›
›

Giáo trình Lịch sử thế giới hiện đại (1917-1945) - Phần 1

pdf 39 trang ngocly 3200
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Lịch sử thế giới hiện đại (1917-1945) - Phần 1", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_lich_su_the_gioi_hien_dai_1917_1945_phan_1.pdf

Nội dung text: Giáo trình Lịch sử thế giới hiện đại (1917-1945) - Phần 1

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI (1917 – 1945) (Giaùo trình daønh cho lôùp töø xa) HOAØNG THÒ NHÖ YÙ 2002
  2. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 2 – MUÏC LUÏC CHÖÔNG I 5 I. NHÖÕNG TIEÀN ÑEÀ CUÛA CAÙCH MAÏNG. CUOÄC CAÙCH MAÏNG DAÂN CHUÛ TÖ SAÛN THAÙNG 2-1917 5 1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa caùch maïng 5 2. Cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn thaùng Hai 7 3. Caùch maïng chuyeån töø daân chuû tö saûn sang caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa 8 4. Thaéng lôïi cuûa caùch maïng XHCN thaùng möôøi 9 II. CUOÄC ÑAÁU TRANH ÑEÅ BAÛO VEÄ CAÙCH MAÏNG (1918 – 1920): XAÂY DÖÏNG CHÍNH QUYEÀN XOÂ VIEÁT VAØ CHOÁNG THUØ TRONG GIAËC NGOAØI 10 1. Nhieäm vuï thöù 1 11 2. Nhieäm vuï thöù 2 12 3. Nhieäm vuï thöù 3 12 III. YÙ NGHÓA LÒCH SÖÛ TROÏNG ÑAÏI CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI 13 CHÖÔNG II 14 I. CHÍNH SAÙCH KINH TEÁ MÔÙI (NEP) VAØ COÂNG CUOÄC KHOÂI PHUÏC KINH TEÁ (1921 – 1925) 14 II. BÖÔÙC ÑAÀU COÂNG NGHIEÄP HOÙA XHCN (1926 –1929) 16 III. COÂNG CUOÄC TAÄP THEÅ HOÙA NOÂNG NGHIEÄP VAØ HOAØN THAØNH KEÁ HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ NHAÁT (1928 –1933) 17 IV. HOAØN THAØNH KEÁ HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ 2 (1933-1937) LIEÂN XOÂ BÖÔÙC ÑAÀU XAÂY DÖÏNG ÑÖÔÏC NHÖÕNG NEÀN MOÙNG CUÛA CNXH. HIEÁN PHAÙP 1936 19 CHÖÔNG III 21 Phaàn A 21 I. HOÄI NGHÒ HOAØ BÌNH VECÙXAI 21 1. Hoaøn caûnh trieäu taäp Hoäi nghò 21 2. Heä thoáng hoaø öôùc Veùcxai 22 II. HOÄI NGHÒ OASINHTÔN VAØ NHÖÕNG HOØA ÖÔÙC ÑÖÔÏC KÍ KEÁT 24 Phaàn B 26 I. TÌNH HÌNH KINH TEÁ VAØ CHÍNH TRÒ CUÛA CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN SAU CHIEÁN TRANH (1918 –1923) 26 II. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN TRONG GIAI ÑOAÏN OÅN ÑÒNH (1924 –1929) 27 1. OÅn ñònh veà kinh teá 27 2. OÅn ñònh töông ñoái veà chính trò 28 III. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN CHUÛ YEÁU TRONG GIAI ÑOAÏN 1929-1939 31 1. Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi 1929 – 1933 31 2. Chuû nghóa phaùt xít Ñöùc, Italia vaø chuû nghóa quaân phieät Nhaät 32 3. Caùc ñeá quoác “daân chuû” Mó, Anh vaø Phaùp 36 IV. Keát luaän 39 Chöông IV 40 Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  3. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 3 – I. CAO TRAØO GIAÛI PHOÙNG DAÂN TOÄC GIAI ÑOAÏN 1918-1923 40 1. Cao traøo giaûi phoùng daân toäc ôû Chaâu AÙ 40 2. Phong traøo caùch maïng ôû Chaâu Phi 40 3. Phong traøo caùch maïng ôû chaâu Mó latinh 41 II. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc trong nhöõng naêm 1924-1929 41 III. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc vaø phong traøo maët traän nhaân daân choáng phaùt xít trong nhöõng naêm1929-1939 41 IV. Phong traøo giaûi phoùng daân toäc trong chieán tranh theá giôùi thöù hai (1939-1945) 42 V. Phong traøo caùch maïng tieâu bieåu – Cuoäc caùch maïng daân toäc daân toäc daân chuû ôû Trung Quoác (1919 – 1945) 42 1. Caùch maïng Trung Quoác chuyeån töø daân chuû tö saûn kieåu cuõ sang daân chuû tö saûn kieåu môùi 42 2. Cuoäc caùch maïng noäi chieán ôû Trung Quoác (1924-1927) 43 3. Cuoäc noäi chieán caùch maïng laàn II ôû Trung Quoác vaø cuoäc ñaáu tranh choáng phaùt xít Nhaät (1927-1937) 43 4. Cuoäc khaùng chieán choáng Nhaät cuûa nhaân daân Trung Quoác (1937-1945) 45 Chöông V 46 I. QUOÁC TEÁ COÄNG SAÛN THAØNH LAÄP – HOAÏT ÑOÄNG CUÛA QUOÁC TEÁ COÄNG SAÛN (QTCS) (1919-1943) 46 1. Söï thaønh laäp Quoác teá Coäng saûn 46 2. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa Quoác teá Coäng saûn 47 II. PHONG TRAØO COÄNG SAÛN VAØ COÂNG NHAÂN QUOÁC TEÁ DÖÔÙI AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI NGA 48 III. SÖÏ THAØNH LAÄP QUOÁC TEÁ COÂNG NHAÂN XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA 49 Chöông VI 50 I. GIAI ÑOAÏN I (TÖØ 1929-1936): SÖÏ TAN VÔÕ VEÀ CÔ BAÛN CUÛA HEÄ THOÁNG VEC XAI - OA SINH TÔN VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH BA LOØ LÖÛA CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI 50 1. Söï hình thaønh “loø löûa chieán tranh” ôû Vieãn Ñoâng 50 2. Söï hình thaønh “loø löûa thöù hai” ôû Chaâu Aâu 50 3. Söï xuaát hieän “loø löûa chieán tranh thöù ba” ôû Nam Chaâu Aâu 51 II. GIAI ÑOAÏN II (TÖØ 1936 ÑEÁN 1939): SÖÏ HÌNH THAØNH HAI KHOÁI ÑEÁ QUOÁC ÑOÁI LAÄP VAØ CON ÑÖÔØNG DAÃN TÔÙI CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI 52 1. Chieán tranh Taây Ban Nha. Nhaät phaùt ñoäng chieán tranh Trung Quoác 52 2. Söï hình thaønh hai khoái ñeá quoác ñoái laäp vaø con ñöôøng daãn tôùi Chieán tranh theá giôùi thöù II 52 3. Phaùt xít Ñöùc thoân tính Aùo vaø aâm möu xaâm löôïc Tieäp Khaéc 53 4. Cuoäc ñaøm phaùn Anh – Phaùp –Xoâ ñeå baûo veä an ninh chaâu AÂu 53 5. Cuoäc taán coâng cuûa Nhaät ôû hoà Khaxan vaø soâng Khakhingoân. Vuï “Muynich phöông Ñoâng” 54 6. Hieäp ñònh Xoâ – Ñöùc khoâng xaâm löôïc nhau 54 Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  4. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 4 – CHÖÔNG VII 56 I. NGUYEÂN NHAÂN CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI 56 II. DIEÃN BIEÁN 56 1. Giai ñoaïn I: Phaùt xít Ñöùc ñaùnh chieám chaâu AÂu tu baûn (1-9-1939 Æ 22-6-1941) 56 2. Giai ñoaïn 2: Phe phaùt xít taán coâng Lieân Xoâ môû roäng chieán tranh xaâm löôïc ra toaøn theá giôùi 58 3. Giai ñoaïn thöù 3: chieán thaéng Xtalingraùt vaø böôùc chuyeån bieán caên baûn trong tieán trình chieán tranh theá giôùi thöù hai 62 4. Giai ñoaïn thöù 4 (24-12-1943Æ9-5-1945): Nhöõng thaéng lôïi quyeát ñònh cuûa phe ñoàng minh choáng phaùt xít –chuû nghóa phaùt xít Hitle bò tieâu dieät 63 5. Giai ñoaïn 5: Nhaät ñaàu haøng chieán tranh theá giôùi thöù hai thoáng nhaát (9-5- 1945Æ14-8-1945) 65 SÔ KEÁT LÒCH SÖÛ HIEÄN ÑAÏI TÖØ 1917 ÑEÁN 1945 68 1. Noäi dung chuû yeáu cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi töø 1917 ñeán 1945 68 2. Nhöõng vaán ñeà chính cuûa lòch söû theá giôùi hieän ñaïi thôøi kì 1917-1945 68 3. Chuû nghóa tö baûn khoâng coøn laø heä thoáng duy nhaát treân theá giôùi 68 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 69 Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  5. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 5 – CHÖÔNG I CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THAÙNG MÖÔØI NGA VAØ CUOÄC ÑAÁU TRANH ÑEÅ BAÛO VEÄ CAÙCH MAÏNG (1917 – 1920 ) I. NHÖÕNG TIEÀN ÑEÀ CUÛA CAÙCH MAÏNG. CUOÄC CAÙCH MAÏNG DAÂN CHUÛ TÖ SAÛN THAÙNG 2-1917. 1. Nhöõng tieàn ñeà cuûa caùch maïng Nhö chuùng ta ñaõ bieát, nghieân cöùu chuû nghóa tö baûn, K. Maùc vaø F. AÊng - ghen ñaõ chæ ra söï taát yeáu dieät vong cuûa noù vaø söï thaéng lôïi cuûa caùch maïng voâ saûn. Nhöng trong tình hình cuï theå cuoái theá kyû XIX, Maùc vaø AÊng – ghen ñaõ ñi ñeán keát luaän laø caùch maïng voâ saûn chæ coù theå noå ra thaéng lôïi, neáu noù ñoàng thôøi dieãn ra ôû moät loaït caùc nöôùc tö baûn tieân tieán. Sang ñaàu theá kyû XX, tieáp tuïc phaùt trieån saùng taïo hoïc thuyeát cuûa K. Maùc vaø F. AÊng – ghen, V. Leânin khi neâu leân quy luaät phaùt trieån khoâng ñeàu cuûa chuû nghóa ñeá quoác, ñaõ chæ ra raèng, trong thôøi ñaïi ñeá quoác chuû nghóa, caùch maïng voâ saûn chæ coù theå noå ra thaéng lôïi ôû moät soá nöôùc, thaäm chí ôû moät nöôùc rieâng leû, khi nhöõng maâu thuaån giai caáp ôû nöôùc ñoù ñaõ cöïc kyø gay gaét. Ñoù chính laø tieàn ñeà lyù luaän tö töôûng cho cuoäc caùch maïng môû ñaàu cuûa moät thôùi ñaïi môùi. Vaäy ñaàu theá kyû XX, ôû ñaâu laø nôi taäp trung nhöõng maâu thuaån gay gaét nhaát, laø khaâu yeáu nhaát trong sôïi daây chuyeàn cuûa chuû nghóa ñeá quoác ñoøi hoûi phaûi ñöôïc giaûi quyeát baèng moät cuoäc caùch maïng voâ saûn? Thöïc teá lòch söû luùc baáy giôø cho thaáy raèng, nuôùc Nga chính laø khaâu yeáu nhaát cuûa chuû nghóa ñeá quoác luùc baáy giôø vaø cuõng laø nôi coù caùc tieàn deà khaùch quan vaø chuû quan cho söï buøng noå thaéng lôïi cuûa caùch maïng voâ saûn . Cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, chuû nghóa tö baûn Nga cuõng nhö caùc ñeá quoác phöông Taây ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa, ñaït trình ñoä phaùt trieån cao veà toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp vaø toác ñoä phaùt treån nhanh cuûa neàn kinh teá quoác daân. Naêm 1914, Nga coù khoaûng 30.000 nhaø maùy, 80.000 km ñöôøng saét, ñöùng thöù 5 theá giôùi veà toång saûn löôïng coâng nghieäp. Nöôùc Nga coùhôn 150 coâng ti ñoäc quyeàn lôùn, haøng nghìn ngaân haøng ,trong ñoù coù 5 ngaân haøng lôùn nhaát taäp trung moät nöûa soá voán cuûa caùc ngaân haøng, caùc taäp ñoaøn taøi chính coâng nghieäp ra ñôøi treân cô sôû caáu keát giöõa tö baûn coâng nghieäp vaø tö baûn ngaân haøng, ví duï nhö taäp ñoaøn ngaân haøng Nga – AÙ khoáng cheá nhieàu ngaønh coâng nghieäp vaø 1/3 soá voán caùc ngaân haøng ôû Nga. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  6. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 6 – Ñaëc thuø cuûa nöùôc Nga khaùc vôùi caùc ñeá quoác phöông Taây laø tuy ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn ñeá quoác chuû nghóa nhöng vaãn coøn toàn taïi cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá Sa hoaøng kìm haõm söï phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn Nga, do ñoù nöôùc Nga chæ laø TBCN trung bình, laïc haäu so vôùi caùc nöôùc Taây AÂu. Nga phaûi vay voán vaø ñaàu tö cuûa nöôùc ngoaøi neân phuï thuoäc chaët cheõ vaøo tö baûn phöông Taây. Caùc ngaønh kinh teá then choát ñeàu naèm trong tay tö baûn nöôùc ngoaøi, nhaát laø Anh vaø Phaùp. Ña soá caùc xí nghieäp coâng nghieäp lôùn chæ taäp trung ôû 5 –6 vuøng thuoäc khu vöïc Chaâu AÂu cuûa ñaát nöôùc, coøn nhöõng vuøng roäng lôùn khaùc raát laïc haäu vaãn duy trì neàn noâng nghieäp trung coå. Ñaàu theá kyû XX, 28000 ñaïi ñòa chuû vaãn chieám tôùi 70 trieäu ha ruoäng ñaát, baèng soá ruoäng cuûa 10 trieäu gia ñình noâng daân, 4/5 noâng daân soáng trong tình traïng ñoùi keùm, noâng daân Nga phaûi chòu hai taàng aùp böùc boùc loät, ñòa chuû vaø tö saûn . Cheá ñoä quaân chuû Nga hoaøng toàn taïi ñaõ caáu keát chaët cheõ vôùi giai caáp tö saûn, thaúng tay boùc loät aùp böùc taøn baïo caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng töôùc ñoaït caùc quyeàn töï do daân chuû, ñaøn aùp ñaãm maùu caùc cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Nga. Leânin goïi chuû nghóa ñeá quoác Nga laø chuû nghóa ñeá quoác phong kieán quaân phieät. Ñeá quoác Nga coøn laø nhaø tuø cuûa caùc daân toäc, chính quyeàn Nga hoaøng thi haønh chính saùch kyø thò chuûng toäc, phaù hoaïi vaên hoaù caùc daân toäc, khieán cho hôn 100 daân toäc khoâng phaûi Nga phaûi soáng reân xieát döôùi nhieàu taàng aùp böùc boùc loät. Nhö vaäy, nöùôc Nga ñaàu theá kyû XX trôû thaønh nôi hoäi tuï cao ñoä caùc maâu thuaãn gay gaét cuûa thôøi ñaïi. Coù maâu thuaãn thuoäc veà chuû nghóa tö baûn, coù maâu thuaãn cuûa cheá ñoä phong kieán vaãn chöa ñöôïc giaûi quyeát. Caùc maâu thuaãn ñoù toàn taïi choàng cheùo leân nhau vaø phaùt trieån gay gaét. Thaùng 8-1914, Sa hoaøng loâi keùo nöôùc Nga vaøo cuoäc chieán tranh ñeá quoác gaây bao ñau thöông cho ñaát nöôùc, ñaåy nöôùc Nga vaøo khuûng hoaûng veà moïi maët : kinh teá suy suïp, quaân ñoäi thieáu vuõ khí ñaïn döôïc (3 ngöôøi lính Nga duøng chung 1 khaåu suùng tröôøng) bò thaát baïi lieân tieáp treân chieán tröôøng quaàn chuùng nhaân daân Nga lieân tuïc noåi daäy ñaáu tranh choáng laïi cheá ñoä, choáng chieán tranh. Trieàu ñình Nga hoaøng baát löïc (caùc boä tröôûng, töôùng taù aên hoái loä, baùn bí maät quaân söï cho Ñöùc). Nöôùc Nga luùc baáy giôø trôû thaønh maét xích yeáu nhaát trong sôïi daây chuyeàn ñeá quoác chuû nghóa, coù ñuû caùc ñieàu kieän khaùch quan cho moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi buøng noå. Veà maët xaõ hoäi, giai caáp coâng nhaân Nga tuy soá löôïng ít chæ chieám 10% daân soá nhöng coù tinh thaàn vaø khaû naêng caùch maïng cao, vaø ñöôïc reøn luyeän thöû thaùch qua cuoäc caùch maïng 1905 vaø ñaõ xaäy döïng ñöôïc chính ñaûng tieàn phong caùch maïng chaân chính cuûa mình. Ñoù laø Ñaûng Boânseâvích Nga do laõnh tuï V.I Leânin ñöùng ñaàu, Ñaûng ñöôïc vuõ trang baèng lyù luaän caùch maïng cuûa chuû nghóa Maùc, coù khaû naêng taäp hôïp, toå chöùc vaø laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng. Giai caáp coâng nhaân Nga coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi noâng daân vaø caùc daân toäc bò aùp böùc. Nhö vaäy giai caáp coâng nhaân Nga laø giai caáp ñi tieân phong vaø coù khaû naêng laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng xaõ hoäi trong nöôùc. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  7. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 7 – Giai caáp noâng daân laø löïc löôïng caùch maïng to lôùn, laø baïn ñoàng minh tin caäy cuûa giai caáp coâng nhaân. Caùc daân toäc bò aùp böùc laø löïc löôïng caùch maïng quan troïng vaø laø baïn ñoàng minh cuûa giai caáp coâng nhaân Nga. Toùm laïi, nhöõng tieàn ñeà kinh teá – xaõ hoäi khaùch quan vaø nhöõng ñieàu kieän chuû quan ñaõ coù ñuû cho söï buøng noå vaø thaéng lôïi cuûa moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi ôû nöôùc Nga. Nhöng caùch maïng chæ noå ra khi coù tình theá caùch maïng xuaát hieän. Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát (1914-1918) ñaõ laøm xuaát hieän tình theá caùch maïng ñoù ôû nöôùc Nga. Ñaûng Boânseâvích ñöùng ñaáu laø Lenin ñaõ vaïch roõ tính chaát phi nghóa cuûa chieán tranh ñeá quoác, keâu goïi bieán “chieán tranh ñeá quoác thaønh noäi chieán caùch maïng”, vaø laõnh ñaïo nhaân daân laõnh ñaïo caùch mang laät ñoå cheá ñoä phong kieán Nga hoaøng. 2. Cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn thaùng Hai Ñaàu naêm 1917, nöôùc Nga laâm vaøo cuoäc khuûng hoaûng traàm troïng. Quaàn chuùng nhaân daân tin raèng luùc naøy chæ coù moät loái thoaùt: laät ñoå cheá ñoä Sa hoaøng. Tình theá caùch maïng ñaõ chín muoài. Ngaøy 18-2 (3-3), 30000 coâng nhaân ñình coâng ôû nhaø maùy Putiloáp, nhaø maùy lôùn nhaát nöôùc Nga luùc naøy. Chuû xöôûng quyeát ñònh ñoùng cöûa nhaø maùy, ñình coâng lan roäng. Tình hình thuû ñoâ Peâtôgraùt caêng thaúng. Ngaøy 23-2(8-3), nhaân ngaøy Phuï nöõ quoác teá, höôûng öùng lôøi keâu goïi cuûa Ñaûng Boânseâvích, 9 vaïn nöõ coânh nhaân ôû 50xí nghieäp ôû thuû ñoâ ñaõ xuoáng ñöôøng bieåu tình vaø chuyeån thaønh cuoäc baõi coâng. Hoâm sau, cuoäc ñaáu tranh loâi cuoán theâm 20000 coâng nhaân tham gia. Sang ngaøy thöù 3, coâng nhaân toaøn thaønh phoá baõi coâng chuyeån thaønh toång baõi coâng chính trò choáng cheá ñoä Nga hoaøng. Ngaøy 26-2(11-3), döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Boânseâvích coâng nhaân tieán haønh khôûi nghóa vuõ trang. Hoâm sau cuoäc khôûi nghóa vuõ trang lan ra khaép thaønh phoá. Chính phuû huy ñoäng 60000 lính vaø caûnh saùt ñaøn aùp phong traøo. Binh lính ñöôïc nhaân daân vaän ñoäng, loâi keùo, ñaõ baén vaøo caûnh saùt, ñi theo caùch maïng. Coâng nhaân, binh lính khôûi nghóa chieám caùc coâng sôû, baét caùc boä tröôûng vaø töôùng taù cuûa trieàu ñình Sa hoaøng. Cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá Sa hoaøng ñeán ñaây suïp ñoå. Trong hai ngaøy 26 vaø 27, theo lôøi keâu goïi cuûa Ñaûng Boânseâvích, taïi caùc nhaø maùy, coâng xöôûng vaø caùc ñôn vò quaân ñoäi, caùc Xoâ vieát ñaïi bieåu coâng nhaân vaø binh lính ñaõ laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa. Chieàu 27, hoäi nghò caùc Xoâ vieát noùi treân hoïp vaø baàu ra moät cô quan laõnh ñaïo thoáng nhaát: Xoâ vieát ñaïi bieåu coâng nhaân vaø binh lính Peâtôroâgraùt. Nhöõng ngaøy ñaàu sau khi Nga hoaøng suïp ñoå, Xoâ vieát ñaïi bieåu coâng nhaân vaø binh lính Peâtôroâgraùt ñöùng ra ñieàu haønh moïi coâng vieäc ñuùng nhö chöùc naêng cuûa moät chính quyeàn nhaø nöôùc. Nhöng thôøi kì naøy, caùc caùn boä laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Boânseâvích coøn ôû nöôùc ngoaøi; hoaëc bò tuø vaø ñi ñaøy, neân ñaïi dieän caùc ñaûng tieåu tö saûn (Ñaûng Mensevích vaø Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  8. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 8 – Ñaûng Xaõ hoäi – caùch maïng) ñaõ naém quyeàn laõnh ñaïo caùc Xoâ vieát. Ñöôøng loái cuûa hoï laø: Choáng phong kieán, thay theá cheá ñoä Sa hoaøng phaûi laø chính quyeàn tö saûn. Cuøng luùc ñoù, giai caáp tö saûn cuõng ra söùc vaän ñoäng ñeå naém chính quyeàn. Ñöôïc nhöõng ngöôøi Menseâvích vaø Xaõ hoäi - caùch maïng trong Xoâ vieát Peâtôroâgraùt uûng hoä, ngaøy 2-3 (15-3), hoï ñöùng ra thaønh laäp chính phuû laâm thôøi goàm nhöõng nhaø ñaïi tö saûn vaø ñaïi ñòa chuû tö saûn hoùa, do huaân töôùc Lôvoáp laøm thuû töôùng. Do ñoù xuaát hieän cuïc dieän hai chính quyeàn song song toàn taïi: Chính quyeàn giai caáp tö saûn (Chính phuû laâm thôøi), vaø chính quyeàn cuûa giai caáp coâng nhaân vaø noâng daân (caùc Xoâ vieát). Caùch maïng thaùng Hai do giai caáp voâ saûn vaø Ñaûng Boânseâvích laõnh ñaïo, ñoäng löïc cuûa noù laø quaàn chuùng coâng nhaân vaø noâng daân (binh lính vaø noâng daân maëc aùo lính). Cuoäc caùch maïng naøy ñaõ ñaùnh ñoå cheá ñoä phong kieán quaân chuû vaø thöïc hieän nhöõng caûi caùch daân chuû, nhöng vöôït quaù khuoân khoå cuûa moät cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn thoâng thöôøng vaø laø cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn kieåu môùi. Song do söï thoaû hieäp cuûa nhöõng ngöôøi Mensevích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng caàm ñaàu caùc Xoâ vieát, caùch maïng “vaãn chöa ñaït ñeán chuyeân chính “thuaàn tuùy” cuûa giai caáp voâ saûn vaø noâng daân” (Leânin). Nhieäm vuï cuûa Ñaûng Boânseâvích laø phaûi ñaåy maïnh caùch maïng chuyeån sang giai ñoaïn môùi. 3. Caùch maïng chuyeån töø daân chuû tö saûn sang caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa Toái 3-4 (16-4), Leânin töø Thuïy Só trôû veà Peâtôroâgraùt. Hoâm sau, trong cuoäc hoïp nhöõng ngöôøi Boânseâvích, Ngöôøi ñaõ trình baøy baûn “Luaän cöông thaùng Tö”. Ngöôøi vaïch roõ nhieäm vuï chuû yeáu luùc naøy laø chuyeån caùch maïng daân chuû tö saûn sang caùch maïng XHCN”, chuû tröông “tuyeät ñoái khoâng uûng hoä Chính phuû laâm thôøi” vaø thöïc hieän “Taát caû chính quyeàn veà tay Xoâ Vieát”. Leânin cho raèng coù khaû naêng chuyeån toaøn boä chính quyeàn vaøo tay caùc Xoâ vieát moät caùch hoøa bình, vì luùc naøy quaàn chuùng coâng noâng ñaõ coù trong tay chính quyeàn cuûa mình laø caùc Xoâ vieát, giai caáp tö saûn chöa daùm duøng baïo löïc ñoái vôùi quaàn chuùng, vuõ khí naèm trong tay nhaân daân maø nhaân daân uûng hoä caùc Xoâ vieát vaøÑaûng Boânseâvích coù quyeàn hoaït ñoäng töï do trong quaàn chuùng. Quaàn chuùnh luùc naøy coøn taïm thôøi tin ôû Chính phuû laâm thôøi vaø boïn thoûa hieäp Menseâvích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng, vì nhöõng luaän ñieäu mò daân cuûa chuùng, nhöng ngaøy caøng thaáy roõ raèng Chính phuû laâm thôøi, do baûn chaát giai caáp cuûa noù khoâng theå naøo giaûi quyeát ñöôïc nhöõng yeâu caàu böùc xuùc cuûa nhaân daân laø hoaø bình, ruoäng ñaát vaø baùnh mì. Ngaøy 18-4 (11-5), Chính phuû laâm thôøi göûi coâng haøm cho Ñoàng minh cam keát seõ tieáp tuïc “ñöa chieán tranh ñeán thaéng lôïi cuoái cuøng”. Coâng haøm naøy ñaõ thoåi buøng leân ngoïn löûa caêm phaãn, daãn ñeán nhöõng cuoäc bieåu tình cuûa haøng chuïc vaïn quaàn chuùng Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  9. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 9 – trong hai ngaøy 20 vaø 21-4, daãn ñeán Chính phuû laâm thôøi bò ñoå, chính quyeàn cuûa giai caáp tö saûn böôùc ñaàu laâm vaøo cuoäc khuûng hoaûng vaø phaûi caûi toå. Ñaàu thaùng 6, Ñaïi hoäi Xoâ vieát toaøn Nga laàn thöù nhaát ñöôïc trieäu taäp. Nhöõng ngöôøi Menseâvích vaø Xaõ hoäi caùch maïng chieám ña soá taïi hoäi nghò ñaõ thoâng qua nghò quyeát uûng hoä Chính phuû laâm thôøi vaø taùn thaønh chính saùch tieáp tuïc chieán tranh cuûa chính phuû naøy. Ngaøy 18-6, chuùng ñòng toå chöùc moät cuoäc bieåu tình vôùi quy moâ lôùn nhaèm loâi keùo quaàn chuùng uûng hoä nghò quyeát sai laàm cuûa chuùng. Nhöng Ñaûng Boânseâvích ñaõ laõnh ñaïo quaàn chuùng bieán cuoäc bieåu tình do Menseâvích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng toå chöùc thaønh cuoäc bieåu tình choáng laïi nghò quyeát sai laàm cuûa Ñaïi hoäi, choáng laïi cuoäc chieán tranh phi nghóa, 50 vaïn quaàn chuùng dieãu haønh, hoâ to caùc khaåu hieäu “Taát caû chính quyeàn veà tay Xoâ vieát”, “Ñaû ñaûo chieán tranh!”, “Hoøa bình, ruoäng ñaát, baùnh myø!”. Qua hai cuoäc bieåu tình thaùng 4 vaø 6, Ñaûng Boânseâvích ñaõ giaùo duïc quaàn chuùng, töøng böôùc xaây döïng ñoäi quaân chính trò cuûa Ñaûng. 4. Thaéng lôïi cuûa caùch maïng XHCN thaùng möôøi Ngaøy 18-6 (1-7), boä tröôûng chieán tranh Keârenxki ra leänh cho quaân ñoäi môû cuoäc taán coâng vuøng Lembe. Quaân ñoäi Nga bò thaát baïi lôùn, 6 vaïn quaân bò tieâu dieät. Tin thaát traän truyeàn veà Peâtôroâgraùt gaây ra söï phaãn noä suïc soâi trong coâng nhaân vaø binh lính. Ngaøy 3-7 (16-7), döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, 50 vaïn nhaân daân Peâtôroâgraùt xuoáng ñöôøng bieåu tình moät caùch hoøa bình vaø coù toå chöùc, ñoøi Xoâ vieát toaøn Nga vaø Xoâ vieát Peâtôreâgraùt phaûi naém toaøn boä chính quyeàn vaø phaûi thöïc hieän hoøa bình. Ñöôïc söï ñoàng tình cuûa nhöõng ngöôøi Menseâvích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng, Chính phuû laâm thôøi ñaõ ra leänh xaû suùng vaøo quaàn chuùng, Peâtôroâgraùt ñaãm maùu coâng nhaân vaø binh lính. Sau ñoù, chuùng ñaøn aùp Ñaûng Boânseâvích vaø luøng baét Leânin. Söï kieän thaùng Baûy ñaùnh daáu böôùc ngoaët phaùt trieån cuûa caùch maïng Nga. Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VI (hoïp bí maät vaø phaûi di chuyeån qua nhieàu ñòa ñieåm) quyeát ñònh tieán haønh giaønh chính quyeàn baèng khôûi nghóa vuõ trang. Tuy tieán haønh ñaøn aùp quaàn chuùng nhöng chính phuû laâm thôøi moät laàn nöõa bò laät ñoå. Sau gaàn moät thaùng khuûng hoaûng, ngaøy 23-7 (5-8), giai caáp tö saûn môùi laäp ñöôïc Chính phuû laâm thôøi thöù ba do Keârenxki, laõnh tuï Xaõ hoäi – caùch maïng ñöùng ñaàu. Nhöng khoâng yeân taâm vôùi chính phuû Keârenxki, ngaøy 27-8 (9-9), giai caáp tö saûn laïi ñöa teân töôùng phaûn ñoäng Cocniloáp ñöùng ra toå chöùc cuoäc ñaûo chính nhaèm thieát laäp cheá ñoä ñoäc taøi quaân söï ñeå ñaøn aùp caùch maïng. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Boânseâvích, nhaân daân Peâtoâroâgraùt ñaõ nhanh choùng ñaäp tan aâm möu baïo ñoäng phaûn caùch maïng cuûa Coocniloáp. Sau vuï Coocniloáp, uy tín cuûa Ñaûng Boânseâvích ngaøy caøng leân cao. Quaàn chuùng ñaõ thaáy roõ chaân töôùng cuûa nhöõng ngöôøi Mensevích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng, neân ñuoåi hoï ra khoûi caùc Xoâ vieát. Moät quaù trình Boânseâvích hoùa caùc Xoâ vieát dieãn ra nhanh choùng trong caû nuôùc, caùc Xoâ vieát ñöôïc chuyeån sang tay nhöõng ngöôøi Boânseâvích. Khaåu hieäu Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  10. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 10 – “Taát caû chính quyeàn veà tay Xoâ vieát!” taïm gaùc laïi sau söï kieän thaùng Baûy vì söï phaûn boäi cuûa Mensevích vaø Xaõ hoäi – caùch maïng luùc ñoù, nay laïi ñöôïc ñöa ra, nhöng vôùi noäi dung môùi: giaønh chính quyeàn veà tay caùc Xoâ vieát baêng khôûi nghóa vuõ trang. Ñieàu kieän khôûi nghóa ñaõ chín muoài. Ngaøy 7-10 (20-10), Leânin bí maät töø Phaàn lan trôû veà Peâtôroâgraùt. Ngaøy 10-10, hoäi nghò Trung öông Ñaûng Boânseâvích hoïp, quyeát ñònh seõ tieán haønh khôûi nghóa vuõ trang ngaøy 25-10, töùc ngaøy khai maïc Ñaïi hoäi Xoâ vieát toaøn Nga laàn thöù II. Trong hoäi nghò, moät soá ngöôøi khoâng taùn thaønh chuû tröông khôûi nghóa vuõ trang vì cho raèng nöôùc Nga chöa coù ñieàu kieän chín muoài ñeå laøm caùch maïng XHCN. Sau ñoù hoï ñaõ ñaêng leân baùo “Ñôøi soáng môùi” baûn tuyeân boá cuûa hoï choáng laïi nghò quyeát veà khôûi nghóa vuõ trang cuûa hoäi nghò Trung öông Ñaûng. Do ñoù, keû thuø ñaõ bieát roõ keá hoaïch vaø thôøi gian cuûa cuoäc khôûi nghóa vuõ trang. Chuùng ñieàu nhöõng ñôn vò ñaëc bieät veà thuû ñoâ, traán giöõ caùc ñòa ñieåm xung yeáu vaø chuaån bò ñaøn aùp caùch maïng. Tình hình Peâtôreâgraùt trôû neân heát söùc caêng thaúng. Tröôùc tình theá khaån caáp, Leânin ñaõ quyeát ñònh khôûi nghóa ngay ngaøy 24-10. Ñeâm 24-10, Leânin ñeán vieän Xmoânnöi tröïc tieáp chæ huy cuoäc khôûi nghóa. Theo keá hoaïch cuûa Leânin ñaõ vaïch ra töø tröôùc, caùc ñôn vò Caän veä ñoû cuûa coâng nhaân vaø binh lính caùch maïng ñaõ ñaùnh chieám caùc khu vöïc ñaàu moái, truï sôû caùc boä, toång ñaøi ñieän thoaïi, caùc nhaø ga, caùc caàu baéc qua soâng Neâva Löïc löôïng haàu nhö khoâng bò toån thaát, quaân khôûi nghóa ñaõ chieám ñöôïc toaøn boä Peâtôreâgraùt vaø bao vaây Cung ñieän Muøa Ñoâng, nôi aån naùu cuoái cuøng cuûa chính phuû tö saûn. Toái 25-10, chieám haïm Raïng Ñoâng noå haøng loaït suùng leänh baùo hieäu cuoäc taán coâng Cung ñieän Muøa Ñoâng baét ñaàu. Cuoäc chieán ñaáu dieãn ra ñeán 2 giôø saùng ngaøy 26-10 thì chaám döùt. Toaøn boä Chính phuû laâm thôøi tö saûn (tröø töôùng Keârenxki) bò baét. Ngaøy 25-10 (7-11) trôû thaønh ngaøy thaéng lôïi cuûa cuoäc Caùch maïng XHCN thaùng Möôøi Nga vó ñaïi. Tieáp ñoù, khôûi nghóa thaéng lôïi ôû Matxcôva (2-11) vaø ñeán ñaàu 1918, caùch maïng ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi hoaøn toaøn treân ñaát nöôùc Nga. II. CUOÄC ÑAÁU TRANH ÑEÅ BAÛO VEÄ CAÙCH MAÏNG (1918 – 1920): XAÂY DÖÏNG CHÍNH QUYEÀN XOÂ VIEÁT VAØ CHOÁNG THUØ TRONG GIAËC NGOAØI Ngay trong ñeâm 25-10, Ñaïi hoäi Xoâ vieát toaøn Nga laàn thöù II ñaõ khai maïc troïng theå taïi vieän Xmoânöi. Ñaïi hoäi long troïng tuyeân boá nöôùc Nga laø nöôùc Coäng hoøa xoâ vieát cuûa coâng nhaân vaø noâng daân, thaønh laäp Chính phuû Xoâ vieát do Leânin laøm Chuû tòch vaø thoâng qua hai saéc leänh lòch söû: Saéc leänh hoøa bình vaø Saéc leänh veà ruoäng ñaát. Saéc leänh hoaø bình coi “chieán tranh laø moät toäi aùc lôùn nhaát ñoái vôùi loaøi ngöôøi”, keâu goïi caùc nöôùc chaám döùt chieán tranh, kí moät hoøa öôùc coâng baèng daân chuû, khoâng thoân tính, khoâng coù boài thöôøng. Saéc leänh veà ruoäng ñaát quyeát ñòng tòch thu toaøn boä ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû giao cho noâng daân coù quyeàn söû duïng khoâng phaûi traû tieàn. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  11. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 11 – Ngaøy 2-11 (15-11), chính phuû Xoâ vieát ra baûn “Tuyeân ngoân veà quyeàn cuûa caùc daân toäc trong nöôùc Nga”, khaúng ñònh quyeàn töï do, bình ñaúng vaø quyeàn töï quyeát cuûa caùc daân toäc, coù quyeàn taùch ra khoûi nöôùc Nga neáu hoï muoán, xoùa boû moïi aùch aùp böùc daân toäc cuûa cheá ñoä cuõ. Thöïc hieän Tuyeân boá naøy, Chính phuû Xoâ vieát coâng nhaän neàn ñoäc laäp quoác gia cuûa Phaàn lan vaø Ba lan. Vôùi thaéng lôïi cuûa Caùch maïng thaùng Möôøi, giai caáp coâng nhaân Nga ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn. Nhöng vieäc giöõ chính quyeàn coøn khoù khaên hôn nhieàu. Caùc löïc löôïng thuø ñòch beân trong vaø ñeá quoác beân ngoaøi vaãn tìm moïi caùch laät ñoå Nhaø nöôùc voâ saûn ñaàu tieân treân theá giôùi. Chính quyeàn caùch maïng ñöùng tröôùc tình theá voâ cuøng khoù khaên, töôûng chöøng khoâng theå ñöùng vöõng ñöôïc. Noù phaûi giaûi quyeát ba nhieäm vuï quan troïng vaø caáp baùch: - Xaây döïng moät nhaø nöôùc kieåu môùi, chöa coù tieàn leä trong lòch söû - Baèng moïi caùch ra khoûi chieán tranh ñeá quoác ñeå cuûng coá chính quyeàn môùi coøn non yeáu vaø xaây döïng laïi neàn kinh teá bò ñoå naùt - Ñaáu tranh choáng caùc löïc löôïng phaûn caùch maïng beân trong vaø beân ngoaøi 1. Nhieäm vuï thöù 1 Ñaây laø moät söï nghieäp ñaày khoù khaên vaø phöùc taïp. Phaûi ñaäp tan boä maùy nhaø nöôùc cuõ cuûa tö saûn vaø ñòa chuû, thieát laäp moät boä maùy nhaø nöôùc voâ saûn môùi: Nhaø nöôùc Xoâ vieát. Coâng nhaân vaø noâng daân, nhöõng ngöôøi coøn thieáu vaên hoùa vaø kinh nghieäm quaûn lyù, ñöôïc cöû ra ñaûm nhieäm nhöõng chöùc vuï chuû choát trong chính quyeàn môùi. Trong heä thoáng chính quyeàn môùi naøy, toøa aùn nhaân daân thay cho toøa aùn cuûa Nga hoaøng; coâng an nhaân daân thay cho caûnh saùt, maät vuï cuõ; giaûi theå quaân ñoäi cuõ vaø toå chöùc quaân ñoäi caùch maïng – Hoàng quaân (thaønh laäp 1 –1918). Chính phuû Xoâ vieát tuyeân boá xoùa boû caùc ñaúng caáp xaõ hoäi, caùc töôùc vò phong kieán, nhöõng ñaëc quyeàn cuûa nhaø thôø, vaø taùch nhaø thôø ra khoûi Nhaø nöôùc, tröôøng hoïc Chính quyeàn Xoâ vieát coøn coâng boá nam nöõ bình quyeàn, thöïc hieän roäng raõi caùc quyeàn töï do daân chuû vôùi moïi coâng daân Xoâ vieát. Thöïc hieän saéc leänh veà ruoäng ñaát, Chính phuû ñaõ tieán haønh nhöõng caûi taïo noâng nghieäp cô baûn; noâng daân ñaõ ñöôïc nhaän hôn 150 trieäu ha ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû; nhöõng moùn nôï cuûa noâng daân vôùi toång soá khoaûng 1,5 tyû ruùp vaøng bò xoùa boû; moät soá noâng tröôøng quoác doanh ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp. Töø cuoái naêm 1917, chính quyeàn Xoâ vieát baét ñaàu tieán haønh quoác höõu hoùa caùc xí nghieäp lôùn, giao thoâng vaän taûi, caùc ngaân haøng vaø naém naém ñoäc quyeàn veà ngoaïi thöông. Ngöôøi ta goïi laø “cuoäc taán coâng cuûa Ñoäi caän veä ñoû ôû thaønh thò”. Nhaø nöôùc Xoâ vieát ñaõ naém laáy nhöõng vò trí chæ huy cuûa neàn kinh teá quoác daân. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  12. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 12 – 2. Nhieäm vuï thöù 2 Luùc naøy phaûi ruùt nöôùc Nga ra khoûi cuoäc chieán tranh ñeá quoác, 3-3-1918, sau nhöõng cuoäc thöông löôïng gay go (Ñöùc gaây aùp löïc naëng neà baèng nhöõng cuoäc taán coân quaân söï), Chính phuû Xoâ vieát ñaõ kyù vôùi Ñöùc hoøa öôùc Bôreùt Litoáp. Tuy phaûi chòu nhöõng ñieàu kieän naëng neà, song hoøa öôùc ñaõ taïo cho nöôùc Nga moät thôøi gian hoøa hoaõn ñeå cuûng coá chính quyeàn vaø xaây döïng löïc löôïng veà moïi maët. Ñeå traùnh söï uy hieáp cuûa Ñöùc, chính quyeàn Xoâ vieát dôøi thuû ñoâ veà Maùtxcôva. Thaùng 7-1918, baûn Hieán phaùp Xoâ vieát ñaàu tieân ra ñôøi. 3. Nhieäm vuï thöù 3 Töø naêm 1918, chính quyeàn Xoâ vieát ñaõ phaûi ñöông ñaàu vôùi cuoäc noäi chieán khoác lieät do boïn phaûn caùch maïng trong nöôùc gaây ra. Cuoái naêm 1918, sau khi chieán tranh theá giôùi chaám döùt, quaân ñoäi caùc nöôùc ñeá quoác (Anh, Phaùp, Mó, Nhaät, Ñöùc, Thoå Nhó Kyø ) ñaõ caâu keát vôùi boïn baïch veä trong nöôùc môû cuoäc taán coâng can thieät vuõ trang vaøo nöôùc Nga Xoâ vieát. Nöôùc Nga Xoâ vieát bò chia caét, phong toûa, laâm vaøo tình theá heát söùc nguy ngaäp veà moïi maët, ñaëc bieät laø veà kinh teá. Tröôùc tình theá ñoù, Chính phuû Xoâ vieát buoäc phaûi thöïc hieän “chính saùch Coäng saûn thôøi chieán”: - Tröng thu löông thöïc thöøa cuûa noâng daân - Quoác höõu hoùa heát thaûy caùc xí nghieäp - Nhaø nöôùc naêm ñoäc quyeàn veà kinh teá, quaûn lí vaø phaân phoái löông thöïc, thöïc phaàm vaø haøng tieâu duøng - Thöïc hieän cheá ñoä lao ñoäng cöôõng böùc (ai khoâng laøm thì khoâng aên) Nhôø aùp duïng chính saùch naøy, chính phuû Xoâ vieát ñaõ huy ñoäng cuûa caûi vaø nhaân löïc ñeå xaây döïng Hoàng quaân ñoâng tôùi 3 trieäu ngöôøi, ñuû söùc ñaùnh baïi quaân thuø. Hoàng quaân laàn löôït ñaùnh tan caùc cuoäc taán coâng cuûa caùc ñeá quoác vaø boïn baïch veä. Naêm 1919, ñaùnh baïi quaân cuûa ñoâ ñoác Coânsaéc ôû maët traän phía ñoâng; naêm 1920, ñaùnh tan ñaïo quaân cuûa töôùng Ñeânikin ôû phía nam vaø töôùng Iuñeâních ôû phía baéc; tieáp ñoù ñaùnh tan ñaïo quaân cuûa chính phuû tö saûn Ba lan vaø ñaïo quaân cuûa töôùng Vôraêngghen. Naêm 1920, Hoàng quaân ñaõ ñaùnh tan ñöôïc caùc cuoäc taán coâng cuûa 14 nöôùc ñeá quoác vaø caùc cuoäc noåi loaïn cuûa boïn töôùng taù baïch veä. Nhaø nöôùc Xoâ vieát ñaõ ñöôïc baûo veä vaø giöõ vöõng. Nhö theá traûi qua ba naêm chieán ñaáu gian khoå vaø khoác lieät, giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng Xoâ vieát ñaõ baûo veä thaønh coâng Nhaø nöôùc XHCN ñaàu tieân treân theá giôùi. Chính quyeàn Xoâ vieát ñöôïc giöõ vöõng, neàn ñoäc laäp vaø töï chuû cuûa ñaát nöôùc ñöôïc khaúng ñònh. Ñoù laø thaéng lôïi coù yù nghóa lòch söû vaø quoác teá saâu saéc, coå vuõ maïnh meõ giai Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  13. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 13 – caáp coâng nhaân vaø caùc daân toäc bò aùp böùc trong cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa tö baûn theá giôùi. Nguyeân nhaân coù coù tính chaát quyeát ñònh laøm cho nöôùc Nga Xoâ vieát ñaùnh baïi thuø trong giaëc ngoaøi laø söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Boânseâvích do Leânin ñöùng ñaàu. Laø ngöôøi toå chöùc vaølaõnh ñaïo cuoäc chieán ñaáu, Ñaûng Coäng saûn ñaõ ñoäng vieân, loâi cuoán vaø toå chöùc giai caáp coâng nhaân, noâng daân lao ñoäng vaø caùc nhaân daân caùc daân toäc thieåu soá ñöùng leân ñaáu tranh vôùi keû thuø. Ñaûng coù ñöôøng loái laõnh ñaïo ñuùng ñaén , khai thaùc vaø phaùt huy cao nhaát moïi söùc maïnh, moïi nguoàn cuûa caûi cuûa nhaân daân vaø ñaát nöôùc ñeå giaønh chieán thaéng. Söùc maïnh cuûa khoái lieân minh coâng noâng, tình ñoaøn keát höõu nghò giöõa caùc daân toäc Xoâ vieát, cuoäc chieán ñaáu voâ cuøng ngoan cöôøng cuûa Hoàng quaân vaø caùc ñoäi du kích, söï ñoaøn keát vaø uûng hoä maïnh meõ cuûa giai caáp coâng nhaân quoác teá vaø nhaân daân bò aùp böùc treân toaøn theá giôùi laø nhöõng nhaân toá quan troïng, khoâng theå thieáu ñöôïc ñaõ ñöa tôùi thaéng lôïi veû vang cuûa Chính quyeàn Xoâ vieát. III. YÙ NGHÓA LÒCH SÖÛ TROÏNG ÑAÏI CUÛA CAÙCH MAÏNG THAÙNG MÖÔØI Laàn ñaàu tieân trong lòch söû, treân moät ñaát nöôùc roän lôùn chieám 1/6 dieän tích theá giôùi laøm caùch maïng thaéng lôïi, ñöa coâng nhaân vaø noâng daân leân naém chính quyeàn, xaây döïng cheá ñoä môùi XHCN, xoùa boû cheá ñoä ngöôøi boùc loät ngöôøi, thöïc hieän öôùc mô ngaøn ñôøi cuûa caùc daân toäc. Chính vì vaäy, Caùch maïng thaùng Möôøi ñaõ thöùc tænh nhaân daân lao ñoäng vaø caùc daân toäc treân theá giôùi trong cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng giai caáp vaø daân toäc. Chuû tòch Hoà Chí Minh noùi: “Gioáng nhö maët trôøi choùi loïi, Caùch maïng thaùng Möôøi chieáu saùng khaép naêm chaâu, thöùc tænh haøng trieäu, haøng trieäu ngöôøi bò aùp böùc, boùc loät treân traùi ñaát. Trong lòch söû loaøi ngöôøi chöa coù cuoäc caùch maïng naøo coù yù nghóa to lôùn vaø saâu xa nhö theá!”. Ngaøy nay, maëc duø tình hình theá giôùi coù nhieàu dieãn bieán phöùc taïp, nhöng nhöõng tö tuôûng cuûa Caùch maïng thaùng Möôøi vaø nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm cuûa Caùch maïng Nga vaãn laø ngoâi sao daãn ñöôøng cho caùc daân toäc trong cuoäc ñaáu tranh vì hoaø bình, ñoäc laäp daân toäc, daân chuû vaø tieán boä xaõ hoäi – laø nhöõng muïc tieâu cô baûn cuûa thôøi ñaïi chuùng ta. Vôùí yù nghóa ñoù, Caùch maïng thaùng Möôøi laø söï kieän troïng ñaïi trong lòch söû nhaân loaïi, môû ñaàu moät thôøi ñaïi môùi – thôøi kyø lòch söû theá giôùi hieän ñaïi. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  14. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 14 – CHÖÔNG II COÂNG CUOÄC XAÂY DÖÏNG CHUÛ NGHÓA XAÕ HOÄI ÔÛ LIEÂN XOÂ (1921-1941) I. CHÍNH SAÙCH KINH TEÁ MÔÙI (NEP) VAØ COÂNG CUOÄC KHOÂI PHUÏC KINH TEÁ (1921 – 1925) Naêm 1921, sau khi noäi chieán chaám döùt, nöôùc Nga Xoâ vieát böôùc vaøo thôøi kyø hoøa bình xaây döïng cheá ñoä môùi. Nöôùc Nga Xoâ vieát baét tay vaøo xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi trong moät hoaøn caûnh khoù khaên ñaëc bieät: Nöôùc Nga laø nöôùc ñaàu tieân xaây döïng CNXH, khai phaù con ñöôøng hoaøn toaøn môùi vaøo lòch söû. Nöôùc Nga xaây döïng CNXH trong voøng vaây thuø ñòch cuûa chuû nghóa ñeá quoác, chuùng luoân bao vaây veà kinh teá vaø ñe doïa taán coâng veà quaân söï. Ñieåm xuaát phaùt veà kinh teá cuûa nöôùc Nga raát thaáp – moät nöôùc tö baûn laïc haäu hôn nhieàu so vôùi Taây AÂu , laïi bò baûy naêm chieán tranh taøn phaù ñeán kieät queä. Hoaøn caûnh ñoù ñaõ quyeát ñònh ñöôøng loái, bieän phaùp,hình thöùc vaø nhòp ñoä xaây döïng CNXH ôû Lieân Xoâ. V.I Leânin ñaõ ñeà ra coâng thöùc noåi tieáng: “Chuû nghóa Coäng saûn laø chính quyeàn Xoâ vieát coäng vôùi ñieän khí hoùa toaøn quoác, coäng vôùi traät töï ñöôøng saét Phoå, coäng vôùi quaûn lí cuûa caùc tôrôùt Mó ”, coù nghóa laø moät neàn chuyeân chính voâ saûn (veà cheá ñoä chính trò), coäng vôùi moät cô sôû vaät chaát kyõ thuaät cao, tieân tieán, khoa hoïc. Ñeå thöïc hieän coâng thöùc naøy, ngay töø naêm 1920, töùc laø khi noäi chieán coøn chöa keát thuùc, Leânin ñaõ ñeà ra keá hoaïch GOELRO. Ñaây khoâng nhöõng laø moät keá hoaïch vó ñaïi, ñieän khí hoùa nöôùc Nga maø coøn laø moät döï aùn “keát hôïp haøi hoøa” noâng nghieäp, coâng nghieäp vaø giao thoâng vaän taûi. Leânin ñaõ goïi keá hoaïch naøy laø cöông lónh thöù hai cuûa Ñaûng. Nhöng nhöõng naêm 1921-1925, vieäc ñaàu tieân phaûi laøm laø khoâi phuïc laïi neàn kinh teá bò chieán tranh taøn phaù naëng neà. Naêm 1920, saûn xuaát noâng nghieäp chæ baèng ½ möùc chieán tranh, 20 trieäu ha ñaát bò boû hoang, muøa maøng nhieàu nôi bò maát, vaán ñeà löông thöïc trôû neân caêng thaúng. Coâng nghieäp coøn ôû tình traïng suy suïp, khoù khaên hôn caû noâng nghieäp, saûn löôïng chæ coøn baèng 1/7 möùc tröôùc chieán tranh. Nhieàu saûn phaåm chuû yeáu coøn giaûm suùt nhieàu hôn: saét chæ coøn 2,25%, ñieän 15%, than 23% Boïn ñeá quoác vaø baïch veä ñaõ phaù hoaïi ngaønh giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét, ñöôøng boä, taøn phaù phaàn lôùn haàm moû ôû Ñoânbaùt, vuøng daàu löûa ôû Bacu, phaù nhieàu nhaø maùy. Caùc xí nghieäp ngöøng hoaït ñoäng vì thieáu nguyeân, nhieân lieäu. Ñieän khoâng ñuû, thaønh phoá toái taêm, Nhöõng haøng hoùa caàn thieát cho ñôøi soáng haèng ngaøy heát söùc thieáu thoán: baùnh mì, thòt muoái, daàu hoûa, xaø phoøng Nhöõng ngöôøi coäng saûn ñaõ keá thöøa keá moät nöôùc Nga trung coå, vôùi nhöõng Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  15. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 15 – ñoàng ruoäng hoang taøn, nhöõng nhaø maùy bò phaù huûy, vaän taûi bò ngöøng treä, nhaân daân muø chöõ, moät ñaát nöôùc bò phaù huûy vì naïn ñoùi vaø beänh taät. Keû thuø lôïi duïng tình theá kinh teá bi ñaùt ñoù, kích ñoäng söï baát maõn, gaây roái loaïn veà chính trò. ÔÛ moät soá vuøng ñaõ noå ra nhöõng cuoäc noåi loaïn cuûa noâng daân choáng laïi chính saùch tröng thu löông thöïc thöøa. Khoâng chæ noâng daân, maø caû coâng nhaân vaø binh lính – laø cô sôû xaõ hoäi cuûa chính quyeàn Xoâ vieát – cuõng baát maõn. Nhöõng cuoäc baõi coâng noå ra ôû Peâtôroâgraùt ñeàu xuaát phaùt töø nhöõng yeâu saùch cuûa coâng nhaân nhieàu khi raát chính ñaùng nhöng khoù coù theå giaûi quyeát vì ñaát nöôùc quaù ngheøo. Nghieâm troïng nhaát laø cuoäc noåi loaïn ôû Croângxtaùt, moät quaân caûng cuûa Peâtôroâgraùt, ngaøy 28-2-1921. Thuûy thuû ôû ñaây laø moät trong nhöõng ñoäi nguõ quan troïng thôøi Caùch maïng thaùng Möôøi, nhöng sau noäi chieán, moät soá lôùn ñaõ chuyeån ñi nôi khaùc. Bò boïn phaûn caùch maïng kích ñoäng, thuûy thuû Croângxtaùt ñaõ noäi daäy chieám giöõ phaùo ñaøi, gieát haïi nhöõng ngöôøi Boânseâvích. Sau 10 ngaøy cuoäc noåi loaïn bò daäp taét. Nöôùc Nga luùc naøy laâm vaøo cuoäc khuûng hoaûng chính trò heát söùc nghieâm troïng, Trong boái caûnh ñoù, thaùng 3-1921, Ñaïi hoäi X Ñaûng Coäng Saûn (Boânseâvích) Nga hoïp, quyeát ñònh chuyeån töø chính saùch Coäng saûn thôøi chieán sang chính saùch Kinh teá môùi (NEP). Chính saùch kinh teá môùi laø chính saùch cuûa caû thôøi kyø quaù ñoä töø CNTB leân CNXH, nhaèm taïo ñieàu kieän cho thaønh phaàn kinh teá XHCN chieán thaéng caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc, baéc nhöõng “chieác caàu” ñöa caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc daàn daàn töøng böôùc ñi leân CNXH (ñoái vôùi saûn xuaát nhoû ñoù laø con ñöôøng hôïp taùc hoùa; ñoái vôùi thaønh phaàn kinh teá tö baûn tö nhaân laø thoâng qua con ñöôøng tö baûn Nhaø nöôùc). Nhöng trong thôøi kì ñaàu, ñeå khoâi phuïc kinh teá vaø kích thích saûn xuaát phaùt trieån, chính quyeàn Xoâ vieát cho pheùp caùc thaønh phaàn kinh teá ñoù toàn taïi vaø phaùt trieån trong moät chöøng möïc nhaát ñònh. Vì vaäy, nhöõng bieän phaùp ñeà ra ôû Ñaïi hoäi cuûa Ñaûng laø: baõi boû tröng thu löông thöïc thöøa vaø thay theá baèng thueá löông thöïc coá ñònh (thueá ñöôïc quy ñòng tröôùc vuï gieo haït muøa xuaân, ngöôøi noâng daân sau khi noäp ñuû thueá ñöôïc töï do baùn soá löông thöïc thöøa ñeå mua haøng coâng nghieäp), cho töï do buoân baùn trong nöôùc, môû ra caùc chôï; nhöõng xí nghieäp khoâng quaù 20 coâng nhaân ñöôïc traû laïi cho tö nhaân, tö nhaân ñöôïc pheùp thueâ xí nghieäp, thueâ ruoäng ñaát aø töï do mua nguyeân lieäu, baùn haøng hoùa; cho tö baûn nöôùc ngoaøi thueâ xí nghieäp, khai thaùc haàm moû (döôùi hình thöùc toâ nhöôïng) ñeå lôïi duïng voán, kó thuaät cuûa hoï; nhaø nöôùc naém caùc maïch maùu kinh teá: coâng nghòeâp, ngaân haøng, giao thoâng vaän taûi, noäi vaø ngoaïi thöông Thöïc chaát cuûa nhöõng bieän phaùp naøy laø chuyeån töø kinh teá nhaø nöôùc naém ñoäc quyeàn veà moïi maët, döïa treân cô sôû cöôõng böùc lao ñoäng, tröng thu vaø cung caáp theo kieåu “coäng saûn thôøi chieán” sang neàn kinh teá haøng hoùa coù söï ñieàu tieát cuûa nhaø nöôùc, coâng nhaän söï cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån trong moät thôøi gian nhaát ñònh cuûa nhieàu thaønh phaàn kinh teá khaùc nhau, vaø söû duïng voán, kyõ thuaät, kinh nghieäm cuûa tö baûn trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå thuùc ñaåy linh teá phaùt trieån. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  16. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 16 – Trong thôøi kyø khoâi phuïc kinh teá, chính saùch kinh teá môùi laáy vieäc khoâi phuïc vaø phaùt trieån noâng nghieäp laøm caên baûn, qua ñoù thuùc ñaåy coâng nghieäp vaø caùc ngaønh kinh teá khaùc phaùt trieån. Chính saùch thueá noâng nghieäp ñaõ kích thích maïnh meõ ngöôøi tieåu noâng trong vieäc laøm aên cuûa hoï; thöïc chaát cuûa chính saùch naøy laø söï lieân minh giöõa coâng nhaân vaø noâng daân treân cô sôû môùi veà kinh teá. Cuoái naêm 1922, toaøn theå laõnh thoå Xoâ vieát ñöôïc giaûi phoùng. Luùc naøy, coâng cuoäc xaây döïng CNXH vaø cuûng coá quoác phoøng ñoøi hoûi caùc daân toäc trong ñaát nöôùc Xoâ vieát phaûi lieân minh khaêng khít hôn nöõa, veà moïi maët. Ngaøy 20-12-1922, vieäc thoáng nhaát caùc daân toäc töï nguyeän saùp nhaäp thaønh moät quoác gia duy nhaát ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Lieân bang Coäng hoøa XHCN Xoâ vieát (goïi taét laø Lieân Xoâ) chính thöùc ñöôïc thaønh laäp. Luùc ñaàu goàm boán nöôùc: Ucraina, Beâlaruùt, Nga, Ngoaïi Capcadô. Ñaàu naêm 1924, hieán phaùp cuûa Lieân Xoâ ñöôïc ban haønh. Nhôø coù ñöôøng loái ñuùng ñaén, ñeán cuoái naêm 1925, chæ trong moät thôøi gian ngaén, coâng cuoäc khoâi phuïc kinh teá sau chieán tranh ñaõ hoaøn thaønh veà cô baûn. Noâng nghieäp ñaït 87% möùc saûn xuaát tröôùc chieán tranh, ñaïi coâng nghieäp ñaït 75%; ñôøi soáng coâng nhaân, noâng daân vaø nhaân daân lao ñoäng ñöôïc caûi thieän roõ reät. Nhaân daân lao ñoäng Lieân Xoâ baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kì xaây döïng cô sôû vaät chaát – kó thuaät cuûa CNXH. II. BÖÔÙC ÑAÀU COÂNG NGHIEÄP HOÙA XHCN (1926 –1929) Theo keá hoaïch cuûa Leânin, vieäc xaây döïng CNXH ôû Lieân Xoâ baét ñaàu baèng coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. Naêm 1925, maëc duø kinh teá ñaõ khoâi phuïc laïi möùc xaáp xæ möùc tröôùc chieán tranh, nhöng Lieân Xoâ vaãn laø moät nöôùc noâng nghieäp laïc haäu so vôùi caùc nöôùc tö baûn phöông Taây. Noâng nghieäp chieám treân 2/3 toång saûn phaåm quoác daân. Coâng nghieäp vaãn döïa treân cô sôû cuõ, kó thuaät laïc haäu, thieáu coâng nghieäp naëng. Naèm trong voøng vaây cuûa chuû nghóa tö baûn, Lieân Xoâ luoân luoân bò bao vaây veà kinh teá ñoäc laäp, töï saûn xuaát laáy nhöõng thieát bò caàn thieát vaø laø vaán ñeà soáng coøn ñoái vôùi nhaø nöôùc XHCN ñaàu tieân treân theá giôùi. Tröôùc tình hình aáy, Ñaïi hoäi XIV Ñaûng Coäng Saûn (B) Lieân Xoâ hoïp cuoái naêm 1925 ñaõ ñeà ra nhieäm vuï coâng nghieäp hoùa XHCN nhaèm bieán Lieân Xoâ töø moät nöôùc noânh nghieäp thaønh moät nöôùc coâng nghieäp, coù theå töï saûn xuaát laáy nhöõng maùy moùc vaø trang thieát bò caàn thieát cho toaøn boä neàn kinh teá quoác daân. Caên cöù vaøo tình hình ñaát nöôùc, Ñaïi hoäi Ñaûng cuõng ñaõ chæ roõ neàn coâng nghieäp XHCN Lieân Xoâ chuû yeáu phaûi goàm: coâng nghieäp naêng löôïng (ñieän, than, daàu hoûa ) ñeå cung caáp naêng löôïng cho neàn kinh teá quoác daân vaø ñôøi soáng cuûa nhaân daân; coâng nghieäp cheá taïo maùy moùc ; coâng nghieäp giao thoâng vaïn taûi; coâng nghieäp hoùa chaát; coâng nghieäp quoác phoøng Vieäc coâng nghieäp hoùa trong ñieàu kieän cuûa Lieân Xoâ luùc naøy phaûi tieán haønh vôùi toác ñoä nhanh. “Ñuoåi kòp vaø vöôït” caùc nöôùc tö baûn tieân tieán neáu khoâng muoán bò “nghieàn naùt”, ñoù laø tö töôûng chæ ñaïo cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo Xoâ vieát luùc ñoù. Do ñoù, ñöôøng loái coâng nghieäp hoùa XHCN laø öu Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  17. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 17 – tieân phaùt trieån coâng nghieäp naëng, saûn xuaát ra caùc tö lieäu saûn xuaát. Coâng nghieäp naëng seõ laø ñoøn baåy ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp nheï, cuûng coá quoác phoøng, vaø laø ñieàu kieän cô baûn ñeå thöïc hieän taùi saûn xuaát môû roäng, naâng cao naêng suaát lao ñoäng. Vieäc phaùt trieån coâng nghieäp naëng ñaõ ít lôïi nhuaän, voøng quay chaäm, laïi ñoøi hoûi voán ñaàu tö lôùn, kó thuaät cao. Hôn nöõa khoâng theå giaûi quyeát vaán ñeà voán gioáng nhö caùc nöôùc tö baûn baèng caùch boùc loät quaàn chuùng lao ñoäng, cöôùp boùc thuoäc ñòa baèng chieán lôïi phaåm vaø tieàn boài thöôøng chieán tranh, hoaëc baèng vay möôïn nöôùc ngoaøi (voøng vaây phong toûa cuûa CNTB khieán Lieân Xoâ khoâng theå vay möôïn ai, troâng mong vaøo ai ñöôïc), neân Lieân Xoâ chæ coù theå döïa vaøo chính baûn thaân mình. Nhaân daân Lieân Xoâ ñaõ laáy phöông chaâm töï löïc caùnh sinh, phaán ñaáu gian khoå, “thaét löng buoäc buïng”, ñeå tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. Caû ñaát nöôùc nhö moät coâng tröôøng lôùn. Nhieàu nhaø maùy môùi moïc leân, caùc nhaø maùy cuõ ñöôïc khoâi phuïc laïi treân cô sôû kó thuaät môùi. Nhôø lao ñoäng nhieät tình, ñaày hi sinh cuûa nhaân daân lao ñoäng Lieân Xoâ, coâng cuoäc hoùa tieán trieån nhanh choùng. Naêm 1928, tæ troïng coâng nghieäp chieám 54,5% toång saûn löôïng coâng noâng nghieäp. Naêm 1929, coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa XHCN ôû Lieân Xoâ ñaõ thu ñöôïc nhöõng thaønh töïu quan troïng vaø böôùc ngoaët quan troïng vaø böôùc ñaàu giaûi quyeát ñöôïc ba vaán ñeà cô baûn: vaán ñeà tích luõy voán; vaán ñeà xaây döïng moät neàn coâng nghieäp naëng coù theå töï saûn xuaát laáy nhöõng maùy moùc vaø thieát bò caàn thieát; vaán ñeà naâng cao naêng suaát lao ñoäng (vöôït möùc chieán tranh hôn 1,3 laàn). Nhöõng coâng trình khoång loà ñaõ ñöôïc xaây döïng: nhaø maùy thuûy ñieän Ñônhieùp, nhaø maùy oâ toâ Matxcôva, nhaø maùy keùo Xtalingrat, tuyeán ñöôøng saét Tuyeâckextan – Xibia. III. COÂNG CUOÄC TAÄP THEÅ HOÙA NOÂNG NGHIEÄP VAØ HOAØN THAØNH KEÁ HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ NHAÁT (1928 –1933) Ñeán naêm 1929. coâng nghieäp ñaõ coù nhöõng böôùc tieán cô baûn vaø mang tính chaát XHCN, nhöng noâng nghieäp vaãn döïa treân cô sôû saûn xuaát caù theå phaân taùn vôùi kó thuaät canh taùc thoâ sô. Laïc haäu neân phaùt trieån raát chaäm chaïp, coù nhieàu maët haïn cheá vaø khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu xaây döïng CNXH. Tröôùc tình hình naøy, cuoái 1927, Ñaïi hoäi XV cuûa Ñaûng Coäng saûn (B) Lieân Xoâ, ñeà ra nhieäm vuï taäp theå hoùa noâng nghieäp. Naêm 1928 vaø 1929, Chính phuû Xoâ vieát thöïc hieän nhöõng bieän phaùp nhaèm haïn cheá kinh teá phuù noâng. Naêm 1930, Chính phuû Xoâ vieát quyeát ñònh chuyeån töø chính saùch haïn cheá sang chính saùch tieâu dieät giai caáp phuù noâng (veà maët giai caáp), ñoàng thôøi môû roäng vieäc taäp theå hoùa toaøn boä neàn noâng nghieäp. Ñaïi hoäi Ñaûng ñaõ chæ ra raèng hình thöùc hôïp taùc thích hôïp nhaát luùc ñoù laø aùcten noâng nghieäp, trong ñoù chæ taäp theå hoùa caùc tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu vaø thu nhaäp ñöôïc phaân phoái theo lao ñoäng. Trong aùcten, beân caïnh kinh teá taäp theå (chuû yeáu) vaãn coù kinh Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  18. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 18 – teá phuï gia ñình (nguoàn saûn phaåm vaø thu nhaäp phuï cuûa noâng noâng trang vieân). Ñoù laø hình thöùc deã tieáp thu nhaát ñoái vôùi noâng daâ, nhöõng ngöôøi bao ñôøi nay vaãn quen vôùi loái laøm aên caù theå vôùi ñaàu oùc tö höõu. Veà nhòp ñoä taäp theå hoùa noâng nghieäp, Ñaûng Coäng saûn (b) tính ñeán nhöõng ñieàu kieän chín muoài khaùc nhau cuûa caùc vuøng trong nöôùc, ñaõ chia ñaát nöôùc laøm 3 vuøng vôùi thôøi haïn taäp theå hoùa khaùc nhau, döï tính seõ hoaøn thaønh cô baûn taäp theå hoùa noâng nghieäp vaøo naêm 1933 (cuoái keá hoaïch 5 naêm). Khi tieán haønh taäp theå hoùa noâng nghieäp, noâng daân ñöôïc pheùp tòch thu ruoäng ñaát, suùc vaät, noâng cuï vaø taøi saûn cuûa phuù noâng (culaéc) ñeå chuyeån thaønh sôû höõu cuûa noâng trang taäp theå. Phuù noâng bò ñuoåi ra khoûi caùc khu vöïc taäp theå hoùa vaø ñöa ñi khai khaån, caûi taïo taïi caùc vuøng xa xoâi. Nhöõng teân ngoan coá choáng phaù bò tröøng trò. Phuù noâng laø giai caáp boùc loät cuoái cuøng vaø ñoâng ñaûo nhaát vaø cuõng hung haõn nhaát ôû Lieân Xoâ. Do ñoù, ñaõ dieãn ra cuoäc ñaáu tranh giai caáp quyeát lieät ôû noâng thoân Xoâ vieát. Phuù noâng ñoát phaù muøa maøng, nhaø cöûa, ñaàu ñoäc gia suùc, gieát caùn boä, gaây ra nhöõng vuï roái loaïn ôû noâng thoân. Maët khaùc, nhieàu ñòa phöông ñaõ maéc moät soá sai laàm khuyeát ñieåm: ñeå chaïy theo toác ñoä, ngöôøi ta ñaõ vi phaïm nghieâm troïng nguyeân taéc töï nguyeän cuûa Leânin, duøng phöông phaùp cöôõng böùc, meänh leänh baét noâng daân phaûi gia nhaäp noâng tranh taäp theå; ñaùnh traøn lan caû vaøo ñoâng ñaûo taàng lôùp trung noâng; vi phaïm hình thöùc aùcten, nhaûy sang hình thöùc coâng xaõ, coù nôi taäp theå hoùa caø nhaø cöûa, gia suùc nhoû, gaø vòt Cuõng vì theá, noâng daân bò kích ñoäng, gieát heát caû gia suùc ñeå aên tröôùc khi vaøo noâng trang taäp theå, Rieâng naêm 1929-1930, noâng daân ñaõ gieát 14 trieäu 60 vaïn suùc vaät lôùn coù söøng, laøm cho ngaønh chaên nuoâi bò thieät haïi naëng neà. Thaùng 3-1930, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc Xoâ vieát ñaõ coù nhöõng bieän phaùp söûa chöõa, uoán naén nhöõng sai laàm, khuyeát ñieåm naøy. Nhôø ñoù, coâng cuoäc taäp theå hoùa daàn daàn ñi vaøo quyõ ñaïo ñuùng. Naêm 1931, noâng trang taäp theå vaø noâng tröôøng ñaõ chieám 2/3 dieän tích troàng troït vaø gaàn 53% toång soá noâng hoä toaøn quoác. Tôùi cuoái naêm 1932, coâng cuoäc taâp theå hoùa noâng nghieäp caên baûn hoaøn thaønh. Ñaïi hoäi Ñaûng naêm 1927 cuõng thoâng qua keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát (1928- 1932), vôùi nhieäm vuï tieáp tuïc ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa XHCN, hoaøn thaønh taäp theå hoùa noâng nghieäp, ñaåy maïnh coâng cuoäc caùch maïng vaên hoùa, ñaåy luøi vaø tieán tôùi tieâu dieät hoaøn toaøn thaønh phaàn kinh teá TBCN ôû thaønh thò vaø noâng thoân. Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát hoaøn thaønh tröôùc thôøi haïn (4 naêm 3 thaùng). Töø moät nöôùc noâng nghieäp, Lieân Xoâ ñaõ trôû thaønh moät nöôùc coâng nghieäp. Saûn löôïng coâng nghieäp chieám 70% toång saûn löôïng kinh teá quoác daân. Trong hôn 4 naêm ñaõ xaây döïng môùi 1500 xí nghieäp. Neàn coâng nghieäp Lieân Xoâ luùc naøy ñaõ coù khaû naêng trang bò kó thuaät môùi khoâng chæ trong coâng nghieäp maø caû trong caùc ngaønh giao thoâng vaän taûi, xaây döïng vaø noâng nghieäp. Cuoäc caùch maïng vaên hoùa ñaõ ñöôïc tieán haønh saâu roäng trong toaøn quoác. Naêm 1930, chính phuû Lieân Xoâ ñaõ thöïc hieän cheá ñoä giaùo duïc phoå thoâng cô sôû baét buoäc. Trong thôøi gian keá hoaïch 5 naêm, soá tröôøng cao ñaúng coâng nghieäp ñaõ taêng 10 laàn, soá Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  19. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 19 – tröôøng kó thuaät trung caáp taêng 4 laàn, ngaønh ñaïi hoïc ñaõ cung caáp 10 vaïn kó sö vaø caùn boä ñaïi hoïc. Nhö vaäy, trong khi caùc nöôùc tö baûn laâm vaøo cuoäc khuûng hoaûng king teá 1929- 1930 traàm troïng nhaát trong lòch söû, nhaân daân Lieân Xoâ vaãn tieáp tuïc giöõ vöõng vaø phaùt trieån kinh teá moät caùch vöõng chaéc. IV. HOAØN THAØNH KEÁ HOAÏCH 5 NAÊM LAÀN THÖÙ 2 (1933-1937) LIEÂN XOÂ BÖÔÙC ÑAÀU XAÂY DÖÏNG ÑÖÔÏC NHÖÕNG NEÀN MOÙNG CUÛA CNXH. HIEÁN PHAÙP 1936 Naêm 1933, nhaân daân Lieân Xoâ thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm laàn thöù hai(1933- 1937). Nhieäm vuï cô baûn cuûa keá hoaïch naøy laø tieáp tuïc ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa XHCN ñeå thöïc hieän ñoåi môùi kó thuaät toaøn boä neàn kinh teá quoác daân, xoùa boû nhöõng taøn dö cuûa CNTB trong xaõ hoäi Lieân Xoâ, naâng cao hôn moät böôùc ñôøi soáng nhaân daân Lieân Xoâ. Keá hoaïch quy ñònh saûn löôïng coâng nghieäp seõ taêng leân gaàn 8 laàn möùc tröôùc chieán tranh, naêng suaát lao ñoäng taêng leân 63%, xaây döïng theâm 4500 xí nghieäp coâng nghieäp lôùn, töùc laø gaáp 3 laàn keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát. Nhöõng keá hoaïch naøy thaät to lôùn vaø khoâng deã thöïc hieän. Ñaûng ñöa ra khaåu hieäu “Taát caû phuï thuoäc vaøo caùn boä!”