Giáo trình Pháp luật Việt Nam đại cương (Phần 1) - Phạm Thị Thu Thanh

Nội dung text: Giáo trình Pháp luật Việt Nam đại cương (Phần 1) - Phạm Thị Thu Thanh

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ # " PHAÙP LUAÄT VIEÄT NAM ÑAÏI CÖÔNG Bieân soaïn: ThS. PHAÏM THÒ THU THANH TP. HOÀ CHÍ MINH - 2002
2. LÔØI MÔÛ ÑAÀU Moân Phaùp luaät Vieät Nam ñaïi cöông laø moät hoïc phaàn ñöôïc cô caáu trong chöông trình ñaøo taïo cuûa moät soá tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng, ñaëc bieät laø caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng sö phaïm coù ñaøo taïo giaùo vieân giaûng daïy Moân giaùo duïc coâng daân cho caùc tröôøng Trung hoïc cô sôû vaø Trung hoïc phoå thoâng. Moân Phaùp luaät Vieät Nam ñaïi cöông chuû yeáu trang bò cho sinh vieân kieán thöùc cô baûn nhaát, coát loõi nhaát vaø thieát thöïc nhaát veà caùc ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam, giuùp sinh vieân tieáp caän moät caùch coù heä thoáng noäi dung cuûa caùc ngaønh luaät ñang ñieàu chænh vaø baûo veä caùc quan heä xaõ hoäi thuoäc moïi lónh vöïc trong ñôøi soáng thöïc tieãn cuûa nöôùc ta hieän nay. Moãi ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam seõ ñöôïc giôùi thieäu töø phaïm vi ñieàu chænh, ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu chænh ñeán caùc cheá ñònh coù vò trí trung taâm, chuû yeáu cuûa ngaønh. Treân cô sôû kieán thöùc neàn taûng naøy sinh vieân vöøa coù kieán thöùc khaùi quaùt veà toaøn boä noäi dung cô baûn cuûa caùc ngaønh luaät trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam vöøa coù theå tìm hieåu ñöôïc noäi dung cuï theå cuûa caùc quan heä phaùp luaät qua caùc qui phaïm phaùp luaät cuûa caùc cheá ñònh luaät trong moãi ngaønh luaät khi coù nhu caàu caàn tìm hieåu saâu hôn. Vôùi muïc ñích taïo ñieàu kieän hoïc taäp vaø nghieân cöùu phaùp luaät cho sinh vieân, tröôùc heát laø sinh vieân khoa Giaùo duïc Chính trò Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh chuùng toâi bieân soaïn taøi lieäu giaûng daïy naøy vaø xin traân troïng ñöôïc giôùi thieäu ñeán caùc baïn sinh vieân ñoàng thôøi cuõng mong ñöôïc goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp ñeå noäi dung cuûa taøi lieäu giaûng daïy naøy ngaøy caøng hoaøn chænh hôn. Xin traân troïng caùm ôn quí ñoàng nghieäp – Thaïc só VOÕ THÒ KIM OANH, Thaïc só NGUYEÃN THÒ YEÂN, Thaïc só NGUYEÃN THÒ NHAØN, Thaïc só NGUYEÃN THÒ THANH LEÂ, Thaïc só CHEÁ MYÕ PHÖÔNG ÑAØI, Thaïc só BUØI THÒ KIM NGAÂN laø caùc giaûng vieân cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Luaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ giuùp ñôõ chuùng toâi hoaøn thaønh taøi lieäu giaûng daïy vaø hoïc taäp naøy. Taùc giaû
3. Chöông I LUAÄTÄ NHAØ Ø NÖÔÙCÙ – LUAÄTÄ HIEÁNÁ PHAÙPÙ HIEÁNÁ PHAÙPÙ 1992 I- KHAÙI NIEÄM LUAÄT NHAØ NÖÔÙC – LUAÄT HIEÁN PHAÙP. • Luaät Nhaø Nöôùc trong khoa hoïc phaùp lyù ñöôïc duøng vôi tö caùch nhö laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, ñoàng thôøi cuõng duøng nhö moät ñaïo luaät – ñaïo luaät goác laø Hieán phaùp. Vì vaäy coù theå goïi Luaät Nhaø Nöôùc laø luaät Hieán phaùp. Goïi Luaät Nhaø Nöôùc laø luaät Hieán phaùp vì caùc noäi dung cô baûn cuûa Luaät Nhaø Nöôùc ñeàu baét nguoàn töø Hieán phaùp, Hieán phaùp laø vaên baûn coù vò trí cao nhaát trong ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc noùi rieâng vaø caû heä thoáng phaùp luaät noùi chung. Ngoaøi Hieán phaùp trong ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc coøn coù caùc vaên baûn khaùc nhö : Luaät Toå chöùc Quoác Hoäi, Luaät Toå chöùc Chính Phuû, Luaät Baàu cöû Ñaïi bieåu Quoác Hoäi, Luaät Toå chöùc Hoäi Ñoàng Nhaân Daân vaø UÛy Ban Nhaân Daân, Caùc vaên baûn naøy ñeàu coù hieäu löïc phaùp lyù thaáp hôn Hieán phaùp. Luaät Nhaø Nöôùc laø moät ngaønh luaät chuû ñaïo trong heä thoáng Phaùp luaät Vieät Nam. Luaät Nhaø nöôùc laø nguoàn tröïc tieáp cuûa caùc ngaønh luaät khaùc. Caùc ngaønh luaät khaùc ñeàu xaây döïng treân cô sôû nhöõng noäi dung cuûa Luaät Nhaø nöôùc vaø khoâng ñöôïc traùi vôùi Luaät nhaø nöôùc. Vôùi tö caùch laø ngaønh luaät chuû ñaïo, ngaønh luaät cô baûn, Luaät Nhaø nöôùc hay laø Luaät Hieán phaùp qui ñònh traät töï thieát laäp, thay ñoåi caùc qui phaïm phaùp luaät cuûa caùc ngaønh luaät khaùc, laø troïng taâm cuûa caùc ngaønh luaät khaùc vaø laø nhaân toá ñaûm baûo söï thoáng nhaát cuûa caùc ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät cuûa nöôùc ta. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Nhaø Nöôùc ñöôïc phaân thaønh 3 nhoùm : 1. Nhoùm quan heä xaõ hoäi veà chính trò, kinh teá, vaên hoaù giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä, baûo veä Toå quoác, an ninh quoác phoøng. Caùc qui phaïm ñieàu chænh nhoùm quan heä naøy taïo thaønh caùc cheá ñònh : - Cheá ñònh veà cheá ñoä chính trò. - Cheá ñònh veà cheá ñoä kinh teá. - Cheá ñònh veà vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä. - Cheá ñònh veà quoác phoøng, an ninh vaø ñoái ngoaïi. - Cheá ñònh veà baûo veä toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa. 2. Nhoùm quan heä xaõ hoäi giöõa Nhaø Nöôùc vaø Coâng daân. Caùc qui phaïm ñieàu chænh nhoùm quan heä naøy ñöôïc taäp trung trong cheá ñònh : - Quyeàn cô baûn cuûa coâng daân. - Nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân. 3. Nhoùm caùc quan heä phaùt sinh trong vieäc xaây döïng, toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø Nöôùc. Caùc qui phaïm ñieàu chænh caùc quan heä naøy ñöôïc lieân keát thaønh caùc cheá ñònh nhö : - Cheá ñònh veà nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy Nhaø Nöôùc
4. - Cheá ñònh baàu cöû - Cheá ñònh veà Toå chöùc Quoác hoäi - Cheá ñònh veà Chuû Tòch nöôùc - Cheá ñònh veà Toå chöùc Chính phuû - Cheá ñònh veà Hoäi Ñoàng Nhaân Daân vaø UÛy Ban Nhaân Daân - Cheá ñònh veà Toøa aùn Nhaân daân – Cheá ñònh veà Vieän Kieåm saùt Nhaân daân. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc : laø nhöõng caùch thöùc maø Luaät Nhaø Nöôùc taùc ñoäng ñeán caùc quan heä xaõ hoäi thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc. Luaät Nhaø nöôùc söû duïng phöông phaùp ñieàu chænh ñaëc thuø laø phöông phaùp ñònh höôùng baèng nguyeân taéc. Luaät Nhaø Nöôùc qui ñònh nhöõng nguyeân taéc quan troïng nhaát cuûa xaõ hoäi chi phoái toaøn boä hoaït ñoäng cuûa caùc chuû theå trong quan heä Luaät Nhaø nöôùc nhö nguyeân taéc taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân; nguyeân taéc Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam laõnh ñaïo nhaø nöôùc, laõnh ñaïo xaõ hoäi; nguyeân taéc lao ñoäng vöøa laø quyeàn vöøa laø nghóa vuï cuûa coâng daân; nguyeân taéc quyeàn con ngöôøi vaø quyeàn coâng daân ñöôïc ñaûm baûo; nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, Phöông phaùp thöù hai cuûa Luaät Nhaø Nöôùc laø qui ñònh nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå cho caùc beân tham gia quan heä Luaät Nhaø Nöôùc. Thí duï quan heä giöõa Quoác hoäi vaø Chính phuû; Hoäi ñoàng Nhaân daân vaø UÛy ban Nhaân daân; quan heä giöõa Nhaø nöôùc vôùi coâng daân. Trong phöông phaùp naøy theå hieän söï keát hôïp linh hoaït giöõa phöông phaùp quyeàn uy meänh leänh vôùi phöông phaùp thuyeát phuïc, giaùo duïc. Qua ñoái töôïng vaø phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät Nhaø nöôùc ta coù theå ruùt ra ñònh nghóa sau : Luaät Nhaø nöôùc laø ngaønh luaät chuû ñaïo trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh vieäc toå chöùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc, caùc cô sôû kinh teá xaõ hoäi cuûa Nhaø nöôùc, traät töï hình thaønh, cô caáu toå chöùc nhieäm vuï quyeàn haïn cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc, quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân. Luaät Nhaø nöôùc ñieàu chænh nhöõng quan heä xaõ hoäi cô baûn nhaát, quan troïng nhaát gaén lieàn vôùi vieäc xaùc ñònh cheá ñoä chính trò, kinh teá vaên hoaù, giaùo duïc khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñòa vò phaùp lyù cuûa coâng daân, toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc. Luaät nhaø nöôùc theå hieän moät caùch taäp trung nhaát, roõ neùt nhaát yù chí cuûa giai caáp cuûa giai caáp laõnh ñaïo, yù chí cuûa nhaân daân Vieät Nam. Vieäc tìm hieåu Hieán phaùp vôùi tö caùch laø nguoàn chuû yeáu cuûa Luaät nhaø nöôùc cho pheùp chuùng ta hieåu ñöôïc noäi dung cuûa ngaønh Luaät Nhaø Nöôùc. Lòch söû laäp hieán cuûa nöôùc ta gaén lieàn vôùi töøng giai ñoaïn lòch söû caùch maïng Vieät Nam vaø töøng giai ñoaït phaùt trieån cuûa coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc. Nöôùc ta ñaõ xaây döïng 4 baûn Hieán phaùp trong caùc giai ñoaïn lòch söû sau: 1. Hieán phaùp 1946 – Hieán phaùp cuûa cuoäc caùch maïng daân toäc daân chuû nhaân daân 2. Hieán phaùp 1959 – Hieán phaùp cuûa thôøi kyø xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa ôû mieàn Baéc vaø ñaáu tranh thoáng nhaát nöôùc nhaø. 3. Hieán phaùp 1980 – Hieán phaùp cuûa thôøi kyø quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi trong phaïm vi caû nöôùc. 4. Hieán phaùp 1992 – laø Hieán phaùp cuûa thôøi kyø ñoåi môùi ñaát nöôùc, baét ñaàu töø ñoåi môùi kinh teá. Hieán phaùp 1992 xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa caû nöôùc trong giai ñoaïn môùi: thôøi kyø coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc.
5. II- MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CÔ BAÛN CUÛA HIEÁN PHAÙP 1992. Hieán phaùp 1992 ñöôïc Quoác hoäi khoaù VIII thoâng qua ngaøy 15.04.1992 vaø baét ñaàu coù hieäu löïc töø 18.04.1992. Ngaøy 25.12.2001 Quoác Hoäi khoaù X, kyø hoïp thöù 10 ñaõ thoâng qua nghò quyeát soá 51/2001/QH10 veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Hieán phaùp nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam naêm 1992. Hieán phaùp 1992 goàm lôøi noùi ñaàu, 12 chöông vaø 147 ñieàu, vôùi caùc noäi dung chuû yeáu sau : 1. Nguyeân taéc hieán ñònh veà cheá ñoä chính trò, kinh teá, vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä, cheá ñoä an ninh vaø ñoái ngoaïi: a- Cheá ñoä Chính trò: Chính trò laø hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn nhaø nöôùc, ñaûng phaùi chính trò, caùc toå chöùc Chính trò xaõ hoäi trong lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc vaø trong quan heä quoác teá. Chính trò cuõng ñöôïc hieåu laø hoaït ñoäng trong quan heä giöõa caùc giai caáp, caùc daân toäc, caùc nhaø nöôùc. Theo V.I Leânin caùi cô baûn nhaát trong chính trò ñoù laø toå chöùc chính quyeàn nhaø nöôùc. Cheá ñoä ñöôïc hieåu laø moät heä thoáng toå chöùc bao goàm 3 yeáu toá cô baûn: caùc boä phaän hôïp thaønh, caùc moái quan heä giöõa caùc boä phaän ñoù, vaø nhöõng nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñoù. ÔÛ goùc ñoä lyù luaän chung, cheá ñoä chính trò ñöôïc hieåu trong moái quan heä vôi caùch thöùc toå chöùc quyeàn löïc nhaø nöôùc. ÔÛ goùc ñoä döïa treân cô sôû Hieán phaùp, cheá ñoä chính trò laø moät cheá ñònh phaùp luaät bao goàm caùc qui phaïm phaùp luaät qui ñònh vieäc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Hieán phaùp Vieät Nam xaùc ñònh quyeàn löïc Nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän thoâng qua heä thoáng chính trò. Heä thoáng chính trò cuûa nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam bao goàm : Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam, Nhaø nöôùc, caùc toå chöùc chính trò – xaõ hoäi. + Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam: giöõ vai troø laõnh ñaïo Nhaø nöôùc vaø taát caû caùc toå chöùc trong heä thoáng chính trò. Ñieàu 4 Hieán phaùp 1992 qui ñònh: Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam, ñoäi tieân phong cuûa giai caáp coâng nhaân Vieät Nam, ñaïi bieåu trung thaønh cuûa quyeàn lôïi giai caáp coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa caû daân toäc, theo chuû nghóa Maùc - Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh, laø löïc löôïng laõnh ñaïo Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Moïi toå chöùc Ñaûng hoaït ñoäng trong khuoân khoå Hieán phaùp vaø Phaùp luaät. + Nhaø nöôùc Vieät Nam : laø trung taâm cuûa heä thoáng chính tri, theå hieän taäp trung quyeàn löïc chính trò. Nhaø nöôùc laø coâng cuï ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaân daân. Nhaø nöôùc ta laø nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân. Nhaø nöôùc ban haønh phaùp luaät vaø hoaït ñoäng theo phaùp luaät do mình ban haønh ñeå quaûn lyù caùc maët hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi. Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng Chính trò phuï thuoäc raát nhieàu vaøo hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. + Caùc toå chöùc chính trò - xaõ hoäi : thoâng qua caùc toå chöùc naøy coâng daân Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän caùc quyeàn cô baûn cuûa mình. Caùc toå chöùc naøy goàm Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam, Coâng ñoaøn, Hoäi Noâng daân, Hoäi Lieân Hieäp Phuï Nöõ, Ñoaøn Thanh Nieân Coäng Saûn Hoà Chí Minh. Ñaây laø nhöõng toå chöùc lôùn. Caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi laø cô sôû chính trò cuûa chính quyeàn nhaân daân. Caùc toå chöùc naøy coù vai troø tham gia vaøo vieäc thaønh laäp nhaø nöôùc nhö cöû caùc öùng cöû vieân ñeå baàu ñaïi bieåu Quoác hoäi, Hoäi ñoàng Nhaân daân; laø thaønh vieân cuûa caùc toå chöùc baàu cöû nhö Hoäi ñoàng baàu cöû, Ban baàu cöû, Toå baàu cöû. Maët traän Toå quoác coù quyeàn ñeà nghò baõi mieãn caùc ñaïi bieåu khoâng xöùng ñaùng, giôùi thieäu Hoäi thaåm Nhaân daân ñeå baàu vaøo caùc Toøa aùn Nhaân daân.
