Gương mặt thế giới hiện đại - Phần 1: Địa lý khu vực

360 trang ngocly 1920

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Gương mặt thế giới hiện đại - Phần 1: Địa lý khu vực", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

guong_mat_the_gioi_hien_dai_phan_1_dia_ly_khu_vuc.pdf

Nội dung text: Gương mặt thế giới hiện đại - Phần 1: Địa lý khu vực

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3 Phêìn I ÀÕA LYÁ KHU VÛÅC ♦ Caác quöëc gia trïn thïë giúái Nhaâ nûúác laâ hònh thaái töí chûác kinh tïë chñnh trõ quen thuöåc trïn möåt laänh thöí. Tûâ nhiïìu thêåp kyã nay, thïë giúái àaä àûúåc khaão saát tó mó; trïn thïë giúái khöng coân núi naâo chûa àûúåc khaám phaá. “Kyã nguyïn cuãa möåt thïë giúái hoaân chónh àaä bùæt àêìu” (Paul Valeáry). Trûâ chêu Nam cûåc, nhûäng vuâng àêët nöíi àïìu àûúåc chia thaânh nhiïìu quöëc gia lúán hay nhoã, àûúåc giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái do con ngûúâi hoùåc tûå nhiïn taåo ra (chùèng haån nhûäng vuâng duyïn haãi). Vúái sûå biïën mêët cuãa caác àïë chïë lúán chêu Êu sau chiïën tranh thïë giúái thûá nhêët, vúái viïåc giaãi phoáng khoãi chïë àöå thûåc dên vaâo nhûäng nùm 60, vúái viïåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác tiïíu quöëc vuâng àaão vaâ vúái nhûäng àaão löån liïn tiïëp khi Liïn Xö tan raä, sûå chia nhoã chñnh trõ trïn thïë giúái àaä tùng lïn. Nùm 1945, coá 55 nûúác àöåc lêåp vaâ coá chuã quyïìn. Ngaây nay con söë naây àaä lïn àïën 191 quöëc gia. Giûäa nhûäng quöëc gia naây coá sûå khaác biïåt lúán: laâm sao so saánh àûúåc nûúác Nga röång lúán, bao truâm 13% laänh thöí nöíi trïn thïë giúái, vúái nûúác Nauru nhoã beá? 71.000 dên Seychelle coá àaáng gò so vúái 1,2 tyã dên Trung Hoa? Nûúác Mauritani, Bölivia coá mêåt àöå dên söë dûúái 10 ngûúâi/km2 trong khi àoá Bangladest coá 800 ngûúâi /km2. Hún 40 quöëc gia (bao göìm caã Vaticùng, Saint- Marin vaâ Andore) bõ loåt giûäa caác nûúác coá chung biïn giúái vaâ bõ lïå thuöåc vaâo caác nûúác naây vò quan hïå buön baán. Nhiïìu nûúác múái noái chung àaä baão toaân àûúåc sûå baânh trûúáng maâ hoå àaä tûâng coá bùçng viïåc phên chia haânh chñnh (theo chïë àöå cöång hoaâ liïn bang hoùåc thuöåc àõa). Vêën àïì dên töåc trong loâng caác khu vûåc bõ phên chia vêîn töìn taåi. Sûå phên chia àöi khi àûúåc tiïën haânh möåt caách voä àoaán. Nhûäng vêën àïì naây vêîn nöíi cöåm, àöi khi vúái baåo lûåc, khi giûäa quöëc gia vaâ dên töåc coá sûå mêët cên àöëi lúán.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4 ♦ Caác quöëc gia luåc àõa vaâ caác nûúác nhoã Saáu nûúác khöíng löì, möîi nûúác chiïëm 7.500.000 km2, àoá laâ: Nga, Canaàa, Trung Quöëc, Mô, Braxin vaâ uác. Toaân böå nhûäng nûúác naây chiïëm hún möåt nûãa diïån tñch phêìn àêët nöíi. Laänh thöí röång lúán êëy àaä mang laåi cho nhûäng nûúác naây nhiïìu lúåi thïë vïì kinh tïë khöng thïí phuã nhêån àûúåc. Nguöìn taâi nguyïn àêët vaâ trong loâng àêët rêët phong phuá vaâ àa daång. Ngûúåc laåi, noá cuäng bao haâm nhûäng khoá khùn trong viïåc vêån taãi vaâ laâm chuã khöng gian. Thûúâng thò möåt phêìn lúán laänh thöí cuãa caác quöëc gia naây khöng àûúåc khai thaác, trûâ caác moã vaâ khu vûåc ñt dên cû. Àoá laâ trûúâng húåp cuãa caác vuâng Sibïri cuãa Nga, vuâng nuái cuãa Mô, vuâng têy Trung Quöëc (Xûúng Giang, Têy Taång), vuâng Amazön, caã nhûäng bònh nguyïn trong loâng Braxin vaâ khu vûåc Trung vaâ Têy uác. Mêåt àöå dên cû trung bònh úã uác laâ gêìn 2 ngûúâi /km2 nhûng gêìn 70% dên cû laåi têåp trung úã 5 thaânh phöë lúán haâng triïåu dên (Sydney, Melbourne, Brisban, Adeálaide vaâ Perth). Viïåc xêy dûång àûúâng xuyïn Sibïri, àûúâng xuyïn luåc àõa Bùæc Mô, viïåc àûa vaâo sûã duång àûúâng sùæt vaâ àûúâng böå vïì caác tónh ngoaåi vi cuãa Trung Quöëc, coá têìm quan troång chiïën lûúåc vïì kinh tïë, khai thaác caác nguöìn taâi nguyïn, thöng thûúng vúái caác dên töåc thiïíu söë vaâ caác vuâng biïn giúái. Chñn nûúác, chûa hùèn laâ nhûäng nûúác röång nhêët, coá trïn 100 triïåu dên. Nhûäng nûúác naây chiïëm trïn 60% dên söë toaân thïë giúái. 1/5 dên söë thïë giúái söëng úã Trung Quöëc, 12% dên chêu Phi söëng úã Nigiïria, ngûúâi Braxin chiïëm 1/3 dên Mô Latinh. Khöng gian röång lúán, nguöìn nhên lûåc döìi daâo laâ möåt trong nhûäng yïëu töë cú baãn cuãa sûác maånh kinh tïë cuãa möîi quöëc gia, tuy nhiïn caác nûúác àang phaát triïín vúái söë dên trong àöå tuöíi lao àöång cao nhûng hiïåu suêët lao àöång thêëp vaâ luön trong tònh traång thiïëu viïåc laâm luön caãm thêëy “bõ boã rúi” so vúái caác nûúác cöng nghiïåp. Trung Quöëc (nûúác àöng dên nhêët) xïëp haâng thûá 9 trïn thïë giúái vïì töíng thu nhêåp quöëc dên vaâ àûáng thûá 145 vïì töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. Trong tûúng lai gêìn, Braxin seä àûáng haâng thûá 10 vïì töíng saãn phêím quöëc dên vaâ thûá 70 vïì töíng saãn phêím quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. Möåt söë nûúác ài lïn tûâ àiïìu kiïån lõch sûã vaâi trùm nùm nhû (Mönacö, Andorre, Leich Tenstein), möåt söë nûúác khaác ra àúâi trong laân soáng giaãi phoáng cuãa nhûäng nùm sau chiïën tranh (caác nûúác Àöng Nam aá, chêu Phi) vaâ cuöëi cuâng laâ möåt söë nûúác giaânh àöåc lêåp trong nhûäng nùm 70- 80 (nhû möåt söë quêìn àaão, caác àaão thuöåc Caribï vaâ Thaái Bònh Dûúng).
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5 Tuy nhiïn, caác nûúác naây àoáng vai troâ khöng nhoã vaâ laâ muåc tiïu hêëp dêîn búãi chñnh saách thuïë quan (chùèng haån Bahamas), búãi nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn (phöët phaát úã Nauru) vaâ búãi võ trñ chiïën lûúåc vaâ sûå hêëp dêîn du lõch. Têët caã nhûäng nûúác naây àïìu mong muöën àûúåc hûúãng troån veån nïìn àöåc lêåp cuãa mònh; phêìn lúán nhûäng nûúác naây àïìu gia nhêåp Liïn Hiïåp Quöëc vaâ coá tiïëng noái trong Höåi àöìng. Sûå khaác biïåt giûäa caác nûúác cuäng liïn quan túái cêëu truác chñnh trõ. Möåt söë nhaâ nûúác, thûúâng àûúåc töí chûác theo kiïíu cuä, têåp trung hoaá quyïìn lûåc- möåt chñnh phuã duy nhêët coá trong tay moåi quyïìn lûåc trïn toaân laänh thöí nhû Phaáp, vûúng quöëc Anh úã möåt söë nûúác khaác, chñnh quyïìn vuâng àaãm nhiïåm caác nhiïåm vuå, taách khoãi chñnh quyïìn trung ûúng. Àoá laâ trûúâng húåp caác nûúác röång lúán nhû Mô, Canaàa, Braxin, vaâ möåt söë nûúác nhoã hún nhû Àûác, Thuåy Sô. Vai troâ cuãa lõch sûã Chêu Êu laâ chêu luåc bõ chia cùæt nhiïìu nhêët. Khöng núi naâo trïn thïë giúái laåi coá nhiïìu quöëc gia vaâ caác quöëc gia laåi nhoã beá nhû vêåy. Nûúác Phaáp laâ möåt vñ duå àiïín hònh cuãa nhûäng nûúác maâ tònh caãm dên töåc, àûúåc nhen nhoám qua nhiïìu thïë kyã, húåp phaáp hoaá quyïìn lûåc cuãa nhaâ nûúác. Kïí tûâ khi vua Hugues Capet àûúåc caác Cöng khanh tön lïn vaâo nùm 987, lõch sûã nûúác Phaáp laâ lõch sûã cuãa möåt laänh chuáa àêëu tranh àïí múã röång laänh thöí, liïn kïët caác tónh lên cêån, chiïën thùæng caác thïë lûåc li khai xuêët hiïån úã möåt vuâng àêët cöng tûúác naâo àoá vaâ àïí àöëi khaáng vúái nhûäng laänh thöí khaác àang hònh thaânh cuâng thúâi àoá. Vò vêåy, xung quanh chñnh quyïìn têåp trung quên chuã vaâ trong möåt khöng gian giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái thiïng liïng, àaä ra àúâi caác quöëc gia dên töåc nhû Phaáp, Anh, Têy Ban Nha, vaâ Böì Àaâo Nha. Theo mö hònh naây, phong traâo dên töåc lan khùæp chêu Êu vaâo thïë kyã XIX: Hy Laåp giaânh àöåc lêåp tûâ Thöí Nhô Kyâ (1830), ngûúâi xûá Wallonie vaâ ngûúâi Flammand liïn kïët chöëng laåi doâng hoå Orange - Nassau àïí lêåp ra nûúác Bó (1830), ngûúâi Italia thöëng nhêët àêët nûúác nùm 1861 (bùæt àêìu tûâ Cavour) vaâ Bismack tuyïn böë àïë chïë Àûác - àïë chïë Reich thûá hai úã Versaille vaâo thaáng giïng nùm 1871. Sau àaåi chiïën thïë giúái thûá nhêët, caác quöëc gia dên töåc tiïëp tuåc àûúåc thaânh lêåp sau sûå suåp àöí cuãa caác àïë chïë trung Êu: Ba Lan, Seác- Slövakia vaâ Nam Tû àûúåc thaânh lêåp nùm 1918 trong khi Hungari vaâ aáo laåi taách ra. Sûå tan raä cuãa Liïn Xö vaâ sûå àöí bïí cuãa Nam Tû caâng thuác àêíy thïm sûå chia cùæt trïn baãn àöì chñnh trõ chêu Êu (1991-1992).
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6 Phong traâo dên töåc khúãi nguöìn tûâ chêu Êu. Phong traâo naây phaãn laåi chñnh chêu Êu sau thïë chiïën thûá II. Caác àïë chïë thûåc dên suåp àöí, bùæt àêìu tûâ chêu AÁ vúái sûå chia cùæt êën Àö - Pakistan (1947), viïåc giaânh àöåc lêåp cuãa Inàönïxia nùm 1949 vaâ caác nûúác Viïåt Nam - Laâo - Campuchia. Nhûng chñnh chêu Phi laâ núi bõ àaão löån sêu sùæc nhêët. Nkruma giaânh àöåc lêåp tûâ Ghana vaâo nùm 1957, Seákoutourï giaânh àöåc lêåp tûâ Ghinï (1958). Kïí tûâ àoá, chêu Phi àûúåc giaãi phoáng chñnh trõ, coá khi àûúåc giaãi phoáng tûâ mêîu quöëc, coá khi giaânh àûúåc nhúâ caác cuöåc chiïën tranh giaãi phoáng. Nùm 1945, chó coá 3 quöëc gia àöåc lêåp laâ Libïria, Ïthiopia, vaâ Ai Cêåp. Ngaây nay, sau khi Namibi giaânh àöåc lêåp (1990), sûå nghiïåp giaãi phoáng toaân chêu luåc àaä àûúåc hoaân têët. Cöng cuöåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác quöëc gia naây laâ möåt sûå kiïån chñnh trõ. Caác biïn giúái àaä àûúåc êën àõnh búãi chñnh quöëc ngaây nay vaåch ra àûúâng biïn giúái cho caác quöëc gia múái, khöng kïí ngön ngûä, dên töåc hay löëi söëng. Àöëi vúái dên chêu Phi, cuöåc söëng gùæn boá vúái laâng maåc hún laâ gùæn boá vúái möåt nhaâ nûúác, sûå thöëng nhêët dên töåc thêåt khoá; sûå hoaâ húåp dên töåc bõ ngùn caãn búãi sûå khaác biïåt vïì vùn hoaá vaâ dên töåc. Vò thiïëu cú cêëu nöåi taåi, quên àöåi luön laâ lûåc lûúång duy nhêët coá töí chûác. Chïë àöå quên sûå cuäng nhû caác cuöåc àaão chñnh cuãa quên àöåi quaá nhiïìu. Mùåt khaác, ngön ngûä tûâ chñnh quöëc - ngön ngûä tinh hoa - laâ chêët kïët dñnh caác nïìn vùn hoaâ thöëng nhêët, àoá laâ àiïìu tûå nhiïn. Bùçng caách naây hay caách khaác, àïí àoaån tuyïåt vúái quaá khûá thûåc dên vaâ àïí trúã laåi vúái cöåi nguöìn vùn hoaá dên töåc, maâ nhiïìu quöëc gia àaä àöíi tïn; Dahömey thay cho Beánin, Zaire thay cho Cöngö thuöåc Bó cuä, Buöëckina thay cho Haut-Volta, Zimbawe thay vò Rhodesie du Sud (nam Rhodesie) Cuöëi cuâng, àöi khi nhúâ tön giaáo maâ möåt söë quöëc gia àaä coá àûúåc sûå hoaâ húåp dên töåc. Caác khaái niïåm tön giaáo vaâ nhaâ nûúác gùæn chùåt vúái nhau. Caác nûúác cöång hoaâ Höìi giaáo (Pakistan, Iran ) cöng nhêån kinh Cöran nhû böå luêåt dên sûå. Sûå àöìng hoaá nhaâ nûúác - quöëc gia - tön giaáo àûúåc àêíy maånh hún trong caác chïë àöå quên chuã Höìi giaáo tuyïåt àöëi Trung Àöng nhû (A Rêåp xï uát, Köweát). Nhaâ nûúác Israel, 83% dên söë laâ dên Do thaái, àûúåc thaânh lêåp nùm 1948 trong böëi caãnh tön giaáo vaâ chñnh trõ thuâ àõch. Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa phong traâo Xi-on Do thaái, phaát triïín vaâo cuöëi thïë kyã XIX. Thûåc ra, nhaâ nûúác laâ phi tön giaáo, nhûng sûå hoaâ húåp cuãa nhaâ nûúác àûúåc thïí hiïån úã quyïët têm cuãa nhên dên chöëng laåi sûå aáp bûác cuãa caác quöëc gia Höìi giaáo lên bang.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7 ♦ Hiïån traång thïë giúái Hún 6 tyã ngûúâi phên böë trïn 191 nûúác (vaâ caác thuöåc àõa nïëu coá), nùçm raãi raác khöng àïìu trïn 5 chêu luåc. Trong haâng ngaân nùm, mûác tùng trûúãng dên söë rêët chêåm, thò àïën cuöëi thïë kyã XX, dên söë àaä tùng voåt lïn nhanh choáng (àùåc biïåt sau nùm 1950). Nùm 1840, thïë giúái lêìn àêìu tiïn coá 1 tyã ngûúâi. Àïën nùm 1930 àaä àaåt àïën tyã ngûúâi thûá hai vaâ trûúác nhûäng nùm 80, dên söë thïë giúái àaä àaåt àïën con söë 5 tyã. Àoá chñnh laâ sûå kiïån troång àaåi trong lõch sûã thïë giúái. Sûå tiïën triïín cuãa loaâi ngûúâi diïîn ra dûúái sûå chïnh lïåch vïì nhiïìu mùåt; - Chïnh lïåch vïì ngön ngûä: Coá khoaãng 3000 thûá tiïëng àûúåc noái trïn thïë giúái, trong àoá tiïëng Trung hún 1 tyã ngûúâi sûã duång, tiïëng Anh 425 triïåu, tiïëng Hinài 404 triïåu, tiïëng Têy Ban Nha 300 triïåu. - Chïnh lïåch vïì tön giaáo: 1,3 tyã ngûúâi theo Kitö giaáo, 900 triïåu ngûúâi Höìi giaáo, 700 triïåu ngûúâi theo àaåo Phêåt. - Chïnh lïåch vïì vuâng vùn hoaá: Vuâng vùn hoaá chêu Phi bao truâm toaân böå chêu Phi nam Sahara, vuâng vùn hoaá chêu Êu traãi röång tûâ Bùæc Mô cho túái uác. - Chïnh lïåch giûäa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín (thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi hún 10.000 $/nùm) vaâ caác nûúác chêåm tiïën (thu nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi dûúái 300 $/nùm.) Tuy nhiïn, thïë kyã XX cuäng laâ thïë kyã ài laåi cuãa con ngûúâi, thïë kyã cuãa haâng hoaá vaâ tû tûúãng. Khaái niïåm khoaãng caách vïì thúâi gian vaâ khoaãng caách giaá caã coá yá nghôa hún so vúái khaái niïåm khoaãng caách tñnh bùçng cêy söë. Moåi sûå viïåc diïîn ra nhû thïí ngaânh vêån taãi àaä ruát ngùæn khöng gian laåi: kïí tûâ nay, khöng coân núi naâo trïn thïë giúái laåi nùçm ngoaâi sûå phuå thuöåc lêîn nhau cuãa hïå thöëng toaân cêìu”. Thïë giúái bõ phên chia, thïë giúái “söë nhiïìu” Khoaãng 40 nûúác, chiïëm 25% dên söë thïë giúái vaâ 80% saãn lûúång thïë giúái, laâ caác nûúác nhû; Mô Canaàa, caác nûúác chêu Êu, Nhêåt Baãn, uác, vaâ Niu Dilên. Caác nûúác naây ñt nhiïìu cuäng àûúåc aãnh hûúãng búãi cuöåc caách maång cöng nghiïåp vaâ àiïìu kiïån söëng cuãa ngûúâi dên àöìng àïìu nhau: àö thõ hoaá keáo theo cöng nghiïåp hoaá trïn phaåm vi 60% dên söë maâ nhu cêìu cuöåc söëng ñt nhiïìu cuäng àûúåc thoaã maän vaâ tyã lïå
