Giáo trình Ðiều dưỡng ngoại 1 (Phần 2)

Nội dung text: Giáo trình Ðiều dưỡng ngoại 1 (Phần 2)

1. Page 91 of 196 Bài 14 CH ĂM SĨC NG Ư I B NH SAU M I. B NH H C 1. GI I THI U PHỊNG H I S C H U PH U V trí phịng m th ư ng n i v i phịng h i s c b ng hành lang kín, b ng ph ng, ánh sáng đ và d u, nhi t đ cùng v i nhi t đ phịng m , mc đích giúp điu d ư ng ch ăm sĩc ng ư i b nh liên t c ngay sau m , gây mê và ph u thu t viên d dàng th ăm khám ng ư i b nh liên t c và di chuy n ng ư i b nh an tồn sau khi m. Trong giai đon này, ng ư i b nh c n đư c ch ăm sĩc liên t c do ch ưa n đ nh v tu n hồn, hơ h p, v t m, nguy c ơ ch y máu cao Sau m , giai đon h i t nh ng ư i b nh r t d b kích thích b i tác đ ng bên ngồi nh ư ánh sáng chĩi, ti ng đ ng Vì th th ư ng phịng h i s c đư c thi t k là phịng ph i yên t ĩnh, s ch s , tr n và t ư ng ph i sơn màu d u, ánh sáng lan t a, cách âm, khơng nghe đư c ti ng đ ng, cĩ các ơ cách ly, cĩ h th ng điu hồ nhi t đ trung tâm. ðiu d ư ng phịng h i s c luơn đư c trang b ki n th c chuyên mơn cao và c p nh t hố liên t c v s dng máy mĩc, ph ươ ng pháp m i đ ch ăm sĩc ng ư i b nh khoa h c, chính xác và an tồn. – Khoa h c c ũng gĩp ph n r t l n trong điu tr bnh t t, vì th phịng h i s c luơn trang b nh ng d ng c, thu c, máy mĩc hi n đ i và đ c bi t nh ư: – Trang b dng c cho hơ h p: oxy, máy hút đàm, máy soi thanh qu n, ng n i khí qu n, b m khí qu n, máy th , b cp c u hơ h p tu n hồn, máy đo n ng đ oxy. – Trang b dng c cho tu n hồn: b đ t CVP, tiêm truy n, máy đo đin tim, máy chống tim – Dng c ch ăm sĩc v t th ươ ng, d n l ưu, h u mơn nhân t o. Tư th ng ư i b nh sau m cũng r t quan tr ng, vì th gi ư ng h u ph u ph i di chuy n đư c d dàng, s dng nhi u t ư th , cĩ thanh ch n gi ư ng. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
2. Page 92 of 196 Nhi t đ phịng h i s c 20 0C – 22 0C (68 0F –70 0F), phịng kín và thơng khí t t v a gi nhi t đ va bo đ m vơ khu n. 2. CH ĂM SĨC NG Ư I B NH SAU M TI PHỊNG H I S C H U PH U Ngay khi m xong ng ư i b nh đư c theo dõi n u khơng cĩ d u hi u ch y máu, m ch, huy t áp khơng dao đ ng thì phịng m chuy n ng ư i b nh sang phịng h u ph u. Mc tiêu ch ăm sĩc c a phịng h u ph u là ch ăm sĩc ng ư i b nh cho đ n khi h t thu c mê, d u ch ng sinh t n n đ nh, ng ư i b nh khơng cịn ch y máu, ng ư i b nh đ nh h ư ng đư c (tr tr ư ng h p v s não) thì chuy n sang tr i b nh, th ư ng phịng h u ph u ch lưu ng ư i b nh trong 24 gi sau m . Nu sau th i gian này tình tr ng b nh tr nng thì ng ư i b nh s đư c chuy n sang phịng h i s c tích c c. Di chuy n ng ư i b nh t phịng m đ n phịng h i s c h u ph u: là trách nhi m thu c v điu d ư ng phịng m và k thu t viên gây mê. Th ư ng gây mê đi phía đ u ng ư i b nh đ d dàng cung c p oxy, theo dõi hơ h p ðiu d ư ng đi sau nh ưng ph i luơn quan sát và duy trì an tồn cho ng ư i b nh. Khi di chuy n ng ư i b nh, điu d ư ng c n chú ý các v n đ nh ư th i gian di chuy n ng n nh t, c n theo dõi sát hơ h p nh ư ng ưng th , sút ng n i khí qu n, thi u oxy. V tu n hồn: cn chú ý ch y máu t vt m , t dn l ưu vì ng ư i b nh v a m i khâu c m máu hay v a mi đư c c t đ t, do khi di chuy n ng ư i b nh t bàn m qua b ăng ca nên v n m ch ng ư i b nh c ũng dao đ ng, do đĩ cĩ nguy c ơ tt huy t áp t ư th , Vt m va m i khâu cịn c ăng, v t khâu bên trong các t ng c ũng cịn quá m i nên trong khi di chuy n cũng cĩ kh năng b bung ch , vì th khi di chuy n ng ư i b nh c n nh nhàng và c n th n. Nhi t đ : Ng ư i b nh sau m t quá trình b t đ ng trên bàn m , th m ư t do n ư c r a trong lúc m , dch thốt ra trong quá trình ph u thu t, do thu c mê, do nhi t đ phịng m , do truy n d ch nên d b lnh. Do đĩ, khi di chuy n ra ngồi c n gi m ng ư i b nh, tránh m ư t và l nh. An tồn: Trong giai đon h i t nh ng ư i b nh kích đ ng v t vã, vì th điu d ư ng c n đ m b o an tồn cho ng ư i b nh trong khi di chuy n. C n c đ nh ng ư i b nh nh ư kéo ch n song gi ư ng lên cao, c đ nh tay ng ư i b nh. Sau m ng ư i b nh th ư ng cĩ nhi u d n l ưu, cĩ nh ng d n l ưu r t quan tr ng trong điu tr và nguy hi m khi sút ng hay tu t ng. Vì th , điu d ư ng khơng đ ng ư i b nh đè lên ng d n l ưu hay sút ng dn l ưu. ðiu d ư ng c n nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh ngay sau m đ cĩ h ư ng l p k ho ch ch ăm sĩc cho ng ư i b nh. ðiu d ư ng c n bi t ch n đốn b nh và ph ươ ng pháp gi i ph u, tu i ng ư i b nh vì tu i càng l n thì cĩ nhi u b nh m n tính kèm theo c ũng nh ư kh năng h i ph c sau m ch m h ơn; c n bi t t ng tr ng, tình tr ng thơng khí và d u hi u s ng c a ng ư i b nh. Ng ư i b nh s dng ph ươ ng pháp gây mê nào, kháng sinh, thu c h i s c, d ch truy n, cĩ truy n máu và đã truy n bao nhiêu đơ n v máu, cĩ tai bi n khơng Nh ng thơng tin di n bi n đ c bi t trong m cũng c n đư c bi t đ d theo dõi. Nh n đ nh cĩ bao nhiêu ng thơng, lo i nào, các b t th ư ng khác c a ng ư i b nh. Nh n đ nh tâm lý ng ư i b nh t nh sau m cũng r t quan tr ng. II. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH SAU M 1. T I PHỊNG H I S C H U PH U 1.1. Hơ h p Mc đích chính là duy trì thơng khí ph i và phịng ng a thi u oxy máu. 1.1.1. Nguyên nhân: Tc đư ng th do t t l ư i, do ngh t đàm, co th t thanh qu n, phù n thanh qu n do n i khí qu n. Thi u oxy do x p ph i, phù ph i, t c m ch ph i, co th t ph qu n. T ăng thơng khí do c ch th n kinh hơ h p, li t hơ h p do thu c giãn c ơ, thu c mê, h n ch th do đau. 1.1.2. Nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh Nh n đ nh tình tr ng hơ h p: nh p th , ki u th , tn s th , th sâu, đ căng giãn l ng ng c, da niêm, th cĩ kèm c ơ hơ h p ph nh ư co kéo c ơ liên s ư n, cánh m ũi ph p ph ng, Ng ư i b nh t th , th oxy qua file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
3. Page 93 of 196 canule, ng ư i b nh cĩ n i khí qu n, m khí qu n, ng ư i b nh đang th máy. Du hi u thi u oxy: khĩ th , khị khè, đàm nh t, tím tái, v t vã, tri giác l ơ mơ, lng ng c di đ ng kém, ch s oxy trên monitor SaO 2 > 90%, PaO 2 < 70mmHg. 1.1.3. Can thi p điu d ư ng Theo dõi sát hơ h p c a ng ư i b nh, đánh giá t n s , tính ch t nh p th , các d u hi u khĩ th . Nu nh p th nhanh h ơn 30 l n/phút hay ch m d ư i 15 l n/phút thì báo cáo ngay cho th y thu c. Theo dõi ch s oxy trên máy monitor, khí máu đ ng m ch. D u hi u thi u oxy trên ng ư i b nh, tím tái, th co kéo, di đ ng c a lng ng c kém, nghe ph i. Ch ăm sĩc: Cung c p đ oxy, luơn luơn phịng ng a nguy c ơ thi u oxy cho ng ư i b nh. Làm s ch đư ng th , hút đàm nh t và ch t nơn ĩi, hút c n c n th n khi ng ư i b nh c t ami đan, nghe ph i tr ư c và sau khi hút đàm. Tư th ng ư i b nh c ũng nh h ư ng đ n kh năng thơng khí. Khi ng ư i b nh mê cho n m đ u b ng, m t nghiêng sang m t bên, kê g i sau l ưng v i c m du i ra, g i g p, kê g i gi a 2 chân. N u ng ư i b nh t nh, cho ng ư i b nh n m t ư th Fowler. Trong tr ư ng h p ng ư i b nh khĩ th hay thi u oxy, điu d ư ng th c hi n y l nh cung c p oxy qua th máy, bĩp bĩng. N u ng ư i b nh t nh c n h ư ng d n ng ư i b nh tham gia vào t p th , cách hít th sâu. 1.2. Tim m ch 1.2.1. Nguyên nhân H huy t áp cĩ th do m t máu, gi m th tích d ch do m t d ch qua d n l ưu, nơn ĩi, nh n ăn u ng tr ư c m, do b nh lý, b nh lý v tim, do thu c nh h ư ng đ n t ư i máu cho mơ và các c ơ quan, đ c bi t là tim, não, th n, do t ư th . Cao huy t áp: do đau sau gi i ph u, v t vã do bàng quang c ăng ch ư ng, kích thích, khĩ th , nhi t đ cao, ng ư i b nh m tim, Ri lo n nh p tim: t n th ươ ng c ơ tim, h kali máu, thi u oxy, m ch nhanh, nhi m toan – ki m, b nh lý tim m ch, h nhi t đ 1.2.2. Nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh Nh n đ nh tình tr ng tim m ch: da niêm, d u hi u ch y máu, d u hi u thi u máu, Hct, tìm hi u qua điu dư ng phịng m v bnh lý tim m ch c a ng ư i b nh. D u hi u m t n ư c, n ư c xu t nh p, áp l c t ĩnh m ch trung tâm, n ư c ti u, đin tim. 1.2.3. Can thi p điu d ư ng Theo dõi: Ngay sau m , điu d ư ng ph i đo m ch, huy t áp và ghi thành bi u đ đ d so sánh. ð phát hi n s m du hi u t t huy t áp do ch y máu điu d ư ng luơn th ăm khám, phát hi n ch y máu qua v t m , qua d n l ưu, các d u hi u bi u hi n thi u máu trên lâm sàng nh ư: mch nhanh, huy t áp gi m, da niêm tái. Nh n đ nh tình tr ng da niêm: màu s c, đ m, nhi t đ da, d u hi u đ đ y mao m ch. N ư c xu t nh p tr ư c và sau m cn đư c theo dõi sát, theo dõi s lư ng n ư c ti u m i gi . ðiu d ư ng c ũng c n theo dõi tình tr ng r i lo n đin gi i bi u hi n trên lâm sàng, trên xét nghi m Ion đ . Theo dõi áp l c t ĩnh m ch trung tâm, bình th ư ng 5–12cmH 2O, theo dõi d u m t n ư c nh ư du véo da, khát, mơi khơ, niêm khơ; đánh giá th ư ng xuyên đ giúp ng ư i th y thu c cân b ng chính xác tình tr ng nư c xu t nh p nh mtránh nguy c ơ suy th n c p. V i nh ng ng ư i b nh già, b nh tim thì vi c th a n ư c hay thi u n ư c r t g n nhau. Vi c th a n ư c c ũng cĩ nguy c ơ ng ư i b nh r ơi vào b nh lý phù ph i c p. Ch ăm sĩc: – ð t máy đo đin tim liên t c v i ng ư i b nh n ng, ng ư i cĩ b nh tim, ng ư i già. – Nâng đ nh nhàng tránh t t huy t áp t ư th . – Th c hi n truy n d ch, truy n máu đúng y l nh s gi t, th i gian. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