6. Caùc toå chöùc xaõ hoäi coøn coù vai troø trong vieäc xaây döïng phaùp luaät nhö Maët traän Toå quoác Vieät Nam coù quyeàn trình döï aùn luaät, döï aùn phaùp leänh; Coâng ñoaøn tham gia vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng cheá ñoä, chính saùch tieàn löông, Caùc toå chöùc xaõ hoäi cuõng tham gia vaøo vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc, kieåm tra, giaùm saùt, hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc, tham gia tuyeân truyeàn phaùp luaät giaùo duïc ngöôøi daân yù thöùc phaùp luaät. b. Cheá ñoä kinh teá: Cheá ñoä kinh teá laø moät heä thoáng caùc quan heä kinh teá ñöôïc xaây döïng treân moät cô sôû vaät chaát kyõ thuaät nhaát ñònh, theå hieän tính chaát vaø hình thöùc sôû höõu ñoái vôùi tö lieäu saûn xuaát; caùc nguyeân taéc saûn xuaát, phaân phoái vaø tieâu duøng saûn phaåm xaõ hoäi; caùc nguyeân taéc quaûn lyù neàn kinh teá; muïc ñích, phöông höôùng phaùt trieån kinh teá. Muïc ñích chính saùch kinh teá cuûa nhaø nöôùc ta laø laøm cho daân giaøu nöôùc maïnh, ñaùp öùng ngaøy caøng toát nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân treân cô sôû giaûi phoùng moïi naêng löïc saûn xuaát, phaùt huy moïi tieàm naêng cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá (Ñieàu 16 HP 1992). Phöông höôùng phaùt trieån cuûa neàn kinh teá nöôùc ta laø phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa (Ñieàu 15 HP 1992). Neàn kinh teá haøng hoaù nhieàu thaønh phaàn nöôùc ta döïa treân nhieàu hình thöùc sôû höõu : sôû höõu nhaø nöôùc (sôû höõu toaøn daân); sôû höõu taäp theå, sôû höõu tö nhaân, phaùt huy moïi tieàm naêng cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá quoác doanh, kinh teá taäp theå, kinh teá tö baûn tö nhaân, kinh teá tö baûn nhaø nöôùc, kinh teá caù theå. Trong ñoù nhaø nöôùc ta chuû tröông sôû höõu toaøn daân vaø sôû höõu taäp theå laø neàn taûng, kinh teá quoác doanh giöõ vai troø chuû ñaïo rong neàn kinh teá quoác daân. c. Cheá ñoä vaên hoaù, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä: Ñieàu 30 Hieán phaùp 1992 qui ñònh: nhaø nöôùc, xaõ hoäi baûo toàn phaùt trieån neàn vaên hoaù daân toäc, hieän ñaïi, nhaân vaên, keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng giaù trò cuûa neàn vaên hieán Vieät Nam, tö töôûng phong caùch ñaïo ñöùc Hoà Chí Minh, tieáp thu tinh hoa vaên hoaù nhaân loaïi, phaùt huy moïi taøi naêng saùng taïo trong nhaân daân. Nhaø nöôùc ta thoáng nhaát quaûn lyù vaên hoaù, nghieâm caám truyeàn baù tö töôûng phaûn ñoäng, ñoài truïy, baøi tröø meâ tín, huû tuïc. Chính saùch giaùo duïc theå hieän ôû ñieàu 35 HP 1992 : giaùo duïc vaø ñaøo taïo laø quoác saùch haøng ñaàu. Nhaø nöôùc phaùt trieån giaùo duïc nhaèm naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi. Neàn giaùo duïc cuûa nöôùc ta phaùt trieån theo nguyeân lyù hoïc ñi ñoâi vôùi haønh, giaùo duïc keát hôïp vôùi lao ñoäng saûn xuaát, nhaø tröôøng gaén lieàn vôùi xaõ hoäi. Nhaø nöôùc xaây döïng vaø thöïc hieän chính saùch khoa hoïc coâng ngheä quoác gia, xaây döïng neàn khoa hoïc coâng ngheä tieân tieán, phaùt trieån ñoàng boä caùc ngaønh khoa hoïc (Ñieàu 37). Khoa hoïc vaø coâng ngheä giöõ vai troø then choát trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá. d. Cheá ñoä veà quoác phoøng, an ninh, ñoái ngoaïi: Chính saùch ñoái ngoaïi cuûa nhaø nöôùc ta laø thöïc hieän chính saùch hoøa bình, höõu nghò, môû roäng giao löu vaø hôïp taùc vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi khoâng phaân bieät cheá ñoä chính trò vaø xaõ hoäi khaùc nhau treân cô sôû toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn, toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, bình ñaúng vaø caùc beân ñeàu coù lôïi, taêng cöôøng tình ñoaøn keát höõu nghò vaø quan heä hôïp taùc vôùi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vaø caùc nöôùc laùng gieàng, tích cöïc uûng hoä vaø goùp phaàn vaøo coâng cuoäc ñaáu tranh chung cuûa nhaân daân theá giôùi vì hoøa bình ñoäc laäp daân toäc daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi. (Ñieàu 14 HP 1992)
7. Veà an ninh quoác phoøng Hieán phaùp qui ñònh baûo veä Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa giöõ vöõng an ninh quoác gia laø söï nghieäp cuûa toaøn daân (Ñieàu 44). Caùc cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc kinh teá, toå chöùc xaõ hoäi vaø coâng daân phaûi laøm ñaày ñuû nhieäm vuï quoác phoøng vaø an ninh. Coâng daân phaûi trung thaønh vôùi Toå quoác. Phaûn boäi Toå quoác ñöôïc xem laø toäi naëng nhaát. 2. Boä maùy nhaø nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam theo Hieán phaùp 1992. a. Khaùi nieäm boä maùy nhaø nöôùc: Boä maùy nhaø nöôùc laø heä thoáng caùc cô quan nhaø nöôùc töø trung öông ñeán ñòa phöông, ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc nhaát ñònh, taïo thaønh moät cô cheá ñoàng boä ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï ñaët ra ñoái vôùi nhaø nöôùc. Boä maùy nhaø nöôùc ta ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa. Taát caû quyeàn löïc nhaân daân taäp trung thoáng nhaát trong cô quan quyeàn löïc cao nhaát laø Quoác hoäi. Quoác hoäi thöïc hieän cô cheá phaân coâng vaø uûy quyeàn cho caùc cô quan khaùc nhau trong boä maùy nhaø nöôùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø caùc cô quan naøy chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi vaø chòu söï giaùm saùt cuûa Quoác hoäi. b. Cô caáu toå chöùc cuûa boä maùy nhaø nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam : Hieán phaùp 1992 qui ñònh boä maùy nhaø nöôùc ta goàm 4 phaân heä cô quan: - Cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc goàm Quoác hoäi, Hoäi ñoàng Nhaân daân caùc caáp. - Cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc goàm Chính phuû, Boä, Cô quan ngang boä, cô quan thuoäc Chính phuû, UÛy ban Nhaân daân caùc caáp, caùc cô quan chuyeân moân thuoäc UÛy Ban, Sôû, Phoøng, Ban - Cô quan xeùt xöû : Toøa aùn nhaân daân, Toøa aùn quaân söï. - Cô quan kieåm saùt : Vieän Kieåm Saùt Nhaân daân, Vieän Kieåm Saùt quaân söï. • Quoác Hoäi : o Vò trí tính chaát phaùp lyù cuûa Quoác Hoäi : Quoác Hoäi coù vò trí ñaëc bieät trong boä maùy nhaø nöôùc, vò trí naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi hai yeáu toá : Thöù nhaát Quoác Hoäi laø cô quan ñaïi bieåu cao nhaát cuûa nhaân daân; Thöù hai Quoác Hoäi laø cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc cao nhaát. • Tính ñaïi dieän cuûa nhaân daân theå hieän ôû ba maët: + Veà caùch thöùc thaønh laäp : Quoác Hoäi laø cô quan duy nhaát do cöû tri caû nöôùc baàu ra theo nguyeân taéc phoå thoâng, bình ñaúng, tröïc tieáp vaø boû phieáu kín. + Veà thaønh phaàn ñaïi bieåu: Quoác Hoäi bao goàm caùc ñaïi bieåu ñaïi dieän cho caùc taàng lôùp nhaân daân treân moïi vuøng laõnh thoå quoác gia. Vì vaäy Quoác Hoäi laø cô quan theå hieän roõ tính ñaïi ñoaøn keát daân toäc vaø ñaïi dieän cho trí tueä, yù chí caû nöôùc. + Veà chöùc naêng nhieäm vuï: Quoác Hoäi theå hieän tieáng noùi, nguyeän voïng cuûa nhaân daân quyeát ñònh caùc vaán ñeà troïng ñaïi cuûa ñaát nöôùc. • Tính quyeàn löïc cao nhaát cuûa Quoác Hoäi theå hieän Quoác Hoäi laø cô quan nhaø nöôùc cao nhaát trong boä maùy nhaø nöôùc. Chæ coù Quoác Hoäi môùi coù quyeàn bieán yù chí nhaân daân thaønh yù chí nhaø nöôùc theå hieän trong caùc ñaïo luaät coù tính baét buoäc chung, tính cöôõng cheá cao nhaát trong phaïm vi caû nöôùc. o Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa Quoác Hoäi: ñöôïc qui ñònh trong ñieàu 84/HP1992. Quyeàn haïn vaø nhieäm vuï cuûa Quoác Hoäi coù theå chia thaønh 4 nhoùm sau : • Quyeàn laäp hieán vaø laäp phaùp: quyeàn laäp hieán goàm quyeàn thoâng qua Hieán phaùp, quyeàn söûa ñoåi, quyeàn boå sung Hieán phaùp. Quyeàn laäp phaùp goàm quyeàn thoâng qua caùc boä luaät
8. ñaïo luaät vaø söûa ñoåi, boå sung caùc boä luaät ñaïo luaät. Vaên baûn luaät do Quoác Hoäi ban haønh coù hieäu löïc phaùp lyù cao nhaát, ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi cô baûn nhaát • Quyeàn quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng cuûa Ñaát nöôùc: Quoác Hoäi quyeát ñònh keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ñaát nöôùc, chính saùch taøi chính, tieàn teä, ngaân saùch nhaø nöôùc, tuyeân boá tình traïng chieán tranh, chính saùch ñoái ngoaïi, pheâ chuaån hoaëc baõi boû caùc ñieàu öôùc quoác teá ñaõ kyù keát hoaëc tham gia, tröng caàu daân yù. • Quyeàn veà xaây döïng vaø cuûng coá boä maùy nhaø nöôùc: nhaø nöôùc toå chöùc theo moâ hình naøo, hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc theo caùc nguyeân taéc naøo, ñeàu do Quoác Hoäi quyeát ñònh. Quoác Hoäi baàu, mieãn nhieäm, baõi nhieäm Chuû tòch, caùc phoù Chuû tòch Quoác Hoäi; Chuû tòch nöôùc, Thuû töôùng Chính phuû, Chaùnh aùn Toøa aùn Nhaân daân toái cao, Vieän tröôûng Vieän Kieåm saùt nhaân daân Toái cao, pheâ chuaån ñeà nghò cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà vieäc boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc phoù Thuû töôùng, Boä tröôûng vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa Chính phuû; pheâ chuaån ñeà nghò cuûa Chuû Tòch nöôùc veø danh saùch thaønh vieân Hoäi ñoàng quoác phoøng vaø An ninh; boû phieáu tín nhieäm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi giöõ caùc chöùc vuï, do Quoác hoäi baàu hoaëc pheâ chuaån quyeát ñònh thaønh laäp, baõi boû caùc Boä, cô quan ngang Boä, thaønh laäp môùi, taùch, nhaäp, ñieàu chænh ñòa giôùi Tænh, Thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông, thaønh laäp hoaëc giaûi theå ñôn vò haønh chaùnh –kinh teá ñaëc bieät. • Quyeàn giaùm saùt toái cao toaøn boä hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc, giaùm saùt toái cao vieäc tuaân theo Hieán phaùp vaø Phaùp luaät. Chính phuû, Toøa aùn nhaân daân toái cao, Vieän tröôûng Vieän Kieåm Saùt Nhaân daân toái cao baùo caùo coâng vieäc trong caùc kyø hoïp cuûa Quoác Hoäi o Cô caáu toå chöùc cuûa Quoác Hoäi : goàm • UÛy ban thöôøng vuï Quoác Hoäi laø cô quan thöôøng tröïc cuûa Quoác Hoäi • Chuû tòch Quoác Hoäi, caùc phoù Chuû tòch Quoác Hoäi • Hoäi ñoàng daân toäc • Caùc uûy ban: UÛy ban phaùp luaät, UÛy ban kinh teá vaø ngaân saùch, UÛy ban quoác phoøng an ninh, UÛy ban vaên hoùa giaùo duïc thanh thieáu nieân nhi ñoàng, UÛy ban veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi, UÛy ban khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng, UÛy ban ñoái ngoaïi. • Kyø hoïp Quoác Hoäi: laø hình thöùc hoaït ñoäng cuûa Quoác Hoäi. Quoác Hoäi hoïp thöôøng leä moãi naêm hai laàn. • Ñaïi bieåu Quoác Hoäi: laø ngöôøi ñöôïc baàu ra ñeå thay maët nhaân daân ôû töøng ñòa phöông. * Hoäi Ñoàng Nhaân daân caùc caáp: laø cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc ôû ñòa phöông HÑND ban haønh Nghò quyeát ñeå thöïc hieän caùc nhieäm vuï cuûa caáp treân vaø ñeà ra nhieäm vuï chính trò, kinh teá, vaên hoùa, ôû ñòa phöông. Hoäi ñoàng nhaân daân coù quyeàn baàu baõi mieãn caùc thaønh vieân cuûa UBND cuøng caáp. * Chuû tòch nöôùc: • Vò trí phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc: laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc, ñaïi dieän nhaø nöôùc veà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi. Chuû tòch nöôùc do Quoác Hoäi baàu ra trong soá ñaïi bieåu Quoác Hoäi. • Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc: • Coâng boá Hieán phaùp, luaät do Quoác Hoäi thoâng qua, Phaùp leänh cuûa UÛy ban Thöôøng vuï Quoác Hoäi. • Trình döï aùn luaät, ban haønh leänh, quyeát ñònh. • Chuû tòch Hoäi ñoàng an ninh quoác phoøng, thoáng lónh caùc löïc löôïng vuõ trang.
9. • Ñeà nghò Quoác Hoäi baàu Phoù Chuû tòch nöôùc, Thuû töôùng chính phuû, Chaùnh aùn TAND toái cao, Vieän tröôûng VKSND toái cao. • Coâng boá quyeát ñònh ñaïi xaù, coâng boá tình traïng khaån caáp. • Cöû, trieäu hoài ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn Vieät Nam, tieáp nhaän ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn nöôùc ngoaøi. • Trình Quoác Hoäi pheâ chuaån ñieàu öôùc Quoác teá ñaõ tröïc tieáp kyù; quyeát ñònh pheâ chuaån hoaëc gia nhaäp ñieàu öôùc quoác teá, tröø tröôøng hôïp caàn trình Quoác Hoäi quyeát ñònh • Quyeát ñònh cho nhaäp, cho thoâi hoaëc töôùc quoác tòch Vieät Nam. * Chính phuû: • Vò trí tính chaát phaùp lyù cuûa Chính phuû: • Chính phuû laø cô quan chaáp haønh cuûa Quoác Hoäi. • Chính phuû laø cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc cao nhaát cuûa Nhaø nöôùc CHXHCNVN • Nhieäm vuï quyeàn haïn cuûa Chính phuû: Chính phuû thoáng nhaát quaûn lyù vieäc thöïc hieän caùc nhieäm vuï chính trò, kinh teá, vaên hoùa ; ñaûm baûo hieäu löïc cuûa boä maùy nhaø nöôùc; ñaûm baûo vieäc toân troïng vaø chaáp haønh phaùp luaät. • Cô caáu toå chöùc cuûa Chính phuû goàm: - Boä. - Caùc cô quan ngang boä. Quoác Hoäi quyeát ñònh thaønh laäp hoaëc baõi boû caùc Boä vaø cô quan ngang Boä theo ñeà nghò cuûa Thuû töôùng Chính phuû. • Cô caáu thaønh vieân cuûa Chính phuû goàm: - Thuû töôùng Chính phuû. - Caùc phoù Thuû töôùng. - Caùc Boä tröôûng vaø Thuû tröôûng cô quan * UÛy ban Nhaân daân caùc caáp: UÛy ban Nhaân daân caùc caáp do HÑND cuøng caáp baàu ra, laø cô quan chaáp haønh cuûa HÑND, laø cô quan haønh chính cuûa nhaø nöôùc ôû ñòa phöông. UBND toå chöùc vaø chæ ñaïo thöïc hieän Nghò quyeát cuûa HÑND vaø caùc vaên baûn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc caáp treân. UBND thaønh laäp caùc cô quan chuyeân moân tröïc thuoäc UÛy ban ñeå quaûn lyù caùc maët kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi , giaûi quyeát caùc khieáu naïi, toá caùo cuûa nhaân daân. * Toøa aùn nhaân daân: ñaûm nhieäm chöùc naêng xeùt xöû, Thaåm phaùn ñöôïc boå nhieäm ôû Toøa aùn caùc caáp. Hoäi thaåm ôû Toøa aùn nhaân daân toái cao theo cheá ñoä cöû, ôû Toøa aùn caùc caáp ôû ñòa phöông do HÑND cuøng caáp, Toøa AÙn Nhaân Daân toái cao baùo caùo tröôùc Quoác Hoäi hoaït ñoäng cuûa mình, TAND ñòa phöông – HÑND ñòa phöông. * Vieän Kieåm Saùt Nhaân Daân: Kieåm saùt vieäc tuaân theo phaùp luaät trong hoaït ñoäng tö phaùp vaø giöõ quyeàn coâng toá. VKSND baùo caùo coâng vieäc tröôùc Quoác Hoäivaø HÑND cuøng caáp. Ngoaøi TAND, VKSND trong boä maùy nhaø nöôùc coøn coù heä thoáng Toøa aùn quaân söï vaø Vieän Kieåm Saùt quaân söï hoaït ñoäng trong lónh vöïc lieân quan ñeán caùc quaân nhaân. 3. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân.