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8 tùng trûúãng dên söë hiïån nay àaåt tûâ 0 àïë 0,8%, àaä dêìn dêìn tuåt xuöëng tûâ nhûäng nùm 1965-1970. Tuy nhiïn, àöìng nhêët khöng coá nghôa laâ àún nhêët. Giûäa caác nûúác giaâu hay nhûäng nûúác “miïìn Bùæc” vêîn coá nhûäng sûå khaác biïåt lúán. Thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi (möåt khaái niïåm coân chûa àêìy àuã nhûng dïî sûã duång) úã Thuåy Sô cao gêëp gêìn 18 lêìn úã Ba Lan. Lûåc lûúång laâm nöng nghiïåp chó chiïëm 3% söë dên lao àöång úã Mô vaâ Anh, nhûng úã Nga laâ 15%, Ba Lan 28%, vaâ Têy Ban Nha 11%. Phêìn coân laåi cuãa thïë giúái (caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba- caác nûúác àang phaát triïín hay caác nûúác “phña Nam”) chiïëm 3/4 dên söë toaân thïë giúái, laâ núi coá saãn lûúång vaâ sûác saãn xuêët thêëp, thiïëu lûúng thûåc vaâ y tïë, núi buâng nöí dên söë. Tyã lïå tùng trûúãng tûå nhiïn thûúâng àaåt trïn 2%/nùm vaâ coá thïí vûúåt lïn 3% (úã Kenya, Algiïri ). Phêìn lúán dên cû caác nûúác naây laâm nöng nghiïåp vaâ söëng úã nöng thön. Thïë giúái thûá ba cuäng khaá àa daång. Khoaãng caách thu nhêåp cuäng àaáng kïí, trûâ nhûäng nûúác dêìu moã. Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc coá mûác thu nhêåp àêìu ngûúâi cao hún Ba Lan, cao gêëp 10 lêìn so vúái Campuchia vaâ Ïthiopia. Giûäa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, tònh hònh chñnh trõ vaâ y tïë cuäng rêët khaác nhau, cuäng nhû ngûúâi ta thêëy úã caác nûúác naây tyã lïå chïët cao nhêët haânh tinh (hún 2% úã Ethiopie, Sömani, Tchad, Gambie vaâ úã Sierra- Leone.), thêëp hún möåt chuát (úã Panama vaâ Singapore 0,5%, úã Braxin vaâ Trung Quöëc 0,8%). Caác nûúác coá nïìn kinh tïë tûå do úã phûúng Têy theo nguyïn tùæc saáng kiïën caá nhên, chaåy theo lúåi nhuêån, tûå do caånh tranh vaâ súã hûäu caá nhên vïì tû liïåu saãn xuêët (nhaâ maáy, àêët àai, tiïìn vöën). Caác nûúác phûúng Àöng aáp duång phûúng thûác quaãn lyá xaä höåi chuã nghôa, súã hûäu têåp thïí vïì tû liïåu saãn xuêët, hïå thöëng kïë hoaåch. Sau khi Liïn Xö tan raä, theo gûúng nûúác Nga, caác nûúác cöång hoaâ thuöåc Liïn Xö cuä, phêìn lúán têåp trung trong Cöång àöìng caác quöëc gia àöåc lêåp SNG cuäng nhû caác nûúác trung - àöng Êu dêìn dêìn hûúáng àïën nïìn kinh tïë tûå do. ♦ Möåt thïë giúái nhiïìu nguy cú Naån àoái vêîn diïîn ra trong hêìu hïët caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, tiïëp tuåc àe doaå phêìn lúán nhên loaåi. Möîi ngaây möîi ngûúâi cêìn 2200- 2500 calo. Trong khi caác nûúác “phûúng bùæc” àaåt gêìn 3000 calo/ ngaây thò 500 triïåu dên “phûúng Nam” thiïëu lûúng thûåc triïìn miïn. Xuêët ùn trung bònh úã Mali vaâ Ethiopie àaåt 1800 calo. Naån àoái cuäng aãnh hûúãng túái khu vûåc Àöng Nam aá, caác cao nguyïn vaâ hêìu hïët chêu Phi,
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9 vúái àónh cao úã Bùnglaàest, chêu Phi Sahara, úã Madagasca vaâ Nordes (Braxin). Tûâ àêìu nhûäng nùm 1960, saãn lûúång lûúng thûåc úã chêu Phi khöng tiïën kõp vúái mûác tùng dên söë. Naån thiïëu lûúng thûåc lan röång keáo theo haâng loaåt nhûäng cùn bïånh do thiïëu dinh dûúäng. Caác khu vûåc naây coân thiïëu caã nûúác uöëng. Nguy cú vïì möi trûúâng sinh thaái bùæt àêìu xuêët hiïån khi con ngûúâi khai thaác vaâ chïë biïën nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Sa maåc tiïën nhanh vïì Sahel laâ do haån haán tùng cûúâng, tuy nhiïn con ngûúâi vïì phêìn mònh cuäng phaãi chõu traách nhiïåm vaâ laâ taác nhên chuã yïëu cuãa sûå sa maåc hoaá. Naån chaáy rûâng khiïën àêët àai trúã nïn cùçn cöîi ngaây möåt nhiïìu, aáp lûåc dên söë vaâ chùn thaã suác vêåt quaá mûác gêy nïn sûå xuöëng cêëp nghiïm troång cuãa hïå sinh thaái moãng manh. Trong voâng nûãa thïë kyã, 650.000km2 (lúán hún caã diïån tñch nûúác Phaáp) àêët canh taác quanh sa maåc Sahara àaä bõ sa maåc hoaá. úã Xuàùng, sa maåc àaä tiïën vïì phña nam haâng trùm kilömeát. Àêët àai ngheâo naân úã miïìn trung phña têy vaâ úã Kazacxtan bõ vùæt kiïåt búãi viïåc tröìng nguä cöëc vö töõ vaå. Rûâng Amazön, cung cêëp cho bêìu khñ quyïín traái àêët lûúång öxi lúán, baãn thên noá hiïån giúâ cuäng bõ àe doaå. Möîi nùm coá khoaãng 125.000 km2 rûâng trïn thïë giúái bõ mêët ài do khai phaá àêët hoang bûâa baäi hoùåc do ö nhiïîm (nhûäng trêån mûa axit xuöëng rûâng úã Àûác). Lûúång khñ caácbonñc trong khñ quyïín àang tùng laâm tùng nhiïåt àöå khöng khñ, àùåc biïåt trong nhûäng khu àö thõ. Nhûäng maåch nûúác ngêìm úã caác vuâng nöng nghiïåp coá haâm lûúång nitú quaá cao. Baáo caáo Meadow nùm 1972 nhêën maånh túái sûå kiïåt quïå cuãa nguöìn nûúác àõa têìng. Chaåy àua vuä trang vaâ quên sûå hoaá thïë giúái coân laâ möëi nguy cú cêëp baách hún. Trïn toaân thïë giúái, chi phñ cho quên sûå vûúåt trïn 1000 tyã $ (ngang vúái söë núå cuãa caác nûúác trong thïë giúái thûá ba) tûúng àûúng mûác chi phñ 200 $ trïn àêìu ngûúâi möîi nùm. Khoaãng 50 nûúác trïn thïë giúái hiïån nay coá vuä khñ nguyïn tûã. Kïët thuác chiïën tranh laånh àaä coá haâng loaåt caác hiïåp àõnh vïì giaãi trûâ vuä khñ haåt nhên(Hiïåp àõnh Start II vaâ Hiïåp ûúác Paris nùm 1993 vïì vuä khñ hoaá hoåc). Sûå phaát triïín vuä khñ haåt nhên laâ nguöìn göëc chñnh cuãa moåi nöîi lo. ♦ Tûâ thïë giúái hai cûåc àïën thïë giúái àa cûåc Caã Mô vaâ Liïn Xö àïìu tham gia vaâo cuöåc chiïën chöëng àïë quöëc Reich àïå tam cuãa Àûác, nhûng vûâa giaânh àûúåc thùæng lúåi thò sûå bêët àöìng vïì tû tûúãng, chñnh trõ vaâ kinh tïë laåi lïn àïën àónh cao giûäa
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10 “Àöng” vaâ “Têy”. Sûå phên chia nûúác Àûác thaânh hai khöëi Àöng -Têy tûúång trûng cho sûå chia cùæt chêu Êu qua “bûác maân sùæt” vaâ sûå chia cùæt thïë giúái. Möîi khöëi coá töí chûác riïng. Traãi qua nhiïìu nùm, tònh hònh naây cuäng coá nhiïìu thùng trêìm trûúác khi chêëm dûát, vúái sûå suåp àöí cuãa Liïn Xö cuä. De Gaulle phaãn àöëi giúái laänh àaåo Mô, phuã nhêån quyïìn baá chuã cuãa àöìng àöla vaâ ruát quên Phaáp ra khoãi khöëi NATO (1966). Vïì phêìn caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, giaânh àöåc lêåp trong thêåp kyã 60, hoå noi theo Bùngàung-thaânh phöë thõnh vûúång bêåc nhêët cuãa Inàönïxia (1960), vaâ ñt nhêët trong diïîn thuyïët, cöë gùæng töí chûác theo khuynh hûúáng “khöng liïn kïët”, àöìng thúâi phaãn àöëi töí chûác hai khöëi. Hún nûäa, nhûäng nûúác laâm mö hònh àaä àaánh mêët ài quyïìn uy cuãa mònh: Mô chõu thêët baåi úã Cuba, Viïåt Nam vaâ Trung Àöng. Trïn phûúng diïån kinh tïë, hai cûúâng quöëc àöëi àõch àaä coá sûå can thiïåp cuãa caác nûúác trung gian múái. Nhêåt Baãn àaä trúã thaânh “cûúâng quöëc thûá 3” vaâo nùm 1970. Vûâa múái traãi qua khuãng hoaãng, thïë maâ Nhêåt Baãnàaåt tyã lïå tùng trûúãng vûúåt caã nhûäng nûúác cöng nghiïåp. Cöång àöìng chêu Êu múã röång ra 12 nûúác, àaä trúã thaânh cûúâng quöëc kinh tïë söë möåt thïë giúái trong hoaân caãnh höåi nhêåp thaânh cöng. Sûå vûún lïn cuãa caác con röìng chêu AÁ nhû Haân Quöëc, Àaâi Loan, Höìng Köng, Singapore vaâ cuãa caác nûúác cöng nghiïåp múái khaác àang laâm xaáo tröån caác con baâi. Mô - Nhêåt vaâ Cöång àöìng chêu Êu trúã thaânh nhûäng cûúâng quöëc kinh tïë. Sûå buâng nöí cuãa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, àa daång hún bao giúâ hïët, nhûäng sûå kiïån úã Trung Quöëc (1989), sûå ngoi lïn cuãa phong traâo baão thuã Höìi giaáo, sûå tiïën túái - àöi khi bi kõch - cuãa Àöng Êu, chiïën tranh vuâng Võnh (1991) vaâ cùng thùèng keáo daâi giûäa caác nûúác Trung Àöng khiïën ta phaãi xem xeát laåi sûå cên bùçng trong thïë giúái àa cûåc naây. ♦ Baãy cûúâng quöëc Tûâ nùm 1975 àïën nay, haâng nùm caác võ nguyïn thuã quöëc gia cuãa caác nûúác “giaâu nhêët thïë giúái” laåi nhoám hoåp àïí baân viïåc àöìng thïí hoaá chñnh saách kinh tïë cuãa hoå, trûúác hïët laâ àïí àöëi phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng xuêët phaát tûâ sau nùm 70 laâm chao àaão thïë giúái. Baãy cûúâng quöëc hay khöëi G7 göìm: Mô, Nhêåt Baãn, Àûác, Phaáp, Anh, Italia, vaâ Canaàa, coá töíng thu nhêåp quöëc dên cao nhêët thïë giúái. Caác
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11 nûúác naây àaä aáp duång nïìn kinh tïë tûå do, möåt söë núi coân mang maâu sùæc kinh tïë nhaâ nûúác (Phaáp, Italia), àaä àaåt àûúåc nhiïìu thaânh tûåu vïì kinh tïë xaä höåi tûâ nùm 1970. Vïì mùåt chñnh trõ, têët caã caác nûúác naây àïìu theo chïë àöå nghõ viïån vúái chñnh saách àa àaãng. Xen keä, àoá laâ qui tùæc, (kïí caã khi nïìn dên chuã Cú àöëc giaáo úã Italia tham gia têët caã caác liïn mimh chñnh phuã tûâ nùm 1945 vaâ Àaãng Tûå do dên chuã cuãa Nhêåt luön chiïëm àa söë aáp àaão trong caác cuöåc bêìu cûã Quöëc höåi tûâ 1955-1993 kïí tûâ nùm naây Àaãng naây khöng coân chiïëm àa söë nûäa) Caác nûúác theo chïë àöå töíng thöëng (Phaáp, Myä), Quên chuã nghõ viïån (Nhêåt, Anh) hoùåc cöång hoaâ nghõ viïån (Àûác,yá). Caác nûúác cöng nghiïp lêu àúâi (Anh, Phaáp),cûúâng quöëc kinh tïë (Myä) hay caác nûúác “kinh tïë thêìn kyâ” (Àûác, Nhêåt), trïn trûúâng quöëc tïë, àïìu laâ caác nûúác giaâu vaâ phaát triïín(bao göìm caã caác nûúác nhoã trong khu vûåc). ♦ Sûác nùång toaân cêìu cuãa G7 Nhiïìu chó söë kinh tïë xaä höåi cho pheáp àaánh giaá cao vai troâ vûúåt tröåi cuãa G7 trïn vuä àaâi quöëc tïë. Töíng thu nhêp quöëc dên cuãa 7 nûúác lúán naây tûúng àûúng vúái 55% töíhg saãn lûúång thïë giúái vaâ thu nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi luön vûúåt mûác 17000 $ möîi nùm. Mûác tiïu thuå nùng lûúång cuãa möåt nûúác laâ phûúng tiïån chó ra mûác àöå phaát triïín cöng nghiïåp cuãa nûúác êëy; mûác tiïu thuå nùng lûúång àûúåc tñnh theo àêìu ngûúâi cuäng chó ra mûác àöå tiïån nghi. Baãy nûúác cöng nghiïåp phaát triïín nhêët thïë giúái tiïu thuå trïn 40% nùng lûúång toaân thïë giúái (riïng Mô gêìn 25%), nhûng nïëu tñnh theo àêìu ngûúâi thò Canaàa laâ nûúác tiïu thuå haâng àêìu, gêìn gêëp 4 lêìn ngûúâi Italia. Caác thõ trûúâng chûáng khoaán cuãa möîi nûúác trong 7 nûúác naây chiïëm võ trñ chuã chöët trong tû baãn thïë giúái. Tû baãn hoaá chûáng khoaán, diïîn ra taåi caác àiïím giao dõch úã Tökyö (vaâo thúâi àiïím àoá, àêy laâ súã giao dõch chûáng khoaán àêìu tiïn trïn thïë giúái àûúåc tû baãn hoaá vò sûå thùng giaáng cuãa àöìng Yïn), New York, Luên Àön, Törontö, Francfort, Paris vaâ Milan, chiïëm töíng söë 88% tû baãn thïë giúái. Sûå thön tñnh cuãa 7 nûúác lúán àöëi vúái tû baãn thïë giúái bùæt àêìu sau khi xem xeát caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp lúán (phêìn lúán laâ caác cöng ty àa quöëc gia àoáng trïn khùæp 5 chêu). Trong söë 25 doanh nghiïåp haâng àêìu
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12 thïë giúái, coá 10 doanh nghiïåp cuãa Mô, 4 cuãa Nhêåt Baãn, 3 cuãa Àûác, 3 cuãa Italia, 1 cuãa Phaáp, vaâ 3 cuãa Anh. Sûå phên böë theo ngaânh cuãa dên lao àöång àùåc trûng búãi viïåc giaãm söë lao àöång trong ngaânh nöng nghiïåp vaâ tùng lïn úã ngaânh dõch vuå. Nhûäng ngaânh yïëu keám nhêët (àöëi vúái vêën àïì viïåc laâm) têåp trung úã Anh (2,5%) vaâ Mô (3%). Àêy laâ dêëu hiïåu vïì nùng suêët nöng nghiïåp àaåt kyã luåc. Ngûúåc laåi, ngaânh dõch vuå luön chiïëm hún nûãa söë dên lao àöång (78% úã Mô vaâ Canaàa), minh chûáng cho sûå thêm nhêåp cuãa caác nûúác naây vaâo kyã nguyïn maâ ngûúâi ta cho laâ hêåu cöng nghiïåp. Ngaânh luyïån kim khöng coân laâ ngaânh coá chó tiïu bùæt buöåc àöëi vúái sûác maånh cöng nghiïåp. Canaàa laâ nûúác duy nhêët trong söë 7 cûúâng quöëcsaãn xuêët nhiïìu theáp hún trong nùm 1992 so vúái nùm 1974, trûúác khi bõ khuãng hoaãng. úã àêu cuäng thïë, sûå sa thaãi luön keáo theo viïåc cú cêëu laåi. Hiïån nay Nhêåt laâ nûúác saãn xuêët söë möåt thïë giúái, Phaáp chõu tuåt so vúái Braxin, Haân Quöëc vaâ ÊËn Àöå. Vúái sûå phuåc höìi vûâa qua, G7 àaãm baão àaåt 40% saãn lûúång thïë giúái. Têåp àoaân söë möåt cuãa Mô (USX, trûúác àêy laâ US steel) giúâ chó coân àûáng thûá 3 trïn thïë giúái. Traái laåi, sûå thöëng lônh cuãa G7 vêîn khöng thïí phuã nhêån àûúåc nhúâ caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao hûúáng vaâo khaách haâng coá thu nhêåp cao. 7 nûúác naây chiïëm 7 trong söë 8 nûúác àûáng àêìu thïë giúái trong cöng nghiïåp ötö vaâ àaãm baão 78% saãn lûúång ötö trïn thïë giúái, trong àoá möåt nûãa àûúåc saãn xuêët ra chó riïng úã Mô vaâ Nhêåt (trûúác xa so vúái Phaáp, Italia). Caác nûúác naây coá 17 trong söë 20 haäng saãn xuêët ötö haâng àêìu thïë giúái. Chó coá Völvö vaâ Saab - Scönia (Thuåy Àiïín) vaâ Hyundai (Haân Quöëc) àaä vûún lïn xïëp trong haâng nguä naây. Sûå thöëng lônh coân roä neát hún trong caác ngaânh cöng nghiïåp muäi nhoån nhû tin hoåc vaâ àiïån tûã. Caác nûúác trong töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë chêu Êu O.C.D.E àöåc quyïìn 70% thûúng maåi toaân cêìu, trong àoá 60% thuöåc vïì böå ba Mô - Nhêåt - Cöång àöìng E.U. trïn bònh diïån quöëc gia, 7 cûúâng quöëc naây chiïëm 7 võ trñ söë möåt vaâ àaãm baão 55%xuêët khêíu vaâ 51% nhêåp khêíu trïn toaân thïë giúái.