4. Page 94 of 196 – Ghi vào h sơ tng n ư c xu t nh p m i gi /24 gi . 1.3. Nhi t đ 1.3.1. Nguyên nhân Nguyên nhân t ăng thân nhi t: Ng ư i b nh sau m th ư ng s t nh do m t n ư c, do tình tr ng ph n ng cơ th sau m ; th ư ng sau m 1–2 ngày nhi t đ tăng nh 37 05– 38 0C, nh ưng n u ng ư i b nh s t cao h ơn thì điu d ư ng c n theo dõi và phát hi n s m nguyên nhân c a nhi m trùng. Nguyên nhân h thân nhi t: do m ư t, ng ư i già, suy dinh d ư ng, do nhi t đ mơi tr ư ng, do tình tr ng suy ki t 1.3.2. Can thi p điu d ư ng ðiu d ư ng theo dõi nhi t đ th ư ng xuyên, th c hi n bù n ư c theo y l nh. N u sau m 3 ngày mà ng ư i b nh v n cịn s t > 38 0C thì c n theo dõi d u hi u nhi m trùng v t m , nhi m trùng ti t ni u, viêm ph i, nhi m trùng t bnh lý v a ph u thu t. Khi nhi t đ tăng cao c n th c hi n ch ăm sĩc gi m s t cho ng ư i b nh, vì khi nhi t đ cao c ũng làm ng ư i b nh thi u oxy. Và đ vi c theo dõi d dàng, điu d ư ng c n theo dõi nhi t đ th ư ng xuyên và ghi thành bi u đ . ð i v i ng ư i già, b nh n ng, suy dinh d ư ng, ng ư i bnh c n luơn đư c gi m. 1.4. Th n kinh 1.4.1 Theo dõi Theo dõi m c đ hơn mê, đ nh h ư ng, c m giác, v n đ ng, đ ng t , đ ng kinh, r i lo n tâm th n. Ng ư i b nh lo s khi t nh d y trong mơi tr ư ng l , vt vã, kích thích do đau, thi u oxy, bí ti u, duy trì mt t ư th quá lâu. Run do nhi t đ mơi tr ư ng quá th p, truy n máu, d ch quá l nh, th i gian m quá lâu, ng ư i già, ng ư i bnh suy dinh d ư ng, ph n ng thu c. 1.4.2. Ch ăm sĩc ðánh giá tri giác ng ư i b nh qua b ng đim Glasgow (b ng đim Glasgow xem trong bài Ch ăm sĩc ng ư i b nh ch n th ươ ng s não ). Trong giai đon h i t nh ng ư i b nh d kích thích, v t vã nên điu d ư ng c n đ m b o an tồn cho ng ư i b nh. Th c hi n thu c an th n, thu c ch ng đ ng kinh trong tr ư ng h p ng ư i b nh ph u thu t th n kinh. Theo dõi v n đ ng, c m giác c a chi < 2 gi trong tr ư ng h p ng ư i b nh gây tê tu sng, t ư th nm đ u b ng trên 8 –12 gi sau m . Khi xoay tr , ch ăm sĩc c n tránh chèn ép chi. Giúp ng ư i b nh t ư th tho i mái, phù h p. Làm cơng tác tư tư ng cho ng ư i b nh n u ng ư i b nh t nh. 1.5. Ti t ni u 1.5.1. Nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh S lư ng, màu s c n ư c ti u, c u bàng quang, d u hi u phù chi, huy t áp, cân n ng, ng ư i b nh cĩ thơng ti u khơng? Nh n đ nh d u hi u thi u n ư c, r i lo n đin gi i, ion đ , creatinine, BUN, Hct. 1.5.2. Can thi p điu d ư ng Theo dõi: Theo dõi n ư c xu t nh p m i gi , tng n ư c xu t nh p trong 24 gi , tính ch t, màu s c, s lư ng n ư c ti u. Chú ý, s lư ng n ư c ti u (bình th ư ng file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
5. Page 95 of 196 0,5–1ml/kg cân n ng/gi ); nu s lư ng n ư c ti u gi m h ơn 30ml/gi điu d ư ng c n báo bác s ĩ. Theo dõi k t qu xét nghi m ch c n ăng th n BUN, creatinine, ion đ , tng phân tích n ư c ti u. Ch ăm sĩc: Th c hi n bù n ư c và đin gi i theo y l nh. Ch ăm sĩc ng ư i b nh phù, kê chi cao. Ch ăm sĩc da s ch s , tránh loét, tránh v t th ươ ng trên da vì nguy c ơ nhi m trùng r t cao. Theo dõi huy t áp th ư ng xuyên, cân nng m i ngày. Trong tr ư ng h p cĩ thơng ni u đ o c n ch ăm sĩc s ch s b ph n sinh d c và h th ng thơng ni u đ o. III. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH T I KHOA NGO I 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH Hơ h p: tình tr ng thơng khí, tính ch t th , tình tr ng khĩ th , du hi u thi u oxy, nghe ph i, tình tr ng đàm nh t. Ng ư i b nh t th , tình tr ng da niêm. Tu n hồn: huy t áp, m ch, da, niêm, d u hi u thi u n ư c, tình tr ng chống, ch y máu, áp l c t ĩnh mch trung tâm (CVP) Th n kinh: tri giác, đ ng t , cm giác, v n đ ng. Dn l ưu: lo i, v trí, màu s c, s lư ng, h th ng cĩ ho t đ ng khơng? Vt m : v trí, kích th ư c, b ăng th m máu, th m d ch, ch y máu, đau, nhi m trùng Tâm lý ng ư i b nh: lo l ng, tho i mái hay khơng? Thu c đang s dng. 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. ðư ng th khơng thơng ð m b o ch c n ăng hơ h p t i ưu nh ư nâng cao s giãn n ph i. H ư ng d n ng ư i b nh hít th sâu, xoay tr , cho ng i d y. Khi ng ư i b nh ng i d y c ơ hồnh h th p xu ng thì l ng ng c gia t ăng th tích th . Nh ưng l ưu ý sau m ng ư i b nh r t đau, nh t là nh ng ng ư i b nh m ng c, m bng, c t s ng, vì th điu dư ng th c hi n thu c gi m đau tr ư c khi t p, theo dõi nh p th , đánh giá s thơng khí c a ng ư i b nh. 2.2. Ng ư i b nh khơng tho i mái sau m Gi m đau và gi m nh ng khĩ ch u sau m . 2.2.1. Giúp ng ư i b nh gi m đau: Cĩ r t nhi u nguyên nhân khi n ng ư i b nh đau, đau do tâm lý lo s , đau do m c đ tr m tr ng c a ph u thu t, c a ch n th ươ ng th c th . ðau sau m ph thu c vào tâm sinh lý, m c đ ch u đ ng ng ư i b nh, b n ch t ph u thu t, m c đ ch n th ươ ng ngo i khoa. Vì th điu d ư ng c n cĩ s chu n b tâm lý tr ư c m giúp ng ư i b nh bi t cách t ch ăm sĩc h ơn và trên h t là tâm lý an tâm sau m . ðiu d ư ng cĩ th th c hi n thu c ng , thu c gi m đau, t ư th gi m đau, cơng tác t ư tư ng cho ng ư i b nh. 2.2.2. Giúp ng ư i b nh b t v t vã: Nguyên nhân ng ư i b nh v t vã là do t ư th khơng tho i mái trên gi ư ng bnh, ph n ng c a c ơ th lúc h i t nh, do đau, do b ăng quá ch t, do c đ nh ng ư i b nh quá lâu, bí ti u. ðiu d ư ng c n bi t nguyên nhân và gi i quy t nguyên nhân giúp ng ư i b nh tho i mái. ðiu d ư ng th ư ng xuyên giúp ng ư i b nh xoay tr , nm t ư th thích h p, th c hi n thu c gi m đau, đ m b o an tồn cho ng ư i bnh, n i l ng dây c đ nh, gi i quy t bí ti u. 2.2.3. Ch ăm sĩc ng ư i b nh nơn: Nơn do nhi u nguyên nhân nh ư do tác d ng ph ca thu c mê, thu c tê, do ru t, d dày đ ng d ch, Sau m , ng ư i b nh nên n m t ư th đ u b ng, m t nghiêng m t bên đ tránh khi nơn d ch khơng tràn vào đư ng th . Nu cĩ ng Levine điu d ư ng nên câu n i xu ng th p, hút d ch qua ng Levine, theo dõi tình tr ng c ăng ch ư ng b ng. 2.2.4. Ch ăm sĩc ng ư i b nh c ăng ch ư ng b ng: C ăng ch ư ng b ng sau m hu nh ư th ư ng g p tt c ph u thu t. Nguyên nhân là do tích l ũy khí ru t, thao tác trên ru t gây m t nhu đ ng ru t, do thu c giãn file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