10. Tính chaát cô baûn cuûa quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân qui ñònh trong Hieán phaùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc cô sôû nhö sau : - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy xaùc ñònh nhöõng moái quan heä cô baûn giöõa nhaø nöôùc vaø coâng daân. - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy ñöôïc qui ñònh bôûi vaên baûn phaùp luaät cô baûn cuûa nhaø nöôùc. - Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy laø cô sôû ñeå xaùc ñònh ñòa vò phaùp lyù cuûa coâng daân laø cô sôû cho caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå cuûa coâng daân trong caùc ngaønh luaät khaùc nhö luaät daân söï, kinh teá, lao ñoäng, Quyeàn cô baûn laø khaû naêng cuûa coâng daân ñöôïc töï do löïa choïn haønh ñoäng. Khaû naêng naøy ñöôïc nhaø nöôùc ghi nhaän trong Hieán phaùp vaø ñöôïc ñaûm baûo baèng quyeàn löïc nhaø nöôùc. Nghóa vuï cô baûn laø söï taát yeáu phaûi haønh ñoäng cuûa coâng daân vì lôïi ích nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi ñöôïc ghi nhaän trong Hieán phaùp vaø ñöôïc Nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän. a. Caùc quyeàn cô baûn cuûa coâng daân theo Hieán phaùp 1992: • Caùc quyeàn veà Chính trò : - Quyeàn bình ñaúng tröôùc Phaùp luaät, bình ñaúng giöõa caùc daân toäc, bình ñaúng nam nöõ (Ñieàu 52, Ñieàu 63) - Quyeàn tham gia quaûn lyù nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi: coâng daân tham gia thaûo luaän caùc vaán ñeà chung cuûa ñaát nöôùc, cuûa ñòa phöông, kieán nghò cô quan nhaø nöôùc, bieåu quyeát khi nhaø nöôùc tröng caàu daân yù (Ñieàu 53); Coâng daân coù quyeàn baàu cöû öùng cöû vaøo caùc cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc; tham gia thaûo luaän Hieán phaùp vaø Phaùp luaät, tham gia kieåm tra giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc. - Quyeàn baàu cöû öùng cöû vaøo Quoác Hoäi vaø HÑND caùc caáp (Ñieàu 54) Coâng daân 18 tuoåi trôû leân coù quyeàn baàu cöû ; 21 tuoåi coù quyeàn öùng cöû, chæ nhöõng ngöôøi maát trí, ngöôøi bò töôùc quyeàn baàu cöû môùi khoâng ñöôïc tham gia baàu cöû. - Quyeàn khieáu naïi, toá caùo (Ñieàu 74): ñaây laø quyeàn ñeå coâng daân baûo veä quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa mình vaø ñaáu tranh choáng vi phaïm phaùp luaät trong hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi. • Caùc quyeàn veà kinh teá : Theo ñieàu 57 Hieán phaùp 1992 coâng daân coù quyeàn töï do kinh doanh caùc ngaønh ngheà maø Phaùp luaät khoâng caám. Ñaây laø moät quyeàn môùi so vôùi Hieán phaùp tröôùc. Quyeàn naøy taïo ñieàu kieän giaûi phoùng söùc lao ñoäng, phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát. • Caùc quyeàn vaên hoùa, giaùo duïc, xaõ hoäi: - Quyeàn hoïc taäp: coâng daân coù quyeàn hoïc vaên hoùa, hoïc ngheà vaø töï choïn cho mình hình thöùc hoïc taäp. Baäc tieåu hoïc laø baét buoäc khoâng phaûi traû tieàn (Ñieàu 59) - Quyeàn ñöôïc baûo veä söùc khoûe: coâng daân coù quyeàn ñöôïc höôûng cheá ñoä baûo veä söùc khoûe (Ñieàu 61). Nhaø nöôùc qui ñònh cheá ñoä vieän phí, mieãn giaûm vieän phí • Caùc quyeàn töï do daân chuû vaø töï do caù nhaân: - Quyeàn töï do ngoân luaän, töï do baùo chí: (Ñieàu 69): coâng daân coù quyeàn töï do phaùt bieåu yù kieán, quan ñieåm cuûa mình veà caùc vaán ñeà xaõ hoäi baèng caùch phaùt bieåu tröïc tieáp taïi caùc buoåi hoïp, göûi vaên baûn ñeán caùc cô quan coù traùch nhieäm hoaëc thoâng qua baùo chí. Tuy
11. nhieân moïi söï lôïi duïng caùc quyeàn naøy ñeå gaây roái traät töï an toaøn xaõ hoäi, choáng laïi lôïi ích cuûa nhaø nöôùc, xaõ hoäi ñieàu bò nghieâm caám. - Quyeàn töï do tín ngöôõng (Ñieàu 70) coâng daân coù quyeàn tín ngöôõng hoaëc khoâng tín ngöôõng moät toân giaùo naøo. - Quyeàn baát khaû xaâm phaïm veà thaân theå, choã ôû: khoâng ai coù theå bò baét moät caùch traùi phaùp luaät. Ñoái vôùi ngöôøi ñaõ bò baét, taïm giam, nghieâm caám moïi hình thöùc nhuïc hình, truy böùc laøm xuùc phaïm thaân theå, nhaân phaåm danh döï cuûa hoï. Nhaø nöôùc baûo hoä söùc khoûe, tính maïng danh döï, nhaân phaåm cuûa coâng daân (Ñieàu 71). Khoâng ai ñöôïc töï yù vaøo choã ôû cuûa ngöôøi khaùc neáu khoâng coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñoù tröø tröôøng hôïp phaùp luaät cho pheùp. Vieäc khaùm xeùt choã ôû cuûa coâng daân phaûi do ngöôøi coù thaåm quyeàn tieán haønh theo qui ñònh cuûa phaùp luaät (Ñieàu 73). b. Caùc nghóa vuï cô baûn cuûa coâng daân: - Nghóa vuï baûo veä Toå quoác: ñaây laø nghóa vuï thieâng lieâng ñoàng thôøi laø quyeàn cao quí cuûa coâng daân (Ñieàu 77). Baûo veä Toå quoác bao goàm baûo veä quoác phoøng vaø baûo veä an ninh. Coâng daân coù nghóa vuï giöõ gìn bôø coõi choáng xaâm löôïc, baûo veä Ñaûng, cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, söï nghieäp gaày döïng ñaát nöôùc, cuoäc soáng an toaøn cuûa coâng daân. Coâng daân phaûi thi haønh nghóa vuï quaân söï vaø xaây döïng quoác phoøng. - Nghóa vuï toân troïng vaø baûo veä taøi saûn cuûa nhaø nöôùc, lôïi ích coâng coäng moïi ngöôøi phaûi giöõ gìn cuûa coâng, khoâng tham oâ, gaây thieät haïi taøi saûn nhaø nöôùc. - Nghóa vuï tuaân theo Hieán phaùp vaø Phaùp luaät : (Ñieàu 79) coâng daân phaûi laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät yeâu caàu, khoâng laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät caám vaø chæ laøm nhöõng ñieàu phaùp luaät cho pheùp. - Nghóa vuï ñoùng thueá vaø lao ñoäng coâng ích (Ñieàu 80) : Coâng daân ñoùng thueá ñeå nhaø nöôùc söû duïng trong vieäc phaùt trieån haï taàng cô sôû, môû roäng coâng trình phuùc lôïi coâng coäng nhö beänh vieän, tröôøng hoïc, chi phí cho hoaït ñoäng boä maùy nhaø nöôùc, caùc löïc löôïng vuõ trang ñeå duy trì traät töï xaõ hoäi, an ninh chính trò vaø söï phaùt trieån xaõ hoäi. Quyeàn vaø nghóa vuï coâng daân ñöôïc qui ñònh trong Hieán phaùp 1992 ñaõ theå hieän khaù toaøn dieän nhöõng lôïi ích chính ñaùng cuûa ngöôøi daân, lôïi ích cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Moïi lôïi ích phaûi ñöôïc keát hôïp töông taùc, moïi nghóa vuï töông xöùng vôùi quyeàn. Ngöôøi daân khi yù thöùc ñöôïc quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa mình thì seõ goùp phaàn höõu hieäu vaøo vieäc xaây döïng moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa.
12. Chöông 2 LUAÄT HAØNH CHAÙNH I. KHAÙI NIEÄM NGAØNH LUAÄT HAØNH CHAÙNH. Trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam, ngaønh luaät haønh chaùnh coù moät soá löôïng vaên baûn phaùp luaät raát lôùn vì phaïm vi ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chaùnh raát roäng. Caùc vaên baûn naøy quy ñònh veà nhieàu lónh vöïc quaûn lyù nhaø nöôùc. Vì vaäy coù theå noùi Luaät Haønh chaùnh laø ngaønh luaät veà quaûn lyù nhaø nöôùc - moät ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam. Luaät Haønh chaùnh goàm toång theå caùc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi mang tính chaáp haønh vaø ñieàu haønh phaùt sinh trong hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa caùc cô quan haønh chaùnh nhaø nöôùc, nhöõng quan heä phaùt sinh trong quaù trình caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng toå chöùc noäi boä, nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong quaù trình moät soá cô quan Nhaø nöôùc toå chöùc vaø caù nhaân thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù haønh chính Nhaø nöôùc ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà cuï theå ñöôïc nhaø nöôùc trao quyeàn. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh Chaùnh : Hoaït ñoäng chaáp haønh vaø ñieàu haønh cuûa caùc cô haønh chaùnh nhaø nöôùc laøm phaùt luaät sinh nhieàu quan heä xaõ hoäi. Do ñoù ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh Chính goàm nhieàu nhoùm quan heä thuoäc lónh vöïc quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc. Caùc quan heä naøy bao goàm 3 nhoùm sau : Nhoùm 1: nhöõng quan heä phaùt sinh trong hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc: a. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc caáp treân vôùi caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc caáp döôùi theo heä thoáng doïc. Thí duï: Chính phuû – UÛy Ban nhaân daân Tænh, Boä Giaùo duïc- Ñaøo taïo – Sôû Giaùo duïc-Ñaøo taïo. b. Quan heä giöõa caùc cô quan quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc cuøng caáp: nhöõng quan heä naøy mang tính phoái hôïp, phuïc vuï laãn nhau. Thí duï: Boä Taøi chính - Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo. c. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc ñôn vò toå chöùc saûn xuaát kinh doanh thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá. Thí duï: UBND Tænh – caùc doanh nghieäp ñoùng treân ñòa baøn Tænh. d. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc ñoaøn theå toå chöùc xaõ hoäi. Thí duï: UBND tænh - Maët Traän Toå Quoác Tænh. e. Quan heä giöõa caùc cô quan haønh chính nhaø nöôùc vôùi caùc coâng daân Vieät Nam, ngöôøi nöôùc ngoaøi soáng vaø laøm vieäc, du lòch taïi Vieät Nam. Thí duï : coâng daân laøm thuû tuïc ñaêng kyù hoä khaåu. Ñaây laø nhoùm quan heä phoå bieán vaø cô baûn nhaát trong ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chính. Nhoùm 2: nhöõng quan heä coù tính chaát quaûn lyù phaùt sinh trong quaù trình caùc cô quan nhaø nöôùc xaây döïng toå chöùc vaø cheá ñoä coâng taùc noäi boä cuûa cô quan. Thí duï: quan heä giöõa Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt vaø caùc kieåm saùt vieân. Noùi chung ñaây laø quan heä giöõa Thuû tröôûng ñôn vò vaø caùc nhaân vieân cô quan. Nhoùm 3: nhöõng quan heä quaûn lyù hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa moät soá cô quan Nhaø nöôùc, toå chöùc caù nhaân khi ñöôïc nhaø nöôùc trao quyeàn ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà cuï theå ñöôïc
13. phaùp luaät quy ñònh. Thí duï: Toå chöùc coâng ñoaøn ñöôïc tham gia khi xeùt khen thöôûng kyû luaät ôû cô quan nhaø nöôùc; ngöôøi chæ huy maùy bay, taøu bieån vôùi nhöõng ngöôøi coù maët treân maùy bay, taøu bieån khi rôøi saân bay, beán caûng. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät haønh chính: Caùc quan heä haønh chính laø caùc quan heä hình thaønh trong hoaït ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc. Quaûn lyù laø söï taùc ñoäng chæ huy, ñieàu khieån, höôùng daãn caùc quaù trình xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå chuùng phaùt trieån phuø hôïp vôùi quy luaät, ñaït tôùi muïc ñích ñeà ra vaø ñuùng yù chí cuûa ngöôøi quaûn lyù. Quaûn lyù nhaø nöôùc laø daïng quaûn lyù xaõ hoäi mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc, ñöôïc söû duïng quyeàn löïc nhaø nöôùc ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Quaûn lyù nhaø nöôùc khaùc caùc daïng quaûn lyù cuûa toå chöùc xaõ hoäi. Quaûn lyù nhaø nöôùc duøng phaùp luaät mang tính cöôõng cheá, coøn caùc toå chöùc xaõ hoäi duøng yù thöùc töï giaùc, giaùo duïc, thuyeát phuïc. Quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc laø söï taùc ñoäng coù toå chöùc vaø ñieàu chænh baèng phaùp luaät nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc quaù trình xaõ hoäi vaø haønh vi hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñeå duy trì vaø phaùt trieån caùc moái quan heä xaõ hoäi vaø traät töï phaùp luaät nhaèm thöïc hieän chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa nhaø nöôùc. Nhö vaäy caùc beân tham gia quan heä quaûn lyù nhaø nöôùc khoâng bình ñaúng giöõa quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø phuïc tuøng quyeàn löïc ñoù. Noù laø quan heä tröïc thuoäc veà maët toå chöùc. Vôùi tính chaát ñaëc thuø cuûa caùc quan heä haønh chaùnh nhö theá neân phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät haønh chaùnh laø phöông phaùp meänh leänh. Caùc beân tham gia quan heä phaùt sinh moái quan heä quyeàn uy vaø phuïc tuøng. Moät beân coù quyeàn ra nhöõng meänh leänh chæ thò baét buoäc ñoái vôùi beân kia vaø caùc quyeát ñònh haønh chaùnh ñöôïc nhaø nöôùc ñaûm baûo thöïc hieän. Nhö vaäy, phöông phaùp ñieàu chænh cuûa Luaät Haønh chaùnh laø caùch thöùc maø Nhaø nöôùc söû duïng ñeå taùc ñoäng tôùi caùc quan heä quaûn lyù baèng caùc quy phaïm Luaät Haønh chính II. HÌNH THÖÙC VAØ PHÖÔNG PHAÙP QUAÛN LYÙ HAØNH CHAÙNH NHAØ NÖÔÙC. 1. Hình thöùc quaûn lyù haønh chính nhaø nöôùc: Caùc cô quan haønh chính ñöôïc thöïc hieän caùc hình thöùc quaûn lyù haønh chính sau ñaây: - Ban haønh vaên baûn theo thaåm quyeàn: ñoù laø caùc vaên baûn döôùi luaät vaø caùc vaên baûn aùp duïng phaùp luaät. - Duøng hình thöùc vaên noùi : trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät. - Moät soá hình thöùc khaùc nhö duøng gaäy ñieàu khieån giao thoâng, phaùo hieäu, caáp cöùu, baûn baùo leänh. Trong caùc hình thöùc hoaït ñoäng quaûn lyù nhaø nöôùc thì quan troïng nhaát laø ra quyeát ñònh quaûn lyù haønh chính ôû caùc caáp caùc ngaønh. Quyeát ñònh haønh chaùnh coù theå laø ñöa ra caùc quy ñònh chung hoaëc laø tình traïng phaùp lyù cuûa moät taäp theå, coâng daân, toå chöùc, hoaëc quy ñònh cuï theå cho ñích danh coâng daân toå chöùc cuï theå. Trong caùc quyeát ñònh haønh chaùnh bao giôø cuõng haøm chöùa söï cho pheùp, caám ñoaùn, baét buoäc haønh ñoäng qui ñònh ñieàu kieän Noù theå hieän ñaëc tính quyeàn uy cuûa nhaø nöôùc ñöôïc ñôn phöông quyeát ñònh vaø baét buoäc ñoái töôïng quaûn lyù phaûi thi haønh. Quyeát ñònh haønh chính ñöôïc theå hieän döôùi hình thöùc vaên baûn, leänh mieäng vaø moät soá hình thöùc khaùc trong tình huoáng khaån caáp. 2. Phöông phaùp quaûn lyù haønh chính: • Phöông phaùp thuyeát phuïc : nhaèm tuyeân truyeàn, giaùo duïc, thuyeát phuïc, höôùng daãn, neâu göông, phaùt huy tinh thaàn töï chòu traùch nhieäm cuûa caùc ñoái töôïng quaûn lyù hoaëc caáp
14. döôùi nhaèm phaùt huy tính naêng ñoäng, saùng taïo, töï giaùc tuaân theo phaùp luaät vaø chòu traùch nhieäm tröôùc coäng ñoàng. • Phöông phaùp cöôõng cheá haønh chính: cöôõng cheá haønh chaùnh laø söï aùp duïng toång hôïp caùc bieän phaùp maø luaät phaùp cho pheùp ñeå taùc ñoäng vaøo tö töôûng vaø haønh vi cuûa ñoái töôïng quaûn lyù ñeå hoï phaûi thöïc hieän caùc nghóa vuï phaùp lyù nhaèm ngaên chaën caùc haønh vi vi phaïm phaùp luaät vaø xöû lyù thích ñaùng moïi vi phaïm nhaèm ñaûm baûo traät töï haønh chaùnh treân moïi lónh vöïc xaõ hoäi. Cöôõng cheá haønh chaùnh goàm caùc bieän phaùp sau: - Phoøng ngöøa haønh chaùnh: laø bieän phaùp cöôõng cheá trong tröôøng hôïp khaån caáp hoaëc ñònh kyø nhaèm ñeà phoøng vi phaïm hoaëc haäu quaû seõ xaûy ra. Phoøng ngöøa haønh chaùnh phoå bieán laø: kieåm tra giaáy tôø, haøng hoaù, vuõ khí, söùc khoeû, caám vaøo caùc khu vöïc ñaëc bieät. - Ngaên chaën haønh chaùnh: laø bieän phaùp aùp duïng trong tröôøng hôïp caàn thieát nhaèm chaën ñöùng haønh vi hoaëc haäu quaû ñeå kòp thôøi baûo veä lôïi ích hôïp phaùp ñang bò xaâm phaïm baèng caùch ñình chæ haønh vi phaïm phaùp. - Tröng duïng : laø bieän phaùp huy ñoäng taøi saûn coù boài thöôøng nhaèm caáp baùch ngaên chaën haäu quaû hoaëc giaûi quyeát tình theá caáp thieát ñang xaûy ra sau ñoù hoaøn traû taøi saûn cho chuû sôû höõu. - Tröng mua : laø bieän phaùp huy ñoäng taøi saûn coù thoaû thuaän boài thöôøng giaù trò taøi saûn cho chuû sôû höõu nhaèm phuïc vuï lôïi ích coâng coäng. - Quaûn cheá haønh chaùnh : laø bieän phaùp töôùc quyeàn töï do caù nhaân trong thôøi haïn 6 thaùng ñeán 2 naêm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vi phaïm phaùp luaät nhöng chöa tôùi möùc truy cöùu traùch nhieäm hình söï. Bieän phaùp naøy khoâng aùp duïng vôùi ngöôøi döôùi 18 tuoåi. Nhöõng ngöôøi döôùi 18 tuoåi thì ñöa vaøo tröôøng giaùo döôõng, giaùo duïc taïi xaõ, phöôøng, thò traán hoaëc ñöa vaøo cô sôû chöõa beänh baét buoäc. - Xöû phaït haønh chaùnh : laø bieän phaùp aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh do coá yù hoaëc voâ yù baèng caùc hình thöùc caûnh caùo, phaït tieàn, töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp, tòch thu tang vaät phöông tieän vi phaïm. III- VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH VAØ TRAÙCH NHIEÄM HAØNH CHAÙNH. 1. Khaùi nieäm vi phaïm haønh chaùnh. Vi phaïm haønh chaùnh laø haønh vi cuûa caù nhaân hay toå chöùc thöïc hieän do coá yù hoaëc voâ yù xaâm phaïm caùc quy taéc quaûn lyù nhaø nöôùc chöa ñeán möùc phaûi xöû lyù veà maët hình söï, nhöng theo quy ñònh caàn phaûi xöû lyù haønh chaùnh. + Chuû theå cuûa vi phaïm haønh chaùnh : caù nhaân töø ñuû 16 tuoåi trôû leân phaûi chòu traùch nhieäm moïi vi phaïm do coá yù hoaëc voâ yù. Nhöõng ngöôøi töø ñuû 14 tuoåi ñeán döôùi 16 tuoåi chæ chòu traùch nhieäm do haønh vi coá yù, ngöôøi döôùi 14 tuoåi thì khoâng xöû phaït maø aùp duïng caùc bieän phaùp giaùo duïc hôïp lyù. Cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc xaõ hoäi, doanh nghieäp (goïi chung laø toå chöùc) neáu coù vi phaïm haønh chaùnh thì bò phaït tieàn, töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp vaø caùc bieän phaùp khaùc. Caù nhaân, toå chöùc nöôùc ngoaøi neáu vi phaïm haønh chaùnh treân laõnh thoå Vieät Nam thì bò xöû lyù nhö coâng daân Vieät Nam tröø tröôøng hôïp ñieàu öôùc quoác teá maø Nhaø nöôùc ta kyù keát hoaëc tham gia caùc quy ñònh khaùc. + Maët chuû quan cuûa vi phaïm haønh chaùnh : laø yeáu toá loãi cuûa haønh vi. Loãi coù 2 traïng thaùi : loãi coá yù vaø loãi voâ yù. Maët chuû quan coøn bao haøm ñoäng cô, muïc ñích cuûa haønh vi do chuû theå thöïc hieän.
