Gương mặt thế giới hiện đại - Phần 4: Xã hội

Nội dung text: Gương mặt thế giới hiện đại - Phần 4: Xã hội

1. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3 PHÊÌN IV XAÄ HÖÅI
2. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4 ƒ Caác têìng lúáp xaä höåi nghïì nghiïåp Khi phên tñch vïì hoaåt àöång chuyïn mön, ngûúâi ta tiïën haânh dûåa theo caác nghïì, sau àoá ngûúâi ta so saánh sûå khaác biïåt giûäa öng chuã vaâ ngûúâi laâm cöng ùn lûúng vaâ cuöëi cuâng laâ dûåa trïn hïå thöëng caác cöng viïåc cêìn trònh àöå tay nghïì. úã Phaáp vaâo nùm 1954, Viïån thöëng kï nghiïn cûáu kinh tïë quöëc gia (INSEE) àaä soaån ra danh saách caác têìng lúáp xaä höåi nghïì nghiïåp sau àoá sûãa àöíi nùm 1980 cho phuâ húåp vúái xu hûúáng thay àöíi cuãa hoaåt àöång chuyïn mön. Nhûng viïåc phên biïåt caác têìng lúáp xaä höåi theo phûúng thûác múái vêîn tûúng àöëi giöëng vúái trûúác àêy. Tuy nhiïn, sûå khaác biïåt maâ ngûúâi ta nhêån thêëy úã àêy laâ caách phên têìng gêìn vúái hoaåt àöång chuyïn mön hún. Trûúác hïët, caách phên biïåt têìng lúáp xaä höåi theo kiïíu múái dûåa theo caác nghïì sau àoá so saánh àöëi lêåp giûäa chïë àöå laâm cöng vaâ caác hònh thûác ngoaâi chïë àöå laâm cöng, cuöëi cuâng laâ dûåa theo tön ti cêëp bêåc àaä àûúåc thiïët lêåp trong giúái laâm cöng vaâ theo haâng loaåt nhûäng cöng viïåc àoâi hoãi trònh àöå tay nghïì khaác nhau. Ngaây xûa vêën àïì töí chûác ngaânh nghïì laâ möåt vêën àïì rêët quan troång: chuã yïëu dûåa vaâo tri thûác vaâ di saãn cuãa gia àònh àïí laåi. Vêåy maâ àïën thïë kyã XIX, viïåc liïåt kï caác nghïì àaä hún hùèn vaâ cho pheáp thöëng kï àûúåc söë ngûúâi laâm möîi nghïì cuå thïí. Vïì lêu daâi maâ noái, nghïì nghiïåp seä xuêët hiïån trong phaåm vi gia àònh vaâ viïåc phên biïåt nghïì riïng vúái nghïì chung seä coân xa laå vúái logic naây. Àïën cuöëi thïë kyã XIX vaâ trong suöët thïë kyã XX nhúâ coá luêåt lao àöång maâ sûå àöëi lêåp giûäa öng chuã vaâ ngûúâi laâm cöng coân roä hún laâ mö hònh cha - con. Khi chñnh saách cöng nghiïåp hoaá phaát triïín thò caác doanh nghiïåp tû baãn lúán seä dêìn dêìn thay thïë cho nïìn saãn xuêët nhoã vaâ caác nghïì trûúác àêy. Sûå khaác biïåt giûäa öng chuã vaâ ngûúâi laâm thuï seä àûúåc quy chïë cuãa luêåt lao àöång laâm roä raâng hún. Vúái sûå ra àúâi cuãa böå luêåt lao àöång maâ haâng loaåt nhûäng cöng viïåc àûúåc cêëp bêåc hoaá theo trònh àöå tay nghïì hay theo trònh àöå àaâo taåo vaâ lûåa choån chïë àöå laâm cöng ùn lûúng.
3. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5 Caách phên chia noái trïn cuäng nhû khaái niïåm “caán böå” xuêët hiïån àïìu xuêët phaát tûâ caác phong traâo xaä höåi phaát triïín trong nhûäng nùm 1936- 1950. Tûâ khi hiïåp àõnh Matrgnon àûúåc kyá kïët vaâo nùm 1936 àaä taåo àiïìu kiïån cho tiïu chuêín hoaá viïåc laâm cuäng nhû trònh àöå nghiïåp vuå àûúåc lêåp ra vaâ dêìn dêìn àûúåc phöí biïën. Àêy chñnh laâ giai àoaån quïët àõnh àïí thiïët lêåp caác phûúng thûác phên têìng khaác nhau cho ngûúâi lao àöång thuöåc caã lônh vûåc tû nhên vaâ nhaâ nûúác trong àoá hïå thöëng tön ti thûá bêåc seä àûúåc húåp phaáp hoaá. Trong böëi caãnh àoá, nùm 1954 INSEE àaä xaác àõnh rùçng: trong hún 30 nùm, tïn goåi cuãa caác têìng lúáp xaä höåi vêîn coân vaâ cú cêëu phên tñch naây àaä àûúåc sûã duång vaâo hêìu hïët caác cuöåc àiïìu tra. Cú cêëu phên tñch àoá àaä chia xaä höåi thaânh 9 nhoám vaâ têìng lúáp khaác nhau. Caách phên chia naây kïët húåp giûäa sûå khaác biïåt giûäa ngûúâi laâm cöng theo chïë àöå vúái ngûúâi laâm ngoaâi chïë àöå vaâ àiïìu lïå cêëp bêåc cuãa chïë àöå. Nùm 1982, viïåc sûãa àöíi tïn goåi caác têìng lúáp xaä höåi àaä khöng chuá yá túái nhûäng nguyïn tùæc àaä àïì ra úã nùm 1954 (mùåc duâ möåt söë ngûúâi sûã duång tïn goåi muöën phên chia theo caách àún giaãn nhûng hoå vêîn khöng muöën nhû vêåy). Sûãa àöíi nhû vêåy chó laâm roä tïn goåi hún, coân khaái niïåm vïì têìng lúáp xaä höåi thò àöi khi laåi dûåa theo nhûäng tiïu chuêín kinh tïë (phên tñch caách àöëi xûã vúái caác têìng lúáp xaä höåi vaâ miïu taã caác nhoám viïåc laâm giöëng nhau so vúái àaâo taåo cêìn thiïët). ƒ Thiïëu cöng nhên laânh nghïì Khuãng hoaãng kinh tïë àaä laâm mêët ài khöng ñt viïåc laâm cuãa ngûúâi lao àöång, àöìng thúâi cuäng thöng qua khuãng hoaãng kinh tïë, nhiïìu viïåc laâm múái àaä xuêët hiïån. Mùåc duâ vêåy, nhûäng viïåc laâm àûúåc taåo ra sau khuãng hoaãng laåi khöng àûúåc thiïët lêåp theo hïå thöëng. Hiïån nay, vêën àïì thiïëu viïåc laâm sau khuãng hoaãng úã nhiïìu nûúác àang bõ àe doaå búãi nguy cú thiïëu cöng nhên laânh nghïì. Cuäng giöëng nhû trong thúâi kyâ khuãng hoaãng kinh tïë, úã giai àoaån sau khuãng hoaãng cuâng töìn taåi hai hiïån tûúång nhû sau: nhûäng cöng viïåc cêìn ñt trònh àöå tay nghïì, phuâ húåp vúái cú cêëu kinh tïë cuä thò bõ mêët ài trong khi nhûäng cöng viïåc do loaåi hònh kinh tïë múái taåo ra laåi khöng tòm àûúåc nhên cöng coá trònh àöå tûúng ûáng.
4. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6 Cuâng vúái nïìn kinh tïë phuåc höìi cuöëi nùm 1980, tònh hònh röìi naây rêët roä neát vaâ coá nguy cú lan röång. INSEE cho biïët: thaáng 3 nùm 1989, nhòn chung trong toaân ngaânh cöng nghiïåp, tyã lïå nhên sûå cêìn thiïët khöng tuyïín duång àûúåc trong caác doanh nghiïåp trïn 10 nhên cöng laâ nhû sau: caán böå (12,4%), thúå laânh nghïì (8,5%) vaâ chuyïn viïn (1,6%). Tûâ nùm 1980 àïën nay, nhu cêìu tuyïín caán böå khöng àûúåc àaáp ûáng àaä tùng gêëp 2 lêìn. Dûúâng nhû tònh traång naây xaãy ra trong moåi lônh vûåc. Trong trûúâng húåp bõ thêët nghiïåp, nhûäng ngûúâi lao àöång coá tay nghïì haång ûu (vaâ nhûäng ngûúâi chó thêët nghiïåp trong thúâi haån ngùæn) àïìu nhanh choáng tòm laåi àûúåc viïåc laâm. Ngûúåc laåi nhûäng ngûúâi coá trònh àöå thêëp hún (cuäng nhû ngûúâi cao tuöíi vaâ thêët nghiïåp daâi haån) rêët khoá tòm àûúåc cú may khi trúã laåi thõ trûúâng lao àöång. Yïu cêìu cöng viïåc ngaây caâng cao coá thïí gêy möëi lo lùæng cho caác cûã nhên tûúng lai. Nöîi lo súå nïìn kinh tïë bõ suy thoaái cuãa möåt ngûúâi múái töët nghiïåp khöng phaãi laâ hiïån tûúång múái vaâ cuäng khöng coá cùn cûá. Thêåt vêåy, möåt lao àöång treã khi àûúåc tuyïín duång khöng phaãi luác naâo cuäng sûã duång trònh àöå cuäng nhû àaä àûúåc àaâo taåo. Àöëi vúái möåt söë ngaânh àaâo taåo kïí caã ngaânh dõch vuå vêîn cûá bõ nguy cú mêët cên àöëi. Tuy nhiïn söë cûã nhên múái ra trûúâng luön luön thñch nghi àûúåc vúái nhûäng yïu cêìu cuãa caác doanh nghiïåp ngaây caâng khùæt khe nhû hiïån nay. ƒ Möi trûúâng vaâ sûå ö nhiïîm Nhiïìu thïë kyã qua, loaâi ngûúâi àaä cöë gùæng chinh phuåc thiïn nhiïn xung quang mònh (àïí phuåc vuå cho nhu cêìu sinh söëng). Ngaây nay, trïn haânh tinh chuáng ta vúái söë dên hún 5 tyã ngûúâi, thiïn nhiïn khöng coân phaãi chinh phuåc nûäa maâ coân phaãi giûä gòn baão vïå. úã caác nûúác cöng nghiïåp, cuöåc chaåy àua trong saãn xuêët àaä keáo theo viïåc khai thaác bûâa baäi caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn nhû nûúác, göî, than, dêìu. Têët caã àïìu bõ khai thaác do nhu cêìu cuãa xaä höåi cöng nghiïåp ngaây caâng tùng. Vaâ do nguöìn taâi nguyïn trong nûúác khöng àaáp ûáng àuã, caác nûúác naây cêìn phaãi nhêåp nguyïn liïåu tûâ caác nûúác khaác nhêët laâ tûâ caác nûúác thïë giúái thûá 3. Têët caã caác nûúác duâ laâ cöng nghiïåp hay khöng, cuäng khöng traánh khoãi hiïån tûúång khai thaác ngaây caâng nhiïìu caác nguöìn khoaáng saãn tûâ mùåt àêët vaâ loâng àêët. Rûâng bõ taân phaá àïí lêëy göî hoùåc lêëy àêët laâm rêîy. Giïëng àûúåc àaâo lïn àïí
5. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7 lêëy nûúác hoùåc khai thaác dêìu. Caác moã than, moã sùæt, moã àöìng, moã u-ra-ni àïìu àûúåc múã cûãa khai thaác. Vò dên söë trïn haânh tinh ngaây caâng tùng, nïn hiïån nay viïåc khai thaác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn àang bùæt àêìu gùåp khoá khùn. Àïí coá àûúåc nguöìn dêìu khñ thò con ngûúâi phaãi ài tòm sêu hún hoùåc xa hún ngoaâi biïín caã. Nûúác duâng cho tûúái tiïu vaâ cung cêëp cho caác khöëi thaânh thõ lúán àang bùæt àêìu bõ thiïëu. Nhêët laâ úã chêu Phi, möåt söë khu rûáng àaä bõ truåi laâ do tïå naån khai thaác göî vaâ sau àoá bõ phaá huyã do quaá trònh di dên. Chñnh caác àaåi dûúng khöng lêu laâ nguöìn dûå trûä nûúác vö têån àöëi vúái loaâi caá thò nay àang caån kiïåt dêìn túái mûác baáo àöång. Nguyïn nhên cuãa hiïån tûúång naây laâ do viïåc àaánh bùæt caá ngaây caâng gia tùng vaâ caác vuâng ven búâ bõ ö nhiïîm. Bïn caånh viïåc khai thaác caác nguöìn taâi nguyïn coân coá sûå taác àöång liïn tuåc cuãa con ngûúâi cho nïn caác khu rûâng nhiïåt àúái bõ thu heåp dêîn àïën xoái moân àêët vaâ xa maåc hoaá. Quaá trònh têåp trung dên söë úã khu vûåc àö thõ cuâng vúái sûå tñch tuå chêët thaãi (raác rûúãi gia àònh, nûúác thaãi) ngaây caâng khoá ngùn chùån. Cuöëi cuâng, nïìn saãn xuêët cöng nghiïåp cuäng gêy ra muön vaân ö nhiïîm nguöìn nûúác vaâ khöng khñ. Ngay trong nöng nghiïåp hiïån nay viïåc sûã duång phên boán bûâa baäi, chùn nuöi cöng nghiïåp cuäng trúã thaânh nguyïn nhên gêy ö nhiïîm. Duâ úã bêët kyâ núi naâo trïn haânh tinh chuáng ta möi trûúâng thiïn nhiïn àïìu trong tònh traång bõ àe doaå. ƒ Khöng khñ, khñ quyïín Khöng khñ maâ chuáng ta àang hñt thúã thûúâng xuyïn bõ ö nhiïîm do khoái nhaâ maáy, sûå àöët noáng cuãa nhaâ maáy àiïån vaâ khñ thaãi cuãa xe húi. Hiïån tûúång ö nhiïîm naây cuäng coá thïí goáp phêìn nguy hiïím nung noáng haânh tinh chuáng ta. Vaâo cuöëi thïë kyã qua, coá möåt söë ngaây, khöng khñ khöng thïí hñt àûúåc úã nhûäng thaânh phöë lúán cuãa nûúác Anh do coá nhiïìu khoái than. “Smog” laâ kïët quaã cuãa sûå tröån lêîn khoái vúái sûúng muâ, laâ àùåc trûng cuãa Luên Àön cho àïën nhûäng nùm 60. Trong phêìn lúán caác nûúác cöng nghiïåp, nhiïn liïåu than àûúåc thay thïë bùçng dêìu, sau àoá laâ bùçng àiïån vaâ khñ àöët thiïn nhiïn. Nhûäng nhiïn
6. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8 liïåu àûúåc thay thïë naây saåch hún rêët nhiïìu so vúái than, coá nghôa laâ ñt ö nhiïîm. Àïën mûác ngûúâi ta àaä bùæt àêìu hñt thúã thoaãi maái hún trong nhûäng àiïím dên cû múái. Nhûng coân möåt hiïån tûúång ö nhiïîm êm ó vaâ khöng coá khoái àaä xuêët hiïån vaâo nhûäng nùm 1970. Khñ thaãi cuãa xe húi, kïët húåp vúái xaå khñ cuãa öëng thöng húi laâm baäo hoaâ khöng khñ cuãa caác thaânh phöë lúán thaânh 3 loaåi khñ: ài-ö-xit lûu huyânh, mönöxit, àaåm vaâ hydro caác bua chaáy khöng hïët. Khi 3 loaåi khñ naây bõ ngûng tuå seä gêy ra möåt loaåi sûúng muâ “quang hoáa” laâm cho khöng khñ khöng coân hñt thúã àûúåc. Caác thaânh phöë nhû Los Angeles, Mexico hay A-ten thûúâng laâ naån nhên cuãa nhûäng hiïån tûúång nïu trïn. Ngûúåc laåi, khi nhûäng loaåi khñ naây bõ gioá cuöën ài coá thïí rúi xuöëng núi khaác dûúái daång “mûa axit” laâm tiïåt truâng caác höì nûúác, a xñt hoaá àêët àai vaâ têën cöng vaâo thûåc vêåt. Nhûäng trêån mûa axit naây àaä giïët chïët sûå söëng dûúái nûúác trong caác höì nûúác úã Canaàa vaâ Bùæc Myä. Ngûúâi ta cuäng àang nghi ngúâ nhûäng trêån mûa naây àaä goáp phêìn laâm taân luåi cêy rûâng nhêët laâ úã vuâng nuái Vosges, vuâng rûâng àen vaâ úã trung Êu. Àïí khùæc phuåc naån ö nhiïîm bêìu khñ quyïín àang lan röång, ngûúâi ta àaä xaác àõnh nhûäng tiïu chuêín khùæt khe hún àöëi vúái nhûäng öëng khoái nhaâ maáy vaâ khuyïn duâng xe riïng. Caác nhaâ cöng nghiïåp phaãi trang bõ cho nhaâ maáy cuãa hoå nhûäng hïå thöëng loåc khoái. Coân caác nhaâ saãn xuêët ötö thò cho ra àúâi nhûäng loaåi xe àûúåc trang bõ, bùçng öëng xaã coá chêët xuác taác àïí giaãm haâm lûúång khñ àöåc haåi. Nhûäng chiïëc xe naây thûúâng àûúåc sûã duång úã Myä vaâ Nhêåt vaâ hiïån nay àaä xuêët hiïån trïn thõ trûúâng chêu Êu. ƒ Ö nhiïîm nguöìn nûúác Nûúác saåch àang trúã thaânh nguöìn quñ hiïëm trong caác khu dên cû. Nûúác sinh hoaåt phaãi àûúåc sûã lyá trûúác khi àem ra cung cêëp cho ngûúâi dên búãi vò nûúác tûâ àaáy söng vaâ nhêët laâ tûâ caác giïëng khoan àaä bõ ö nhiïîm nghiïm troång. Caác doâng nûúác lúán úã caác khu cöng nghiïåp nghiïîm nhiïn trúã thaânh nhûäng cöëng thoaát nûúác “löå thiïn” àöí nûúác thaãi ra biïín.
7. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9 Nhûäng ngûúâi laâm cöng taác lêëy nûúác tûâ caác doâng söng àïí cung cêëp cho nhên dên trûúác khi àem nguöìn nûúác túái cho hoå phaãi xûã lyá qua maáy loåc vò ngaây nay ngoaâi nhûäng vi khuêín vaâ vi ruát gêy bïånh thöng thûúâng ngûúâi ta coân phaát hiïån thêëy trong caác nguöìn nûúác naây coá caã chêët thaãi hoaá hoåc, chêët kim loaåi nùång coá haåi vúái sûác khoãe cuãa con ngûúâi nhû: thuyã ngên, chò, chêët caát- mi. Trûúác àêy ngûúâi ta nghô rùçng nhûäng maåch nûúác ngêìm traánh àûúåc ö nhiïîm hoùåc àûúåc loåc trong loâng àêët nhûng ngaây naây nhûäng maåch nûúác ngêìm laâ phêìn dûå trûä nûúác dûúái loâng àêët cuäng àang bõ caác nguöìn nûúác trïn mùåt àêët laâm ö nhiïîm. Trong caác vuâng thêm canh cêy tröìng nhû Beauce, Picarchie, caác chêët phên àaåm hoaá hoåc chûa àûúåc cêy tröìng hêëp thu àaä ngêëm xuöëng caác maåch nûúác ngêìm dûúái daång nitúraát. Cuäng giöëng nhû vêåy, trong caác vuâng chùn nuöi cöng nghiïåp (Bretagne) phên lúån vaâ phên gia cêìm àang tñch tuå thaânh nhûäng chêët nitúraát chùèng bao lêu nûäa seä gêëm xuöëng caác maåch nûúác ngêìm vaâ seä laâm ö nhiïîm caác nguöìn nûúác cuãa giïëng khoan. Theo nhûäng tiïu chuêín cuãa cöång àöìng chêu Êu, lûúång nitúraát trong nûúác saåch quaá 50mg/lñt nïëu khöng seä gêy nguy hiïím cho sûác khoãe cuãa treã thú vaâ ngûúâi giaâ yïëu. Trong möåt söë xaä cuãa caác tónh Finistere vaâ Morbihan, ngûúâi ta àaä cêëm lêëy nûúác tûâ caác giïëng khoan. Caác loaåi phên boán hoaá hoåc coá chêët Phöët-phaát khi khöng àûúåc cêy tröìng hêëp thuå hïët seä àöí ra caác höì vaâ caác àaåi dûúng úã àoá noá seä cung cêëp chêët dinh dûúäng cho hïå thûåc vêåt söëng dûúái nûúác. Ngûúâi ta thûúâng gùåp hiïån tûúång naây trïn búâ biïín dûúái daång caát maâu vaâng xanh (coá nghôa laâ caác thûåc vêåt taão). Cuöëi cuâng, hiïån tûúång naây laâm cho caác àöång vêåt söëng dûúái nûúác chïët ngaåt. ƒ Caái giaá phaãi traã cho viïåc giaãi quyïët vêën àïì ö nhiïîm Bêy giúâ ngûúâi ta khöng coân neám raác thaãi hay àöí nûúác bêín ài nûäa maâ phaãi xûã lyá vaâ laåi sûã duång caác chêët naây. Nhûng quaá trònh naây àöi khi cuäng cêìn túái caác khoaãn chi giaãi ö nhiïîm àaä àûúåc aáp duång: caác cú quan baão vïå möi trûúâng àaä àûa ra möåt nguyïn tùæc: ngûúâi gêy ra ö nhiïîm phaãi traã giaá cho haânh àöång cuãa mònh. Ngaây 16/3/1978, khi chiïëc taâu Amoco- Cadiz bõ àùæm,
8. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10 àöí khoaãng 220.000 têën dêìu thö xuöëng biïín vuâng Bretagne thò cöng ty cuãa Myä chuã quaãn chiïëc taâu naây àöìng thúâi coân böìi thûúâng cho caã chñnh phuã Phaáp (toaâ aán Chicago ngaây 11/1/1988). Tûúng tûå nhû vêåy, caá nhên naâo àöí nûúác thaãi ra hïå thöëng cöëng thoaát nûúác vaâ àöí raác rûúãi ra ngoaâi àïí thu gom qua dõch vuå vïå sinh möi trûúâng àïìu phaãi àoáng goáp chi phñ . Hiïån nay, caác nhaâ cöng nghiïåp biïët roä rùçng: chi phñ cho trang thiïët bõ öëng khoái nhaâ maáy, hïå thöëng loåc rûãa khoái hoùåc chi phñ àïí xêy dûång vaâ àûa vaâo hoaåt àöång möåt nhaâ maáy xûã lyá nûúác thaãi laâ rêët lúán. Vaâ chi phñ cho viïåc xûã lyá chêët thaãi töën keám tuyâ theo mûác àöå àöåc haåi hoùåc tuyâ theo khoaãng caách phaãi chuyïn trúã túái trung têm xûã lyá. Bònh thûúâng, möåt chuã doanh nghiïåp khöng thïí töëng hïët chêët thaãi ra möåt khu àêìm hoùåc àöí vaâo möåt goác rûâng maâ phaó giao cho möåt baäi raác nhû möåt thûá haâng hoaá hoùåc möåt trung têm xûã lyá chêët thaãi dûúái sûå kiïím soaát chùåt cheä. Thïë nhûng, öng chuã naây phaãi traã chi phñ xûã lyá chêët thaãi. Trong àiïìu kiïån hiïån nay, ngûúâi ta cho rùçng: Coá möåt söë ngûúâi àang tòm caách mua nhûäng maãnh àêët reã tiïìn nhêët laâ úã caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3 àïí xêy dûång caác trung têm xûã lyá raác thaãi. Giöëng nhû caác nûúác giaâu, caác nûúác thïë giúái thûá 3 cuäng phaãi chi phñ cho viïåc vêån chuyïín raác thaãi àïën caác baäi raác hoùåc àïën nhûäng núi xa bùçng caác taâu trúã raác. Raác thaãi cuãa caác gia àònh cuäng coá thïí àûúåc buön baán xuyïn àaåi têy dûúng. Nhûng viïåc giaãi ö nhiïîm nguöìn nûúác vêîn thu àûúåc lúåi nhuêån cao nhêët. Caác cöng ty phên phöëi nûúác saåch vaâ xûã lyá nûúác thaãi àaä trúã thaânh têåp àoaân lúán trong ngaânh cöng nghiïåp, dõch vuå cuãa caác cöng ty naây thûåc sûå laâ cêìn thiïët. Vêën àïì giaãi ö nhiïîm khñ ga cuäng trúã thaânh vêën àïì phûác taåp. Àïí saãn xuêët bònh xuác taác vaâ hïå thöëng àaánh lûãa cho xe húi, nhaâ saãn xuêët phaãi chi mêët möåt khoaãn tiïìn rêët lúán sau àoá bùæt khaách haâng mua xe húi phaãi
9. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11 chõu khoaãn naây. Coân àöëi vúái caác haäng tinh chïë nhiïn liïåu phaãi nêng cêëp nhaâ xûúãng àïí chïë taåo xùng khöng chó giaânh cho bònh xuác taác. ƒ Sa maåc hoaá Tûâ xa xûa caác sa maåc khöng ngûâng àûúåc múã röång vaâ nhûäng caánh rûâng nhiïåt àúái cuäng àang dêìn bõ mêët ài dûúái taác àöång cuãa con ngûúâi . Caác sa maåc àûúåc vñ nhû nhûäng keã chinh phuåc coá quyïìn uy àang ngaây caâng múã röång vuâng chiïëm àoáng. Trûúác àêy, hiïån tûúång sa maåc hoaá laâ do traái àêët noáng lïn, coân hiïån nay hiïån tûúång naây àang gia tùng do con ngûúâi khai thaác, àöët phaá rûâng bûâa baäi. Nhûäng caánh rûâng àang dêìn dêìn trúã thaânh nhûäng àöìng coã lúán vaâ sau àoá laâ nhûäng sa maåc hoang vu. Diïån tñch sa maåc Sahara àang ngaây caâng múã röång bêët chêëp nhûäng bûác tûúâng xanh cöë gùæng chen lêën tiïën vaâo sa maåc. Thêåm chñ nhûäng caánh rûâng êím ûúát trúã nïn khan hiïëm. úã Braxin nhûäng caánh rûâng nhû vêåy cuäng bõ khai hoang àïí lêëy àêët tröìng troåt cung cêëp cho caác chuã nöng. úã chêu Phi vaâ Àöng Nam aá, ngûúâi ta khai thaác nhûäng cêy göî lúán úã caánh rûâng naây àem baán sang chêu Êu vaâ Nhêåt Baãn, sau àoá dên baãn xûá laåi trúã laåi àêy sinh söëng vaâ tröìng troåt trïn nhûäng caánh àöìng tro. Cuäng nhû vêåy, úã Bó haâng nùm mêët ài nhûäng maãnh rûâng vö cuâng lúán. Ngaây nay chó úã baán cêìu Bùæc laâ ngûúâi laâ vêîn duy trò thêåm chñ múã röång diïån tñch tröìng rûâng ƒ Giaãi trñ Ngaây nay, giaãi trñ àang chiïëm möåt võ thïë quan troång. Thêåt vêåy, nùm 1994, möåt söë ngûúâi khöng söëng bùçng nguöìn thu nhêåp cuãa mònh àaä giaãm thúâi gian laâm viïåc vaâ laâm viïåc trong gia àònh àïí coá thïm thúâi gian giaãi trñ vò vúái hoå hoaåt àöång giaãi trñ cuäng laâ hoaåt àöång quan troång. Xu hûúáng tiïën túái möåt xaä höåi giaãi trñ àûúåc diïîn ra ngaây caâng bònh àùèng vïì mùåt chñnh trõ xaä höåi vaâ luön taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi tiïëp xuác vúái nhau vaâ àùåc biïåt laâ hoå tûå do sûã duång thúâi gian hún.
10. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12 Caác quan niïåm vïì hoaåt àöång giaãi trñ khöng thöëng nhêët vúái nhau àaä ài àïën möåt àõnh nghôa vïì giaãi trñ coá thïí laâ tiïu cûåc vaâ khöng cêìn thiïët. Trong thûåc tïë, caác hoaåt àöång giaãi trñ khöng phaãi laâ lao àöång chuyïn mön, khöng phaãi laâ caác cöng viïåc nöåi trúå maâ cuäng khöng phaãi laâ thúâi gian sinh hoaåt (ùn uöëng, nghó ngúi) ngûúâi ta coá thïí phên caác hoaåt àöång naây ra thaânh hai nhoám: Nhoám thûá nhêët bao göìm caác troâ chúi vaâ caác mön thïí thao, caác hoaåt àöång biïíu diïîn trûúác àaám àöng (caác trêån thi àêëu, àua taâi) diïîn ra trong moåi möi trûúâng xaä höåi. Nhoám thûá hai bao göìm caác hoaåt àöång cuãa nhûäng ngûúâi trñ thûác : hoå thûúâng xuyïn àïën caác nhaâ haát, dûå caác buöíi hoaâ nhaåc vaâ àïën caác viïån baão taâng. Sûå phên chia theo truyïìn thöëng naây àûúåc dûåa trïn hoåc thuyïët cuãa arisste luön luön duâng trong moåi xaä höåi àûúng thúâi. Caác hònh thûác giaãi trñ mang tñnh têåp thïí vaâ thuå àöång (nhû caác cuöåc thi àêëu thïí thao, caác buöíi chiïëu boáng) vaâ caác hoaåt àöång mang tñnh caá nhên cêìn nöî lûåc cao hún vïì trñ tuïå maâ khöng coá sûå caånh tranh lêîn nhau. Vò vêåy caách sûã duång thúâi gian raänh röiî laâ möåt nhên töë gêy aãnh hûúãng khöng nhoã túái phên hoaá xaä höåi. Nhûäng cöng viïåc lao àöång chên tay trong caác xaä höåi cöng nghiïåp ngaây caâng mêët ài buöåc caác giúái nam, nûä phaãi sûã duång húåp lyá thúâi gian giaãi trñ cuãa hoå àïí tûå phêìn àêìu cho sûác khoeã baãn thên. Noái chung, ngûúâi ta thûâa nhêån: caác hoaåt àöång giaãi trñ giuáp cú thïí phaát triïín khoeã maånh vaâ giaãi trñ phaãi laâ sûå vêån àöång cuãa cú thïí. Vò vêåy trong caác buöíi hoaâ nhaåc Pop ngûúâi ta thêëy giúái treã thûúâng tham gia biïíu diïîn tñch cûåc. Mùåt khaác cûá gêìn 1/2 söë thanh niïn Phaáp laåi coá 1/4 trong söë hoå coá thïí chúi möåt nhaåc cuå úã caác mûác àöå khaác nhau. Caác gia àònh thûúâng coá thaái àöå chung bùçng nhau khi lao àöång àïí trang bõ cho gia àònh laâ hoå laåi giaânh thúâi gian vaâo hoaåt àöång giaãi trñ. Tûâ nhûäng nùm 1950, do thu nhêåp cuãa ngûúâi dên tùng, caác buöíi phaát thanh truyïìn hònh vaâ maáy ghi hònh tûâ coá sûác hêëp dêîn hún. Tuy nhiïn, möåt söë ñt ngûúâi vêîn khöng cöng nhêån vö tuyïën truyïìn hònh laâ phûúng tiïån giaãi trñ nhûng hoå vêîn àùng kyá mua caác kïnh êm thanh nöíi vaâ maáy tñnh caá nhên
11. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13 vò hoå khöng phuã nhêån hoaåt àöång giaãi trñ cuãa caác phûúng tiïån kyä thuêåt. Xeát cho cuâng, vúái caác phûúng tiïån giaãi trñ trong nhaâ, ngûúâi ta laåi thñch úã nhaâ nhiïìu hún laâ ra ngoaâi. Hiïån naây àaâi radio vaâ vö tuyïën truyïìn hònh laâ nguyïn nhên chñnh dêîn àïën xu hûúáng naây. ƒ Àiïån aãnh vaâ truyïìn hònh. úã khùæp núi trïn thïë giúái vaâ ngay caã úã Phaáp, ngaânh àiïån aãnh àang caâng ngaây caâng mêët võ trñ trong khi söë lûúång maáy thu hònh xuêët hiïån ngaây möåt tùng. Ngaânh àiïån aãnh àang mêët dêìn loâng tin yïu cuãa cöng chuáng. Ngay úã Paris caác raåp chiïëu boáng cuãa caác khu phöë cuäng phaãi àoáng cûãa. Hiïån tûúång naây cuäng giöëng nhû úã caác thaânh phöë lúán khaác. Tuy nhiïn hiïån nay khaán giaã cuãa àiïån aãnh vêîn laâ nhûäng àöëi tûúång treã tuöíi. Àiïån aãnh khöng coân laâ phûúng tiïån giaãi trñ cuãa nhên dên nhû thúâi kyâ sau giaãi phoáng nûäa. Nùm 1947 ngûúâi ta tñnh coá khoaãng 412 triïåu. Nhûng múái tûâ nùm 1960 thò söë raåp chiïëu boáng àaä giaãm ài vaâ àïën nùm 1989 söë khaán giaã trong nùm chó coân 120 triïåu. úã Phaáp cuäng nhû caác nûúác khaác, raåp chiïëu haâng khöng àûúåc cöng chuáng ûa chuöång nûäa laâ àiïìu dïî hiïíu. Nùm 1968, ngaânh àiïån aãnh yá vêîn coân thu huát àûúåc 125 triïåu khaán giaã nhûng hiïån nay dûúâng nhû àang giaãm dêìn (nùm 1991, söë khaán giaã chó coân laåi 89 triïåu). Tñnh hònh úã Àûác khöng coá gò saáng suãa lùæm trong khi àoá úã Anh vaâ Myä thò coá phêìn khaã quan hún. Ngaânh saãn xuêët phim nhòn chung cuäng àang bõ sa suát, coân cöng nghiïåp àiïån aãnh cuãa Phaáp àûúåc xïëp úã võ trñ thûá 2 trïn thïë giúái sau Myä àang gùåp khaá nhiïìu thuêån lúåi. Söë lûúång phim daâi têåp tùng tûâ 151 böå phim nùm 1985 lïn túái 156 nùm 1991 sau àoá giaãm xuöëng coân 125 böå phim nùng 1997. Nhû vêåy, võ trñ nïìn àiïån aãnh ( saãn xuêët àûúåc 99 böå phim daâi têåp trong khi Àûác chó saãn xuêët àûúåc 72 böå phim daâi têåp vaâ Anh chó coá 54 böå phim. Àùåc biïåt ngaânh saãn xuêët phim cuãa Liïn Xö cuä àaä hoaân toaân suåp àöí, tûâ 156 böå phim saãn xuêët nùm 1985 giaãm xuöëng chó coân 23 böå phim nùm 1991.
12. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14 Tûâ nhûäng dûä liïåu thöng tin trïn, coá möåt cêu hoãi àùåt ra laâ liïåu coá phaãi nïìn vùn hoaá àaä bùæt àêìu chuyïín hûúáng? Chuáng ta khöng nïn kïët luêån súám nhû vêåy. Vò caác xu hûúáng vêån àöång khöng song song vúái nhau. Ngaânh truyïìn hònh vêîn àang phaát triïín maånh, ngûúâi ta vêîn öì aåt ài mua maáy thu hònh. Tûâ nùm 1960 àïën 1985 trang bõ cho caác phûúng tiïån phaát thanh vaâ truyïìn hònh tùng lïn 12 lêìn. Taåi Phaáp, söë hiïåu thöëng kï cuãa möåt cuöåc àiïìu tra cuãa Viïån thöëng kï vaâ nghiïn cûáu kinh tïë quöëc gia (INSEE) àûúåc tiïën haânh nùm 1988 cho thêëy trïn toaân quöëc coá khoaãng 60 triïåu maáy thu thanh, 20 triïåu maáy thu hònh, 7,2 triïåu kïnh êm thanh nöíi 4,5 triïåu maáy ghi hònh vaâ 9 triïåu maáy nghe nhaåc caá nhên. Nùm 1989, coá 97% söë gia àònh Phaáp coá maáy thu thanh trong àoá 77% söë höå naây nghe haâng ngaây, trung bònh möåt ngaây möåt thñnh giaã boã ra 163 phuát àïí nghe àaâi. Nïëu phên chia xaä höåi thöng qua viïåc sûã duång maáy truyïìn hònh ngûúâi ta seä tiïën haânh nhû thïë naâo? Nùm 1985, coá 93% gia àònh cöng nhên mua sùæm maáy thu hònh, söë gia àònh coá con laâ 97% cao hún 5% so vúái gia àònh caác caán böå cao cêëp. Nùm 1987, söë lûúång ti vi mua trong caác gia àònh thúå àöëc cöng cao hún so vúái gia àònh caán böå cao cêëp. Tûúng tûå ngûúâi ta thêëy trong caác nûáa tuöíi: ngûúâi cao tuöíi luön luön àûúåc trang bõ àêìy àuã maáy thu hònh do àoá, ngûúâi ta khöng àaánh giaá mûác söëng haâng ngaây thöng qua maáy thu hònh. Nùm 1989, nhòn chung lûúång maáy thu hònh vêîn tùng maånh: cûá 1000 ngûúâi dên coá 375 chiïëc ti vi (úã Myä cûá möîi ngûúâi dên trung bònh coá 0,8 chiïëc). Thúâi gian maâ ngûúâi dên giaânh àïí xem truyïìn hònh ngaây caâng nhiïìu (theo thöëng kï cuãa INSEE tiïën haânh 2 lêìn caách nhau 10 nùm: tûâ 1975- 1985). ƒ Êm nhaåc, hoaâ nhaåc vaâ àôa nhaåc. Hoaâ nhaåc àang phaãi caånh tranh gay gùæt vúái bùng nhaåc sao cheáp, àôa nhaåc vaâ caác soáng phaát thanh. Têët caã caác buöíi trònh diïîn àùåc biïåt laâ caác buöíi hoaâ nhaåc vúái
13. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15 nghi lïî cuãa ngaây höåi mang tñnh têåp thïí luön luön phaãi chõu sûå caånh tranh cuãa êm nhaåc sao cheáp. Tuy nhiïn, tûâ àêìu nhûäng nùm 1970, chi phñ cho töí chûác caác buöíi hoaâ nhaåc àùåt biïåt laâ nhaåc Rock vaâ nhaåc jazz àaä tùng. Tònh hònh naây úã Phaáp coá hûúáng laåc quan hún so vúái úã caác nûúác chêu Êu khaác vaâ úã Myä. úã nhûäng nûúác naây tûâ nùm 1980, caác buöíi hoaâ nhaåc cöí àiïín vaâ haát Opera ngaây caâng ñt ài. Hoaåt àöång cuãa caác loaåi hònh êm nhaåc cuäng giaãm so vúái trûúác àêy, nhûäng chuyïën cöng diïîn cuãa caác ca syä ngaây caâng mêët ài, chó coân caác ngöi sao êm nhaåc nöíi tiïëng múái coá cú höåi thïí hiïån taâi nùng. Nïëu trong thûåc tïë, cöng chuáng quan têm àïën àôa haát vaâ àaâi cassette thò caác hoaåt àöång êm nhaåc múái coá thïí töìn taåi àûúåc. Vaâo cuöëi nhûäng nùm 1970, thõ trûúâng àôa haát vaâ àaâi cassette àaä rúi vaâo khuãng hoaãng. Söë ngûúâi baán àôa leã giaãm, lûúång àôa phaát haânh trïn thõ trûúâng cuäng giaãm. Tònh hònh naây bõ àaão löån do sûå caånh tranh cuãa caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng, do sao cheáp àôa haát, do sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå cho ra àúâi àôa compact. Do caånh tranh nhû vêåy, lônh vûåc êm nhaåc ngaây möåt phaát triïín. ƒ Sûå thay àöíi trong taác phêím. Hònh aãnh vaâ êm thanh mang àïën sûå àöíi thay cho taác phêím àùåc biïåt laâ saách vaâ trong tûúng lai gêìn, nhûäng cuöën saách naây vêîn khöng mêët ài, ngay caã trong nhûäng höå gia àònh coá ngên saách haån heåp nhêët. In êën vaâ phaát haânh saách baáo tùng chêåm hún so vúái lûúång tiïu thuå. Tûâ nùm 1960 àïën 1985, chó söë tiïu duâng tùng tûâ 49 àïën 130 trong khi àoá chó söë phaát haânh nùm 1985 àaåt 168 so vúái toaân böå khöëi lûúång êën phêím tiïu thuå. Baáo chñ coân phaãi xïëp vaâo haâng töìi tïå hún nûäa vúái chó söë tiïu duâng nùm 1960 laâ 80 (chó söë phaát haânh: 56) nhûng àïën nùm 1985 chó söë naây àaä laâ 122. Nïëu ngûúâi ta kïët húåp caã baáo chñ vaâ êën phêím laåi vúái nhau thò seä thêëy àûúåc tyã lïå gia tùng haâng nùm cuãa nhûäng êën phêím naây thêëp hún so vúái mûác tiïu thuå duâ xeát úã thúâi kyâ kinh tïë naâo cuäng vêåy, thúâi kyâ tùng trûúãng cuäng nhû thúâi kyâ suy thoaái hay khuãng hoaãng.
14. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16 Theo Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë (OCDE), nùm 1986, trung bònh möåt ngûúâi dên úã caác nûúác phaát triïín boã ra khoaãng 4 giúâ àöìng höì àïí àoåc saách baáo: úã aáo laâ 2,7 giúâ, Haâ Lan laâ 5,5 giúâ. Cuäng vaâo thúâi àiïím naây, úã Phaáp ngûúâi ta ûúác tñnh thúâi gian trung bònh maâ möåt ngûúâi Phaáp trïn 15 tuöíi giaânh ra àïí àoåc trong möåt tuêìn la hún 3 giúâ möåt chuát. Nhûng möåt cuöåc àiïìu tra àûúåc hoãi àïìu àang khöng coá saách àoåc. Nïëu saách baáo giaãi trñ ñt àûúåc àoåc nhû vêåy thò coá thïí cêìn phaãi ài tòm nguyïn nhên vò sao dêîn àïën hiïån tûúång naây? Thúâi gian daânh cho àoåc saách ñt nhû vêåy phêìn naâo coá nguyïn nhên tûâ giaá saách. Nhû vêåy, chó tiïu vïì giaá caã cuãa caác loaåi êën phêím húi cao möåt chuát so vúái toaân böå chó giaá tiïu thuå saãn phêím (387 so vúái 379 nùm 1985 trïn cú súã 100 cuãa nùm 1970). Trong söë nhûäng lyá do khaác coân coá möåt lyá do nûäa laâ ngûúâi ta àaä daânh thúâi gian àoá àïí xem truyïìn hònh. Àêy cuäng laâ hïå thöëng thöng tin vïì saách vúã vaâ chu trònh thûúng maåi saách vúã. Nhûng khöng thïí xaác àõnh àûúåc mûác àöå cuãa tûâng nguyïn nhên. Ngûúâi ta cuäng thûúâng cho rùçng hïå thöëng giaáo duåc trûúâng hoåc àaä bõ loaån nùng vaâ àûúåc coi nhû núi cung cêëp nguöìn thöng tin vïì saách vúã vaâ chu trònh thûúng maåi saách vúã, cung cêëp nguöìn thöng tin àa daång coá thïí àoåc vaâ thu huát hoåc sinh ham thñch àoåc. Vò vêåy hoåc sinh àaä trúã thaânh ngûúâi tiïu thuå nguöìn tin. ƒ Caác lûáa tuöíi vaâ vai troâ xaä höåi cuãa giaãi trñ. Thaái àöå hoaâ húåp cuãa thanh niïn thûúâng laâm giaãm ài mûác àöå phên hoaá xaä höåi: lûåa choån möåt söë troâ giaãi trñ seä mang laåi lúåi ñch cho con ngûúâi, chùèng leä troâ giaãi trñ coá chûác nùng saãn xuêët chùng?. Thûåc chêët giaãi trñ thûúâng àöëi lêåp giûäa nam giúái vaâ nûä giúái, vñ duå nhû àaân öng quan têm nhiïìu àïën xe cöå, caâ phï, àaánh bùæt caá, coân phuå nûä laâ may mùåc vaâ thùm quan. Ngûúåc laåi, thanh niïn laåi nhêån thêëy trong thïí thao, phên hoaá xaä höåi theo giúái tñnh, theo têìng lúáp ñt xaãy ra hún laâ trong lao àöång, àuáng ra laâ trong thaái àöå chuyïn mön. Chñnh bùçng caác troâ giaãi trñ maâ lúáp treã àaä taåo nïn möåt têìng lúáp tûúng àöëi àöìng nhêët. Treã con àoáng möåt vai troâ quan troång trong viïåc mua sùæm thiïët bõ giaãi trñ trong gia àònh (maáy baán dêîn, maáy ghi êm, maáy
15. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 17 ghi hònh). Vò vêåy nhûäng cùåp vúå chöìng nöng dên khöng coá con ñt mua sùæm trang thiïët bõ nghe nhòn hún caác cùåp vúå chöìng úã têìng lúáp xaä höåi khaác, vaâ sûå thêm huåt ngên saách seä giaãm ài àöëi vúái gia àònh khöng coá treã con vò sûå coá mùåt cuãa chuáng duâ ñt hay nhiïìu coá xu hûúáng laâm giaãm àöå mêët cên àöëi xaä höåi vùn hoaá trong lônh vûåc giaãi trñ. Trong thûåc tïë möåt söë hoaåt àöång giaãi trñ laåi coá kïët quaã sinh lúâi: vñ duå nhû may vaá vaâ viïåc vùåt trong gia àònh. Tuy nhiïn khöng phaãi trong nhûäng gia àònh giaãn dõ nhêët ngûúâi ta múái thûúâng xuyïn gùåp hiïån tûúång naây nhêët. Nhûäng kyä thuêåt viïn, quaãn àöëc phên xûúãng hoùåc cöng nhên laânh nghïì cuäng laâm caác cöng viïåc àoá. Theo àiïìu tra vïì “giaãi trñ 1998” cuãa Viïån thöëng kï nghiïn cûáu kinh tïë quöëc gia Phaáp (INSSE), hún 1/2 söë ngûúâi chuã gia àònh cuãa caác têìng lúáp xaä höåi laâm caác cöng viïåc vùåt ñt nhêët laâ möåt lêìn möîi tuêìn. Theo àiïìu tra chung, 40% gia àònh sùæm cho mònh möåt chiïëc höåp àöì vaâ 20% trang bõ möåt chiïëc baân thúå. Vêîn nhûäng lyá do nhû thïë, ñt nhêët àaä giaãi thñch àûúåc möåt phêìn taåi sao ngûúâi ta laåi may vaá ngaây caâng nhiïìu vaâ xem àoá laâ möåt hoaåt àöång saáng taåo. Vò vêåy cuäng theo tûâng nguöìn tin, hún möåt nûãa söë gia àònh coá thu nhêåp cao àïìu mua sùæm maáy khêu, tyã lïå naây thêëp hún àöëi vúái nhûäng gia àònh coá thu nhêåp thêëp. Cuöëi cuâng hoaåt àöång giaãi trñ bùçng hònh thûác viïët, àùåc biïåt laâ veä laâ àaåi diïån cuãa nhûäng mön giaãi trñ kiïëm lúâi. Hún 10% ngûúâi Phaáp haânh nghïì nghïå thuêåt taåo hònh, nûä giúái chiïëm söë àöng hún nam giúái, lúáp treã àöng hún caác lúáp tuöíi khaác. 1/6 söë caán böå nhaâ nûúác baây toã muöën theo höåi hoaå. ƒ Caác kyâ nghó. Theo thoái quen, ngûúâi ta àaä àõnh nghôa: kyâ nghó laâ rúâi núi úã trong thúâi gian 4 ngaây (chñnh xaác hún laâ 4 àïm). Kyâ nghó naây khöng giöëng vúái chuyïën ài cöng taác, hoåc têåp hay ài ùn dûúäng. Caách àõnh nghôa naây cho pheáp ta xaác àõnh àûúåc khaái niïåm vïì kyâ nghó so vúái khaái niïåm vïì du lõch: àõnh nghôa trïn bao göìm caã nhûäng chuyïën ài àïën nhûäng vuâng phi du lõch, nhêët laâ nhûäng ngaây nghó trong gia àònh. Nhûng noá laåi loaåi boã nhûäng chuyïën lûä haânh mang tñnh chêët kinh doanh. Cuöëi cuâng tûâ àõnh nghôa naây, chuáng ta phên biïåt àûúåc kyâ nghó vúái kyâ nghó cuöëi tuêìn.
16. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 18 Nhûäng ngaây nghó dûúái hònh thûác nghó pheáp vaâ cöng taác bùæt àêìu tûâ tñnh laäng maån cuãa loaâi ngûúâi. Trûúác àêy nhûäng chuyïën ài cöng taác laâ nhûäng chuyïën ài vuå lúåi, cho àïën cuöëi thïë kyã thûá XIX nhûäng chuyïën ài vaän caãnh vêîn coân laâ möåt cuöåc maåo hiïím vò trong nhûäng chuyïën ài naây, lûä khaách coá thïí gùåp ruãi ro: hoùåc do chêåm taâu xe, àûúâng xe cöå ñt ài laåi àûúåc hay àöå an toaân thêëp. Sûå phaát triïín cuãa ngaânh àûúâng sùæt, cuãa taâu chaåy húi nûúác taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho giai cêëp tû saãn ài du lõch àöìng thúâi cuäng taåo àiïìu kiïån cho viïåc töí chûác thaânh lêåp caác cöng ty du lõch. Vò thïë, àïën cuöëi thïë kyã XIX, caác nhaâ tû baãn cöng nghiïåp àaä giaânh ra nhûäng thaáng heâ àïí ài àïën vuâng nöng thön sau àoá ài àïën nhûäng baäi biïín thúâi thûúång (Biarrtz do nûä hoaâng Engeánie xêy dûång nùm 1854, Deauville cuãa baá tûúác Morny xêy dûång nùm 1860). Nùm 1841, möåt ngûúâi Anh tïn laâ Thomas Cook lêìn àêìu tiïn àaä töí chûác kinh doanh thaânh cöng töët àeåp chuyïën du lõch tûâ Leicester àïën Loughbourough. Öng àaä lêåp ra nhiïìu cöng ty kinh doanh du lõch. Coân Karl Bacdeker ngûúâi Àûác thò àaä xuêët baãn nhûäng cuöën saách hûúáng dêîn du lõch. Möåt ngaânh cöng nghiïåp múái ra àúâi, ngaânh cöng nghiïåp du lõch chuyïn giúái thiïåu àõa àiïím tham quan, cung cêëp thúâi gian biïíu, phûúng tiïån àûa àoán an toaân, àõnh trûúác nhûäng traåm nghó vaâ cung cêëp luön caã baão hiïím chöëng mêët cùæp. Khaách haâng cuãa nhûäng haäng du lõch àêìu tiïn naây laâ nhûäng lûä khaách chûa tûâng ài nghó. úã Phaáp, àöëi vúái ngûúâi lao àöång, nhûäng ngaây nghó cuãa hoå chó bùæt àêìu coá tûâ khi hoå àûúåc hûúãng nhûäng ngaây nghó pheáp coá lûúng vaâo nùm 1936 nhúâ coá sûå can thiïåp cuãa mùåt trêån bònh dên. Luác naây öng Leáo Lagrange, Phoá quöëc vuå khanh àùåc traách thïí thao vaâ giaãi trñ àaä múã röång hoaåt àöång du lõch têåp thïí vaâ thïí thao. Sau àoá thúâi gian nghó tùng tûâ 15 ngaây àïën 4 tuêìn, dêìn dêìn àïën tùng lïn 5 tuêìn sau nùm 1968 vaâ sau àoá àûúåc cöng nhêån vaâo nùm 1982. Tûâ sau giaãi phoáng, nhûäng ngaây nghó úã Phaáp coá tñnh dên chuã hoaá rêët cao vaâ sau khi chñnh thûác aáp duång tuêìn nghó thûá 5 coá lûúng àöëi vúái moåi ngûúâi lao àöång thò tñnh dên chuã laåi àûúåc phaát huy thïm. Ngaây nay, coá nhiïìu xu hûúáng àang xuêët hiïån, trong quaá trònh phaát triïín, kyâ nghó àöng vêîn coân laâ dêëu hiïåu cho thêëy sûå
17. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 19 bêët bònh àùèng xaä höåi. Kyâ nghó àöëi vúái thanh niïn vûâa àöåc àaáo laåi vûâa khöng phuâ húåp. Cuäng giöëng nhû kyâ nghó heâ, kyâ nghó cuöëi tuêìn seä laâm tùng thïm giaá trõ gia àònh. Cuâng vúái möåt söë chñnh saách khöng giaãi quyïët àûúåc hiïån tûúång trïn thò trong khi àoá, viïåc nghiïn cûáu vïì ngaây nghó cuäng toã ra khöng coá kïët quaã. ƒ Ai laâ ngûúâi ài nghó. Kyâ nghó coân chûa àûúåc giaânh cho têët caã moåi ngûúâi vaâ cuäng khöng bònh àùèng vúái têët caã moåi ngûúâi. Trong caác kyâ nghó, kyâ nghó àöng phên böë khöng àöìng àïìu bùçng kyâ nghó heâ. Theo möåt cuöåc nghiïn cûáu cuãa INSEE, tyã lïå trung bònh ngûúâi ài nghó àaåt 60% nùm 1992 so vúái nùm 1985 laâ dûúái 58%. Nhûng nhûäng ngûúâi ài nghó naây möåt mùåt hoå khöng ài theo caách giöëng nhau, khöng àïën cuâng möåt núi vaâ khöng ài cuâng möåt thúâi àiïím. Mùåt khaác quaá trònh gia tùng söë ngûúâi ài nghó cuäng khöng giöëng nhau giûäa caác têìng lúáp xaä höåi nghïì nghiïåp. ƒ Hiïån tûúång phên têìng xaä höåi. Caán böå cao cêëp vaâ caác nghïì tûå do àûúåc ûu àaäi vúái tyã lïå ài nghó laâ 89% nùm 1992 (tyã lïå naây laâ 86,6% nùm 1964). Thiïåt thoâi nhêët laâ ngûúâi saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ ngûúâi lao àöång trong lônh vûåc nöng nghiïåp, nùm 1992, tyã lïå ngûúâi ài nghó chó laâ 30,6% coân nùm 1964 laåi chó coá 11,9%. Mùåc duâ quaá trònh gia tùng rêët chêåm nhûng àöëi vúái hoå nhû thïë cuäng laâ haånh phuác nhêët röìi. Caác öng chuã kinh doanh trong ngaânh cöng nghiïåp vaâ thûúng maåi cuäng coá àiïìu kiïån ài nghó ngaây caâng nhiïìu vúái tyã lïå 62% nùm 1992 so vúái nùm 1964 laâ 47,5%. Sûå xuêët hiïån cuãa kyâ nghó àöng gêy ra hiïån tûúång múái vïì sûå phên biïåt giûäa caác têìng lúáp xaä höåi. Kyâ nghó heâ vêîn laâ kyâ nghó quan troång nhêët vúái tyã lïå ngûúâi ài nghó laâ 55,3% nùm 1992, gêëp gêìn 2 lêìn so vúái kyâ nghó àöng (28,9%). Kyâ nghó àöng dêìn dêìn trúã thaânh kyâ nghó buâ, hêìu nhû kyâ nghó naây luön luön tûúng ûáng vúái möåt kyâ nghó keáp trong nùm (sûå chia nhoã kyâ nghó). Phêìn lúán nhûäng ngûúâi àaä ài nghó heâ nùm trûúác thò seä ài nghó àöng nùm sau.
18. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 20 Kyâ nghó àöng naây cuäng cho thêëy hiïån tûúång phên hoaá xaä höåi giûäa nhûäng ngûúâi coá àuã thu nhêåp àïí ài nghó 2 lêìn möåt nùm àïí coá thïí tûå giaãi phoáng nhûäng raâng buöåc trong cöng viïåc vaâ nhûäng raâng buöåc khaác trong àúâi söëng haâng ngaây vúái nhûäng ngûúâi khöng coá àuã àiïìu kiïån naây. Nhòn chung trong caã nùm, thu nhêåp cuãa ngûúâi dên caâng tùng, hoå ài nghó caâng nhiïìu. Trong khi àoá vúái kyâ nghó muâa àöng thò tyã lïå ngûúâi ài nghó gêìn nhû öín àõnh vúái mûác lûúng haâng nùm laâ 100.000 frùng (tyã lïå naây tùng nïëu thu nhêåp vûúåt quaá mûác trïn) ƒ Ngûúâi ta ài nghó úã lûáa tuöíi naâo? Caâng treã ngûúâi ta ài nghó caâng thûúâng xuyïn àùåc biïåt laâ lûáa tuöíi 30-39 hoùåc dûúái 14 tuöíi. Tyã lïå ngûúâi ài nghó gia tùng àaáng kïí, söë ngûúâi trïn 70 tuöíi tùng tûâ 18% nùm 1964 àïën 37% nùm 1992. Sau àoá maäi àïën thúâi kyâ gêìn àêy, khi söë ngûúâi ài nghó giaãm dêìn theo lûáa tuöíi thò ngaây nay laåi coá xu hûúáng öín àõnh cho àïën khi hoå vïì hûu. Chûáng toã kyâ nghó àaä trúã thaânh möåt thoái quen maâ ngûúâi ta khöng thïí boã qua àûúåc. Cuöëi cuâng, thanh niïn tuöíi tûâ 14 àïën 24 coá tyã lïå ài nghó húi thêëp: hoå cuäng cho thêëy yá chñ tûå lêåp. ƒ Kyâ nghó heâ. Kyâ nghó heâ vêîn laâ kyâ nghó quan troång nhêët, nhiïìu ngûúâi thñch ra biïín vaâ cùæm traåi bùçng xe moáoc ngaây caâng phöí biïën. Muâa heâ vêîn laâ nhûäng ngaây nghó chñnh, nhûng thúâi gian nghó heâ giaãm hún so vúái thúâi kyâ nghó àöng (tûâ 25 nùm nay, söë ngaây nghó àöng vêîn khöng giaãm vaâ chó giaãm möåt chuát nùm 1975). ƒ Thúâi gian ài nghó. Trung bònh thúâi gian nghó heâ àang coá xu hûúáng giaãm trong moåi têìng lúáp xaä höåi, tûâ 27,2 ngaây nùm 1965 xuöëng coân 22,6 ngaây nùm 1992. Hiïån tûúång giaãm thúâi gian nghó heâ naây cuäng laâ biïíu hiïån cuãa phên hoaá xaä höåi. Kyâ nghó naây chó quan troång vúái caác caán böå cao cêëp vaâ nhûäng ngûúâi coá nghïì nghiïåp tûå do. Söë ngaây nghó cuãa hoå giaãm tûâ 34,9 ngaây nùm 1965 coân 24,4
19. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 21 ngaây nùm 1992. Caác gia àònh coá thu nhêåp cao thûúâng ài nghó heâ 30 ngaây, caác têìng lúáp trung bònh thò chó nghó 23 ngaây. ƒ Ngûúâi ta ài àêu vaâ ài nhû thïë naâo trong kyâ nghó ? Nhòn chung moåi têìng lúáp xaä höåi àïìu nghiïng vïì xu hûúáng àïën nhaâ böë meå hoùåc baån beâ (39,7% söë ngaây nghó trong nùm). Khöng coá gò ngaåc nhiïn khi thêëy caác öng chuã cuãa ngaânh cöng thûúng nghiïåp àïën nghó úã caác khaách saån àöng gêëp 4 lêìn so vúái cöng nhên. Àùåc biïåt laâ ngûúâi Phaáp ài nghó heâ, cùæm traåi bùçng xe mooác ngaây caâng àöng. Kyâ nghó heâ naây vêîn chiïëm võ trñ quan troång haâng àêìu: gêìn 1/3 söë cöng nhên, khoaãng 1/5 nhên viïn vaâ caán böå bònh thûúâng vaâ hún 1/10 söë caán böå cao cêëp cuäng muöën têån hûúãng caác kyâ nghó naây. Ngûúâi ta luön thêëy hiïån tûúång chia reä têìng lúáp xaä höåi úã nhûäng núi nghó maát: trong 5% söë ngaây nghó ngûúâi ta chó thêëy cöng nhên vaâ nhên viïn chûá hiïëm thêëy coá öng chuã naâo, söë ngûúâi ài nghó naây choån nhaâ troå nhiïìu hún laâ khaách saån. Nhaâ nghó giaânh cho caác dõp nghó heâ rêët quan troång àöëi vúái caán böå cao cêëp vaâ nhûäng ngûúâi chuã, söë ngaây nghó cuãa hoå tùng nhanh hún laâ thu nhêåp cuãa hoå. Tuy vêåy, nùm 1992 diïån tñch khu nghó cuãa têët caã caác têìng lúáp xaä höåi tùng thïm 14,1%. ƒ Ngûúâi ta laâm gò trong kyâ nghó ? ñt khi ngûúâi Phaáp laåi gheát nhûäng chuyïën ài daåo (7,7%). Biïín laâ núi thu huát nhiïìu khaách nghó hún laâ úã miïìn nuái vaâ nöng thön. Nùm 1973, cûá 100 ngaây nghó thò coá 44 ngaây úã biïín, hún 30 ngaây úã nöng thön, àïën nùm 1992 du lõch ra biïín vêîn chiïëm võ trñ söë 1 trong khi àoá nhûäng chuyïën ài vïì caác vuâng nöng thön laåi giaãm. ƒ Kyâ nghó cuöëi tuêìn. Kyâ nghó cuöëi tuêìn laâ dõp àïí caác gia àònh àoaân tuå. Möîi ngûúâi Phaáp àïìu giaânh riïng cho mònh möåt thúâi gian nghó riïng, nhûäng ngûúâi coá àiïìu kiïån àïìu rúâi gia àònh trong 2 ngaây. Nghó ngaây chuã nhêåt laâ truyïìn thöëng cuä cuãa xaä höåi, coân
20. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 22 nghó thïm ngaây thûá (hoùåc thûá 2 àöëi vúái caác thûúng nhên) laâ hònh thûác múái meã. Àa söë ngûúâi Phaáp thñch ngaây nghó chuã nhêåt taåi nhaâ, àoá laâ ngaây nghó cêìn thiïët cho sûác khoeã hoùåc laâ ngaây lïî. Ngûúâi dên trong caác thaânh phöë ài nghó nhiïìu nhêët vaâ trong caác kyâ nghó cuöëi tuêìn, hoå cuäng chiïëm söë àöng nhêët. Àa söë ngûúâi ài nghó cuöëi tuêìn boã ra tûâ 2 - 4 ngaây àïí rúâi nhaâ ài hún 80km, trong nhûäng chuyïën ài thïë naây thûúâng hoå thùm anh em hoå haâng thên cêån. Cûá 7 ngûúâi ài nghó cuöëi tuêìn laåi coá 1 ngûúâi nghó úã nhaâ baån beâ hoùåc hoå haâng xa vaâ cûá 10 ngûúâi laåi coá 1 ngûúâi àïën nhaâ troå. Söë nhaâ nghó troå trong nhûäng ngaây nghó cuöëi tuêìn vaâ caác kyâ nghó khaác tùng rêët nhanh. Nhûng ài nghó úã nhaâ cha meå vêîn phöí biïën theo truyïìn thöëng. Sau àaåi chiïën thïë giúái thûá 2, coá rêët nhiïìu dên nöng thön di dên ra thaânh phöë vaâ hoå luön luön giûä caác möëi quan hïå hoå haâng bùçng caách vïì thùm quï trong nhûäng kyâ nghó cuöëi tuêìn. ƒ Nhûäng chuyïën ài nghó úã nûúác ngoaâi. Caác kyâ nghó àûúåc phên böë àïìu trong nùm: caác kyâ nghó lúán thûúâng vaâo thaáng 7 vaâ thaáng 8 vaâ söë ngûúâi nghó cao àiïím nhêët laâ vaâo thaáng 12 vaâ thaáng 4. Àa söë ngûúâi Phaáp khöng thñch ài nghó úã nûúác ngoaâi, cûá 9 ngûúâi múái chó coá 1 ngûúâi. Nhûäng ngûúâi ài nghó úã nûúác ngoaâi thûúâng laâ nhûäng gia àònh caán böå cao cêëp, nhûäng ngûúâi coá nghïì nghiïåp tûå do, tiïëp àïën laâ caác caán böå bònh thûúâng vaâ caác nhên viïn. Caác lûáa tuöíi ài nghó nhiïìu nhêët laâ tûâ 14-24 tuöíi vaâ tûâ 40-60 tuöíi. Têìng lúáp cöng nhên chó ài nghó úã nûúác ngoaâi khi lûåc lûúång lao àöång nhêåp cû úã laåi Phaáp trong kyâ nghó. Khi phên tñch núi àïën cuãa caác du khaách ài nghó úã nûúác ngoaâi, ngûúâi ta thêëy coá möåt truåc àiïím Bùæc-Nam, àêy laâ nhûäng àõa àiïím maâ ngûúâi nghó coá thïí hûúãng thuå aánh nùæng mùåt trúâi: gêìn 31% trong söë hoå àïën Têy Ban Nha, Böì Àaâo Nha vaâ Andorre, gêìn 9% àïën Italia, 6,2% àïën Hi Laåp, Thöí Nhô Kyâ vaâ caác àaão úã Àõa Trung Haãi, 5,6% àïën Anh vaâ 2,9% àïën caác nûúác Àöng Êu vaâ Liïn Xö cuä. Ngoaâi caác nûúác Têy Ban Nha, Italia
21. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 23 vaâ caác nûúác Bùæc Phi, khaách du lõch Phaáp hêìu nhû àaä ài àïën khùæp núi trïn thïë giúái vaâ núi hoå muöën àïën hún caã vêîn laâ caác nûúác trong khu vûåc chêu Êu. ƒ Kyâ nghó àöng. Kyâ nghó àöng vêîn ngaây möåt phaát triïín, nhûng caác mön thïí thao cho kyâ nghó àöng laåi phaát triïín chêåm hún so vúái caác kyâ nghó khaác. Kyâ nghó àöng vêîn laâ kyâ nghó àûúåc ûa chuöång nhêët kïí tûâ khi aáp duång tuêìn nghó thûá 5. Thaáng 12 vaâ thaáng 4 laâ hai thaáng coá söë ngaây coá söë ngaây nghó àöng nhiïìu nhêët (thaáng 12 chiïëm 4,6%, thaáng 4 chiïëm 4,9% töíng söë ngaây nghó), tuy nhiïn coân keám xa so vúái thaáng 7 vaâ thaáng 8 (23% vaâ 40% söë ngaây nghó heâ). Hiïån nay söë ngûúâi ài nghó chuã yïëu hûúáng vïì nöng thön vaâ caác mön thïí thao muâa àöng, söë ngûúâi naây tùng tûâ möåt vaâi nùm trúã laåi àêy nhûng tyã lïå tùng khöng àaáng kïí (tûâ 1974-1975 tùng 17,1%, 1983-1984 tùng 26,2%, 1991-1992: 28,9%). Nhûng tyã lïå ngûúâi ài chúi caác mön thïí thao giaãm trong khi tyã lïå ngûúâi ài nghó àöng laåi tùng. Àùåc biïåt söë lûúång lúán khaách ài nghó àöng laåi laâ caác öng chuã, ngûúâi khai thaác nöng nghiïåp vaâ caác gia àònh giaâu coá nhêët. Tûâ nhûäng nùm 1986-1997, caách lûåa choån cho kyâ nghó àöng àaä thay àöíi: nùm 1992, 26% söë khaách ài vïì nöng thön, 28% lïn miïìn nuái vaâ 22%. Ài ra biïín vaâo muâa àöng thûúâng laâ nhûäng ngûúâi úã àöå tuöíi 40 trong khi àoá caác mön thïí thao muâa àöng laåi giaânh nhiïìu thanh niïn, giúái chuã vaâ caác nhên viïn hún. Trong söë khaách ài nghó àöng coá hún möåt nûãa nghó úã nhaâ böë- meå hoùåc baån beâ, söë coân laåi phên böë àïìu úã khaách saån, nhaâ choå, nhaâ nghó. Trong nhaâ nghó ngûúâi ta thûúâng thêëy dên Pari, caán böå cao cêëp vaâ nhûäng ngûúâi úã àöå tuöíi trïn 40, ngûúâi cao tuöíi vaâ caác öng chuã thò thñch khaách saån hún. Coân laåi 1/3 söë ngûúâi ài nghó heâ àïën nöng thön vúái thuá vui trûúåt tuyïët. Tyã lïå ngûúâi ài nghó úã nöng thön vaâ chúi caác mön thïí thao muâa àöng khöng tùng so vúái tyã lïå ngûúâi ài nghó àöng. Tûâ nhûäng nùm 1984-1985 söë ngûúâi chúi caác mön thïí thao muâa àöng àaä chûäng laåi vaâ chó coân dûúái 10% dên söë.
22. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 24 Tònh traång trïn coá leä laâ do nhûäng khoá khùn vïì kinh tïë, maâ duång cuå trûúåt tuyïët thò ngaây caâng àùæt hún. Hún nûäa hoaåt àöång naây hêìu nhû khöng coá mùåt cuãa cöng nhên vaâ ngûúâi hûu trñ. Ngûúâi ta coân thêëy thúâi gian giaãi trñ vúái caác mön thïí thao cuäng ruát ngùæn ài: nùm 1992 coá 9 ngaây so vúái 13 ngaây nùm 1975. Khoá khùn lúán nhêët vúái mön trûúåt tuyïët laâ chi phñ kinh tïë. Nïëu möåt gia àònh coá 4 ngûúâi trong àoá coá 2 treã coân muöën trûúåt tuyïët thò phaãi mêët 10.000 frùng/1 tuêìn. Tyã lïå ngûúâi ài nghó àöng vaâ ài du lõch úã Pari àöng nhêët laâ ngûúâi cuãa caác vuâng Ile de France, Normandie, vaâ miïìn trung nûúác Phaáp. Caán cên trao àöíi du lõch àaåt 50,5 tyã frùng. Nùm 1991, ngaânh du lõch chiïëm 1,8% töíng thu nhêåp quöëc nöåi (PIB). Vò vêåy noá àaä trúã thaânh ngaânh kinh doanh àûáng àêìu trong nïìn kinh tïë, trïn caã ngaânh ötö. Àùåc biïåt ngaânh du lõch xanh àaä coá nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc, tiïìm nùng cuãa ngaânh du lõch nay coân lêu múái coá thïí khai thaác hïët àûúåc. ƒ Thïí thao vaâ xaä höåi Thïí thao hiïån àaåi ra àúâi vaâo cuöëi thïë kyã 19. Têët caã caác hoaåt àöång thïí thao hiïån nay àang àûúåc cöng nhêån vaâ tiïën haânh trïn thïë giúái coá nguöìn göëc tûâ Anh. Àoá chñnh laâ nhûäng mön àiïìn kinh, boáng àaá, boáng bêìu duåc, cêìu löng, quyïìn Anh, boáng baân, chúi gön, lêìn àêìu tiïn àûúåc aáp duång vaâ àûa vaâo luêåt. úã thúâi kyâ àoá, nhûäng ngûúâi dên thûúâng chúi thïí thao àùèng cêëp cao àïí kiïëm tiïìn vaâ sau àoá luêåt chúi khöng chuyïn ra àúâi àaä cêëm hoå chúi caác mön thïí thao naây. Trong hún 1 thêåp kyã, sûå hiïíu lêìm dai dùèng àaä dêîn àïën viïåc phên biïåt giûäa mön thïí thao mang tñnh tñch cûåc (mön thïí thao àûúåc goåi laâ “nghiïåp dû” nhû caác troâ chúi cuãa thïë vêån höåi àûúåc öng Pierre de Coubertin khöi phuåc laåi nùm 1896 seä trúã lïn lyá tûúãng hún vúái nhûäng giaáo àiïìu vaâ qui chïë ñt mang tñnh hiïån thûåc) vaâ mön thïí thao àûúåc goåi laâ “chuyïn nghiïåp”, chñnh ngûúâi Myä àaä khúãi xûúáng ra mön thïí thao naây. Theo dû luêån, àùåc biïåt laâ caác nhaâ trñ thûác, thò thïí thao seä laâ “möåt sên chúi tñnh khiïët” che àêåy moåi xêëu xa bïn ngoaâi. Noái chung moåi hoaåt àöång àún giaãn mang tñnh chêët giaãi trñ thûúâng
23. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 25 àûúåc bùæt nguöìn tûâ moåi hoaân caãnh xaä höåi vaâ kinh tïë. Trûúác thïìm nhûäng nùm 70, viïåc loaåi boã caác hoaåt àöång giaã taåo thöng qua caác quy chïë múái (caác vêån àöång viïn chuyïn nghiïåp tûâ nay trúã ài àûúåc pheáp tham gia vaâo caác mön thïí thao) vaâ viïåc can thiïåp cuãa àaâi truyïìn hònh àaä laâm àaão löån tònh thïë. Hiïån nay phaãi cöng nhêån laâ caác vêån àöång viïn thïí thao, tûâ nhûäng vêån àöång viïn khöng tïn tuöíi àïën caác ngöi sao, tûâ nay trúã ài khöng coân hoaåt àöång bïn lïì sên coã nûäa vaâ traái laåi caác hoaåt àöång cuãa hoå àûúåc àûa vaâo trong möåt töíng thïí kinh tïë- xaä höåi. ƒ Chúi thïí thao. Chúi thïí thao hiïån nay khöng ngûâng àûúåc phaát triïín. Nhûäng tiïën böå trong thïí thao àaåt àûúåc cuâng vúái caách xûã sûå múái. Tûâ nay trúã ài, viïåc phaát triïín thïí thao cuäng aãnh hûúãng àïën caác mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi. Àêìu tiïn viïåc chúi thïí thao xuêët hiïån úã trûúâng hoåc, úã quên àöåi vaâ trong caác höåi thïí thao thïë tuåc hay tön giaáo. Àïí chúi thïí thao möåt caách coá khoa hoåc thò trûúác hïët phaãi hiïíu vïì noá thöng qua nhûäng dûä liïåu cuãa mön thïí thao lêëy thaânh tñch. Chñnh sûå thay àöíi vïì caách chúi àaä dêîn túái sûå thay àöíi vïì hoaåt àöång vùn hoaá. ƒ Thïí thao - hiïån tûúång kinh tïë. úã Phaáp thïí thao chiïëm 10,8% chó tiïu cuãa caác gia àònh giaânh cho giaãi trñ. Hiïån nay thïí thao laâ möåt àöång cú phaát triïín kinh tïë cuãa caác nûúác phûúng Têy. Lônh vûåc thïí thao ngaây caâng àûúåc trang bõ caác thiïët bõ vaâ cú súã haå têìng y tïë hiïån àaåi, thûåc sûå ngûúâi ta khöng thïí xaác àõnh àuáng àûúåc phêìn àoáng goáp cuãa ngûúâi tiïu duâng vaâ nhaâ cöng nghiïåp trong cuöåc chaåy àua naây. Àöëi vúái vêån àöång viïn thïí thao nghiïåp dû vaâ ngay caã ngûúâi dên bònh thûúâng, möåt àöi giêìy, möåt cêu laåc böå chúi gön hay möåt xe àaåp khöng coân laâ ûúác muöën töëi thiïíu cuãa mònh nûäa. Ngoaâi nhûäng phûúng tiïån cêìn thiïët cho luyïån têåp cuãa hoå thò têët caã caác mön àiïìn kinh cêìn phaãi coá möåt chïë àöå ùn uöëng húåp lyá vaâ caác trang phuåc phuâ húåp.
24. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 26 Giúái cöng nghiïåp àang ngaây caâng gùæn liïìn vúái thïí thao vò àoá laâ caác ngaânh khoa hoåc nghïå thuêåt, hoå muöën àêíy maånh viïåc tiïu thuå caác saãn phêím cuãa mònh, caãi thiïån hònh aãnh nhaän maác vaâ taåo ra nhiïìu lúåi nhuêån. Sûå àoáng goáp vûúåt dûå kiïën cuãa ngaânh khoa hoåc nghïå thuêåt naây àaä buâ àùæp cho viïåc xoaá boã cam kïët trúå giuáp cuãa Nhaâ nûúác vaâ caác àoaân thïí àõa phûúng trong caác nûúác phûúng Têy vò trûúác àêy hoå coá nhiïåm vuå höî trúå cho caác phong traâo thïí thao. ƒ Thïí thao - möåt hiïån tûúång xaä höåi. Thïí thao àaä mêët ài yá nghôa thûåc vaâ tñnh àiïín hònh cuãa noá. Giöëng nhû caác hiïån tûúång xaä höåi khaác, thïí thao khöng che dêëu àûúåc tñnh àöìi baåi bïì ngoaâi. Chó coá möåt àiïìu àaáng mûâng laâ khi ngûúâi ta nhêån thêëy cêìn thiïët chúi thïí thao thò thïí thao àaä boã ài möåt söë quyïët àõnh cêëm vaâ àiïìu cêëm kyå, àöìng thúâi khi trúã laåi nhûäng quyïët àõnh naây ngûúâi ta laåi ngaåc nhiïn thêëy thïí thao bõ thaái quaá. Cuäng nhû moåi hoaåt àöång xaä höåi khaác, thïí thao khöng thïí traánh khoãi nhûäng hiïån tûúång àöìi baåi vöën coá cuãa noá. Sûå quaá khñch khöng thïí che dêëu nöíi khi diïîn ra caác hoaåt àöång thïí thao. Ngûúåc laåi, nhiïåt tònh trong thïí thao àaä dêîn àïën hêåu quaã naãy sinh tñnh dên töåc, tñnh baåo lûåc, tñnh haám lúåi, duâng chêët kñch thñch. Hêåu quaã naây ngaây caâng gêy nhiïìu dû luêån vïì baãn chêët thûåc cuãa thïí thao. Tûâ giaãi thïí thao nhoã nhêët àïën giaãi lúán nhêët, tûâ trêån boáng àaá têìm thûúâng trïn quy mö laâng xoám àïën trêån àêëu cuãa giaãi Heysel úã Bruxen töí chûác nùm 1985 àaä gêy thiïåt haåi tñnh maång cho 39 khaán giaã, àêy laâ möåt trong nhûäng trêån àêëu gêy nhiïìu chïët choác nhêët trong lõch sûã boáng àaá, ngaây höåi naây töìi tïå hún nhiïìu so vúái ngûúâi ta tûúãng. Baåo lûåc laâ hiïån tûúång thûúâng xuyïn xaãy ra, thûúâng gêy thûúng tñch vaâ chïët choác. Trong möåt trêån baán kïët giaãi vö àõch cuáp boáng àaá Anh àûúåc töí chûác taåi Sheffielel ngaây 18/4/1989, do khöng phaát hiïån ra hay bõ chen bêåt ra phña sau maâ àïí cho khaán giaã vaâo àêìy bêåc haânh lang cuãa sên vêån àöång. 94 ngûúâi àaä chïët ngaåt sau khi bõ sa vaâo àaám àöng vaâ bõ cheân eáp bïn lûúái sùæt.
25. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 27 Nguyïn nhên naâo dêîn àïën tònh traång nhû vêåy? Ngûúâi ta lêëy tñnh hiïëu thùæng vaâ thoái tranh àua löån xöån theo xu hûúáng cuãa xaä höåi àïí taách riïng keã taâi ngûúâi yïëu. Mûu mö cuãa caác nhaâ cêìm quyïìn laâ biïën chûác quaán quên cuãa hoå thaânh sûá giaã cuãa mö hònh kinh tïë chñnh trõ cuãa hoå. Kïët húåp caác nguyïn nhên naây laåi dêîn àïën tñnh àöìi baåi thêåt sûå trong viïåc töí chûác caác hoaåt àöång thïí thao. Chûa bao giúâ möåt lïî höåi Olympic àûúåc töí chûác laåi khöng gêy thiïåt haåi, noá cöí vuä cho lyá tûúãng quöëc xaä (1936) hoùåc laâ nhên töë khúãi àêìu cho caác cuöåc bêìu cûã tûå do úã Nam Triïìu Tiïn (1988). Do phûúng Têy coá phûúng tiïån quaãng caáo, phña Àöng coá cöng cuå tuyïn truyïìn cho nïn giaãi vö àõch ngaây caâng khoá giûä àûúåc tñnh àöåc lêåp cuãa mònh. Ngay tûâ khi àùåt ra vêën àïì xïëp haång, cùåp tûâ thïí thao - sûác khoãe mêët ài möåt phêìn yá nghôa cuãa noá kïí caã viïåc luyïån têåp thûúâng xuyïn vaâ trònh àöå kyä thuêåt cuaã hoå. Vêån àöång viïn thïí thao do khaã nùng thêët baåi cao nïn yïu cêìu hoå phaãi têåp luyïån thûúâng xuyïn. Ngaây nay y hoåc thïí duåc cho pheáp phaát triïín cú bùæp tùng cûúâng nùng lûåc cho cú thïí àïën têån khi caác nguöìn cung cêëp chêët dinh dûúäng khöng khai thaác àûúåc nûäa. Y hoåc thïí duåc hiïån àaåi coá thïí ài àïën nhûäng sai lêìm nïëu noá cung cêëp chêët kñch thñch cho möåt söë mön thïí thao. Nhûäng phûúng thûác truyïìn maáu, phûúng phaáp di truyïìn, kyä thuêåt y hoåc ñt nhiïìu mang tñnh àöìi baåi àïìu coá thïí àûúåc sûã duång àïí nêng cao kyã luåc àaåt àûúåc trong thïí thao. Nùm 1967, möåt vêån àöång viïn ài xe àaåp ngûúâi Anh àaä bõ tûã vong trïn sûúân nuái Ventacx, nùm 1987, trong möåt cuöåc chaåy àua nûä, möåt vêån àöång viïn ngûúâi têy Àûác cuäng bõ chïët vò sûã duång chêët kñch thñch quaá liïìu. Do laåm duång chêët kñch thñch, caác vêån àöång viïn àaä trúã thaânh naån nhên vaâ hi sinh trong thïí thao. ƒ Thïí thao - hiïån tûúång vùn hoaá. Thïí thao laâ möåt phûúng tiïån àêëu tranh. Caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3, caác vêån àöång viïn àiïìn kinh da àen vaâ phuå nûä nhòn chung àaä têån duång töët voã êm vang tuyïåt vúâi naây. Trûúác hïët thïí thao khöng ngûâng àûúåc phöí biïën úã caác nûúác phûúng Têy. Bùæt àêìu tûâ nùm 1952, hoaåt àöång thïí thao lan röång sang caác nûúác dên chuã nhên dên vaâ tûâ nùm 1960 laâ caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3. Chñnh bùçng phûúng tiïån naây hoå àaä coá thïí sûã duång vaâo tuyïn truyïìn quaãng caáo maâ khöng phûúng tiïån thöng tin naâo coá
26. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 28 thïí laâm àûúåc. Bùçng caách trûåc tiïëp hay giaán tiïëp, cöång hoaâ dên chuã Àûác àaä gêy aãnh hûúãng lúán àïën phong traâo naây, luön luön giaânh chiïën thùæng trûúác caác quöëc gia àiïìn kinh lúán. Caác nûúác khaác àaä hoåc têåp Àûác caách vêån duång kheáo leáo naây. Maröëc, Bulgari, Rumani, CuBa phaãi chi phñ lúán àïí laâm nöíi danh cho caác vêån àöång viïn trûúác hïët laâ qua caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng sau àoá laâ bùçng viïåc tiïëp cêån caác thõ trûúâng vúái quaãng caáo coá vai troâ quyïët àõnh. Dên söë àöng nhû Inàönïxia (caác nûúác êën Àöå, Thaái Lan hoùåc Philippin) trong chiïën lûúåc lêu daâi àaä taách khoãi chiïën lûúåc sûã duång thïí thao nhû yïëu töë thuác àêíy kinh tïë. Nhûng dûúâng nhû xu hûúáng naây àang bõ àaão ngûúåc laåi. Vêën àïì suy dinh dûúäng, thiïëu cú súã haå têìng bêët öín àõnh chñnh trõ gêy trúã ngaåi lúán cho caác nûúác keám phaát triïín, cên àöëi vaâ àöìng àïìu nhêët laâ úã chêu Phi vaâ Nam Myä. Do vêåy, caác nûúác khoá khùn naây àang cuâng nhau cöë gùæng nöî lûåc àïí giaãi quyïët caác vêën àïì töìn taåi. Theo möåt quan àiïím khoa hoåc hún, möåt söë dên töåc thiïíu söë vaâ xaä höåi nhoã àaä khöng tûâ boã viïåc sûã duång thïí thao nhû möåt voã êm vang. Tûâ maân biïíu diïîn gêy êën tûúång cuãa hai ngûúâi trong söë hoå (John Carlos vaâ Toumie Smith giú nùæm tay trïn buåc danh dûå úã Mïhicö nùm 1968) nhûäng ngûúâi Myä da àen khöng ngûâng thïí hiïån hïët taâi nùng vaâ biïíu diïîn thaânh cöng caác baâi thïí duåc àa daång nhêët. Tûúng tûå nhû vêåy, phuå nûä àaä cêìn àïën àoân bêíy thùng tiïën naây àïí gêy àöëi troång vúái möåt xaä höåi phuå quyïìn. Mùåc duâ bõ cêëm thi àêëu nhûng hoå vêîn nhanh choáng ruát ngùæn khoaãng caách trong taâi nùng thïí thao so vúái nam giúái. Nïëu nhû nam giúái phaãi mêët 75 nùm àïí chaåy thïm àûúåc 25m trïn àûúâng àua marathon thò nûä giúái chó phaãi mêët coá 15 nùm hoå cuäng àaåt àûúåc khoaãng caách nhû vêåy. Hún nûäa, ngaây nay nhûäng nûä vêån àöång viïn búi nhanh nhêët àaä phaá àûúåc kyã luåc thïë giúái do nam giúái lêåp ra nùm 1968. Nhû vêåy, thïí thao thêåt muön hònh muön veã, giúái thïí thao hiïån àaåi yïu cêìu caác caá nhên luyïån têåp rêët “khöí haånh”. Thi àêëu thïí thao nïu bêåt àûúåc yá nghôa xaä trong têåp tñnh cuãa chuáng ta. Ngay caã nhûäng hiïån tûúång ma tuyá (chêët kñch thñch) cuäng thïí hiïån àûúåc àaåo àûác biïíu diïîn thïí thao. Búãi vò khi bõ gian lêån thò khöng ai coá thïí chõu àûúåc. Giûäa thi àêëu vaâ luyïån têåp thïí thao coân coá möåt höë ngùn caách.
27. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 29 ƒ Nïìn giaáo duåc trong caác nûúác thïë giúái thûá ba Àêu laâ khoaãng caách giûäa Braxin vaâ Tazania? Möåt quöëc gia tiïìm nùng giaâu coá vaâ möåt nûúác ngheâo naân caån kiïåt. Thïë nhûng sûå khaác nhau cú baãn giûäa caác nûúác keám phaát triïín khöng laâm laåc hêåu quan niïåm cuãa thïë giúái thûá 3. Khi nghiïn cûáu vïì nïìn giaáo duåc úã àêy, ngûúâi ta phaãi àïì cêåp àïën caã tñnh caách chung vaâ àùåc àiïím riïng cuãa tûâng quöëc gia naây: nöî lûåc lúán vïì taâi chñnh cuãa caác Nhaâ nûúác vaâ töí chûác UNESCO viïån trúå cho khu vûåc naây. Mùåc duâ nïìn kinh tïë ngaây caâng gùåp nhiïìu khoá khùn nhûng hiïëm khi coá quöëc gia naâo daám chi 1/3 ngên saách cho giaáo duåc vaâ àaâo taåo úã moåi hònh thûác nhû caác quöëc gia naây. UNESCO àaä giaânh möåt khoaãn ngên saách rêët lúán cho nïìn giaáo duåc cuãa chêu luåc naây, nhêët laâ chi cho viïåc xêy dûång trûúâng hoåc vaâ àaâo taåo giaáo viïn. Nhûng sau nhûäng chñnh saách chung cuãa chûúng trònh vïì xoaá naån muâ chûä, hêåu xoaá naån muâ chûä vaâ chñnh saách àaâo taåo chuyïn mön thò möîi nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3 naây laåi phaãi àöëi àêìu vúái nhiïìu thûã thaách vïì kinh tïë, vùn hoáa hay àõa lyá. Vò vêåy, khi Sï-nï-gan gùåp phaãi tònh traång àa ngön ngûä thò Tanzania laåi lo lùæng túái khöng gian taåo àiïìu kiïån cho sûå phaát triïín àöìng thúâi vúái nïìn giaáo duåc. Iran cuäng phaãi àöëi mùåt vúái tham voång xêy dûång möåt nïìn vùn hoaá àöåc lêåp mang tñnh Höìi giaáo trong khi caác nûúác chêu Myä La tinh laåi cöë gùæng nêng cêëp hïå thöëng giaáo duåc vöën àaä khöng haâi hoaâ giûäa caác têìng lúáp àöëi lêåp. ƒ Nöî lûåc cuãa caác quöëc gia. Chñnh phuã cuãa caác nûúác thïë giúái thûá 3 àang triïín khai nöî lûåc àïí nêng cao kiïën thûác cho cöng dên. Nhûng kïët quaã laâ caác khoaãn ngên saách àaä kyá kïët laåi khöng chi hïët. Vò nhûäng lyá do kinh tïë, chñnh trõ, lõch sûã, trûúâng cöng lêåp àoáng möåt vai troâ chuã chöët trong hïå thöëng giaáo duåc nïn tyã lïå hoåc sinh ghi danh vaâo àêy trung bònh 80% àöëi vúái cêëp I vaâ 70% àöëi vúái cêëp II. Thûúâng thò giaáo duåc àûúåc miïîn phñ hoùåc thu hoåc phñ thêëp. Vò thïë, trong söë 36 nûúác àang phaát triïín thò coá hún 15 nûúác aáp duång quy chïë giaáo duåc miïîn phñ cho hoåc sinh tiïíu hoåc vaâ àaåi hoåc coân caác nûúác coân laåi thò thu dûúái 10% hoåc phñ. Kïët quãa chûa cao so vúái nhûäng cöë gùæng. Nùm 1982, möåt cuöåc nghiïn cûáu cuãa UNESCO thûåc hiïån trong 26 nûúác chêu Phi cho thêëy 1/2 dên söë laâ ngûúâi lúán tuöíi coân chûa biïët chûä, tyã lïå naây cao hún úã phuå nûä. Thêåt vêåy, cöë
28. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 30 gùæng giaãi ngên àöìng àïìu laâ rêët quan troång. Vò vêåy nhûäng khoaãn trúå cêëp cho giaáo duåc àaåi hoåc laâ cao hún so vúái tiïíu hoåc nhûng vïì mùåt xaä höåi maâ noái, trong nhûäng nûúác ngheâo nhêët cuãa thïë giúái thò giaáo duåc tiïíu hoåc laâ möåt trong nhûäng hònh thûác àêìu tû thu lúåi nhuêån cao nhêët. Thûåc traång hiïån nay laâ têìng lúáp thêëp keám cuãa xaä höåi àûúåc nhêån möåt khoaãn tñn duång giaáo duåc àïí theo hoåc àaåi hoåc. Vêåy chñnh hoå laâ nhûäng ngûúâi àûúåc xaä höåi ûu àaäi nhêët vaâ àûúåc nhêån khoaãn viïån trúå lúán nhêët. Ngên haâng thïë giúái ûúác tñnh chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín chi phñ trung bònh haâng nùm cho sinh viïn àaåi hoåc cao hún gêëp 26 lêìn so vúái hoåc sinh tiïíu hoåc. Àïí khùæc phuåc tònh traång naây, Ngên haâng thïë giúái àïì nghõ möåt söë nûúác chêu Phi nhû Cöët-Àivoa, Mali, Sï-nï-gan, Tanzania vaâ Togo boã trúå cêëp cho sinh viïn àaåi hoåc. Töí chûác naây khùèng àõnh laâm nhû vêåy seä tùng thïm àûúåc 20% söë ngên saách chi vaâo giaáo duåc tiïíu hoåc. ƒ Vai troâ cuãa töí chûác UNESCO. Töí chûác quöëc tïë naây àang thûåc hiïån rêët nhiïìu chûúng trònh giaáo duåc theo moåi phûúng hûúáng coá thïí thûåc hiïån. Tuy nhiïn cuöåc àêëu tranh xoaá naån muâ chûä vêîn laâ cú súã cho chûúng trònh naây. Tûâ nùm 1978 àïën 1983, UNESCO àaä tham gia vaâo cöng taác xoaá naån muâ chûä cho hún 15 triïåu ngûúâi lúán vaâ thanh niïn khöng àûúåc àïën trûúâng vaâ laâm cöng taác àaâo taåo cho hún 30 giaáo viïn. Trong thûåc tïë, vúái thaânh tñch àaåt àûúåc, UNESCO àang quaãn lyá ba “chûúng trònh giaáo duåc lúán”. Chûúng trònh thûá nhêët coá tïn goåi laâ “giaáo duåc phöí cêåp” coá muåc àñch chñnh laâ giaãm naån muâ chûä, tùng cûúâng dên chuã hoaá giaáo duåc: nhùçm àaãm baão tñnh bònh àùèng giûäa nam vaâ nûä, giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön. Chûúng trònh thûá 2 coá tiïu àïì “xêy dûång vaâ thûåc hiïån chñnh saách giaáo duåc” coá muåc àñch giuáp àúä caác quöëc gia thaânh viïn cuãa töí chûác àaâo taåo caán böå giaáo duåc vaâ trang bõ cho caác nûúác naây nhûäng cú súã haå têìng cho pheáp thûåc hiïån töët kïë hoaåch hoáa xêy dûång khöng gian giaáo duåc. Chûúng trònh cuöëi cuâng coá tïn goåi laâ “giaáo duåc, àaâo taåo vaâ
29. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 31 xaä höåi” chuyïn nghiïn cûáu vïì nöåi dung chûúng trònh giaáo duåc vaâ khuyïën khñch xêy dûång möåt chuã nghôa nhên vùn hiïån àaåi dung hoaâ giûäa truyïìn thöëng vaâ tònh hònh xaä höåi múái (hiïån àaåi) bùçng caách giao lûu vúái caác nïìn vùn hoaá khaác. Trong hai nùm 1986 vaâ 1987, chûúng trònh giaáo duåc thûá nhêët àaä xêy dûång vaâ àûa vaâo hoaåt àöång 24 dûå aán trong àoá coá 10 dûå aán úã chêu Phi, 5 dûå aán úã chêu Myä La tinh vaâ Caribï, 6 dûå aán úã chêu aá - Thaái Bònh Dûúng vaâ úã 3 trong söë caác nûúác aã Rêåp. Chûúng trònh naây xoaá naån muâ chûä cho nhên dên ñt hún laâ àaâo taåo caác chuyïn gia cêëp nhaâ nûúác coá khaã nùng kïë hoaåch hoaá vaâ quaãn lyá caác chûúng trònh giaáo duåc. Ûu tiïn cho caác vuâng nöng thön, UNSECO aáp duång nhûäng chûúng trònh giaáo duåc y tïë, saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ àa daång caác hoaåt àöång xaä höåi. UNESCO khöng dûâng laåi úã giaáo duåc xoaá naån muâ chûä maâ coân múã röång sang àaâo taåo caác nhaâ nghiïn cûáu, kyä sû, kyä thuêåt viïn cao cêëp, àöìng thúâi coân goáp phêìn vaâo phaát triïín kinh tïë cuãa caác nûúác thaânh viïn. ƒ Caác loaåi hònh hïå thöëng àaâo taåo hiïån nay. Àa daång hoaá chûúng trònh àaâo taåo, núái loãng àiïìu kiïån nhêåp hoåc àang coá xu hûúáng àöìng nhêët hoaá giûäa caác hïå thöëng àaâo taåo trïn thïë giúái. Caác hïå thöëng giaáo duåc khaác nhau àïìu laâ nhûäng biïën thïí cuãa cuâng möåt mö hònh. Nhòn chung sau giai àoaån möåt, àaâo taåo chung, súám muöån caác àûúâng löëi àaâo taåo naây cuäng phaãi hûúáng theo möåt muåc àñch phuâ húåp. Vïì vêën àïì naây vaâo khoaãng nhûäng nùm 1970, coá möåt tiïu chñ phên biïåt roä giûäa caác hïå thöëng tinh hoa xuêët hiïån úã chêu Êu vaâ hïå thöëng múã röång hún, caác hïå thöëng naây coá neát giöëng cuãa Myä vaâ giöëng vúái caác hïå thöëng theo mö hònh Xö Viïët. Trong caác hïå thöëng giaáo duåc “tinh hoa”, möåt söë ñt hoåc sinh theo hoåc súám úã caác lúáp thêëp trong trûúâng trung hoåc àïí chuêín bõ kiïën thûác vaâo hoåc àaåi hoåc, nhûäng thanh niïn khaác thò ài laâm súám, theo hoåc caác trûúâng khöng coá muåc àñch daåy cho hoåc sinh ài thi àaåi hoåc trûâ caác trûúâng húåp ngoaåi lïå. Chûúng trònh giaáo duåc naây vêîn mang tñnh truyïìn thöëng.
30. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 32 Nhòn chung, nhûäng hïå thöëng naây àaä lúái loãng àiïìu kiïån: bùæt àêìu giai àoaån chuyïn ngaânh, chûúng trònh úã cêëp àöå II daâi hún vaâ àöìng böå hún úã cêëp àöå I - cêëp àöå naây böìi dûúäng thïm kiïën thûác cho hoåc sinh, àêy laâ con àûúâng hûúáng túái chûúng trònh àaâo taåo Àaåi hoåc. Nhûäng hïå thöëng giaáo duåc naây hûúáng túái muåc tiïu nêng cao trònh àöå vaâ múã röång loaåi hònh àaâo taåo. Vò vêåy, khoaãng caách giûäa caác hïå thöëng naây vaâ caác hïå thöëng theo mö hònh cuãa Myä vaâ cuãa Xö Viïët àaä àûúåc ruát ngùæn. úã Myä, coá caác trûúâng trung hoåc mang tñnh truyïìn thöëng vaâ caác trûúâng daåy nghïì. Nhûng phêìn lúán treã em úã cuâng khu phöë ài hoåc trung hoåc trong cuâng möåt trûúâng àa nùng. Ngaây xûa hoå cuâng ài hoåc, chûúng trònh rêët àa daång. Trong söë nhûäng chûúng trònh naây, möåt söë laâ chûúng trònh tiïìn àaåi hoåc coân söë khaác thò hûúáng theo caác nghïì chên tay, kyä thuêåt, vùn phoâng vaâ caác nghïì khaác. Möåt söë hoåc sinh phaãi giaânh thúâi gian vûâa hoåc úã trûúâng vûâa thûåc haânh úã caác doanh nghiïåp. Coân coá nhûäng chûúng trònh khöng phaãi tiïìn àaåi hoåc maâ cuäng khöng phaãi hûúáng nghiïåp. Nhûäng hoåc sinh töët nghiïåp úã caác trûúâng àa nùng “High school” coá thïí theo hoåc àaåi hoåc tûâ loaåi chûúng trònh ngùæn haån àïën chûúng trònh daâi haån. Hoåc àaåi hoåc vêîn coá tñnh thêët thûúâng. Àiïìu kiïån nhêåp hoåc vaâo caác trûúâng coá tiïëng tùm laâ rêët khùæt khe. ñt nhiïìu àaä àûúåc thïí nghiïåm trong Cöång àöìng caác quöëc gia àöåc lêåp S.N.G, ngûúâi ta thêëy hïå thöëng giaáo duåc àaâo taåo Xö Viïët coá àiïím rêët khaác. Nhûng úã àoá nhiïìu chûúng trònh trung hoåc laåi àaâo taåo cöng nhên vaâ nhên viïn. Nhòn chung nhûäng ngûúâi àaä töët nghiïåp trung hoåc qua kyâ thi tuyïín coá thïí theo hoåc caác trûúâng àaåi hoåc ngaânh kyä thuêåt hoùåc caác ngaânh khaác. Phûúng thûác töí chûác cuãa trûúâng trung hoåc vaâ àaåi hoåc khöng phaãi laâ nhûäng caách duy nhêët àïí phên biïåt caác hïå thöëng giaáo duåc khaác nhau. Nhûäng àiïím khaác nhau àûúåc xem xeát: trong hïå thöëng giaáo duåc cöí àiïín, chñnh phuã, chñnh quyïìn caác vuâng vaâ caác àõa phûúng coá vai troâ quyïët àõnh vïì chûúng trònh giaáo duåc, giaáo duåc mang tñnh truyïìn thöëng naây göìm coá hïå thöëng têåp trung vaâ phi têåp trung. Viïåc töí chûác giaáo duåc, àêìu tû vaâo chûúng trònh hoåc nhùçm muåc àñch phaát triïín àêët nûúác (nhû úã Phaáp). Coân nhûäng hïå thöëng phi têåp trung thò giaânh riïng cho caác nûúác liïn bang nhû Myä, vaâ caác quyïët àõnh coá liïn quan àïën
31. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 33 giaáo duåc phaãi thöng qua caác bang thaânh viïn cuãa liïn bang, caác chñnh quyïìn àõa phûúng àïìu àûúåc gùæn vúái nhiïìu traách nhiïåm. Tûå do hún vaâ tûå quaãn hún so vúái hïå thöëng têåp trung laâ àiïìu khöng cêìn thiïët àöëi vúái caác giaáo viïn trong hïå thöëng phi têåp trung. ƒ Thaão luêån vïì caác hoåc thuyïët. Coá 3 loaåi hoåc thuyïët cú baãn àang àöëi lêåp vúái nhau: thuyïët chûác nùng, thuyïët phï phaán vaâ thuyïët hïå thöëng. Sûå tiïën triïín vaâ hoaåt àöång cuãa caác hïå thöëng giaáo duåc àaä laâm dêëy lïn nhûäng vêën àïì àùåc biïåt cuâng vúái lúâi giaãi thñch cho noá. Vñ duå nhû taåi sao vêën àïì hoåc trong doanh nghiïåp kïët húåp vúái baâi giaãng laåi diïîn ra úã cöång hoaâ liïn bang Àûác hay Thuyå Sô hún laâ úã Haâ Lan vaâ úã Phaáp? Nguyïn nhên vò sao maâ úã lúáp tuöíi thanh niïn khi àoåc saách chó hoåc àûúåc lûúång kiïën thûác ñt? Tuy nhiïn, möåt söë hoåc thuyïët àaä múã ra nhûäng triïín voång chung hún caã. Caác hoåc thuyïët naây coá xu hûúáng xem xeát caác vêën àïì liïn quan. Caác hoåc thuyïët cú baãn mang tñnh truyïìn thöëng nhêët vêîn ài theo doâng tû duy cöí àiïín cuãa Emile Durkheim. Do têåp trung vaâo caác yïëu töë taác àöång vaâo giaáo duåc tûâ bïn ngoaâi, caác hoåc thuyïët naây cho rùçng úã caác nûúác, nïìn giaáo duåc bao truâm lïn caác quy mö vaâ hònh thûác phuâ húåp àïí àaáp ûáng nhu cêìu thiïët yïëu cho xaä höåi theo tyã lïå tûúng ûáng. úã têìng lúáp naâo cuäng vêåy, caã nam giúái vaâ nûä giúái àïìu phaãi coá têm tñnh vaâ khaã nùng cú baãn phuâ húåp vúái àiïìu kiïån söëng vaâ laâm viïåc. Khöng phaãi caác hoåc giaã (Talcolt, Parsons) xem xeát vêën àïì theo thuyïët chûác nùng maâ khöng biïët nhûäng khuyïët têåt cuãa nïìn giaáo duåc. Nhûng hoå cho rùçng, nhòn chung nïìn giaáo duåc thûåc hiïån nhiïìu nhiïåm vuå do xaä höåi giao cho trong àoá coá thïí caã laâm kinh tïë. Àöëi vúái phêìn lúán caác hoåc thuyïët loaåi naây, muåc àñch kinh tïë cuäng khöng gêy caãn trúã cho sûå phaát triïín cuãa xaä höåi vaâ trûúâng hoåc theo xu hûúáng bònh àùèng hoaá. Trong têët caã caác nûúác trïn thïë giúái, hoåc thuyïët chñnh àûúåc aáp duång luön luön haâi hoaâ vúái kïët quaã phên tñch àem laåi.
32. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 34 Thuyïët phï phaán cuäng bùæt àêìu tûâ yá niïåm rùçng trong hïå thöëng giaáo duåc hiïån àaåi, tuöíi treã vöën àaä thñch nghi vúái àiïìu kiïån xaä höåi thay àöíi vaâ hoaåt àöång chuyïn mön vöën àaä thay àöíi theo cêëu truác xaä höåi. Tuy nhiïn, caác hoåc thuyïët naây (Ivan Ivñch, Pierre Bourdieu) cöng böë: trûúâng hoåc laåi goáp phêìn biïën xaä höåi trúã laåi xaä höåi coá thöëng trõ. Cöng trònh phên tñch cuãa thuyïët hïå thöëng (àaåi diïån laâ öng Raymond Boudon) phêìn lúán àaä laâm thay àöó dûä kiïån trong thaão
33. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 35 luêån, cöng trònh naây àûúåc tiïën haânh trïn cú súã dûå tñnh möëi quan hïå qua laåi giûäa bêët bònh àùèng xaä höåi, quyïët àõnh tuyïín sinh vaâ thõ trûúâng lao àöång. Dûå tñnh naây cho pheáp hiïíu roä hún vò sao cho àïën nay trong trûúâng hoåc ngûúâi ta vêîn khöng thêëy tñnh dên chuã thïí hiïån thïm qua tñnh àöång cuãa xaä höåi. Dûå tñnh naây coân cho thêëy viïåc keáo daâi thúâi gian àaâo taåo khöng phaãi do nhu cêìu thiïët yïëu cuãa nïìn kinh tïë xaä höåi maâ laâ do sûå yïëu keám cuãa cú cêëu bïn trong hïå thöëng trûúâng hoåc nhû caånh tranh quyïët liïåt do xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu àöëi thuã caånh tranh. Àöëi vúái nhûäng bùçng cêëp têìm thûúâng, vïì lêu daâi coá thïí bõ mêët giaá trõ trïn thõ trûúâng lao àöång. Trong möåt chûâng mûåc naâo àoá, thûåc hiïån caãi caách nïìn giaáo duåc tûâ nhûäng nùm 1965-1970 ñt nhêët cuäng phaãi àúåi àïën hïët thïë kyã naây múái cho kïët quaã. Luác àoá, thïë hïå hoåc sinh àêìu tiïn khi hoaân thaânh chûúng trònh caãi caách naây phaãi úã tuöíi 40. Trûúác nùm 1965, viïåc so saánh giûäa võ trñ cuãa möåt caá nhên vúái nguöìn göëc xaä höåi hoaân toaân khöng coá yá nghôa. ƒ Möåt àiïín hònh vïì chñnh saách giaáo duåc cuãa Sï-nï-gan. Sï-nï-gan àang phaãi àöëi phoá vúái nhûäng khoá khùn cuãa ngaânh giaáo duåc cuäng nhû nhiïìu nûúác úã chêu Phi. Caác chñnh saách giaáo duåc àaä àûúåc àûa vaâo aáp duång úã Sï-nï-gan vaâ àûúåc ûu tiïn trïn phaåm vi toaân quöëc. Hiïån nay quöëc gia naây coá dên söë 7 triïåu ngûúâi trong àoá göìm nhiïìu caác dên töåc khaác nhau nhû Ouolaps, Serers, Toucouleurs, Peuls Tyã lïå muâ chûä chiïëm 38% dên söë. Ngoaâi möåt hïå thöëng giaáo duåc chñnh thûác, göìm têët caã caác cêëp hoåc àïìu giaãng daåy bùçng tiïëng Phaáp coân coá möåt hïå thöëng khöng chñnh thûác coá nhiïåm vuå daåy nghïì cho nhûäng lao àöång úã nöng thön. Ngaây nay, ngaânh giaáo duåc daåy nghïì àaä àaâo taåo àûúåc khoaãng 80% thanh thiïëu niïn sau khi hoåc xong phöí thöng khöng coá khaã nùng hoåc tiïëp àaåi hoåc. Vêën àïì àùåt ra laâ cho pheáp hoå múã röång têìm hiïíu biïët sú àùèng vaâ laâm quen vúái möåt loaåi hònh giaáo duåc “tiïìn nghiïåp”. Hònh thûác àaâo taåo naây coá nhiïåm vuå giuáp caác thanh thiïëu niïn hoåc nghïì tiïëp cêån trûåc tiïëp vúái quaá trònh saãn xuêët.
34. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 36 Thûåc chêët chiïën dõch xoaá naån muâ chûä àûúåc pheáp sûã duång trong 6 ngön ngûä trong nûúác àöëi vúái nhûäng vuâng nöng thön vaâ àûúåc pheáp sûã duång tiïëng Phaáp àöëi nhûäng núi thaânh thõ. Àùåc biïåt viïåc sûã duång caác ngön ngûä khaác nhau naây khöng cho pheáp ngûúâi Sï-nï-gan chuyïín tûâ loaåi hònh àaâo taåo naây sang loaåi hònh àaâo taåo khaác. Coá túái hún 4/5 caác hoaåt àöång xoaá naån muâ chûä àûúåc pheáp sûã duång caác ngön ngûä trong nûúác. Do nûúác naây choån sûã duång song ngûä (caác ngön ngûä àõa phûúng vaâ tiïëng Phaáp) nïn caác hoaåt àöång xoaâ muâ chûä àaä laâm tùng sûå phên hoaá xaä höåi giûäa nhûäng ngûúò biïët tiïëng phaáp àûúåc coi laâ têìng lúáp khaá giaã söëng úã caác thaânh phöë vaâ nhûäng ngûúâi khaác söëng trong xaä höåi . ƒ Giaáo duåc vaâ vùn hoaá. Ngay sau khi giaânh àûúåc àöåc lêåp, nhûäng nhên taâi cuãa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3 àaä tham gia vaâo caác dûå aán nhùçm xêy dûång nûúác mònh trúã thaânh nûúác cöng nghiïåp hoaá theo kiïíu phûúng Têy. Quaá trònh hiïån àaåi àêët nûúác àang bao truâm lïn têët caã caác lônh vûåc thuêìn kinh tïë vaâ àang àùåt ra vêën àïì laâ phaãi tiïëp thu nhûäng hiïíu biïët cho caã möåt dên töåc. Thûåc tïë, caác nûúác naây àaä dûåa vaâo nghaânh giaáo duåc àïí phaát àêët nûúác mònh. Coân vïì caác gia àònh, viïåc hy voång thùng tiïën trong xaä höåi hay àún giaãn hún laâ muöën thoaát ra caãnh ngheâo khöí vêín coân phuå thuöc vaâo sûå thaânh àaåt trong hoåc têåp cuãa möåt trong caác thaânh viïn cuãa gia àònh mònh. Vò vêåy nghaânh giaâo duåc àuáng thúâi àûúåc coi nhû laâ möåt trong nhûäng phûúng tiïån àïí hiïån àaåi hoaá àêët nûúác vaâ phaát triïín nïìn kinh tïë, thïë nhûng ngaânh giaáo duåc naây àang caånh tranh, thêåm chñ coân àöëi lêåp ngaânh giaáo duåc truyïìn thöëng. Àïí traánh nhûäng àöëi lêåp naây, caác quöëc gia àaä yïu cêìu ngaânh giaáo duåc cuãa hoå vûâa phaãi tiïëp cêån vúái nhûäng tiïën böå khoa hoåc kyä thuêåt cuãa caác nûúác phûúng Têy vûâa phaãi loaåi boã dêìn nhûäng vêën àïì vùn hoaá - xaä höåi coân mêåp múâ.
35. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 37 Do bõ taách biïåt ra khoãi xaä höåi truyïìn thöëng nïn trûúâng hoåc thûúâng truyïìn àaåt nhûäng kiïën thûác liïn quan àïën möi trûúâng xaä höåi maâ hoåc sinh àang söëng vaâ hoåc têåp. Coá rêët nhiïìu nûúác theo àaåo Höìi àaä baác boã viïåc tön troång caác giaá trõ truyïìn thöëng vaâ viïåc truyïìn àaåt nhûäng kiïën theo kiïíu phûúng têy . Àùåc biïåt hoå khuyïën khñch caác trûúâng hoåc truyïìn thöëng tiïëp cêån vúái thïë giúái bïn ngoaâi . Coá leä Iran laâ möåt têëm gûúng àiïín hònh nhêët trong lônh vûåc giaáo duåc vò nûúác naây àaä giaãi quyïët töët caác vêën àïì khoá khùn trong ngaânh giaáo duåc. Trong khi àoá, têët caã caác nûúác àaåo Höìi khaác àang tiïën haânh xoaá naån muâ chûä cho 46% söë ngûúâi khöng biïët chûä hiïån nay. Viïåc xoaá naån muâ chûä úã nûúác naây khöng chó giúái haån úã viïåc hoåc àoåc, hoåc viïët maâ noá coá thïí múã röång ra caã viïåc tiïëp thu nïìn vùn hoaá phûúng Têy, àûúåc hoaâng àïë Ba Tû truyïìn baá trong suöët thúâi kyâ ngûå trõ cuãa mònh vaâ àêy laâ möåt nïìn vùn hoaá àoåc lêåp khöng bõ aãnh hûúãng cuãa bïn ngoaâi nhûng vïì nöåi taåi thò noá laâ möåt nïìn vùn hoaá xêëu. Baãn töíng kïët vïì viïåc xoaá naån muâ chûä khöng àûúåc khaã quan cho lùæm, coá rêët nhiïìu ngûúâi muâ chûä àûúåc thöëng kï nùm 1978 giúâ vêîn khöng biïët àoåc biïët viïët. ƒ Ngaânh giaáo duåc vaâ sûå phaát triïín cuãa noá. Caác nhaâ laänh àaåo cuãa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3 giúâ àêy khöng coân phaãi bêån têm vïì viïåc lûåa choån giûäa möåt nïìn giaáo duåc truyïìn thöëng cöë àõnh vaâ möåt nïìn giaáo duåc àang xa rúâi truyïìn thöëng nûäa. Möåt söë nûúác hiïån nay àang tòm hûúáng ài khaác: chùèng haån nhû nûúác Tazania àang àûúåc caác quöëc gia úã chêu Phi ài theo hûúáng ài cuãa mònh. Trong khuön khöí cuãa caác cuöåc caãi caách vïì giaáo duåc nùm 1967, nûúác naây àaä tiïën haânh nhiïìu cuöåc thûã nghiïåm nhùçm àûa viïåc hoåc haânh vaâ caác chûúng trònh giaãng daåy vaâo cuöåc söëng cöång àöìng. Nhûäng thanh niïn, ngûúâi lúán vaâ caã nhûäng ngûúâi khöng biïët chûä àïìu àûúåc múâi tham gia tñch cûåc vaâo caác chûúng trònh àaâo taåo thöng qua viïåc xêy dûång trûúâng lúáp vaâ viïåc giaãng daåy. Viïåc tùng cûúâng hoaâ nhêåp vaâo cöång àöìng thöng qua caác
36. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 38 chûúng trònh giaãng daåy nhùçm cung cêëp cho giúái treã trònh àöå chuyïn mön vaâ nhûäng kiïën thûác vïì xaä höåi, giuáp hoå thñch ûáng vúái nhûäng phûúng thûác saãn xuêët úã caác àõa phûúng. Do àoá coá thïí traánh tònh traång ngûúâi lao àöång tûâ nöng thön traân vïì thaânh phöë. Tònh hònh úã Mô laåi khaác, coân töìn taåi nhiïìu vêën àïì giûäa giaáo duåc phöí cêåp vaâ chiïën lûúåc phaát triïín quöëc gia. Tûúng tûå úã chêu Phi, caác chñnh saách vïì giaáo duåc àûúåc caác nûúác trong chêu luåc khuyïën khñch vaâ coi àoá nhû laâ möåt phûúng tiïån àïí phaát triïín kinh tïë. Nhûng úã chêu Mô La tinh thò giaáo duåc laåi laâ möåt nhu cêìu cuãa xaä höåi vïì möåt loaåi hònh phaát triïín kinh tïë naâo àoá xaác àõnh àûúåc hûúáng phaát triïín cuãa ngaânh giaáo duåc. Caác têìng lúáp trung lûu úã Nam Phi xem giaáo duåc nhû möåt phûúng tiïån chùæc chùæn nhêët àïí thùng tiïën trong xaä höåi. Kïët quaã laâ sûå mêët cên àöëi trong ngaânh giaáo duåc: coá quaá nhiïìu trûúâng cao àùèng vaâ àaåi hoåc trong khi àoá giaáo duåc tiïíu hoåc vêîn chûa àûúåc phöí cêåp hoaân toaân. Thûåc tïë cho thêëy hiïån nay ngûúâi ta àang àaâo taåo quaá nhiïìu luêåt gia dêîn túái khuãng hoaãng thûâa. Trong khi àoá nhiïìu cûã nhên luêåt chûa coá viïåc laâm sau khi töët nghiïåp, dêîn àïën sûå röëi ren trong xaä höåi. Mùåc duâ söë thanh niïn treã àûúåc àaâo taåo ngaây möåt tùng, nhûng hïå thöëng giaáo duåc úã Nam Mô vêîn chûa taåo ra àûúåc möåt mùåt bùçng vùn hoaá àöìng nhêët - àiïìu cêìn thiïët cho sûå phaát triïín cuãa möåt xaä höåi hiïån àaåi. Hún nûäa hïå thöëng giaáo duåc úã àêy vêîn chûa àûa ra möåt loaåi hònh àaâo taåo chuyïn mön cho nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp do cuöåc khuãng hoaãng nhûäng nùm 1980 àïí laåi cuäng giöëng nhû hïå thöëng quaãn lyá kinh tïë, hïå thöëng giaáo duåc cuãa möåt quöëc gia hay möåt khu vûåc laâ toaân thïí caác yïëu töë taác àöång qua laåi lêîn nhau vaâ coá möëi quan hïå mêåt thiïët vúái xaä höåi. Caác yïëu töë cuãa möåt hïå thöëng giaáo duåc àaâo taåo chñnh laâ nhûäng muåc tiïu vaâ phûúng phaáp riïng cuãa noá (göìm söë lûúång vaâ chêët lûúång cuãa caác cú súã àaâo taoå, àöåi nguä giaãng viïn, caác chûúng trònh giaãng daåy vaâ caác phûúng phaáp sû phaåm, caác quy chïë vaâ caác caách chêëm àiïím ) Ngoaâi ra caác yïëu töë naây coân liïn quan àïën hoåc sinh: thaái àöå vaâ kïët quaã hoåc têåp cuãa hoåc sinh àaåt àûúåc trong quaá trònh hoåc têåp. Caác kïët quaã naây coá thïí àûúåc dûå kiïën
37. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 39 dûúái nhiïìu goác àöå khaác nhau. Àùåc biïåt cêìn phaãi àaánh giaá saát thûåc trònh àöå cuãa hoåc sinh, phên böë hoåc sinh sao cho cên àöëi giûäa caác nhoám ngaânh vaâ thûåc traång cuãa thõ trûúâng lao àöång, phaãi tñnh àïën hiïåu suêët chi phñ cuãa chñnh phuã giaânh cho giaáo duåc vaâ cuöëi cuâng laâ phaãi hiïíu roä mùåt bùçng trònh àöå cuãa hoåc sinh khöng àöìng àïìu. Xeát cho cuâng laâ phaãi biïët àûúåc tñnh chêët vaâ têìm quan troång cuãa thöng tin vïì thõ trûúâng lao àöång àïí àiïìu chónh laåi caác chûúng trònh àaâo taåo sao cho thñch húåp vúái hoaân caãnh thûåc taåi. Sûå thay àöíi àaáng kïí vïì khña caånh cuãa möåt hïå thöëng giaáo duåc vaâ caác quan hïå cuãa noá vúái hoaân caãnh xaä höåi àang coá nhûäng taác àöång dêy chuyïìn, chùèng haån nhû caác cuöåc caãi caách giaáo duåc phöí thöng àaä coá taác àöång àïën caã bêåc àaåi hoåc vaâ cao àùèng. Hiïån nay do nïìn kinh tïë àang coá nhiïìu chuyïín àöíi theo hûúáng khaác nïn núi cöng taác cuãa nhûäng ngûúâi coá bùçng cêëp cuäng coá xu hûúáng bõ thay àöíi. ƒ Sûå ra àúâi vaâ phaát triïín cuãa ngaânh giaáo duåc. Àêìu tiïn viïåc phaát triïín giaáo duåc phöí cêåp chó diïîn ra trïn phaåm vi caác nûúác tiïn tiïën, sau àoá noá àaä múã röång ra trïn phaåm vi toaân thïë giúái vaâ noá phaát triïín maånh vaâo nûãa sau cuãa thïë kyã 20. Kïí tûâ khi coá caác trûúâng hoåc úã vûúng quöëc Ai Cêåp àïën khi xuêët hiïån caác trûúâng hoåc thúâi cöí àaåi, caác hïå thöëng giaáo duåc naây chuã yïëu àùåc trûng cho cöng viïåc cuãa chñnh quyïìn caác nûúác laâm sao àïí coá thïí phöí cêåp hoaá àûúåc ngaânh giaáo duåc. Trong nûãa àêìu thïë kyã 20, úã Phaáp vaâ úã caác nûúác phaát triïín khaác, maång lûúái caác trûúâng tiïíu hoåc àaä ngaây caâng trúã nïn daây àùåc. Vò vêåy úã cuöëi thïë kyã 19 vaâ àêìu thïë kyã 20 hïå thöëng giaáo duåc àaä àûúåc phöí cêåp. Ngaây nay xu hûúáng phöí cêåp giaáo duåc àaä vaâ àang àûúåc tiïën haânh trong têët caã caác nûúác trïn thïë giúái. Noái chung viïåc chuyïín àöíi vaâ phaát triïín caác trûúâng phöí thöng vaâ caác trûúâng àaåi hoåc tûâ lêu àaä bõ haån chïë. Nhûng tûâ sau nùm 1950, xu hûúáng naây ngaây caâng àûúåc nhên röång trïn toaân thïë giúái.
38. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 40 ƒ Xaä höåi hoåc vïì àö thõ Xaä höåi hoáa àö thõ laâ möåt hiïån tûúång cú baãn cuãa thïë kyã XX, phong traâo naây diïîn ra röång raäi úã caác nûúác chêu Êu, Bùæc Myä vaâ àaä phöí biïën sang caác nûúác “àang phaát triïín”. Núi àêy, ngûúâi ta thêëy nhûäng thaânh phöë cuãa nhûäng nhaâ tyã phuá ngaây caâng moåc lïn vúái töëc àöå nhanh nhêët. Àöång cú cuãa phong traâo naây laâ do nïìn kinh tïë àöång, biïën saãn xuêët nöng nghiïåp thaânh möåt lônh vûåc kinh tïë ngaây caâng khöng quan troång. Ngaây nay ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå trúã lïn nöíi nhêët trong nïìn kinh tïë. Sûå phaát triïín cuãa nïìn saãn xuêët, lûu thöng haâng hoaá, lûu thöng tiïìn tïå vaâ cuãa caác hoaåt àöång taâi chñnh kinh tïë thuác àêíy chûác nùng thûúng maåi cuãa caác thaânh phöë. Phaåm vi múái cuãa hoaåt àöång kinh tïë hoaân toaân diïîn ra úã ngoaåi thaânh. Àö thõ hoaá lao àöång àang keáo theo àö thõ hoaá caác mùåt khaác cuãa àúâi söëng xaä höåi. Trong khu vûåc coá nhaâ úã àïìu coá caác hoaåt àöång tiïu thuå, thûúng maåi, dõch vuå trong àoá coá caã trûúâng hoåc, hoaåt àöång vùn hoáa vaâ caác quan hïå xaä höåi khaác. Vò vêåy, caác löëi söëng àïìu taác àöång qua laåi maånh meä vúái nhau trong caác thaânh phöë. Chûác nùng chñnh trõ cuãa thaânh phöë vêîn hoaân toaân khöng thay àöíi, thaânh phöë laâ núi têåp trung caác cú quan cuãa böå maáy nhaâ nûúác, laâ núi tûúång trûng cho chñnh quyïìn, thaânh phöë coân laâ núi luön luön diïîn ra caác hoaåt àöång chñnh trõ múái nhêët nhû: hoaåt àöång cuãa caác àaãng phaái, têåp húåp caác cuöåc biïíu tònh. Trong khi thöng tin vïì chñnh trõ àûúåc tuyïn truyïìn qua phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng thò úã thaânh phöë noá laåi àûúåc tuyïn truyïìn qua caác cuöåc gùåp gúä vaâ thaão luêån vaâ úã àêy cöng dên àûúåc dên chuã thûåc sûå. Cuãng cöë vaâ tùng cûúâng chïë àöå dên chuã laâ àêíy maånh têìm quan troång cuãa chñnh trõ trong thaânh phöë. Thïë nhûng, chñnh quyïìn caác thaânh phöë ngaây caâng phûác taåp. Vò hoå phaãi quaãn lyá caác quan hïå kinh tïë xaä höåi vaâ chñnh nhûäng vêën àïì saãn xuêët, quaãn lyá cuãa thaânh phöë cuäng rêët cùng thùèng. Àùåc tñnh cuãa möåt söë khu vûåc trung têm hiïån nay laâ giaá nhaâ àêët àaä biïën thaânh phöë thaânh möåt trung têm kinh tïë
39. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 41 lyá tûúãng àang coá nguy cú laâm mêët cên àöëi cuöåc söëng vaâ sûå phaát triïín cuãa thaânh phöë. Búãi vò möîi yïëu töë àïìu sinh ra theo lögic riïng, chñnh saách àö thõ phaãi àaãm baão sûå tñch cûåc àïën hoaåt àöång cuãa toaân thaânh phöë nhû: quan hïå giûäa viïåc laâm vaâ núi úã, cuãng cöë hiïåu quaã kinh tïë, baão vïå möi trûúâng, caãi thiïån chêët lûúång cuöåc söëng cuãa ngûúâi dên thaânh thõ, baão töìn caác di saãn vaâ àaáp ûáng nhu cêìu múái. Caác thaânh phöë cuãa chêu Êu àaä giûä àûúåc caãnh tûúång hoaâ húåp vïì chûác nùng vúái sûå töìn taåi àan xen cuãa caác hoaåt àöång vùn hoaá vaâ caác khu dên cû. Nhûng dên cû truá úã àêy àang giaãm, chó coân laåi têìng lúáp thûúång lûu coá thïí duy trò cuöåc söëng úã caác khu coá àiïìu kiïån söëng lyá tûúãng. Núi àêy caác giaá trõ vêåt chêët vaâ biïíu tûúång àaä àûúåc tön thïm thöng qua chñnh saách trung tu caác cöng trònh kiïën truác vaâ àö thõ vaâ chñnh saách taái àêìu tûâ vùn hoáa. Hiïån nay úã caác khu vûåc ngoaåi thaânh, dên cû truá àöng nhêët. Chñnh cuöåc söëng úã caác khu ngoaåi thaânh naây laåi vö cuâng àa daång. Ngûúâi ta thêëy khu cû truá cuãa cöng nhên gùæn vúái caác nhaâ maáy, khu têåp trung nhiïìu ngöi nhaâ nhoã coá caác khu chung cû reã tiïìn, khu têåp trung cuãa dên tû saãn thò gùæn vúái khu coá chung cû sang troång khöíng löì. Khu coá nhiïìu lïìu traåi cuä vaâ caác laâng múái laâ giaânh cho caác caán böå trung cêëp vaâ caác thúå kyä thuêåt. Theo truyïìn thöëng úã chêu Êu, phûúng thûác phên chia dên cû ñt chia theo vuâng àõa lyá maâ chuã yïëu laâ phên chia theo xaä höåi. Ngûúâi dên töåc thiïíu söë khi nhêåp cû bõ taách ra biïåt lêåp. Hoå têåp trung vaâo caác khu phöë àaä xuöëng cêëp, trong caác khu chung cû cuä kyä hoùåc caác phöë chúå. Caách phên böë dên cû naây àêíy hïët nhûäng ngûúâi ngheâo vaâ cöng nhên ra vuâng ngoaåi thaânh xa xöi thiïëu thöën trang thiïët bõ. Phên böë dên cû tiïën haânh theo xaä höåi, nhûng úã Myä thò viïåc phên böë dên cû trûáúc hïët laâ chia theo chuãng töåc, hêìu nhû hoå taách biïåt hùèn ngûúâi da àen vaâ ngûúâi göëc La tinh. Nhûäng ngûúâi naây thûúâng söëng úã nhûäng thaânh phöë rêët töìi tïå, caác khu bõ chaáy hoùåc phaá huyã ài möåt phêìn vaâ thûúâng caác nhaâ naây laâm úã vuâng trung têm thaânh phöë, gêìn trung têm thûúng maåi, úã àêy thûúâng coá caác ngên haâng vaâ truå súã cuãa höåi buön. Ngûúåc laåi, caác têìng lúáp trung lûu laåi thñch söëng úã khu vûåc
40. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 42 ngoaåi thaânh xa xöi vaâ thûa dên hún. Neát tûúng phaãn naây coân roä rïåt hún úã caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá 3, caác khu phöë phên taách hùèn giûäa têìng lúáp xa hoa ñt oãi vaâ têìng lúáp bònh dên, söëng trïn khu àêët chia nhoã thaânh nhiïìu maãnh, tûå tiïån xêy dûång bêët húåp phaáp nhû úã Mexico, Saäo Paolo, caác khu nhaâ öëng ngheâo naân nhû úã Rio de Janeiro hoùåc úã caác thaânh phöë cuãa chêu Phi. ƒ Nhaâ úã vaâ caác khu dên cû. Trong caác nûúác phaát triïín, caác khu dên cû do Nhaâ nûúác quaãn lyá. Nhûng trong caác nûúác khaác thò viïåc tûå xêy nhaâ riïng chiïëm ûu thïë hún. Àïí giuáp àúä ngûúâi dên coá nhaâ úã vaâ khaã nùng mua àûúåc nhaâ riïng hoùåc nhaâ têåp thïí thò nhaâ nûúác phaãi àêìu tû xêy dûång laåi caác thaânh phöë lúán. Viïåc xêy dûång àö thõ khöng nïn gaán traách nhiïåm cho riïng caác kiïën truác sû maâ phaãi coi noá nhû möåt ngaânh quan troång trong lônh vûåc kinh tïë. Viïåc xêy dûång caác khu bêët àöång saãn cuãa caác cöng ty tû nhên chiïëm ûu thïë chuã àaåo trong caác nûúác tû baãn chuã nghôa. Hiïån nay ngaânh xêy dûång chó phuåc vuå nhûäng àöëi tûúång khaách haâng khaá giaã thuöåc caác têìng lúáp thûúång lûu. Tuy nhiïn caác chñnh saách cuãa Nhaâ nûúác cuäng goáp phêìn taåo àiïìu kiïån cho caác höå cöng nhên vaâ nhên viïn mua àûúåc nhaâ úã. Trong möåt söë nûúác phaát triïín, Nhaâ nûúác thûúâng àûáng ra àaãm baão viïåc cêëp vöën, xêy dûång vaâ quaãn lyá caác khu dên cû. Do àûúåc têåp trung thaânh caác töíng thïí kiïën truác nïn caác khu nhaâ úã àêy vïì hònh thûác rêët hiïån àaåi vaâ àêìy àuã tiïån nghi, song thûåc chêët bïn trong noá àaä bõ xuöëng cêëp, gêy nhiïìu khoá khùn cho xaä höåi. Hiïån nay nhûäng khu nhaâ àûúåc xêy dûång caách àêy trïn 20 nùm àaä bùæt àêìu àûúåc phaá huyã (chùèng haån nhûäng khu nhaâ úã Courneuve hay úã Manchester). Tûâ vaâi nùm nay trong caác nûúác phaát triïín cuäng nhû caác nûúác àang phaát triïín, viïåc xêy dûång nhaâ cûãa àang phaát triïín maånh, cho pheáp moåi ngûúâi coá thïí coá nhaâ úã.
41. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 43 Nhõp àöå tùng trûúãng dên söë vaâ nhûäng khoá khùn kinh tïë cuaã caác nûúác àang phaát triïín coá thïí seä khiïën viïåc xêy dûång nhaâ cûãa cuäng diïîn ra tûúng tûå nhû quaá trònh chia àêët úã Phaáp trong thúâi kyâ giûäa hai cuöåc chiïën. Àïí phaát triïín àö thõ, tùng nhu cêìu sinh hoaåt vaâ nhûäng thay àöíi vïì àúâi söëng kinh tïë, thûåc chêët cho thêëy caác khu nhaâ úã cêìn phaãi coá hïå thöëng àiïån nûúác, àiïån thoaåi vaâ àûúâng saá thuêån tiïån, àùåc biïåt coá khaã nùng tiïëp cêån dïî daâng caác phûúng tiïån giao thöng cöng cöång. Ngoaâi ra phaãi coá maång lûúái trûúâng hoåc, trang thiïët bõ y tïë, caác hoåat àöång vùn hoaá thïí thao vaâ möi trûúâng trong saåch. Tuy nhiïn nhûäng àiïìu kiïån àoá khoá coá thïí àaãm baão àûúåc nïëu quaá trònh àö thõ hoaá khöng coá sûå kiïím soaát cuãa Nhaâ nûúác. Trong nhûäng nùm 60, viïåc quy hoaåch àö thõ trïn thïë giúái àaä àûúåc tùng cûúâng nhûng sau àoá cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë àaä àêíy luâi kïë hoaåch naây. Viïåc tiïën haânh xêy dûång möåt cú súã haå têìng nhû vêåy seä caâng thïm töën keám nïëu töëc àöå àö thõ hoaá diïîn ra quaá chêåm vaâ thiïëu töí chûác. Viïåc taåo ra, àûa vaâo sûã duång vaâ baão dûúäng caác dõch vuå vaâ cú súã haå têìng cuãa Nhaâ nûúác laâ möåt lônh vûåc hoaåt àöång quan troång àoâi hoãi nguöìn àêìu tû lúán vò taâi saãn têåp thïí thûúâng khöng mang tñnh haâng hoaá. ƒ Thaânh thõ vaâ dên àö thõ. Höåi àöìng nhên dên thaânh phöë laâ cêëp laänh àaåo gêìn nhêët cuãa chïë àöå dên chuã mang tñnh àaåi diïån vaâ àöìng thúâi laâ böå phêån gêìn guäi cöng dên nhêët cuãa böå maáy nhaâ nûúác. Vaã laåi, noái möåt caách àuáng nghôa hún, àún võ xaä caâng nhoã thò tyã lïå tham gia bêìu cûã cuãa ngûúâi dên àõa phûúng caâng àöng. Nhûäng quyïët àõnh cuãa Höåi àöìng nhên dên thaânh phöë àûa ra thûúâng gêy khoá khùn cho chñnh quyïìn trung ûúng nïn nhaâ nûúác luön tòm moåi caách thêu toám moåi quyïìn lûåc. Nêng cao tñnh dên chuã goáp phêìn àêíy maånh viïåc phên chia quyïìn lûåc, taåo àiïìu kiïån cho nhûäng saáng kiïën úã àõa phûúng vaâ giuáp cho nhûäng quyïët àõnh trúã nïn nhaåy beán hún. Nhûäng bêët bònh àùèng xuêët phaát tûâ thûåc traång àö thõ, nhûäng khoá khùn coân töìn taåi úã caác xaä cêìn phaãi àûúåc chñnh quyïìn trung ûúng giaãi
42. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 44 quyïët cöng bùçng hún. Caác höåi àöìng nhên dên thaânh phöë phaãi giaãi quyïët töët hún nûäa nhûäng khoá khùn kinh tïë, duy trò vaâ phaát triïín viïåc laâm. úã nhiïìu nûúác, do tùng cûúâng cung cêëp vöën àïí àaãm baão cho caác dõch vuå àö thõ traánh khoãi sûå raâng buöåc cuãa nïìn kinh tïë àaä dêîn túái tònh traång khuãng hoaãng thuïë trong caác thaânh phöë. Tònh traång naây buöåc caác höåi àöìng nhên dên thaânh phöë phaãi coá biïån phaáp quaãn lyá chùåt cheä hún. Song duâ coá laâm gò chùng nûäa thò höåi àöìng nhên dên thaânh phöë ngaây nay vêîn phaãi àöëi mùåt vúái nhu cêìu ngaây caâng tùng cuãa dên thaânh thõ. ƒ Xaä höåi thöng tin liïn laåc Coá rêët nhiïìu taác giaã noái vïì xaä höåi thöng tin liïn laåc àïí laâm nöíi bêåt tñnh chêët àùåc thuâ cuãa xaä höåi àûúng thúâi. Trong nhûäng nùm cuöëi cuãa thïë kyã 20 naây, caác phûúng tiïån thöng tin liïn laåc do con ngûúâi taåo ra àaä phaát triïín maånh meä vaâ kïí tûâ nay àûúåc sûã duång trong têët caã caác lônh vûåc hoaåt àöång cuãa con ngûúâi nhû kinh tïë, chñnh trõ hay hoaåt àöång xaä höåi. Nhûäng chiïën lûúåc trong thöng tin liïn laåc àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu lúán nhû vêåy phaãi chùng do nhu cêìu gûãi caác bûác àiïån ngaây möåt tùng? Sûå hiïíu biïët khoa hoåc vaâ ûáng duång caác kyä thuêåt cöng nghïå hiïån àaåi vaâo hïå thöëng thöng tin quaã thûåc àaä phaát triïín maånh trong khùæp caác nûúác trïn thïë giúái. Baãn chêët cuãa hoaåt àöång thöng tin liïn laåc laâ truyïìn tin vaâ giao tiïëp thöng qua möåt phûúng tiïån trung gian. Trïn phûúng diïån naây, vïì mùåt lõch sûã cuãa hoaåt àöång giao tiïëp, trûúác hïët con ngûúâi trao àöíi vúái nhau trûåc tiïëp bùçng lúâi. Caác töí chûác, caá nhên vaâ cú quan múái chó quan têm àïën caác phûúng tiïn thöng tin àaåi chuáng tûâ thïë kyã thûá 19. Trïn thûåc tïë coá ba neát àùåc trûng cho möëi quan têm múái naây: trûúác hïët, nhûäng trao àöíi àûúåc truyïìn thöng qua nhûäng phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng ngaây caâng phûác taåp. Thûá hai laâ hoaåt àöång giao tiïëp tûå nhiïn cuäng bõ cuöën theo vêån àöång naây: gioång noái, cú thïí, haânh àöång - têët caã nhûäng phûúng tiïån maâ con ngûúâi sûã duång trong giao tiïëp tûâ haâng nhiïìu thïë kyã qua tûâ nay àaä trúã thaânh àöëi tûúång thûã nghiïåm coá hiïåu chónh. Cuöëi cuâng - kïët quaã cuãa quaá trònh naây,
43. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 45 giao tiïëp àaä trúã thaânh cöng viïåc haâng ngaây cuãa caác chuyïn gia vaâ thûúng gia. Ngûúâi ta àaä àêìu tû khaá nhiïìu tiïìn cuãa vaâ cöng sûác àïí phaát triïín caác hïå thöëng thöng tin liïn laåc. ƒ Sûå phaát triïín cuãa xaä höåi thöng tin liïn laåc. Nhûäng tiïën böå khoa hoåc kyä thuêåt trong thöng tin liïn laåc àaä coá nhûäng taác àöång thiïët thûåc àïën viïåc phaát huy caác giaá trõ vùn hoaá trong xaä höåi. Xuêët hiïån tûâ rêët súám, nhûäng dêëu hiïåu chûä viïët qua nhiïìu thïë kyã àaä àûúåc sûã duång chuyïn biïåt trong têìng lúáp àûúåc ûu aái trong xaä höåi (tùng lûä, thûúng gia). Viïåc phaát minh ra ngaânh in laâ möåt àaão löån lúán múã röång têìm hiïíu biïët cuãa loaâi ngûúâi. Traãi qua thúâi kyâ tûâ xûúãng sao cheáp àïën nhaâ in, chûä viïët àaä múã röång trûúâng trñ tuïå. Song phaãi túái cuöëi thïë kyã 19 chûä viïët múái trúã nïn phöí biïën trong giao tiïëp. Àoá chñnh laâ thaânh quaã cuãa ba cuöåc caách maång: xoaá naån muâ chûä trong nhên dên, phaát minh ra baáo chñ coá sûác maånh taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho viïåc phaát haânh baáo, sûå ra àúâi cuãa nïìn dên chuã nghõ viïån vaâ múã röång hònh thûác bêìu cûã phöí thöng àêìu phiïëu. Trong thïë kyã 20, viïåc cho ra àúâi nhûäng phûúng tiïån thöng tin liïn laåc múái àaä aãnh hûúãng khöng nhoã àïën saách baáo. Ngaây nay àiïån aãnh, phaát thanh vaâ truyïìn hònh àang trúã thaânh àöëi tûúång chñnh cuãa caác hoaåt àöång giaãi trñ, vùn hoaá vaâ chñnh trõ. Hoaåt àöång giao tiïëp riïng tû cuäng bõ aãnh hûúãng; àiïån thoaåi röìi tiïëp àïën laâ viïîn thöng àaä laâm thay àöíi caác quan hïå giûäa caác caá nhên vúái nhau. Sau nhûäng biïën àöíi naây, tin hoåc àaä ra àúâi, khöng chó àïí tñnh toaán maâ coân àïí xûã lyá thöng tin, goáp phêìn laâm cho viïåc àiïìu khiïín vaâ truyïìn tñn hiïåu trúã nïn àaáng tin cêåy hún vaâ coá hiïåu quaã hún. Tuy nhiïn tin hoåc cuäng coá möåt söë taác àöång xêëu. ƒ Kyä thuêåt sûã duång caác phûúng tiïån thöng tin. Xaä höåi thöng tin liïn laåc vêån àöång xung quanh ba truåc lúán àûúåc àiïìu khiïín thöng qua caác hïå thöëng quaãn lyá kinh tïë vaâ kyä
44. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 46 thuêåt, caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng vaâ caác hïå thöëng tin hoåc — viïîn thöng. Thûåc chêët caác caác phûúng tiïån thöng tin liïn laåc coá nhiïåm vuå truyïìn caác thöng tin cuãa caác nhoám chuyïn mön soaån ra vaâ àûåoc gûãi cho phêìn lúán caác caá nhên coá liïn quan. Maáy ghi hònh ngaây nay cho pheáp caác khaán giaã truyïìn hònh tûå do lûåa choån caác chûúng trònh maâ hoå muöën. Ngaây nay hïå thöëng viïîn thöng nöëi trûåc tiïëp vúái caác caá nhên hay doanh nghiïåp, khaách haâng coá thïí soaån ngay ra àûúåc möåt bûác àiïån tin ngay khi hoå biïët caác thöng tin. Luác àêìu hïå thöëng viïîn thöng toám lûúåc nhûäng àiïìu àaä noái àaä viïët thaânh caác bûác àiïån tñn sau àoá thaânh caác cuá àiïån thoaåi. Ngaây nay hònh thûác viïët àaä trúã laåi thöng qua caác hïå thöëng viïîn thöng vaâ tin hoåc. Tuy nhiïn úã moåi núi caác kyä thuêåt àïìu laâ quaá trònh biïën àöíi cuá phaáp, tûâ vûång cuãa möåt ngön ngûä. Trûúác àêy tin hoåc laâ möåt phûúng tiïån xûã lyá thöng tin chûá khöng phaãi laâ möåt phûúng tiïån giao tiïëp, àûúåc biïën àöíi thöng qua viïåc kïët húåp vúái caác hïå thöëng viïîn thöng. Vò vêåy caác kyä thuêåt phöëi húåp giûäa caác hïå thöëng viïîn thöng vaâ tin hoåc cho pheáp ngûúâi sûã duång duy trò àûúåc caác chûúng trònh trong maáy tñnh. Tûâ nay trúã ài caác hònh aãnh, êm thanh vaâ chûä viïët seä àûúåc maáy tñnh lûu giûä, xûã lyá vaâ biïën àöíi. Do àûúåc sûã duång phöí biïën trong cöng nghiïåp, trong quaãng caáo nïn caác hònh aãnh àûúåc maáy tñnh taåo ra hai hoùåc ba cúä khaác nhau, coá thïí laâm giaã nhûäng àùåc thuâ vïì vêåt chêët vaâ êm thanh trong vuä truå. Àöëi vúái caác caá nhên, caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng, caác hïå thöëng viïîn thöng vaâ tin hoåc vêîn àûúåc vêîn àûúåc coi laâ caác lônh vûåc khaác nhau cuãa àúâi söëng xaä höåi. Traái laåi àöëi vúái caác doanh nghiïåp thò laåi möåt phiïìn phûác hún vò quan hïå giûäa caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng vúái nhau vaâ giûäa caác phûúng tiïån naây vúái caác hïå thöëng viïîn thöng àang ngaây caâng àûúåc cuãng cöë. Do ngaây caâng têåp trung vaâo caác hoaåt àöång xuêët baãn, baáo chñ vaâ truyïìn hònh (soáng àiïån tûâ vaâ qua àûúâng dêy caáp quang) nïn àaä hònh thaânh nhiïìu caác têåp àoaân sûã duång caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng nhû têåp àoaân Time
45. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 47 War cuãa Myä, Bestelsmann cuãa Àûác, New International De Rupert Murcloch cuãa aáo (ngaây nay laâ cuãa Myä vaâ cöng ty truyïìn hònh cuãa Luxùmbua, caác têåp àoaân naây hêìu nhû ngaây nay coá mùåt úã Phaáp). ƒ Caác chiïën lûúåc thöng tin liïn laåc. Trûúác tiïn doanh nghiïåp truyïìn ài hònh aãnh saãn phêím cuãa mònh sau àoá laâ hònh aãnh cuãa chñnh mònh . Hiïån nay thöng tin liïn laåc àang traân ngêåp vaâo lônh vûåc chñnh trõ, caác thöng tin liïn laåc khöng chó coân laâ möåt vêën àïì kinh tïë nûäa maâ tûâ nay trúã ài noá trúã thaânh möåt cöng cuå chiïën lûúåc. Caác thöng tin liïn laåc cuãa caác doanh nghiïåp seä laâ hïå thöëng àêìu tiïn coá liïn quan vaâ viïåc quaãng caáo cuãa caác doanh nghiïåp cuäng trúã thaânh möåt phûúng tiïån nhùçm thuyïët phuåc ngûúâi tiïu duâng. Trong caác quöëc gia lúán, nhûäng chi tiïu cho quaãng caáo chiïëm möåt phêìn àaáng kïí töíng saãn phêím quöëc dên (trung bònh 1%) vaâ sau àoá caác doanh nghiïåp àûúåc pheáp chuyïín hònh aãnh cuãa saãn phêím cuãa chñnh mònh sang hònh aãnh cuãa chñnh mònh. Vêën àïì àùåt ra laâ phaãi gùæn tïn vúái doanh nghiïåp vúái möåt buöíi truyïìn hònh hay möåt sûå kiïån thïí thao , viïåc taâi trúå cuãa caác doanh nghiïåp thûúâng taâi trúå cho caác hoaåt àöång vùn hoaá nhiïìu hún. Gêìn àêy caác chiïën lûúåc thöng tin liïn laåc àaä traân ngêåp vaâo caác lônh vûåc chñnh trõ. Àiïín hònh laâ úã Mô (möåt muåc quaãng caáo ngùæn coá liïn quan àïën chñnh trõ àaä xuêët hiïån lêìn àêìu tiïn nùm 1986 vaâ caác cuöåc tranh luêån cuãa caác ûáng cûã viïn cuãa chiïën dõch tranh cûã chûác töíng thöëng nùm 1960 cuäng àaä àûúåc truyïìn hònh trûåc tiïëp). Caác hoaåt àöång thöng tin cuãa caác chiïën dõch tranh cûã àaä àûúåc múã röång (chùèng haån nhû chiïën dõch tranh cûã chûác töíng thöëng Phaáp nùm 1965 vaâ caác cuöåc tranh luêån trûúác kyâ bêìu cûã giûäa hai ûáng cûã viïn Mitterand vaâ Giscard d'Estaing nùm 1974). Trong thúâi gian töí chûác tranh cûã, caác nhaâ chñnh trõ gia thûúâng duâng caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng àïí chiïëm àûúåc sûå uãng höå cuãa dên chuáng vaâ hoå thûúâng cho phaát caác hònh aãnh cuãa mònh trïn caác phûúng tiïån truyïìn hònh. Trong khi tòm kiïëm viïåc laâm, ngoaåi hònh cuäng àoáng möåt vai troâ hïët
46. G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 48 sûác quan troång ngoaâi trònh àöå hoåc vêën (chùèng haån nhû trong buöíi phoãng vêën). ƒ Caác luêån thuyïët. Viïåc ûáng duång thöng tin liïn laåc àang àûúåc nghiïn cûáu sêu hún vïì mùåt lyá thuyïët, àùåc biïåt trong ngaânh khoa hoåc nhên vùn, thöng tin liïn laåc àaä trúã thaânh khu vûåc kinh tïë thûá 4. Laâm thïë naâo àïí coá thïí hiïíu àûúåc sûå biïën àöíi vûâa mang tñnh kyã luêåt vaâ vûâa mang tñnh xaä höåi àang aãnh hûúãng àïën xaä höåi cuãa chuáng ta?. Cho àïën nay vêîn chûa coá ai coá thïí àûa ra àûúåc möåt luêån thuyïët vïì thöng tin liïn laåc coá khaã nùng thêu toám laåi nhûäng biïën àöíi naây. Traái laåi trong ngaânh khoa hoåc xaä höåi thò caác chuyïn gia àaä phên tñch ào àûúåc mûác àöå xaác xuêët cuãa möåt sûå kiïån. Ngûúâi àûa ra luêån thuyïët vïì àiïìu khiïín hoåc, öng Norbert Wiener (1894- 1964) àaä phaát minh ra thïm luêån thuyïët vïì thöng tin liïn laåc, àaä khiïën cuöåc nghiïn cûáu vïì caái goåi laâ quan hïå qua laåi chiïëm ûu thïë hún trong têët caã caác lônh vûåc vaâ àaä àûúåc ûáng duång cuâng möåt phûúng phaáp maä hoaá vaâo sinh vêåt hoåc vaâ àúâi söëng con ngûúâi. Öng Shannon vaâ öng Weaver cuäng àaä àûa ra luêån thuyïët vïì thöng tin vaâ liïn laåc maâ sú àöì cuãa noá coá thïí cho thêëy möåt khaái niïåm múái, khaái niïåm vïì nhiïåt hoåc, cho pheáp ào àûúåc ñt hay nhiïìu xaác xuêët cuãa möåt thöng tin. Trïn thûåc tïë thöng tin coá giaá trõ töëi àa khi xaác xêët cuãa noá laâ töëi thiïíu. Nhûng duâ sao ài nûäa caác khaái niïåm vïì maáy moác nhû thuyïët phaãn liïn àaä àûúåc ûáng duång nhûng chûa coá hiïåu quaã lùæm. Viïåc phaát triïín ngaânh ngön ngûä hoåc cuãa öng F. de Saussure (1857 - 1913) àaä cho ra àúâi möåt ngaânh khoa hoåc nghiïn cûáu nhûäng dêëu hiïåu cuãa àúâi söëng xaä höåi coá nhiïìu hy voång hún. Àoá chñnh laâ ngaânh tñn hiïåu hoåc, phaát triïín maånh úã Phaáp trong nhûäng nùm 1960, nhûng ngaây nay àaä bõ suy vong. Vïì mùåt têm lyá, Polo - Alto chuá troång àïën viïåc mö taã nhûäng röëi loaån vïì tû tûúãng giöëng nhû nhûäng röëi loaån trong hïå thöëng liïn laåc cuãa gia àònh. Vïì mùåt xaä höåi, nhûäng lo lùæng vaâ tòm hiïíu vïì baãn thên àaä àûúåc öng Ewing Goffman phaát huy hïët giaá trõ cuãa noá. Cuöëi cuâng vïì mùåt kinh tïë ngûúâi ta àaä cöë gùæng vö ñch àïí