6. Page 96 of 196 cơ ðiu d ư ng c n th ăm khám l i tình tr ng b ng cho ng ư i b nh. Nghe nhu đ ng ru t, th ư ng kho ng 15–30 giây cĩ 1 nhu đ ng là bình th ư ng. ðiu d ư ng giúp ng ư i b nh xoay tr , ng i d y, v n đ ng đi l i thì nhu đ ng ru t ho t đ ng s m s giúp b ng ng ư i b nh b t ch ư ng. N u ng ư i b nh v n cịn ch ư ng thì điu d ư ng th c hi n y l nh hút d ch qua ng thơng d dày và đ t thơng tr c tràng. Nu ng ư i b nh t nh, h p tác t t nên h ư ng d n ng ư i b nh t p cho bĩng h ơi di chuy n theo khung đ i tràng theo cách nh ư sau: ng ư i b nh n m ng a, kê g i d ư i đ u, du i chân th ng, b o ng ư i b nh hít th sâu qua m ũi, đ ng th i co đ u, g i chân ph i vào b ng trong 10 giây và ng ư i b nh th ra t t qua mi ng đ ng th i du i chân ph i ra, chân trái c ũng làm gi ng nh ư th . 2.2.5. Ch ăm sĩc ng ư i b nh b nc: N c gây ra do s co th t c a c ơ hồnh, do k t qu dây thanh đĩng l i khi khơng khí đ t ng t ào vào ph i. Nguyên nhân co th t khí qu n là do kích thích c a th n kinh hồnh. Nguyên nhân tr c ti p do kích thích c a b n thân th n kinh nh ư d dày c ăng ch ư ng. Nguyên nhân gián ti p do nhi m đ c. N c c ũng do nguyên nhân b nh lý th n kinh. Ngồi ra, n c cịn do ph n x t ng d n l ưu, do ung n ư c quá nĩng hay quá l nh, do m vùng b ng. ðiu d ư ng ph i hi u do nguyên nhân nào đ lo i tr nguyên nhân nh m tránh ng ư i b nh b nc sau m. Ngồi ra, cĩ m t s ph ươ ng pháp nh ư nh n th khi u ng ng m n ư c to, đè lên nhãn c u (th n tr ng vì ng ư i b nh cĩ th ng ưng th ), thu c. H u qu ca n c làm ng ư i b nh m t th ăng b ng ki m toan, tốc v t th ươ ng, m t n ư c, khĩ ch u, m t. 2.3. An tồn cho ng ư i b nh Sau m , ng ư i b nh th ư ng ph i ch u nhi u nguy c ơ, tai bi n, bi n ch ng sau m Trong đĩ, v n đ an tồn cho ng ư i b nh trong giai đon h i t nh, giai đon sau m cc k ỳ quan tr ng. ð tránh nh ng t n th ươ ng cho ng ư i b nh nh ư té, sút d ch truy n, d n l ưu thì ng ư i b nh luơn n m trong t m nhìn điu d ư ng. ðiu d ư ng c đ nh ng ư i b nh an tồn, cho thanh gi ư ng lên cao. 2.4. Gi m kh i l ư ng máu và co th t m ch máu Duy trì s tư i máu cho mơ: – Tri u ch ng: gi m t ư i máu cho mơ nh ư huy t áp gi m, m ch 100 l n/phút, v t vã, tri giác đáp ng ch m, da l nh m, xanh tím, n ư c ti u 15cmH 2O, ran m 2 đáy ph i, ti ng ng a phi. Ch ăm sĩc: điu d ư ng theo dõi sát, khám đ phát hi n s m d u hi u m t máu, ch y máu, báo bác s ĩ; ki m tra d u ch ng sinh t n, th c hi n y l nh truy n máu, truy n d ch. 2.5. Kh năng thi u h t d ch th Nguyên nhân: sau m ng ư i b nh r t d b mt n ư c do t ăng ti t m hơi, bài ti t đàm nh t, m t n ư c do khơng ăn u ng, d n l ưu, rị d ch, Khi m t d ch, ng ư i b nh cĩ các tri u ch ng nh ư khát, d u véo da (+), khơ niêm m c mi ng, n ư c ti u gi m d ư i 30ml/gi , áp l c t ĩnh m ch trung tâm gi m, huy t áp gi m, m ch nhanh. Ch ăm sĩc: phịng ng a m t n ư c là chính. ðiu d ư ng th c hi n truy n d ch chính xác theo y l nh. Phát hi n s m d u hi u thi u n ư c. Trong tr ư ng h p thi u h t d ch th , điu d ư ng duy trì d ch truy n theo s gi t theo y l nh, th c hi n bù đin gi i theo y l nh, theo dõi l ư ng n ư c xu t nh p qua áp l c t ĩnh m ch trung tâm, ion đ . Báo cáo ngay khi th y các tr s bt th ư ng. Gi nhi t đ phịng thích h p. Cho ng ư i bnh u ng n ư c n u đư c, giúp ng ư i b nh b t khơ mơi, mi ng. Duy trì thân nhi t bình th ư ng, theo dõi nhi t đ và gi m ng ư i b nh. Và quan tr ng là d u hi u sinh t n c n đư c theo dõi sát. 2.6. Bi n đ i dinh d ư ng Duy trì cân b ng dinh d ư ng Nguyên nhân: Ng ư i b nh cĩ nguy c ơ suy ki t sau m do nh n ăn tr ư c, trong và sau m , do ch u đ ng file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
7. Page 97 of 196 căng th ng trong ph u thu t, do b nh lý m n tính tr ư c đĩ. Ch ăm sĩc: Duy trì đ y đ ch t dinh d ư ng và phù h p b nh lý qua d ch truy n, ng thơng d dày, d n lưu d dày ra da, ăn u ng b ng mi ng. Tu ỳ bn ch t c a ph u thu t và n u ng ư i b nh h t nơn, điu d ư ng giúp ng ư i b nh ăn u ng b ng đư ng mi ng s giúp kích thích d ch tiêu hố, t ăng c ư ng ch c n ăng d dày, ru t. Vi c nhai c ũng tránh nguy c ơ viêm tuy n mang tai, ng ư i b nh c m th y ngon mi ng. C n đánh giá ng ư i b nh qua cân n ng và tính chính xác n ăng l ư ng c n thi t cho ng ư i b nh trong ngày. 2.7. Bi n đ i bài ti t n ư c ti u Ph c h i ch c n ăng ti u bình th ư ng Hi n nay, n u m ni soi v i th i gian d ư i 1–2 gi ph u thu t viên th ư ng cho ng ư i b nh đi ti u tr ư c m mà khơng c n đ t thơng ti u. Trong các tr ư ng h p th i gian ph u thu t kéo dài th ư ng