15. + Khaùch theå cuûa vi phaïm haønh chaùnh : laø traät töï quaûn lyù haønh chaùnh ñöôïc luaät haønh chaùnh xaùc laäp vaø baûo veä bao goàm : - Traät töï an toaøn xaõ hoäi - Traät töï an toaøn giao thoâng - Traät töï quaûn lyù vaên hoaù, giaùo duïc, y teá, ñaát ñai, xaây döïng, coâng trình ñeâ ñieàu, nguoàn lôïi thuûy saûn, moâi tröôøng - Traät töï quaûn lyù thò tröôøng, tieâu chuaån ño löôøng chaát löôïng saûn phaåm + Maët khaùch quan: laø haønh vi traùi phaùp luaät, haäu quaû, coâng cuï phöông tieän vi phaïm, thôøi gian, ñòa ñieåm. 2. Traùch nhieäm haønh chaùnh: laø haäu quaû phaùp lyù maø ngöôøi hoaëc toå chöùc coù haønh vi vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh phaûi gaùnh chòu vaø chuû yeáu do cô quan Haønh chính coù thaåm quyeàn (cuï theå laø caù nhaân coù thaåm quyeàn xöû phaït) aùp duïng theo trình töï haønh chaùnh ñoái vôùi nhöõng haønh vi vi phaïm haønh chaùnh. Traùch nhieäm haønh chaùnh khoâng phaùt sinh ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp do söï kieän baát ngôø, tình theá caáp thieát vaø phoøng veä chính ñaùng, do ngöôøi khoâng coù naêng löïc haønh chính thöïc hieän vi phaïm phaùp luaät haønh chaùnh, heát thôøi hieäu truy cöùu traùch nhieäm haønh chaùnh (quaù 1 naêm hoaëc ñoái vôùi moät soá tröôøng hôïp laø quaù 2 naêm keå töø ngaøy xaûy ra vi phaïm) IV. CAÙC HÌNH THÖÙC XÖÛ LYÙ VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH. Phaùp leänh xöû lyù vi phaïm haønh chaùnh quy ñònh caùc hình thöùc xöû lyù nhö sau: 1. Caûnh caùo: laø hình thöùc leân aùn veà löông taâm bao haøm caû yù thöùc thuyeát phuïc ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp vi phaïm haønh chaùnh ôû möùc nheï, laàn ñaàu, coù tình tieát giaûm nheï, thieät haïi chöa lôùn. 2. Phaït tieàn: laø hình thöùc phaït phoå bieán nhaèm gaây haäu quaû baát lôïi veà vaät chaát cho ngöôøi vi phaïm. Caûnh caùo vaø phaït tieàn laø hai hình thöùc xöû phaït chính. Ngoaøi 2 hình thöùc naøy coøn coù caùc hình thöùc xöû phaït boå sung ñöôïc aùp duïng keøm theo hình thöùc xöû phaït chính. Hình thöùc phaït boå sung goàm: - Töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp laø thu hoài coù thôøi haïn hoaëc khoâng thôøi haïn caùc giaáy pheùp haønh ngheà, kinh doanh, ñieàu khieån caùc phöông tieän löu thoâng ñoái vôùi caùc caù nhaân toå chöùc khi coù vi phaïm haønh chaùnh. - Tòch thu tang vaät vaø phöông tieän vi phaïm ñeå sung vaøo coâng quyõ nhaø nöôùc. Ngoaøi ra nhaø nöôùc coøn aùp duïng caùc bieän phaùp khaùc nhö buoäc khoâi phuïc laïi tình traïng ban ñaàu, buoäc boài thöôøng thieät haïi, buoäc tieâu huûy vaät phaåm gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi, ñình chæ hoaït ñoäng gaây oâ nhieãm, giaùo duïc taïi xaõ, phöôøng, Thò traán. V. THAÅM QUYEÀN XÖÛ PHAÏT VI PHAÏM HAØNH CHAÙNH. a. Caùc cô quan coù thaåm quyeàn xöû phaït haønh chaùnh bao goàm: 1. UÛy Ban Nhaân Daân caùc caáp: chuû tòch UBND caáp xaõ ñöôïc phaït caûnh caùo, phaït tieàn ñeán 200.000 ñoàng – Chuû tòch UBND caáp huyeän ñöôïc aùp duïng taát caû caùc hình thöùc vaø bieän phaùp haønh chính, möùc phaït tieàn tôùi 10 trieäu ñoàng. Chuû tòch UBND caáp tænh coù quyeàn phaït tieàn tôùi 100 trieäu ñoàng. 2. Cô quan caûnh saùt, cô quan quaûn lyù xuaát nhaäp caûnh, boä ñoäi bieân phoøng haûi quan, kieåm laâm, thueá, quaûn lyù thò tröôøng, thanh tra chuyeân ngaønh: coù thaåm quyeàn xöû phaït trong
16. phaïm vi thaåm quyeàn quaûn lyù. Ngöôøi coù thaåm quyeàn phaûi laø thuû tröôûng hoaëc phoù thuû tröôûng hoaëc caùn boä ñang thi haønh coâng vuï. 3. Toøa aùn nhaân daân caùc caáp vaø cô quan thi haønh aùn daân söï: ngöôøi coù thaåm quyeàn laø thaåm phaùn chuû toïa phieân toøa, chaáp haønh vieân ñang thi haønh coâng vuï, thi haønh aùn daân söï. b. Trình töï vaø thuû tuïc xöû lyù vi phaïm haønh chaùnh: Trong tröôøng hôïp caûnh caùo vaø phaït tieàn ôû möùc 20.000 ñoàng thì ngöôøi coù thaåm quyeàn: ra quyeát ñònh xöû phaït taïi choã. Neáu phaït treân 20.000 ñoàng thì ngöôøi coù thaåm quyeàn laäp bieân baûn. Trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi laäp bieân baûn, cô quan coù thaåm quyeàn hoaëc ngöôøi coù thaåm quyyeàn phaûi ra quyeát ñònh xöû phaït, neáu coù tình tieát phöùc taïp thì thì thôøi haïn treân keùo daøi nhöng khoâng quaù 30 ngaøy. Quyeát ñònh xöû phaït phaûi ñöôïc thi haønh ngay keå töø ngaøy ngöôøi bò xöû phaït nhaän ñöôïc. Sau 5 ngaøy khoâng thi haønh seõ bò cöôõng cheá thi haønh. Trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc quyeát ñònh xöû phaït, ngöôøi bò xöû phaït coù theå khieáu naïi leân caáp treân tröïc tieáp cuûa ngöôøi ra quyeát ñònh xöû phaït. Cuõng trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc khieáu naïi cô quan coù traùch nhieäm phaûi xem xeùt khieáu naïi vaø ra quyeát ñònh giaûi quyeát. Khi aùp duïng xöû phaït haønh chính phaûi tuaân theo caùc nguyeân taéc sau: - Nguyeân taéc ñaûm baûo phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa. - Moïi vi phaïm haønh chính phaùt hieän kòp thôøi, xöû lyù nhanh choùng coâng minh ñuùng phaùp luaät. - Moãi vi phaïm haønh chaùnh chæ bò xöû phaït moät laàn. - Xem xeùt toaøn dieän caùc yeáu toá lieân quan.
17. Chöông 3 LUAÄT DAÂN SÖÏ Nhaø nöôùc ta ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn phaùp luaät ñeå ñieàu chænh caùc quan heä daân söï. Ñaëc bieät trong caùc vaên baûn ñoù, Boä luaät Daân söï chieám vò trí quan troïng nhaát. Boä luaät Daân söï ñöôïc Quoác Hoäi khoùa IX kyø hoïp thöù 8 thoâng qua ngaøy 28.10.1995 vaø coù hieäu löïc töø ngaøy 01.07.1996. Boä luaät Daân söï goàm lôøi noùi ñaáu 7 phaàn 838 ñieàu. I. KHAÙI NIEÄM LUAÄT DAÂN SÖÏ. Luaät daân söï laø moät ngaønh luaät trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam bao goàm toång theå caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä taøi saûn mang tính chaát haøng hoùa – tieàn teä vaø caùc quan heä nhaân thaân coù lieân quan hoaëc khoâng lieân quan ñeán quan heä taøi saûn treân cô sôû söï ñoäc laäp, bình ñaúng cuûa caùc chuû theå tham gia vaøo caùc quan heä daân söï ñoù. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Daân söï: laø quan heä taøi saûn vaø quan heä nhaân thaân trong giao löu daân söï + Quan heä taøi saûn : laø quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi thoâng qua moät taøi saûn. Taøi saûn ñöôïc theå hieän döôùi daïng vaät coù thöïc, tieàn, giaáy tôø trò giaù baèng tieàn vaø caùc quyeàn taøi saûn. Quan heä taøi saûn do Luaät Daân söï ñieàu chænh mang tính chaát haøng hoùa vaø tieàn teä. Trong moâ hình kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa caùc taøi saûn ñöôïc theå hieän döôùi daïng haøng hoùa vaø ñöôïc qui thaønh tieàn. Qui luaät thò tröôøng trong saûn xuaát xaõ hoäi chi phoái caùc quan heä taøi saûn maø bieåu hieän cuûa noù laø tieàn teä. Söï trao ñoåi chuû yeáu thoâng qua hình thöùc haøng – tieàn – haøng. Söï ñeàn buø töông ñöông trong trao ñoåi laø bieåu hieän cuûa quan heä haøng hoùa tieàn teä – laø ñaëc tröng cuûa quan heä daân söï. Tuy nhieân vaãn coù nhöõng söï dòch chuyeån taøi saûn khoâng coù söï ñeàn buø nhö : cho, taëng, thöøa keá Nhöng nhöõng quan heä naøy ít phoå bieán. Söï theå hieän, yù chí cuûa caùc chuû theå laø ñaëc ñieåm cuûa quan heä taøi saûn do Luaät Daân söï ñieàu chænh + Quan heä nhaân thaân : laø quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi veà moät giaù trò nhaân thaân cuûa caù nhaân vaø caùc toå chöùc, Quyeàn nhaân thaân laø quyeàn tuyeät ñoái gaén lieàn vôùi chuû theå khoâng theå chuyeån dòch cho ngöôøi khaùc tröø moät soá tröôøng hôïp phaùp luaät cho pheùp chuyeån giao : nhö teân, danh döï, nhaân phaåm, hình aûnh, quyeàn taùc giaû, Quan heä nhaân thaân chia laøm 2 nhoùm : - Quan heä nhaân thaân phi taøi saûn : danh döï, nhaân phaåm, uy tín caù nhaân, toå chöùc, hoï, teân, daân toäc, hình aûnh, bí maät ñôøi tö. - Quan heä nhaân thaân gaén vôùi taøi saûn, caùc quyeàn nhaân thaân laø tieàn ñeà laøm phaùt sinh quan heä taøi saûn: nhö quyeàn taùc giaû caùc taùc phaåm vaên hoïc ñem laïi nhuaän buùt cho taùc giaû, quyeàn sôû höõu coâng nghieäp ñem laïi lôïi nhuaän cho taùc giaû neáu ñem öùng duïng ñeå saûn xuaát. • Phöông phaùp ñieàu chænh cuûa luaät Daân söï coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: - Caùc chuû theå tham gia quan heä daân söï ñoäc laäp, bình ñaúng vôùi nhau veà ñòa vò phaùp lyù, vaø taøi saûn.
18. - Caùc chuû theå ñöôïc töï ñònh ñoaït veà taøi saûn : caùc chuû theå tuøy yù chí cuûa mình löïa choïn ñoái taùc, töï quyeát ñònh ñieàu kieän muïc ñích khi tham gia. Tuy nhieân vieäc töï ñònh ñoaït khoâng ñöôïc vi phaïm caùc qui ñònh cuûa phaùp luaät, khoâng vi phaïm ñaïo ñöùc xaõ hoäi. - Phöông phaùp hoøa giaûi ñeå giaûi quyeát caùc tranh chaáp daân söï. II. CAÙC QUYEÀN DAÂN SÖÏ CÔ BAÛN. 1. Quyeàn sôû höõu. a. Khaùi nieäm quyeàn sôû höõu: quyeàn sôû höõu laø toång hôïp heä thoáng caùc qui phaïm phaùp luaät do Nhaø nöôùc ban haønh ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi phaùt sinh trong lónh vöïc chieám höõu, söû duïng, vaø ñònh ñoaït caùc tö lieäu saûn xuaát, tieâu duøng nhöõng taøi saûn khaùc. Theo nghóa heïp quyeàn sôû höõu laø möùc ñoä xöû söï maø phaùp luaät cho pheùp moät chuû theå thöïc hieän caùc quyeàn naêng chieám höõu, söû duïng vaø ñònh ñoaït. + Quyeàn chieám höõu : laø quyeàn naêng cuûa chuû sôû höõu töï mình naém giöõ quaûn lyù, kieåm soaùt, laøm chuû, chi phoái vaät ñoù theo yù chí cuûa mình. + Quyeàn söû duïng : laø quyeàn khai thaùc coâng duïng, khai thaùc nhöõng lôïi ích vaät chaát cuûa taøi saûn trong phaïm vi phaùp luaät cho pheùp. Thoâng thöôøng khi chuû sôû höõu chuyeån quyeàn söû duïng cho ngöôøi khaùc thì chuyeån luoân quyeàn chieám höõu taøi saûn. + Quyeàn ñònh ñoaït : laø quyeàn naêng cuûa chuû sôû höõu ñeå quyeát ñònh veà soá phaän thöïc teá, soá phaän phaùp lyù cuûa vaät. Khi chuyeån quyeàn ñònh ñoaït seõ laøm chaám döùt hoaëc thay ñoåi caùc quan heä phaùp luaät lieân quan ñeán vaät ñoù. Caû ba quyeàn naêng taïo thaønh theå thoáng nhaát trong noäi dung quyeàn sôû höõu, chuùng coù yù nghóa rieâng nhöng lieân quan maät thieát vôùi nhau. Cuï theå quyeàn chieám höõu laø tieàn ñeà cho hai quyeàn kia. Quyeàn ñònh ñoaït xaùc ñònh yù nghóa phaùp lyù quan troïng nhaát cuûa chuû sôû höõu. b. Caên cöù laøm phaùt sinh, chaám döùt quyeàn sôû höõu: - Quyeàn sôû höõu phaùt sinh trong caùc tröôøng hôïp sau ñaây : + Theo hôïp ñoàng mua, baùn, taëng , cho taøi saûn. + Theo keát quaû saûn xuaát, lao ñoäng. + Do söï saùp nhaäp, troän laãn, cheá bieán, do söï hôïp nhaát taøi saûn cuûa nhieàu chuû sôû höõu khaùc nhau. Vaät môùi laø taøi saûn thuoäc sôû höõu chung hoaëc cuûa rieâng cuûa caùc chuû sôû höõu. + Do caùc söï kieän khoâng xaùc ñònh ñöôïc chuû sôû höõu hoaëc bò choân daáu ñaùnh rôi boû queân maø sau moät naêm khoâng ai nhaän. + Do söï kieän gia suùc, gia caàm, vaät nuoâi döôùi nöôùc bò thaát laïc sau 6 thaùng (gia suùc), 1 thaùng (vaät nuoâi döôùi nöôùc, gia caàm) maø khoâng coù ai nhaän. + Do ñöôïc thöøa keá taøi saûn. + Do quyeát ñònh cuûa cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn; do baûn aùn cuûa Toøa aùn. Thí duï quyeát ñònh hoùa giaù nhaø ôû; chia taøi saûn trong baûn aùn ly hoân. - Quyeàn sôû höõu chaám döùt trong caùc tröôøng hôïp sau : + Chuû sôû höõu chuyeån giao quyeàn sôû höõu cuûa mình cho ngöôøi khaùc. + Chuû sôû höõu töø boû quyeàn sôû höõu cuûa mình. + Taøi saûn bò xöû lyù ñeå thöïc hieän nghóa vuï cuûa chuû sôû höõu. + Taøi saûn bò tieâu huûy + Taøi saûn bò tröng mua + Taøi saûn bò tòch thu
19. + Taøi saûn ñaõ ñöôïc coâng nhaän quyeàn sôû höõu cuûa moät ngöôøi khaùc (vaät bò ñaùnh rôi, boû queân, gia suùc thaát laïc ) 2. Quyeàn thöøa keá. a. Khaùi nieäm: Quan heä thöøa keá laø moät quan heä xaõ hoäi xuaát hieän ñoàng thôøi vôùi quan heä sôû höõu. Thöøa keá laø moät cheá ñònh phaùp luaät daân söï, bao goàm toång hôïp QPPL ñieàu chænh vieäc chuyeån dòch taøi saûn cuûa ngöôøi cheát cho ngöôøi khaùc theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät ñoàng thôøi qui ñònh phaïm vi quyeàn, nghóa vuï vaø phöông thöùc baûo veä caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi thöøa keá. Quyeàn thöøa keá laø toång hôïp caùc qui phaïm phaùp luaät quy ñònh caùc ñieàu kieän trình töï dòch chuyeån nhöõng taøi saûn cuûa ngöôøi ñaõ cheát cho nhöõng ngöôøi coøn soáng. Quyeàn thöøa keá coù quan heä chaët cheõ vôùi quyeàn sôû höõu. Döïa vaøo quyeàn sôû höõu phaùp luaät qui ñònh cho chuû sôû höõu caùc quyeàn naêng trong quyeàn thöøa keá. Quyeàn thöøa keá laø quyeàn caù nhaân ñeå laïi taøi saûn cuûa mình cho ngöôøi thöøa keá thoâng qua di chuùc hoaëc caùc qui ñònh cuûa phaùp luaät; quyeàn höôûng di saûn theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. b. Moät soá qui ñònh chung veà quyeàn thöøa keá: + Ngöôøi ñeå laïi di saûn thöøa keá: laø ngöôøi ñaõ cheát nhöng coù taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa mình ñeå laïi cho ngöôøi khaùc theo di chuùc hoaëc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. + Ngöôøi thöøa keá: laø ngöôøi ñöôïc thöøa höôûng taøi saûn cuûa ngöôøi cheát theo di chuùc hoaëc theo phaùp luaät. Ngöôøi thöøa keá coù theå laø caù nhaân, phaùp nhaân vaø phaûi coøn soáng, coøn toàn taïi vaøo thôøi ñieåm môû thöøa keá; laø ngöôøi coù quan heä hoân nhaân, huyeát thoáng, nuoâi döôõng ñoái vôùi ngöôøi ñeå laïi taøi saûn (thöøa keá theo phaùp luaät). Ngöôøi thöøa keá coù nghóa vuï thöïc hieän nghóa vuï taøi saûn do ngöôøi cheát ñeå laïi trong phaïm vi phaàn di saûn mình ñöôïc höôûng. Ngöôøi thöøa keá cuõng coù quyeàn töø choái höôûng di saûn tröø tröôøng hôïp vieäc töø choái nhaèm troán traùnh vieäc thöïc hieän nghóa vuï taøi saûn cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Thôøi haïn töø choái nhaän di saûn laø 6 thaùng keå töø ngaøy môû thöøa keá. + Thôøi ñieåm môû thöøa keá : thôøi ñieåm môû thöøa keá laø thôøi ñieåm ngöôøi coù taøi saûn cheát. Tröôøng hôïp Toøa aùn tuyeân boá ngöôøi cheát thì thôøi ñieåm môû thöøa keá laø ngaøy maø quyeát ñònh cuûa Toøa aùn tuyeân boá ngöôøi ñoù ñaõ cheát coù hieäu löïc phaùp luaät. Ñòa ñieåm môû thöøa keá laø nôi cö truù cuoái cuøng cuûa ngöôøi ñeå laïi di saûn, neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc nôi cö truù cuoái cuøng thì ñòa ñieåm môû thöøa keá laø nôi coù toaøn boä hoaëc phaàn lôùn taøi saûn. + Di saûn thöøa keá : Bao goàm taøi saûn rieâng cuûa ngöôøi cheát, phaàn taøi saûn chung vôùi ngöôøi khaùc, caùc quyeàn veà taøi saûn maø ngöôøi cheát ñeå laïi. + Nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc höôûng di saûn : - Ngöôøi bò keát aùn veà haønh vi xaâm phaïm tính maïng, söùc khoûe hoaëc haønh vi ngöôïc ñaõi nghieâm troïng haønh haï ngöôøi ngöôøi ñeå laïi di saûn, xaâm phaïm nghieâm troïng danh döï nhaân phaåm ngöôøi ñoù. - Ngöôøi bò keát aùn xaâm phaïmmoät caùch coá yù tính maïng ngöôøi thöøa keá khaùc - Ngöôøi löøa doái, cöôõng eùp hoaëc ngaên caûn ngöôøi ñeå laïi di chuùc, giaû maïo söûa chöõa di chuùc, huûy di chuùc. Tuy nhieân nhöõng ngöôøi noùi treân vaãn coù theå ñöôïc höôûng di saûn neáu nhö ngöôøi ñeå laïi di saûn bieát haønh vi cuûa hoï nhöng vaãn cho hoï höôûng.