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13 ♦ Caác cûúâng quöëc vaâ dûúái cûúâng quöëc Laâ nûúác coá töíng saãn phêím quöëc dên àûáng àêìu thïë giúái vaâ xa hún nûäa (laâ möåt trong nhûäng nûúác coá thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cao nhêët thïë giúái), Mô, keáo theo sau nïìn kinh tïë Canaàa, àaä tòm laåi con àûúâng phaát triïín kinh tïë; tùng trûúãng tûâ 2- 4% /nùm. Laâ quöëc gia haâng àêìu vïì saãn xuêët nöng - cöng nghiïåp, Mô àöìng thúâi cuäng laâ tay buön söë möåt thïë giúái. Nhêåp khêíu cuãa Mô tùng àïìu àùån trong khi xuêët khêíu coá phêìn giaãm do sûå thùng giaáng cuãa àöìng àö la, sûå ra àúâi cuãa caác àöëi thuã caånh tranh múái, vaâ sûå giaãm suát sûác caånh tranh trong cöng nghiïåp. Ta hiïíu roä sûå thêm huåt thûúng maåi cuãa Myä lïn àïën àónh cao (106 tyã àö la) caác luêåt baão höå cuäng nhû sûå khoá khùn trong àaâm phaán thûúng maåi vöëi caác àöëi taác cuãa Myä úã chêu Êu vaâ Nhêåt baãn. Nhêåt àaä trúã thaânh siïu cûúâng kinh tïë thûâ hai trïn thïë giúái. Tû baãn tùng nhúâ thùång dû thûúng maåi vaâ tñch luyä trong nûúác lúán (do ñt àêìu tû cho phuác lúåi xaä höåi) khiïën Nhêåt trúã thaânh möåt trong nhûäng nûúác giaâu nhêët thïë giúái. Thõ trûúâng chûáng khoaán Tökyö coá luác àaánh bêåt thõ trûúâng chûáng khoaán New York; caác ngên haâng cuãa Nhêåt Baãn chiïëm 7 trong söë 8 ngên haâng àûáng àêìu thïë giúái. Sûå giaâu coá cuãa àêët nûúác vûâa laâ hêåu quaã, vûâa laâ nguyïn nhên cuãa sûå mêët cên àöëi àöëi vúái nïìn kinh tïë thïë giúái. Noá giaãi thñch cho viïåc aáp duång caác chñnh saách baão höå cuãa Mô vaâ Cöång àöìng chêu Êu. Àiïìu naây khieán caác nhaâ cöng ngiïåp Nhêåt Baãn àêìu tû vaâo Bùæc Mô (saãn xuêët ötö) vaâ vaâo chêu Êu (saãn xuêët haâng àiïån tûã vaâ ötö) àïí traánh nhûäng quy àõnh trong chñnh saách baão höå cuãa hoå. Àûác chiïëm möåt söë ûu thïë taåi chêu Êu (vïì mùåt kinh tïë). Laåm phaát ñt, àöìng tiïìn öín àõnh vaâ thïë maånh trïn thõ trûúâng nûúác ngoaâi laâ yïëu àiïím cuãa möåt àêët nûúác maâ vêën àïì chuã yïëu khöng gò khaác laâ trêåt tûå dên söë. Sûå suy thoaái diïîn ra trong thúâi gian ngùæn liïn tiïëp vúái viïåc saát nhêåp nïìn kinh tïë Àöng Àûác coá khaã nùng bõ tiïu tan. Phaáp coá töíng thu nêåp quöëc dên àûáng thûá 5 trïn thïë giúái. Thïë maånh nöng nghiïåp, xuêët khêíu nöng saãn (àûáng thûá 2 trïn thïë giúái), thaânh tûåu trong cöng nghiïåp cöng nghïå cao khùèng àõnh võ trñ cuãa Phaáp trong khöëi G7. Nhûng sûác caånh tranh yïëu cuãa nïìn cöng nghiïåp Phaáp coá nguy cú ngùn caãn sûå múã cûãa hiïån nay ra thõ trûúâng lúán chêu Êu.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14 Sau nhiïìu nùm trò trïå, saãn lûúång cuãa Anh àaä tùng maånh vaâ coá sûác tùng trûúãng nhanh nhêët trong caác nûúác cöng nghiïåp (trûâ Nhêåt Baãn) tûâ nùm 1980. Thaânh cöng trong tû hûäu hoaá, viïåc xoaá boã caác doanh nghiïåp yïëu keám àaä giuáp Anh tùng nùng suêët. Italia trúã thaânh cûúâng quöëc kinh tïë thûá 5 trïn thïë giúái. Töíng saãn phêím quöëc dên cuãa Italia vûúåt Anh. Tuy nhiïn, nhûäng thaânh tûåu àoá vêîn chûa san lêëp àûúåc höë ngùn caách giûäa miïìn bùæc cöng nghiïåp vaâ miïìn nam vuâng Mezz Ogiorno. ♦ G7 vaâ Thïë giúái thûá ba Hún möåt nûãa saãn lûúång toaân cêìu do G7 taåo ra trong àoá möåt phêìn khaá nhoã, tûâ 0,2-0,5% giaânh àïí trúå giuáp nhûäng nûúác ngheâo. Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn khi nhêån àõnh rùçng khoaãn tiïìn maâ caác nûúác cöng nghiïåp giuáp àúä caác nûúác ngheâo àïí phaát triïín kinh tïë laâ thïí hiïån sûå giaâu coá cuãa caác nûúác àoá vúái giaá trõ tuyïåt àöëi. Mô vaâ Nhêåt laâ hai chuã núå chñnh vúái lêìn lûúåt laâ 9 vaâ 7,5 tyã $, àûáng trûúác caã Phaáp vaâ Àûác. Nhûng trong khi phêìn cuãa Mô coá khuynh hûúáng giaãm, thò phêìn cuãa Nhêåt laåi tùng àïìu àùån vaâ coá thïí àûáng àêìu thïë giúái vïì viïån trúå. Vïì tyã lïå phêìn trùm thu nhêåp quöëc dên, võ trñ cuãa caác nûúác giaâu nhêët thïë giúái khöng cao lùæm. Caác nûúác Scandinavú vaâ Haâ Lan giaânh tûâ 0,8-1% töíng thu nhêåp quöëc dên cho höî trúå àïí phaát triïín. Tiïëp àïën laâ Phaáp (0,5% G.D.P), cho túái nay nûúác naây àaãm nhiïåm 8% viïåc trúå giuáp trïn thïë giúái. Àûác giaânh 0,4% töíng saãn phêím quöëc dên cho trúå giuáp; yá 0,37%, nhûäng con söë naây àang tùng dêìn. Anh trúå giuáp 0,3% G.D.P vaâ Canaàa 0,5%. Vïì phña Mô, nûúác cho vay vaâ trúå giuáp söë möåt thïë giúái vúái giaá trõ cao, nûúác naây daânh 0,2% töíng saãn phêím quöëc dên cho trúå giuáp àïí phaát triïín. Dûå tñnh con söë naây seä lïn àïën 1%, con söë maâ Àaåi höåi àöìng Liïn Húåp Quöëc vaâ Uyã ban húåp taác vaâ phaát triïín Liïn Húåp Quöëc mong àúåi. Khöëi G7 cuäng khöng phaãi laâ ngûúâi baác aái (nhêët laâ vaâo luác khuãng hoaãng). Höåi nghõ thûúång àónh thûúâng niïn cuãa caác nguyïn thuã quöëc gia khöëi G7, trïn lyá thuyïët, cuäng laâ dõp àïí laâm haâi hoaâ caác chñnh saách cuãa hoå àöëi vúái thïë giúái thûá ba, nïu lïn lúåi ñch àöëi vúái thïë giúái thûá ba. Vêën àïì núå cuãa thïë giúái thûá ba àûúåc nïu ra trong suöët höåi nghõ thûúång àónh Luên Àön (1986) vaâ laâ trung têm cuãa caác cuöåc luêån àaâm. Vêën àïì naây laåi àûúåc khúi lïn úã caác höåi nghõ thûúång àónh tiïëp theo. Trong nhûäng nùm 80, Phaáp luön àïì xuêët yá kiïën giaãm núå cho nûúác ngoaâi. Sau höåi nghõ thûúång àónh Paris (1989) àaä dêëy lïn möåt
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15 phong traâo theo hûúáng naây, trong àoá, Mïhicö (möåt trong hai nûúác nùång núå cuâng Braxin) laâ nûúác àûúåc hûúãng lúåi. ♦ Caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín Viïåc phên chia thïë giúái thaânh nhûäng nûúác phaát triïín vaâ nûúác àang phaát triïín cuäng laâ möåt vêën àïì cuãa thïë giúái àûúng àaåi. Khoaãng 75% trong söë 5,6 tyã ngûúâi àang söëng trong caác nûúác keám phaát triïín: khoaãng 120 nûúác phên böë trïn chêu Mô latinh (trûâ Achentina) khùæp luåc àõa chêu Phi vaâ chêu AÁ (trûâ Nhêåt). Ngûúâi ta àaä bùæt àêìu baân vïì caác nûúác chêåm phaát triïín tûâ sau nùm 1945, khi töíng thöëng Mô Truman biïíu quyïët taán thaânh trúå giuáp cho nhûäng nûúác ngheâo nhêët thïë giúái. Chñnh A. Sauvylaâ ngûúâi saáng taåo ra thaânh ngûä “thïë giúái thûá ba” nùm 1952 nhùçm aám chó cuöën saách cuãa Sieyeâs “nhaâ nûúác thûá ba laâ gò?” (1789). Thïë giúái thûá ba bõ laäng quïn, bõ miïåt thõ, baãn thên noá cuäng hùçng mong ûúác àiïìu gò àoá. Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë chêu Êu kïí tûâ nùm 1957 àöi khi nhêìm lêîn goåi àoá laâ “caác nûúác àang phaát triïín”. Ngûúâi ta cuäng noái túái caác nûúác “phña nam”. Coá thïí dêîn ra trûúâng húåp möåt phêìn caác quöëc gia thuöåc Liïn Xö cuä (kïí caã Nam Tû), nhûng thiïëu giaãi phaáp vaâ caác vêën àïì khöng giöëng nhau. Thûåc vêåy, caác nûúác “phña nam”, àùåc trûng búãi thiïëu lûúng thûåc vaâ dõch vuå y tïë, giaáo duåc vaâ búãi mûác tùng dên söë àïën choáng mùåt, búãi nhûäng mêu thuêîn xaä höåi àiïín hònh vaâ hoaân caãnh lïå thuöåc thûúng maåi - raâo caãn chñnh. Tuy nhiïn möåt söë nûúác vêîn phaát triïín, söë khaác thò trò trïå thêåm chñ tuåt hêåu. Khaái niïåm töíng thu nhêåp quöëc dên hay thu nhêåp quöëc nöåi tñnh theo àêìu ngûúâi cho pheáp ta phên biïåt nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái, nhûäng nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh, nhûäng nûúác chêåm tiïën, coân caác nûúác xuêët khêíu dêìu moã ta xeát riïng. ♦ Nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái Nhûäng “quöëc gia phên xûúãng” thuöåc Àöng aá, ngûúâi ta coân goåi laâ “4 con röìng Viïîn Àöng”, àoá laâ : Haân Quöëc, Àaâi Loan, Singapore vaâ Höìng Köng, laâ tûúång trûng tuyïåt vúâi cho caác nûúác cöng nghiïåp múái. Vúái nguöìn nhên lûåc döìi daâo, nhên cöng reã, caác nûúác naây àaä thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi, trûúác hïët laâ Mô, sau àoá laâ chêu Êu vaâ Nhêåt Baãnvò úã àêy chñnh trõ öín àõnh, chñnh saách thuïë quan ûu àaäi. Caác khu chïë xuêët, nùçm trong quyïìn laänh ngoaåi, àaä tiïëp nhêån caác nïìn cöng nghiïåp coá giaá trõ gia tùng cao, sûã duång haâng chuåc ngaân cöng nhên. Saãn
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16 phêím cöng nghiïåp àûúåc xuêët khêíu röång raäi. Böën nûúác kïí trïn chiïëm 60% lûúång xuêët khêíu cöng nghiïåp cuãa thïë giúái thûá ba. Trûúác tiïn chuyïn vïì cöng nghiïåp dïåt vaâ lùæp raáp àiïån tûã, sau naây caác nûúác naây àaä àa daång hoaá nïìn saãn xuêët cuãa hoå vaâ giúâ àêy àaä coá möåt gam cöng nghiïåp troån veån. Haân Quöëc saãn xuêët nhiïìu theáp hún caã Phaáp, vaâ trúã thaânh nûúác àoáng taâu thûá hai sau Nhêåt. Töíng saãn phêím quöëc nöåi theo àêìu ngûúâi cuãa böën nûúác naây àaä tùng dêìn, 6000 $ úã Haân Quöëc vaâ 13000 $ úã Singapore. Caác nûúác haång hai trong söë caác nûúác cöng nghiïåp múái naây bao göìm nhûäng nûúác röång lúán hún coá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn phong phuá nhû (Braxin) hoùåc nùng lûúång nhû Mïhicö. Nïìn cöng nghiïåp cuãa nhûäng nûúác naây, phêìn lúán bõ kiïím soaát búãi tû baãn núác ngoaâi, chuã yïëu hoaåt àöång nhùçm xuêët khêíu, vaâo giai àoaån hai, àïí huy àöång ngoaåi tïå cêìn thiïët cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá hoaân toaân. Trong khi chúâ àúåi, caác nûúác naây laâ nhûäng nûúác núå nhiïìu nhêët. Thu nhêåp àêìu ngûúâi àaåt gêìn 3000$ / nùm. Mùåc duâ thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi chó 350$/ nùm, khiïën ÊËn Àöå bõ xïëp vaâo nhûäng nûúác ngheâo nhêët thïë giúái, nûúác naây cuäng àaä trúã thaânh siïu cûúâng cöng nghiïåp haâng àêìu vúái saãn lûúång cöng nghiïåp àang tiïën gêìn caác nûúác chêu Êu vaâ Nhêåt Baãn. Tuy nhiïn, nûúác naây vêîn bõ àònh trïå trïn con àûúâng phaát triïín vò thõ trûúâng trong nûúác quaá ngheâo naân. ♦ Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh rêët phên taán vïì mùåt àõa lyá. Caác nûúác naây thuöåc chêu Phi (caác nûúác Maghreb, quanh võnh Ghinï ), chêu Mô la tinh, quêìn àaão Antilles vaâ chêu AÁ. Töíng söë khoaãng 50 nûúác àoá taåo nïn möåt töíng thïí thiïëu trêåt tûå nhêët. Trong söë àoá coá möåt söë nûúác xuêët khêíu dêìu moã, thuöåc caác nûúác Algiïri, Nigiïria, Gaböng vaâ caác nûúác khöng thuöåc khöëi xuêët khêíu dêìu moã (O.P.E.C) nhû Ai Cêåp, Syrie. Caác nûúác naây àûúåc hûúãng lúåi nhiïìu vúái nguöìn ngoaåi tïå liïn tiïëp àöí vïì trong hai cuá söëc dêìu moã, nhûng laåi phaãi hûáng chõu hêåu quaã tûâ nùm 1985 khi giaá dêìu thö tuåt xuöëng laâm chûäng laåi quaá trònh cöng nghiïåp hoaá. Möåt söë nûúác khaác xuêët khêíu saãn phêím khai moã: Pïrou xuêët khêíu vaâng, baåc àöìng, Chilï xuêët khêíu àöìng, Zaire xuêët khêíu àöìng, vaâng, kim cûúng. Coân laåi möåt söë nûúác khaác nhùçm vaâo xuêët khêíu nöng saãn àïí àêìu tû cho phaát triïín : Seáneágal xuêët