s đư c đ t thơng ti u. Nh ưng sau m nu tình tr ng ng ư i b nh n đ nh thì thơng ti u th ư ng đư c r t s m, cĩ th ngay sau m hay sau 24 gi . Nu sau m ng ư i b nh bí ti u điu d ư ng c gng khơng thơng ti u cho ng ư i b nh, nên áp d ng các ph ươ ng pháp giúp ng ư i b nh ti u bình th ư ng nh ư nghe ti ng n ư c ch y, đ p m vùng bng d ư i (chú ý tránh gây b ng cho ng ư i già, ng ư i b nh gây tê tu sng, ng ư i b nh li t m t c m giác), ng i d y, ti u kín đáo, ti u đúng t ư th Ghi đ y đ s lư ng, tính ch t, màu s c n ư c ti u vào h sơ mi ngày. N u ng ư i b nh cĩ thơng ti u điu d ư ng ch ăm sĩc b ph n sinh d c, theo dõi n ư c ti u, cho ng ư i bnh u ng nhi u n ư c (n u đư c), nên rút thơng ti u s m. 2.8. Bi n đ i trong đào th i đư ng ru t 2.8.1. Nguyên nhân: ng ư i b nh khơng đi c u ngay sau m là do th t tháo tr ư c m , thao tác trên ru t, ng ư i b nh ch ưa ăn u ng. Nh n đ nh: ng ư i b nh than khơng đi c u đư c thì điu d ư ng ph i h i ng ư i b nh th i gian bao lâu r i ch ưa đi c u t khi sau m ? ðã ăn u ng gì ch ưa? Ch đ ăn cĩ ch t x ơ khơng? Khám xem ng ư i b nh cĩ h u mơn nhân t o khơng? Can thi p điu d ư ng: ðiu d ư ng giúp ng ư i b nh đ i ti n thơng th ư ng, c n gi i thích cho ng ư i bnh an tâm. N u ng ư i b nh đã ăn u ng đư c mà v n khơng đi c u điu d ư ng khuyên ng ư i b nh v n đ ng, đi l i s m, ăn th c ăn nhu n tràng, u ng nhi u n ư c. Khơng cho ng ư i b nh thu c nhu n tràng n u khơng cĩ y l nh. 2.8.2. Nguyên nhân tiêu ch y: Sau m ng ư i b nh c ũng cĩ nguy c ơ b tiêu ch y là do thu c kháng sinh, bi n ch ng c a b nh, do ăn u ng khơng h p v sinh. Nh n đ nh điu d ư ng: ðiu d ư ng c n h i b nh nhân c th v cách ăn u ng đ bi t nguyên nhân tiêu ch y, Can thi p điu d ư ng: Nu do kháng sinh điu d ư ng cho ng ư i b nh u ng s a chua. Theo dõi s ln đi cu, s lư ng phân, mùi, d u hi u m t n ư c, th c hi n bù n ư c và đin gi i thích h p. C n h ư ng d n ng ư i bnh v sinh s ch s trong ăn u ng đ tránh tiêu ch y do nhi m đ c th c ăn. 2.9. Kh năng nhi m trùng, t n th ươ ng da và ng d n l ưu Tránh nhi m trùng và duy trì tính tồn v n c a da Cĩ 4 đư ng xâm nh p vi trùng vào c ơ th là qua da, hơ h p, ni u– sinh d c, máu. Vi trùng s cĩ ngõ đi vào c ơ th do da và niêm m c b xâm l n b i v t m , dn l ưu, h u mơn nhân t o, n ơi xuyên đinh, thơng ti u. Do ng ư i b nh cĩ nguy c ơ gi m s c đ kháng sau gi i ph u và gây mê, đ ng th i cĩ y u t v nguy c ơ nhi m trùng do mơi tr ư ng b nh vi n, do khơng đ m b o k thu t vơ khu n, khơng th c hành r a tay khi ch ăm sĩc ng ư i b nh. ð tránh nguy c ơ nhi m trùng sau m cho ng ư i b nh, điu d ư ng c n ph i tri t đ tuân theo nguyên t c k thu t vơ khu n khi ch ăm sĩc ng ư i b nh, th c hi n kháng sinh d phịng theo y lnh. Khoa phịng luơn luơn tuân th các ph ươ ng pháp phịng ch ng nhi m trùng b nh vi n. R a tay tr ư c và sau khi ch ăm sĩc, khi th c hi n th thu t trên ng ư i b nh. Nâng cao dinh d ư ng giúp t ăng s c đ kháng cho ng ư i b nh. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
8. Page 98 of 196 2.10. Ch ăm sĩc v t m Vt m khơng nhi m trùng: Hi n nay v t m ni soi r t nh và nguy c ơ nhi m trùng r t th p. Th ư ng nh ng v t m này điu d ư ng khơng thay b ăng, n u ph u thu t viên may d ư i da thì khơng c n c t ch . Trong nh ng tr ư ng h p m h thì: Khâu kín da: V t m vơ khu n thì khơng thay b ăng, sau m 5–7 ngày c t ch ; nh ưng n u ng ư i b nh già hay tình tr ng ng ư i b nh suy ki t nhi u, v t m quá dài, v t m v trí thi u máu nuơi thì nên c t ch ch m hơn, kho ng 10 ngày sau m . 2.10. Ch ăm sĩc v t m Khâu th ưa hay đ h da: đây là tr ư ng h p gi i ph u cĩ nguy c ơ nhi m trùng nên ph u thu t viên th ư ng đ h da giúp thốt d ch, do đĩ điu d ư ng ph i ch ăm sĩc v t m mi ngày, th m ư t d ch và báo cáo tình tr ng v t th ươ ng vào h sơ, báo cáo ngay cho bác s ĩ khi cĩ các d u hi u b t th ư ng. Vt m may b ng ch thép: Nên thay b ăng khi th m d ch, c t ch sau 14–20 ngày sau m , nên thay b ăng hàng ngày hay khi th m d ch. Khi thay b ăng c n nh n đ nh tình tr ng v t m , dch th m b ăng. Th ư ng ph u thu t viên may ch thép cho ng ư i b nh vì các lý do: v t m nhi m trùng, b nh lý nhi m trùng n ng, suy dinh d ư ng n ng, v t m đã m nhi u l n c n cĩ th i gian lành v t th ươ ng. Vt m ch y máu: N u ít thì b ăng ép v t m , nu ch y máu nhi u nên b ăng ép t m th i, theo dõi d u ch ng sinh t n, đ ng th i báo bác s ĩ khâu l i v t m . file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
9. Page 99 of 196 Vt m nhi m trùng: n u ng ư i b nh cĩ d u hi u nhi m trùng v t m thì điu d ư ng nên m băng quan sát, báo bác s ĩ ct ch và n n m vt m , ra s ch và b ăng l i, ghi h sơ và báo bác s ĩ, th c hi n y l nh kháng sinh đ . 2.11. Ch ăm sĩc d n l ưu Dn l ưu an tồn khơng bi n ch ng Nh n đ nh điu d ư ng: lo i d n l ưu đâu, m c đích c a d n l ưu đ theo dõi và ch ăm sĩc đúng. Theo dõi: s lư ng, màu s c, tính ch t d ch d n l ưu. H th ng d n l ưu cĩ câu n i xu ng th p h ơn v trí dn l ưu 60cm, câu n i cĩ đ m b o vơ trùng khơng? Ch ăm sĩc: đ t bình ch a d ch th p h ơn chân d n l ưu 60cm. Tránh ng ư i b nh n m đè c n lên v t file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