20. c. Caùc loaïi thöøa keá: Coù hai loaïi thöøa keá: thöøa keá theo di chuùc vaø thöøa keá theo phaùp luaät. * Thöøa keá theo di chuùc : laø vieäc dòch chuyeån taøi saûn cuûa ngöôøi ñaõ cheát cho ngöôøi khaùc coøn soáng theo quyeát ñònh cuûa ngöôøi ñoù tröôùc khi cheát ñöôïc theå hieän trong di chuùc. Di chuùc laø söï theå hieän yù chí cuûa caù nhaân nhaèm chuyeån taøi saûn cuûa mình cho ngöôøi khaùc sau khi cheát. Ngöôøi laäp di chuùc phaûi töø ñuû 18 tuoåi trôû leân khoâng maéc caùc beänh laøm maát nhaän thöùc. Ngöôøi töø ñuû 15 ñeán döôùi 18 khi laäp di chuùc phaûi coù söï ñoàng yù cuûa cha meï hoaëc ngöôøi giaùm hoä. + Ngöôøi laäp di chuùc coù quyeàn : chæ ñònh ngöôøi thöøa keá, truaát quyeàn höôûng di saûn cuûa ngöôøi thöøa keá maø khoâng nhaát thieát phaûi neâu lyù do; phaân ñònh phaàn di saûn cho töøng ngöôøi; daønh moät phaàn di saûn ñeå taëng, thôø cuùng; giao nghóa vuï cho ngöôøi thöøa keá; chæ ñònh ngöôøi giöõ di chuùc, ngöôøi quaûn lyù di saûn; ngöôøi phaân chia di saûn; söûa ñoåi boå sung di chuùc; thay theá di chuùc, huûy boû di chuùc. + Nhöõng ngöôøi sau ñaây duø khoâng ñöôïc chæ ñònh trong di chuùc höôûng thöøa keá nhöng vaãn ñöôïc höôûng baèng 2/3 suaát cuûa ngöôøi thöøa keá theo luaät : Con chöa thaønh nieân; cha meï; vôï choàng; con ñaõ thaønh nieân maø khoâng coù khaû naêng lao ñoäng. + Noäi dung vaø hình thöùc di chuùc. Di chuùc baèng vaên baûn phaûi goàm caùc noäi dung chuû yeáu sau : - Ngaøy thaùng naêm laäp di chuùc - Hoï, teân nôi cö truù cuûa ngöôøi laäp di chuùc - Hoï, teân ngöôøi, cô quan toå chöùc ñöôïc höôûng di saûn - Di saûn ñeå laïi, nôi coù di saûn - Chæ ñònh ngöôøi thöïc hieän nghóa vuï vaø noäi dung cuûa nghóa vuï Di chuùc phaûi ñöôïc laäp döôùi moät hình thöùc nhaát ñònh. Coù hai loaïi hình thöùc : - Hình thöùc baèng lôøi noùi, ñöôïc goïi laø chuùc ngoân : di chuùc mieäng chæ ñöôïc coâng nhaän laø hôïp phaùp khi ngöôøi laäp di chuùc ôû trong tình traïng tính maïng bò ñe doïa nghieâm troïng maø khoâng theå laäp di chuùc vieát ñöôïc. Di chuùc mieäng ñöôïc theå hieän tröôùc ít nhaát hai ngöôøi laøm chöùng vaø ngay sau ñoù ngöôøi laøm chöùng laïi cuøng kyù teân hoaëc ñieåm chæ. Sau 3 thaùng neáu ngöôøi laäp di chuùc coøn soáng, saùng suoát thì di chuùc mieäng huûy boû. - Hình thöùc baèng vaên baûn : bao goàm caùc loaïi • Di chuùc baèng vaên baûn coù ngöôøi laøm chöùng. • Di chuùc baèng vaên baûn khoâng coù ngöôøi laøm chöùng. • Di chuùc baèng vaên baûn coù chöùng thöïc cuûa UÛy Ban Nhaân Daân Xaõ Phöôøng. • Di chuùc baèng vaên baûn coù chöùng nhaän cuûa Coâng chöùng Nhaø nöôùc. Ngoaøi ra coøn coù caùc di chuùc cuûa quaân nhaân taïi nguõ coù xaùc nhaän cuûa thuû tröôûng ñôn vò töø caáp Ñaïi ñoäi trôû leân; di chuùc cuûa ngöôøi ñang ñi treân taøu bieån, maùy bay coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi chæ huy phöông tieän; di chuùc cuûa ngöôøi ñang ñieàu trò taïi beänh vieän, cô sôû chöõa beänh, ñieàu döôõng coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch taïi ñoù; di chuùc cuûa ngöôøi ñang khaûo saùt, thaêm doø, nghieân cöùu ôû röøng nuùi, haûi ñaûo coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch ñôn vò, di chuùc coâng daân ñang ôû nöôùc ngoaøi coù chöùng nhaän cuûa laõnh söï, ñaïi dieän ngoaïi giao Vieät Nam ôû nöôùc ñoù; di chuùc cuûa ngöôøi ñang bò taïm giam, bò phaït tuø coù xaùc nhaän cuûa ngöôøi phuï traùch traïi giam. * Thöøa keá theo phaùp luaät: laø vieäc di chuyeån taøi saûn cuûa ngöôøi cheát cho nhöõng ngöôøi thöøa keá theo quy ñònh cuûa phaùp luaät.
21. - Nhöõng tröôøng hôïp thöøa keá theo phaùp luaät • Khoâng coù di chuùc • Di chuùc khoâng hôïp phaùp • Ngöôøi thöøa keá theo di chuùc cheát tröôùc ngöôøi ñeå laïi di chuùc • Ngöôøi ñöôïc chæ ñònh thöøa keá maø khoâng coù quyeàn höôûng di saûn hoaëc töø choái höôûng di saûn • Phaàn di saûn khoâng ñöôïc ñònh ñoaït trong di chuùc - Dieän nhöõng ngöôøi ñöôïc thöøa keá laø phaïm vi nhöõng ngöôøi coù quan heä hoân nhaân, huyeát thoáng, nuoâi döôõng vôùi ngöôøi ñeå laïi di saûn - Haøng thöøa keá: laø nhöõng ngöôøi döïa vaøo möùc ñoä thaân thieát vôùi ngöôøi ñeå laïi di saûn trong soá nhöõng ngöôøi thuoäc dieän thöøa keá. Coù 3 haøng thöøa keá : • Haøng thöøa keá thöù nhaát: vôï choàng, con ñeû, (con nuoâi) cha meï ñeû (cha meï nuoâi) cuûa ngöôøi cheát. • Haøng thöøa keá thöù hai: oâng baø (noäi, ngoaïi) anh chò em ruoät cuûa ngöôøi cheát. • Haøng thöøa keá thöù ba: cuï noäi ngoaïi, chuù, baùc, coâ, dì, caäu ruoät cuûa ngöôøi cheát, chaùu goïi ngöôøi cheát laø chuù, baùc, coâ, dì, caäu ruoät. • Ngöôøi cuøng haøng thöøa keá thì ñöôïc höôûng phaàn di saûn baèng nhau. • Ngöôøi ôû haøng thöøa keá sau chæ ñöôïc höôûng thöøa keá khi khoâng coù ai ôû thöøa keá tröôùc. • Trong thöøa keá theo luaät coøn coù qui ñònh veà thöøa keá theá vò khi con cuûa ngöôøi ñeå laïi di saûn cheát tröôùc ngöôøi ñeå laïi di saûn thì chaùu ñöôïc höôûng phaàn di saûn maø cha hoaëc meï chaùu ñöôïc höôûng neáu coøn soáng. Neáu chaùu cuõng cheát tröôùc ngöôøi ñeå laïi di saûn, thì chaét ñöôc höôûng phaàn di saûn maø cha hoaëc meï cuûa chaét ñöôïc höôûng neáu coøn soáng (Theo ñieàu BLDS) 3. Quyeàn giao keát hôïp ñoàng daân söï: a. Hôïp ñoàng daân söï laø gì? : hôïp ñoàng daân söï laø söï thoûa thuaän giöõa caùc beân veà vieäc xaùc laäp, thay ñoåi, hoaëc chaám döùt quyeàn vaø nghóa vuï daân söï. (Ñieàu 394 BLHS) Hieän nay Boä Luaät Daân söï nöôùc ta ñieàu chænh caùc quan heä trong caùc hôïp ñoàng daân söï thoâng duïng sau : 1. Hôïp ñoàng mua baùn taøi saûn 2. Hôïp ñoàng möôïn taøi saûn 3. Hôïp ñoàng trao ñoåi taøi saûn 4. Hôïp ñoàng taëng cho taøi saûn 5. Hôïp ñoàng vay taøi saûn 6. Hôïp ñoàng thueâ taøi saûn 7. Hôïp ñoàng vaän chuyeån haønh khaùch vaø vaän chuyeån taøi saûn 8. Hôïp ñoàng gia coâng 9. Hôïp ñoàng göûi giöõ taøi saûn 10. Hôïp ñoàng baûo hieåm 11. Hôïp ñoàng uûy quyeàn 12. Hôïp ñoàng höùa thöôûng vaø thi coù giaûi 13. Hôïp ñoàng dòch vuï Hôïp ñoàng Daân söï coù hieäu löïc khi coù ñuû caùc ñieàu kieän sau ñaây :
22. - Ngöôøi tham gia giao dòch coù naêng löïc haønh vi Daân söï. - Muïc ñích vaø noäi dung cuûa giao dòch khoâng traùi phaùp luaät, ñaïo ñöùc xaõ hoäi. - Ngöôøi tham gia giao dòch hoaøn toaøn töï nguyeän. - Hình thöùc giao dòch phuø hôïp vôùi qui ñònh cuûa phaùp luaät (Theo ñieàu 131 BLDS) b. Hình thöùc vaø noäi dung cuûa hôïp ñoàng daân söï: • Hình thöùc hôïp ñoàng daân söï : Ñieàu 400 Boä Luaät Daân söï qui ñònh hôïp ñoàng daân söï coù theå ñöôïc giao keát baèng lôøi noùi, baèng vaên baûn hoaëc baèng haønh vi cuï theå, khi phaùp luaät khoâng qui ñònh ñoái vôùi hôïp ñoàng ñoù phaûi ñöôïc giao keát baèng moät hình thöùc nhaát ñònh. Trong tröôøng hôïp phaùp luaät coù qui ñònh hôïp ñoàng phaûi ñöôïc theå hieän baèng vaên baûn, phaûi ñöôïc chöùng nhaän cuûa coâng chöùng Nhaø nöôùc, chöùng thöïc, ñaêng kyù hoaëc xin pheùp thì phaûi töaân theo caùc qui ñònh naøy. Nhö vaäy hình thöùc cuûa hôïp ñoàng daân söï töông ñoái ña daïng. Hình thöùc mieäng thöïc hieän khi caùc beân ñaõ coù ñoä tin caäy laãn nhau vaø ñoái vôùi nhöõng hôïp ñoàng maø ngay sau khi giao keát seõ ñöôïc thöïc hieän vaø chaám döùt. Hình thöùc hôïp ñoàng vieát nhaèm naâng cao ñoä xaùc thöïc veà nhöõng noäi dung ñaõ cam keát. Khi coù tranh chaáp hôïp ñoàng ñöôïc giao keát baèng vaên baûn taïo ra chöùng cöù phaùp lyù chaéc chaén hôn so vôùi hình thöùc mieäng. Caên cöù vaøo vaên baûn cuûa hôïp ñoàng caùc beân deã daøng thöïc hieän quyeàn yeâu caàu cuûa mình ñoái vôùi beân kia. Hôïp ñoàng coù chöùng nhaän chöùng thöïc laø nhöõng hôïp ñoàng coù tính chaát phöùc taïp deã xaûy ra tranh chaáp vaø ñoái töôïng cuûa noù laø nhöõng taøi saûn maø nhaø nöôùc caàn phaûi quaûn lyù kieåm soaùt khi chuùng ñöôïc dòch chuyeån töø chuû theå naøy sang chuû theå khaùc. • Noäi dung cuûa hôïp ñoàng daân söï : bao goàm caùc ñieàu chuû yeáu sau - Ñoái töôïng cuûa hôïp ñoàng laø taøi saûn phaûi giao, coâng vieäc phaûi laøm. - Soá löôïng, chaát löôïng. - Giaù, phöông thöùc thanh toaùn. - Thôøi haïn, ñòa ñieåm, phöông thöùc thöïc hieän hôïp ñoàng. - Quyeàn nghóa vuï cuûa caùc beân. - Traùch nhieäm do vi phaïm hôïp ñoàng. Nhö vaäy trong noäi dung hôïp ñoàng daân söï goàm caùc ñieàu khoaûn cô baûn, ñieàu khoaûn thoâng thöôøng vaø ñieàu khoaûn tuøy nghi. Khi hôïp ñoàng ñang thöïc hieän caùc beân coù theå thoûa thuaän söûa ñoåi hôïp ñoàng vaø giaûi quyeát hieäu quaû cuûa söï thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng. c. Chaám döùt hôïp ñoàng daân söï : Hôïp ñoàng daân söï chaám döùt trong caùc tröôøng hôïp sau : - Hôïp ñoàng ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh. - Theo söï thoûa thuaän cuûa caùc beân. - Caù nhaân giao keát hôïp ñoàng cheát maø hôïp ñoàng phaûi do chính caù nhaân ñoù thöïc hieän. - Hôïp ñoàng bò huûy boû, bò ñình chæ. - Khi ñoái töôïng cuûa hôïp ñoàng khoâng coøn vaø caùc beân coù thoûa thuaän thay theá ñoái töôïng khaùc hoaëc boài thöôøng thieät haïi. Khi coù moät beân vi phaïm hôïp ñoàng thì beân kia coù quyeàn ñôn phöông ñình chæ thöïc hieän hôïp ñoàng, khi ñôn phöông ñình chæ hôïp ñoàng thì phaàn hôïp ñoàng chöa thöïc hieän seõ chaám döùt, caùc beân phaûi thanh toaùn phaàn hôïp ñoàng ñaõ thöïc hieän.