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 17 khêíu laåc, böng; Kïnya xuêët khêíu cheâ, caâ phï; vaâ Cölömbia xuêët khêíu caâ phï. Möåt söë nûúác ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp. Chùèng haån Algiïri dûåa vaâo sûác maånh cuãa nïìn kinh tïë quöëc doanh àaä choån chiïën lûúåc cöng nghiïåp “cöng nghiïåp hoaá” seä keáo theo sûå àa daång hoaá cuãa ngaânh cöng nghiïåp chïë biïën. Nhûng thêët baåi coá tñnh tûúng àöëi cuãa “nhaâ thúâ trïn sa maåc” (nhaâ maáy luyïån kim El Hadjar, nhaâ maáy hoáa dêìu Arziw vaâ Skikda) vaâ sûå phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo viïåc baán hydröcaácbua àaä buöåc caác nhaâ chûác traách phaãi xem xeát laåi chiïën lûúåc phaát triïín cuãa mònh. Möåt söë nûúác ûu tiïn phaát triïín nöng nghiïåp. Cöte-D'Ivoire khöng coá taâi nguyïn khoaáng saãn àaáng kïí àïí khai thaác, àaä phaát triïín caác cêy tröìng xuêët khêíu: cacao, caâ phï, dêìu coå; túái giai àoaån 2, múã röång canh taác nöng nhiïåp dûåa trïn cú chïë tûå cung cêëp lûúng thûåc: sùæn, ngö, luáa. Têët caã caác nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh naây coá chung sûå yïëu keám trong quaá trònh phaát triïín, búã ngúä truúác sûå thùng giaáng cuãa giaá caã toaân cêìu maâ hoå khöng laâm chuã àûúåc. Caác nûúác dêìu moã úã Trung àöng laåi chiïëm möåt võ trñ riïng trong thïë giúái caác nûúác thûá 3. Àoá laâ A Rêåp xï uát Köoeát, caác tiïíu vûúng quöëc A Rêåp thöëng nhêët, Barein, vaâ caác vûúng quöëc Höìi giaáo Oman. Lybi cuäng àûúåc xïëp trong caác nûúác naây. Caác nûúác naây àïìu thuöåc vïì thïë giúái A Rêåp höìi giaáo, laâ thaânh viïn cuãa O.P.E.P vaâ ñt dên.Toaân böå caác nûúác naây coá 22 triïåu dên, coá hún möåt nûãa trûä lûúång dêìu moã trïn thïë giúái vaâ nùçm trong söë caác nûúác giaâu nhaát trïn thïë giúái vúái thu nhêåp quöëc nöåi theo àêìu ngûúâi úã caác nêëc 660 $ (Lybi), hún 20.000 USD (Caác tiïíu vûúng quöëc A Rêåp thöëng nhêët). Nhûäng nûúác naây àûáng àêìu vïì taâi saãn sau hai cuá söëc dêìu moã. Hoå coá thïí lao vaâo caác cöng trònh vô àaåi, àûúåc àùåt haâng cho phûúng Têy: töí húåp luyïån kim, nhaâ maáy hoaá dêìu, phên boán, loåc nûúác biïín, lùæp raáp ötö. Hoå àaä phaãi huy àöång àïën nguöìn nhên lûåc nûúác ngoaâi, àïën tûâ caác nûúác A Rêåp laáng giïìng àöng dên (nhû Ai cêåp) hoùåc tûâ nam AÁ (Pakistan, ÊËn Àöå, thêåm chñ tûâ Philippines vaâ Triïìu Tiïn). Thùång dû tû baãn cuäng cho pheáp caác nûúác naây àoáng cöí àöng úã caác doanh nghiïåp chêu Êu, chuêín bõ cho kyã nguyïn hêåu dêìu moã. Giaá dêìu thö vêîn haå trong suöët thúâi kyâ tùng trûãúng, do caác biïån phaáp haån chïë vaâ tiïët kiïåm cuãa caác nûúác tiïu thuå cuäng nhû sûå bêët àöìng giûäa caác nûúác xuaát khêíu. Viïåc chöëng söëc dêìu moã laâm àònh trïå caác hoaåt àöång àêìu tû, nhûäng ngûúâi nhêåp cû àaä ruát lui.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 18 Tuy caác nûúác naây giaâu coá, nhûng vêîn thuöåc vïì thïë giúái thûá ba: sûå gia tùng dên söë vûúåt quaá 2% / nùm, tyã lïå chïët cuãa treã sú sinh cao hún caác nûúác chêu Êu tûâ 3 àïën 4 lêìn vaâ nhêët laâ nhûäng mêu thuêîn xaä höåi vêîn coân quaá nhiïìu, khiïën cho töíng thu nhêåp quöëc nöåi theo àêìu ngûúâi dêîu cao song vêîn khöng giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì àùåt ra. ♦ Caác nûúác keám phaát triïín nhêët Caác nûúác ngheâo nhêët àûúåc Liïn Húåp Quöëc goåi möåt caách kñn àaáo laâ “caác nûúác keám phaát triïín nhêët”. Sûå söëng coân cuãa nhûäng nûúác naây phuå thuöåc chuã yïëu vaâo sûå àoaân kïët quöëc tïë. Nùm 1971, Liïn Húåp Quöëc àaä àûa ra ba chó tiïu àïí xaác àõnh nhûäng nûúác keám phaát triïín nhêët: töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi dûúái 100$/ nùm, saãn lûúång cöng nghiïåp chiïëm dûúái 10% töíng saãn phêím quöëc nöåi vaâ tyã lïå muâ chûä chiïëm trïn 80% dên söë úã àöå tuöíi trûúãng thaânh. Coá 35 nûúác àûúåc chñnh thûác cöng nhêån úã trong tònh traång naây, nghôa laâ coá khoaãng 300 triïåu dên phaãi chõu thiïëu thöën úã mûác cao nhêët. Haiti laâ nûúác duy nhêët úã chêu Mô lêm vaâo tònh tranh naây, 24 quöëc gia úã chêu Phi, 9 úã chêu AÁ vaâ 1 úã chêu Àaåi Dûúng (têy Samoa). Võ trñ àõa lyá cuãa caác nûúác naây khöng àïìu nhau : 15 nûúác khöng coá àûúâng thöng ra biïín, 4 nûúác laåi laâ caác tiïíu àaão quöëc. Têët caã nhûäng quöëc gia naây khöng phaãi laâ hoaân toaân khöng coá nguöìn taò nguyïn: Bùngladest coá nguöìn dûå trûä gas tûå nhiïn; Botswana coá than; Laâo coá sùæt vaâ thiïëc; Nigiïria vaâ Tchad coá uranium; cöång hoaâ Trung Phi coá kim cûúng. Lûúång xuêët khêíu cuãa caác nûúác naây vêîn chó giúái haån úã saãn phêím thö. Caâ phï chiïëm 95% nguöìn thu tûâ xuêët khêíu cuãa Burundi, 70% xuêët khêíu cuãa Ethiopie, 40% nguöìn thu xuêët khêíu cuãa Ouganda; uranium chiïëm 80% lûúång tiïìn haâng baán àûúåc cuãa Niger, böng chiïëm 90% nguöìn thu baán haâng cuãa Tchad v v. Mûác tiïu thuå nùng lûúång theo àêìu ngûúâi úã àêy thêëp hún 10 lêìn so vúái toaân böå caác nûúác trïn thuöåc thïë giúái thûá ba vaâ thêëp hún 100 lêìn so vúái Têy Êu. Núå nûúác ngoaâi khaá thêëp (ngûúâi ta chó cho ngûúâi giaâu vay tiïìn). Tònh hònh tiïu thuå lûúng thûåc nhòn chung àaáng lo ngaåi; Möîi ngûúâi dên Malis tiïu thuå dûúái 1800 calo möîi ngaây. Bõ chao àaão búãi nhûäng sûå kiïån chñnh trõ bïn ngoaâi, Haiti, Xuàùng, vaâ Ethiopie laâ nhûäng nûúác àoái ngheâo. Têët caã caác nûúác naây àïìu phuå thuöåc vaâo sûå trúå giuáp
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 19 cuãa nûúác ngoaâi vò sûå söëng coân, quaã thêåt laâ caác nûúác vêîn coân “keám phaát triïín”. ♦ Chêu Êu Chêu Êu laâ möåt trong 5 khu vûåc àõa lyá cuãa thïë giúái vaâ khöng ngûâng biïën àöíi hònh daáng cuãa noá. Àûúåc mö taã nhû möåt baán àaão têån cuâng cuãa chêu AÁ, chêu Êu coá nhûäng giúái haån roä neát úã phña bùæc (biïín Arctique), úã phña têy (Àaåi Têy Dûúng), úã phña nam (biïín Àõa Trung Haãi), vaâ hiïån nay úã phña àöng (biïín oural). Chêu Êu xïëp haâng thûá tû vïì diïån tñch (10,5 triïåu km2) sau chêu AÁ, chêu Phi vaâ chêu Mô. Àõa hònh cuãa chêu Êu àûúåc töí chûác thaânh 4 vuâng tûâ bùæc àïën nam: caác khöëi nuái giaâ àûúåc treã hoaá vaâ bõ baâo moân búãi bùng haâ tûâ Scandinavú àïën caác àaão Anh quöëc; nhûäng àöìng bùçng maâu múä, tûâ Bauce àïën Nga; caác khöëi nuái giaâ têìng hercynien coá nuái lûãa vaâ caác höë sêåp; caác daäy nuái treã àûúåc xïëp theo hònh voâng cung (Alpes vaâ Carpates) vaâ viïìn quanh búâ biïín àõa Trung Haãi. Chêu Êu coá möåt gam khñ hêåu ön hoaâ rêët röång vúái möåt muâa heâ khö vaâ êím. aãnh hûúãng cuãa àaåi dûúng àöëi vúái chêu Êu rêët roä neát, búãi àêy àoá trïn chêu luåc, nhûäng laát cùæt cuãa noá bõ khoeát sêu vaâ àûúåc nhiïìu biïín vaâ àaåi dûúng tûúái tùæm. Khñ hêåu vuâng cûåc úã phña bùæc, khñ hêåu luåc àõa úã vuâng trung têm, khñ hêåu Àõa Trung Haãi úã phña nam. Chêu Êu tûâ lêu àaä coá àöng dên sinh söëng vaâ khai thaác vuâng naây.Tûâ nhiïìu thiïn niïn kyã,chêu Êu laâ caái nöi cuãa caác hoaåt àöång àùåc biïåt cuãa con ngûúâi (sûå khai hoang, hoaåt àöång nöng nghiïåp maånh meä, caác khaám phaá lúán sûå di truá vaâ vaâ khai thaác thuöåc àõa cuãa caác dên töåc). Dên söë chêu Êu xïëp haâng thûá hai trïn thïë giúái (sau chêu AÁ),nhûng vò tyã lïå sinh thêëp, chó vaâo khoãang tûâ 1% àïën 1,5 %, trûâ Ai Len-võ trñ naây seä àûúåc thay thïë búãi chêu Myä hoùåc chêu Phi. Tuy nhiïn, sûå têåp trung dên cû úã chêu Êu vêîn lúán nhêët trïn thïë giúái, (bùçng chêu AÁ nïëu khöng tñnh vuâng Siberi). Dêîu ngûúâi ta nhêån thêëy coá sûå khöng àöìng àïìu rêët lúán trong caác nguöìn taâi nguyïn vaâ trònh àöå phaát triïín, chêu Êu vêîn thuöåc vïì thïë giúái phaát triïín.Do coá möåt nïìn nöng nghiïp coá nùng suêët àùåc biïåt cao,nöng dên úã chêu Êu dêìn ñt ài. Lûúång cöng nhên úã caác ngaânh cöng nghiïåp cuäng dêìn giaãm ài vò caác viïåc laâm úã khu vûåc thûá ba vaâ dich vuå. Nhûng vêën àïì nan giaãi nhêët laâ tyã lïå thêët nghiïåp ngaây tùng dûúái aáp lûåc cuãa nhûäng moán lúåi khöíng löì àûúåc mang laåi nhúâ cöng nghïå múái coá nùng suêët cao vaâ möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu hoaá àang trong thúâi kyâ khuãng hoaãng.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 20 Möåt núi têåp trung con ngûúâi vaâ caác hoaåt àöång. Chêu Êu coá khoaãng 700 triïåu dên, àûúåc phên böë trïn hún 40 nûúác, chiïëm 12% dên söë thïë giúái vaâ trïn 8% diïån tñch àõa cêìu, mêåt àöå dên söë vaâo khoaãng hún 100 ngûúâi / km2 úã Phaáp; 200 ngûúâi / km2 úã Àûác; 300ngûúâi / km2 úã Italia vaâ Bó hay 360 ngûúâi/km2 úã Haâ Lan. Àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa chêu Êu rêët thuêån lúåi cho sûå phaát triïín caác hoaåt àöång cuãa con ngûúâi, àiïìu àoá àöìng thúâi cuäng giaãi thñch sûå têåp trung con ngûúâi vaâ nhûäng di chuyïín cuãa hoå (di truá, xêm nhêåp) vaâ thuêån lúåi cho sûå ra àúâi vaâ buâng nöí cuãa möåt nïìn vùn minh lêu àúâi vaâ möåt nïìn vùn hoaá vúái khaát voång toaân cêìu. Vúái sûå xuêët hiïån cuãa caách maång cöng nghiïåp trïn àuáng maãnh àêët cuãa noá, chêu Êu àaä laâm cho mö hònh kinh tïë tû baãn hûng thõnh trong hai thïë kyã. Hún bêët cûá chêu luåc naâo khaác, khöng gian núi dêy laâ nhûäng caánh àöìng, nhûäng vuâng àêët caây, vaâ nhûäng àöìng coã, caác thaânh phöë vaâ nhûäng hoaåt àöång cöng nghiïåp cuäng àûúåc têåp trung úã àoá vaâ trao àöíi,buön baán cuäng nhû sûå thõnh vûúång. Chiïìu daâi caác búâ biïín chêu Êu vûúåt tröåi chiïìu daâi caác búâ biïín chêu Mô vaâ 3\4 caác nûúác chêu Êu coá àûúâng thöng ra biïín. Àiïìu naây khöng chó mang laåi nhiïìu nguöìn lúåi: àaánh caá, hyàröcaácbua, du lõch, maâ noá coân cho pheáp thûåc hiïån nhûäng trao àöíi thûúng maåi theo àûúâng biïín, àiïìu maâ têët caã caác nïìn kinh tïë chêu Êu àïìu phuå thuöåc. Nïìn vùn minh Hy Laåp vaâ La Maä- vûâa phaát triïín trïn àêët liïìn vûâa theo àûúâng biïín - àaä bûâng núã doåc theo búâ biïín Àõa Trung Haãi. Nhûäng ngûúâi Viking - nhûäng ngûúâi thiïån chiïën nhêët, vaâ ngûúâi Baltú- ngûúâi buön baán gioãi nhêët cuäng àoáng caác con taâu lúán, ài àêìu trong thûúng maåi höåi phûúâng, trong khi àoá nhûäng ngûúâi muöën ài chinh phuåc vuâng àêët múái laåi àïën caác búâ biïín Italia, Têy Ban Nha vaâ Böì Àaâo Nha. Sau naây caác thuyã thuã ngûúâi Haâ Lan, Anh, Phaáp goáp phêìn taåo nïn sûác maånh cuãa chêu Êu. Ta coá thïí gúåi nhúá laåi thúâi kyâ cûåc thõnh cuãa chêu Êu vaâo caác thïë kyã XVIII, XIX, vúái sûå cuãng cöë vaâ thiïët lêåp caác àïë chïë thûåc dên röång lúán (trûâ chêu Mô latinh). Anh, Phaáp, Bó cuäng nhû Böì Àaâo Nha taåo nïn nhûäng raâng buöåc vaâ nhûäng möëi phuå thuöåc lúán úã chêu Phi, chêu AÁ (núi maâ ngûúâi Haâ Lan cuäng àaä chiïëm àoáng). Tuy nhiïn, Mô àaä tiïën lïn maånh meä, chiïën tranh thïë giúái II àaánh dêëu thúâi kyâ suy taân cuãa chêu Êu, möåt chêu Êu àöí naát sau chiïën tranh vaâ àaä àïën luác chêu luåc naây phaãi trao traã àöåc lêåp cho nhûäng nûúác thuöåc àõa cuä.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 21 Biïn giúái vaâ quöëc gia. Bûác maân sùæt khöng coán nûäa, nhûng bêët àöìng vêîn coân dai dùèng vaâ niïìm hy voång vïì möåt chêu Êu thöëng nhêët vêîn coân xa vúâi. Túâi kyâ 1945-1989 coá veã nhû laâ möåt thúâi kyâ öín àõnh àùåc biïåt. Luåc àõa chêu Êu laâ sên khêëu cuãa nhûäng giai àoaån khaác nhau cuãa chiïën tranh laånh goáp phêìn vaâo viïåc phên chia thïë giúái thaânh 2 cûåc. Khuãng hoaãng úã Beclin (1948-1961), nöåi chiïën úã Hylaåp (1949), sûå kiïån Praha (1948) laâ nhûäng minh chûáng cho giai àoaån naây Chêu Êu bõ phên chia laâm hai phêìn búãi “bûác maân sùæt” bñ hiïím (W.Churchill) vaâ nhûäng vuå “aáp phe” Ba Lan, (1970-1980-1981) Àöng Àûác, (1953), Hungari (1956),Tiïåp Khùæc (1968) laâ minh chûáng cho nhûäng qui tùæc khöng àûúåc tuên thuã; khöng thïí thay àöíi tònh hònh vúái nhûäng dên töåc khaát khao sûå tuên thuã qui tùæc. Àêìu nhûäng nùm 90,sûå phên chia àaä hoaân toaân thay àöíi vaâ chêu Êu àaä bùæt àêìu chuyïín biïën. Àûúâng chia cùæt mùåc duâ khöng roä raâng (ngûúâi chêu Êu hiïån nay tûå do qua laåi biïn giúái) nhûng vêîn coân àoá. Möåt mùåt, ta thêëy möåt chêu Êu úã phña têy “giaâu coá” nhûng khöng thïí gaánh vaác àûúåc “moåi cú cûåc cuãa thïë giúái” (vêën àïì nhêåp cû). Hún nûäa, Têy Êu phaãi àûúng àêìu vúái viïåc xêy dûång siïu quöëc gia bõ trò hoaän búãi nhûäng caãn trúã khaác nhau vò thiïëu thiïån caãm vaâ sûå àöìng tònh chung (trûng cêìu dên yá úã Àan Maåch, Thuåy Sô vaâ úã Phaáp, tranh luêån úã quöëc höåi Anh), thïí hiïån möëi lo ngaåi àang lan röång tûâ sûå khuãng hoaãng kinh tïë vaâ naån thêët nghiïåp tùng cao. Mùåt khaác, Àöng Êu vêîn coân “ngheâo”. Sûå mong àúåi möåt nïìn dên chuã vaâ phaát triïín àaä roä raâng, quaã vêåy, nhûng vúái nhõp àiïåu vaâ mûác àoå khaác nhau. Sûå khöng thoaã maän vaâ caãm giaác bõ tûúác àoaåt naãy sinh, àaä kïët húåp vúái yá tûúãng vïì tûå do vúái sûå nghi ngúâ vïì tûúng lai vaâ thiïëu an toaân vïì tinh thêìn vaâ vêåt chêët. Sûå suåp àöí hoaân toaân cuãa nïìn cöng nghiïåp (àùåc biïåt laâ cöng nghiïåp nùång) keáo theo sûå sa thaãi cöng nhênvaâ chung nhêët, quaá trònh chuyïín sang kinh tïë thõ trûúâng quaá choáng vaánh, tûå do múã cûãa caâng laâm kõch phaát nhûäng nöîi lo êëy. Noá àûúåc biïíu löå qua nhiïìu caách khaác nhau; úã Ba Lan vaâ Lituani, caác cûã tri boã phiïëu toaân dên cho sûå trúã laåi cuãa nhûäng ngûúâi cöång saãn (dûúái tïn goåi khaác). Sûå tröîi dêåy cuãa chuã nghôa dên töåc laâ möåt caách khaác biïíu thõ cho tònh hònh naây vaâ noá àûúåc thïí hiïån bùçng nhiïìu caách khaác nhau: sûå toan tñnh giaãi quyïët caác vêën àïì vïì dên töåc thiïíu söë (ngûúâi Hungari vaâ Slövakia; sûå chia cùæt möåt caách öín thoaã (hònh thaânh nûúác cöång hoaâ Seác vaâ Slövakia ngaây 1/1/1993), sûå chia nhoã caác nûúác