10. Page 100 of 196 th ươ ng. H ư ng d n ng ư i b nh v n đ ng khi cĩ d n l ưu. Mi d n l ưu đ u cĩ cách ch ăm sĩc và theo dõi khác nhau nên điu d ư ng c n hi u rõ m c đích c a d n lưu mà ph u thu t viên đ t trong ph u thu t Cn câu n i d n l ưu xu ng th p, duy trì tình tr ng vơ khu n trong su t th i gian ng ư i b nh cĩ d n l ưu. Cn h ư ng d n ng ư i b nh k p ng khi xoay tr , đi l i đ tránh tình tr ng d ch ch y ng ư c dịng. ðiu d ư ng ch ăm sĩc da xung quanh chân d n l ưu m i ngày hay khi th m d ch. C ũng tu ỳ tình tr ng, tính ch t d ch mà điu d ư ng ph i bi t cách phịng ng a rơm l da do d ch th m. Th i gian rút d n l ưu tu ỳ thu c vào m c đích c a d n l ưu, tình tr ng ng ư i b nh và tu ỳ thu c vào ph u thu t viên. Báo cáo bác s ĩ rút d n l ưu s m khi d n l ưu h t ch c n ăng. Phịng ng a bi n ch ng do d n l ưu là nhi m v ca điu d ư ng, giúp ng ư i b nh tránh các bi n ch ng nh ư tc ru t, ch y máu, xì rị v t th ươ ng, nhi m trùng 2.12. Suy gi m ch c n ăng v n đ ng Ph c h i ch c n ăng v n đ ng Sau m , do đau, do b nh lý, ng ư i b nh v n đ ng kém hay khơng th vn đ ng đư c. Nguy c ơ cao khi khơng v n đ ng là viêm ph i, thuyên t c m ch, t c ru t, loét do t ư th . ð tránh bi n ch ng do khơng v n đ ng, điu d ư ng xoay tr ng ư i b nh m i 2 gi /ln, cho ng ư i b nh v n đ ng, đi l i. T p luy n trên gi ư ng th c hi n trong 24 gi đ u sau m . Hư ng d n ng ư i b nh cách th , ch ăm sĩc da. N u ng ư i b nh quá đau điu d ư ng th c hi n y l nh thu c gi m đau tr ư c khi t p. Vi c t ch ăm sĩc sau m cũng giúp ng ư i b nh vn đ ng ch đ ng. 2.13. Tâm lý lo l ng sau m Gi m lo âu và đ t đư c s tho i mái v tâm lý Sau m ng ư i b nh r t lo l ng v đau, vì s bi n d ng c ơ th , vì lo l ng bi n ch ng sau m . Tâm lý lo lng c ũng nh h ư ng đ n ti n trình h i ph c sau m , vì th điu d ư ng c gng đ ng viên, an i ng ư i b nh, giúp ng ư i b nh tho i mái, an tâm trong gia đình và c ng đ ng. 2.14. L p h sơ và báo cáo s li u Ghi l i nh ng tri u ch ng, di n bi n b t th ư ng, than phi n c a ng ư i b nh vào h sơ. 2.15. Nh ng l ưu ý Vi ng ư i già, c n chú ý di chuy n nh nhàng, theo dõi huy t áp, d u hi u thi u oxy, gi m. ðơi khi ng ư i b nh lú l n, khĩ ti p xúc, nguy c ơ tai bi n do s dng thu c quá li u, tai bi n do dùng nh m thu c, chú ý tác d ng ph ca thu c. Ng ư i già th ư ng r t d đau c ơ, kh p nên xoa bĩp nh nhàng. Kh năng mi n d ch c ũng gi m, vì th điu d ư ng c n chú ý gi m, khơng khí trong lành phịng ng a viêm ph i. Truy n d ch, c n chú ý t ĩnh m ch ng ư i già đàn h i kém, x ơ va nên r t d viêm t c t ĩnh m ch, tránh tiêm vùng chi d ư i vì d gây t c m ch và h n ch vn đ ng chi c ũng cĩ nguy c ơ tc m ch cao do c c máu đơng. Truy n d ch nhanh quá hay ch m quá c ũng cĩ nguy c ơ thi u và th a n ư c. V dinh d ư ng, ng ư i b nh già r t d suy dinh d ư ng do khĩ ăn, gi m kh năng h p thu th c ăn, do nm t i ch , do thi u r ăng. ðiu d ư ng c n cung c p đ y đ ch t dinh d ư ng, th c ăn phù h p v i ng ư i bnh, v i b nh lý. 3. PHỊNG NG A, PHÁT HI N VÀ X TRÍ CÁC BI N CH NG SAU M 3.1. Chống Chống do gi m l ư ng máu, chống tim, chống th n kinh, chống nhi m trùng. Chống là bi n ch ng th ư ng x y ra trong th i k ỳ hu ph u. Chống gây ra gi m t ư i máu cho các mơ nh ư tim và nh t là não d n file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
11. Page 101 of 196 đ n tình tr ng m t kh năng s dng oxy, chuy n hố các ch t dinh d ư ng, m t kh năng đào th i ch t đ c. giai đon h u ph u, chống th ư ng g p là chống gi m th tích. Phịng ng a b nh: cơng tác t ư tư ng tr ư c m , gi m, gi m đau, yên t ĩnh, di chuy n nh nhàng, an tồn. ðiu d ư ng luơn theo dõi sát d u ch ng sinh t n và ch ăm sĩc ng ư i b nh, phát hi n s m d u hi u chống. Ch ăm sĩc: nu chống cho n m đ u th p, chân cao h ơn tim 15–30 0. Thơng đư ng th , li u pháp oxy cho ng ư i b nh. Ph c h i th tích d ch, máu, th c hi n thu c, theo dõi d u ch ng sinh t n, ghi h sơ đ y đ , xác đ nh nguyên nhân. 3.2. Ch y máu Ch y máu nguyên phát (x y ra trong lúc m ), ch y máu trung gian (trong nh ng gi đ u sau m ), ch y máu th phát x y ra vài ngày sau m . Tri u ch ng ng ư i b nh là khát, da l nh, niêm nh t, huy t áp gi m, nhi t đ h, lơ mơ, Hct gi m. ðiu dư ng c n tìm ra n ơi ch y máu, th c hi n c m máu t i ch , th c hi n truy n máu theo y l nh. ðánh giá t ng s lư ng máu m t. ðánh giá ng ư i b nh và h tr bác s ĩ trong x trí c m máu, cơng tác h i s c ng ư i b nh cũng nh ư chu n b ng ư i b nh ph u thu t c p c u. 3.3. Ngh n t ĩnh m ch sâu Nguy c ơ th ư ng x y ra ng ư i b nh ph u thu t hơng, chi d ư i, h ti t ni u, ph khoa, th n kinh, ng ư i bnh > 40 tu i, béo phì, u ác tính. Khi ng ư i b nh cĩ các d u hi u đau và chu t rút b p chân, tê, phù m m, n lõm thì điu d ư ng th c hi n y l nh bu c t ĩnh m ch đùi, s dng Heparin, trong giai đon này tránh xoa bĩp chi, kê chi lên h ơn tim 15–30 0, theo dõi nhi t đ , cm giác chi. ð phịng ng a nên giáo d c ng ư i b nh tr ư c m cách t p luy n chân sau m , tránh bu c dây c đ nh chi, th c hi n Heparin tr ư c m . 