23. d. Caùc bieän phaùp ñaûm baûo thöïc hieän nghóa vuï daân söï trong hôïp ñoàng daân söï: + Caàm coá taøi saûn: beân coù nghóa vuï giao taøi saûn laø ñoäng saûn thuoäc sôû höõu cuûa mình cho beân coù quyeàn ñeå ñaûm baûo thöïc hieän nghóa vuï. + Theá chaáp : beân coù nghóa vuï duøng taøi saûn laø baát ñoäng saûn thuoäc sôû höõu cuûa mình ñeå ñaûm baûo thöïc hieän nghóa vuï ñoái vôùi beân coù quyeàn. + Ñaët coïc : 1 beân giao cho beân kia moät khoaûn tieàn hoaëc vaät coù giaù trò trong moät thôøi haïn ñeå ñaûm baûo giao keát thöïc hieän hôïp ñoàng daân söï. + Kyù cöôïc : laø vieäc beân thueâ taøi saûn laø ñoäng saûn giao cho beân cho thueâ moät khoaûn tieàn hoaëc taøi saûn quí trong moät thôøi gian ñeå ñaûm baûo traû laïi taøi saûn thueâ. + Kyù quyõ : beân coù nghóa vuï gôûi moät taøi saûn vaø phong toûa taïi ngaân haøng ñeå ñaûm baûo vieäc thöïc hieän nghóa vuï. + Baûo laõnh :laø vieäc ngöôøi thöù ba (goïi laø ngöôøi baûo laõnh) cam keát vôùi beân coù quyeàn (goïi laø ngöôøi nhaän baûo laõnh) seõ thöïc hieän nghóa vuï thay cho beân coù nghóa vuï (goïi laø ngöôøi ñöôïc baûo laõnh) neáu khi ñeán haïn maø ngöôøi ñöôïc baûo laõnh khoâng thöïc hieän hoaëc thöïc hieän khoâng ñuùng nghóa vuï. + Phaït vi phaïm: theo qui ñònh cuûa phaùp luaät, beân vi phaïm nghóa vuï phaûi noäp moät soá tieàn cho beân coù quyeàn bò vi phaïm. Möùc phaït tính theo tæ leä phaàn traêm cuûa giaù trò phaàn nghóa vuï bò vi phaïm, nhöng khoâng quaù 5%. 4. Quyeàn nhaân thaân: laø quyeàn gaén lieàn vôùi caù nhaân khoâng chuyeån giao cho ngöôøi khaùc (tröø tröôøng hôïp phaùp luaät coù qui ñònh khaùc). Ñoù laø caùc quyeàn ñoái vôùi hoï, teân, xaùc ñònh daân toäc, quyeàn ñoái vôùi hình aûnh, quyeàn taùc giaû, quyeàn sôû höõu coâng nghieäp. 5. Quyeàn ñöôïc boài thöôøng thieât haïi veà vaät chaát hoaëc tinh thaàn: ngöôøi bò thieät haïi tính maïng, danh döï, nhaân phaåm, taøi saûn coù quyeàn ñoøi boài thöôøng. Quyeàn ñöôïc boài thöôøng gaén vôùi vaán ñeà traùch nhieäm daân söï. III. TRAÙCH NHIEÄM DAÂN SÖÏ. a. Khaùi nieäm: traùch nhieäm daân söï laø haäu quaû phaùp lyù maø ngöôøi vi phaïm phaùp luaät daân söï phaûi gaùnh chòu do Toøa aùn aùp duïng. Cô sôû phaùt sinh traùch nhieäm daân söï, ñoù laø haønh vi traùi phaùp luaät coù loãi xaâm haïi ñeán taøi saûn, quan heä nhaân thaân. Traùch nhieäm daân söï chuû yeáu mang tính chaát boài hoaøn thieät haïi khi caùc beân gaây haïi cho nhau trong hôïp ñoàng vaø ngoaøi hôïp ñoàng. Toøa aùn buoäc beân gaây thieät haïi phaûi boài hoaøn thieät haïi ñoù. b. Caùc loaïi traùch nhieäm daân söï : coù hai loaïi traùch nhieäm daân söï trong hôïp ñoàng vaø traùch nhieäm daân söï ngoaøi hôïp ñoàng. + Traùch nhieäm daân söï trong hôp ñoàng : ñoù laø tröôøng hôïp ngöôøi coù nghóa vuï maø khoâng thöïc hieän, hoaëc thöïc hieän khoâng ñuùng nghóa vuï ñaõ giao keát trong hôïp ñoàng thì phaûi chòu traùch nhieäm daân söï ñoái vôùi ngöôøi coù quyeàn baèng caùch phaûi boài thöôøng thieät haïi ñaõ gaây ra. Ngöôøi vi phaïm nghóa vuï phaûi boài thöôøng veà thieät haïi vaät chaát vaø tinh thaàn. Traùch nhieäm boài thöôøng vaät chaát laø traùch nhieäm buø ñaép, boài hoaøn toån thaát vaät chaát thöïc teá tính ñöôïc baèng tieàn bao goàm toån thaát veà taøi saûn, chi phí ngaên chaën, haïn cheá thieät haïi, thu nhaäp thöïc teá bò maát, bò giaûm suùt. Traùch nhieäm boài thöôøng thieät haïi veà tinh thaàn : bao goàm chaám döùt haønh vi vi phaïm, xin loãi caûi chính coâng khai, vaø coøn phaûi boài thöôøng moät khoaûn tieàn cho ngöôøi bò thieät haïi theo qui ñònh cuûa phaùp luaät.
24. + Traùch nhieäm daân söï ngoaøi hôïp ñoàng : laø traùch nhieäm phaùt sinh do haønh vi traùi phaùp luaät cuûa ngöôøi naøy gaây thieät haïi cho ngöôøi khaùc ngoaøi phaïm vi cuûa hôïp ñoàng. Ñieàu 609 BLDS qui ñònh ngöôøi naøo do loãi coá yù hoaëc voâ yù xaâm phaïm ñeán tính maïng, söùc khoûe, danh döï, nhaân phaåm, uy tín, taøi saûn, caùc quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp khaùc cuûa caù nhaân, xaâm phaïm danh döï, uy tín, taøi saûn cuûa phaùp nhaân hoaëc caùc chuû theå khaùc maø gaây thieät haïi, thì phaûi boài thöôøng. + Naêng löïc chòu traùch nhieäm boài thöôøng : • Ngöôøi töø ñuû 18 tuoåi trôû leân gaây thieät haïi thì phaûi töï boài thöôøng. • Ngöôøi döôùi 15 tuoåi thì cha meï phaûi boài thöôøng • Ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi ñeán chöa ñuû 18 tuoåi gaây thieät haïi thì phaûi boài thöôøng baèng taøi saûn cuûa mình neáu khoâng ñuû taøi saûn ñeå boài thöôøng thì cha meï phaûi boài thöôøng. • Ngöôøi döôùi 15 tuoåi, ngöôøi maát naêng löïc haønh vi daân söï gaây thieät haïi trong luùc ôû nhaø tröôøng, ôû nôi chöõa beänh, neáu do loãi cuûa nôi quaûn lyù thì caùc cô sôû treân cuøng vôùi cha meï cuûa ngöôøi chöa thaønh nieân, ngöôøi maát naêng löïc daân söï phaûi lieân ñôùi chòu traùch nhieäm boài thöôøng.
25. Chöông 4 LUAÄT HOÂN NHAÂN VAØ GIA ÑÌNH I. KHAÙI NIEÄM LUAÄT HOÂN NHAÂN VAØ GIA ÑÌNH. • Luaät hoân nhaân vaø gia ñình vaø toång theå caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä nhaân thaân phi taøi saûn vaø nhöõng quan heä taøi saûn phaùt sinh treân neàn taûng cuûa quan heä hoân nhaân vaø quan heä gia ñình. Hoân nhaân : laø quan heä giöõa vôï vaø choàng sau khi ñaõ keát hoân. Keát hoân laø vieäc nam nöõ xaùc laäp quan heä vôï choàng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät veà ñieàu kieän keát hoân vaø ñaêng kyù keát hoân. Gia ñình laø taäp hôïp nhöõng ngöôøi gaén boù vôùi nhau do hoân nhaân, do quan heä huyeát thoáng hoaëc do quan heä nuoâi döôõng laøm phaùt sinh giöõa hoï caùc quan heä nghóa vuï vaø caùc quyeàn ñoái vôùi nhau veà nhaân thaân vaø taøi saûn. • Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät Hoân nhaân vaø Gia ñình goàm caùc quan heä: - Caùc quan heä trong vieäc keát hoân - Caùc quan heä giöõa vôï vaø choàng - Caùc quan heä giöõa cha meï vaø caùc con - Caùc quan heä giöõa caùc thaønh vieân khaùc trong gia ñình - Quan heä veà caáp döôõng - Quan heä veà xaùc ñònh cha meï cho con - Quan heä trong vieäc nuoâi con nuoâi - Quan heä trong vieäc giaùm hoä giöõa caùc thaønh vieân trong gia ñình - Caùc quan heä trong vieäc ly hoân - Quan heä hoân nhaân vaø gia ñình coù yeáu toá nöôùc ngoaøi - Vaø vaán ñeà coù lieân quan ñeán hoân nhaân vaø gia ñình • Cheá ñoä hoân nhaân vaø gia ñình Vieät Nam ñöôïc xaây döïng treân nguyeân taéc sau: - Hoân nhaân töï nguyeän, tieán boä, moät vôï, moät choàng, vôï choàng bình ñaúng. - Vôï choàng coù nghóa vuï thöïc hieän chính saùch daân soá vaø keá hoaïch hoùa gia ñình - Cha meï coù nghóa vuï nuoâi daïy con thaønh coâng daân coù ích cho xaõ hoäi, con coù nghóa vuï kính troïng chaêm soùc, nuoâi döôõng cha meï, chaùu coù nghóa vuï kính troïng chaêm soùc phuïng döôõng oâng baø, moïi ngöôøi trong gia ñình coù nghóa vuï quan taâm, chaêm soùc, giuùp ñôõ nhau. - Nhaø nöôùc toân troïng vaø baûo veä hoân nhaân giöõa coâng daân Vieät Nam vaø giöõa coâng daân Vieät Nam vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi. - Nhaø nöôùc khoâng thöøa nhaän söï phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc con, giöõa con trai vaø con gaùi, con trong giaù thuù vaø con ngoaøi giaù thuù. - Nhaø nöôùc, xaõ hoäi vaø gia ñình coù traùch nhieäm baûo veä vaø baø meï vaø treû em, giuùp ñôõ ngöôøi meï thöïc hieän toát chöùc naêng cao quyù cuûa ngöôøi meï. Caùc quan heä veà hoân nhaân vaø gia ñình hieän nay ñöôïc ñieàu chænh bôûi nhieàu vaên baûn phaùp luaät trong ñoù quan troïng nhaát laø vaên baûn luaät hoân nhaân vaø gia ñình ñöôïc Quoác hoäi khoaù X kyø
26. hoïp thöù 7 thoâng qua ngaøy 09/06/2000 vaø baét ñaàu coù hieäu löïc töø 01/01/2001 (goàm 13 chöông vaø 110 ñieàu) II. CAÙC CHEÁ ÑÒNH CÔ BAÛN CUÛA LUAÄT HOÂN NHAÂN VAØ GIA ÑÌNH. 1. Keát hoân. Keát hoân laø söï kieän phaùp lyù laøm phaùt sinh quan heä hoân nhaân hôïp phaùp. Vieäc keát hoân taïo ra hoân nhaân laø cô sôû ñeå hình thaønh gia ñình – teá baøo cuûa xaõ hoäi. Nam vaø nöõ muoán keát hoân phaûi ñaùp öùng ñöôïc nhöõng ñeàu kieän keát hoân sau ñaây: - Nam töø 20 tuoåi trôû leân, nöõ töø 18 tuoåi trôû leân - Vieäc keát hoân phaûi töï nguyeän do nam nöõ quyeát ñònh, khoâng beân naøo eùp buoäc löøa doái beân naøo, khoâng ai ñöôïc cöôõng eùp, caûn trôû. - Ñang khoâng coù vôï hoaëc coù choàng - Coù naêng löïc haønh vi daân söï - Khoâng coù quan heä cuøng doøng maùu tröïc heä, khoâng coù hoï trong phaïm vi ba ñôøi - Khoâng coù quan heä vôùi nhau, nhö cha meï nuoâi vôùi con nuoâi, boá choàng vôùi con daâu, meï vôï vôùi con reå, boá döôïng vôùi con rieâng cuûa vôï, meï keá vôùi con rieâng cuûa choàng. Vieäc keát hoân phaûi ñöôïc ñaêng kyù taïi UÛy Ban Nhaân Daân xaõ phöôøng thò traán nôi cö truù cuûa moät trong hai ngöôøi. Coâng daân Vieät Nam ôû nöôùc ngoaøi ñaêng kyù keát hoân taïi cô quan ñaïi dieän ngoaïi giao cuûa Vieät Nam ôû nöôùc ngoaøi. Vieäc keát hoân ñöôïc nhaø nöôùc coâng nhaän baèng giaáy chöùng nhaän keát hoân vaø ghi vaøo soå keát hoân. Giaáy chöùng nhaän naøy laø cô sôû xaùc laäp quan heä vôï choàng hôïp phaùp ñöôïc nhaø nöôùc baûo hoä Nam nöõ khoâng ñaêng kyù keát hoân maø soáng chung vôùi nhau nhö vôï choàng khoâng ñöôïc phaùp luaät coâng nhaän. Vieäc keát hoân traùi vôùi qui ñònh cuûa phaùp luaät phaûi bò huyû boû. Vieäc huûy boû keát hoân traùi phaùp luaät do Toaø aùn xem xeùt vaø quyeát ñònh theo yeâu caàu caù nhaân, cô quan toå chöùc xaõ hoäi. Khi huûy hoân nhaân traùi phaùp luaät thì hai beân nam, nöõ phaûi chaám döùt quan heä nhö vôï choàng, taøi saûn cuûa rieâng ai thì thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ngöôøi ñoù, taøi saûn chung ñöôïc chia theo thoaû thuaän cuûa caùc beân, neáu khoâng thoaû thuaän ñöôïc thì Toaø giaûi quyeát coù tính ñeán coâng söùc cuûa moãi beân öu tieân baûo veä baø meï vaø treû em Quyeàn lôïi caùc con ñöôïc giaûi quyeát nhö ly hoân. 2. Quan heä giöõa vôï vaø choàng. Quan heä giöõa vôï vaø choàng bao goàm hai noäi dung: quan heä nhaân thaân phi taøi saûn vaø quan heä taøi saûn theå hieän qua quyeàn vaø nghóa vuï qua laïi vôùi nhau theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. a. Quan heä nhaân thaân: Ñieàu 18 luaät hoân nhaân gia ñình quy ñònh tình nghóa vôï choàng goàm caùc nghóa vuï : vôï choàng chung thuûy, thöông yeâu, chaêm soùc, giuùp ñôõ nhau, cuøng xaây döïng gia ñình aám no, haïnh phuùc, beàn vöõng. Ñieàu 21 qui ñònh vôï choàng coù nghóa vuï giöõ gìn uy tín, danh döï, nhaân phaåm cho nhau. Ñieàu 22 qui ñònh : vôï choàng coù nghóa vuï toân troïng quyeàn töï do tín ngöôõng toân giaùo cuûa nhau. Ñieàu 23 qui ñònh vôï choàng coù nhieäm vuï giuùp ñôõ taïo ñieàu kieän cho nhau phaùt trieån cho nhau veà moïi maët veà ngheà nghieäp, hoïc taäp, vaên hoùa, taïo ñieàu kieän cho nhau tham gia chính trò kinh teá vaên hoaù xaõ hoäi. Ñieàu 25 qui ñònh vôï choàng coù traùch nhieäm lieân ñôùi ñoái vôùi giao dòch do moät beân thöïc hieän. Ñoù laø nhöõng giao dòch daân söï hôïp phaùp nhaèm ñaùp öùng nhu caàu sinh hoaït thieát yeáu cuûa gia ñình.