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 22 (Slövïnia, caác nûúác vuâng Baltñc), chiïën tranh giûäa caác nûúác (Seácbi, Croatia, Bosnia-Herzegovina). Viïåc chuã nghôa dên töåc tröîi dêåy thûúâng àûúåc coi nheå, khöng uãng höå nhûäng ngûúâi xêy dûång “maái nhaâ chung chêu Êu”. Thaách thûác maâ Nam Tû cuä traãi qua chó ra rùçng cöng viïåc xêy dûång êëy khoá ài àïën thaânh cöng, kïí caã khi úã ngay núi baãn lïì cuãa hai caánh cûãa Àöng vaâ Têy Êu, caác nûúác nhû Hungari, cöång hoaâ Seác, Ba Lan vaâ Slövakia coá xñch laåi gêìn nhau- úã mûác àöå khaác nhau- bùçng sûác maånh cuãa nïìn dên chuã vaâ sûác maånh kinh tïë Àöng Êu. Viïåc höåi nhêåp àöng — têy cuäng coân phaãi traãi qua nhiïìu khoá khùn múái coá thïí thûåc hiïån àûúåc. Vêån höåi cho nhûäng mong muöën êëy vêîn chûa àïën. Naån thêët nghiïåp tùng maånh vaâ lan röång úã àöng Êu xem ra coá cêëu truác, caâng laâm tùng thïm sûå cùng thùèng vaâ àöëi choåi giûäa nhûäng nûúác giaâu nhêët chêu luåc- cêìn nhùæc laåi rùçng chêu Êu chó laâ möåt phêìn cuãa thïë giúái, khöng phaãi laâ chêu luåc àöng dên nhêët, cuäng khöng phaãi laâ chêu luåc maånh nhêët. Nûúác Àûác vaâ sûå chónh lyá luåc àõa chêu Êu. Nhûäng àaão löån diïîn ra vaâo thúâi kyâ chuyïín sang thêåp kyã 90 àaä laâm thay àöíi sêu sùæc sûå cên àöëi úã chêu Êu sau chiïën tranh thïë giúái thûá hai. Trong khi caác nûúác àöng Êu àang bõ chia cùæt, thêåm chñ coân buâng nöí, thò nûúác Àûác laåi thöëng nhêët trong hoaâ bònh vaâ ïm aái ñt ra cuäng àûúåc möåt nùm (thaáng 10/1990). Thöëng nhêët nûúác Àûác laâ caã möåt sûå nghiïåp tuyïåt vúâi- rêët khoá ài àïën thaânh cöng- cuãa quaá trònh hoaâ húåp chñnh trõ, kinh tïë,xaä höåi vaâ vùn hoaá giûäa hai xaä höåi, dô nhiïn laâ hai xaä höåi Àûác göëc - nhûng laåi thuöåc vïì hai thïë giúái àöëi khaáng. Roä raâng laâ nûúác Àûác thöëng nhêët höm nay vïë mùåt cêëu truác giöëng vúái cöång hoaâ liïn bang Àûác trûúác kia nhûng àûúåc múã röång vïì 5 bang phuå (Landers) vaâ bao haâm toaân böå Berlin. Phêìn thïm vaâo tûâ laänh thöí phña àöng naây laâm thay àöíi àûúâng biïn giúái vaâ sûác maånh cuãa Àûác, heåp hún vïì phña nam vaâ phña söng Rhanh, nùçm lui hún vïì phña trung têm cuãa chêu Êu vaâ coá võ thïë hún trong cöång àöìng chêu Êu. Tûâ xûa, cöång hoâa liïn bang Àûác àaä laâ siïu cûúâng kinh tïë vaâ tiïìn tïå söë möåt cuãa chêu Êu. Giúâ àêy, Àûác cuäng laâ nûúác àöng dên nhêët chêu Êu vúái gêìn 80 triïåu ngûúâi so vúái 60 vaâ 55 triïåu cuãa caác nûúác yá, Anh vaâ Phaáp. Sûå thöëng nhêët nûúác Àûác trûúác hïët laâm thay àöíi thïë cên bùçng nöåi taåi cuãa chêu Êu (húi nghiïng vïì phûúng Têy). Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa viïåc aáp duång Hiïåp ûúác Röma vaâ viïåc múã röång hiïåp ûúác naây túái caác nûúác khaác trong nhûäng nùm 70-80. Sau nûäa, noá minh hoaå cho sûå phuåc hûng cuãa chêu Êu múã röång caã vïì phña àöng cuäng nhû phña têy. Trïn phûúng diïån naây, Àûác àoáng vai troâ
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 23 tiïn phong vaâ then chöët úã chêu Êu: àûáng võ trñ nhêët nhò vïì xuêët khêíu, möåt mùåt, haâng nùm Àûác thûåc hiïån 60% giaá trõ trao àöíi trong cöång àöìng chêu Êu, mùåt khaác, cung cêëp gêìn 75% trúå cêëp cho caác nûúác xaä höåi chuã nghôa cuä thuöåc chêu Êu. Àêìu tû cuãa Àûác öì aåt vaâo caác nûúác laáng giïìng (Ba Lan, cöång hoaâ Seác). àûác vêîn muöën duy trò chñnh saách kinh tïë cuãa mònh, àùåc biïåt laâ chñnh saách tiïìn tïå - àêy laâ lônh vûåc maâ Àûác coá tiïëng noái troång lûúång àöëi vúái caác quyïët àõnh cuãa caác àöëi taác trong liïn minh chêu Êu. Têy Êu Trong höìi kyá cuãa mònh, cha xûá Greágoire àaä viïët: “Caác nûúác vùn minh àaä àaåt àûúåc tñnh àöìng thïí hún, ngûúâi ta khöng Àûác quaá, khöng Anh quaá, cuäng khöng Phaáp quaá, ngûúâi ta coá tñnh chêu Êu hún ”. Thûåc vêåy, nhûäng khao khaát cuäng rêët nhiïìu: khao khaát coá tñnh baåo lûåc vaâ chiïën tranh (Habsbourg, Napölïöng), khao khaát hoaâ bònh, nhên àaåo vaâ laäng maån (V. Hugo). Sûå khuãng hoaãng nhêån thûác tiïëp diïîn vaâ nhûäng nöî lûåc trong voâng 4 thêåp kyã nhùçm vûúåt qua sûå àöëi khaáng cuãa caác quöëc gia duâ sao cuäng cho pheáp thûåc hiïån tûâng giai àoaån viïåc xêy dûång Chêu Êu. Nùm 1951 nhoám 6 nûúác (Bó,Àûác,Phaáp, yá, Luxembua, Haâ Lan) thaânh lêåp cöång àöìng kinh tïë than vaâ theáp muåc àñch laâ àïí dúä boã haâng raâo thuïë quan àöëi vúái hai mùåt haâng trïn — mùåt haâng truå cöåt cuãa sûå phaát triïín cöng nghiïåp thúâi àoá.Nùm 1957 nhoám 6 nûúác bûúác qua möåt thúâi kyâ múái bùçng viïåc kyá kïët hiïåp ûúác Röma, thûåc ra laâ giêëy khai sinh cho cöång àöìng kinh tïë chêu Êu. Röìi chêu Êu múã röång ra thaânh 9 thaânh viïn vúái sûå tham gia cuãa Àan Maåch, Anh, Ai len nùm 1973, röìi ra mûúâi thaânh viïn nùm 1981 vúái sûå gia nhêåp cuãa Hy Laåp vaâ thaânh 12 thaânh viïn khi coá thïm Têy ban nha vaâ Böì àaâo Nha 1986. Sûå xêy dûång Chêu Êu àûúåc àaánh dêëu bùçng nhiïìu giai àoaån :thaânh lêåp chñnh saách nöng nghiïåp chung nùm 1962, Quyä phaát triïín chêu Êu theo khu vûåc (1975) nhùçm giuáp àúä cùæc vuâng gùåp khoá khùn, thaânh lêåp hïå thöëng tiïìn tïå chêu Êu (1979) röìi sûå ra àúâi cuãa àöìng tiïìn chung chêu Êu Euro. Thaáng giïng nùm 1986, “cöång àöìng 12 nûúác” kyá kïët Hiïåp ûúác chêu Êu duy nhêët, dûå kiïën nhûäng thïí thûác múái vïì möåt khöng gian khöng biïn giúái. Nùm 1990, nhûäng hiïåp àõnh Schengen vïì viïåc tûå do ài laåi àöëi vúái ngûúâi àûúåc kyá kïët búãi 2/3 söë nûúác trong cöång àöìng. Nùm 1991-1992 chûáng kieán nhûäng muåc tiïu vaâ caác giai doaån cuãa liïn minh kinh tïë vaâ tiïìn tïå, röìi hiïåp ûúác Maastrict- khuön khöí phaáp lyá múái cuãa cöång àöìng chêu Êu
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 24 Tuy nhiïn, viïåc gia nhêåp chêu Êu laåi vaåch ra nhûäng nhiïåm vuå khoá khùn hún dûå kiïën. Viïåc phï chuêín hiïåp ûúác Maastrict nïëu xeát cho kô thò laåi laâ möåt troâ àaánh cuöåc trong möîi quöëc gia, nhêët laâ úã Àan Maåch, Phaáp vaâ Anh. Hïå thöëng tiïìn tïå chao àaão nghiïm troång, trûúác tiïn do Anh ruát laåi àöìng baãng vaâ yá ruát laåi àöìng lire (thaáng 9/1992) röìi do sûå múã röång cuãa mûác ngang giaá höëi àoaái giûäa caác àöng tiïìn(thaánh 8/1993). Duâ sao chùng nûäa, cöång àöìng chêu Êu àaä tiïën lïn 15 thaânh viïn vúái viïåc kïët naåp thïm aáo, Thuåy Àiïín, Phêìn Lan nùm 1995. Cöång àöìng chêu Êu cuâng vúái Hiïåp höåi tûå do mêåu dõch chêu Êu (trûâ Thuåy Sô) àaä thiïët lêåp möåt khu vûåc tûå do mêåu dõch cuãa 380 triïåu dên vaâ thiïët lêåp khöng gian kinh tïë chêu Êu. Möåt nïìn kinh tïë múã cûãa röång lúán. Vuâng Baltñc, biïín Bùæc, biïín Manche, Àaåi Têy Dûúng vaâ Àõa Trung Haãi khöng chó bao boåc luåc àõa chêu Êu. Nhûäng vuâng biïín naây àõnh hònh cho chêu Êu vaâ caã nhûäng hoân àaão thuöåc chêu Êu. Biïín Àõa Trung Haãi laâ trung têm kinh tïë àêìu tiïn cuãa thïë giúái, vaâo thúâi àaåi múái bõ thay thïë búãi Àaåi Têy Dûúng sau khi khaám phaá vaâ àö höå thïë giúái múái, laâ nguöìn göëc cuãa sûå biïën àöíi liïn tuåc cuãa hoaåt àöång kinh tïë vïì hûúáng têy. Mùåc duâ ngaânh àoáng taâu suy suåp cuäng nhû ngû nghiïåp vaâ buön baán trïn biïín, song nhûäng vuâng duyïn haãi chêu Êu vêîn coân laâ chöî dûåa cho hoaåt àöång kinh tïë maånh meä, phaãn aánh sûå thõnh vûúång cuãa àêët liïìn vaâ àùåc biïåt laâ hiïåu quaã cuãa luöìng luên chuyïín vïì caác caãng röìi phên phöëi laåi thöng tin vaâ haâng hoaá. Ngaânh vêån taãi chêu Êu, chöî dûåa cuãa khaái niïåm “thõ trûúâng duy nhêët”, nùæm giûä maång lûúái söng ngoâi trong nûúác, àûúâng sùæt vaâ àûúâng böå - daây àùåc nhêët thïë giúái, thûúâng kïët nöëi vúái nhau (àûúâng hêìm xuyïn daäy nuái Alpes vaâ xuyïn daäy Pyrenneáe, àûúâng hêìm chêu Êu qua eo biïín Manche nöëi giûäa Anh vaâ Phaáp, àûúâng xuyïn Bùæc — Nam qua Thuåy Sô). Vúái 45% töíng gña trõ thûúng maåi thïë giúái vaâo àêìu nhûäng nùm 90, chêu Êu khöng ngûâng tùng tyã troång cuãa mònh. Trong hai thêåp kyã, vêån taãi haâng hoaá àaä tùng lïn 50% (àûúâng sùæt, thuyã, böå chiïëm lêìn lûúåt laâ: 19%, 9%,vaâ 70%). Têìm quan troång cuãa àûúâng böå thïí hiïån úã tñnh linh hoaåtcuãa viïåc àûa vaâo sûã duång khaái niïåm “doâng lûu chuyïín bûác thiïët” vaâ “kho tröëng”. Vêån taãi àûúâng böå coá nhiïìu bûúác thùng trêìm nghõch lyá theo tûâng quöëc gia. Viïåc múã ra kïnh àaâo Main-
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 25 Danube nùm 1992 cho pheáp nhûäng àoaân thuyïìn lúán qua laåi tûâ Rötterdam túái Constanta trïn biïín Àen. Àöëi vúái khaách du lõch, vêån taãi àûúâng böå vêîn chiïëm ûu thïë nhêët. Nhûng do sûå baäo hoaâ cuãa ngaânh haâng khöng vaâ sûå chöìng chêët cuãa vêån taãi àûúâng böå, ngaânh vêån taãi àûúâng sùæt àaä vûúåt lïn trïn haâng khöng àöëi vúái tuyïën vêån chuyïín giûäa nhûäng thaânh phöë lúán, nhêët laâ àöëi vúái caác thaânh phöë coá nhaâ ga nùçm ngay trung têm (Paris, Luên Àön, Bruxel, Cölögne). Trong lônh vûåc nùng lûúång, muåc tiïu cuãa chêu Êu laâ tûâng bûúác höåi nhêåp caác maång àiïån xuyïn biïn giúái, taåo ra sûå húåp nhêët hïå thöëng àiïån (Hy laåp vaâ yá, Ai Len vaâ Anh). Vïì khñ àöët tûå nhiïn, seä thûåc hiïån vêån chuyïín giûäa caác bang múái vöûái phña têy cuãa cöång hoaâ liïn bang Àûác cuäng nhû giûäa yá, Sardaigne, vaâ àaão Cooác. Maång lûúái viïîn thöng caâng khöng thua keám: sûå caãi thiïån luön àûúåc duy trò cho pheáp thoaã maän nhu cêìu trao àöíi nhanh choáng thöng tin vaâ àaáp ûáng quaá trònh vêån haânh töët cuãa khöëi thõ trûúâng chung. Sûå suy kiïåt dên söë. Möåt töíng thïí àöng dên nhûng àang giaâ ài, núi àêy viïåc taái taåo thïë hïå múái khöng àûúåc àaãm baão, gêy nïn doâng nhêåp cû khaá lúán ngay trong àõa baân. 380 triïåu dên chêu Êu phên böë khöng àïìu giûäa nûúác noå vúái nûúác kia; úã Àûác 80 triïåu, Ai Len 300.000, vaâ mêåt àöå cuäng khaác nhau; 360 ngûúâi / km2 úã Haâ Lan, 2,5 ngûúâi/km2 úã Ai Len. Ngoaâi nhûäng chïnh lïåch naây ra, caác nûúác chêu Êu coân coá möåt àùåc àiïím chung laâ àöå tuöíi trung bònh cao vaâ mûác tùng dên söë rêët thêëp. Chêu Êu àaä bõ giaâ cöîi vaâ àang tiïëp tuåc giaâ ài: söë nngûúâi trung bònh úã àoå tuöíi 15 laâ 20% trong khi àoá tyã lïå sinh chó coá 1,2% vaâ tyã lïå chïët laâ 1%, nhû vêåy, mûác tùng tûå nhiïn haâng nùm chó àaåt 0,2%. Nïëu nhû sûå chïnh lïåch cao naây vêîn keáo daâi giûä caác nûúác bùæc Êu vaâ nam Êu thò tyã lïå sinh seä giaãm úã toaân böå caác nûúác chêu Êu quanh khu vûåc biïín Àõa Trung Haãi. Italia tûâ hai thêåp kyã qua cuäng nhû Têy Ban Nha vaâ Hy Laåp trong nhûäng nùm gêìn àêy coá tyã lïå sinh thêëp nhêët chêu Êu (tûâ 0,99%- 1,01%). Têy Êu vûâa coá tyã lïå chïët úã treã em thêëp nhêët chêu luåc, vûâa coá tuöíi thoå cao hún mûác trung bònh; àêy laâ hai chó söë àaánh giaá chêët lûúång söëng úã chêu Êu vaâ tñnh hiïåu quaã cuãa caác dõch vuå y tïë.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 26 Sûå giaâ cöîi cuãa chêu Êu, nhûäng khoá khùn vïì kinh tïë (tyã lïå thêët nghiïåp úã ngûúâi trong àöå tuöíi lao àöång chiïëm 10% àöëi vúái caác nûúác trong cöång àöìng chêu Êu vaâ 30% trong caác nûúác thuöåc hiïåp höåi tûå do mêåu dõch chêu Êu) phêìn naâo noái lïn khuynh hûúáng giaãm dên söë. Tuy nhiïn, taâi saãn coá thûåc hoùåc giaã àõnh cuãa Têy Êu khöng ngûâng laâm say mï vaâ thu huát ngûúâi dên tûâ caác nûúác phña nam, bõ aãnh hûúãng búãi nhûäng khoá khùn vïì kinh tïë vaâ mûác tùng dên söë cao caâng laâm tùng thïm aáp lûåc àöëi vúái nguöìn taâi nguyïn hiïån coá. Coá khoaãng 15 triïåu ngûúâi “ngoaåi quöëc” cû truá úã Têy Êu, hoå chuã yïëu àïën tûâ caác nûúác thuöåc lûu vûåc biïín Àõa Trung Haãi (dên Maghreb vaâ Thöí Nhô Kyâ) vaâ tûâ chêu Phi luåc àõa àen, ÊËn Àöå vaâ Caribï. Ngaây nay, sûå cû truá cuãa söë ngûúâi naây àùåt ra hai vêën àïì cú baãn: -Thñch ûáng hoå vúái dên söë giaâ cöîi úã chêu Êu theo nhûäng caách thûác coân àang gêy tranh caäi gay gùæt- àöìng hoaá hay duy trò baãn sùæc vùn hoaá cuãa nhûäng ngûúâi naây. - Quy chïë vaâ kiïím soaát vêën àïì nhêåp cû. Vúái nhûäng cuöåc chiïën tranh vaâ tònh hònh cùng thùèng úã àöng Êu, söë ngûúâi xin cû truá liïn tuåc tùng lïn, tûâ 75000 nùm 1982 lïn 550.000 nùm 1992, àùåc biïåt àeâ nùång lïn nûúác Àûác. Nhiïìu àún xin cû truá àaä bõ khûúác tûâ, biïën niïìm hy voång àûúåc nûúng naáu thaânh chöën lûu àaây nghiïåt ngaä, phoá mùåc cho ngoån lûãa baâi ngoaåi. Sûå khaác biïåt trong quaá trònh phaát triïín. Tûâ vuâng bùæc cûåc cho túái biïín Àõa Trung Haãi, 19 nûúác thuöåc cöång àöìng chêu Êu vaâ Hiïåp höåi caác nûúác tûå do mêåu dõch chêu Êu cöë thûåc hiïån möåt khu vûåc kinh tïë chêu Êu trong àiïìu kiïån khñ hêåu, àõa lyá, tön giaáo, vùn hoaá vaâ ngön ngûä rêët àa daång, àöìng thúâi hoaâ nhêåp dên nhêåp cû tûâ caác nûúác Ùnglöxùcxöng àa söë theo àaåo tin laânh vúái dên àïën tûâ caác nûúác Latinh chuã yïëu theo Thiïn chuáa giaáo. Trïn toaân khu vûåc naây song song töìn taåi caác nûúác cöng nghiïåp vaâ thûúng nghiïåp úã phña bùæc vaâ têy bùæc, coân möåt söë nûúác khaác cuäng rêët nùng àöång nhûng nöng thön chiïëm nhiïìu hún, nùçm trïn búâ biïín Àõa Trung Haãi. Thûåc ra, sûå phaát triïín khöng cên àöëi giûäa caác nûúác chó laâ sûå phaãn aánh tñnh àa daång vïì kinh tïë vaâ àõa lyá. Töíng thu nhêåp quöëc nöåi úã möåt söë nûúác cao hún nhiïìu so vúái mûác trung bònh (Na Uy, Thuåy Sô, Haâ Lan, Luxembourg) vaâ quaá thêëp úã caác nûúác nhû (Hy Laåp, Böì Àaâo Nha