3.4. Ngh n m ch ph i Tc ngh n ph i là s di chuy n c a c c máu đơng t i ph i gây t c ngh n. Vi c phát hi n s m bi n ch ng nguy hi m này tu ỳ thu c vào trình đ điu d ư ng c ũng nh ư mc đ theo dõi ng ư i b nh sau m cĩ sâu sát khơng. Khi th ăm khám ng ư i b nh phát hi n đau chĩi ng c, khơng th , tím tái, đ ng t giãn, n u trong vịng 30 phút khơng t vong thì cĩ th hi ph c Cp c u ng ư i b nh th ư ng báo ngay cho th y thu c, cung c p oxy ngay cho ng ư i b nh, theo dõi oxy trên monitor và ch s khí máu đ ng m ch. Cho ng ư i b nh n m đ u cao lên và tìm t ư th tho i mái, th c hi n thu c ch ng đơng, th c hi n truy n d ch và theo dõi sát tình tr ng n ư c xu t nh p c a ng ư i b nh. Phịng b nh cho ng ư i b nh b ng cách cho ng ư i b nh ng i d y đi l i s m, v n đ ng, khi truy n d ch tránh truy n chi b li t, chi d ư i, nh t là v i ng ư i già, b nh n ng, b nh th máy, ng ư i b nh béo phì, ng ư i b nh b li t. 3.5. Bi n ch ng hơ h p Nguy c ơ viêm ph i th ư ng x y ra trên ng ư i b nh h u ph u. Viêm ph i cĩ th do nhi m trùng, cĩ th do d vt, nu t ph i d ch ti t, do đ ng, ng ư i b nh th máy, th ư ng ng ư i b nh hơn mê m t ph n x nu t, ho. Bi u hi n lâm sàng nh ư st cao, rét run, m ch nhanh, th nhanh, khị khè, đàm, khĩ th , đau ng c. ðiu dư ng phát hi n s m b ng cách nghe ph i th ư ng xuyên, hút đàm khi cĩ t ăng ti t đàm nh t, n u ng ư i b nh tnh nên h ư ng d n ho, kh c đàm. Khi khám lâm sàng, phát hi n cĩ tri u ch ng viêm ph i điu d ư ng nên báo cáo ngay, th c hi n y l nh kháng sinh, h tr hơ h p, th oxy, ch ăm sĩc ng ư i b nh s t cao, theo dõi khí máu đ ng m ch. Cung c p d ng c kh c nh an tồn, cách ly t t. Nguy c ơ xp ph i th ư ng x y ra do ng ư i b nh n m t i ch , do đau khơng dám th . Khi điu d ư ng phát hi n các d u hi u khĩ th , rì rào ph nang gi m, khị khè, tím tái, điu d ư ng c n báo cáo ngay cho th y thu c. ðiu tr nh m giúp giãn n ph i, cung c p oxy cho ng ư i b nh. ðiu d ư ng cho ng ư i b nh n m đ u cao, th oxy theo y l nh, h ư ng d n ng ư i b nh cách ho, hít th sâu 5–6 l n/gi , th c hi n y l nh gi m đau trong nh ng tr ư ng h p h u ph u m ng c hay m bng, hay sau đa ch n th ươ ng. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
12. Page 102 of 196 ðiu d ư ng phịng ng a x p ph i b ng cách h ư ng d n cho ng ư i b nh ng i d y s m, hít th sâu, gi m, mơi tr ư ng thống khí. Th c hi n thu c gi m đau trong th i gian h u ph u giúp ng ư i b nh t tp luy n sau m . 3.6. Bi n ch ng d dày – ru t Sau m do n m t i gi ư ng, do khơng v n đ ng, do đau, do tác d ng thu c giãn c ơ, do m trên ru t ng ư i b nh nên th ư ng cĩ nguy c ơ tc ru t, li t ru t, ch ư ng b ng sau m . Khi điu d ư ng th ăm khám th y các d u hi u đau b ng, b ng tr ư ng h ơi, khĩ th , nhu đ ng ru t (–), điu d ư ng c n đ t ng thơng d dày, cho ng ư i b nh ng i d y, xoay tr , tp th . Phịng ng a nên nghe nhu đ ng ru t m i 4 gi , đánh giá m c đ ch ư ng b ng, cho ng ư i b nh v n đ ng càng s m càng t t, nh t là ng ư i b nh ph u thu t đư ng tiêu hố. H ư ng d n ng ư i b nh hít th sâu, t p b ng, xoay tr và th c hi n thu c gi m đau khi t p n u cĩ y l nh. H ư ng d n ng ư i b nh ng i d y nên dùng g i đ t vt m đ gi m đau. 3.7. Nhi m trùng v t m Th c hi n vi c r a tay tr ư c và sau khi ch ăm sĩc v t th ươ ng là điu b t bu c đ tránh nguy c ơ nhi m trùng v t m . ðiu d ư ng khi phát hi n d u hi u nhi m trùng v t m nh ư sưng, nĩng, đ , đau v t m thì nên m băng ra quan sát v t m . 3.8. Lo n th n sau m Cĩ th do tâm lý nh ư ng ư i b nh cao tu i, b nh lý. Cơng tác t ư tư ng cho ng ư i b nh, th c hi n thu c an th n, cho thân nhân cùng ng ư i b nh, ánh sáng d u, yên t ĩnh, an tồn cho ng ư i b nh. CÂU H I L Ư NG GIÁ file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
13. Page 103 of 196 Tr li đúng, sai các câu sau b ng cách đánh d u X vào ơ thích h p: TT Câu h i ðúng Sai 4 Vt m sch c n thay b ăng m i ngày. 5 Nu sau m vài ba ngày ng ư i b nh khơng đi c u điu d ư ng nên th t tháo nh . 6 Tt c ng ư i b nh khi cĩ nhu đ ng ru t sau m đ u cho ăn bình th ư ng. 7 Tt c ng ư i b nh c n giáo d c v n đ ng s m sau m . 8 Ng ư i b nh c n rút thơng ti u s m sau m . 9 Ch theo dõi sát n ư c xu t nh p cho ng ư i b nh sau m cĩ m t nư c. 10 Hít th sâu giúp ng ư i b nh cĩ nhu đ ng ru t s m. TÀI LI U THAM KH O 1. Kim Litwack. The surgical Experience, section 3, Medical Surgical Nursing, Lewis Collier Heitkemper/MOSBY 1992: 395 2. Ch ăm sĩc ngo i khoa . Trong Tài li u thí đim gi ng d y điu d ư ng trung h c. ð án h tr h th ng đào t o 03–SIDA, Hà N i, 1994, 9 3. Phan Th H Hi. Chu n b ng ư i b nh tr ư c m , Bài gi ng b nh h c ngo i khoa t p 1, ð i h c Y Dư c TP. H Chí Minh 1985. Nhà xu t b n Y h c 1985: 17–29. 4. ðiu d ư ng n i ngo i khoa tp 2, BRUNNER/SUDDARTH, Nhà xu t b n Y h c l n 6, Hà N i, 1996, trang 79–140. Ch ươ ng 2. TIÊU HỐ Bài 15 CH ĂM SĨC NG Ư I B NH M THU C H TIÊU HỐ file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