27. Vôï choàng bình ñaúng vôùi nhau coù nghóa vuï vaø quyeàn ngang nhau veà moïi maët trong gia ñình. Vôï choàng coù theå ñaïi dieän cho nhau trong giao dòch. b. Quan heä taøi saûn : Taøi saûn ñöôïc taïo ra trong thôøi kyø hoân nhaân laø taøi saûn chung cuûa vôï choàng. Quyeàn söû duïng ñaát maø vôï choàng coù ñöôïc tröôùc khi keát hoân, ñöôïc thöøa keá rieâng chæ laø taøi saûn chung khi vôï choàng coù thoûa thuaän. Vôï choàng coù quyeàn vaø nghóa vuï ngang nhau trong vieäc chieám höõu, ñònh ñoaït taøi saûn chung. Taøi saûn rieâng cuûa vôï choàng goàm taøi saûn maø moãi beân coù tröôùc khi keát hoân, taøi saûn ñöôïc thöøa keá rieâng, ñöôïc taëng cho rieâng trong thôøi kyø hoân nhaân, ñoà duøng tö trang caù nhaân. Vôï choàng coù quyeàn nhaäp hay khoâng nhaäp taøi saûn rieâng vaøo khoái taøi saûn chung. Vôï choàng coù quyeàn thöøa keá taøi saûn cuûa nhau theo qui ñònh cuûa phaùp luaät thöøa keá. 3. Quan heä giöõa cha meï vaø caùc con. Cha meï coù nghóa vuï quyeàn thöông yeâu chaêm soùc nuoâi döôõng baûo veä quyeàn vaø lôïi ích cuûa caùc con. Toân troïng yù kieán cuûa caùc con, chaêm lo vieäc hoïc taäp vaø giaùo duïc con, laø ngöôøi coù quyeàn ñaïi dieän theo phaùp luaät cuûa con chöa thaønh nieân, con ñaõ thaønh nieân nhöng maát naêng löïc haønh vi daân söï, cha meï phaûi boài thöôøng thieät haïi do con chöa thaønh nieân hoaëc con ñaõ thaønh nieân nhöng maát naêng löïc daân söï gaây ra, cha meï khoâng ñöôïc ñoái xöû phaân bieät giöõa caùc con, ngöôïc ñaõi, haønh haï caùc con, laïm duïng söùc lao ñoäng cuûa con chöa thaønh nieân, xuùi giuïc con laøm ñieàu traùi phaùp luaät. Con coù nghóa vuï vaø quyeàn chaêm soùc cha meï, nuoâi döôõng cha me. Con coù quyeàn coù taøi saûn rieâng, con töø ñuû 15 tuoåi trôû leân coù theå töï mình quaûn lyù taø saûn rieâng. 4. Quan heä vaø xaùc ñònh cha, meï, con. Con sinh ra trong thôøi kyø hoân nhaân hoaëc ngöôøi vôï coù thai trong thôøi kyø ñoù laø con chung cuûa vôï choàng. Con sinh ra tröôùc khi ñaêng kyù keát hoân neáu ñöôïc thöøa nhaän cuõng laø con chung cuûa vôï choàng. Vieäc xaùc ñònh cha meï cho con ñöôïc sinh ra theo phöông phaùp khoa hoïc do chính phuû quy ñònh. Con coù quyeàn xaùc nhaän cha meï keå caû trong tröôøng hôïp cha meï ñaõ cheát. Vieäc xaùc nhaän cha meï, con do Toaø aùn, Vieän kieåm saùt coù quyeàn yeâu caàu Toaø aùn xaùc nhaän cha meï. 5. Nuoâi con nuoâi : laø vieäc xaùc laäp quan heä cha meï vaø con giöõa ngöôøi nhaän nuoâi con nuoâi vaø ngöôøi ñöôïc nhaän laøm con nuoâi. Giöõa hoï coù caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa cha meï vaø con theo qui ñònh cuûa luaät naøy. Trong vieäc nhaän nuoâi con nuoâi khoâng ñöôïc lôïi duïng con nuoâi ñeå boùc loät söùc lao ñoäng, xaâm phaïm tình duïc hoaëc mua baùn treû em hoaëc vì muïc ñích truïc lôïi khaùc. Ngöôøi ñöôïc nhaän laøm con nuoâi phaûi döôùi 15 tuoåi, neáu laø thöông binh, ngöôøi taøn taät, maát naêng löïc haønh vi daân söï hoaëc laøm con nuoâi cuûa ngöôøi giaø yeáu coâ ñôn thì coù theå treân 15 tuoåi. Moät ngöôøi chæ coù theå laø con nuoâi moät ngöôøi hoaëc cuûa caû hai vôï choàng. Ngöôøi nhaän con nuoâi phaûi coù naêng löïc haønh vi daân söï hôn con nuoâi hai möôi tuoåi trôû leân coù ñieàu kieän kinh teá ñeå baûo ñaûm vieäc nuoâi döôõng con nuoâi. Ngöôøi ñang bò haïn cheá quyeàn cha meï, ngöôøi bò keát aùn maø chöa xoaù aùn veà caùc toäi xaâm phaïm quan heä hoân nhaân gia ñình khoâng ñöôïc nhaän nuoâi con. Vieäc nhaän nuoâi con nuoâi phaûi ñöôïc ñaêng kyù taïi UÛy Ban Nhaân Daân xaõ phöôøng. Khi quan heä nuoâi con nuoâi khoâng theå tieáp tuïc thì coù theå chaám döùt. Toaø aùn laø cô quan quyeát ñònh chaám döùt nuoâi con nuoâi. Vieäc nuoâi con nuoâi chaám döùt trong caùc tröôøng hôïp sau : - Do hai beân töïï nguyeän
28. - Con nuoâi bò keát aùn veà toäi xaâm phaïm tính maïng söùc khoeû, nhaân phaåm danh döï hoaëc ngöôïc ñaõi cha meï nuoâi, phaù hoaïi taøi saûn cha meï nuoâi. 6. Ly hoân laø söï kieän phaùp lyù laøm chaám döùt quan heä hoân nhaân do Toaø aùn coâng nhaän hoaëc quyeát ñònh theo yeâu caàu cuûa moät hoaëc caû hai vôï choàng. Trong tröôøng hôïp vôï coù thai hoaëc nuoâi con döôùi 12 thaùng thì choàng khoâng ñöôïc quyeàn yeâu caàu xin ly hoân. Ñieàu naøy khoâng aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi vôï. Toøa aùn giaûi quyeát cho ly hoân treân cô sôû neáu xeùt thaáy tình traïng cuûa vôï choàng maâu thuaãn thaàm troïng, ñôøi soáng chung khoâng theå keùo daøi muïc ñích hoân nhaân khoâng ñaït ñöôïc. Giaûi quyeát con caùi khi ly hoân : vôï choàng töï thoûa thuaän veà ngöôøi tröïc tieáp nuoâi con, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moãi beân ñoái vôùi con. Neáu khoâng thoûa thuaän ñöôïc thì Toøa aùn quyeát ñònh, neáu con töø 9 tuoåi trôû leân thì phaûi xem xeùt nguyeän voïng cuûa con. Con döôùi 3 tuoåi ñöôïc giao cho meï tröïc tieáp nuoâi. Ngöôøi khoâng tröïc tieáp nuoâi con coù nhieäm vuï caáp döôõng nuoâi con vaø coù quyeàn thaêm nom con. Giaûi quyeát taøi saûn khi ly hoân : taøi saûn chung cuûa vôï choàng ñöôïc chia ñoâi, nhöng coù xem xeùt coâng söùc cuûa moãi beân. Taøi saûn rieâng cuûa beân naøo thì thuoäc sôû höõu cuûa beân ñoù. Caùc beân cuõng coù theå thoûa thuaän vieäc phaân chia taøi saûn. 7. Quan heä hoân nhaân gia ñình coù yeáu toá nöôùc ngoaøi. Vieäc ñaêng kyù keát hoân, nuoâi con nuoâi vaø giaùm hoä neáu coù yeáu toá nöôùc ngoaøi do UÛy Ban Nhaân Daân Tænh, Thaønh phoá tröïc thuoäc Trung Öông thöïc hieän. Trong vieäc keát hoân giöõa coâng daân Vieät Nam vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi moãi beân phaûi tuaân theo phaùp luaät cuûa nöôùc mình. Neáu vieäc ñaêng kyù keát hoân taïi Vieät Nam thì phaûi tuaân theo ñieàu kieän keát hoân theo luaät Vieät Nam. Nhöõng ngöôøi nöôùc ngoaøi ñaêng kyù keát hoân taïi Vieät Nam tröôùc cô quan coù thaåm quyeàn cuûa Vieät Nam thì phaûi tuaân theo phaùp luaät cuûa Vieät Nam. Vieäc ly hoân giöõa ngöôøi Vieät Nam vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi, giöõa ngöôøi nöôùc ngoaøi vôùi nhau thöôøng truù taïi Vieät Nam ñöôïc giaûi quyeát theo luaät Hoân nhaân Gia ñình cuûa Vieät Nam. Vieäc giaûi quyeát taøi saûn vaø baát ñoäng saûn ôû nöôùc ngoaøi thì tuaân theo phaùp luaät cuûa nöôùc nôi coù baát ñoäng saûn.
29. Chöông 5 LUAÄT TOÁ TUÏNG DAÂN SÖÏ I. NHAÄN THÖÙC CHUNG VEÀ LUAÄT TOÁ TUÏNG DAÂN SÖÏ. + Toá tuïng daân söï laø toång hôïp caùc hoaït ñoäng, caùc haønh vi cuûa Toaø aùn nhaân daân vaø nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng daân söï nhaèm tìm ra söï thaät khaùch quan cuûa vuï aùn ñeå giaûi quyeát ñuùng phaùp luaät. + Vuï aùn daân söï laø nhöõng tranh chaáp daân söï ñöôïc giaûi quyeát taïi Toaø aùn. + Luaät toá tuïng daân söï laø ngaønh luaät ñoäc laäp trong heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam goàm toång theå caùc qui phaïm phaùp luaät ñieàu chænh caùc quan heä toá tuïng phaùt sinh giöõa Toøa aùn nhaân daân vôùi nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng trong quaù trình Toøa aùn giaûi quyeát caùc vuï aùn daân söï ñeå baûo veä quyeàn lôïi hôïp phaùp cuûa caùc beân vaø traät töï phaùp luaät. + Ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa luaät Toá tuïng daân söï : ngoaøi caùc nguyeân taéc chung, phaùp luaät Toá tuïng daân söï coù nhöõng nguyeân taéc ñaëc thuø cuûa ngaønh ñoù laø : - Nguyeân taéc ñaûm baûo quyeàn töï ñònh ñoaït cuûa ñöông söï - Nguyeân taéc ñöông söï coù nghóa vuï cung caáp, thu thaäp chöùng cöù, töï chöùng minh vuï vieäc - Nguyeân taéc Toøa aùn coù traùch nhieäm hoøa giaûi. II. THAÅM QUYEÀN CUÛA TOAØ AÙN NHAÂN DAÂN TRONG TOÁ TUÏNG DAÂN SÖÏ. 1. Thaåm quyeàn theo vuï vieäc. Ñieàu 10 Phaùp leänh giaûi quyeát caùc vuï vieäc daân söï ngaøy 29/11/1989 thì Toaø aùn nhaân daân giaûi quyeát caùc vuï vieäc sau : - Nhöõng vieäc tranh chaáp veà quyeàn sôû höõu, veà hôïp ñoàng, veà boài thöôøng thieät haïi ngoaøi hôïp ñoàng hoaëc nhöõng tranh chaáp khaùc veà quyeàn vaø nghóa vuï daân söï giöõa coâng daân vôùi coâng daân, phaùp nhaân vôùi phaùp nhaân, coâng daân vôùi phaùp nhaân tröø nhöõng vieäc thuoäc thaåm quyeàn cuûa cô quan toå chöùc khaùc. - Nhöõng tranh chaáp veà hoân nhaân gia ñình - Nhöõng vieäc xaùc ñònh coâng daân maát tích, cheát tröø caùc quaân nhaân vaø caùn boä maát tích, cheát trong chieán tröôøng - Nhöõng vieäc khieáu naïi cô quan hoä tòch veà vieäc töø choái ñaêng kyù hoaëc khoâng chòu söõa ñoåi nhöõng ñieàu ghi trong giaáy tôø hoä tòch. - Nhöõng khieáu naïi veà danh saùch cöû tri - Nhöõng khieáu naïi cô quan baùo chí veà vieäc khoâng caûi chính nhöõng thoâng tin xuùc phaïm danh döï, nhaân phaåm caù nhaân - Tranh chaáp veà quyeàn taùc giaû, quyeàn sô höõu coâng nghieäp - Nhöõng vieäc khaùc do phaùp luaät qui ñònh 2. Thaåm quyeàn theo caáp Toøa aùn. Theo ñieàu 11 Phaùp leänh Thuû tuïc giaûi quyeát caùc vuï aùn daân söï 1989.
30. - Toøa aùn nhaân daân caáp huyeän: giaûi quyeát theo thuû tuïc sô thaåm caùc vuï aùn daân söï qui ñònh taïi ñieàu 10 cuûa Phaùp leänh Thuû tuïc giaûi quyeát caùc vuï aùn daân söï tröø nhöõng vieäc thuoäc Toøa aùn caáp Tænh. Vaø nhöõng vuï vieäc veà vaán ñeà Hoân nhaân gia ñình ñöôïc qui ñònh taïi ñieàu 102 luaät Hoân nhaân gia ñình naêm 2000. - Toøa aùn caáp Tænh giaûi quyeát theo thuû tuïc sô thaåm nhöõng vuï aùn: + Khi coù ñöông söï laø ngöôøi nöôùc ngoaøi hoaëc ngöôøi Vieät Nam ôû nöôùc ngoaøi + Tranh chaáp veà quyeàn sôû höõu coâng nghieäp + Caùc vuï aùn thuoäc thaåm quyeàn caáp huyeän maø Toaø aùn Tænh laáy leân ñeå giaûi quyeát - Toøa aùn nhaân daân toái cao giaûi quyeát theo thuû tuïc sô thaåm nhöõng vuï aùn thuoäc thaåm quyeàn cuûa Toøa aùn caáp döôùi maø Toaø aùn nhaân daân toái cao laáy leân ñeå giaûi quyeát 3. Thaåm quyeàn cuûa Toaø aùn nhaân daân theo laõnh thoå. - Toaø aùn coù thaåm quyeàn giaûi quyeát vuï aùn daân söï laø Toaø aùn nôi cö truù hoaëc nôi laøm vieäc cuûa bò ñôn, neáu laø phaùp nhaân thì Toaø aùn nôi coù truï sôû cuûa phaùp nhaân. - Neáu tranh chaáp veà baát ñoäng saûn thì Toaø aùn laø Toaø aùn nôi coù baát ñoäng saûn toïa laïc. Luaät toá tuïng daân söï qui ñònh nhöõng tröôøng hôïp nguyeân ñôn ñöôïc löïa choïn Toaø aùn : • Khi khoâng bieát ñòa chæ cuûa bò ñôn, bò ñôn khoâng coù nôi cö truù ôû Vieät nam thì nguyeân ñôn coù theå yeâu caàu Toaø aùn nôi coù taøi saûn cuoái cuøng cuûa bò ñôn. • Neáu caùc bò ñôn coù nôi cö truù khaùc thì nguyeân ñôn yeâu caàu Toaø aùn nôi cö truù cuûa moät trong caùc bò ñôn. • Neáu vuï aùn phaùt sinh töø moät chi nhaùnh cuûa phaùp nhaân thì Toaø aùn nôi coù truï sôû phaùp nhaân giaûi quyeát hoaëc nôi chi nhaùnh cuûa phaùp nhaân • Neáu vuï aùn veà yeâu caàu caáp döôõng thì nguyeân ñôn coù theå yeâu caàu Toaø aùn nôi cö truù cuûa mình • Neáu tranh chaáp veà boài thöôøng thieät haïi tính maïng söùc khoûe thì nguyeân ñôn coù theå yeâu caàu Toaø aùn nôi cö truù cuûa mình hoaëc Toaø aùn nôi xaûy ra thieät haïi. • Neáu vuï vieäc phaùt sinh töø vuï vieäc hôïp ñoàng – Toaø aùn nôi cö truù cuûa bò ñôn hoaëc nôi thöïc hieän hôïp ñoàng hoaëc nôi Toaø aùn maø hai beân ñaõ choïn khi kyù keát hôïp ñoàng. III. CHUÛ THEÅ CUÛA TOÁ TUÏNG DAÂN SÖÏ. 1. Caùc cô quan tham gia toá tuïng daân söï. - Toaø aùn nhaân daân - Vieän kieåm saùt nhaân daân Caùc cô quan giao vieäc giaûi quyeát vuï aùn daân söï cho nhöõng ngöôøi sau ñaây : • Thaåm phaùn Toaø aùn nhaân daân: giöõ vai tro toå chöùc vaø chuû toaï phieân toaø. • Hoäi thaåm nhaân daân: laø ñaïi bieåu cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân tham gia toá tuïng do Hoäi ñoàng nhaân daân cuøng caáp cöû ra, thöôøng tham gia caùc vuï aùn sô thaåm. Hoäi thaåm nhaân daân ñoäc laäp vôùi thaåm phaùn vaø bieåu quyeát theo ña soá khi xeùt xöû. • Ñaïi dieän Vieän kieåm saùt nhaân daân: coù chöùc naêng kieåm saùt vieäc xeùt xöû vuï aùn daân söï khi tham gia phieân toaø • Thö kyù phieân toaø: ghi nhaän dieãn bieán vaø noäi dung phieân toaø. 2. Nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng daân söï.