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 27 vaâ Ai Len). Sûå chïnh lïåch naây khöng chó giûäa nûúác noå vúái nûúác kia maâ coân ngay caã giûäa caác vuâng khaác nhau trong cuâng möåt quöëc gia: chùèng haån giûäa nam vaâ bùæc vûúng quöëc Anh hay yá, giûäa vuâng têy bùæc vaâ àöng nam cuãa Têy Ban Nha hay giûäa vuâng Ile-de — France vaâ Limousin hay àaão Cooác cuãa Phaáp- nhûäng “sa maåc” thûåc sûå. Nhûäng tûúng phaãn lúán àöëi lêåp roä neát nhûäng khu vûåc àöng dên cû trïn truåc Glasgow - Röma vúái nhûäng vuâng ñt dên cû hún nhû Ai Len, miïìn têy nûúác Phaáp hoùåc baán àaão Ibïri, hoùåc caác vuâng rêët ñt dên vaâ biïåt lêåp nhû caác quêìn àaão thuöåc Hy Laåp, àaão Cooác, àaão Sardaigne, Ai Len hoùåc Lapöni. Nhûäng vuâng cöng nghiïåp cuä, giúâ àêy àang suy thoaái, dêìn dêìn nhûúâng chöî cho nhûäng vuâng coá tiïëng laâ “saáng taåo tûúng lai”, thûúâng laâ úã miïìn nam, maâ trong thûåc tïë, nhûäng vuâng naây cöë laâm cho mònh saáng suãa hún nhûng vêîn khöng giaãm àûúåc söë ngûúâi thêët nghiïåp cao vïì mùåt cú cêëu. Sûác nùång cöng nghiïåp úã caác haânh lang lúán thuöåc caác söng (Rhur, Rhanh, Rhön vaâ Basse- Seine), vai troâ quyïët àõnh cuãa möåt söë thaânh phöë lúán (Paris, Milan, Munich) sûå phaát triïín cöng nghiïåp úã möåt söë caãng (Rötterdam, Anver, Hambourg) àaä phên cûåc chêu Êu, chó xoay quanh mêëy khu vûåc maâ thûåc ra nhûäng khu vûåc naây àang dòm têët caã caác vuâng phuå cêån trong suy thoaái. - Giaãm khoaãng caách giûäa caác vuâng khaác nhau vaâ khùæc phuåc sûå tuåt hêåu cuãa nhûäng vuâng khoá khùn hún - àoá laâ möåt trong nhûäng quy àõnh ghi trong Hiïåp ûúác Röma. Tuy nhiïn, phaãi mêët 20 nùm, quy tùæc êëy múái àûúåc thûåc hiïån nhúâ sûå thnaâh lêåp Quyä phaát triïín vuâng cuãa chêu Êu nùm 1975, theo àoá, coá hai loaåi vuâng àûúåc hûúãng quyä naây:- vuâng gùåp nhiïìu khoá khùn vïì cêëu truác àõa lyá vaâ úã xa nhû vuâng àaão, vuâng dûúåc xïëp vaâo söë nhûäng vuâng tuåt hêåu so vúái nhûäng vuâng trung bònh trong cöång àöìng cöng nghiïåp cuä (than, theáp, àoáng taâu vaâ dïåt), - vuâng khoá caãi töí nhû vuâng moã. Song saáng kiïën naây khöng phaãi luön mang laåi kïët quaã. Nhûäng ngûúâi àõa phûúng chuã nghôa àaä nöíi lïn(liïn àoaân Lombard, phong traâo li khai Flammand, phong traâo tûå trõ Catalan vaâ Basque), trïn cú súã dên töåc hoùåc lõch sûã cuäng nhû viïåc tûâ chöëi thanh toaán giuáp caác vuâng khoá khùn hún. Thaânh tûåu vaâ haån chïë cuãa chñnh saách nöng nghiïåp. Viïåc tùng saãn lûúång àaä laâm tùng khöëi lûúång thùång dû trïn möåt thõ trûúâng gêìn ài àïën baäo hoaâ, nhûng thu nhêåp cuãa nhûäng ngûúâi tiïíu nöng vêîn giaãm mùåc duâ àûúåc trúå giuáp.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 28 Nïìn nöng nghiïåp cuãa caác nûúác trong Hiïåp höåi tûå do mêåu dõch chêu Êu cuäng nhû cuãa cöång àöìng chêu Êu àûúåc bao cêëp theo phûúng thûác vaâ nguyïn tùæc giöëng nhau. Caác nguyïn tùæc vaâ phûúng thûác naây cho pheáp duy trò - coá haån chïë vïì nùng xuêët — nhûäng ngûúâi saãn xuêët nöng nghiïåp nhoã, cöë àõnh trong nhûäng vuâng nöng thön xa xöi heão laánh, nhûng àöìng thúâi cuäng taåo àiïìu kiïån cho nïìn saãn xuêët lúán, coá xu hûúáng thùång dû tùng cao, nhûng luön khoá quaãn lyá. Nhû vêåy, trong 20 nùm qua, saãn lûúång àaä tùng gêëp àöi úã Phaáp vaâ Haâ Lan àöëi vúái nguä cöëc vaâ úã Phaáp, yá àöëi vúái khoai têy. Saãn lûúång caãi dêìu cuäng tùng 50% úã Àûác, tûúng tûå nhû cuã caãi àûúâng úã Phaáp vaâ yá. Saãn lûúång sûäa gia tùng hêìu nhû trïn toaân chêu Êu. Caác nûúác cöng nghiïåp chuã yïëu cuãa chêu Êu cuäng chiïëm àûúåc thõ phêìn cuãa Mô. Nhûäng xu hûúáng nhû vêåy, möåt mùåt giaãi thñch cho sûå gay gùæt trong àaâm phaán cuãa GATT (Hiïåp ûúác chung vïì thuïë quan vaâ mêåu dõch) (1986-1993), mùåt khaác, noá chó ra rùçng nhiïìu khuynh hûúáng múái àaä chêëm dûát, giaãm chi phñ phaát sinh (khoaãng 58% ngên saách cöång àöìng nùm 1992) bùçng viïåc tòm caách giaãm giaá baão haânh vaâ tñnh toaán kyä mûác saãn xuêët (haån ngaåch vaâ àõnh mûác). Tuy nhiïn, chñnh saách cöång àöìng cuäng nhû chñnh saách cuãa caác nûúác trong Hiïåp höåi mêåu dõch tûå do chêu Êu àïìu nhùçm baão vïå nhûäng ngûúâi saãn xuêët nhoã trong caác vuâng àûúåc ûu tiïn (Ai Len, Têy Ban Nha, Böì Àaâo Nha, Hy Laåp, bùæc Phêìn Lan). Chñnh saách naây höî trúå thu nhêåp thêëp bùçng caách giuáp àúä khai hoang, nhûäng àöìng coã röång lúán àûúåc thay bùçng caác hoaåt àöång canh taác baão vïå möi trûúâng vaâ di saãn rûâng. Caác nûúác nöng nghiïåp lúán trïn thïë giúái (Mô, uác) coi chñnh saách nöng nghiïåp cuãa cöång àöìng chêu Êu cuäng nhû cuãa caác nûúác thuöåc hiïåp höåi tûå do mêåu dõch chêu Êu laâ möåt raâo caãn cho sûå tûå do thêm nhêåp cuãa nöng saãn cuãa hoå vaâo chêu Êu- chêu luåc nhêåp khêíu nöng saãn haâng àêìu thïë giúái vaâ coá khaã nùng thanh toaán. Àöng Êu Bûúác sang nhûäng nùm 90, cuöåc caách maång öì aåt úã Àöng Êu laâ möåt trong nhûäng sûå kiïån quan troång nhêët maâ thïë giúái tûâng chûáng kiïën sau thïë chiïën thûá II. Sûå suåp àöí cuãa bûác tûúâng Berlin (thaáng 10/1989) tûúång trûng cho sûå chêëm dûát chiïën tranh laånh. úã àöng Êu “giaâu coá” àaä xuêët hiïån möåt chêu Êu khaác “keám phaát triïín” vaâ mêët võ thïë, chòm trong bêëp bïnh. Trong khi úã phûúng Têy, caác cûãa khêíu biïn giúái àïìu múã ra thò úã phûúng Àöng, noá laåi àûúåc dûång lïn vaâ coân àûúåc tùng cûúâng gêëp nhiïìu lêìn.
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 29 Nûúác Àûác àûúåc thöëng nhêët bùçng con àûúâng hoaâ bònh trong khi cöång hoaâ Seác- Slövakialaåi tan raä. Nam Tû àaä bõ phên raä trong chiïën tranh vaâ trong cùng thùèng vúái tû tûúãng thanh loåc dên töåc. Thïë laâ chêu Êu laåi àûúåc töí chûác laåi. Laänh thöí cuãa cöång hoaâ dên chuã Àûác laåi bõ saát nhêåp vaâo laänh thöí cuãa cöång hoaâ liïn bang Àûác vaâ àûúåc gia nhêåp chêu Êu “giaâu coá”, nhûng söë lûúång caác nûúác chêu Êu keám phaát triïín tùng lïn àaáng kïí, tùng gêëp àöi tûâ 9 lïn 19 nûúác, 5 nûúác duy nhêët coân baão toaân àûúåc laänh thöí ban àêìu laâ: Ba Lan, Hungari, Rumani, Bulgari vaâ Albani. Tiïåp Khùæc àûúåc phên chia thaânh cöång hoaâ Seác vaâ Slövakia. Nam Tû cuä àûúåc chia laâm 5 quöëc gia riïng biïåt; cöång hoaâ liïn bang Nam Tû múái, giúái haån tûâ Seácbi túái Monteánegro; Slövïnia, Croaátia, Bösnia- Herzegovina vaâ Maceádoine. Cuöëi cuâng, phêìn chêu Êu thuöåc Liïn Xö cuä bõ chia laâm 7; Nga (giúái haån trong chêu Êu, kïí caã Kaliningrad); Bïlarut; Ukraina; caác nûúác Baltñc göìm: estonia, Lettonia, Lituani vaâ Moldavi. Viïåc töí chûác laåi chêu Êu àoâi hoãi nhûäng hiïåu chónh khoá khùn nhûng phaãi nhanh choáng àïí cuãng cöë dên chuã vaâ chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Sûå thûâa kïë khoá baão àaãm. Trûúác thïë chiïën thûá II,viïåc trao àöíi àûúåc thûåc hiïån möåt caách tûå do, dên àöng Êu àoáng möåt vai troâ nhêët àõnh trong quaá trònh tû tûúãng chêu Êu. Sau nùm 1945, àöng Êu àoáng cûãa laâm àònh hoaän caác möëi quan hïå àaä tûâng töìn taåi, laâm hai miïìn chêu Êu xa laå vaâ thiïëu hiïíu biïët lêîn nhau trong hai thïë hïå. Ngaây nay, chêu Êu àaä tòm laåi àûúåc baãn sùæc vùn hoaá vaâ sûå liïìn maåch laänh thöí. Têy Êu àoáng vai troâ tûúng höî múái àöëi vúái àöng Êu. Mûác söëng, tû tûúãng dên chuã vaâ tûå do àaä vaâ àang thu huát nhûäng nhaâ caãi caách cuãa chêu Êu xaä höåi chuã nghôa cuä. Möëi quan têm cuãa hoå trûúác hïët laâ tòm laåi tûå do ngön luêån. Giúâ àêy, hoå cêìn phaãi hoaåch àõnh nhûäng chñnh saách múái giuáp caác nûúác thoaát khoãi tònh traång keám phaát triïín- caác nûúác maâ hoå àoáng baãn doanh. Quaá trònh chuyïín àöíi tûâ nïìn kinh teá kïë hoaåch sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng xem ra lêu daâi, khoá khùn vaâ töën keám hún so vúái dûå kiïën vò nhiïìu lyá do khaác nhau (sûå chuyïín àöíi múái meã, chûa coá kinh nghiïåm, taân dû mang tñnh cú cêëu cuãa hïå thöëng kinh tïë cuä ). Giûäa caác nûúác coá sûå khaác nhau roä rïåt. Ba Lan vaâ Hungari biïët têån duång töët quaá trònh chuyïín àöíi naây (àêìu tû töët), cöång hoaâ Seác (coá mûác phaát triïín kinh tïë ngang vúái Thuåy Sô trong nhûäng nùm 30) àaä khúãi àöång laåi nïìn kinh tïë cuãa mònh. Bulgari coá
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 30 maång lûúái àiïån thoaåi daây nhêët khu vûåc- àêy laâ trang thiïët bõ quyá giaá cho kinh tïë tû nhên. Ngûúåc laåi, Rumani laåi chöìng chêët nhûäng bêët lúåi, Nam Tû thò chòm trong chiïën tranh. Lõch sûã ngaânh vêån taãi chêu Êu luön biïën àöång. Quaã vêåy, tûâ thaáng 9/1992, maång lûúái söng Rhanh- Main Danube àaä coá thïí tiïëp nhêån taâu Europa (1300 têën). Vêån taãi àûúâng söng àaä trúã thaânh àûúâng nöëi giûäa chêu Êu “giaâu coá” vaâ chêu Êu “keám phaát triïín”. Tuyïën vêån taãi àûúâng söng naây nöëi liïìn biïín Àen vúái biïín Bùæc liïn tuåc trïn àöå daâi 3200 km. Nhûng sûå lûu thöng chó coá lúåi cho caác nûúác giaâu trong cöång àöìng chêu Êu búãi 90% caác àoaân taâu cêåp bïën Haâ Lan vaâ Àûác. Tònh hònh kinh tïë caác nûúác doåc söng Danube vêîn khöng giuáp gò àûúåc caác nûúác phña nam. Sûå chuyïín àöíi khoá khùn sang nïìn kinh tïë tûå do. Höåi àöìng tûúng trúå kinh tïë àûúåc biïët àïën nhiïìu hún vúái caái tïn COMECON, thaânh lêåp nùm 1949, àûúåc xem nhû àöëi troång cuãa cöång àöìng kinh tïë chêu Êu úã àöng Êu. Hïå thöëng naây nhùçm kïët húåp caác kïë hoaåch 5 nùm khaác nhau cuãa caác nûúác baån hûäu bùçng caách töí chûác saãn xuêët trïn cú súã chuyïn mön hoaá cuãa möîi nûúác thaânh viïn. Àoáng taâu úã Ba Lan, chïë taåo maáy cöng cuå úã Rumani, xe buyát vaâ vêåt liïåu àûúâng sùæt cuãa Hungari, saãn xuêët giêìy cuãa Seác-Slövakia, vêåt liïåu àiïån vaâ àiïån tûã cuãa cöång hoaâ liïn bang Àûác, àûúåc daânh nho thõ trûúâng caác nûúác baån beâ trong khi àoá, liïn bang Xö Viïët cung cêëp nguyïn liïåu vaâ nùng lûúång. Chuyïn mön hoaá khöng phaãi laâ aão tûúãng. Trûâ cöång hoaâ liïn bang Àûác vaâ Seác- Slövakia, saãn lûúång nöng nghiïåp rêët lúán, traãi qua thúâi kyâ àònh trïå kinh tïë vaâ tham voång àaãm baão an toaân lûúng thûåc cho nhên dên- muåc tiïu naây hiïëm khi naâo àaåt àûúåc. Tiïëc thay söë liïåu thöëng kï laåi chó ra nhûäng khiïëm khuyïët kïí tûâ khi coá sûå bêët öín. Söë liïåu thöëng kï hiïån coá cuäng chó ra sûå chïnh lïåch roä rïåt so vúái caác nûúác thuöåc cöång àöìng chêu Êu. Tyã troång nöng nghiïåp trong töíng saãn phêím quöëc nöåi vaâ tyã troång cuãa dên lao àöång trong nöng nghiïåp lêìn lûúåt laâ 3% vaâ 6,6% trong cöång àöìng chêu Êu so vúái 10% vaâ 25% trung bònh trong caác nûúác xaä höåi chuã nghôa úã chêu Êu cuä. Tuy nhiïn, úã Albani, nöng nghiïåp chiïëm 50% töíng thu nhêåp, úã Ba Lan vaâ Rumani laâ 30%. Ngûúåc laåi, ngaânh dõch vuå laåi keám phaát triïín. Trong quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tûå do, vai troâ cuãa chñnh phuã múái chó haån chïë úã viïåc thaânh lêåp caác cú quan coá khaã nùng thûåc hiïån caác chñnh saách múái kheáp kñn vaâ/ hoùåc tû hûäu hoaá caác doanh nghiïåp nhùçm thu huát vöën tû
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 31 nhên, vöën àõa phûúng vaâ vöën nûúác ngoaâi. êën tûúång vïì thanh lyá taâi saãn quöëc gia vaâ naån thêët nghiïåp tùng cao keáo theo nhûäng phaãn ûáng mang tñnh chêët dên tuyá. Niïìm tin vaâo hiïåu lûåc cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng giaãm suát do coá sûå thay àöíi nhanh choáng vaâ nhûäng thaái quaá maâ noá gêy ra. Tuy nhiïn, viïåc canh taác àaä àaåt àïën trònh àöå tuyïåt haão, do àoá cêìn phaãi hoåc caách quaãn lyá, àaáp ûáng yïu cêìu cuaã nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Do sûå chúâ àúåi chûa mang laåi kïët quaã, àaåi àa söë nhûäng ngûúâi dên àûúåc àaâo taåo töët nhêët àaä bõ phûúng Têy löi cuöën; àöång thaái naây àaä bùæt àêìu laâm ngheâo thïm nïìn kinh tïë vûâa múái taái sinh. Sûå phuå thuöåc lêîn nhau giûäa phûúng Àöng vaâ phûúng Têy. Trûúác nùm 1992, nhên möåt söë cú höåi, cûáu trúå nhên àaåo cuãa cöång àöìng chêu Êu àaä giuáp caác nûúác phûúng Àöng búát àûúåc gaánh nùång cuãa nhûäng thûã thaách tûâ dên chuáng vaâ tòm giaãi phaáp cho vêën àïì lûúng thûåc vaâ thuöëc men (Ba Lan, Liïn Xö cuä vaâ Rumani). Ngaây nay, nhûäng nöî lûåc cuãa chêu Êu (liïn minh Têy Êu) vaâ quöëc tïë (Liïn Húåp Quöëc) àûúåc tùng cûúâng vaâ coá sûå thöëng nhêët. Tuy nhiïn, nhûäng nöî lûåc êëy vêîn chûa àuã àïí haån chïë nhûäng xung àöåt trong nûúác, cûáu trúå nhên àaåo vaâ giuáp àúä vïì mùåt taâi chñnh, kïí caã höî trúå kyä thuêåt trong vêën àïì an toaân haåt nhên maâ böëi caãnh hiïån nay àoâi hoãi. Tûâ nùm 1990, àïí àöëi phoá vúái nhûäng thay àöíi maånh meä vïì chñnh trõ vaâ kinh tïë sêu sùæc, nguyïn nhên gêy ra ngheâo àoái trong nhûäng nûúác naây, cöång àöìng chêu Êu àaä thiïët lêåp möåt cú quan cûáu trúå nhên àaåo khêín cêëp chêu Êu vaâ lêåp quyä trúå giuáp kinh tïë daâi haån. Nhiïìu hiïåp àõnh àaä àûúåc kyá kïët vúái Ba Lan, Hungari, cöång hoaâ Seác, Slövakia, Bulgari vaâ Rumani. Viïåc chuyïín sang kinh tïë thõ trûúâng àoâi hoãi phaãi taåo ra möåt khöng gian hoaâ bònh vaâ sûå húåp phaáp chñnh trõ múái àuã khaã nùng àaãm baão öín àõnh cuãa möåt nhaâ nûúác phaáp quyïìn. Noá àoâi hoãi phaãi tiïëp tuåc quaá trònh dên chuã hoaá. Àïí laâm àûúåc àiïìu àoá, nguöìn vöën àûúåc huy àöång tûâ nhiïìu nguöìn; theo thûá tûå tùng dêìn- trûúác hïët laâ tûâ nhoám 24 nûúác uãng höå àöng Êu qua caác cam kïët song phûúng, tûâ quyä tiïìn tïå quöëc tïë, tûâ ngên haâng taái thiïët vaâ phaát triïín chêu Êu, vaâ tûâ ngên haâng àêìu tû chêu Êu. Giûäa nhûäng nùm 1990-1992, 1/3 quyä höî trúå àaä àûúåc cêëp cho Ba Lan, 1/4 cho Hungari, söë coân laåi lêìn lûúåt daânh cho Tiïåp khùæc cuä, Rumani, Bulgari, vaâ Nam Tû cuä theo thûá tûå giaãm dêìn. Vöën trúå giuáp nhùçm hai hûúáng:
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 32 - Cho khu vûåc cöng cöång àïí àêìu tû cho phaát triïín cú súã haå têìng, (nöng nghiïåp, vêån taãi, giao thöng, viïîn thöng, laâm saåch möi trûúâng vaâ an toaân haåt nhên). - Cho khu vûåc tû nhên: dûúái daång tû vêën vaâ giaám àõnh. Trong caã hai khu vûåc trïn, sûå höî trúå kyä thuêåt àûúåc chia àïìu bùçng viïåc àaâo taåo caác caán böå àõa phûúng cêìn thiïët. Song song vúái trúå giuáp nûúác ngoaâi cho khu vûåc cöng cöång, àêìu tû tû nhên nûúác ngoaâi cuäng goáp phêìn vaâo sûå phaát triïín caác doanh nghiïåp múái, qua àoá goáp phêìn laâm chuyïín hûúáng möåt caách ngoaån muåc sûå trao àöíi cuãa caác nûúác phûúng Àöng vïì thõ trûúâng phûúng Têy. Trûúác khi tiïën haânh, caác nûúác Tiïåp khùæc vaâ Hungari laâ nûäng nûúác àûúåc hûúãng phêìn lúán vöën nûúác ngoaâi trong khi àoá Rumani vaâ Bulgari khöng thu huát àûúåc nhiïìu vöën vò thiïëu sûác caånh tranh. Kïët quaã naây dûúâng nhû nhúâ vaâo hoaân caãnh trûúác àêy hún laâ vaâo caác giaãi phaáp àûúåc nhûäng nûúác naây aáp duång. Trong khi töíng kïët caác chûúng trònh PHARE (höî trúå cuãa nhoám 24 nûúác cho caãi caách kinh tïë), nhiïìu lúâi chó trñch àaä dêëy lïn. Nhûäng nûúác Àöng Êu cuä àoâi tham gia thi trûúâng Têy Êu töët hún, úã nhiïìu cêëp àöå khaác nhau, àöìng thúâi nhêån thêëy rùçng xuêët khêíu cuãa caác nûúác trong liïn minh chêu Êu sang thõ trûúâng caác nûúác naây tùng nhanh hún xuêët khêíu cuãa caác nûúác naây sang E.U. Caác nûúác naây phaãn àöëi chöëng laåi chïë àöå baão höå bõ xem nhû thaái quaá cuãa liïn minh chêu Êu (baão höå caác saãn phêím lûúng thûåc vaâ theáp). Bùæc Êu Vuâng bùæc Êu thûúâng àûúåc goåi laâ vuâng Scandinavú, baãn thên thuêåt ngûä naây bao haâm nhiïìu nghôa: - tûâ nghôa heåp nhêët cho túái nghôa röång nhêët, àoá hoùåc chó laâ baán àaão Scandinavú (Nauy, Thuåy Àiïín) hoùåc caác nûúác Scadinavú (Thuåy Àiïín, Na Uy, Àan Maåch), hoùåc àoá laâ Fenoscandie - theo nghôa heåp hún (caác nûúác Scandinavú vaâ Phêìn Lan) hay theo nghôa röång hún (caác nûúác Scandinavú vaâ caác hoân àaão xa Ai Len thuöåc Feroeá vaâ Svalbard). Nghôa cuöëi cuâng naây cuãa thuêåt ngûä àûúåc duâng nhiïìu hún caã búãi nhûäng àùåc trûng lõch sûã vaâ vùn hoaá àoaân kïët caác nûúác naây vúái nhau. Bùæc Êu phaãi chõu nhûäng haån chïë búãi möi trûúâng tûå nhiïn àiïín hònh vúái vô àöå cao (boáng töëi vaâ muâa àöng laånh), nhiïìu biïín, àõa hònh bùng tuyïët, (võnh heåp, ngheâo àêët àai) vaâ ñt nguöìn taâi nguyïn dêët vaâ
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 33 trong loâng àêët- chó coá rûâng vaâ quùång- àiïìu naây khöng ngùn caãn bùæc Êu coá 5 nûúác nùçm trong söë caác nûúác giaâu nhêët chêu luåc. Voâng cûåc cùæt ngang caác nûúác Phêìn Lan, Thuåy Àiïín, Na Uy, ài qua bùæc Ai Len vaâ àaão Grúnlen. Laänh thöí tûå trõ röång lúán naây coá diïån taách trïn 2 triïåu km2, nöëi liïìn vúái Àan Maåch, nùçm úã 55 àöå vô bùæc, nûúác naây àûúåc xem nhû trung têm cuãa Scandinavú. Bùæc Êu hêìu nhû chöî naâo cuäng coá biïín, vaâ biïín àaä mang àïën dên töåc Viking chinh phuåc trïn khùæp chêu Êu vaâ túái têån àaão Grúnlen. Biïín cuäng cho pheáp nhûäng con taâu lúán vaâ dên buön (trong àoá coá caã dên Scandinavú) ài doåc ngang khùæp thïë giúái. Sau sûå cêët caánh cuãa ngaânh àoáng taâu, caác àoaân taâu àaánh caá vaâ taâu buön laâ chöî dûåa cuãa hoaåt àöång kinh tïë àang thõnh vûúång. Caác thaânh phöë lúán cuãa Scandinavú bao giúâ cuäng laâ caác caãng. Caác nûúác ven Àaåi Têy Dûúng (biïín bùæc hay biïín NaUy) àûúåc aãnh hûúãng búãi àaåi dûúng vaâ doâng haãi lûu noáng chaãy vaâo biïín bùæc. Sûå chïnh lïåch vïì nhiïåt àöå khiïën vuâng biïín naây coá nhiïìu siinh vêåt nöíi vaâ caá. Rêët gêìn àêy, dêìu moã vaâ khñ àöët thiïn nhiïn vêîn laâm tùng tiïìm nùng kinh tïë cuãa vuâng truå cöåt Àaåi Têy Dûúng naây. Traái laåi, nhûäng nûúác quanh biïín Baltñc, àûúåc che chùæn khoãi caác cún aáp thêëp àaåi dûúng búãi daäy nuái Scandinavú, laåi chõu aãnh hûúãng cuãa luåc àõa. Biïín Baltñc, úã vuâng ven búâ rêët àöng dên, vûâa kheáp kñn, vûâa nùçm trong vuâng laånh- caác yïëu töë naây kïët húåp laåi gêy ö nhiïîm nùång. Caác nûúác Scandinavú cuäng coá nguöìn nùng lûúång döìi daâo, àùåc biïåt laâ thuyã àiïån (vaâ àõa nhiïåt úã Ai Len), cho pheáp caác nûúác, trûâ Àan Maåch, phaát triïín ngaânh luyïån kim lúán. Vúái thu nhêåp àêìu ngûúâi tûúng àûúng, àöi khi coân cao hún Àûác, caác nûúác naây ài tiïn phong vïì phaáp chïë xaä höåi. Sûå thöëng trõ cuãa giaá laånh vaâ àïm töëi. Vô àöå cao giaãi thñch taåi sao àïm töëi laåi daâi vaâ sûå khùæc nghiïåt cuãa giaá laånh trong suöët maâu àöng (ñt nhêët cuäng úã cuåc böå). Thuåy Àiïín, Àan Maåch, Phêìn Lan coá möåt phêìn laänh thöí nùçm trong vuâng bùæc cûåc. Tònh thïë naây dêîn àïën möåt nhõp àiïåu khñ hêåu àùåc biïåt núi muâa àöng laâ àïm töëi vö têån vaâ núi maâ ngûúò ta noáng loâng chúâ cho trúâi mau saáng. Àiïìu àoá giaãi thñch taåi sao aánh saáng (ngoån nïën — ngoån lûãa maâu àoã) coá võ trñ biïíu tûúång trong vuâng àêët naây. Muâa xuên àïën laâ dõp töët cuãa nhûäng buöíi haânh lïî sang troång theo truyïìn thöëng
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 34 töí tiïn. Giaá laånh tiïëp nöëi sûác noáng vaâ aánh saáng muâa heâ. Traái laåi, muâa heâ thïí hiïån dûúái daång möåt ngaây daâi vö têån maâ dûúái aánh saáng mùåt trúâi mùåt trúâi luác nûãa àïm, hoaåt àöång tiïën dêìn àïën caác traåi cû truá muâa heâ, caác êëp nhoã, traåi chùn thaã suác vêåt àaä chuyïín àöíi vaâ lïìu taåm cuãa dên àaánh caá. Röìi muâa thu àïën, mang theo bùng giaá àêìu muâa vaâ tuyïët, baáo hiïåu sûå trúã laåi cuãa laånh giaá vaâ boáng àïm kinh súå. Chõu taác àöång cuãa aáp thêëp àaåi dûúng, caác vuâng búâ biïín phña têy Scandinavú coá lûúång mûa trïn 2000mm, trong khi àoá nhûäng vuâng phña àöng, àûúåc chùæn trong nhûäng daäy nuái cao, lûúång mûa chó vaâo khoaãng 500-600mm möîi nùm vaâ àûúåc hûúãng khñ hêåu luåc àõa vaâo muâa àöng rêët laånh vaâ khö. Àan Maåch vaâ búâ biïín Na Uy vaâ möåt söë búâ biïín cuãa nûúác naây chõu aãnh hûúãng cuãa khñ hêåu bùæc Àaåi Têy Dûúng tûâ võnh Stream, do àoá biïín úã àêy khöng bõ àoáng bùng vaâ nhiïåt àöå luön dûúng, kïí caã úã phña bùæc, trong khi àoá Phêìn Lan, coá cuâng vô àöå, laåi laånh hún nhiïìu. Biïín trong võnh Bötni vaâ Phêìn Lan bõ àoáng bùng suöët muâa àöng vaâ bùng nöíi taãn maát, möåt söë nùm, coá thïí truâm caã thaânh phöë Stöëckhöm, thêåm chñ caã eo biïín Caáttïgat. Ngûúâi dên úã àêy daânh möåt phêìn lúán ngên saách cuãa hoå cho viïåc àöëi phoá vúái caái laånh (quêìn aáo, laâm cûãa söí keáp, cûãa kñnh phuå, caách nhiïåt, sûúãi êëm vaâ chiïëu saáng). Vaâo muâa àöng, nhaâ nûúác cuäng chikhoaãn tiïìn lúán cho viïåc doån àûúâng, múã àûúâng thuyã, àûúâng cûáu naån khi àiïìu kiïån khñ hêåu àoâi hoãi. Nïëu nhû úã Hensinki möîi nùm coá hún 130 ngaây nhiïåt àöå êm thò úã phña bùæc, söë ngaây nhiïåt àöå êm coân cao hún, túái 200 ngaây, nhêët laâ úã vuâng Laponi. Vô àöå cao, vúái muâa àöng giaá laånh vaâ khùæc nghiïåt laâm haån chïë muâa maâng. Hún nûäa, àiïìu kiïån thöí nhûúäng xêëu do bùng giaá bao phuã khiïën àêët nöng nghiïåp rêët ñt; 2% trïn laänh thöí Na Uy, 7% úã Thuåy Àiïín, 8% úã Phêìn Lan, tuy nhiïn nùng suêët cao vò nöng nghiïåp rêët hoaân haão. Caác quöëc gia bùæc Êu Caác nûúác Scandinavú (diïån tñch khoaãng 1.250.000km2 trûâ Grúnlen) chó coá dûúái 25 triïåu dên. Ngoaâi àùåc tñnh phña bùæc chung ra, coân coá 5 nûúác coá àùåc trûng riïng. 260.000 dên Ai Len chiïëm troån hoân àaão hêìu nhû tröëng röîng. Dên söë Na Uy, Phêìn Lan vaâ Àan Maåch vaâo khoaãng 4-5,5 triïåu ngûúâi. Nhûng hún 1/3 dên úã Scandinavú cû truá úã Thuåy Àiïín (trïn 8 triïåu). Mêåt àöå dên söë giûäa caác nûúác cuäng rêët khaác
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 35 nhau. Thûåc vêåy, mêåt àöå naây thûúâng rêët thêëp, trûâ Àan Maåch (coá àõa hònh cao vaâ khñ hêåu ön hoaâ). Dên Laponi (khoaãng 45000 ngûúâi) cû truá raãi raác úã 3 nûúác trïn baán àaão Scandinavú (àùåc biïåt laâ úã Nga). Möîi quöëc gia úã àêy coá sûå khaác nhau àaáng kïí vïì chñnh trõ. Thuåy Àiïín vaâ Phêìn Lan laâ nhûäng quöëc gia trung lêåp. Traái laåi, Na Uy, Ai Len vaâ Àan Maåch àûáng vïì phe phûúng Têy, caã 3 nûúác naây àïìu laâ thaânh viïn cuãa NATO. Sûå caách biïåt vaâ quaá àöng dên úã caác vuâng ven biïín àaä khiïën ngûúâi Viking- töí tiïn cuãa ngûúâi Scandinavú- phaãi ra biïín. Nùæm bùæt àûúåc haâng haãi, súã thñch chinh phuåc àaä khiïën hoå xêm lûúåc khùæp vuâng têy bùæc Êu vaâ buön baán. Ngaây nay, thõ trûúâng trong nûúác haån heåp, chêët lûúång haâng hoaá cuãa Scandinavú töët khiïën dên phûúng bùæc trúã thaânh nhûäng tay buön lúán. Hoå coá möåt àöåi nguä taâu thuyïìn lúán (taâu chúã dêìu, phaâ vaâ taâu chúã khaách), kïí caã khi ngaânh àoáng taâu cuãa hoå suy suåp do sûå caånh tranh cuãa caác haäng taâu chêu AÁ 4/5 caác nûúác Scandinavú buön baán vúái cöång àöìng chêu Êu túái 50% lûúång thûúng maåi cuãa hoå (Àan Maåch tham gia cöång àöìng tûâ nùm 1973, Phêìn Lan vaâ Thuåy Àiïín maäi túái nùm 1995 múái tham gia). Phêìn Lan phêìn naâo àoá nghiïng vïì Nga hún. Laâ nhûäng nûúác coá mûác söëng cao, caác nûúác naây coá tyã lïå thêët nghiïåp thêëp, chó dûúái 6% trûâ Àan Maåch. Trong möåt vaâi ngaânh cöng nghiïåp muäi nhoån, ngûúâi ta thêëy nhên cöng coá trònh àöå cao, àiïìu naây àùåc trûng cho nhûäng nûúác siïu phaát triïín nhû Thuåy Àiïín. Na Uy; biïín, ngû nghiïåp vaâ hyàröcaácbua Trûúác kia laâ nûúác ngû nghiïåp vaâ haâng haãi, ngaây nay Na Uy cuâng vúái Anh, laâ nûúác coá nguöìn lúåi lúán tûâ caác moã hydröcaácbua trong biïín bùæc. Vúái khoaãng 2630 km àûúâng chim bay vaâ caác võnh heåp, biïín Na Uy chûáng kiïën sûå phaát triïín kò vô cuãavuâng ven búâ traãi daâi trïn 20.000km. Vò ngû nghiïåp laâ nguöìn lúåi chñnh, (saãn lûúång gêìn 2 triïåu têën nùm 1992) nïn cuäng nhû úã Ai Len, ngaânh naây mang laåi nhiïìu àiïìu bêët ngúâ nhúâ sûå khai thaác vûúåt mûác àöëi vúái möåt söë loaâi nhû (caá tuyïët, caá trñch). Ngaânh ngû nghiïåp coá tñnh cöng nghiïåp sûã duång caác taâu nhaâ maáy vaâ möåt ngaânh ngû nghiïåp co tñnh chêët thuã cöng song song töìn taåi. Ngû nghiïåp sûã duång haâng ngaân lao àöång trong ngaânh chïë biïën thûåc phêím vaâ àöì höåp. Tuy nhiïn, ngaânh naây chó chiïëm 7%
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 36 lûúång xuêët khêíu cuãa caã nûúác vaâ bõ thu heåp búãi sûå phaát triïín cuãa caác hoaåt àöång thùm do dêìu khñ vaâ khai thaác hydröcaácbua. Do coá ñt dên, viïåc khai thaác dêìu moã vaâ khñ àöët (àaåt tûâ 100 triïåu túái 30 tyã m3) xem ra rêët lúán. Noá mang laåi nguöìn thu nhêåp lúán cho àêët nûúác (goáp phêìn vaâo thùång dû thûúng maåi), dao àöång tuyâ theo àiïìu kiïån thõ trûúâng. Moã dêìu Statfjord chiïëm 60% saãn lûúång quöëc gia, trong khi àoá moã Ekofisk chó chiïëm 15%. Cöng nghiïåp dêìu moã vaâ khñ àöët (chiïëm phên nûãa töíng giaá trõ xuêët khêíu) chõu taác àöång lúán do sûå suåt giaá nùm 1985. Hiïån nay ngaânh naây vêîn nùçm dûúái sûå kiïím soaát cuãa nhaâ nûúác (Statoil), tòm caách quaãn lyá thuïë dêìu moã vaâ cöë gùæng khöng laâm phûúng haåi túái caác hoaåt àöång khaác cuãa àêët nûúác. Sûå suy suåp cuãa ngaânh àoáng taâu cuãa Na Uy phêìn naâo àûúåc buâ laåi bùçng viïåc xêy dûång giaân khoan. Àan Maåch - àûúâng kïët nöëi Laâ nûúác baãn lïì giûäa chêu Êu “luåc àõa” vaâ baán àaão Scandinavú- núi ngû nghiïåp vaâ nöng nghiïåp coân chiïëm võ trñ àaáng kïí. Trûâ àûúâng biïn giúái ngùæn nguãi chó coá 68 km vúái Àûác, Àan Maåch laâ nûúác àûúåc bao boåc hoaân toaân búãi biïín (7400km búâ biïín vúái 500 hoân àaão) - tûâ àoá maâ Àan Maåch coá àûúåc möåt söë nguöìn lúåi. Àan Maåch taåo nïn möåt àûúâng nöëi thûåc sûå; möåt mùåt nöëi giûäa baán àaão Scandinavú vúái chêu Êu luåc àõa, mùåt khaác nöëi vuâng Baltñc vúái Àaåi Têy Dûúng. Àan Maåch khöng chõu sûå khùæc nghiïåt cuãa khñ hêåu caác nûúác phûúng bùæc, maâ àûúåc aãnh hûúãng búãi khñ hêåu àaåi dûúng, àûúåc àùåc trûng búãi lûúång mûa khaá döìi daâo (tûâ àöng sang têy tûâ 600- 800 mm haâng nùm), thónh thoaãng coá baäo vaâ nhiïåt àöå ön hoaâ. Lõch sûã vaâ vùn hoaá gùæn liïìn vúái thïë giúái Scandinavú, tûâ lêu, Àan maåch laâ nûúác phûúng bùæc duy nhêët tham gia cöång àöìng chêu Êu. Laâ dêët nûúác coá àöå cao thêëp, phêìn naâo àùåc trûng búãi àõa hònh bùng giaá, Àan Maåch cuäng coá àêët böìi, cho pheáp nûúác naây giaânh möåt phêìn lúán laänh thöí laâm baäi chùn thaã vaâ cêëy caây (60% àêët àai so vúái caác nûúác khaác). Nöng nghiïåp Àan Maåch coá àiïím giöëng vúái Haâ Lan. Trònh àöå khoa hoåc cao, tiïu thuå nhiïìu phên boán, cú khñ hoáa töët, nöng nghiïåp Àan Maåch coá nùng suêët rêët cao (60 taå / ha àöëi vúái luáa mò, 5400 lñt sûäa möîi nùm / 1 boâ). Vúái ngaânh àaánh bùæt haãi saãn- saãn lûúång gêìn 2 triïåu têën / nùm (àûáng haâng àêìu trong cöång àöìng chêu Êu),