. Phong traøo hoïc taäp vaø caûi tieán kó thuaät cuûa coâng nhaân phaùt trieån maïnh meõ. Thi ñua XHCN ñaït tôùi moät trình ñoä cao hôn, trôû thaønh phong traøo phaùt minh saùng cheá vaø vöôït möùc keá hoaïch : “Phong traøo Xtakhanoáp”. Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù hai hoaøn thaønh tröôùc thôøi haïn. Muøa heø naêm 1937, saûn xuaát coâng nghieäp cuûa Lieân Xoâ vöôït 42% so vôùi naêm 1929 vaø baèng 8 laàn naêm 1913, naêm cao nhaát cuûa cheá ñoä Nga hoaøng. Luùc naøy toång saûn löôïng coâng nghieäp cuûa Lieân Xoâ ñaõ vöôït qua Phaùp, Anh, Ñöùc, vöôn leân ñöùng ñaàu Chaâu Aâu vaø thöù hai theá giôùi (sau Mó), chieám 14% saûn löôïng coâng nghieäp toaøn theá giôùi. Töø moät nöôùc noâng nghieäp, Lieân Xoâ ñaõ trôû thaønh moät cöôøng quoác coâng nghieäp treân theá giôùi. Vieäc taäp theå hoùa noâng nghieäp ñaõ hoaøn thaønh trong caû nöôùc. Treân 90% ñaát ñai troàng troït ñöôïc caøy caáy baèng maùy moùc noâng nghieäp. Qua cuoäc caùch maïng vaên hoùa, Lieân Xoâ ñaõ thanh toaùn ñöôïc naïn muø chöõ (tröôùc caùch maïng 76% daân soá muø chöõ), thöïc hieän xong neàn giaùo duïc caáp I baét buoäc cho taát caû moïi ngöôøi vaø phoå caäp giaùo duïc phoå thoâng caáp II ôû caùc thaønh phoá. Soá hoïc sinh töø 8 trieäu naêm 1913 taêng leân 23 trieäu naêm 1937, soá sinh vieân cuõng taêng töø 112.000 leân 542.000 ngöôøi; ñoäi nguõ trí thöùc Xoâ vieát ñoâng tôùi 10 trieäu ngöôøi. Veà maët xaõ hoäi, caùc giai caáp boùc loät ñaõ bò thuû tieâu, luùc naøy chæ coøn laïi hai giai caáp lao ñoäng laø coâng nhaân, noâng daân vaø taàng lôùp trí thöùc môùi XHCN. Moái quan heä giöõa caùc daân toäc gaén boù hôn tröôùc. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  20. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 20 – Nhöõng thaønh töïu to lôùn veà moïi maët treân ñaõ chöùng toû nhaân daân Lieân Xoâ ñaõ hoaøn thaønh hai nhieäm vuï cô baûn cuûa thôøi kì quaù ñoä töø CNTB leân CNXH laø : - Xaây döïng cô sôû vaät chaát – kó thuaät cuûa CNXH - Thöïc hieän nhöõng caûi taïo XHCN coù nghóa laø ñaõ böôùc ñaàu xaây döïng ñöôïc nhöõng neàn moùng kinh teá, chính trò vaø xaõ hoäi cuûa XHCN - Treân cô sôû ñoù, söï nghieäp xaây döïng CNXH coøn phaûi traûi qua moät quaù trình laâu daøi, phaûi tieáp tuïc khoâng ngöøng cuûng coá, phaùt trieån vaø hoaøn thieän noù Ñeå phaùn aùnh nhöõng thaønh quaû ñoù, cuoái naêm 1936, Hieán phaùp môùi ñöôïc thoâng qu atahy cho Hieán phaùp 1924. Ñaûng Coäng Saûn(B) Lieân Xoâ goïi hieán phaùp môùi laø “Hieán phaùp cuûa CNXH thaéng lôïi”, ñaùnh daáu söï keát thuùc cuûa thôøi kì quaù ñoä töø CNTB leân CNXH ôû Lieân Xoâ. Söï phaùt trieån nhanh choùng phi thöôøng cuûa Lieân Xoâ, trong moät thôøi gian raát ngaén töø moät nöôùc noâng nghieäp laïc haäu vöôn leân ñuoåi kòp vaø vöôït caùc nöôùc tö baûn tieân tieán trôû thaønh moät ñaïi cöôøng quoác coâng nghieäp ñöùng ñaàu Chaâu AÂu, coù moät söùc maïnh kinh teá, chính trò, quaân söï to lôùn ñeø beïp ñöôïc boä maùy chieán tranh khoång loà cuûa Phaùt xít Ñöùc sau naøy, ñoù laø söï thaät lòch söû khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc, ñoù laø tính öu vieät cuûa CNXH. Nhöng maët khaùc, coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû Lieân Xoâ cuõng chöùa ñöïng moät soá sai laàm thieáu soùt. Sau khi Leânin qua ñôøi (1924), nhöõng tö töôûng vaø nguyeân taéc maø Leânin vaïch ra trong coâng cuoäc xaây döïng CNXH bò vi phaïm. Chính saùch kinh teá môùi (NEP) sôùm bò xoùa boû. Nhaû nöôùc naém ñoäc quyeàn veà kinh teá vaø hình thaønh cheá ñoä nhaø nöôùc bao caáp veà kinh teá, xoùa boû sôùm neàn kinh teá thuï tröôøng nhieàu thaønh phaàn trong khi chuùng coøn coù taùc duïng phaùt trieån kinh teá. Nhöõng sai laàm vaø noùng voäi trong vieäc taäp theå hoùa noâng nghieäp ñaõ ñeå laïi nhöõng haäu quaû tai haïi cho neàn noâng nghieäp Lieân Xoâ. Nghieâm troïng hôn caû laø nguyeân taéc taäp trung daân chuû vaø neàn phaùp cheá XHCN ñaõ bò coi thöôøng, thay vaøo ñoù laø teä suøng baùi caù nhaân vaø naïn quan lieâu ñoäc ñoaùn maø sinh thôøi Leânin ñaõ kòch lieät pheâ phaùn. Nhöõng sai laàm vaø thieáu soùt treân ñaây khoâng phaûi do baûn thaân cheá ñoä XHCN gaây neân, maø do Lieân Xoâ laø nöôùc ñaàu tieân khai phaù con ñöôøng xaây döïng CNXH, neân khoù traùnh khoûi nhöõng sai laàm thieáu soùt. Noù coøn do hoaøn caûnh ñaëc bieät cuûa Lieân Xoâ xaây döïng CNXH trong voøng vaây thuø ñòch cuûa CNÑQ, chuùng phong toûa veà kinh teá vaø luoân ñe doïa taán coâng veà quaân söï, neân nhieàu chính saùch, bieän phaùp cuûa Lieân Xoâ bò baét buoäc phaûi aùp duïng (raát caàn thieát luùc ñoù), neáu khoâng seõ bò tieâu dieät. Naêm 1938, nhaân daân Lieân Xoâ thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm laàn thöù 3 (1938-1942). Nhöng keá hoaïch ñang hoaøn thaønh toát ñeïp thì thaùng 6-1941, Phaùt xít Ñöùc taán coâng xaâm löôïc Lieân Xoâ. Nhaân daân Lieân Xoâ buoäc phaûi ngöøng coâng cuoäc hoøa bình xaây döïng ñaát nöôùc ñeå tieán haønh cuoäc “Chieán tranh giöõ nöôùc vó ñaïi”, Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  21. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 21 – CHÖÔNG III HEÄ THOÁNG VEÙC XAI- OA SINH TÔN VAØ CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN CHUÛ YEÁU THÔØI KYØ GIÖÕA HAI CUOÄC CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI. PHAÀN A HEÄ THOÁNG VEÙCXAI –OASINHTÔN VAØ VIEÄC CHIA LAÏI THEÁ GIÔÙI CUÛA CAÙC NÖÔÙC ÑEÁ QUOÁC THAÉNG TRAÄN SAU CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ NHAÁT I. HOÄI NGHÒ HOAØ BÌNH VECÙXAI 1. Hoaøn caûnh trieäu taäp Hoäi nghò Chieán tranh theá giôùi keát thuùc, caùc nöôùc thaéng traän hoïp hoäi nghò ôû Veùcxai ñeå chia laïi theá giôùi. Hoäi nghò khai maïc ngaøy 18-1- 1919, trong tình hình theá giôùi coù söï thay ñoåi lôùn, ñoù laø: - Thaéng lôïi cuûa caùch maïng thaùng Möôøi Nga laøm cho CNTB khoâng coøn laø moät heä thoáng duy nhaát treân theá giôùi, thuùc ñaåy phong traøo caùch maïng theá giôùi phaùt trieån ñe doaï ñeán söï toàn taïi cuûa CNTB. Vì theá caùc nöôùc ñeá quoác tìm moïi caùch ñeå tieâu dieät nöôùc Nga Xoâ vieát . - Cuoäc chieán tranh theá giôùi thöù nhaát ñaõ taøn phaù nghieâm troïng caùc nöôùc tham chieán, laøm thay ñoåi töông quan löïc löôïng giöõa caùc nöùoc tö baûn sau chieán tranh, Myõ vöôn leân haøng ñaàu veø kinh teá, thaønh chuû nôï cuûa caùc nöôùc chaâu AÂu, caùc nöôùc ñeá quoác coøn laïi duø thaéng traän hay thaát baïi cuõng ñeàu bò suy yeáu. Hoäi nghò goàm ñaïi bieåu cuûa 27 nuôùc tham döï, naém quyeàn quyeát ñònh cuûa hoäi nghò laø 3 cöôøng quoác Myõ, Anh, Phaùp. Moãi nöôùc ñeá quoác tham gia hoäi nghò ñeàu coù tham voïng muïc ñích rieâng, maâu thuaãn vôùi nhau, do ñoù hoäi nghò dieãn ra heát söùc gay go quyeát lieät. - Phaùp muoán döïa vaøo öu theá luïc quaân cuûa mình ñeå giöõ vai troø baù chuû luïc ñòa, nhaân cô hoäi naøy laøm cho Ñöùc suy yeáu heát kình ñòch vôùi Phaùp. Phaùp ñoøi laïi vuøng Angiaùtloren vaø muoán chieám vuøng Xarô cuûa Ñöùc, muoán caét laõnh thoå cuûa Ñöùc nhaäp voaø Ñoàng minh Phaùp, muoán baét Ñöùc phaûi boài thöôøng chieán tranh lôùn vaø chòu söï kieåm soaùt veà kinh teá quaân söï. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  22. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 22 – - Anh vaøMyõ cuõng muoán kieàm cheá Ñöùc phuï thuoäc vaøo mình vöøa muoán níu giöõ Ñöùc caân baèng vôùi Phaùp ñoàng thôøi laïi vöøa muoán phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Ñöùc nhö laø moät coâng cuï ñeå taán coâng nöôùc Nga Xoâ vieát. - Nhaät Baûn khoâng nhöõng muoán cuûng coá ñòa vò ôû trung Quoác maø coøn muoán chieám caû vuøng Vieãn Ñoâng cuûa Nga, môû roäng aûnh höôûng ra caû vuøng Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông. - YÙ hy voïng seõ môû roäng laõnh thoå cuûa mình xuoáng xuoáng vuøng Ñòa Trung Haûi vaø Ban Caêng. Nhö vaäy caùc nöôùc ñeá quoác thaêng traän ñeàu tuyø theo löïc löôïng vaø yeâu caàu cuûa mình ñeå toå chöùc laïi theá giôùi sao cho phuø hôïp quyeàn lôïi cuûa mình nhaát vaø muoán giaønh laáy nhöõng lôïi loäc beùo bôû nhaát. Vì theá chuùng tranh caõi quyeát lieät keùo daøi hoäi nghò nöõa naêm. Leânin ñaõ bình luaän chaâm bieám raèng: Chuùng caõi coï nhau töø 5 thaùng nay vaø baày thuù döõ ñoù caén caáu nhau loaïn xaï ñeán noãi chæ coøn laïi caùi ñuoâi 2. Heä thoáng hoaø öôùc Veùcxai Maëc duø khoâng moät nöôùc ñeá quoác naøo thoûa maõn keát quaû cuûa hoäi nghò nhöng cuoái cuøng chuùng cuõng coá gaéng thoaû hieäp vôùi nhau vaø kí vaøo caùc vaên kieän cuûa hoäi nghò, thöôøng ñöôïc goïi laø heä thoáng hoaø öôùc Veùcxai. a) Hoäi Quoác lieân Quy öôùc thaønh laäp hoäi Quoác lieân (kí ngaøy 25-1-1919) ñöôïc saùp nhaäp vaøo hoøa öôùc Veùcxai vôùi Ñöùc vaø coi nhö ñoaïn môû ñaàu. Muïc ñích thaønh laäp hoäi Quoác lieân: phaùt trieån hôïp taùc ñaûm baûo hoøa bình vaø an ninh cho caùc daân toäc. Veà maët toå chöùc goàm nhöõng nöôùc saùng laäp vaø nhöõng nöôùc kí vaøo quy öôùc saùng laäp. Cô quan laõnh ñaïo goàm – cô quan chung coù ñaïi hoäi ñoàng thöôøng tröïc vaø ban thö kí thöôøng tröïc. Cô quan chuyeân moân goàm coù toøa aùn quoác teá vaø caùc cuïc quoác teá. Noäi dung hoaït ñoäng cuûa hoäi laø giaùm saùt vieäc taùi giaûm quaân bò, toân troïng söï toaøn veïn laõnh thoå vaø ñoäc laäp chính trò taïm thôøi, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeá tranh cha61p quoác teá. Nhöng quan heä quoác teá tröôùc traùi vôùi quy öôùc ñeàu bò huûy boû. Nöôùc naøo vi phaïm baèng bieän phaùp kinh teá vaø taøi chính. Nhö vaäy Hoäi Quoác lieân ñöôïc thaønh laäp tröôùc heát nhaèm giöõ gìn traät töï cuûa theá giôùi tö baûn do caùc ÑQ chieán thaéng saép ñaët taïi hoäi nghò Veùcxai . Noù laø keát quaû söï dung Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  23. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 23 – hoøa maâu thuaãn trong phe ÑQ veà vieäc phaân chia laïi theá giôùi chuû yeáu laø boán cöôøng quoác Myõ, Anh, Phaùp, Nhaät. Hoäi Quoác lieân chæ laø moät coâng cuï cuûa chuû nghóa ÑQ nhaèm dung hoøa vaø baûo veä nhöõng quyeàn lôïi giöõa caùc nöôùc ÑQ vôùi nhau, nhöng laïi ñöôïc che ñaäy baèng nhöõng danh töø ñeïp ñeõ trang troïng. b) Hoøa öôùc Veùcxai vôùi Ñöùc Ngaøy 28-6-1919, phaùi ñoaøn nöôùc Ñöùc do Muyle vaø Ben ñaïi dieän nhaän Hoøa öôùc Veùcxai, xaùc nhaän söï thaát baïi cuûa Ñöùc trong chieán tranh theá giôùi thöù nhaát. Theo hoøa öôùc Ñöùc phaûi traû cho Phaùp hai tænh Andaùt vaø Loren, nhöôøng cho Bæ khu Open vaø Manmôri, cho Ñan Maïch vuøng Baéc Sôleùtíc, cho ban laøn vuøng Poátxnami vaø moät haønh lang chaïy ra bieån. Coøn vuøng Xarô giao cho Hoäi Quoác lieân quaûn trò. Taùch mieàn Ñoâng Phoå ra khoûi nöôùc Ñöùc. Caùc thuoäc ñòa Ñöùc giao cho caùc cöôøng quoác khaùc quaûn lí. Nöôùc Ñöùc bò haïn cheá toái ña veà vuõ trang: ñöôïc giöõ laïi 100000 boä binh, khoâng coù khoâng quaân, haûi quaân. Vuøng taû ngaïn soâng Ranh do quaân ñoäi Ñoàng minh ñoùng trong voøng 15 naêm, vuøng höõu ngaïn thaønh vuøng phi quaân söï. Ñöùc phaûi boài thöôøng chieán phi do moät Uûy ban boài khoaûn cuûa Ñoàng minh quy ñònh tröôùc ngaøy 1-5-1921. Toùm laïi, theo hoøa öôùc Veùcxai, Ñöùc maát 1/8 ñaát ñai, 1/12 daân soá, 1/3 moû saét. 2/5 saûn luôïn gang, 1/3 saûn löôïng theùp, vaø gaàn 1/7 dieän tích troàng troït. Tuy nhieân gaùnh naëng cuûa Hoøa öôùc chuû yeáu ñeø naëng leân vai nhaân daân lao ñoäng. Hoøa öôùc Vecxai ñaõ khoâng thuû tieâu ñöôïc tieàm löïc chieán tranh cuûa Ñöùc do aâm möu cuûa caùc nöôùc ñeá quoác ñaëc bieät Anh, Myõ muoán bieán Ñöùc ñeå trôû thaønh baøn ñaïp ñeå xaâm nhaäp chaâu AÂu veà kinh teá vaø möu ñoà choáng laïi Lieân Xoâ do ñoù chæ moät thôøi gian ngaén sau chieán tranh CNÑQ Ñöùc khoâng nhöõng phuïc hoài maø coøn taêng cöôøng tieàm löïc kinh teá chieán tranh, trôû thaønh thuû phaïm gaây chieán tranh theá giôùi môùi. c) Caùc hoøa öôùc khaùc Sau khi kí hoøa öôùc vôùi Ñöùc, caùc nöôùc baïi traän thuoäc phe Ñöùc cuõng laàn löôït kí keát trong hai naêm 1919-1920: - Hoøa öôùc Xanhgieùcmanh vôùi AÙo (10-9-1919) - Hoøa öôùc Nôiy vôùi Bungari (27-11-1919) - Hoøa öôùc Trianoâng vôùi Hungari (4-6-1920) - Hoøa öôùc Xebrô vôùi Thoå Nhó Kì (11-8-1920) Nhöõng hoøa öôùc naøy chuù troïng giaûi quyeát vaán ñeà AÙo – Hung vaø vaán ñeà Thoå Nhó Kì. Ñeá quoác AÙo, Hung tröôùc kia bò taùch ra thaønh hai nöôùc, AÙo chæ coøn 6 trieäu daân vôùi 80000 km2 vaø khoâng ñöôïc saùp nhaäp vaøo Ñöùc. Hungary chæ coøn giöõ ñöôïc 1/3 laõnh Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  24. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 24 – thoå tröôùc kia. Moät soá nöôùc khaùc ñöôïc thaønh laäp ñoù laø Tieäp Khaéc vaø Nam Tö. Moät soá ñaát ñai khaùc cho Rumani vaø YÙ. Ba Lan ra ñôøi vôùi vuøng Galixia thuoäc AÙo vaø vuøng khaùc thuoäc Ñöùc, Nga. Nhöõng hoøa öôùc treân mang tính chaát noâ dòch, Leânin ñaõ bình luaän: ñoù laø moät thöù hoøa öôùc kì quaùi, aên cöôùp, ñaåy haøng chuïc trieäu con ngöôøi trong ñoù coù nhöõng con ngöôøi vaên minh nhaát rôi vaøo caûnh bò noâ dòch. Ñoù laø nhöõng ñieàu kieän maø boïn aên cöôùp tay caàm dao buoäc naïn nhaân khoâng coù gì töï veä phaûi chaáp nhaän. Nhöõng hoøa öôùc kí keát ñoù hôïp thaønh heä thoáng hoøa öôùc Veùcxai. Ñoù laø vaên baûn chính thöùc ñaàu tieân sau chieán tranh theá giôùi thöù nhaát xaùc ñònh vieäc phaân chia theá giôùi vaø toå chöùc laïi traät töï theá giôùi giöõa caùc nöôùc ñeá quoác thaéng traän vôùi nhau. Toùm laïi, heä thoáng hoøa öôùc Veùcxai laø keát quaû cuûa moät quaù trình vöøa ñaáu tranh vöøa thoûa hieäp, xaâu xeù laãn nhau giöõa caùc nöôùc ñeá quoác chieán thaéng vaø chieán baïi. Noù khoâng ñaûm baûo ñöôïc hoøa bình cho caùc daân toäc, traùi laïi laøm saâu saéc theâm nhöõng maâu thuaãn cuûa CNÑQ nhö Uyliam Bulít (coäng taùc vieân ñaéc löïc cuûa Uynxôn) ñaõ nhaän xeùt hoäi nghò hoøa bình chæ laøm moät vieäc laø chuaån bò nhöõng xung ñoät quoác teá trong töông lai. II. HOÄI NGHÒ OASINHTÔN VAØ NHÖÕNG HOØA ÖÔÙC ÑÖÔÏC KÍ KEÁT Hoäi nghò Veùc xai keát thuùc khoâng moät nöôùc naøo thoûa maõn vôùi keát quaû cuûa hoäi nghò ñaëc bieät laø Mó, thöôïng nghò vieän Mó khoâng thoâng qua hoøa öôùc Vecxai. Maâu thuaãn Mó – Anh, Mó – Nhaät caøng gay gaét hôn do ño thaùng 11-1921, Mó trieäu taäp hoäi nghò Oasinh tôn goàm Anh, Phaùp, YÙ, Bæ, Haø Lan, Boà Ñaøo Nha, Nhaät Baûn, Trung Quoác. Muïc ñích cuûa Mó laø tìm caùch cuûng coá vò trí treân theá giôùi vaø khu vöïc Thaùi Bình Döông treân cô sôû laøm thieät haïi quyeàn lôïi cuûa caùc ñòch thuû khaùc tröôùc heát laø Anh vaø Nhaät. Hoäi nghò ñaõ kí ñöôïc ba baûn hieäp öôùc quan troïng: - Hieäp öôùc 4 nöôùc (Mó, Anh, Nhaät, Phaùp) kí ngaøy 3-12-1921 xaùc nhaän laïi veà maët phaùp lí vieäc phaân chia thuoäc ñòa ôû Hoäi nghò Veùcxai. Nhaân dòp ñoù Mó gaây aùp löïc buoäc Anh khoâng gia haïn theâm hieäp öôùc Lieân minh Anh – Nhaät (kí töø 1902) ñeå coâ laäp Nhaät. - Hieäp öôùc 9 nöôùc (6-2-1922) nhaèm môû roäng cöûa Trung Quoác choáng laïi lôïi ích daân toäc cuûa Trung Quoác,bieán Trung Quoác trôû thaønh thò tröôøng chung cuûa caùc nöôùc ñeá quoác. - Hieäp öôùc 5 nöôùc (6-6-1922) Myõ,Anh , Nhaät, Phaùp, YÙ quy ñònh tæ leä haûi quaân cho moãi nöôùc: Myõ, Anh baèng nhau; Phaùp, YÙ baèng nhau; Nhaät xeáp sau Mó (theo tæ leä môùi 5:5:3:1,75:1,75 theo thöù töï caùc nuôùc laø Anh:Myõ:Nhaät:Phaùp:YÙ). Nhö vaäy töø ñaây Anh maát quyeàn baù chuû tröôùc ñaây treân maët bieån. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  25. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 25 – Toùm laïi, hoäi nghò Oasinhtôn hoaøn toaøn coù lôïi cho Mó, Nhaät phaûi töø boû moät phaàn öu theá ñaõ giaønh ñöôïc trong chieán tranh theá giôùi thöù nhaát ôû Trung Quoác. Anh phaûi nhöôïng boä Mó, nhö theá Mó naém ñöôïc thò tröôøng Vieãn Ñoâng vaø Trung Quoác, naâng cao ñòa vò haûi quaân cuûa mình leân haøng ñaàu theá giôùi. Keát quaû cuûa hoäi nghò ñaõ laøm tröïc tieáp thay ñoåi so saùnh löïc löôïng coù lôïi cho Mó, Mó ñaõ laäp theâm moät “khuoân khoå” môùi do Mó chi phoái choáng laïi khuoân khoå cuõ cuûa hoaø öôùc Veùcxai, ñoàng thôøi boå sung hoaøn chænh hôn veà vieäc toå chöùc laïi traät töï theá giôùi sau chieán tranh .Ñoù laø heä thoáng Veùcxai – Oasinhtôn . Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  26. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 26 – PHAÀN B CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN CHUÛ YEÁU TRONG NHÖÕNG NAÊM 1918 – 1939 I. TÌNH HÌNH KINH TEÁ VAØ CHÍNH TRÒ CUÛA CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN SAU CHIEÁN TRANH (1918 –1923) Ngaøy 11-11-1918, nöôùc Ñöùc chính thöùc kí ñình chieán. Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát chaám döùt vôùi söï thaát baïi hoaøn toaøn cuûa khoái lieân minh Ñöùc – AÙo. Chieán tranh ñaõ gaây ra nhöõng toån thaát naëng neà veà ngöôøi vaø cuûa cho caû hai phe tham chieán. Chieán tröôøng chính dieãn ra ôû Chaâu AÂu, vì theá caùc cöôøng quoác TBCN chaâu AÂu bò suy yeáu nghieâm troïng. Hai cöôøng quoác tö baûn laâu ñôøi Anh vaø Phaùp tuy chieán thaéng, nhöng neàn kinh teá bò kieät queä nhieàu sau chieán tranh. Anh bò maát 70% taøu buoân neân neàn ngoaïi thöông – moät ngaønh quan troïng cuûa ñeá quoác Anh – giaûm suùt, chæ coøn baèng nöûa chieán tranh. Nôï nhaø nöôùc taêng leân gaáp 12 laàn so vôùi naêm 1914. Töø vò trí chuû nôï, Anh trôû thaønh con nôï cuûa Mó vôùi 5,6 tæ ñoâla. Naêm 1920, saûn löôïng coâng nghieäp giaûm suùt 32,5% so vôùi naêm 1913. Sau chieán tranh, Phaùp laáy laïi ñöôïc vuøng Anñaùt vaø Loren, quyeàn khai thaùc than vuøng than Xarô, moät phaàn thuoäc ñòa cuûa Ñöùc ôû chaâu Phi, tieàn boài thöôøng chieán tranh nhöng vaãn gaëp nhieàu khoù khaên. Möôøi tænh coù neàn noâng nghieäp phaùt trieån nhaát bò phaù hoaïi hoaøn toaøn. Toång soá thieät haïi cuûa Phaùp leân tôùi gaàn 200 tæ phôraêng. Nöôùc Phaùp coù 1,5 trieäu ngöôøi cheát. Do caùch maïng Nga thaønh coâng , nöôùc Phaùp maát nguoàn nguyeân lieäu quan troïng do nöôùc Nga cung caáp (55% saét, 74,3% than, 18,5% daàu löûa), maát voán ñaáu tö ôû Nga töông ñöông vôùi 13 tæ phôraêng. Trong khi ñoù nhöõng moùn nôï khoång loà Phaùp vay cuûa Mó ñaõ vöôït quaù 4 tæ ñoâla. Italia tham gia Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát veà phía phe “Hieäp öôùc”neân cuõng laø nöôùc chieán thaéng. Nhöng laø moät ñoàng minh leùp veá, Italia khoâng ñöôïc gì trong cuoäc chia phaàn ôû Hoäi nghò Veùcxai. Trong khi ñoù, chieán tranh ñaõ laøm cho ñaát nöôùc kieät queä, tieâu maát 65 tæ lia vaøng, gaàn 60% taøu buoân bò huûy hoaïi, 63,4 vaïn ngöôøi bò gieát, vay cuûa Mó, Anh 4 tæ ñoâla. Tình caûnh caùc nöôùc thaát traän nhö Ñöùc, AÙo – Hung coøn bi ñaùt hôn nhieàu. Chieán tranh ñaõ taøn phaù naëng neà ñaát nöôùc. Sau chieán tranh, hai ñeá quoác naøy laïi bò caùc nuôùc thaéng traän tröøng phaït, baét boái thöôøng naëng neà, töôùc heát thuoäc ñòa, xaâu xeù ñaáu nöôùc (Ñöùc maát 1/8 laõnh thoå, ñeá quoác AÙo – Hung, bò chia laøm nhieàu quoác gia tö saûn ñoäc laäp). Toùm laïi, sau Chieán tranh theá giôùi thöù nhaát, caùc cöôøng quoác chaâu AÂu ñeàu laâm vaøo khuûng hoaûng kinh teá traàm troïng, ñaëc bieät trong nhöõng naêm 1920 –1921. Trong khi Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  27. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 27 – ñoù, caùc cöôøng quoác ngoaøi chaâu AÂu nhö Mó vaø Nhaät khoâng bò taøn phaù bôûi chieán tranh laïi ñöôïc höôûng nhieàu quyeàn lôïi do chieán tranh ñem laïi, ñaõ vöôït nhieàu nöôùc TBCN ôû chaâu AÂu veà kinh teá vaø taøi chính. Laøm thay ñoåi töông quan so saùnh löïc löôïng giöõa caùc cöôøng quoác tö baûn chaâu AÂu voán chieám vò trí trung taâm cuûa chuû nghóa tö baûn theá giôùi tröôùc ñaây. Nöôùc Mó trôû thaønh nöôùc giaøu maïnh nhaát vaø laø trung taâm coâng nghieäp, thöông maïi vaø taøi chính quoác teá (chaâu AÂu nôï Mó treân 10 tæ ñoâla, Mó coù döï tröõ vaøng lôùn nhaát theá giôùi, chieám khoaûng 1.3 soá vaøng theá giôùi). Cuõng töø ñoù ñaùnh daáu giai ñoaïn môùi trong coá gaéng vöôn leân chieám vò trí baù quyeàn theá giôùi cuûa Mó. Tuy nhieân, khuûng hoaûng kinh teá 1920-1921 ôû chaâu AÂu cuõng aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá cuûa Mó. Nhu caàu haøng hoùa Mó ôû chaâu AÂu giaûm ñi, trong khi söùc mua cuûa nhaân daân Mó giaûm suùt. Thaùng 7-1920, cuoäc khuûng hoaûng kinh teá noå ra ôû Mó. Ñeán thaùng 3-1921, saûn löôïng coâng nghieäp giaûm suùt 1/3. Soá xí nghieäp bò phaù saûn ngaøy caøng nhieàu. Cuoäc khuûng hoaûng noâng nghieäp cuõng dieãn ra cuøng luùc vôùi khuûng hoaûng coâng nghieäp. Cuõng gioáng nhö Mó, Nhaät baûn ñaõ phaùt trieån kinh teá maïnh meõ nhôø lôïi duïng chieán tranh theá giôùi. Trong thôøi gian 1914 – 1919, saûn löôïng coâng nghieäp Nhaät taêng gaáp 5 laàn. Nhieàu coâng ti môùi cuûa Nhaät ra ñôøi. Thanh toaùn maäu dòch töø 1915 ñeán 1920 dö thöøa 1.207 trieäu yeân. Söï boät phaùt cuûa kinh teá Nhaät coøn tieáp tuïc 18 thaùng sau chieán tranh keát thuùc. Sau ñoù, Nhaät cuõng laâm vaøo cuoäc khuûng hoaûng kinh teá 1920 – 1921. Neàn kinh teá bò sa suùt nhieàu coâng ti bò thua loã hoaëc phaù saûn. Soá ngöôøi thaát nghieäp leân tôùi 12 vaïn. Nhö vaäy, sau chieán tranh theá giôùi thöù 2, taát caû caùc nöôùc TBCN ñaõ laàn löôït laâm vaøo khuûng hoaûng kinh teá traàm troïng, laøm cho ñôøi soáng cuûa nhaân daân, nhaát laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng, cöïc khoå. Tình hình aáy cuøng vôù aûnh höôûng cuûa Caùch maïng thaùng Möôøi Nga ñaõ daãn ñeán moät cao traøo caùch maïng heát söùc maïnh meõ laøm lay CNTB ñeán taän goác reã. II. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN TRONG GIAI ÑOAÏN OÅN ÑÒNH (1924 – 1929) 1. OÅn ñònh veà kinh teá Sau khi khaéc phuïc ñöôïc khuûng hoaûng kinh teá caùc nöôùc tö baûn böôùc vaøo giai ñoaïn oån ñònh .Nöôùc Myõ oån ñònh sôùm (naêm 1922), vaø ñaït ñöôïc toác ñoä phaùt trieån nhanh choùng nhôø buoân baùn vuõ khí laøm giaøu trong chieán tranh theá giôùi laàn moät. Myõ trôû thaønh chuû nôï cuûa caùc nöôùc tö baûn Chaâu AÂu, töø naêm 1925ñeán 1928 Myõ chi 10 tæ ñoâ la cho vieäc xaây döïng nhaø maùy vaø coâng xöôûng môùi ,thieát bò laïi kyõ thuaät môùi. Quaù trình tích tuï taäp trung saûn xuaát vaø tö baûn dieãn ra ñaëc bieät maïnh meõ, ñaõ coù 5400 tröôøng hôïp “hôïp nhaát” xí nghieäp vöøa vaø nhoû, saûn xuaát theo daây chuyeàn, naêng suaát lao ñoäng taêng maïnh. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  28. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 28 – Töø naêm 1923-1929, saûn löôïng coâng nghieäp Myõ taêng 69%, chieám 48% toång saûn löôïng coâng nghieäp cuûa theá giôùi tö baûn, vöôït quaù 9% so vôùi saûn löôïng cuûa 5 cuôøng quoác Ñöùc, Phaùp, Anh, Nhaät, YÙ coäng laïi . Nöôùc Ñöùc, caàm ñaàu phe baïi traän, bò khuûng hoaûng kinh teá vaø chính trò naëng neà nhaát sau chieán tranh, nhöng nhôø söï giuùp ñôõ cuûa Myõ vaø Anh, Ñöùc ñaõ phuïc hoài vaø phaùt trieån khaù nhanh. Anh, Myõ muoán giuùp Ñöùc phuïc hoài tieàm löïc coâng nghieäp vaø quaân söï ñeå bieán Ñöùc thaønh nöôùc choáng Lieân Xoâ. Vì vaäy ,môùi coù keá hoaïch Dawes naêm 1924 vaø sau ñoù ñöôïc ñieàu chænh bôûi keá hoaïch Young naêm 1929, quy ñònh soá tieàn boài thöôøng chieán tranh luùc ñaàu cuûa Ñöùc laø 130 tæ maùc vaøng, sau giaûm xuoáng 113,9 tæ maùc traû trong thôùi gian keùo daøi 60 naêm. Trong nhöõng naêm ñaàu sau chieán tranh Myõ, Anh ñaõ cho Ñöùc vay nhöõng soá tieàn raát lôùn. Naêm 1933, Hitle leân naém chính quyeàn ñaõ xoaù luoân khoaûn tieàn boài thöôøng. Nhôø soá tieàn ñaàu tö khoång loà cuûa nöôùc ngoaøi, taïo ñieàu kieän trang bò cho Ñöùc nhöõng kyõ thuaät hieän ñaïi, naâng cao naêng löïc saûn xuaát. Naêm 1929, toång saûn löïông coâng nghieäp Ñöùc ñaït 113% möùc tröôùc chieán tranh, vöôït qua Anh vaø Phaùp. Nöôùc Phaùp sau chieán tranh coù moät soá ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå phaùt trieån coâng nghieäp nhö ñöïôc thu hoài vuøng Lo ren coù nhieàu quaëng saét, ca li, than, vaø ñöôïc quyeàn khai thaùc haït xarô coù nhieàu than. Naêm1925, coâng nghieäp Phaùp ñaõphaùt trieån hôn tröùôc chieán tranh: saûn löôïng than ñaït 107%, theùp ñaït 102%, ñeán naêm 1930 saûn löôïng coâng nghieäp Phaùp laø 140% so vôùi tröùôc chieán tranh, ñöùng thöù 4 theá giôùi. Tuy vaäy cô sôû vaät chaát kyõ thuaät coøn laïc haäu nhieàu so caùc nöôùc TBCN khaùc nhö Myõ, Ñöùc, Nhaät. Nöôùc Anh phuïc hoài kinh teá dieãn ra chaäm chaïp do thieát bò saûn xuaát laïc haäu, toå chöùc saûn xuaát loãi thôøi neân ñeán naêm 1929 môùi chæ ñaït möùc xaáp xæ tröôùc chieán tranh. Neàn kinh teá YÙ vaøNhaät Baûn oån ñònh töông ñoái sôùm (1923), nhöng kinh teá chæ phaùt trieån moät chieàu, öu tieân cho nhöõng ngaønh coâng nghieäp chieán tranh neân xuaát hieän khuûng hoaûng sôùm (1926-1927). Toùm laïi, söï oån ñònh veà kinh teá cuûa caùc nöôùc tö baûn dieãn ra khoâng ñeàu, coù tính chaát töông ñoái vaø cuïc boä. Söï oån ñònh cuûa caùc nuôùc TBCN chaâu AÂu phaàn quan troïng laø nhôø vaøo voán ñaáu tö vaø tín duïng cuûa Mó. Ñaây laø thôøi kì chuyeån ñoåi trung taâm kinh teá – taøi chính cuûa TBCN töø chaâu AÂu sang chaâu Mó. 2. OÅn ñònh töông ñoái veà chính trò Cuøng vôùi söï oån ñònh veà kinh teá, caùc cheá ñoä tö saûn cuõng daàn daàn ñöôïc cuûng coá. Phong traøo caùch maïng taïm thôøi laéng xuoáng. ÔÛ caùc nöôùc tö baûn chuû yeáu, caùc ñaûng tö saûn baûo thuû vaø phaûn ñoäng naém chính quyeàn. ÔÛ moät vaøi nöôùc, coù luùc caùc löïc löôïng goïi laø “phaùi taû” theo ñöôøng loái caûi löông naém chính quyeàn ñeå meâ hoaëc quaàn chuùng lao ñoäng. ÔÛ Mó, töø naêm 1921 ñeán 1933, Ñaûng Coäng hoøa lieân tuïc naém chính quyeàn. Ñaûng naøy ñaõ thi haønh chính saùch thieân höõu nhaèm baûo veä quyeàn lôïi cuûa giôùi chuû kinh doanh. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  29. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 29 – Thaùng 11-1924, Culitgiô truùng cöû Toång thoáng. Trong 4 naêm caàm quyeàn, chính phuû Culitgiô thi haønh chính saùch ñaøn aùp phong traøo coâng nhaân, ñaøn aùp nhöõng tö töôûng “caáp tieán”. Ñieån hình laø vuï xöû hai coâng daân goác Italia laø Xaêccoâ vaø Vanxetti bò tuyeân aùn töû hình vì coâng khai baøy toû nhöõng tö töôûng “tieán boä”. Chính quyeàn Mó cuõng thi haønh nhöõng chính saùch, nhöõng bieän phaùp choáng baõi coâng cuûa coâng nhaân. Veà maët ñoái ngoaïi, chính quyeàn Culitgiô thoâng qua caùc keá hoaïch Ñauùyt vaø Yông, khoáng cheá chaâu AÂu theo quyõ ñaïo cuûa Mó, tieáp tuïc chính saùch thuø ñòch vôùi Lieân Xoâ, tìm caùch baønh tröôùng theá löïc ra Thaùi Bình Döông vaø Vieãn Ñoâng. Ñoái vôùi Mó Latinh, chính phuû Mó vaãn tieáp tuïc chính saùch baønh tröôùng cuûa hoï, thaäm chí can thieäp quaân söï khi caàn thieát. Duø sao trong nhöõng naêm caàm quyeàn cuûa Culitgiô, kinh teá Mó phaùt trieån toát ñeïp, neân trong lónh vöïc chính trò – xaõ hoäi cuõng phaùt trieån töông ñoái oån ñònh. Ñaûng Coäng hoøa ñöôïc coi laø ñaûng cuûa söï phoàn vinh , vì theá trong cuoäc baàu cöû Toång thoáng naêm 1928, ngöôøi cuûa Ñaûng Coäng hoøa Huvô ñaõ thaéng cöû. Nhöng Huvô vöøa böôùc chaân vaøo Nhaø traéng thì khuûng hoaûng kinh teá buøng noå thaùng 10 –1929. ÔÛ Anh, Ñaûng Baûo thuû leân naém chính quyeàn töø naêm 1924. Chính phuû ñaõ thi haønh nhieàu chính saùch coù lôïi cho giôùi chuû kinh doanh, laøm cho nhaân daân lao ñoäng bò boùc loät naëng neà hôn. Ñieàu ñoù ñaõ daãn ñeán cuoäc toång baõi coâng thaùng 5 – 1926, baét ñaàu töø coâng nhaân moû, sau loâi keùo haàu heát coâng nhaân caùc ngaønh vaø thu huùt ñeán 5 trieäu ngöôøi tham gia, laøm teâ lieät taát caû caùc khu coâng nghieäp lôùn ôû Anh. Nhöng khi baõi coâng bieán thaønh cuoäc ñaáu tranh quyeát lieät vaø mang tính chaát chính trò thì nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Lieân hieäp coâng ñoaøn Anh ñaõ keâu goïi coâng nhaân ngöøng ñaáu tranh vaø thoûa hieäp vôùi chính phuû. Nhôø vaäy, chính phuû ñaõ daäp taét ñöôïc phong traøo baõi coâng vaø sau ñoù chuyeån sang taán coâng vaøo giai caáp coâng nhaân. Cuoäc toång baõi coâng naêm 1926 cuûa coâng nhaân Anh cho ta thaáy söï oån ñònh cuûa chuû nghóa tö baûn chæ laø töông ñoái. ÔÛ Phaùp, naêm 1923, “Lieân minh phaùi taû” bao goàm nhöõng ngöôøi caáp tieán cuûa giai caáp tö saûn vaø Ñaûng Xaõ hoäi leân naêm quyeàn. Chính phuû “khoái taû” do Erioâ caàm ñaàu, ban haønh moät soá chính saùch tieán boä hôn tröôùc nhö thi haønh ñaïo luaät aân xaù ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia ñaáu tranh chính trò, luaät cho pheùp vieân chöùc thaønh laäp toå chöùc coâng ñoaøn Veà ñoái ngoaïi, Chính phuû Erioâ cuõng thi haønh chính saùch oân hoøa hôn, ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi Lieân Xoâ (25-10-1924). Nhöng maët khaùc, chính phuû “khoái taû” cuõng tieán haønh cuoäc chieán tranh ñaøn aùp caùc daân toäc thuoäc ñòa Maroác vaø Xiri, ñaøn aùp cuoäc toång baõi coâng thaùng 10 – 1925, baét giam nhieàu ngöôøi coäng saûn. Maâu thuaãn trong “khoái taû” ngaøy caøng gay gaét vaø “khoái taû” tan raõ sau khi nhöõng ngöôøi Xaõ hoäi ruùt ra khoûi lieân minh. Töø thaùng 10-1925 ñeán thaùng 7-1926, 7 laàn thay ñoåi noäi caùc ñeán 21-7-1926, chính phuû phaùi taû bò ñoå. Chính phuû phaùi höõu do Poaêngcareâ caàm ñaàu coá gaéng chaám döùt nhöõng hoaït ñoäng choáng ñoái vaø taán coâng vaøo ñôøi soáng cuûa nhaân daân lao ñoäng. ÔÛ Ñöùc, giai ñoaïn oån ñònh cuõng laø giai ñoaïn maø caùc löïc löôïng phaùt xít chuaån bò löïc löôïng ñeå naém chính quyeàn. Döôùi chieác oâ baûo veä cuûa neàn “Coäng hoøa Vaâyma”, chuû nghóa quaân phieät Ñöùc daàn daàn ñöôïc phuïc hoài vôùi söï tích cöïc giuùp ñôõ cuûa boïn tö baûn Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  30. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 30 – luõng ñoaïn vaø boïn Iuncô Ñöùc. Ngöôøi ta thöôøng goïi neàn Coäng hoøa Vaâyma laø “neàn coäng hoøa khoâng coù nhöõng ngöôøi coäng hoøa” vì taát caû caùc quan chöùc cuûa neàn Coäng hoøa naøy ñeàu laø nhöõng ngöôøi cuûa Ñeá cheá cuõ ñöôïc giöõ nguyeân, mang naëng ñaàu oùc baûo hoaøng vaø quaân phieät, tinh thaàn daân toäc cöïc ñoan vaø chuû nghóa phuïc thuø. Raát nhieàu toå chöùc quaân phieät moïc ra nhö naám ôû Ñöùc sau chieán tranh nhö ñoäi “Muõ theùp”, “Coânxun”, “Orôgheát”, “Vikinh” Trong soá caùc toå chöùc naøy, chính ñaûng phaûn ñoäng nhaát laø Ñaûng coâng nhaân quoác gia XHCN (hay Quoác xaõ) xuaát hieän töø naêm 1919. Töø naêm 1920, khi Hitle laøm laõnh tuï cuûa ñaûng naøy, cöông lónh cuûa ñaûng ñöôïc coâng boá vôùi nhöõng noäi dung heát söùc mò daân vaø löøa bòp nhaèm môû roäng aûnh höôûng cuûa noù trong quaàn chuùng. Thaùng 11-1923, Hitle toå chöùc “cuoäc phieán ñoäng tieäm bia” ôû Munkhen, ñònh loâi keùo quaân ñoäi taùi dieãn laïi “cuoäc tieán coâng vaøo Roma cuûa Mutcoâlini” treân ñaát Ñöùc, nhöng Hitle ñaõ thaát baïi. Boïn tö baûn luõng ñoaïn Ñöùc thaáy vieäc thieát laäp ngay cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít ôû Ñöùc laø quaù sôùm neân Hitle bò baét giam. Trong tuø, y vieát cuoán Mein Kamf (Cuoäc chieán ñaáu cuûa toâi), ñöôïc coi nhö thaùnh thö cuûa chuû nghóa phaùt xít, neâu leân nhöõng cô sôû tö töôûng cuûa chuû nghóa Quoác xaõ. Naêm 1925, Hinñenbuoác ñöôïc baàu laøm Toång thoáng. Cöïu nguyeân soaùi cuûa ñeá quoác Ñöùc, teân baûo hoaøng quaân phieät soá 1 ñöùng ñaáu neàn “Coäng hoøa” ñöôïc baàu chöùng toû theá löïc cuûa giôùi quaân phieät ñaõ taêng cöôøng khaù nhieàu. Ñieàu ñoù gaây lo ngaïi cho löïc löôïng daân chuû ôû Ñöùc, ñoàng thôøi cuõng gaây lo ngaïi trong dö luaän theá giôùi. Giai caáp thoáng trò cuûa Ñöùc phaûi choáng ñôõ baèng caùch tuyeân truyeàn cho “thieän chí hoøa bình” cuûa Hinñenbuoác vaø söï gaén boù cuûa cuûa teân baûo hoaøng naøy ñoái vôùi cheá ñoä coäng hoøa. Chuùng coøn döïa vaøo nhöõng luaän ñieäu mò daân cuûa caùc laõnh tuï Ñaûng XHDC naèm trong chính phuû vaø Quoác hoäi ñeå “baûo veä”, uûng hoä Hinñenbuoác. Söï phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät laø neùt noåi baät cuûa lòch söû nöôùc Ñöùc trong thôøi kì oån ñònh cuûa chuû nghóa tö baûn. Cuõng gioáng nhö Ñöùc, thôøi kì naøy, ôû Nhaät baûn cuõng laø thôøi kì taêng cöôøng caùc löïc löôïng quaân phieät Nhaät. Ñaàu 1927, töôùng Tanaca, moät phaàn töû quaân phieät phaûn ñoäng ñaõ thaønh laäp chính phuû môùi. Môû ñaàu cho moäi giai ñoaïn môùi cuûa chính saùch ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi cuûa Nhaät. Chính phuû cuûa giôùi quaân phieät chuû tröông duøng vuõ löïc ñeå baønh tröôùng ra beân ngoaøi. Tanaca ñaõ hai laàn phaùi quaân xaâm löôïc Sôn Ñoâng, Trung Quoác, nhöng caû hai laàn ñeàu thaát baïi do phong traøo ñaáu tranh maïnh meõ cuûa Trung Quoác. Mó , Anh cuõng phaûn ñoái cuoäc xaâm löôïc naøy. ÔÛ trong nöôùc, Tanaca ra söùc quaân söï hoùa ñaát nöôùc, ñaøn aùp phong traøo daân chuû vaø hoøa bình, giaûi taùn caùc ñoaøn theå daân chuû. Coøn Italia, thôøi kì naøy laø thôøi kì cuûng coá töøng böôùc chính theå phaùt xít. Chính phuû Mutxoâlini trong thôøi kì ñaàu môùi caàm quyeàn, tuy ñaõ aùp duïn chính saùch khuûng boá choáng laïi caùc phong traøo caùch maïng voâ saûn, nhöng vaãn ñeå cho caùc ñaûng tö saûn tham gia chính phuû, giöõ nguyeân caùc toå chöùc coâng ñoaøn, nghò vieän. Ñeán ñaàu 1926, tình hình chính trò trong nöôùc gaëp nhieàu khoù khaên. Ñaûng Coäng saûn, Ñaûng Xaõ hoäi, Ñaûng Thieân chuùa giaùo vaø nhieàu ñaûng khaùc laäp thaønh phe ñoái laäp choáng chính phuû. Muùtxoâlini nhieàu laàn bò aùp saùt huït. Nhaân dòp naøy, chính phuû ban boá haøng loaït ñaïo luaät “ñaëc bieät” giaûi taùn taát caû caùc ñaûng (tröø ñaûng phaùtxít), ñoùng cöûa caùc cô quan baùo chí cuûa hoï. Chính phuû coøn toå chöùc ra cô quan ñaëc vuï vaø toøa aùn ñaëc bieät ñeå baét bôù vaø xöû töû nhöõng ngöôøi choáng phaùt Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  31. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 31 – xít. Cuoái cuøng, ñaïo luaät ban haønh thaùng 3 – 1928 trao cho laõnh tuï ñaûng phaùt xít quyeàn choïn ñaïi bieåu quoác hoäi. Mutxoâlini trôû thaønh keû ñoäc taøi chuyeân cheá, laø keû “nhaân danh quyeàn lôïi quoác gia” ñeå cai trò. Boïn phaùt xít buoäc nhaân daân goïi y laø Duce (Ngöôøi daãn ñöôøng). Toùm laïi, trong giai ñoaïn 1924 – 1929, giai caáp thoáng trò caùc nöôùc TBCN ñaõ oån ñònh ñöôïc töông ñoái neàn kinh teá vaø cheá ñoä chính trò cuûa mình. Moät soá nuôùc ñaõ ñaït tôùi möùc ñoä phoàn vinh cao nhö Mó. Treân cô sôû ñoù, nhöõng nhaø tö töôûng vaø chính trò tö saûn ñaõ toâ veõ cho CNTB, cho raèng thôøi kì “thònh vöôïng vónh vieãn” cuûa CNTB ñaõ ñeán. Nhöõng nhaø lí luaän XHDC truyeàn baù tö töôûng caûi löông. Hoï höùa heïn vôùi quaàn chuùng seõ ñaït ñöôïc CNXH vaø haïnh phuùc khoâng caàn laøm caùch maïng maø baèng caùch hôïp taùc vôùi giai caáp tö saûn, theo con ñöôøng CNTB hoøa nhaäp vaøo CNXH moät caùch hoøa bình. Trong thôøi kì oån ñònh, tö töôûng XHDC caûi löông ñaõ chieám öu theá trong phong traøo coâng nhaân. Nhöng söï oån ñònh cuûa CNTB trong nhöõng naêm 1924-1929 treân thöïc teá ñaõ khoâng baõi boû ñöôïc nhöõng maâu thuaãn trong loøng xaõ hoäi tö baûn. Ñaïi hoäi VI cuûa QTCS hoïp naêm 1928, treân cô sôû phaân tích moät caùch saâu saéc khoa hoïc nhöõng maâu thuaãn ñoù, ñaõ baùo hieäu thôøi kì oån ñònh taïm thôøi cuûa CNTB ñag ñi tôùi chaám döùt vaø moät cuoäc khuûng hoaûng kinh teá môùi nghieâm troïng ñang hieän ra tröôùc maét vaø cuøng vôùi noù moät cao traøo caùch maïng môùi seõ xuaát hieän. Moät naêm sau, ñieàu döï baùo ñoù ñaõ thaønh söï thaät. Cuoäc ñaïi khuûng hoaûng kinh teá noå ra ôû nuôùc Mó thaùng 10 –1929, nhanh choùng lan ra toaøn boä theá giôùi, chaám döùt thôøi kì “thaêng baèng” vaø “oån ñònh” cuûa CNTB. III. CAÙC NÖÔÙC TÖ BAÛN CHUÛ YEÁU TRONG GIAI ÑOAÏN 1929-1939 1. Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi 1929 – 1933 Thaùng 10-1929, moät cuoäc khuûng hoaûng kinh teá döõ doäi chöa töøng coù ñaõ buøng noå ôû Mó, sau ñoù lan ra caû theá giôùi tö baûn vaø keùo daøi maõi ñeán naêm 1933. Ñaây laø cuoäc khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi coù quy moâ lôùn nhaát vôùi möùc ñoä nghieâm troïng nhaát trong lòch söû neàn kinh teá tö baûn theá giôùi. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do saûn xuaát cuûa CNTB traêng leân quaù nhanh choùng trong moät thôøi gian oån ñònh, nhöng nhu caàu vaø söùc mua cuûa quaàn chuùng laïi khoâng taêng leân töông öùng, thaäm chí giaûm suùt, haøng hoùa eá thöøa. Khuûng hoaûng theå hieän tröôùc tieân treân lónh vöïc taøi chính tín duïng nhö söï suït giaù coå phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn Mó. Khuûng hoaûng ñaõ ñaùnh vaøo taát caû caùc ngaønh kinh teá tö baûn khoâng tröø ngaønh naøo. Saûn xuaát tröôùc ñaây ñaït tôùi nhöõng chæ soá cao nay suït xuoáng raát nhanh choùng, kinh teá xuoáng tôùi möùc thaáp nhaát laø vaøo naêm 1932. So vôùi möùc tröôùc khuûng hoaûng, saûn xuaát coâng nghieäp giaûm 46% ôû Mó, 47% ôû Ñöùc, 16,5% ôû Anh, 31% ôû Phaùp, 33% ôû Italia, möùc giaûm chung cuûa caû theá giôùi TBCN laø 42%. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  32. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 32 – Khuûng hoaûng coâng nghieäp gaén chaët vôùi khuûng hoaûng noâng nghieäp, laøm cho khuûng hoaûng coâng nghieäp phöùc taïp theâm, traàm troïng theâm. Khuûng hoaûng coâng nghieäp vaø noâng nghieäp laïi laøm cho heä thoáng taøi chính vaø tín duïng hoaøn toaøn roái loaïn. Haøng nghìn ngaân haøng bò phaù saûn, ñoàng tieàn cuûa 56 nöôùc bò maát giaù. Maäu dòch quoác teá giaûm 2/3. Khuûng hoaûng kinh teá bao truøm taát caû caùc nöôùc tö baûn coâng nghieäp khoâng tröø nöôùc naøo vaø caû nöôùc thuoäc ñòa cuûa chuùng, caùc nuôùc noâng nghieäp, ñoù laø nhöõng lí do khieán cho khuûng hoaûng kinh teá keùo daøi dai daúng. Cuoäc khuûng hoaûng 1929-1933, chaúng nhöõng taøn phaù neàn kinh teá maø coøn gaây ra nhöõng heäu quaû tai haïi veà maët chính trò vaø xaõ hoäi cho CNTB. Soá ngöôøi thaát nghieäp leân tôùi möùc chöa töøng thaáy. Hôn 35 trieäu ngöôøi lao ñoäng bò vöùt ra heø phoá, bieán thaønh nhöõng ngöôøi thaát nghieäp hoaøn toaøn (16 trieäu ôû Mó, 5,5 trieäu ôû Ñöùc, 3 trieäu ôû Anh, 2,8 trieäu ôû Nhaät ). Con soá ngöôøi baùn thaát nghieäp coøn lôùn hôn nhieàu. Haøng trieäu ngöôøi lang thang teân caùc ñöôøng phoá ñeå tìm vieäc laøm vaø baùnh mì. Noâng daân phaù saûn boû ñoàng queâ leân thaønh thò laøm taêng theâm ñoäi quaân khoâng coù vieäc laøm ôû thaønh thò. Nhaân daân ñoùi khoå thieáu thoán, trong khi ngöôøi ta phaù huûy caùc kho haøng hoùa, ñoát luùa gaïo, chaët phaù caùc caây troàng, gieát caùc gia suùc, ñoå xuoáng bieån haøng trieäu lít söõa ñeå giöõ haøng hoùa khoûi suït, cöùu lôïi nhuaän, Taát caû nhöõng aûo töôûng veà “CNTB coù toå chöùc”, veà söï “phoàn vinh vónh vieãn” cuûa CNTB ñaõ suïp ñoå. Tình hình ñoù ñaõ laøm cho maâu thuaãn giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp trôû neân gaét gaét. Moät cao traøo caùch maïng môùi laïi daàn daàn xuaát hieän. Trong ñieàu kieän ñoù, giai caáp tö saûn thoáng trò taát caû caùc nöôùc ñeàu phaûi taêng cöôøng chuyeân chính giai caáp, haïn cheá hoaëc xoùa boû caùc quyeàn töï do daân chuû maø quaàn chuùng giaønh ñöôïc trong giai ñoaïn tröôùc. Tuy nhieân, do ñieàu kieän cuï theå cuûa moãi nöôùc, möùc ñoä vaø caùc hình thöùc taêng cöôøng neàn chuyeân chính giai caáp cuûa caùc nöôùc coù khaùc nhau. Ñöùng tröôùc cuoäc khuûng hoaûng kinh teá vaø chính trò nghieâm troïng, caùc nöôùc tö baûn coù hai loái thoaùt: - Moät laø cuûa caùc nöôùc Mó, Anh, Phaùp cuûng coá neàn chuyeân chính giai caáp nhöng khoâng ñi tôùi chuû nghóa phaùtxít, hoaëc nöûa phaùtxít. - Hai laø cuûa caùc nöôùc Ñöùc, Italia, Nhaät laø thieát laäp ngay neàn ñoäc taøi phaùtxít ôû caùc nöôùc hoï. Hai cheá ñoä chính trò khaùc nhau, nhöng ñeàu laø hai hình thöùc cuûa chuû nghóa tö baûn luõng ñoaïn Nhaø nöôùc, töùc laø taêng cöôøng vai troø cuûa Nhaø nuôùc trong ñôøi soáng kinh teá vaø chính trò nhaèm phuïc vuï lôïi ích cuûa tö baûn luõng ñoaïn. 2. Chuû nghóa phaùt xít Ñöùc, Italia vaø chuû nghóa quaân phieät Nhaät Ba nöôùc Ñöùc, Italia vaø Nhaät coù nhöõng ñaëc ñieåm gioáng nhau: Veà phöông dieän kinh teá, ba nöôùc naøy ñeàu laø nhöõng nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån nhöng ngheøo, thieáu voán, thieáu nguyeân lieäu vaø thieáu thò tröôøng, khoâng coù hoaëc coù ít Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  33. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 33 – thuoäc ñòa. Ngöôøi ta thöôøng goïi hoï laø nhöõng nöôùc “khoâng coù”. Khi khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi noå ra daãn ñeán khuûng hoaûng maäu dòch quoác teá, caùc ñeá quoác giaøu, coù nhieàu thuoäc ñòa ñoùng cöûa thò tröôøng quoác gia vaø thò tröôøng ñeá quoác cuûa hoï baèng caùc haøng raøo thueá quan cao hoaëc baèng caám nhaäp khaåu ñeå baûo veä haøng noäi ñòa cuûa hoï. Trong nhöõng ñieàu kieän ñoù, nhöõng nöôùc “khoâng coù” ôû trong tình hình kinh teá cöïc kì khoù khaên, phaûi aùp duïng nhöõng bieän phaùp kinh teá cöïc ñoan, maø coù ngöôøi goïi laø “chuû nghóa taân tö baûn quoác gia, ñoäc ñoaùn, töï tuùc”. Ñoù chính laø chính saùch kinh teá cuûa chuû nghóa phaùt xít. Veà phöông dieän chính trò, ôû nhöõng nöôùc naøy, caùc cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn dieãn ra muoän vaø khoâng hoaøn thaønh, do ñoù vaãn toàn taïi nhieàu taøn tích phong kieán vaø truyeàn thoáng quaân phieät, Giai caáp quyù toäc phong kieán hôïp taùc chaët cheõ vôùi tö baûn luõng ñoaïn, taïo neân moät lieân minh phaûn ñoäng raát vöõng chaéc, ñoàng thôøi tieán haønh chia reõ caùc löïc löôïng daân chuû. Ñoù laø maûnh ñaát toát cho söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa chuû nghóa phaùtxít. Veà quan heä quoác teá, ñaây laø nhöõng nöôùc thuø ñòch vôùi heä thoáng Veùcxai – Oasinhtôn, muoán ñaïp ñoå heä thoáng naøy vaø phaùt ñoäng moät cuoäc chieán tranh ñeå phaân chia laïi theá giôùi. Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm treân, caùc nöôùc naøy ñaõ laàn löôït ñi vaøo con ñöôøng phaùt xít. Chuû nghóa phaùtxít, theo ñòng nghóa cuûa Ñimitôroáp, laø “neàn chuyeân chính khuûng boá coâng khai cuûa nhöõng phaàn töû phaûn ñoäng nhaát, hieáu chieán nhaát, soâ vanh nhaát cuûa tö baûn taøi chính”. Khaùc vôùi Ñöùc vaø Italia, chuû nghóa phaùt xít coù moät chính ñaûng duy nhaát, moät thuû lónh toái cao, moät hoïc thuyeát chính trò coù tính giai caáp roõ neùt, chuû nghóa phaùt xít Nhaät laïi nuùp döôùi hình thöùc cuûa nhieàu toå chöùc quaân phieät khaùc nhau khoaùc aùo phong kieán. Vì vaäy, nhieàu khi ngöôøi ta goïi noù laø chuû nghóa quaân phieät Nhaät. a) Nöôùc Ñöùc 1929-1939 a1) Quaù trình phaùt xít hoùa ôû Ñöùc: Tieáp sau Mó, nöôùc Ñöùc laø nöôùc bò khuûng hoaûng kinh teá naëng neà nhaát vì nöôùc Ñöùc phuï thuoäc nhieàu vaøo Mó. Khuûng hoaûng kinh teá ñaõ laøm cho ñôøi soáng nhaân daân lao ñoäng Ñöùc caøng theâm cô cöïc. Naïn thaát nghieäp lan traøn khaép nöôùc, naêm 1932 coù tôùi 9 trieäu ngöôøi thaát nghieäp. Maâu thuaãn giai caáp trong xaõ hoäi Ñöùc do ñoù laïi buøng noå gay gaét vaø gaây ra cuoäc khuûng hoaûng chính trò ôû Ñöùc. Trong boái caûnh ñoù, caùc giai caáp thoáng trò Ñöùc ngaøy caøng ngaû sang xu höôùng phaùt xít hoùa cheá ñoä theo con ñöôøng cuûa Hítle vaø Ñaûng Quoác xaõ Heä tö töôûng cuûa Ñöùc Quoác xaõ khoâng phaûi ñöôïc hình thaønh ngay moät luùc, maø traûi qua moät quaù trình töï bieán hoùa, xuaát phaùt töø nhöõng luaän ñieåm ban ñaàu heát söùc mò daân, “choáng chuû nghóa tö baûn”, ñeå loâi keùo quaàn chuùng, nhöng caøng veà sau caøng tieán gaàn ñeán caùc luaän ñieåm cuûa tö baûn luõng ñoaïn. Daàn daàn ba boä phaän cuûa heä tö töôûng phaùt xít ñöôïc hình thaønh: Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  34. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 34 – Thuyeát ñòa lí – chính trò phaùt xít: coi caùc yeáu toá ñòa lí, nhaát laø yeáu toá laõnh thoå quyeát ñònh söï huøng maïnh cuûa moät nöôùc, töø ñoù ñeà ra lyù thuyeát “khoâng gian sinh toàn”. Thuyeát chuûng toäc phaùt xít: coi chuûng toäc Gieùcman laø “chuûng toäc thöôïng ñaúng” coù söù meänh thoáng trò caùc “chuûng toäc haï ñaúng” khaùc. Thuyeát “chuû nghóa xaõ hoäi quoác gia”: ñaây laø luaän ñieäu mò daân ñeå löøa gaït quaàn chuùng, ñoái laäp vôùi CNXH khoa hoïc. Chuùng töï coi laø keû thuø töû thuø cuûa chuû nghóa coäng saûn, chuû nghóa Maùc. Heä tö töôûng ñoù phuø hôïp vôùi tham voïng baønh tröôùng xaâm löôïc cuûa giai caáp thoáng trò Ñöùc vaø tinh thaàn choáng Coäng, choáng Lieân xoâ cuûa caùc giai caáp tö saûn phaûn ñoäng quoác teá, neân Hitle daàn daàn ñöôïc taát caû caùc löïc löôïng phaûn ñoäng trong nöôùc vaø quoác teá uûng hoä. Treân vuõ ñaøi chính trò, trong boái caûnh cuûa moät cuoäc khuûng hoaûng kinh teá traàm troïng chöa töøng coù, ñaõ dieãn ra cuoäc ñaáu tranh gay gaét giöõa caùc löïc löôïng coâng nhaân, daân chuû vaø caùc löïc löôïng phaùt xít. Hai ñaûng coâng nhaân laø Ñaûng XHDC vaø Ñaûng Coäng saûn coù aûnh höôûng lôùn trong quaàn chuùng. Ñaûng XHDC chieám ña soá vaø nhöõng vò trí quyeát ñònh trong boä maùy nhaø nöôùc ôû trung öông cuõng nhö ñòa phöông, trong Quoác hoäi, trong quaân ñoäi, caûnh saùt vaø coù nhöõng toå chöùc quaàn chuùng lôùn maïnh (toå chöùc Côø ñeá quoác “Reichbanner” goàm haøng trieäu thaønh vieân coù vuõ trang). Ñaûng Coäng saûn do E.Tenlôman laõnh ñaïo cuõng lôùn leân nhanh choùng vaø cuõng coù nhöõng toå chöùc vuõ tranh cuûa mình (“Lieân ñoaøn caùc chieán só ñoû”). Ñaûng Coäng saûn ñaõ coâng boá “Cöông lónh giaûi phoùng nhaân daân Ñöùc veà maët xaõ hoäi vaø chính trò” vaøo naêm 1930. Do ñoù uy tín cuûa Ñaûng ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. Nhöng aûnh höôûng cuûa Ñaûng XHDC trong quaàn chuùng vaãn lôùn hôn vaø ñaûng naøy laïi khoâng chòu hôïp taùc vôùi Ñaûng Coäng saûn, khieán cho giai caáp coâng nhaân Ñöùc bò chia reõ traàm troïng. Ñaûng Quoác xaõ lôïi duïng söï chia reõ cuûa caùc Ñaûng coâng nhaân duøng chính saùch mò daân veà “quoác gia” vaø “xaõ hoäi” ñeå löøa bòp quaàn chuùng, nhôø ñoù Ñaûng naøy ñaõ lôùn maïnh leân. Quaù trình phaùt xít hoùa ôû Ñöùc traûi qua 3 chính phuû quaù ñoä: Chính phuû Bruning (töø 3-1930 Æ 5-1932) ñaây laø chính phuû nöûa phaùt xít Chính phuû Phoân Papen (5-1932 Æ 12-1932) laø chính phuû cuûa baù töôùc vaø quyù toäc Iuncô Chính phuû Hoân Xlaâykhô (12-1932 Æ1-1933) laø chính phuû cuûa caùc töôùng lónh quaân ñoäi. Giôùi phaûn ñoäng nhaát cuûa tö baûn taøi chính quyeát ñònh ñöa Ñaûng Quoác xaõ leân naém chính quyeàn. 29-1-1933, Hitle ñöôïc cöû laøm thuû töôùng. a2) Nöôùc Ñöùc döôùi aùch phaùt xít Hitle (1933 – 1939): Hitle vaø Ñaûng Quoác xaõ leân naém chính quyeàn môû ñaàu thôøi kì ñen toái nhaát trong lòch söû nöôùc Ñöùc. Hitle thuû tieâu neàn daân chuû tö saûn thieát laäp neàn chuyeân chính khuûng boá coâng khai, truy naõ caùc löôïng löôïng tieán boä caùch maïng, xaây döïng neàn kinh teá chæ huy vaø raùo rieát chuaån bò chieán tranh. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  35. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 35 – Hitle ñaõ eùp Quoác hoäi thoâng qua quyeát ñònh trao cho y “quyeàn haønh ñaëc bieät”. Ngaøy 7-4-1933, Hitle ra ñaïo luaät thuû tieâu moïi quyeàn töï trò cuûa caùc tænh, laäp boä maùy khuûng boá taøn khoác nhaát töø tröôùc ñeán nay vôùi löïc löôïng chuû yeáu laø ñoäi quaân SS tröïc tieáp ñieàu khieån Gieùtxtaphoâ vaø sôû an ninh. Hitle giaûi taùn heát caùc chính ñaûng, coâng ñoaøn, ôû Ñöùc chæ coøn moät Ñaûng Quoác xaõ vaø Maët traän lao ñoäng Ñöùc do chuùng laäp ra. Ñaûng Coäng saûn bò ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät. 3-3-1933, chuùng baét giam Tenlôman vaø haøng vaïn chieán só coäng saûn. 1935, Hitle thoâng qua ñaïo luaät Nuyrembeùc nhaèm baøi tröø ngöôøi Do Thaùi. Cuoái cuøng, Hitle quay veà thanh tröøng noäi boä Ñaûng Quoác xaõ moät caùch daõ man. Gaàn 1500 ngöôøi bò gieát, trong ñoù coù caû thuû töôùng Phoân Xlay Khô. 8-1934, Hitle huûy boû hieán phaùp Vaâyma, ra ñaïo luaät saùt nhaäp chöùc toång thoáng vôùi thuû töôùng thaønh “thuû laõnh”, cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít ñeán ñoù ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh. Döôùi cheá ñoä phaùt xít, toaøn boä neàn kinh teá ñöôïc toå chöùc theo höôùng taäp trung bao caáp, phuïc vuï nhu caàu quaân söï. 1938, veà cô baûn Ñöùc ñaõ hoaøn thaønh coâng vieäc chuaån bò gaây chieán tranh. Trong chính saùch ñoái ngoaïi, Hitle thi haønh chính saùch gaây chieán xaâm löôïc, thoân tính AÙo, Tieäp Khaéc vaø duøng toaøn löïc taán coâng Balan (1-9-1939), môû ñaàu cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi. b) Nöôùc YÙ 1929 –1939 YÙ laø nöôùc ñaàu tieân ñi vaøo con ñöôøng phaùt xít, vôùi cuoäc tieán coâng vaøo Roâma cuûa Muùtxoâlini ngaøy 30-10-1922, nhöng chính theå phaùt xít ñöôïc cuûng coá vaøo nhöõng naêm 30. Haäu quaû cuûa cuoäc khuûng hoaûng kinh teá 1929 – 1933 ñaõ giaùng moät ñoøn naëng neà vaøo neàn kinh teá YÙ, keùo daøi maõi ñeán 1938 môùi ñöôïc phuïc hoài. Khuûng hoaûng laøm cho maâu thuaãn xaõ hoäi YÙ theâm gay gaét, chuû nghóa phaùt xít vöøa thi haønh chính saùch khuûng boá taøn baïo vöøa tuyeân truyeàn mò daân löøa bòp. Naêm 1933 – 1934, ban haønh luaät Nghieäp ñoaøn, bieán Nhaø nöôùc thaønh “Nhaø nöôùc Nghieäp ñoaøn” laäp ra 22 nghieäp ñoaøn bao goàm taát caû caùc ngaønh kinh teá quoác daân. 3-1938 chuùng giaûi taùn quoác hoäi thay baèng “vieän nghieäp ñoaøn”, ñeán 1939, chuùng thay baèng “vieän caùc nghieäp ñoaøn vaø caùc nhoùm chieán ñaáu” goàm caùc ñaïi bieåu do Muùtxoâlini löïa choïn. Nhö vaäy ñaëc ñieåm noåi baät cuûa CNPX YÙ laø cheá ñoä ñoäc taøi phaùt xít naáp döôùi danh nghóa “Nhaø nöôùc Nghieäp ñoaøn”. Veà maët kinh teá höôùng vaøo thöïc hieän töï caáp töï tuùc phuïc vuï chieán tranh, quaân söï hoùa kinh teá vaø khoâng ngöøng quaân söï hoùa caû daân toäc. Ñaïo luaät 1934 quy ñònh, vieäc huaán luyeän quaân söï phaûi ñöôïc baét ñaàu khi treû em ñeán tuoåi ñi hoïc vaø tieáp tuïc cho ñeán khi coâng daân söû duïng ñöôïc vuõ khí. Nöôùc YÙ phaùt xít möu ñoá thoaùt ra khoûi cuoäc khuûng hoaûng baèng nhöõng cuoäc phieâu löu quaân söï, ñoøi chia laïi thuoäc ñòa, vôùi giaác moäng bieán Ñòa Trung Haûi thaønh ao nhaø cuûa mình vaø thieát laäp neàn thoáng trò ôû caän Ñoâng. YÙ xaâm löôïc Eâtioâpia, can thieäp vaøo Taây Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû
  36. Lòch söû theá giôùi hòeân ñaïi 1917 –1945 - 36 – Ban Nha, cuøng phaùt xít Ñöùc, Nhaät laäp neân phe truïc Beùclin – Roâma – Toâkioâ, chaïy ñua vuõ trang raùo rieát bieán YÙ thaønh loø löûa chieán tranh thöù 3 ôû chaâu AÂu. c) Nhaät baûn 1929 –1939 Quaù trình phaùt xít hoùa keùo daøi dai daúng khoâng döùt khoaùt roõ raøng nhö ôû Ñöùc vaø YÙ. CNÑQ Nhaät ngay töø khi môùi ra ñôøi ñaõ mang saün tính chaát quaân phieät vaø hieáu chieán. Trong noäi boä giôùi taøi phieät vaø quaân phieät Nhaät coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà caùch thöùc tieán haønh chieán tranh xaâm löôïc, ñaõ chia thaønh hai phaùi: phaùi “só quan treû” ñöôïc boïn taøi phieät môùi uûng hoä chuû tröông laät ñoå chính phuû laäp hieán vaø tieán haønh ngay chieán tranh xaâm löôïc quy moâ lôùn; phaùi “töôùng giaø” muoán duøng boä maùy nhaø nöôùc saün coù vaø tieán haønh chieán tranh thaän troïng. Giöõa hai phaùi ñaáu tranh gay gaét khoâng ngaõ nguõ. Sau ñoù, phaùi “só quan treû” tieán haønh cuoäc ñaûo chính. 26-2- 1936, nöôùc Nhaät môùi chuyeån sang cheá ñoä phaùt xít moät caùch roõ raøng hôn, chính quyeàn Nhaät baûn taêng cöôøng tính chaát phaùt xít theo yeâu caàu cuûa caùc só quan treû. Thöïc chaát, noäi caùc Nhaät maëc duø ra tuyeân boá chính saùch cuûa mình khoâng phaûi daân chuû cuõng chaúng phaûi phaùtxít nhöng laïi thihaønh chính saùch phaûn ñoäng hôn, hieáu chieán hôn. Nhaät baûn ñaõ môû roäng chieán tranh xaâm löôïc Trung Quoác, xaâm laán Moâng Coå vaø Lieân Xoâ, khi chieán tranh buøng noå Nhaät tuyeân boá “trung laäp” ñeå ñaùnh löøa dö luaän, nhöng sau ñoù baát ngôø taán coâng caên cöù haûi quaân Mó ôû caûng Traân Chaâu ngaøy 7-12-1941, gaây ra cuoäc chieán tranh Thaùi Bình Döông. 3. Caùc ñeá quoác “daân chuû” Mó, Anh vaø Phaùp a) Nöôùc Mó 1929 –1939 Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá baét ñaàu töø Mó ,ngaøy 24-10-1929, laø “ngaøy thöù naêm ñen toái” trong lòch söû nöôùc Myõ, caùc coå ñoâng maát 15 tæ ñoâ la, giaù trò caùc loaïi chöùng khoaùn giaûm 40 tæ ñoâ la. Haøng trieäu ngöôøi thaát nghieäp khoâng coù phöông keá sinh soáng. Myõ laø nôi bò khuûng hoaûng taøn phaù döõ doäi nhaát, naêm 1932, saûn löôïng coâng nghieäp giaûm 1/2 so vôùi naêm 1929, giaù trò saûn phaåm noâng nghieäp töø 6,8 tæ chæ coøn 2,4 tæ, 5.761 ngaân haøng bò phaù saûn chính phuû Huvô khoâng coù bieän phaùp gì ñeå khaéc phuïc, ñaõ khoâng sao ngaên caûn ñöôïc traän cuoàng phong lay giaät toaøn boä nöôùc Mó. Huvô vaø Ñaûng Coäng hoøa bò ñaõ kích maát uy tín nghieâm troïng. Vì vaäy, trong cuoäc baàu cöû toång thoáng 1932, Rudôven ñaõ thaéng cöû. Sau ba thaùng leân nhaäm chöùc, Rudôven ñaõ taäp hôïp caùc nhaø baùc hoïc kinh teá hoïc, chính trò gia noåi tieáng vaøo “taäp ñoaøn trí tueä”, ban haønh nhieàu ñaïo luaät, saéc leänh nhaèm taêng cöôøng söï can thieät cuûa Nhaø nöôùc vaøo neàn kinh teá. Rudôven ñöa ra moät “vaùn baøi môùi” vôùi xöông soáng laø luaät phuïc höng coâng nghieäp quoác gia (NIRA), quy ñònh nghieâm khaéc söï ñieàu tieát cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi saûn xuaát vaø tieâu thuï, buoäc caùc nhaø coâng nghieäp phaûi haïn cheá vaø ñieàu chænh söï saûn xuaát cuûa mình vaø chaáp haønh luaät “caïnh tranh thaät thaø”. NIRA cuõng cho pheùp coâng nhaân laäp ra caùc toå chöùc coâng ñoaøn ñeå giaûi quyeát tranh chaáp vôùi chuû xí nghieäp. Hoaøng Thò Nhö YÙ Khoa Lòch söû