31. ¾ Nguyeân ñôn daân söï: coù theå laø caù nhaân, phaùp nhaân, toå chöùc xaõ hoäi khôûi kieän vì lôïi ích chung. Khi vieän kieåm saùt khôûi toá vì lôïi ích chung thì ngöôøi ñöôïc baûo veä quyeàn lôïi coù theå tham gia vôùi tö caùch laø nguyeân ñôn. Nguyeân ñôn daân söï tham gia toá tuïng vôùi vai troø laø ngöôøi phaùt ñôn kieän khi thaáy quyeàn lôïi hôïp phaùp cuûa mình bò xaâm phaïm. ¾ Bò ñôn daân söï laø ngöôøi bò khôûi kieän : coù theå laø caù nhaân, phaùp nhaân ¾ Ngöôøi coù quyeàn lôïi vaø nghóa vuï lieân quan Nguyeân ñôn, bò ñôn, ngöôøi coù quyeàn lôïi vaø nghóa vuï lieân quan ñöôïc goïi laø ñöông söï. Ñeå trôû thaønh ñöông söï trong vuï aùn daân söï, coâng daân phaûi töø ñuû 18 tuoåi trôû leân khoâng maéc caùc beänh laøm haïn cheá nhaän thöùc. Ngöôøi töø ñuû 16 ñeán döôùi 18 tuoåi ñaõ tham gia hôïp ñoàng lao ñoäng ñöôïc töï mình tham gia veà nhöõng vuï vieäc lieân quan ñeán lao ñoäng nhöng khi caàn thieát Toaø aùn coù theå trieäu taäp ngöôøi ñaïi dieän cuûa hoï. Ngöôøi töø ñuû 16 tuoåi ñeán döôùi 18 tuoåi trong nhöõng vuï vieäc khaùc phaûi coù ngöôøi ñaïi dieän tham gia khi caàn thieát Toaø hoûi theâm yù kieán cuûa ngöôøi chöa thaønh nieân. Ngöôøi chöa thaønh nieân phaûi coù ngöôøi ñaïi dieän tham gia toá tuïng, neáu ngöôøi coù nhöôïc ñieåm veà theå chaát hoaëc taâm thaàn thì phaûi coù ngöôøi ñaïi dieän, neáu khoâng coù ngöôøi ñaïi dieän thì Toaø cöû moät ngöôøi thaân thích cuûa ñöông söï hoaëc thaønh vieân moät toå chöùc xaõ hoäi laøm ñaïi dieän. Ñöông söï coù theå uyû quyeàn cho luaät sö hoaëc ngöôøi khaùc thay mình trong toá tuïng tröø vieäc ly hoân vaø huyû vieäc keát hoân traùi phaùp luaät. Phaùp nhaân tham gia toá tuïng thoâng qua ngöôøi laõnh ñaïo hoaëc ngöôøi ñaïi dieän ñöôïc phaùp nhaân uyû quyeàn hôïp phaùp. + Quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ñöông söï : theo ñieàu 20 Phaùn leänh giaûi quyeát caùc vuï aùn daân söï 1989 • Nguyeân ñôn coù quyeàn ñöa ra yeâu caàu, thay ñoåi yeâu caàu. Bò ñôn coù quyeàn thay ñoåi yeâu caàu cuûa nguyeân ñôn vaø ñeà ñaït yeâu caàu coù lieân quan ñeán yeâu caàu cuûa nguyeân ñôn. Ngöôøi coù quyeàn lôïi nghóa vuï lieân quan coù theå coù yeâu caàu ñoäc laäp hoaëc ñöùng veà phía nguyeân ñôn hay bò ñôn. • Caùc ñöông söï coù quyeàn bình ñaúng trong vieäc ñöa chöùng cöù, coù quyeàn ñöôïc bieát chöùng cöù phía beân kia, yeâu caàu Toaø aùn tieán haønh bieän phaùp ñieàu tra, quyeát ñònh bieän phaùp khaån caáp kòp thôøi, tham gia hoaø giaûi, tham gia phieân toaø yeâu caàu thay ñoåi thaåm phaùn, hoäi thaåm nhaân daân, kieåm saùt vieân, thö kyù phieân toaø, ngöôøi giaùm ñònh, ngöôøi phieân dòch, ñeà xuaát vôùi Toaø aùn khoâng caàn hoûi ngöôøi khaùc, tham gia tranh luaän, khaùng caùo baûn aùn quyeát ñònh cuûa Toaø aùn. • Caùc ñöông söï coù nghóa vuï cung caáp chöùng cöù; thi haønh quyeát ñònh yeâu caàu cuûa Toøa aùn, coù maët theo giaáy trieäu taäp. Bò ñôn vaéng maët ñeán laàn thöù hai khoâng coù lyù do chính ñaùng thì coù theå bò phaït tieàn. • Neáu ñöông söï cheát, thì ngöôøi thöøa keá veà quyeàn vaø nghóa vuï taøi saûn cuûa hoï seõ tham gia toá tuïng. Neáu saùp nhaäp, phaân chia hoaëc giaûi theå thì phaùp nhaân naøo tieáp tuïc nhieäm vuï tieáp thu taøi saûn cuûa phaùp nhaân cuõ tham gia toá tuïng. 3. Nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng khaùc. + Ngöôøi laøm chöùng : laø ngöôøi bieát ñöôïc tình tieát vuï aùn + Ngöôøi phieân dòch: khi coù ngöôøi nöôùc ngoaøi tham gia toá tuïng + Ngöôøi giaùm ñònh: laø ngöôøi coù kieán thöùc chuyeân moân caàn thieát, ngöôøi giaùm ñònh ñöôïc bieát taøi lieäu lieân quan ñeán giaùm ñònh, tham döï xeùt hoûi lieân quan ñeán giaùm ñònh
32. + Luaät sö, baøo chöõa vieân nhaân daân hoaëc ngöôøi khaùc ñöôïc ñöông söï nhôø baûo veä quyeàn lôïi cuûa ñöông söï vaø phaûi ñöôïc Toaø aùn chaáp nhaän. Nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc tham gia töø khi khôûi kieän vaø coù quyeàn kieán nghò caáp treân xem xeùt nhöõng vieäc laøm traùi phaùp luaät cuûa Toaø aùn caáp döôùi. IV- TRÌNH TÖÏ GIAÛI QUYEÁT VUÏ AÙN DAÂN SÖÏ: Moät vuï aùn daân söï ñöôïc giaûi quyeát theo trình töï sau : 1. Khôûi kieän vaø khôûi toá vuï aùn. - Moät ngöôøi coù theå moät ngöôøi hay nhieàu ngöôøi veà moät hoaëc nhieàu yeâu caàu khaùc nhau. Ngöôøi khôûi kieän phaûi coù ñôn kieän noäp taïi Toaø aùn - Vieän kieåm saùt khôûi toá vuï aùn khi coù vi phaïm phaùp luaät maø khoâng ai khôûi kieän trong caùc tröôøng hôïp xaâm phaïm taøi saûn xaõ hoäi chuû nghóa, xaâm phaïm quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, keát hoân traùi phaùp luaät, xaùc ñònh cha meï cho con vò thaønh nieân ngoaøi giaù thuù, xaâm phaïm quyeàn lôïi cuûa ngöôøi chöa thaønh nieân, ngöôøi coù nhöôïc ñieåm veà theå chaát hoaëc tinh thaàn. Toaø aùn traû laïi ñôn kieän neáu thôøi hieäu khôûi kieän ñaõ heát, ngöôøi khôûi kieän khoâng coù quyeàn khôûi kieän söï vieäc ñaõ ñöôïc giaûi quyeát baèng baûn aùn ñaõ coù hieäu löïc 2. Thuï lyù vuï aùn: laø vieäc Toaø aùn nhaân daân khôûi kieän hoaëc vaên baûn khôûi kieän cuûa vieän kieåm saùt neáu thaáy vuï vieäc thuoäc thaåm quyeàn cuûa mình vaø phaûi baùo ngay cho nguyeân ñôn ñeå taïm öùng aùn phí. Trong thôøi haïn 1 thaùng keå töø ngaøy noäp ñôn, nguyeân ñôn phaûi ñoùng taïp öùng aùn phí, ngaøy thuï lyù vuï aùn laø ngaøy nguyeân ñôn ñoùng taïm öùng aùn phí. Tröôøng hôïp ñöôïc mieãn aùn phí ngaøy thuï lyù laø ngaøy nguyeân ñôn noäp ñôn vaø ngaøy Toaø aùn nhaän ñôn. Neáu ñöông söï ñöôïc mieãn taïm öùng aùn phí thì ngaøy thuï lyù laø ngaøy Toaø aùn quyeát ñònh mieãn noäp taïm öùng aùn phí. Vuï aùn do Vieän Kieåm saùt khôûi toá hoaëc toå chöùc xaõ hoäi khôûi kieän vì lôïi ích chung khoâng phaûi chòu aùn phí. 3. Ñieàu tra vuï aùn daân söï. Toaø aùn tieán haønh ñieàu tra baèng caùch laáy lôøi khai cuûa ñöông söï, ngöôøi laøm chöùng, yeâu caàu cô quan nhaø nöôùc cung caáp caùc baèng chöùng coù yù nghóa cho vuï aùn, xem xeùt taïi choã; tröng caàu giaùm ñònh, ñònh giaù taøi saûn tranh chaáp; uûy thaùc cho Toaø aùn ngoaøi ñòa phaän ñeå ñieàu tra giuùp. Ñeå giaûi quyeát yeâu caàu caáp baùch cuûa ñöông söï hoaëc ñeå baûo veä baèng chöùng Toaø aùn coù theå aùp duïng caùc bieän phaùp khaån caáp taïm thôøi theo yeâu caàu cuûa ñöông söï, cuûa Vieän kieåm saùt hoaëc töï mình. Caùc bieän phaùp khaån caáp taïm thôøi goàm: - Buoäc moät beân thöïc hieän caáp döôõng - Giao ngöôøi chöa thaønh nieân cho ngöôøi troâng nom - Traû löông cho ngöôøi lao ñoäng - Keâ bieân taøi saûn - Caám chuyeån dòch taøi saûn ñang tranh chaáp - Cho thu hoaïch vaø baûo quaûn saûn vaät coù lieân quan vuï aùn - Caám hoaëc buoäc ñöông söï thöïc hieän moät soá haønh vi nhaát ñònh Caùc quyeát ñònh veà bieän phaùp khaån caáp taïm thôøi coù theå ñöôïc khieáu naïi vôùi chaùnh aùn cuûa Toøa aùn ñang giaûi quyeát vuï aùn. Trong thôøi haïn 3 ngaøy chaùnh aùn Toøa aùn phaûi xem xeùt vaø traû lôøi khieáu naïi. 4. Hoøa giaûi trong toá tuïng daân söï. Hoøa giaûi laø thuû tuïc baét buoäc trong toá tuïng daân söï ñeå caùc ñöông söï töï thöông löôïng thoûa thuaän vôùi nhau moät caùch töï nguyeän döôùi söï toå chöùc ñieàu haønh cuûa Toøa aùn. Neáu hoøa giaûi thaønh
33. thì caùn boä Toøa aùn laäp bieân baûn hoøa giaûi thaønh. Bieân baûn ñöôïc giao cho Vieän kieåm saùt cuøng caáp hoaëc toå chöùc xaõ hoäi khôûi kieän vì lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi (neáu coù). Neáu trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø ngaøy laäp bieân baûn hoaø giaûi thaønh maø caùc ñöông söï khoâng thay ñoåi yù kieán, Vieän kieåm saùt, Toå chöùc xaõ hoäi khoâng phaûn ñoái thì Toaø aùn ra quyeát ñònh hoaø giaûi thaønh. Quyeát ñònh naøy coù hieäu löïc ngay, neáu caùc ñöông söï coù thay ñoåi yù kieán, Vieän kieåm saùt, Toå chöùc xaõ hoäi khôûi kieän coù phaûn hoài thì Toaø aùn ñöa vuï aùn ra xeùt xöû. Neáu qua ba laàn tieán haønh hoaø giaûi maø caùc ñöông söï khoâng töï thoaû thuaän ñöôïc thì Toaø aùn ra quyeát ñònh môû phieân Toaø sô thaåm ra coâng khai xeùt xöû. Nhöõng vuï vieäc sau ñaây khoâng tieán haønh hoaø giaûi maø chæ xeùt xöû : - Huûy keát hoân traùi phaùp luaät - Giao dòch traùi phaùp luaät - Ñoøi boài thöôøng thieät haïi taøi saûn nhaø nöôùc - Nhöõng vieäc xaùc ñònh coâng daân maát tích hoaëc ñaõ cheát - Nhöõng vieäc khieáu naïi cô quan hoä tòch - Nhöõng vieäc khieáu naïi danh saùch cöû tri 5. Xeùt xöû vuï aùn daân söï. * Xeùt xöû sô thaåm vuï aùn daân söï: Trong thôøi haïn 4 thaùng keå töø ngaøy thuï lyù vuï aùn tuyø töøng tröôøng hôïp Toaø aùn ra moät trong caùc quyeát ñònh sau ñaây : - Coâng nhaän hoaø giaûi thaønh - Taïm ñình chæ vieäc giaûi quyeát vuï aùn - Ñình chæ vieäc giaûi quyeát vuï aùn - Ñöa vuï aùn ra xeùt xöû Vuï aùn phöùc taïp thì thôøi haïn treân laø 6 thaùng Trong thôøi haïn 1 thaùng keå töø ngaøy coù quyeát ñònh ñöa vuï aùn ra xeùt xöû Toaø aùn phaûi môû phieân Toaø xeùt xöû. Neáu coù lyù do chính ñaùng thì coù theå môû phieân Toaø trong thôøi haïn 2 thaùng. * Phieân toaø sô thaåm ñöôïc tieán haønh qua caùc böôùc say ñaây : • Phaàn môû ñaàu phieân Toaø : Chuû toïa phieân toaø ñoïc quyeát ñònh ñöa vuï aùn ra xeùt xöû, kieåm tra söï coù maët vaø giaáy tôø cuûa ngöôøi ñaõ ñöôïc Toaø trieäu taäp; giôùi thieäu thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng xeùt xöû, thö kyù phieân toaø, ñaïi dieän vieän kieåm saùt, giaûi quyeát yeâu caàu cuûa nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng nhö thay ñoåi ngöôøi tieán haønh toá tuïng, trieäu taäp theâm ngöôøi laøm chöùng, caáp theâm baèng chöùng. • Phaàn xeùt hoûi taïi phieân toaø: Hoäi ñoàng xeùt xöû hoûi tröôùc, ñeán kieåm saùt vieân, ngöôøi baûo veä quyeàn lôïi ñöông söï. Nhöõng ngöôøi tham gia toá tuïng coù quyeàn ñeà xuaát Hoäi ñoàng xeùt xöû nhöõng vaán ñeà caàn hoûi theâm. Trong phaàn naøy caùc vaät chöùng cuõng ñöôïc ñöa ra xem xeùt. • Tranh luaän taïi phieân toaø : Sau khi keát thuùc vieäc xeùt hoûi, chuû toïa phieân toaø ñieàu khieån cho caùc beân ñöông söï, luaät sö, ngöôøi coù quyeàn lôïi, nghóa vuï lieân quan trình baøy yù kieán cuûa mình veà ñaùnh giaù chöùng cöù, ñeà xuaát höôùng giaûi quyeát vuï aùn. Moãi beân ñaùp laïi yù kieán cuûa beân kia chæ ñöôïc moät laàn ñoái vôùi moãi yù kieán maø mình khoâng ñoàng yù. Sau ñoù ñaïi dieän vieän kieåm saùt trình baøy yù kieán veà höôùng giaûi quyeát vuï aùn. • Nghò aùn vaø tuyeân aùn : Sau phaàn tranh luaän, Hoäi ñoàng xeùt xöû rôøi phoøng xeùt xöû ñeå nghò aùn. Nghò aùn phaûi coù bieân baûn ghi laïi phaàn tranh luaän, Hoäi ñoàng xeùt xöû quyeát ñònh theo ña soá. Sau khi nghò aùn Hoäi ñoàng xeùt xöû trôû laïi phieân toaø ñeå tuyeân aùn. Sau khi tuyeân aùn chuû toaï phieân toaø giaûi thích cho caùc ñöông söï veà quyeàn khaùng caùo cuûa hoï.
34. Ngay sau phieân toaø caùc ñöông söï ñöôïc caáp trích luïc baûn aùn vaø caùc quyeát ñònh. Chaäm nhaát 15 ngaøy keå töø ngaøy tuyeân aùn, Toaø aùn caáp cho hoï baûn sao baûn aùn, quyeát ñònh vuï aùn. * Xeùt xöû phuùc thaåm döï aùn daân söï: + Phuùc thaåm laø vieäc Toaø aùn nhaân daân caáp treân döïa tröïc tieáp xeùt laïi nhöõng baûn aùn vaø nhöõng quyeát ñònh sô thaåm cuûa Toaø aùn nhaân daân caáp döôùi chöa coù hieäu löïc thi haønh treân cô sôû coù khaùng caùo khaùng nghò theo quy ñònh cuûa phaùp luaät + Nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn khaùng caùo laø ñöông söï, ñaïi dieän cho quyeàn lôïi cuûa ñöông söï, toå chöùc xaõ hoäi ñaõ khôûi kieän vì lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi. Ñoái töôïng khaùng caùo laø baûn aùn hoaëc caùc quyeát ñònh taïm ñình chæ, hoaëc ñình chæ vieäc giaûi quyeát vuï aùn cuûa Toaø aùn caáp sô thaåm ñeå yeâu caàu Toaø aùn caáp treân moät caáp xeùt xöû phuùc thaåm. Vieän kieåm saùt cuøng caáp hoaëc caáp treân moät caáp coù quyeàn khaùng nghò baûn aùn, quyeát ñònh cuûa Toaø aùn caáp sô thaåm. + Thôøi haïn khaùng caùo laø 15 ngaøy keå töø ngaøy Toaø aùn ra baûn aùn hoaëc quyeát ñònh ñoái vôùi ñöông söï vaéng maët thì thôøi haïn naøy ñöôïc tính töø ngaøy baûn aùn ñöôïc giao cho hoï hoaëc nieâm yeát taïi truï sôû UÛy Ban Nhaân Daân phöôøng xaõ nôi hoï cö truù. Thôøi haïn khaùng nghò cuûa Vieän kieåm saùt cuøng caáp laø 15 ngaøy, caáp treân laø 30 ngaøy. Neáu kieåm saùt vieân khoâng tham gia phieân toøa thì thôøi haïn khaùng nghò tính töø ngaøy Vieän kieåm saùt cuøng caáp nhaän ñöôïc baûn sao baûn aùn hoaëc quyeát ñònh. Neáu khaùng caùo khaùng nghò quaù haïn thì thôøi haïn khaùng nghò khaùng caùo ñöôïc tính töø ngaøy vieäc trôû ngaïi cho vieän khaùng nghò khaùng caùo khoâng coøn nöõa. + Phieân toaø phuùc thaåm ñöôïc tieán haønh nhö phieân toaø sô thaåm, nhöng Hoäi ñoàng xeùt xöû goàm 3 thaåm phaùn. Tröôùc khi xem xeùt noäi dung khaùng caùo khaùng nghò Hoäi ñoàng xeùt xöû ñoïc noäi dung vuï aùn, ñoïc baûn aùn sô thaåm noäi dung khaùng caùo khaùng nghò. Toøa aùn caáp phuùc thaåm coù quyeàn - Giöõ nguyeân baûn aùn sô thaåm - Söûa baûn aùn sô thaåm - Huûy baûn aùn sô thaåm ñeå xeùt xöû laïi töø ñaàu - Ñình chæ giaûi quyeát vuï aùn, hoaëc taïm ñình chæ giaûi quyeát vuï aùn Ñoái vôùi vieäc khaùng caùo khaùng nghò caùc quyeát ñònh cuûa toøa aùn caáp sô thaåm toøa aùn caáp phuùc thaåm coù quyeàn ra quyeát ñònh maø khoâng phaûi môû phieân toøa ñaõ xeùt xöû nhö ñoái vôùi baûn aùn sô thaåm. Baûn aùn quyeát ñònh cuûa toøa aùn caáp phuùc thaåm laø chung thaåm, coù hieäu löïc thi haønh ngay. + Toøa aùn caáp tænh xeùt xöû phuùc thaåm baûn aùn sô thaåm bò khaùng caùo khaùng nghò trong thôøi haïn 3 thaùng. Thôøi haïn cuûa Toøa aùn Nhaân daân Toái cao xeùt xöû phuùc thaåm trong thôøi haïn 4 thaùng keå töø ngaøy nhaän ñöôïc hoà sô vuï aùn. Ñoái vôùi caùc quyeát ñònh sô thaåm bò khaùng caùo khaùng nghò thì thôøi haïn xeùt phuùc thaåm laø 1 thaùng. * Thuû tuïc giaùm ñoác thaåm: • Giaùm ñoác thaåm laø vieäc Toøa aùn caáp treân thaåm tra laïi tính hôïp phaùp vaø tính coù caên cöù cuûa baûn aùn vaø quyeát ñònh daân söï ñaõ coù hieäu löïc phaùp luaät neáu thaáy coù vi phaïm phaùp luaät treân cô sôû khaùng nghò cuûa ngöôøi coù thaåm quyeàn • Ngöôøi coù thaåm quyeàn khaùng nghò : - Vieän tröôûng vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao, Chaùnh aùn Toøa aùn nhaân daân toái cao coù quyeàn khaùng nghò baûn aùn quyeát ñònh cuûa Toøa aùn caùc caáp.