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 37 ngaânh kinh tïë bêåc möåt sûã duång 60% lao àöång. 2/3 saãn lûúång daânh cho xuêët khêíu, chiïëm 25% giaá trõ kim ngaåch xuêët khêíu cuãa Àan Maåch. Dûåa trïn hïå thöëng caác húåp taác xaä, ngaânh chùn nuöi Àan Maåch nhêën maånh vaâo nuöi lúån (10 triïåu àêìu lúån) hún laâ vaâo nuöi boâ (2,2 triïåu àêìu). Cuâng vúái ngaânh àaánh bùæt haãi saãn, ngaânh chùn nuöi cung cêëp nguyïn liïåu cho ngaânh cöng nghiïåp nöng lûúng rêët phaát triïín. Nhúâ ngaânh naây, tuy nhiïn giaá trõ gia tùng thêëp, caán cên thûúng maåi thùång dû möåt chuát mùåc dêìu phaãi nhêåp khêíu nùng lûúång vaâ nguyïn liïåu. Thuåy Àiïín: saãn phêím ûu viïåt vaâ giaá trõ gia tùng Laâ möåt nûúác luön àûúåc xem nhû mêîu hònh vïì sûå haâi hoaâ xaä höåi, gùæn liïìn vúái phaát triïín kinh tïë, vúái möåt nïìn cöng nghiïåp huâng maånhvaâ gùæn vúái quaá trònh saãn xuêët nöíi tiïëng nhúâ chêët lûúång saãn phêím. Laâ nûúác röång nhêët vaâ àöng dên nhêët baán àaão Scandinavú, Thuåy Àiïín àoáng möåt vai troâ quan troång trong lõch sûã chêu Êu vaâ luön laâ biïíu tûúång cuãa sûå hoaâ húåp vaâ hoaâ bònh xaä höåi. Ngoaâi möåt söë nguyïn vêåt liïåu (göî vaâ sùæt), Thuåy Àiïín coân coá tiïìm nùng lúán vïì thuyã àiïån. Tuy nhiïn, sûå khùæc nghiïåt cuãa khñ hêåu vaâ nhu cêìu cöng nghiïåp lúán àaä buöåc nûúác naây phaãi tòm túái nùng lûúång nguyïn tûã (chiïëm trïn 50% saãn lûúång àiïån) tûúng lai cuãa ngaânh naây vêîn àûúåc baão àaãm. thuåy Àiïín chó coá thïí phaát triïín nïìn cöng nghiïåp cuãa mònh bùçng caách tiïën haânh chinh saách thûúng maåi tñch cûåc, cuäng nhû caác nûúác Scandinavú khaác, nûúác naây phuå thuöåc nhiïìu vaâo thûúng maåi quöëc tïë vaâ sûå nùng àöång cuãa mònh. Trûúác àêy, nùçm trïn khu vûåc coá nhiïìu nguyïn liïåu (göî, quùång sùæt) vaâ nùng lûúång, caác ngaânh cöng nghiïåp àaä dêìn dêìn di chuyïín vïì caác truåc giao thöng, caác caãng vaâ cuåm dên cû úã miïìn nam vaâ miïìn trung. Caác nhaâ cöng nghiïåp dûåa vaâo kyä thuêåt tiïn tiïën vaâ kyä xaão trong ngaânh thuyã lúåi vaâ haåt nhên, vaâo ngaânh cöng nghiïåp luyïån kim vaâ cú khñ chïë taåo ngûúâi maáy. Chêët lûúång saãn phêím cho pheáp buâ laåi giaá thaânh cao vaâ baão toaân sûác caånh tranh trïn tõ trûúâng quöëc tïë. Tyã lïå thêët nghiïåp thêëp, khaã nùng saãn xuêët àûúåc têåaån duång triïåt àïí. Caán cên thûúng maåi gêìn àêy àaåt mûác xuêët siïu. Ngaânh àoáng taâu bõ aãnh hûúãng búãi saãn lûúång giaãm möåt caách choáng mùåt,nhûng saãn xuaát theáp vêîn duy trò vò möåt söë ngaânh cöng nghiïåp cú khñ khaác nhû chïë taåo ötö
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 38 vêîn tiïën triïín. Haäng Volvo phaát triïín ngang vúái Goteborg, haäng Sabb àaä xêy möåt nhaâ maáy múái úã Malmo. Miïìn bùæc röång lúán àaä ñt dên laåi caâng ñt dên húnvaâ chuyïín dêìn sang laâm khu baão töìn cho khaách du lõch tòm kiïëm khöng gian phiïu lûu. Phêìn Lan: tûâ caác khu rûâng cho túái biïn giúái cuãa Nga Laâ àêët nûúác nùçm vïì phña bùæc nhiïìu nhêët úã chêu Êu, àûúåc bao phuã túái 75% diïån tñch búãi caác khu rûâng thöng nhûåa vaâ cêy bulö, Phêìn Lan nùçm trïn biïn giúái giûäa thïë giúái phûúng Têy vaâ Nga. Sau chiïën tranh thïë giúái thûá hai, nûúác naây àaä àïí mêët thõ trûúâng tiïu thuå úã miïìn bùæc vaâ phêìn phña àöng laänh thöí. Phêìn Lan rêët giaâu vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn; göî, quùång (cöban, àöìng, nikel) vaâ thuyã àiïån. Tuy nhiïn, nùng lûúång haåt nhên chiïëm 1/3 saãn lûúång àiïån. Bõ phuå thuöåc lêu daâi vaâo Liïn Xö àïí àûúåc cung cêëp nùng lûúång, nûúác naây phaãi thoaã hiïåp vúái Nga möåt caách khoá khùn khi àöëi taác huâng maånh Liïn Xö khöng coân nûäa. Nùm 1987, Phêìn Lan thûåc hiïån 1/4 lûúång trao àöíi vúá Liïn Xö; tyã troång cuãa cöång àöìng caác quöëc gia àöåc lêåp tuåt xuöëng coân 3% nùm 1992. Sûå gia nhêåp khöng gian kinh tïë chêu Êu vaâ àùåc biïåt viïåc gia nhêåp liïn minh chêu Êu (E.U) chûáng toã sûå lûåa choån con àûúâng múã cûãa saáng suöët vïì phña têy. Kïí tûâ àoá, phên nûãa hoaåt àöång thûúng maåi àïìu àûúåc thûåc hiïån vúái cöång àöìng chêu Êu (àùåc biïåt vúái Àûác). Göî, àöì göî, bòa caác töng chiïëm gêìn nûãa lûúång xuêët khêíu cuãa àêët nûúác, nhûng sûác caånh tranh cuãa Thuåy Àiïín gêy ra nhiïìu haån chïë. Caác ngaânh cöng nghiïåp cú khñ (àöång cú diesel, taâu phaá bùng, maáy thu hònh) vaâ cöng nghiïåp hoaá hoåc goáp phêìn vaâo sûå tiïën triïín cuãa xuêët khêíu sang thõ trûúâng phûúng Têy. Caán cên thûúng maåi coá phêìn xuêët siïu, vúái xuêët khêíu chiïëm 20% giaá trõ töíng thu nhêåp quöëc nöåi, cuäng nhû nhêåp khêíu, tyã troång naây khaá thêëp. Tyã lïå thêët nghiïåp gêìn 15% do sûå thuyïn giaãm cuãa nhu cêìu trong nûúác. Ngû dên Ai Len Võ trñ cuãa Ai Len - àaão nuái lûãa trong loâng Àaåi Têy Dûúng, mang laåi cho nûúác naây möåt giaá trõ chiïën lûúåc (coá möå cùn cûá quên sûå cuãa Mô- nguöìn thu nhêåp lúán cuãa Ai Len). Nùng lûúång thuyã àiïån vaâ àõa nhiïåt
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 39 cho pheáp nûúác naây saãn xuêët àaáng kïí lûúång nhöm vaâ giuáp cho viïåc canh taác dïî daâng, àaáp ûáng àûúåc cú baãn nhu cêìu cuãa àêët nûúác. Biïín Ai Len, àiïím tiïëp xuác giûäa hai luöìng noáng —laånh, coá rêët nhiïìu caá vaâ sinh vêåt nöíi. Àiïìu naây cho pheáp ngaânh àaánh bùæt haãi saãn sûã duång túái 20% dên söë vaâ goáp 75% cho töíng kim ngaåch xuêët khêíu. Sûå khai thaác kiïåt quïå caác loaâi sinh vêåt biïín vaâ söë lûúång caác taâu keáo lûúái nûúác ngoaâi tùng lïn dêîn àïën nhiïìu cuöåc xung àöåt. Tûâ nùm 1958- 1970, “cuöåc chiïën tranh caá tuyïët lêu daâi “àaä khiïën Anh vaâ Ai Len àöëi àêìu nhau, giuáp cho Ai Len tiïën thïm vuâng àaánh bùæt thïm 200 haãi lyá vaâ àöåc quyïìn àaánh bùæt caá tuyïët vaâ ca trñch. Caá caplan mang laåi nguöìn thu chuã yïëu (chiïëm 70% so vúái 25% thu tûâ caá trñch). Sau nhûäng thùng trêìm àoá, saãn lûúång caá hiïån nay chó chûäng laåi úã mûác 1,6 triïåu têën. Têy Bùæc Êu Têy bùæc Êu tûúng àûúng vúái möåt nûãa cöång àöìng chêu Êu, trûâ Àûác vaâ Àan Maåch (ta seä noái túái truå cöåt haâng haãi trïn biïín bùæc cuãa caác nûúác naây). Laâ búâ biïín cuãa chêu Êu, Têy Bùæc Êu vûâa àûúåc taåo nïn tûâ nhûäng vuâng àêët nöíi, vûâa àûúåc taåo nïn tûâ biïín, thêm nhêåp lêîn nhau tuyâ theo caác doi àêët vaâ võnh àa daång, àöìng thúâi cuäng àûúåc taåo búãi nhûäng daãi ven búâ thùèng, phêìn lúán tûâ bùæc nûúác Phaáp cho túái búâ biïín Àûác. Biïín Manche, biïín Ai Len, biïín Bùæc luön laâ trung têm cuãa nhûäng tranh chêëp lúán — nguöìn göëc cuãa nhûäng trêån chiïën àöi khi àêîm maáu. Tuyâ hoaân caãnh vaâ caác giai àoaån, nhûäng vuâng biïín naây khi thò laâ núi thöng thûúng buön baán (thúâi La maä, Viking, quên xêm lûúåc Haâ Lan, buön baán giûäa caác thaânh phöë thûúng nghiïåp, bïën taâu biïín Normandie, höåi àua thuyïìn Fasnet), khi thò laâ raâo caãn khöng thïí vûúåt qua (sûå phong toaã luåc àõa, chiïën tranh nûúác Anh). Nhûäng vuâng biïín maâ Têy Bùæc Êu bao quanh naây chó giúái haån caác nûúác thuöåc cöång àöìng chêu Êu, coá àöå lúán khaác nhau nhûng àïìu coá mêåt àöå dên söë khaá cao. Trïn búâ biïín phña nam tûâ Hambourg túái Brest, göìm caác nûúác Àûác, Bó, Haâ Lan, vaâ phêìn bùæc Phaáp túái xûá Bretagne lêìn lûúåt kïë tiïëp nhau, trong khi àoá búâ bùæc chó coá búâ biïín Anh vaâ Ai Len. Doåc theo caác búâ biïín coá caác àûúâng thuyã quan troång; caác con söng Elbe, Ranh, escaut, söng Meuse, söng Seine vaâ söng Tamise, têët caã àïìu àûúåc nöëi vúái caác kïnh àaâo, caác tuyïën àûúâng sùæt hoùåc àûúâng cao töëc, taåo nïn möåt trong nhûäng maång lûúái buön baán lúán
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 40 nhêët thïë giúái, phuåc vuå cho möåt khu vûåc coá tyã troång thûúng maåi theo àêìu ngûúâi vûúåt xa Mô vaâ Nhêåt. Ngoaâi phêìn thuïë àûúåc thu do võ trñ thûúng maåi mang laåi, búãi haânh lang haâng haãi àöëi vúái têët caã caác hoaåt àöång trao àöíi tûâ moåi phña, nhûäng hoaåt döång cuãa khu vûåc naây vêîn coân laåc hêåu söng diïîn ra maånh meä: àaánh caá, nuöi trai soâ, nöng nghiïåp - àûúåc hûúãng nhûäng àiïìu kiïån thuêån lúåi vïì nhiïåt àöå vaâ àöå êím do khñ hêåu àaåi dûúng mang laåi, cöng nghiïåp xung quanh caác caãng vaâ thuêån lúåi trong viïåc chïë biïën haâng nùång (nhaâ maáy loåc dêìu, nhaâ maáy theáp), gêìn àêy coân khai thaác khñ thiïn nhiïn (Haâ lan) vaâ dêìu moã (Anh) vaâ cuöëi cuâng laâ du lõch mùåc duâ ñt aánh nùæng mùåt trúâi. Giao thöng cùæt nhau: trïn biïín vaâ dûúái biïín Biïín Manche- nöëi biïín bùæc vúái Àaåi Têy Dûúng, laâ eo biïín quöëc tïë àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët. Biïín Manche cùæt thùèng truåc AÁ kinh tuyïën têy bùæc - àöng nam (Glasgow - Milan), coá mêåt àöå dên söë cao vaâ têåp trung nhiïìu hoaåt àöång. Haâng ngaây coá rêët nhiïìu taâu ài qua eo biïín naây (taâu chúã dêìu, chúã khoaáng saãn, chúã cöngtenú, taâu keáo lûúái, kïí caã taâu chúã vaãi). Caác àoaân taâu chiïën coá caãng cùn cûá (Brest, Portmouth) cuäng ài laåi trong eo biïín naây. Caác con taâu naây thûúâng àan cheáo nhau vúái caác taâu vûúåt biïín Manche (phaâ, taâu lûúát àïåm khñ, du thuyïìn). Lûúång taâu thuyïìn ài laåi daây àùåc nhû thïë cuâng vúái khñ hêåu vaâ thúâi tiïët xêëu — sûúng muâ vaâ mûa phuân, caác doâng haãi lûu, caác baäi àaá ngêìm - khiïën khu vûåc naây thûúâng rêët nguy hiïím, nguy cú àuång taâu cao. Tuy nhiïn, nguy cú naây àaä àûúåc giaãm nhiïìu kïí tûâ khi thaânh lêåp dõch vuå cûáu trúå vaâ giaám saát lûu thöng trïn biïín, àöìng thúâi thiïët lêåp haânh lang ngùn caách caác luöìng giao thöng qua laåi giûäa àöng vaâ têy. Thuyã triïìu àen (dêìu loang) gêy ö nhiïîm nùång cho nhûäng búâ biïín vaâ caác cûãa söng gêìn caác caãng cöng nghiïåp tûâ biïín bùæc túái biïín Manche. Nhûäng vuâng biïín naây nùçm trong söë nhûäng vuâng biïín ö nhiïîm nhêët thïë giúái, xùng dêìu àuã loaåi gêy ra sûå thiïëu öxi laâm aãnh hûúãng túái sinh vêåt biïín.Hún nûäa, khöng ai coá thïí biïët chñnh xaác taác àöång cuãa caác nhaâ maáy nhû nhaâ maáy taái chïë chêët àöët haåt nhên phoáng xaå (muäi Hague) hoùåc aãnh hûúãng cuãa sûå tùng nhiïåt àöå do nûúác thaãi laâm laånh caác nhaâ maáy àiïån nguyïn tûã gêy ra àöëi vúái möi trûúâng (nhaâ maáy àiïån nguyïn tûã Dunganess úã Anh, nhaâ maáy Gravelin vaâ 3 nhaâ maáy úã Normande cuãa Phaáp). têët caã nhûäng nhên töë naây àûúng nhiïn seä kïët húåp laåi vaâ gêy ra nhiïìu nguy cú cho möi trûúâng biïín vaâ con
G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 41 ngûúâi, liïn quan àïën hoaåt àöång saãn xuêët (àaánh caá, nuöi soâ, trai) hoùåc dõch vuå (du lõch biïín.) Àûúâng hêìm xuyïn biïín Manche- cöng trònh vô àaåi nhêët chêu Êu (cuäng töën keám nhêët), seä giuáp giaãm mêåt àöå giao thöng trïn biïín, àöìng thúâi giaãm mûác ö nhiïîm do giao thöng gêy ra. Giaãi phaáp àûúåc tiïën haânh khöng gêy haåi cho möi trûúâng ngay caã khi viïåc khoan 3 àûúâng hêìm song song daâi 50km thaãi ra rêët nhiïìu àêët àaá. Khi hoaân thaânh, àûúâng hêìm naây seä thuác àêíy sûå ra àúâi cuãa möåt khuvûåc múái- Phaáp - Anh —Bó, vûúåt lïn trïn raâo caãn cuãa giao thöng àûúâng thuyã, khuyïën khñch nhûäng hoaåt àöång múái, àöìng thúâi dûå kiïën trûúác — theo mö hònh maâ cho túái nay vêîn chûa àûúåc biïët àïën- sûå ra àúâi cuãa nhûäng vuâng thûåc sûå múái xuyïn quöëc gia chêu Êu. Doâng ngûúâi vaâ haâng hoaá seä tùng maånh; tûâ xûa túái nay, dên Anh di chuyïín sang luåc àõa luön nhieâu hún dên luåc àõa sang Anh. Nïëu ngûúâi dên xûá Kent cuãa Anh lo súå nhûäng aãnh hûúãng do nhûäng diïîn biïën trong tûúng lai vaâ muöën baão töìn quang caãnh cuãa xûá súã gêìn thuã àö sùén viïåc laâm cuãa hoå thò ngûúâi Phaáp úã miïìn bùæc vaâ xûá Pas-de — Calais laåi ngaåc nhiïn chûáng kiïën giaá bêët àöång saãn úã núi àêy tùng lïn — dêëu hiïåu baáo trûúác möåt tûúng lai saáng laån. Àûúâng hêìm xuyïn biïín naây khöng chó mang laåi lúåi ñch cho hai búâ biïín Manche maâ coân cho caác vuâng xa xöi khaác nhû Ai Len. Nhûäng vuâng duyïn haãi Caác búâ biïín têåp trung möåt cuåm lúán caác hoaåt àöång gùæn liïìn vúái caác caãng vaâ ngaânh cöng nghiïåp, gùæn vúái ngû nghiïåp vaâ nghïì nuöi trai soâ, cuöëi cuâng laâ gùæn vúái du lõch vaâ giaãi trñ. Caác caãng trong vuâng rêët thõnh vûúång: giûäa caác caãng vô àaåi nhû Rotterdam, Anver, Hambourg vaâ Le Havre coá sûác caånh tranh rêët lúán do nhûäng hoaåt àöång kinh tïë cuãa vuâng àêët liïìn vaâ àiïìu kiïån thuêån lúåi do maång lûúái giao thöng mang laåi. Hún nûäa, sûå têåp trung taâi chñnh - caã tûâ vuä khñ vaâ tûâ caác doanh nghiïåp vêån chuyïín haâng hoaá vaâ quaá caãnh tûâ caác kho quöëc gia, hoùåc tûâ lúåi tûác cuãa caác quöëc gia dên töåc- vêån haânh trong möåt cú cêëu goån nheå. Têy bùæc Êu coá khoaãng 20 caãng vúái khöëi lûúång böëc dúä trïn 10 triïåu têën. Trong söë caác caãng trïn, coá nhiïìu caãng vûúåt mûác 50 triïåu têën. Àûáng àêìu bùæc Êu vaâ àûúåc xïëp vaâo haâng thûá nhêët thïë giúái laâ caãng Rotterdam vúái khöëi lûúång 290 triïåu têën, vûúåt xa caãng Anver (103 triïåu têën), Hambourg (65 triïåu têën), vaâ Le Havre (53 triïåu têën). Caác caãng cûãa söng (trûâ Le Havre)- duy trò àûúåc hoaåt àöång cuãa