaâ hoaân thiïån cuãa caác yïëu töë saãn xuêët. Quaá trònh chuyïín biïën nïìn saãn xuêët nhoã, laåc hêåu sang nïìn saãn xuêët lúán, hiïån àaåi àoâi hoãi phaát
15. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 15 triïín àöìng böå caã ba yïëu töë saãn xuêët vaâ muåc tiïu cuöëi cuâng laâ trang bõ cöng nghïå hiïån àaåi, tiïn tiïën trong caác lônh vûåc cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi. Trong caác yïëu töë cú baãn cuãa quaá trònh saãn xuêët, sûác lao àöång luön luön laâ yïëu töë cú baãn, coá tñnh chêët quyïët àõnh. Tuy nhiïn, baãn thên sûác lao àöång coá sûå biïën àöíi cùn baãn vïì chêët lûúång phuâ húåp vúái trònh àöå cuãa tû liïåu saãn xuêët. Nïëu trong nïìn saãn xuêët thuã cöng, trònh àöå sûác lao àöång chuã yïëu laâ dûåa vaâo kinh nghiïåm vaâ sûác cú bùæp thò trong nïìn saãn xuêët hiïån àaåi, trònh àöå sûác lao àöång dûåa vaâo trñ tuïå, tri thûác, vaâo "chêët xaám" noái chung. Trong nïìn saãn xuêët hiïån àaåi, kho taâng trñ tuïå trúã thaânh taâi nguyïn quyá giaá nhêët cuãa möîi dên töåc. Do àoá, giaáo duåc vaâ àaâo taåo àûúåc nhiïìu quöëc gia coi laâ quöëc saách; úã nûúác ta, vêën àïì naây àûúåc àùåt thaânh quöëc saách haâng àêìu. 3. Taái saãn xuêët laâ gò? Phên tñch nöåi dung, hònh thûác cuãa taái saãn xuêët xaä höåi vaâ caác phaåm truâ cú baãn cuãa noá. Saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâ hoaåt àöång cú baãn cuãa loaâi ngûúâi. Noá khöng phaãi laâ hoaåt àöngå nhêët thúâi, àún nhêët maâ thûúâng xuyïn, liïn tuåc, tûác laâ taái saãn xuêët. Ngûúâi ta chia taái saãn xuêët thaânh taái saãn xuêët giaãn àún vaâ taái saãn xuêët múã röång. + Taái saãn xuêët giaãn àún laâ quaá trònh saãn xuêët àûúåc lùåp laåi vúái quy mö khöng thay àöíi, caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët cuäng khöng thay àöíi; chûa coá saãn phêím thùång dû hoùåc nïëu coá thò coân nhoã beá vaâ àûúåc tiïu duâng caá nhên hïët. + Taái saãn xuêët múã röång laâ quaá trònh saãn xuêët úã chu kyâ sau coá quy mö lúán hún so vúái chu kyâ trûúác. Trong taái saãn xuêët múã röång, caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët tùng lïn vïì söë lûúång vaâ chêët lûúång. Nguöìn göëc cuãa taái saãn xuêët múã röång laâ saãn phêím thùång dû. Taái saãn xuêët giaãn àún laâ àùåc trûng cuãa saãn xuêët nhoã, thuã cöng, coân taái saãn xuêët múã röång laâ àùåc trûng cuãa saãn xuêët lúán, hiïån àaåi.
16. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 16 ÚÃ bêët kyâ giai àoaån naâo, xaä höåi naâo, taái saãn xuêët cuäng bao göìm nöåi dung sau: + Taái saãn xuêët sûác lao àöång laâ nhên töë chuã yïëu vaâ àêìu tiïn. Sûác lao àöång laâ yïëu töë cú baãn cuãa quaá trònh saãn xuêët vaâ trong quaá trònh saãn xuêët noá bõ hao moân, do àoá, phaãi àûúåc taái saãn xuêët àïí thûåc hiïån quaá trònh saãn xuêët tiïëp theo. Taái saãn xuêët sûác lao àöång coân bao haâm viïåc àaâo taåo, àöíi múái thïë hïå lao àöång cuä bùçng thïë hïå lao àöång múái coá chêët lûúång cao hún phuâ húåp vúái trònh àöå múái cuãa tû liïåu saãn xuêët. + Taái saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët (göìm coá vêåt phêím tiïu duâng vaâ tû liïåu saãn xuêët) cuäng laâ nhên töë khaách quan, khöng thïí thiïëu cuãa saãn xuêët xaä höåi. Trong quaá trònh saãn xuêët, saãn phêím xaä höåi thûúâng xuyïn àûúåc tiïu duâng cho caá nhên vaâ cho saãn xuêët. Vêåt phêím tiïu duâng àïí taái saãn xuêët sûác lao àöång, coân tû liïåu saãn xuêët àïí tiïëp tuåc qua trònh saãn xuêët. Vò vêåy, phaãi thûúâng xuyïn taái saãn xuêët ra chuáng. Hún nûäa, nhu cêìu vïì àúâi söëng vaâ saãn xuêët thûúâng xuyïn tùng lïn, do àoá cuãa caãi vêåt chêët cêìn àûúåc taái saãn xuêët múã röång, laâm cho söë lûúång thûúâng xuyïn tùng lïn vaâ chêët lûúång àûúåc caãi tiïën. Taái saãn xuêët múã röång ra cuãa caãi vêåt chêët biïíu hiïån úã mûác tùng cuãa töíng saãn phêím xaä höåi (TSPXH) vaâ thu nhêåp quöëc dên (TNQD). Töíng saãn phêím xaä höåi laâ töíng söë saãn phêím hay cuãa caãi xaä höåi àûúåc saãn xuêët ra trong möåt thúâi gian nhêët àõnh (thûúâng laâ möåt nùm). Thu nhêåp quöëc dên laâ phêìn coân laåi cuãa töíng saãn phêím xaä höåi sau khi trûâ ài toaân böå nhûäng chi phñ cuãa lao àöång vêåt hoáa. Thu nhêåp quöëc dên laâ kïët quaã thûåc tïë cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi, noá quyïët àõnh mûác àöå tiïu duâng vaâ tñch luäy cuãa xaä höåi. Nhûäng biïån phaáp cú baãn àïí taái saãn xuêët múã röång töíng saãn phêím xaä höåi vaâ thu nhêåp quöëc dên laâ tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi vaâ tùng söë ngûúâi laâm viïåc trong caác ngaânh saãn xuêët vêåt chêët.
17. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 17 + Taái saãn xuêët quan hïå saãn xuêët. Taái saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët diïîn ra trong nhûäng quan hïå saãn xuêët nhêët àõnh. Do àoá, quaá trònh saãn xuêët laâ quaá trònh phaát triïín, hoaân thiïån quan hïå saãn xuêët laâm cho quan hïå saãn xuêët phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå múái cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. + Taái saãn xuêët ra möi trûúâng (saãn xuêët vaâ àúâi söëng). Quaá trònh saãn xuêët khöng thïí taách rúâi àiïìu kiïån tûå nhiïn vaâ möi trûúâng söëng cuãa con ngûúâi. Quaá trònh taái saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâm cho caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn bõ caån kiïåt dêìn vaâ aãnh hûúãng túái möi trûúâng söëng noái chung. Vò vêåy, trong quaá trònh taái saãn xuêët phaãi thûúâng xuyïn taái taåo caác àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa saãn xuêët nhû khöi phuåc àöå maâu múä àêët àai, tröìng rûâng vaâ taái taåo caác nguöìn taâi nguyïn, v.v 4. Thïë naâo laâ tùng trûúãng kinh tïë vaâ hiïåu quaã kinh tïë? Hiïåu quaã kinh tïë xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt vaâ kinh tïë - xaä höåi? Tùng trûúãng kinh tï ë laâ sûå tùng lïn caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët vaâ do àoá tùng lïn vïì söë lûúång vaâ chêët lûúång saãn phêím xaä höåi. Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa quaá trònh taái saãn xuêët múã röång trïn phaåm vi toaân böå nïìn kinh tïë. Nhõp àöå tùng trûúãng kinh tïë thïí hiïån úã nhõp àöå tùng töíng saãn phêím xaä höåi vaâ thu nhêåp quöëc dên. Tùng trûúãng kinh tïë coá thïí diïîn ra theo hai hûúáng: tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu röång vaâ tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu. - Tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu röång laâ tùng vïì söë lûúång caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët trïn cú súã kyä thuêåt saãn xuêët cuä. - Tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu laâ sûå phaát triïín saãn xuêët trïn cú súã hoaân thiïån caác yïëu töë saãn xuêët, nhû sûã duång caác tû liïåu lao àöång tiïën böå, caác àöëi tûúång lao àöång ñt töën keám, nêng cao trònh àöå cuãa ngûúâi lao àöång, sûã duång coá hiïåu quaã caác tiïìm nùng saãn xuêët, v.v
18. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 18 Trong thûåc tïë, viïåc tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu röång vaâ tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu àûúåc kïët húåp vúái nhau vaâ àûúåc sûã duång theo hûúáng phuâ húåp vúái àiïìu kiïån cuå thïí cuãa tûâng nûúác úã caác giai àoaån khaác nhau. Kïët quaã cuãa taái saãn xuêët múã röång, cuãa tùng trûúãng kinh tïë biïíu hiïån têåp trung úã hiïåu quaã nïìn saãn xuêët. Hiïåu quaã saãn xuêët laâ kïët quaã cuãa möåt nïìn saãn xuêët nhêët àõnh. Muöën biïët hiïåu quaã saãn xuêët ngûúâi ta lêëy kïët quaã saãn xuêët so saánh vúái chi phñ lao àöång xaä höåi àïí saãn xuêët ra noá (hoùåc laâ chi phñ caác yïëu töë saãn xuêët). Kïët quaã saãn xuêët Hiïåu quaã saãn = ——————————————————————————————— xuêët Chi phñ caác yïëu töë saãn xuêët (lao àöång söëng vaâ lao àöång vêåt hoáa) Kïët quaã cuãa saãn xuêët laâ saãn phêím. ÚÃ caác àún võ saãn xuêët, hiïåu quaã saãn xuêët coá thïí biïíu hiïån úã chöî chi phñ àïí saãn xuêët möåt àún võ saãn phêím nhiïìu hay ñt; coân hiïåu quaã cuãa toaân böå nïìn kinh tïë biïíu hiïån úã tyã lïå giûäa giaá trõ cuãa toaân böå saãn phêím xaä höåi vúái toaân böå chi phñ lao àöång xaä höåi àïí saãn xuêët ra chuáng. Tùng hiïåu quaã kinh tïë laâ yïu cêìu khaách quan àöëi vúái moåi xaä höåi. Àïí tùng hiïåu quaã kinh tïë phaãi tùng kïët quaã saãn xuêët vaâ giaãm chi phñ àïí saãn xuêët chuáng. Tùng kïët quaã saãn xuêët laâ tùng söë lûúång vaâ nêng cao chêët lûúång saãn phêím, laâm cho cú cêëu saãn phêím phuâ húåp vúái cú cêëu tiïu duâng xaä höåi. Giaãm chi phñ lao àöång xaä höåi thïí hiïån úã tiïët kiïåm lao àöång söëng, giaãm khöëi lûúång vêåt tû hao phñ, tiïët kiïåm vönë àêìu tû v.v Hiïåu quaã nïìn saãn xuêët àûúåc xem xeát dûúái hai khña caånh: kinh tïë - kyä thuêåt vaâ kinh tïë - xaä höåi.
19. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 19 Hiïåu quaã saãn xuêët, xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt, àûúåc tñnh bùçng möåt hïå thöëng caác chó tiïu vïì kïët quaã sûã duång caác nguöìn dûå trûä khaác nhau. Möåt söë caác chó tiïu quan troång thûúâng àûúåc duâng laâ: + Nùng suêët lao àöång xaä höåi. Àêy laâ chó tiïu quan troång cuãa hiïåu quaã saãn xuêët. Noá biïíu hiïån sûå hoaåt àöång cuãa quy luêåt tiïët kiïåm thúâi gian. + Hiïåu quaã sûã duång vöën saãn xuêët cú baãn. Vöën saãn xuêët cú baãn coá khöëi lûúång vaâ vai troâ quan troång nhêët trong saãn xuêët. Hiïåu quaã vöën saãn xuêët cú baãn àûúåc tñnh bùçng caách lêëy söë lûúång saãn phêím chia cho söë lûúång vöën saãn xuêët cú baãn: Söë lûúång saãn phêím Hiïåu quaã vöën = ——————————————————————————————— Vöën saãn xuêët cú baãn Hiïåu suêët vöën cho thêëy möåt àún võ vöën chi ra thu àûúåc bao nhiïu saãn phêím. + Hiïåu suêët vêåt tû àûúåc ào bùçng chi phñ nhiïn liïåu, nguyïn liïåu, nùng lûúång, vêåt liïåu vaâ caác nguöìn dûå trûä khaác trïn möåt àún võ saãn phêím: Söë lûúång vêåt tû Hiïåu suêët vêåt tû = ——————————————————————————— Söë lûúång saãn phêím Hiïåu quaã saãn xuêët xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt phuå thuöåc vaâo trònh àö å kyä thuêåt vaâ khöng phuå thuöåc vaâo hònh thûác xaä höåi. Hiïåu quaã saãn xuêët xeát vïì mùåt kinh tïë - xaä höåi úã caác xaä höåi khaác nhau coá biïíu hiïån khaác nhau phuå thuöåc vaâo quan hïå saãn xuêët vaâ
20. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 20 muåc àñch cuãa nïìn saãn xuêët, vaâ noái chung, laâ phuå thuöåc vaâo thaái àöå àöëi vúái yïëu töë con ngûúâi. Kïët húåp hiïåu quaã kinh tïë vúái hiïåu quaã xaä höåi laâ àùåc trûng cuãa àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa úã nûúác ta. Noá biïíu hiïån úã sûå kïët húåp chñnh saách kinh tïë vúái chñnh saách xaä höåi; viïåc tùng hiïåu quaã kinh tïë gùæn liïìn vúái giaãi quyïët viïåc laâm, vúái àiïìu kiïån söëng vaâ lao àöång cuãa dên cû, baão vïå möi trûúâng, phaát triïín vùn hoáa, giaáo duåc, y tïë vaâ caác vêën àïì xaä höiå khaác. 5. Saãn xuêët haâng hoáa laâ gò? Noá ra àúâi vaâ phaát triïín nhû thïë naâo? Noá coá ûu viïåt gò so vúái kinh tïë tûå nhiïn? Trong lõch sûã phaát triïín cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi, coá hai hònh thûác saãn xuêët roä rïåt laâ: saãn xuêët tûå cêëp tûå tuác vaâ saãn xuêët haâng hoáa. Saãn xuêët tûå cêëp, tûå tuác laâ saãn xuêët saãn phêím àïí thoãa maän nhu cêìu cuãa ngûúâi saãn xuêët trong nöåi böå àún võ kinh tïë. Coân saãn xuêët haâng hoáa laâ saãn xuêët ra saãn phêím àïí baán, caác quan hïå kinh tïë giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët biïíu hiïån qua viïåc mua baán saãn phêím cuãa nhau trïn thõ trûúâng. Saãn xuêët haâng hoáa àaä ra àúâi trong hai àiïìu kiïån lõch sûã: + Coá sûå phên cöng lao àöång xaä höåi: Phên cöng lao àöång xaä höåi laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, biïíu hiïån úã sûå chuyïn mön hoáa saãn xuêët. Do phên cöng lao àöång xaä höåi, möîi ngûúâi hoùåc möîi nhoám ngûúâi chó saãn xuêët möåt hoùåc möåt söë saãn phêím nhêët àõnh. Möîi ngûúâi (hoùåc möîi nhoám ngûúâi) àïìu thûâa saãn phêím do mònh saãn xuêët ra nhûng laåi thiïëu caác loaåi saãn phêím khaác. Do àoá, viïåc trao àöíi saãn phêím trúã thaânh têët yïëu vaâ coá lúåi àöëi vúái moåi ngûúâi saãn xuêët. + Coá chïë àöå tû hûäu. Àiïìu àoá laâm cho nhûäng ngûúâi saãn xuêët àöåc lêåp vúái nhau; hoå saãn xuêët dûåa trïn cú súã tû liïåu saãn xuêët cuãa hoå vaâ saãn phêím lao àöång thuöåc quyïìn chi phöëi cuãa hoå.
21. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 21 Chïë àöå tû hûäu laâm cho nhûäng ngûúâi saãn xuêët àöåc lêåp vúái nhau, coân phên cöng lao àöång xaä höåi laåi laâm cho hoå phuå thuöåc vaâo nhau. Saãn xuêët haâng hoáa ra àúâi chñnh laâ àïí giaãi quyïët mêu thuêîn naây. Nhûäng hònh thûác àêìu tiïn cuãa saãn xuêët haâng hoáa xuêët hiïån tûâ thúâi kyâ tan raä cuãa chïë àöå cöng xaä nguyïn thuãy, töìn taåi vaâ phaát triïín úã caác phûúng thûác saãn xuêët tiïëp theo. Saãn xuêët haâng hoáa phaát triïín cao nhêët, phöí biïën nhêët trong chuã nghôa tû baãn vaâ trúã thaânh hònh thûác saãn xuêtë haâng hoáa àiïín hònh, nöíi bêåt trong lõch sûã. Saãn xuêët haâng hoáa tiïëp tuåc töìn taåi vaâ phaát triïín dûúái chuã nghôa xaä höåi vò dûúái chuã nghôa xaä höåi coân töìn taåi nhiïìu hònh thûác súã hûäu khaác nhau vaâ trònh àöå phên cöng lao àöång xaä höåi ngaây caâng phaát triïín. Nhû vêåy, saãn xuêët haâng hoáa xuêët hiïån röìi töìn taåi vaâ phaát triïín úã nhiïìu xaä höåi, laâ saãn phêím cuãa lõch sûã phaát triïín saãn xuêët cuãa loaâi ngûúâi. Noá coá nhiïìu ûu thïë, tiïën böå so vúái saãn xuêët tûå cêëp tûå tuác maâ cho túái nay chûa coá hònh thûác saãn xuêët xaä höåi naâo coá ûu thïë hún noá. Tuy nhiïn, úã caác xaä höåi khaác nhau, saãn xuêët haâng hoáa coá vai troâ vaâ giúái haån khaác nhau. Song, nhòn chung, so vúái saãn xuêët tûå cêëp tûå tuác, saãn xuêët haâng hoáa coá nhiïìu ûu viïåt àùåc biïåt: - Thuác àêíy sûå phaát triïín maånh meä cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, ûáng duång tiïën böå kyä thuêåt, húåp lyá hoáa saãn xuêët, tiïët kiïåm, tùng nùng suêët lao àöång. - Laâm cho saãn xuêët gùæn liïìn vúái tiïu duâng, saãn phêím thûúâng xuyïn àûúcå caãi tiïën chêët lûúång, hònh thûác phuâ húåp vúái nhu cêìu, thõ hiïëu ngûúâi tiïu duâng. - Thuác àêíy nhanh choáng quaá trònh xaä höåi hoáa saãn xuêët, tñch tuå vaâ têåp trung saãn xuêët, múã röång sûå giao lûu thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë.
22. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 22 - Laâ cú súã thuác àêíy quaá trònh dên chuã hoáa, bònh àùèng, tiïën böå xaä höåi, phaá vúä tñnh baão thuã, trò trïå, phûúâng höåi cuãa kinh tïë tûå nhiïn, tûå cêëp tûå tuác v.v Tuy nhiïn, saãn xuêët haâng hoáa coá mùåt traái cuãa noá nhû viïåc laâm phên hoáa ngûúâi saãn xuêët thaânh giaâu ngheâo vaâ nhiïìu hiïån tûúång tiïu cûåc nhû laâm haâng giaã, lûâa loåc Trong àiïìu kiïån cuãa nûúác ta, möåt mùåt phaãi àêíy maånh nïìn saãn xuêët haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn vêån àöång theo cú chïë thõ trûúâng phuâ húåp vúái caác quy luêåt cuãa saãn xuêët haâng hoáa; mùtå khaác, phaãi coá sûå quaãn lyá cuãa Nhaâ nûúác àïí baão àaãm sûå àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa vaâ haån chïë nhûäng tiïu cûåc do cú chïë thõ trûúâng sinh ra, thûåc hiïån sûå kïët húåp hiïåu quaã kinh tïë vúái tiïën böå vaâ cöng bùçng xaä höåi. 6. Haâng hoáa laâ gò? Phên tñch caác thuöåc tñnh cuãa haâng hoáa vaâ lûúång giaá trõ cuãa haâng hoáa? 1. Haâng hoáa laâ möåt vêåt phêím cuãa lao àöång coá thïí thoãa maän nhu cêìu naâo àoá cuãa con ngûúâi vaâ ài vaâo tiïu duâng thöng qua trao àöíi (mua - baán). Vò vêåy, khöng phaãi bêët kyâ vêåt phêím naâo cuäng laâ haâng hoáa. Nhûäng vêåt phêím ài vaâo tiïu duâng khöng thöng qua trao àöíi (mua - baán) thò khöng phaãi laâ haâng hoáa. Chùèng haån, thoác cuãa ngûúâi nöng dên saãn xuêët àïí tiïu duâng cho baãn thên hoå thò khöng phaãi laâ haâng hoáa. Nhûng nïëu thoác àoá àûúåc àem baán thò noá laâ haâng hoáa. 2. Haâng hoáa coá hai thuöåc tñnh: giaá trõ sûã duång vaâ giaá trõ. a) Giaá trõ sûã duång Giaá trõ sûã duång cuãa vêåt phêím laâ cöng duång cuãa noá, coá thïí thoãa maän nhu cêìu naâo àoá cuãa con ngûúâi nhû gaåo àïí ùn, vaãi àïí may mùåc, nhaâ àïí úã Giaá trõ sûã duång cuãa vêåt phêím do thuöåc tñnh tû å nhiïn cuãa vêåt phêím quy àõnh. Xaä höåi loaâi ngûúâi caâng phaát triïín, caâng phaát hiïån ra àûúåc nhiïìu thuöåc tñnh tûå nhiïn coá ñch cuãa vêåt phêím vaâ lúåi duång
23. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 23 nhûäng thuöåc tñnh tûå nhiïn àoá àïí taåo ra nhiïìu loaåi giaá trõ sûã duång khaác nhau. Chùèng haån, than àaá tûâ xa xûa chó àûúåc duâng laâm nhiïn liïåu (àöët noáng), àïën nay coân laâ nguyïn liïåu cuãa nhiïìu saãn phêím vúái giaá trõ sûã duång cao. Do àoá, giaá trõ sûã duång laâ möåt phaåm truâ vônh viïîn. Trong kinh tïë haâng hoáa, giaá trõ sûã duång laâ vêåt mang giaá trõ trao àöíi. b) Giaá trõ Muöën hiïíu giaá trõ cuãa haâng hoáa phaãi nghiïn cûáu tûâ giaá trõ trao àöíi cuaã noá. Giaá trõ trao àöíi biïíu hiïån möëi quan hïå trao àöíi haâng hoáa trïn thõ trûúâng. Àoá laâ möëi quan hïå tyã lïå vïì lûúång giûäa nhûäng haâng hoáa coá giaá trõ sûã duång khaác nhau àem trao àöíi vúái nhau. Thñ duå: 1m vaãi trao àöíi vúái 5kg thoác. Súã dô vaãi vaâ thoác laâ hai haâng hoáa coá giaá trõ sûã duång khaác nhau coá thïí trao àöíi àûúåc vúái nhau theo möåt tyã lïå nhêët àõnh, vò vaãi vaâ thoác àïìu laâ saãn phêím cuãa lao àöång, coá cú súã chung laâ sûå hao phñ lao àöång cuãa con ngûúâi. Sûå hao phñ lao àöång àoá chñnh laâ giaá trõ cuãa haâng hoáa. Vêåy, giaá trõ haâng hoáa laâ lao àöång xaä höåi cuãa ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa kïët tinh trong haâng hoáa àoá. Do àoá, giaá trõ laâ cú súã cuãa giaá trõ trao àöíi; coân giaá trõ trao àöíi laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa giaá trõ. Giaá trõ phaãn aãnh möëi quan hïå xaä höåi giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa. Do àoá, giaá trõ laâ möåt phaåm truâ lõch sûã, chó töìn taåi trong kinh tïë haâng hoáa. 3. Lûúång giaá trõ cuãa haâng hoáa.
24. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 24 Nïëu giaá trõ laâ lao àöång xaä höåi cuãa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa kïët tinh trong haâng hoáa thò lûúång giaá trõ chñnh laâ lûúång lao àöång xaä höåi hao phñ àïí saãn xuêët ra haâng hoáa. Trong saãn xuêët haâng hoáa, hao phñ lao àöång caá biïåt taåo thaânh giaá trõ caá biïåt cuãa haâng hoáa. Trïn thõ trûúâng, khöng thïí dûåa vaâo giaá trõ caá biïåt àïí trao àöíi maâ phaãi dûåa vaâo giaá trõ xaä höåi cuãa haâng hoáa. Giaá trõ xaä höåi cuãa haâng hoáa àûúåc tñnh bùçng thúâi gian lao àöång xaä höåi cêìn thiïët (têët yïëu) àïí saãn xuêët möåt loaåi haâng hoáa naâo àoá. Àoá laâ thúâi gian cêìn thiïët àïí saãn xuêët haâng hoáa trong àiïìu kiïån saãn xuêët trung bònh cuãa xaä höåi vúái trònh àöå kyä thuêåt trung bònh, trònh àöå thaânh thaåo trung bònh, cûúâng àöå lao àöång trung bònh. Thöng thûúâng thúâi gian lao àöång xaä höåi cêìn thiïët cuãa möåt loaåi haâng hoáa naâo àoá gêìn saát vúái thúâi gian lao àöång caá biïåt cuãa ngûúâi saãn xuêët àaåi böå phêån haâng hoáa àoá trïn thõ trûúâng. Giaá trõ haâng hoáa thay àöíi phuå thuöåc vaâo nùng suêët lao àöång. Nùng suêët lao àöång laâ hiïåu suêët cuãa lao àöång àûúåc ào bùçng söë lûúång saãn phêím taåo ra trong möåt àún võ thúâi gian, hoùåc lûúång thúâi gian lao àöång hao phñ àïí taåo ra möåt àún võ saãn phêím. Nùng suêët lao àöång phuå thuöåc vaâo trònh àöå kyä thuêåt cuãa ngûúâi lao àöång, mûác trang bõ kyä thuêåt cuãa lao àöång, phûúng phaáp töí chûác, quaãn lyá vaâ caác àiïìu kiïån tûå nhiïn. Tùng nùng suêët lao àöång thïí hiïån úã chöî: hao phñ lao àöång khöng tùng, nhûng söë lûúång saãn phêím laâm ra trong möåt àún võ thúâi gian tùng lïn, do àoá giaá trõ cuãa möåt dúån võ haâng hoáa giaãm xuöëng. Àiïìu àoá coá nghôa: giaá trõ cuãa haâng hoáa biïën àöií tyã lïå nghõch vúái nùng suêët lao àöång. Cêìn phên biïåt tùng nùng suêët lao àöång vúái tùng cûúâng àöå lao àöång. Cûúâng àöå lao àöång laâ mûác àöå hao phñ lao àöång trong möåt àún võ thúâi gian. Tùng cûúâng àöå lao àöång seä laâm tùng thïm mûác hao phñ lao àöång, vaâ do àoá, laâm tùng söë lûúång saãn phêím möåt caách tûúng ûáng, vò vêåy giaá trõ möåt àún võ haâng hoáa khöng thay àöíi.
25. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 25 Lao àöång cuãa ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa coá trònh àöå thaânh thaåo khaác nhau. Noá àûúåc chia thaânh hai loaåi: lao àöång giaãn àún laâ lao àöång khöng cêìn reân luyïån, àaâo taåo vaâ lao àöång phûác taåp phaãi qua quaá trònh hoåc têåp reân luyïån Trong cuâng möåt àún võ thúâi gian, lao àöång phûác taåp taåo ra nhiïìu giaá trõ hún lao àöång giaãn àún. Trong quaá trònh trao àöíi haâng hoáa, moåi lao àöång phûác taåp àïìu àûúåc quy thaânh böåi söë cuãa lao àöång giaãn àún trung bònh möåt caách tûå phaát trïn thõ trûúâng. 7. Tiïìn tïå xuêët hiïån nhû thïë naâo trong lõch sûã phaát triïín cuãa saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa? Baãn chêët va â chûác nùng cuãa tiïìn tïå? 1. Lõch sûã ra àúâi cuãa tiïìn tïå vaâ baãn chêët cuãa noá. Tiïìn tïå xuêët hiïån laâ kïët quaã cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa, vaâ cuäng laâ kïët quaã cuãa quaá trònh phaát triïín caác hònh thaái giaá trõ cuãa haâng hoáa. Hònh thaái giaá trõ àêìu tiïn laâ hònh thaái giaãn àún hay ngêîu nhiïn. Ngûúâi saãn xuêët laâm ra saãn phêím duâng khöng hïët (nhû luác àûúåc muâa chùèng haån), thûâa ngêîu nhiïn, àem trao àöíi vaâ ngêîu nhiïn gùåp möåt loaåi haâng hoáa naâo àoá; viïåc trao àöíi diïîn ra theo möåt tyã lïå cuäng ngêîu nhiïn vaâ giaãn àún: haâng àöíi lêëy haâng. Thñ duå: aHA = bHB ÚÃ hònh thaái naây, haâng hoáa thûá nhêët (aHA) biïíu hiïån giaá trõ cuãa noá úã haâng hoáa thûá hai (bHB), coân haâng hoáa thûá hai àoáng vai troâ laâ vêåt ngang giaá. Khi phên cöng lao àöång xaä höåi phaát triïín àïën mûác àöå naâo àoá, chuãng loaåi haâng hoáa trao àöíi trïn thõ trûúâng nhiïìu hún, thò möåt haâng hoáa coá thïë gùåp vaâ trao àöíi vúái nhiïìu haâng hoáa khaác.
26. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 26 Thñ duå: bHB hoùåc aHA coá thïí trao àöíi vúái cHC hoùåc dHD Àoá laâ hònh thaái giaá trõ múã röång. Khi phên cöng lao àöång xaä höåi phaát triïín hún nûäa, laâm cho saãn xuêët haâng hoáa cuäng phaát triïín, trao àöíi haâng hoáa trúã nïn thûúâng xuyïn vaâ phöí biïën hún. Àïí cho sûå trao àöíi àûúåc thuêån lúåi, ngûúâi ta choån möåt haâng hoáa naâo àoá laâm vêåt ngang giaá chung. Thñ duå: aHA bHB cHC coá thïí trao àöíi qua xHY dHD Àoá laâ hònh thaái chung cuãa giaá trõ. Vêåt ngang giaá chung coá thïí trao àöíi trûåc tiïëp vúái möåt haâng hoáa bêët kyâ. Noá trúã thaânh möi giúái, thaânh phûúng tiïån àïí trao àöíi. Khi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa phaát triïín hún, thõ trûúâng àûúåc múã röång, ngûúâi ta choån baåc vaâ vaâng laâm vêåt ngang giaá chung laâ thuêån lúåi hún caã. Luác àoá, hònh thûác tiïìn cuãa giaá trõ ra àúâi. Khi baåc vaâ vaâng cuâng àûúåc duâng laâm chûác nùng tiïìn tïå thò chïë àöå tiïìn tïå goåi laâ chïë àöå song kim. Khi chó coân vaâng àöåc chiïëm vai troâ tiïnì tïå thò chïë àöå tiïìn tïå àûúåc goåi laâ chïë àöå baãn võ vaâng. Khi tiïìn tïå xuêët hiïån, thïë giúái haâng hoáa phên ra hai cûåc: möåt phña, laâ caác haâng hoáa thöng thûúâng; möåt phña laâ haâng hoáa àoáng vai troâ tiïìn tïå. Nhû vêåy, tiïìn tïå laâ möåt loaåi haâng hoáa àùåc biïåt, duâng laâm vêåt ngang giaá chung cho têët caã caác haâng hoáa, laâ sûå thïí hiïån chung cuãa giaá trõ vaâ lao àöång xaä höåi, noá biïíu hiïån quan hïå saãn xuêët giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa do quaá trònh phaát triïín
27. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 27 lêu daâi cuãa saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa taåo ra. Àoá laâ nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa tiïìn tïå. 2. Chûác nùng cuãa tiïìn tïå. Tiïìn tïå coá nùm chûác nùng: a) Thûúác ào giaá trõ Tiïìn tïå laâm àûúåc thûúác ào giaá trõ vò baãn thên noá cuäng laâ möåt haâng hoáa, cuäng coá giaá trõ nhû caác haâng hoáa khaác. Àïí laâm àûúåc thûúác ào giaá trõ, möîi quöëc gia coá möåt àún võ tiïìn tïå nhêët àõnh. Giaá trõ cuãa möîi haâng hoáa àûúåc biïíu hiïån bùçng möåt söë tiïìn nhêët àõnh, àoá laâ giaá caã cuãa haâng hoáa. Gia á trõ laâ cú súã cuãa giaá caã, nhûng do quan hïå cung cêìu, giaá caã coá thïí lïn xuöëng xung quanh giaá trõ. Tuy vêåy, xeát trong phaåm vi toaân xaä höåi trong thúâi gian nhêët àõnh thò töíng söë giaá caã bùçng töíng söë giaá trõ cuãa haâng hoáa. b) Phûúng tiïån lûu thöng Laâm phûúng tiïån lûu thöng, tiïìn tïå àoáng vai troâ möi giúái, trung gian trong trao àöíi haâng hoáa vaâ dûúái hònh thûác tiïìn mùåt. Noá vêån àöång theo cöng thûác H-T-H (H = haâng; T = tiïìn). Söë lûúång tiïìn naây àûúåc xaác àõnh bùçng quy luêåt lûu thöng tiïìn tïå nhû sau:
28. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 28 Söë Töíng söë Töíng söë Töíng söë Töíng söë giaá lûúång giaá caã giaá caã + giaá caã + caã haâng hoáa tiïìn haâng hoáa - haâng hoáa haâng hoáa baán chõu vaâng lûu thöng baán chõu khêëu trûâ àïën kyâ cêìn cho nhau thanh toaán thiïët trong = ——————————————————————————————————————————— lûu Söë lêìn luên chuyïín trung bònh cuãa àún võ tiïìn tïå thöng Söë lûúång tiïìn xaác àõnh trong cöng thûác naây laâ tiïìn vaâng. Khi phaát haânh tiïìn giêëy vûúåt quaá mûác cêìn thiïët seä dêîn àïën laåm phaát. c) Phûúng tiïån cêët trûä Khi laâm chûác nùng naây, tiïìn tïå ruát khoãi lûu thöng vaâ ài vaâo "kho" cêët trûä. Tiïìn cêët trûä phaãi coá àuã giaá trõ. Ngûúâi ta thûúâng cêët trûä vaâng vaâ baåc. d) Phûúng tiïån thanh toaán Kinh tïë haâng hoáa phaát triïín àïën möåt trònh àöå naâo àoá seä sinh ra viïåc mua baán chõu. Khi àoá, tiïìn coá chûác nùng laâm phûúng tiïån thanh toaán: traã tiïìn mua chõu, traã núå Chûác nùng naây caâng phaát triïín, cangâ laâm tùng thïm sûå phuå thuöåc lêîn nhau giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa. e) Tiïìn tïå thïë giúái Khi trao àöíi haâng hoáa vûúåt khoãi biïn giúái möåt quöëc gia, quan hïå buön baán giûäa caác nûúác hònh thaânh, thò tiïìn tïå laâm chûác nùng tiïìn tïå thïë giúái. Tiïìn tïå laâ saãn phêím khaách quan cuãa lõch sûã phaát triïín saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa. Noá laâ loaåi haâng hoáa àùåc biïåt, àoáng vai troâ vêåt ngang giaá chung, laâm àûúåc nhiïìu chûác nùng phuåc vuå cho saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa. Trong xaä höåi coá giai cêëp, giai cêëp thöngë trõ
29. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 29 thûúâng sûã duång tiïìn tïå laâm cöng cuå phuåc vuå cho lúåi ñch cuãa giai cêëp mònh. 8. Cú súã khaách quan vaâ nhûäng taác duång cuãa quy luêåt giaá trõ trong nïìn saãn xuêët haâng hoáa. 1. Cú súã khaách quan vaâ yïu cêìu cuãa quy luêåt giaá trõ. Quy luêåt giaá trõ laâ quy luêåt kinh tïë cuãa nïìn saãn xuêët haâng hoáa. ÚÃ àêu coá saãn xuêët haâng hoáa thò úã àoá coá quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång möåt caách khaách quan. Quy luêåt giaá trõ àoâi hoãi viïåc saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa, phaãi dûåa trïn cú súã hao phñ lao àöång xaä höåi cêìn thiïët, coá nghôa laâ: - Trong saãn xuêët, noá àoâi hoãi ngûúâi saãn xuêët luön luön coá yá thûác tòm caách haå thêëp hao phñ lao àöång caá biïåt xuöëng nhoã hún, hoùåc bùçng hao phñ lao àöång xaä höåi cêìn thiïët. - Trong lûu thöng, noá àoâi hoãi viïåc trao àöíi haâng hoáa phaãi dûåa trïn nguyïn tùæc ngang giaá. Quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång thöng qua sûå lïn xuöëng cuãa giaá caã trïn thõ trûúâng. Noá coá möëi quan hïå hûäu cú vúái quy luêåt cung - cêìu. Khi cung lúán hún cêìu thò giaá caã nhoã hún giaá trõ. Khi cung nhoã hún cêìu thò giaá caã lúán hún giaá trõ. 2. Taác duång cuãa quy luêåt giaá trõ. Quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång úã trong moåi phûúng thûác saãn xuêët coá sanã xuêët haâng hoáa, nhûng àùåc àiïím hoaåt àöång, vai troâ vaâ taác duång cuãa noá khaác nhau, vò noá bõ caác quy luêåt kinh tïë àùåc thuâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àoá chi phöëi. Trong àiïìu kiïån nïìn saãn xuêët haâng hoáa dûåa trïn cú súã chïë àöå tû hûäu giûä vai troâ thöëng trõ, quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång möåt caách tûå phaát vaâ coá böën taác duång chuã yïëu sau: - Tûå phaát àiïìu tiïët caác yïëu töë saãn xuêët (tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång) vaâo caác ngaânh, caác khu vûåc khaác nhau cuãa nïìn saãn xuêët
30. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 30 xaä höåi, thöng qua sûå biïën àöång cuãa cung - cêìu thïí hiïån qua giaá caã trïn thõ trûúâng. - Tûå phaát àiïìu tiïët lûu thöng haâng hoáa. Thöng qua sûå biïën àöång (chïnh lïåch) cuãa giaá caã, haâng hoáa tûâ núi coá giaá caã thêëp seä àûúåc di chuyïín vïì núi coá giaá caã cao. - Tûå phaát kñch thñch caãi tiïën kyä thuêåt, húåp lyá hoáa saãn xuêët, tùng nùng suêët lao àöång, laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín. - Tûå phaát laâm phên hoáa ngûúâi saãn xuêët thaânh giaâu vaâ ngheâo. Trong àiïìu kiïån chuã nghôa xaä höåi coá nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn trong àoá thaânh phêìn kinh tïë nha â nûúác vaâ kinh tïë têåp thïí laâm nïìn taãng, coân thaânh phêìn kinh tïë nhaâ nûúác giûä vai troâ chuã àaåo thò vai troâ cuãa quy luêåt giaá trõ vïì cú baãn khöng coân nhû trûúác. Tuy nhiïn noá vêîn thûåc hiïån chûác nùng àiïìu tiïët, kñch thñch vaâ àaâo thaãi vöën coá cuãa noá. Trong àiïìu kiïån quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi, nïìn kinh tïë coân nhiïìu thaânh phêìn, coân nhiïìu loaåi quy luêåt àùåc thuâ hoaåt àöång àan xen vaâo nhau, laâm cho sûå hoaåt àöång cuãa quy luêåt giaá trõ vûâa coá tñnh tûå phaát vûâa coá tñnh tûå giaác, tuy vêîn coá àêìy àuã caác taác duång trïn. Vêën àïì quan troång laâ phaãi nhêån thûác vaâ vêån duång quy luêåt giaá trõ bùçng caác chñnh saách kinh tïë phuâ húåp trïn cú súã khoa hoåc, nhùçm thûåc hiïån coá hiïåu quaã nhûäng muåc tiïu kinh tïë - xaä höåi. 9. Thõ trûúâng laâ gò? Vai troâ cuãa noá trong nïìn saãn xuêët haâng hoáa. Quy luêåt cung - cêìu vaâ taác àöång cuãa noá trïn thõ trûúâng nhû thïë naâo? 1. Thõ trûúâng vaâ cú chïë thõ trûúâng a) Thõ trûúâng laâ núi diïîn ra möëi quan hïå kinh tïë giûäa nhûäng ngûúâi trao àöíi haâng hoáa theo quy luêåt cuãa saãn xuêët vaâ lûu thöng haâng hoáa; laâ töíng húåp caác möëi quan hïå lûu thöng haâng hoáa vaâ lûu thöng tiïìn tïå.
31. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 31 Thõ trûúâng coá vai troâ quan troång: - Noá phaãn aánh nhanh nhêåy quan hïå cung cêìu, laâ núi phaát tñn hiïåu thöng tin vïì sûå biïën àöång cuãa nïìn kinh tïë, giuáp cho viïåc àiïìu chónh saãn xuêët, hònh thaânh nïn nhûäng tyã lïå cên àöëi giûäa saãn xuêët vaâ tiïu duâng, giûäa cung vaâ cêìu, giûäa saãn xuêët vaâ lûu thöng. - Thõ trûúâng laâ núi thûâa nhêån cuöëi cuâng cöng duång xaä höåi àöëi vúái saãn phêím vaâ lao àöång chi phñ àïí saãn xuêët ra noá. Do àoá, noá kñch thñch nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa giaãm chi phñ saãn xuêët vaâ lûu thöng, caãi tiïën chêët lûúång, quy caách, mêîu maä, hònh thûác cho phuâ húåp nhu cêìu, thõ hiïëu ngûúâi tiïu duâng. b) Cú chïë thõ trûúâng laâ guöìng maáy hoaåt àöång cuãa hïå thöëng caác thõ trûúâng trong nïìn kinh tïë haâng hoáa, àiïìu tiïët quaá trònh saãn xuêët vaâ lûu thöng theo yïu cêìu khaách quan cuãa caác quy luêåt cuãa thõ trûúâng (quy luêåt giaá trõ, quy luêåt cung cêìu, quy luêåt caånh tranh, quy luêåt lûu thöng tiïìn tïå ). Vò vêåy, cú chïë thõ trûúâng quy àõnh nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa phaãi saãn xuêët theo cú cêëu húåp lyá chuãng loaåi haâng hoáa, giaá caã bao nhiïu, lûu thöng haâng hoáa nhû thïë naâo Thõ trûúâng vaâ cú chïë thõ trûúâng coá nhûäng khuyïët têåt nhêët àõnh, nhû: - Tñnh tûå phatá dêîn túái sûå höîn àöån trong nïìn kinh tïë. - Kñch thñch lúåi ñch caá nhên, lúåi ñch cuåc böå, nhûng laåi xem nheå lúåi ñch xaä höåi, lúåi ñch toaân thïí. - Chó phaãn aánh nhu cêìu trûúác mùæt, khöng vaåch roä nhu cêìu tûúng lai. - Nhûäng chó söë kinh tïë nhû giaá caã, lúåi nhuêån, thûúâng xuyïn biïën àöång laâm cho ngûúâi saãn xuêët vaâ lûu thöng haâng hoáa khoá àõnh hûúáng, thûúâng bõ àöång àöëi phoá, nhiïìu luác gêy ra sûå laäng phñ lao àöång xaä höåi. Nhêån thûác àûúåc nhûäng àùåc àiïím àoá, Nhaâ nûúác coá thïí sûã duång lûåc
32. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 32 lûúång dûå trûä vïì kinh tïë vaâ nhûäng chñnh saách phuâ húåp nhû kïë hoaåch, thuïë, húåp àöìng kinh tïë àïí cuâng vúái thõ trûúâng àiïìu khiïën sûå hoaåt àöång cuãa nïìn kinh tïë theo àõnh hûúáng vaâ muåc tiïu àaä xaác àõnh. 2. Quy luêåt cung - cêìu. a) Cú súã khaách quan cuãa quy luêåt cung cêìu Cung phaãn aánh khöëi lûúång saãn phêím haâng hoáa àûúåc saãn xuêët vaâ àûúåc àûa ra thõ trûúâng àïí thûåc hiïån (àïí baán). Cung do saãn xuêët quy àõnh, nhûng khöng àöìng nhêët vúái saãn xuêët. Cêìu phaãn aánh nhu cêìu tiïu duâng coá khaã nùng thanh toaán cuãa xaä höåi. Do àoá, cêuì khöng àöìng nhêët vúái tiïu duâng, vò noá khöng phaãi laâ nhu cêìu tûå nhiïn, nhu cêìu bêët kyâ theo nguyïån voång tiïu duâng chuã quan cuãa con ngûúâi, maâ phuå thuöåc vaâo khaã nùng thanh toaán. Cung - cêìu coá möëi quan hïå hûäu cú vúái nhau, thûúâng xuyïn taác àöång lêîn nhau trïn thõ trûúâng; úã àêu coá thõ trûúâng thò úã àoá coá quy luêåt cung - cêìu töìn taåi vaâ hoaåt àöång möåt caách khaách quan. b) Cung - cêìu taác àöång lêîn nhau Cêìu xaác àõnh cung vaâ ngûúåc laåi cung xaác àõnh cêìu. Cêìu xaác àõnh khöëi lûúång, chêët lûúång vaâ chuãng loaåi cung vïì haâng hoáa. Nhûäng haâng hoáa naâo tiïu thuå àûúåc múái àûúåc taái saãn xuêët. Ngûúåc laåi, cung taåo ra cêìu, kñch thñch tùng cêìu thöng qua phaát triïín söë lûúång, chêët lûúång, chuãng loaåi haâng hoáa, hònh thûác, quy caách vaâ giaá caã cuãa noá. Cung - cêìu taác àöång lêîn nhau vaâ aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën giaá caã. Àêy laâ sûå taác àöång phûác taåp theo nhiïìu hûúáng vaâ nhiïìu mûác àöå khaác nhau. Quy luêåt cung - cêìu taác àöång khaách quan vaâ rêët quan troång. Nïëu nhêån thûác àûúåc chuáng thò coá thïí vêån duång àïí taác àöång àïën hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh theo chiïìu hûúáng coá lúåi cho quaá trònh taái saãn xuêët xaä höi.å
33. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 33 Nhaâ nûúác coá thïí vêån duång quy luêåt cung - cêìu thöng qua caác chñnh saách, caác biïån phaáp kinh tïë nhû: giaá caã, lúåi nhuêån, tñn duång, húåp àöìng kinh tïë, thuïë, thay àöíi cú cêëu tiïu duâng àïí taác àöång vaâo caác hoaåt àöång kinh tïë theo quy luêåt cung - cêìu, duy trò nhûäng tyã lïå cên àöëi cung - cêìu möåt caách laânh maånh vaâ húåp lyá. 10. Sûå chuyïín hoáa tiïìn tïå thaânh tû baãn Chuã nghôa tû baãn ra àúâi khi coá hai àiïìu kiïån: coá möåt lúáp ngûúâi àûúåc tûå do vïì thên thïí nhûng laåi khöng coá tû liïåu saãn xuêët; vaâ tiïìn cuãa phaãi àûúcå têåp trung vaâo tay möåt söë ngûúâi, vúái möåt lûúång àuã lúán, àïí lêåp caác xñ nghiïåp. 1. Cöng thûác chung cuãa tû baãn. a) So saánh cöng thûác lûu thöng haâng hoáa giaãn àún vúái cöng thûác chung cuãa tû baãn Lûu thöng haâng hoáa giaãn àún vêån àöång theo cöng thûác: H-T-H (1). Trong cöng thûác naây, tiïìn tïå khöng phaãi laâ tû baãn. Tiïìn tïå chó trúã thaânh tû baãn trong nhûäng àiïìu kiïån nhêët àõnh. Moåi tû baãn àïìu xuêët hiïån tûâ möåt khöëi lûúång tiïìn nhêët àõnh vaâ vêån àöång theo cöng thûác: T-H-T’ (2). Àêy laâ cöng thûác chung cuãa tû baãn, vò moåi tû baãn àïìu vêån àöång theo cöng thûác naây. Giûäa cöng thûác (1) vaâ cöng thûác (2) co á nhûäng àiïím khaác nhau: - Vïì àiïím xuêët phaát vaâ kïët thuác quaá trònh vêån àöång trong cöng thûác 1 laâ H (Haâng); trong cöng thûác 2 laâ T (Tiïìn). - Vïì trònh tûå cuãa quaá trònh vêån àöång: Trong cöng thûác 1 baán trûúác, mua sau; trong cöng thûác 2 mua trûúác, baán sau. - Vïì muåc àñch cuãa quaá trònh vêån àöång: Trong cöng thûác 1 laâ giaá trõ sûã duång; trong cöng thûác 2 laâ giaá trõ. ÚÃ àêy, tiïìn thu vïì (T’) phaãi lúán hún tiïìn ûáng trûúác (T) möåt lûúång laâ t. Do àoá T’ = T + (T’. Söë tiïìn tröåi lïn so vúái tiïìn ûáng ra ban àêìu laâ giaá trõ thùång dû, kyá hiïåu laâ (m).
34. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 34 Nhû vêåy, söë tiïìn ûáng ra ban àêìu (T) vúái muåc àñch àem laåi giaá trõ thùång dû cho ngûúâi chuã coá tiïìn àûúåc goåi laâ tû baãn. Qua àoá, ài àïën kïët luêån: Tiïìn tïå chó trúã thaânh tû baãn khi àûúåc duâng àïí mang laåi giaá trõ thùång dû cho nhaâ tû baãn. b) Mêu thuêîn cuãa cöng thûác chung cuãa tû baãn Lyá luêån giaá trõ àaä chûáng minh rùçng: Giaá trõ cuãa haâng hoáa do lao àöång cuãa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa taåo ra trong saãn xuêët. Nhûng nhòn vaâo cöng thûác T-H-T’ ngûúâi ta dïî lêìm tûúãng rùçng tiïìn tïå cuäng taåo ra giaá trõ khi vêån àöång trong lûu thöng. Thûåc chêët thò baãn thên tiïìn, duâ úã ngoaâi hay úã trong lûu thöng, cuäng khöng tûå lúán lïn àûúåc. Tiïìn khöng thïí sinh ra tiïìn laâ àiïìu hiïín nhiïn. Coân lûu thöng thuêìn tuáy, duâ diïîn ra úã bêët cûá hònh thûác naâo, kïí caã viïåc mua reã baán àùæt, cuäng khöng laâm tùng thïm giaá trõ, khöng taåo ra giaá trõ thùång dû; úã àêy chó coá sûå phên phöëi laåi lûúång giaá trõ coá sùén trong xaä höåi maâ thöi búãi nïëu mua reã thûá naây thò seä laåi phaãi mua àùæt thûá kia; baán àùæt thûá naây thò laåi phaãi baán reã thûá khaác, vò töíng khöëi lûúång haâng vaâ tiïìn trong toaân xaä höåi úã möåt thúâi gian nhêët àõnh laâ möåt söë lûúång khöng àöíi. Tuy vêåy, khöng coá lûu thöng cuäng khöng taåo ra àûúåc giaá trõ thùång dû. Do àoá, mêu thuêîn cuãa cöng thûác chung cuãa tû baãn laâ giaá trõ thùång dû khöng do lûu thöng àeã ra nhûng laåi àûúåc taåo ra thöng qua lûu thöng. Súã dô nhû vêåy vò nhaâ tû baãn tòm àûúåc trïn thõ trûúâng möåt loaåi haâng hoáa àùåc biïåt coá khaã nùng taåo ra giaá trõ thùång dû cho mònh. Àoá laâ haâng hoáa sûác lao àöång. 2. Haâng hoáa sûác lao àöång. Sûác lao àöång laâ toaân böå thïí lûåc vaâ trñ lûåc cuãa con ngûúâi, laâ khaã nùng lao àöång cuãa con ngûúâi. Sûác lao àöång laâ yïëu töë cú baãn cuãa moåi
35. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 35 quaá trònh saãn xuêët. Noá chó trúã thaânh haâng hoáa khi coá hai àiïìu kiïån: - Ngûúâi coá sûác lao àöång àûúåc tûå do thên thïí, àûúåc quyïìn laâm chuã sûác lao àöång cuãa mònh àïí coá thïí ài laâm thuï (baán sûác lao àöång). - Hoå khöng coá tû liïåu saãn xuêët vaâ cuãa caãi khaác àïí sinh söëng, buöåc phaãi ài laâm thuï, tûác laâ baán sûác lao àöång cuãa mònh. Sûác lao àöång khi trúã thaânh haâng hoáa, noá vûâa coá hai thuöåc tñnh nhû haâng hoáa thöng thûúâng vûâa coá àùåc àiïím riïng. - Giaá trõ haâng hoáa sûác lao àöång cuäng bùçng lûúång lao àöång xaä höåi cêìn thiïët àïí sanã xuêët vaâ taái saãn xuêët ra noá. Nhûng viïåc saãn xuêët vaâ taái saãn xuêët ra sûác lao àöång phaãi àûúåc thûåc hiïån bùçng caách tiïu duâng cho caá nhên. Vò vêåy, lûúång giaá trõ haâng hoáa sûác lao àöång bùçng lûúång giaá trõ nhûäng tû liïåu sinh hoaåt cêìn thiïët vïì vêåt chêët vaâ tinh thêìn àïí nuöi söëng ngûúâi cöng nhên, gia àònh anh ta vaâ chi phñ àaâo taåo cöng nhên theo yïu cêìu cuãa saãn xuêët. Vò vêåy, giaá trõ haâng hoáa sûác lao àöång phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí cuãa möîi quöëc gia trong tûâng thúâi kyâ nhêët àõnh. - Giaá trõ sûã duång haâng hoáa sûác lao àöång laâ cöng duång cuãa noá àïí thoãa maän nhu cêìu ngûúâi mua laâ sûã duång vaâo quaá trònh lao àöång. Khaác vúái haâng hoáa thöng thûúâng, haâng hoáa sûác lao àöång khi àûúåc sûã duång, noá taåo ra möåt lûúång giaá trõ múái lúán hún giaá trõ baãn thên noá. Àoá chñnh laâ nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû. Haâng hoáa sûác lao àöång laâ àiïìu kiïån àïí chuyïín hoáa tiïìn tïå thaânh tû baãn. Àêy cuäng chñnh laâ chòa khoáa àïí giaãi quyïët mêu thuêîn trong cöng thûác chung cuãa tû baãn. Nhû vêåy, tiïìn tï å chó trúã thaânh tû baãn khi noá àûúåc sûã duång laâm phûúng tiïån àïí mang laåi giaá trõ thùång dû cho ngûúâi coá tiïìn vaâ ngûúâi coá tiïìn phaãi tòm àûúåc möåt loaåi haâng hoáa àùåc biïåt - haâng hoáa sûác lao àöång. 11. Thïë naâo laâ tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën? Viïåc phên chia
36. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 36 tû baãn thaânh hai böå phêån nhû vêåy coá yá nghôa gò? Thïë naâo laâ tyã suêët giaá trõ thùång dû? 1. Tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën Àïí tiïën haânh saãn xuêët, nhaâ tû baãn phaãi ûáng tiïìn ra àïí mua tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång, nghôa laâ biïën tû baãn tiïìn tïå thaânh caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët. Caác yïëu töë naây coá vai troâ khaác nhau trong viïåc taåo ra giaá trõ thùång dû. - Trong saãn xuêët, cöng nhên sûã duång tû liïåu saãn xuêët àïí chïë taåo ra saãn phêím. Tû liïåu saãn xuêët coá nhiïìu loaåi, coá loaåi nhû nhaâ xûúãng, kho taâng, thiïët bõ, mayá moác àûúåc sûã duång trong möåt thúâi gian daâi, hao moân dêìn qua nhiïìu chu kyâ saãn xuêët, nïn giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín tûâng phêìn vaâo saãn phêím. Coá loaåi nhû nguyïn liïåu nhiïn liïåu, vêåt liïåu phuå tiïu hao toaân böå qua möåt chu kyâ saãn xuêët, nïn giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín nguyïn veån ngay vaâo saãn phêím múái. Nhû vêåy, duâ giaá trõ tû liïåu saãn xuêët àûúåc chuyïín dêìn tûâng phêìn hay chuyïín nguyïn veån ngay vaâo saãn phêím, böå phêån tû baãn töìn taåi dûúái hònh thûác tû liïåu saãn xuêët coá àùåc àiïím chung laâ giaá trõ cuãa chuáng àûúåc baão tönì khöng coá sûå thay àöíi vïì lûúång vaâ chuyïín vaâo saãn phêím múái trong quaá trònh saãn xuêët. Böå phêån tû baãn naây goåi laâ tû baãn bêët biïën (kyá hiïåu bùçng C). - Böå phêån tû baãn töìn taåi dûúái hònh thûác sûác lao àöång coá tñnh chêët khaác vúái böå phêån tû baãn bêët biïën (C). Trong quaá trònh saãn xuêët, böå phêån tû baãn naây coá sûå thay àöíi vïì lûúång, tùng lïn vïì söë lûúång giaá trõ, vò àùåc àiïím cuãa giaá trõ sûã duång cuãa haâng hoáa sûác lao àöång laâ khi àûúåc àem tiïu duâng thò noá taåo ra möåt lûúång giaá trõ múái lúán hún giaá trõ baãn thên noá - goiå laâ tû baãn khaã biïën (kyá hiïåu bùçng V). - Viïåc phên chia tû baãn thaânh tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën vaåch roä nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû laâ do lao àöång laâm
37. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 37 thuï cuãa cöng nhên taåo ra vaâ bõ nhaâ tû baãn chiïëm khöng. Hiïån nay, giai cêëp tû saãn sûã duång maáy moác hiïån àaåi tûå àöång hoáa quaá trònh saãn xuêët àöëi vúái möåt söë saãn phêím. Trong àiïìu kiïån saãn xuêët nhû vêåy, tû baãn bêët biïën coá vai troâ quan troång quyïët àõnh viïåc tùng nùng suêët lao àöång, nhûng cuäng khöng thïí coi àoá laâ nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû. Suy àïën cuâng, böå phêån tû baãn khaã biïën töìn taåi dûúái hònh thûác sûác lao àöång (chên tay vaâ trñ oác) múái laâ nguöìn göëc sinh ra giaá trõ thùång dû tû baãn chuã nghôa. 2. Tyã suêët giaá trõ thùång dû Tyã suêët giaá trõ thùång dû laâ tyã lïå phêìn trùm giûäa giaá trõ thùång dû vaâ tû baãn khaã biïën. Tyã suêët giaá trõ thùång dû kyá hiïåu laâ m’ vaâ àûúåc xaác àõnh bùçng cöng thûác: m m’ = ——— x 100% v Tyã suêët giaá trõ thùång dû vaåch roä trònh àöå boác löåt cuãa nhaâ tû baãn àöëi vúái lao àöång laâm thuï, àöìng thúâi noá cuäng noái lïn ngaây lao àöång àûúåc phên chia thaânh hai phêìn - thúâi gian lao àöång cêìn thiïët vaâ thúâi gian lao àöång thùång dû - nhû thïë naâo. 12. Thïë naâo laâ giaá trõ thùång dû? Giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi, giaá trõ thùång dû tûúng àöëi vaâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch? Vò sao noái saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû baãn? 1. Giaá trõ thùång dû, giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi, giaá trõ thùång dû tûúng àöëi vaâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch. - Giaá trõ thùång dû laâ phêìn giaá trõ döi ra ngoaâi giaá trõ sûác lao àöång, do cöng nhên laâm thuï taåo ra vaâ bõ nhaâ tû baãn chiïëm khöng.
38. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 38 Giaá trõ thùång dû phaãn aánh baãn chêët cuãa quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa - quan hïå boác löåt cuãa nhaâ tû baãn àöëi vúái lao àöång laâm thuï. Àïí thu àûúåc giaá trõ thùång dû, coá hai phûúng phaáp chuã yïëu: phûúng phaáp saãn xuêët giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi vaâ phûúng phaáp saãn xuêët giaá trõ thùång dû tûúng àöëi. - Giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi laâ giaá trõ thùång dû thu àûúåc do keáo daâi ngaây lao àöång vûúåt khoãi giúái haån thúâi gian lao àöång cêìn thiïët. Ngaây lao àöång keáo daâi trong khi thúâi gian lao àöång cêìn thiïët khöng àöíi, do àoá thúâi gian lao àöång thùång dû tùng lïn. Saãn xuêët giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi laâ cú súã chung cuãa chïë àöå tû baãn chuã nghôa. Phûúng phaáp naây àûúåc aáp duång phöí biïën úã giai àoaån àêìu cuãa chuã nghôa tû baãn, khi lao àöång coân úã trònh àöå thuã cöng vaâ nùng suêët lao àöång coân thêëp. Vúái loâng tham vö haån, nhaâ tû baãn tòm moåi thuã àoaån àïí keáo daâi ngaây lao àöång, nêng cao trònh àöå boác löåt sûác lao àöång laâm thuï. Nhûng möåt mùåt, do giúái haån tûå nhiïn cuãa sûác lûåc con ngûúâi; mùåt khaác, do àêëu tranh quyïët liïåt cuãa cöng nhên àoâi ruát ngùæn ngaây lao àöång, cho nïn ngaây lao àöång khöng thïí keáo daâi vö haån. Tuy nhiïn, ngaây lao àöång cuäng khöng thïí ruát ngùæn àïën mûcá chó bùçng thúâi gian lao àöång têët yïëu. Möåt hònh thûác khaác cuãa saãn xuêët giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi laâ tùng cûúâng àöå lao àöång. Vò tùng cûúâng àöå lao àöång cuäng giöëng nhû keáo daâi thúâi gian lao àöång trong ngaây, trong khi thúâi gian lao àöång cêìn thiïët khöng thay àöíi. - Giaá trõ thùång dû tûúng àöëi laâ giaá trõ thùång dû thu àûúåc do ruát ngùæn thúâi gian lao àöång têët yïëu trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi. Viïåc tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi, trûúác hïët úã caác ngaânh saãn xuêët ra vêåt phêím tiïu duâng, seä laâm cho giaá trõ sûác lao àöång giaãm xuöëng do àoá, laâm giaãm thúâi gian lao àöång cêìn thiïët. Khi àöå daâi ngaây lao àöngå khöng thay àöíi, thúâi gian lao àöång cêìn thiïët
39. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 39 giaãm seä laâm tùng thúâi gian lao àöång thùång dû - thúâi gian àïí saãn xuêët ra giaá trõ thùång dû tûúng àöëi cho nhaâ tû baãn. - Àïí giaânh ûu thïë trong caånh tranh, àïí thu àûúåc nhiïìu giaá trõ thùång dû, caác nhaâ tû baãn àaä aáp duång nhûäng tiïën böå kyä thuêåt múái vaâo saãn xuêët, caãi tiïën töí chûác saãn xuêët, hoaân thiïån phûúng phaáp quaãn lyá kinh tïë, nêng cao nùng suêët lao àöång. Kïët quaã laâ, giaá trõ caá biïåt cuãa haâng hoáa thêëp hún giaá trõ xaä höåi. Nhaâ tû baãn naâo thûåc hiïån àûúåc àiïìu àoá thò khi baán haâng hoáa cuãa mònh seä thu àûúåc möåt söë giaá trõ thùång dû tröiå hún so vúái caác nhaâ tû baãn khaác. Phêìn giaá trõ thùång dû thu àûúåc tröåi hún giaá trõ thùång dû bònh thûúâng cuãa xaä höåi àûúåc goåi laâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch. Xeát tûâng àún võ saãn xuêët tû baãn chuã nghôa, giaá trõ thùång dû siïu ngaåch laâ hiïån tûúång taåm thúâi cuåc böå. Nhûng xeát vïì toaân böå xaä höåi tû baãn, giaá trõ thùång dû siïu ngaåch laâ hiïån tûúång töìn taåi thûúâng xuyïn. Vò vêåy, giaá trõ thùång dû siïu ngaåch laâ möåt àöång lûåc maånh nhêët thuác àêíy caác nhaâ tû baãn ra sûác caãi tiïën kyä thuêåt, tùng nùng suêët lao àöång. Giaá trõ thùång dû siïu ngaåch vaâ giaá trõ thùång dû tûúng àöëi àïìu dûåa trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång. Caái khaác nhau laâ úã chöî giaá trõ thùång dû tûúng àöëi thò dûåa trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi; coân giaá trõ thùång dû siïu ngaåch thò dûåa trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång caá biïåt. 2. Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû baãn. Quy luêåt kinh tïë cú baãn laâ quy luêåt phaãn aánh baãn chêët vaâ muåc àñch cuãa möåt phûúng thûác saãn xuêët. Möîi phûúng thûác saãn xuêët coá möåt quy luêåt kinh tïë cú baãn. Bõ tûúác àoaåt hïët tû liïåu saãn xuêët cöng nhên buöåc phaãi baán sûác lao àöång cho nhaâ tû ban.ã Lao àöång khöng cöng cuãa cöng nhên laâm
40. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 40 thuï laâ nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû, nguöìn göëc laâm giaâu cuãa nhaâ tû baãn. Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ muåc àñch duy nhêët cuãa nïìn saãn xuêët tû baãn chuã nghôa. Vò muåc àñch àoá, caác nhaâ tû baãn saãn xuêët bêët cûá loaåi haâng hoáa naâo, kïí caã vuä khñ giïët ngûúâi haâng loaåt, miïîn laâ thu àûúåc nhiïìu giaá trõ thùång dû. Phûúng tiïån àïí àaåt muåc àñch laâ tùng cûúâng boác löåt cöng nhên laâm thuï trïn cú súã phaát triïín kyä thuêåt, tùng cûúâng àöå lao àöång, keáo daâi ngaây lao àöång, tùng nùng suêët lao àöång v.v Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû baãn. Nöåi dung cuãa quy luêåt laâ taåo ra ngaây caâng nhiïìu giaá trõ thùång dû cho nhaâ tû baãn bùçng caách tùng cûúâng caác phûúng tiïån kyä thuêåt vaâ quaãn lyá àïí boác löåt ngaây caâng nhiïìu lao àöång laâm thuï. Quy luêåt giaá trõ thùång dû coá taác duång maånh meä trong nhiïìu mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi. Möåt mùåt, noá thuác àêíy kyä thuêåt vaâ phên cöng lao àöång xaä höåi phaát triïín, laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët trong xaä höåi tû baãn chuã nghôa phaát triïín vúái töëc àöå nhanh vaâ nêng cao nùng suêët lao àöång. Mùåt khaác, noá laâm cho caác mêu thuêîn vöën coá cuãa chuã nghôa tû baãn, trûúác hïët laâ mêu thuêîn cú baãn cuãa noá - mêu thuêîn giûäa tñnh chêët xaä höåi cuãa saãn xuêët vúái sûå chiïëm hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët - ngaây caâng gay gùæt. 13. Tñch luäy tû baãn laâ gò? Nhûäng nhên töë naâo aãnh hûúãng àïën quy mö tñch luäy tû baãn? Thïë naâo laâ tñch tuå, têåp trung vaâ cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn? 1. Tñch luäy tû baãn vaâ nhên töë aãnh hûúãng àïën quy mö cuãa tñch luäy. - Tñch luäy tû baãn laâ biïën möåt phêìn giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn àïí múã röång saãn xuêët, tùng thïm quy mö boác löåt. Tñch luäy tû baãn laâ têët yïëu khaách quan do quy luêåt kinh tïë cú baãn, quy luêåt giaá trõ vaâ caånh tranh cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû
41. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 41 baãn chuã nghôa quy àõnh. Nguöìn göëc duy nhêët cuãa tû baãn tñch luäy laâ giaá trõ thùång dû; thûåc chêët cuãa tñch luäy tû baãn laâ biïën möåt phêìn giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn phuå thïm àïí múã röång saãn xuêët. - Quy mö tñch luäy phuå thuöåc vaâo khöëi lûúång giaá trõ thùång dû vaâ tyã lïå phên chia giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn phuå thïm vaâ thu nhêåp (böå phêån giaá trõ thùång dû nhaâ tû baãn tiïu duâng cho caá nhên). Nïëu tyã lïå phên chia khöng thay àöíi, thò quy mö tñch luäy phuå thuöåc vaâo caác nhên töë laâm tùng khöëi lûúång giaá trõ thùång dû nhû: + Tùng cûúâng boác löåt sûác lao àöång. Nhên töë naây biïíu hiïån úã chöî cùæt xeán tiïìn cöng, tùng cûúâng àöå lao àöång àöëi vúái cöng nhên laâm thuï. + Tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi. Àêy laâ àoân bêíy kinh tïë maånh meä vaâ coá taác duång thiïët thûåc àöëi vúái tñch luäy. + Sûå chïnh lïåch ngaây caâng lúán giûäa tû baãn sûã duång (tûác giaá trõ maáy moác, thiïët bõ àûúåc sûã duång) vaâ tû baãn tiïu duâng (tûác giaá trõ tiïu hao cuãa maáy moác, thiïët bõ àoá qua möîi chu kyâ saãn xuêët). + Quy mö tû baãn ûáng trûúác. Quy mö tû baãn ûáng trûúác caâng lúán, caâng coá àiïìu kiïån phaát triïín nhanh, do àoá tñch luäy ngaây caâng nhiïìu. 2. Tñch tuå tû baãn. Tñch tu å tû baãn laâ sûå tùng thïm quy mö tû baãn caá biïåt bùçng caách tû baãn hoáa möåt phêìn giaá trõ thùång dû. Tñch tuå tû baãn laâ kïët quaã trûåc tiïëp cuãa tñch luäy tû baãn. Chùèng haån, möåt tû baãn 1.000 àöla cöång thïm 100 àöla giaá trõ thùång dû tû baãn hoáa thaânh möåt tû baãn lúán hún laâ 1.100 àöla. Tñch tuå tû baãn laâ möåt têët yïëu. Trûúác hïët àoá laâ do yïu cêìu cuãa quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû baãn, cuãa caånh tranh vaâ cuãa tiïën böå kyä thuêåt. Àöìng thúâi trònh àöå boác löåt vaâ khöëi lûúång giaá trõ thùång dû boác löåt àûúåc ngaây caâng tùng trong quaá trònh phaát
42. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 42 triïín cuãa chuã nghôa tû baãn laâ àiïìu kiïån vêåt chêët laâm cho khaã nùng tû baãn hoáa giaá trõ thùång dû biïën thaânh hiïån thûåc tñch tuå tû baãn. 3. Têåp trung tû baãn. Têåp trung tû baãn laâ sûå tùng thïm quy mö tû baãn bùçng caách kïët húåp nhiïìu tû baãn nhoã thaânh möåt tû baãn lúán hún. Thñ duå: möåt tû baãn 3.000 àöla húåp laåi vúái möåt tû baãn 2.000 àöla thaânh möåt tû baãn lúán hún laâ 5.000 àöla. Têåp trung tû baãn thûúâng diïîn ra bùçng hai phûúng phaáp. Phûúng phaáp cûúäng bûác vaâ phûúng phaáp tûå nguyïån. Phûúng phaáp cûúäng bûác thïí hiïån úã chöî: trong quaá trònh caånh tranh, caác nhaâ tû baãn lúán thön tñnh caác nhaâ tû baãn nhoã phaá saãn. ÚÃ phûúng phaáp tûå nguyïån trong quaá trònh caånh tranh, caác nhaâ tû baãn khöng phên thùæng baåi, hoå liïn hiïåp laåi vaâ töí chûác caác cöng ty cöí phêìn àïí traánh khoãi sûå phaá saãn vaâ coá àuã sûác maånh cêìn thiïët cho caånh tranh trïn phaåm vi múái. Nïëu tñch tuå tû baãn laâm tùng quy mö tû baãn xaä höåi vaâ phaãn aánh möëi quan hïå trûåc tiïëp giûäa giai cêëp cöng nhên vaâ giai cêëp tû saãn thò têåp trung tû baãn khöng laâm tùng quy mö tû baãn xaä höåi maâ chó phên phöëi laåi vaâ töí chûác laåi tû baãn xaä höåi; noá phaãn aánh quan hïå trûåc tiïëp giûäa caác nhaâ tû baãn. Tñch tuå vaâ têåp trung tû baãn coá quan hïå vúái nhau vaâ taác àöång thuác àêíy nhau. Tñch tuå tû baãn laâm tùng quy mö tû baãn caá biïåt khiïën cho caånh tranh gay gùæt hún, dêîn àïën sûå têåp trung tû baãn. Têåp trung tû baãn taåo ra àiïìu kiïån àïí tùng cûúâng boác löåt giaá trò thùång dû vaâ àêíy maånh tñch tuå tû baãn. 4. Cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn. - Trong quaá trònh tñch luäy tû baãn, cú cêëu tû baãn dêìn dêìn thay àöíi. Caác böå phêån cuãa tû baãn coá sûå thay àöíi khöng giöëng nhau. Cêëu taåo cuãa tû baãn göìm coá hai mùåt: mùåt vêåt chêët vaâ mùåt giaá trõ. + Cêëu taåo cuãa tû baãn vïì mùåt vêåt chêët göìm coá tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång. Tyã lïå giûäa söë lûúång tû liïåu saãn xuêët vaâ söë lûúång sûác
43. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 43 lao àöång sûã duång tû liïåu saãn xuêët àoá goåi laâ cêëu taåo kyä thuêåt cuãa tû baãn. + Cêëu taåo cuãa tû baãn vïì mùåt giaá trõ göìm coá tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën. Tyã lïå giûäa tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën goåi laâ cêëu taåo giaá trõ cuãa tû baãn. + Cêëu taåo kyä thuêåt vaâ cêëu taåo giaá trõ coá quan hïå chùåt cheä vúái nhau. Àïí chó möëi quan hïå chùåt cheä àoá, C.Maác duâng khaái niïåm cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn. Vêåy cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn la â cêëu taåo giaá trõ cuãa tû baãn do cêëu taåo kyä thuêåt quy àõnh vaâ phaãn aánh nhûäng thay àöíi cuãa cêëu taåo kyä thuêåt. Cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn thay àöíi tuây theo mûác àöå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. ÚÃ giai àoaån cöng nghiïåp hoáa tû baãn chuã nghôa, phaát triïín cöng nghiïåp cú khñ, cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn tùng lïn rêët nhanh. Nhûng hiïån nay coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët ra caác maáy moác, thiïët bõ kyä thuêåt múái reã hún so vúái caác maáy moác, thiïët bõ kyä thuêåt cuä maâ chñnh noá thay thïë, hoùåc àang phaát triïín ngaânh coá cêëu taåo hûäu cú thêëp nhû lônh vûåc dõch vuå. Vò vêåy, hiïån nay xu hûúáng tùng lïn cuãa cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn khöng roä rïåt úã möåt söë ngaânh. Vêën àïì naây cêìn àûúåc nghiïn cûáu kyä hún. 14. Thïë naâo laâ tuêìn hoaân vaâ chu chuyïín cuãa tû baãn? Nhûäng nhên töë naâo laâm tùng töëc àöå chu chuyïín tû baãn? YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc nghiïn cûáu vêën àïì naây? 1. Tuêìn hoaân cuãa tû baãn. - Moåi tû baãn saãn xuêët trong quaá trònh vêån àöång àïìu qua ba giai àoaån, töìn taåi dûúái ba hònh thûác vaâ thûåc hiïån ba chûác nùng. Giai àoaån I, tû baãn mang hònh thûác tiïìn tïå, thûåc hiïån chûác nùng mua caác yïëu tö ë saãn xuêët tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång; Giai àoaån II, tû baãn mang hònh thûác tû baãn saãn xuêët, thûåc hiïån chûác nùng saãn xuêët ra haâng hoáa vaâ taåo ra giaá trõ thùång dû;
44. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 44 Giai àoaån III, tû baãn mang hònh thûác tû baãn haâng hoáa vúái chûác nùng thûåc hiïån giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû. Tlsx T-H Sx H’-T’ Slà Giai àoaån I Giai àoaån II Giai àoaån III - Sûå vêån àöång cuãa tû baãn qua ba giai àoaån, töìn taåi dûúái ba hònh thûác, thûåc hiïån ba chûác nùng, röìi quay vïì hònh thûác xuêët phaát cuãa noá, goåi laâ tuêìn hoaân cuãa tû baãn. 2. Chu chuyïín cuãa tû baãn. Nïëu àûúåc xem xeát nhû laâ quaá trònh àõnh kyâ àöíi múái diïîn ra liïn tuåc, lùæp ài lùæp laåi, thò sûå tuêìn hoaân cuãa tû baãn saãn xuêët àûúåc goåi laâ chu chuyïín cuãa tû baãn. Chu chuyïín cuãa tû baãn noái lïn töëc àöå vêån àöång cuãa tû baãn nhanh hay chêåm. - Nhên töë laâm tùng töëc àöå chu chuyïín cuãa tû baãn. Nghiïn cûáu töëc àöå chu chuyïín cuãa tû ban,ã chuáng ta cêìn nghiïn cûáu thúâi gian chu chuyïín cuãa tû baãn. Thúâi gian chu chuyïín cuãa tû baãn laâ khoaãng thúâi gian tûâ khi tû baãn ûáng ra dûúái möåt hònh thûác nhêët àõnh àïën khi noá trúã vïì hònh thûác àoá nhûng coá thïm giaá trõ thùång dû. Nhû vêåy, àïí chu chuyïín möåt voâng, tû baãn phaãi traãi qua hai giai àoaån lûu thöng vaâ möåt giai àoaån saãn xuêët. Do àoá, muöën tùng töëc àöå chu chuyïín cuãa tû baãn phaãi giaãm búát thúâi gian lûu thöng vaâ thúâi gian saãn xuêët cuãa noá. Muöën giaãm búát thúâi gian lûu thöng, phaãi coá phûúng tiïån giao thöng vêån taãi töët, àêìy àuã vaâ thuêån tiïån; àöìng thúâi, caác saãn phêím saãn xuêët ra phaãi coá giaá trõ sûã duång cao, giaá thaânh haå, húåp thõ hiïëu ngûúâi tiïu duâng. Muöën giaãm thúâi gian saãn xuêët phaãi tùng nùng suêët lao àöång, giaãm thúâi gian giaán àoaån bùçng caách ûáng duång khoa hoåc kyä thuêåt v.v
45. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 45 - Nghiïn cûáu chu chuyïín cuãa tû baãn, cêìn hiïíu àûúåc viïåc chu chuyïín hai böå phêån giaá trõ cuãa tû baãn saãn xuêët laâ tû baãn cöë àõnh vaâ tû baãn lûu àöång. + Tû baãn cöë àõnh laâ böå phêån cuãa tû baãn saãn xuêët (nhaâ xûúãng, thiïët bõ, maáy moác) tham gia toaân böå vaâo quaá trònh saãn xuêët, nhûng giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín dêìn dêìn vaâo saãn phêím. Tû baãn cöë àõnh sûã duång lêu daâi vaâ bõ hao moân dêìn. Coá hai loaåi hao moân: hao moân hûäu hònh vaâ hao moân vö hònh. Hao moân hûäu hònh laâ hao moân vïì giaá trõ sûã duång, do quaá trònh sûã duång vaâ do taác àöång cuãa tûå nhiïn maâ bõ hao moân. Coân hao moân vö hònh laâ hao moân vïì giaá trõ do quaá trònh hiïån àaåi hoáa cuãa khoa hoåc kyä thuêåt, nhiïìu maáy moác múái àûúåc saãn xuêët ra töët hún vúái giaá reã hún, laâm cho maáy moác cuä àang àûúåc sûã duång bõ giaãm giaá trõ ban àêìu. + Tû baãn lûu àöång laâ böå phêån cuãa tû baãn saãn xuêët (nguyïn liïåu, nhiïn liïåu, vêåt liïåu phuå ) àûúåc tiïu duâng hoaân toaân trong möåt chu kyâ saãn xuêët vaâ giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín toaân böå vaâo saãn phêím. - Nghiïn cûáu chu chuyïín cuãa tû baãn laâ vêën àïì coá yá nghôa thûåc tiïîn trong viïåc sûã dungå tiïìn vöën trong saãn xuêët vaâ kinh doanh húåp lyá, nhùçm àaåt hiïåu quaã kinh tïë cao. Cêìn tùng töëc àöå chu chuyïín tû baãn cöë àõnh, têån duång töëi àa cöng suêët maáy moác, thiïët bõ. Phaãi àêíy nhanh töëc àöå xêy dûång àïí àûa cöng trònh vaâo saãn xuêët caâng súám caâng töët. 15. Thïë naâo laâ lúåi nhuêån vaâ tyã suêët lúåi nhuêån? Chuáng coá quan hïå gò vúái giaá trõ thùång dû vaâ tyã suêët giaá trõ thùång dû? 1. Lúåi nhuêån vaâ quan hïå giûäa lúåi nhuêån vúái giaá trõ thùång dû. - Lúåi nhuêån: Hao phñ lao àöång thûåc tïë cuãa xaä höåi àïí saãn xuêët haâng hoáa laâ c + v + m. Nïëu goåi G laâ giaá trõ haâng hoáa thò: G = c+v+m. Chi phñ saãn xuêët tû bên chuã nghôa laâ c+v. Nïëu kyá hiïåu chi phñ saãn xuêët tû baãn chuã nghôa laâ K thò:
46. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 46 K = c + v → G = K+ m Khi c +v chuyïín thaânh K thò söë tiïìn nhaâ tû baãn thu àûúåc tröåi hún so vúái chi phñ saãn xuêët tû baãn chuã nghôa. Söë tiïìn tröåi hún àoá àûúåc quan niïåm laâ sûå tùng lïn cuãa toaân böå tû baãn ûáng trûúác vaâ goåi laâ lúåi nhuêån, kyá hiïåu laâ P. Nïëu haâng hoáa baán àuáng giaá trõ thò G = K+m seä chuyïín hoáa thaânh G = K+P. Nhòn bïì ngoaâi, tûúãng nhû vúái lûúång tû baãn ûáng trûúác (c+v), nhaâ tû baãn thu àûúåc lúåi nhuêån, tûác lúåi nhuêån laâ do toaân böå tû baãn ûáng trûúác taåo ra. - Múái nhòn thò P=m, coá khaác nhau thò chó laâ úã chöî khi noái giaá trõ thùång dû laâ haâm yá so saánh vúái tû baãn khaã biïën (v); coân khi noái lúåi nhuêån laåi haâm yá so saánh vúái tû baãn ûáng trûúác (c+v). Vïì thûåc chêët, lúåi nhuêån laâ hònh thûác biïën tûúáng cuãa giaá trõ thùång dû. Lúåi nhuêån che dêëu baãn chêët boác löåt cuãa chuã nghôa tû baãn. Nguöìn göëc cuãa lúåi nhuêån chñnh laâ giaá trõ thùång dû do lao àöång söëng cuãa cöng nhên laâm thuï taåo ra; lúåi nhuêån laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa giaá trõ thùång dû. Trong thûåc tïë, nhiïìu trûúâng húåp cuå thïí, lúåi nhuêån vaâ giaá trõ thùång dû coá thïí khöng truâng khúáp vúái nhau. Lúåi nhuêån coá thïí lúán hún hoùcå nhoã hún giaá trõ thùång dû, do noá phuå thuöåc vaâo giaá baán cuãa haâng hoaá cao hoùåc thêëp do quan hïå cung — cêìu quy àõnh. Nhûng, xeát trïn phaåm vi toaân xaä höåi, töíng söë lúåi nhuêån bùçng töíng söë giaá trõ thùång dû. 2. Tyã suêët lúåi nhuêån vaâ quan hïå giûäa noá vúái tyã suêët giaá trõ thùång dû. - Tyã suêët lúåi nhuêån laâ tyã lïå phêìn trùm giûäa giaá trõ thùång dû vaâ toaân böå tû baãn ûáng trûúác, kyá hiïåu bùçng p' àûúåc xaác àõnh bùçng cöng thûác:
47. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 47 m p' = ————————— x 100% c + v - Tyã suêët lúåi nhuêån (p') khaác vúái tyã suêët giaá trõ thùång dû (m'). + Nïëu xeát vïì lûúång, p' luön luön nhoã hún m'. m m p' = ————————— x 100%, coân m' = ————— x 100% c + v v + Nïëu xeát vïì chêët, p' noái lïn mûác àöå doanh lúåi cuãa tû baãn àêìu tû vaâ chó ra cho caác nhaâ tû baãn thêëy àêìu tû vaâo ngaânh naâo coá lúåi hún. Coân m' biïíu hiïån mûác àöå boác löåt cuãa tû baãn àöëi vúái lao àöång laâm thuï. 16. Tû baãn thûúng nghiïåp vaâ tû baãn cho vay àûúåc hònh thaânh nhû thïë naâo? Baãn chêët cuãa lúåi nhuêån thûúng nghiïåp vaâ lúåi tûác laâ gò? - Tû baãn thûúng nghiïåp laâ möåt böå phêån tû baãn àûúåc taách ra khoãi tû baãn cöng nghiïåp, hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng haâng hoáa. Noá laâ cêìu nöëi liïìn saãn xuêët vaâ tiïu duâng, phuåc vuå cho quaá trònh thûåc hiïån haâng hoáa cuãa tû baãn cöng nghiïåp vaâ coá vai troâ quan troång trong taái saãn xuêët tû baãn xaä höåi noái chung vaâ tû baãn cöng nghiïåp noái riïng. Tû baãn thûúng nghiïåp ûáng thïm tû baãn giuáp nhaâ tû baãn cöng nghiïåp hoaåt àöång trong khêu thûåc hiïån giaá trõ thùång dû, do àoá, tû baãn cöng nghiïåp khöng phaãi àêìu tû böí sung tû baãn, hoùåc giaãm quy mö saãn xuêët àïí hoaåt àöång lûu thöng maâ coá àiïìu kiïån têåp trung tû baãn, chuyïn mön hoáa, múã röång saãn xuêët. Àoá laâ nguyïn nhên khiïën tû baãn cöng nghiïåp phaãi "nhûúâng" möåt böå phêån giaá trõ thùång dû cho tû baãn thûúng nghiïåp. Tû baãn thûúng nghiïåp khöng taåo ra giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû, nhûng vêîn thu àûúåc giaá trõ thùång dû dûúái hònh thûác lúåi nhuêån thûúng nghiïåp.
48. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 48 Tû baãn cöng nghiïåp "nhûúâng" möåt phêìn giaá trõ thùång dû cho tû baãn thûúng nghiïåp theo tyã suêët lúåi nhuêån bònh quên (p) vaâ àûúåc thûåc hiïån bùçng thu chïnh lïåch giûäa giaá mua vaâ giaá baán. Vêåy baãn chêët lúåi nhuêån thûúng nghiïåp laâ möåt phêìn giaá trõ thùång dû do cöng nhên taåo ra trong quaá trònh saãn xuêët. Nhûng hònh thûác lúåi nhuêån thûúng nghiïåp laâm cho ngûúâi ta dïî tin tûúãng lûu thöng sinh ra lúåi nhuêån vaâ nguöìn göëc giaá trõ thùång dû caâng bõ che dêëu. Ngoaâi möåt phêìn giaá trõ thùång dû do nhaâ tû baãn cöng nghiïåp nhûúâng cho, tû baãn thûúng nghiïåp coân thu àûúåc möåt phêìn thu nhêåp cuãa ngûúâi tiïu duâng bùçng caách mua re ã baán àùæt vaâ boác löåt lao àöång thùång dû cuãa nhên viïn thûúng nghiïåp. - Tû baãn cho vay laâ möåt böå phêån cuãa tû baãn cöng nghiïåp taách ra hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng tiïìn tïå. Sûå hònh thaânh tû baãn cho vay laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín quan hïå haâng hoáa - tiïìn tïå àaåt àïën trònh àöå xuêët hiïån tû baãn tiïìn tïå taåm thúâi nhaân röîi (caác loaåi quyä khêëu hao, quyä mua nguyïn vêåt liïåu chûa duâng àïën, quyä lûúng chûa àïën kyâ traã, tiïët kiïåm ) trong khi laåi coá nhûäng ngûúâi cêìn tû baãn àïí múã röång saãn xuêët hoùåc thiïëu tû baãn lûu àöång Tû baãn cho vay thûåc hiïån vai troâ möi giúái giûäa ngûúâi cho vay vaâ ngûúâi ài vay, laâ núi têåp trung, àiïìu hoâa, sûã duång húåp lyá, coá kïët quaã caác nguöìn vöën tiïìn tïå cuãa xaä höåi, thuác àêíy quaá trònh taái saãn xuêët vaâ quaá trònh xaä höåi hoáa. Phaãi chuá yá nhûäng àùåc àiïím àùåc biïåt cuãa tû baãn cho vay: - quyïìn súã hûäu taách rúâi quyïìn sûã duång; ngûúâi baán khöng mêët quyïìn súã hûäu; giaá caã do giaá trõ sûã duång quyïët àõnh; quan hïå boác löåt tû baãn chuã nghôa bõ che dêëu. Nïëu khöng phaãi ài vay, tû baãn cöng nghiïåp àöåc chiïëm giaá trõ thùång dû; nhûng do vay vöën nïn noá phaiã nhûúâng möåt phêìn giaá trõ thùång dû cho nhaâ tû baãn cho vay vò àaä sûã duång tû baãn cuãa hoå. Nhû vêåy, hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng tiïìn tïå, tû baãn cho vay khöng taåo ra giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû, nhûng noá àûúåc phên phöëi
49. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 49 giaá trõ thùång dû dûúái hònh thûác lúåi tûác cho vay (Z). Vêåy lúåi tûác chñnh laâ hònh thûác biïën tûúáng cuãa giaá trõ thùång dû, nguöìn göëc cuãa noá laâ giaá trõ thùång dû do lao àöång laâm thuï taåo ra trong quaá trònh saãn xuêët. Thûåc chêët lúåi tûác cho vay biïíu hiïån quan hïå boác löåt tû baãn chuã nghôa múã röång ra trong lônh vûåc phên phöëi. Xeát vïì mùåt lûúång, lúåi tûác noái chung phaãi nhoã hún lúåi nhuêån bònh quên (P) vaâ lúán hún 0: 0 < Z <P; vaâ phuå thuöåc vaâo quan hïå cung cêìu trong lônh vûåc naây úã tûâng thúâi kyâ. 17. Caác hònh thûác àõa tö chuã yïëu vaâ baãn chêët cuãa àõa tö tû baãn chuã nghôa (R) laâ gò? YÁ nghôa cuãa viïåc nghiïn cûáu àõa tö àöëi vúái viïåc giaãi quyïët caác vêën àïì ruöång àêët? Àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa trong nöng nghiïåp laâ chïë àöå àöåc quyïìn ruöång àêët. Caác yïëu töë cêìn thiïët cho saãn xuêët nöng nghiïåp tû baãn chuã nghôa thuöåc ba chuã súã hûäu khaác nhau (àõa chuã àöåc quyïìn ruöång àêët, tû baãn nöng nghiïåp súã hûäu caác tû liïåu saãn xuêët khaác, nhû maáy moác , coân cöng nhên nöng nghiïåp súã hûäu sûác lao àöång). Quan hïå xaä höåi àöëi vúái ruöång àêët cuäng bao göìm ba giai cêëp àoá. Tû baãn kinh doanh nöng nghiïåp phaãi thuï ruöång àêët; thuï cöng nhên àïí saãn xuêët, do àoá, phaãi trñch möåt phêìn giaá trõ thùång dû cho àõa chuã dûúái daång àõa tö. Baãn chêët cuãa àõa tö tû baãn chuã nghôa khaác vúái àõa tö phong kiïën. Àõa tö tû baãn chuã nghôa laâ hònh thûác biïën tûúáng cuãa giaá trõ thùång dû, laâ möåt phêìn giaá trõ thùång dû do cöng nhên nöng nghiïåp taåo ra maâ nhaâ tû baãn kinh doanh nöng nghiïåp phaãi traã cho àõa chuã. Do sûå taách rúâi quyïìn súã hûäu vúái quyïìn sûã duång ruöång àêët, giai cêëp àõa chuã, vúái tû caách laâ ngûúâi súã hûäu, thu àõa tö, nhaâ tû baãn laâ ngûúâi kinh doanh ruöång àêët - ngûúâi sûã duång àêët àai, thu àûúåc lúåi nhuêån. Àõa tö tû baãn chuã nghôa laâ böå phêån lúåi nhuêån siïu ngaåch ngoaâi söë lúåi nhuêån bònh quên (P) cuãa tû baãn àêìu tû trong nöng nghiïåp do cöng nhên nöng nghiïåp taåo ra vaâ nöåp cho àõa chuã. Coá caác hònh thûác
50. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 50 àõa tö sau: - Àõa tö chïnh lïåch (Rcl) laâ phêìn lúåi nhuêån phuå thïm, ngoaâi lúåi nhuêån bònh quên, thu àûúåc trïn ruöång àêët coá àiïìu kiïån saãn xuêët thuêån lúåi hún (vïì àöå maâu múä vaâ võ trñ thuêån lúåi). Àoá chñnh laâ söë chïnh lïåch giûäa giaá caã saãn xuêët chung cuãa nöng phêím saãn xuêët trïn ruöång àêët xêëu nhêët vaâ giaá caã saãn xuêët caá biïåt cuãa nöng phêím trïn ruöång àêët töët vaâ trung bònh. Àõa tö chïnh lïåch Rcl àûúåc chia thaânh hai loaåi: + Rcl I: laâ àõa tö thu àûúåc trïn ruöång àêët coá àöå maâu múä tûå nhiïn vaâ võ trñ thuêån lúåi hún. + Rcl II: laâ àõa tö thu àûúåc gùæn liïìn vúái àêìu tû thïm tû baãn cho viïåc thêm canh tùng nùng suêët àïí thu lúåi nhuêån siïu ngaåch. Trong thúâi gian húåp àöìng thuï àêët, Rcl II thuöåc nhaâ tû baãn. - Àõa tö tuyïåt àöëi laâ lúåi nhuêån siïu ngaåch ngoaâi lúåi nhuêån bònh quên () hònh thaânh do cêëu taåo hûäu cú () cuãa tû baãn trong nöng nghiïåp thêëp hún trong cöng nghiïåp Psn = (c+v+m) - (c+v+) Àõa tö tuyïåt àöëi gùæn liïìn vúái súã hûäu ruöång àêët nhêët thiïët phaãi nöåp cho àõa chuã, duâ ruöång àêët àoá thuöåc loaåi xêëu nhêët. - Àõa tö àöåc quyïìn thu àûúåc trïn nhûäng khu àêët tröìng àûúåc caác cêy quyá hiïëm, hoùåc coá võ trñ àùåc biïåt vïì cöng nghiïåp, thûúng maåi, dõch vuå. Nghiïn cûáu àõa tö tû baãn chuã nghôa, ngoaâi muåc àñch vaåch roä quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa trong nöng nghiïåp, chuáng ta coân ruát ra cú súã lyá luêån àïí àïì ra caác àûúâng löëi, chñnh saách àöëi vúái nöng nghiïåp nhùçm kñch thñch nöng nghiïåp phaát triïín, kïët húåp haâi hoâa caác lúåi ñch trong nöng nghiïåp cuäng nhû giûäa nöng nghiïåp vúái caác ngaânh khaác. Thñ duå, xêy dûång chñnh saách thuïë nöng nghiïåp àuáng àùæn húåp lyá nhùçm khai thaác àûúåc moåi tiïìm nùng úã nöng thön; traánh àöåc quyïìn trong phên phöëi ruöång àêët, taåo àiïìu kiïån cho caånh tranh trong nöng nghiïåp vaâ giûäa nöng nghiïåp vúái caác ngaânh saãn xuêët khaác; vêån duång
51. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 51 lyá luêån vïì àõa tö chïnh lïåch àïí khuyïën khñch moåi ruöång àêët àûúåc khai thaác baão àaãm cöng bùçng xaä höåi (Rcl I); àïì ra chñnh saách giao quyïìn sûã duång ruöång àêët lêu daâi àïí khuyïën khñch ngûúâi nöng dên àêìu tû thêm canh, caãi taåo àêët àai (Rcl II) 18. Thïë naâo laâ cöng ty cöí phêìn vaâ thõ trûúâng chûáng khoaán? Vai troâ cuãa chuáng trong nïìn kinh tïë haâng hoáa? Cöng ty cöí phêìn ra àúâi do lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín maånh meä, àoá laâ hònh thûác têåp trung vöën àïí múã röång saãn xuêët, giaânh lúåi thïë trong caånh tranh. - Cöng ty cöí phêìn laâ loaåi xñ nghiïåp lúán maâ tû baãn cuãa noá àûúåc hònh thaânh tûâ sû å liïn kïët nhiïìu tû baãn caá biïåt vaâ tiïët kiïåm cuãa caác caá nhên bùçng viïåc mua cöí phiïëu. + Cöí phiïëu laâ möåt thûá chûáng khoaán coá giaá ghi nhêån quyïìn súã hûäu vaâ quyïìn hûúãng möåt phêìn thu nhêåp cuãa cöng ty dûúái hònh thûác lúåi tûác cöí phêìn. Lúåi tûác cöí phêìn phuå thuöåc mûác doanh lúåi cuãa cöng ty cöí phêìn. Cöí phiïëu mêët giaá trõ khi cöng ty bõ phaá saãn. + Cöí àöng laâ nhûäng ngûúâi mua cöí phiïëu. Cöí àöng àûúåc tham gia àaåi höåi cöí àöng, bêìu cûã ban quaãn trõ vaâ thöng qua caác quyïët àõnh cuãa cöng ty. Trong chuã nghôa tû baãn, chó cêìn nùæm àûúåc möåt söë cöí phiïëu àaáng kïí laâ àaä khöëng chïë, thao tuáng caã cöng ty. + Traái khoaán laâ hònh thûác vay tiïìn do cöng ty phaát haânh. Ngûúâi mua traái khoaán hûúãng lúåi tûác cöë àõnh vaâ àûúåc hoaân traã. - Thõ trûúâng theo nghôa thöng thûúâng laâ töíng húåp caác àiïìu kiïån thûåc hiïån haâng hoáa; laâ töíng húåp caác möëi quan hïå lûu thöng haâng hoáa vaâ lûu thöng tiïìn tïå. Thõ trûúâng chûáng khoaán hònh thaânh trong nïìn kinh tïë thõ trûúâng hay trong nïìn kinh tïë haâng hoáa àaä phaát triïín cao. Thõ trûúâng chûáng khoaán laâ núi giao dõch mua baán caác loaåi chûáng khoaán (cöí phiïëu, traái khoaán, kyâ phiïëu, vùn tûå cêìm cöë vaâ cöng traái).
52. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 52 Thõ trûúâng chûáng khoaán nhaåy beán nhanh vúái caác biïën àöång trong àúâi söëng, laâ "phong vuä biïíu" cuãa nïìn kinh tïë. Búãi vò, thõ giaá cöí phiïëu, giaá caã caác chûáng khoaán liïn quan àïën tònh hònh kinh doanh cuãa caác cöng ty, àïën tyã suêët lúåi tûác ngên haâng maâ caác chûáng khoaán mang laåi thu nhêåp cho ngûúâi súã hûäu noá. Giaá caã chûáng khoaán tùng lïn laâ biïíu hiïån cuãa nïìn kinh tïë àang phaát triïín; nïëu ngûúåc laåi, laâ biïíu hiïån sûå sa suát hay khuãng hoaãng cuãa nïìn kinh tïë. Trong chuã nghôa tû baãn, thõ trûúâng chûáng khoaán trúã thaânh lônh vûåc àêìu cú laâm giaâu cuãa nhûäng nhaâ tû baãn lúán. Àöëi vúái nûúác ta, vúái chuã trûúng àêíy maånh nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn, viïåc nghiïn cûáu vaâ sûã duång cöng ty cöí phêìn vaâ thõ trûúâng chûáng khoaán coá vai troâ rêët quan troång. Chuáng coá taác duång: - Laâ àoân bêíy àïí têåp trung caác nguöìn vöën nhaân röîi trong moåi têìng lúáp nhên dên, trong caác àún võ têåp thïí trong nûúác cuäng nhû ngoaâi nûúác. - Kïët húåp chùåt cheä caác lúåi ñch kinh tïë. - Gùæn vêën àïì súã hûäu vúái quyïìn sûã duång. - Kïët húåp sûác maånh cuãa cacá hònh thûác súã hûäu, caác thaânh phêìn kinh tïë. - Taåo caác möëi liïn kïët vaâ àa daång hoáa caác hònh thûác kinh tïë. - Huy àöång vöën àöìng thúâi tùng töëc àöå chu chuyïín àöìng vöën vaâ giaãm tiïìn mùåt trong lûu thöng. 19. Vò sao coá sûå chuyïín biïën tûâ chuã nghôa tû baãn tûå do caånh tranh sang chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn? Caác hònh thûác chuã yïëu vaâ baãn chêët kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn laâ gò? Chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn laâ giai àoaån phaát triïín cao cuãa chuã nghôa tû baãn. Noá xuêët hiïån vaâo cuöëi thïë kyãù XIX àêìu thïë kyã XX, laâ
53. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 53 sûå phaát triïín têët yïëu tûâ chuã nghôa tû baãn tûå do caånh tranh. Àoá laâ vò: Möåt laâ, vúái sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc tûå nhiïn, nhûäng phaát minh kyä thuêåt àûúåc aáp duång laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët cuöëi thïë kyã XIX coá nhûäng bûúác nhaãy voåt nhû phûúng phaáp luyïån kim múái, maáy cùæt goåt kim loaåi, nhûäng àöång cú àöët trong vaâ nhûäng phûúng tiïån vêån taãi múái ra àúâi. Muöën sûã duång nhûäng thaânh tûåu noái trïn cuãa khoa hoåc - kyä thuêåt, cêìn coá nguöìn vöën lúán. Àiïìu naây àoâi hoãi sûå têåp trung tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët. Hai laâ, trong cuöåc caånh tranh khöëc liïåt, tû baãn vûâa vaâ nhoã bõ phaá saãn haâng loaåt, coân caác nhaâ tû baãn lúán thò phaát àaåt, tû baãn àûúåc têåp trung vúái quy mö ngaây caâng lúán. Ba laâ, khuãng hoaãng kinh tïë cuãa thïë giúái tû baãn chuã nghôa, àùåc biïåt laâ cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë nùm 1873, caâng àêíy nhanh sûå tñch tuå, têåp trung tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët. Sûå têåp trung saãn xuêët àûúåc thûåc hiïån bùçng caách thön tñnh lêîn nhau giûäa nhûäng xñ nghiïåp lúán vaâ nhoã vaâ bùçng caách tûå nguyïån thoãa thuêån giûäa caác nhaâ tû baãn. Tñch tuå vaâ têåp trung saãn xuêët àïën mûác àöå naâo àoá têët yïëu dêîn àïën àöåc quyïìn, vò söë ñt caác xñ nghiïåp lúán dïî thoãa hiïåp thöëng nhêët vúái nhau hún laâ nhiïìu xñ nghiïåp nhoã. Mùåt khaác, sûå caånh tranh giûäa caác xñ nghiïåp quy mö lúán seä gay gùæt hún, àïì ra khuynh hûúáng thoãa hiïåp àïí nùæm àöåc quyïìn. Múái àêìu, caác töí chûác àöåc quyïìn phaát triïín trong möåt söë ngaânh nhêët àõnh; sau àoá, theo möëi liïn hïå dêy chuyïìn, noá àûúåc múã röång ra caác ngaânh khaác, vúái caác hònh thûác chuã yïëu: + Caác-ten laâ loaåi liïn minh àöåc quyïìn vïì gia á caã, thõ trûúâng; caác thaânh viïn trong töí chûác àöåc quyïìn naây vêîn àöåc lêåp caã trong saãn xuêët lêîn lûu thöng.
54. PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 54 + Xanh-ài-ca laâ loaåi töí chûác àöåc quyïìn maâ caác thaânh viïn àöåc lêåp vïì mùåt saãn xuêët; ban quaãn trõ àaãm nhiïåm viïåc lûu thöng. + Túâ-rúát laâ töí chûác àöåc quyïìn àiïìu haânh têåp trung. Caác hoaåt àöång saãn xuêët, tiïu thuå saãn phêím àïìu do möåt ban quaãn trõ àaãm nhiïåm. Caác nhaâ tû baãn tham gia túâ-rúát mêët hïët quyïìn àöåc lêåp caã trong saãn xuêët vaâ tiïu thuå saãn phêím. + Cöng-xooác-xi-om laâ töí chúáp àöåc quyïìn cao, höîn húåp nhûäng nhaâ tû baãn lúán, nhûäng xanh-ài-ca, túâ-rúát kïí caã nhûäng ngaânh khöng liïn quan vúái nhau vïì kyä thuêåt saãn xuêët. Töí chûác àöåc quyïìn naây thöëng nhêët vïì mùåt taâi chñnh vaâ phuå thuöåc vaâo möåt nhoám tû baãn kïëch xuâ. + Cöng-gú-lö-mï-raát laâ töí chûác luäng àoaån khöíng löì àùåt dûúái sûå kiïím soaát vïì taâi chñnh vaâ quaãn lyá chung cuãa möåt nhoám tû baãn àöåc quyïìn lúán nhêët. Quy mö vaâ phaåm vi cuãa noá vûúåt ra caã ngoaâi biïn giúái quöëc gia. - Baãn chêët kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn: Àöåc quyïìn ra àúâi tûâ tûå do caånh tranh, noá loaåi boã sûå thöëng trõ cuãa tûå do caånh tranh. Nhûng àöåc quyïìn khöng thuã tiïu àûúåc caånh tranh, maâ ngûúåc laåi, caånh tranh caâng trúã nïn gay gùæt. Baãn chêët kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn vêîn dûåa trïn cú súã chiïëm hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët. Quan hïå àöåc quyïìn giûä võ trñ thöëng trõ trong nïìn kinh tïë vúái sûå àöåc chiïëm caác nguöìn nguyïn liïåu, phûúng tiïån vêån taãi, thõ trûúâng vöën, nhên cöng. Vêîn giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn, song biïíu hiïån bïì ngoaâi cuãa noá àaä chuyïín tûâ quy luêåt lúåi nhuêån thaânh quy luêåt lúåi nhuêån àöåc quyïìn cao. Vúái sûå thöëng trõ cuãa àöåc quyïìn, mêu thuêîn vöën coá cuãa chuã nghôa tû baãn caâng thïm sêu sùæc. 20. Nguyïn nhên cuãa sûå chuyïín biïën chuã nghôa tû baãn thaânh chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác? Àùåc trûng, nhûäng hònh thûác biïíu hiïån vaâ cú chïë àiïìu tiïët nïìn kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn
55. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 55 nhaâ nûúác? Chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác laâ hònh thûác phaát triïín cao cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn. Noá laâ sûå kïët húåp sûác maånh cuãa caác töí chûác àöåc quyïìn vúái sûác maånh nhaâ nûúác thaânh möåt cú chïë thöëng nhêët baão vïå lúåi ñch cuãa giai cêëp tû baãn àöåc quyïìn, duy trò vaâ cuãng cöë chïë àöå tû baãn chuã nghôa. Tiïìn àïì khaách quan cho chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác ra àúâi laâ tñch tuå tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët trong àiïìu kiïån thöëng trõ cuãa caác töí chûác àöåc quyïìn cuâng vúái nhûäng nguyïn nhên trûåc tiïëp laâ haâng loaåt mêu thuêîn bïn trong vaâ bïn ngoaâi cuãa chuã nghôa àïë quöëc, àùåc biïåt laâ mêu thuêîn sêu sùæc giûäa tñnh chêët xaä höåi hoáa cuãa saãn xuêët vaâ sûå chiïëm hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët. Viïåc xaä höåi hoáa cao cuãa lûåc lûúång saãn xuêët do quaá trònh têåp trung, chuyïn mön hoáa, töí húåp liïn húåp hoáa nïìn saãn xuêët xaä höåi cuâng vúái nhûäng thaânh tûåu múái cuãa tiïën böå khoa hoåc - kyä thuêåt àaä taåo nïn möåt cú cêëu kinh tïë àöì söå; noá àoâi hoãi coá sûå àiïìu tiïët xaä höåi àöëi vúái quaá trònh saãn xuêët. Mùåt khaác, cuöåc caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt àêíy nhanh quaá trònh xaä höåi hoáa lûåc lûúång saãn xuêët, biïën àöíi cú cêëu saãn xuêët. Àiïìu àoá àoâi hoãi lûúång tû baãn lúán àïí caãi taåo cú cêëu saãn xuêët, àöíi múái tû baãn cöë àõnh, nghiïn cûáu, thûåc nghiïåm, ûáng duång thaânh tûåu khoa hoåc - kyä thuêåt, nhûng caác töí chûác àöåc quyïìn khöng tûå giaãi quyïët nöíi, cêìn coá sûå tham gia cuãa nhaâ nûúác. - Sûå thu heåp hïå thöëng thuöåc àõa cuãa chuã nghôa àïë quöëc cuâng vúái sûå ra àúâi cuãa hïå thöëng àöëi lêåp laâ caác nûúác xaä höåi chuã nghôa, buöåc boån tû baãn àöåc quyïìn phaãi nùæm lêëy nhaâ nûúác, biïën nhaâ nûúác thaânh cöng cuå baão vïå, phuåc vuå lúåi ñch cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn. Vúái sûå caãi biïën naâo àoá vïì hònh thûác quan hïå saãn xuêët, nhûng chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác vêîn mang nhûäng àùåc trûng cú baãn cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa; noá chó laâ sûå