14. Page 104 of 196 I. B NH H C 1. ð I C ƯƠ NG Ch c n ăng chính c a h tiêu hố là cung c p dinh d ư ng cho tồn c ơ th , cĩ nhi m v hp thu (nh n th c ăn), tiêu hố (nghi n th c ăn), th m th u (chuy n th c ăn vào h tu n hồn), bài ti t (th i ch t lo i b ca h tiêu hố). H tiêu hố dài 9m g m: 1.1. Mi ng Mi ng là n ơi nh n th c ăn, r ăng nghi n th c ăn giai đon đ u, n ư c b t làm m m th c ăn, l ư i vo trịn th c ăn thành t ng kh i nh và đư a xu ng th c qu n. Ngồi ra, tuy n n ư c b t c ũng ti t ra amylase thu phân tinh b t thành maltose. Tuy n n ư c b t ti t ra 1.000–1.500ml n ư c b t/ngày. 1.2. Th c qu n Th c qu n dài 25cm, cĩ nhi m v đư a th c ăn xu ng d dày. 1.3. D dày Là n ơi ch a th c ăn và nhào tr n th c ăn v i d ch d dày. D dày ch hp thu m t s ch t đơ n gi n nh ư nư c, thu c, r ư u, đin gi i. D dày ti t 2.500ml d ch v /ngày (ch a pepsinogen, HCl, lipase, y u t ni t i). file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
15. Page 105 of 196 1.4. Ru t non Gm tá tràng, h ng tràng, h i tràng, dài 7m (theo tài li u c a điu d ư ng M ); ru t non c a ng ư i Vi t Nam dài kho ng 5,5m làm nhi m v tiêu hố và h p thu th c ăn (theo Nguy n Quang Quy n). Ru t non ti t 3.000ml d ch/ngày (ch a enterokinase, amylase, peptidase, aminopeptidase, maltase, sucrase, lactase, lipase). 1.5. Ru t già Ru t già dài 1,5–2m, g m manh tràng, ru t th a, đ i tràng lên, đ i tràng ngang, đ i tràng xu ng, đ t tràng sigma, tr c tràng. Nhi m v ca ru t già là h p thu n ư c và các ch t đin gi i, hình thành phân, ch a phân, đĩng thành kh i. Phân g m cĩ n ư c, vi trùng, khống ch t khơng tan, các ch t khơng tiêu hố đư c, sc t mt, ch t nh y ru t. 1.6. H u mơn Là ph n cu i cùng c a ng tiêu hố, làm nhi m v thốt phân ra ngồi. Ngồi ra, cịn cĩ các c ơ quan liên quan đ n h tiêu hố nh ư: file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
16. Page 106 of 196 1.7. Gan Gan n ng kho ng 2–3kg ng ư i l n (theo Nguy n Quang Quy n). Nhi m v ch c n ăng tu n hồn là ch a và l c máu, bài ti t m t, chuy n hố đư ng, ch t béo, protein, bilirubin, tích tr vitamin, d tr st, kh đ c và thối bi n thu c và hormone gan. 1.8. M t Mt n i ti p v i gan qua ng m t gan ph i và trái t o thành ng gan chung; khi ti p nh n ng túi m t t o thành ng m t ch và xu ng tá tràng. M t bài ti t m i ngày 1.000ml, cĩ nhi m v tiêu hố ch t béo. 1.9. Tu Tu gm tuy n ngo i ti t ti t ra 700ml d ch tu /ngày, ch a amylase, lipase, trypsinogen, chymotrypsinogen; cĩ nhi m v tiêu hố carbohydrate, protein và ch t béo. Tuy n tu ni ti t ti t ra insulin. 2. CH ĂM SĨC NG Ư I B NH TH C HI N CÁC XÉT NGHI M VÀ TH THU T ðƯ NG TIÊU HỐ Bng 15.1. Ch ăm sĩc và chu n b ng ư i b nh th c hi n các th thu t v bnh lý đư ng tiêu hố Xét nghi m Mc đích và miêu t Ch ăm sĩc ng ư i b nh 1. Hình nh h c: X quang X quang b ng khơng Kh o sát các d u hi u b t Trong tr ư ng h p c p c u b nh lý sa so n th ư ng nh ư: ch ư ng h ơi, t c tiêu hố th ư ng ng ư i b nh khơng ru t, kh i u, s i, phân cn th t tháo tr ư c khi ch p. N u khơng c p c u, ng ư i b nh c n th t tháo s ch phân tr ư c khi ch p. Ch p th c qu n – d Kh o sát d dày qua X quang Gi i thích th tc: dày cĩ c n quang cĩ ch t c n quang. - Nh n đĩi 8-12 gi tr ư c khi ch p. Giúp phát hi n b t th ư ng - Khơng hút thu c đêm tr ư c ch p. th c qu n, d dày, tá tràng. - Ng ư i b nh s ung ch t c n quang và cĩ th ch p nhi u t ư th . - Sau khi ch p: cĩ th đi c u phân tr ng đ n 72 gi sau ch p. Ch p ru t non cĩ c n Gi ng nh ư trên nh ưng ch p Chu n b ng ư i b nh nh ư ch p d quang mi 20 phút đ n khi thu c dày cĩ c n quang. đ n đon cu i h i tràng. Xét nghi m Mc đích và miêu t Ch ăm sĩc ng ư i b nh Ch p đ i tràng cĩ c n – Bơm c n quang vào h u – Ung thu c x và th t tháo đ n quang mơn. khi đ i tràng s ch phân đêm tr ư c. – Tt nh t là ch p đ i quang – Ăn l ng đêm tr ư c, nh n ăn 8 gi kép (double contrast), khơng tr ư c khi ch p. khí đư c b ơm vào sau khi đã – Gi i thích v i ng ư i b nh là s x baryte ra. bơm thu c c n quang qua h u mơn, – Giúp phát hi n u, polyp, loét s cĩ c m giác co th t, bu n đ i ho c hình th bt th ư ng c a ti n và ch p nhi u t ư th . đ i tràng. – Sau ch p, cho u ng nhi u n ư c và theo dõi phân. Ch p c n quang đư ng Sau khi gây tê, dùng kim dài – Cơng tác t ư tư ng ng ư i b nh. mt xuyên gan qua da xuyên da vào gan vào đư ng – Cho thu c ch ng chống. (PTC: Percutaneous mt, sau đĩ b ơm thu c c n – Theo dõi d u hi u ch y máu, đau, Transhepatic quang vào đư ng m t và rị m t sau ch p. Cholangiography) ch p hình nh đư ng m t. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
17. Page 107 of 196 Ch p đin tốn c t lp Th thu t khơng xâm l n s Gi i thích cách ti n hành ch p CT- (CT-Scan: Computed dng máy X quang đ c bi t scan. N u s dng c n quang ph i tomography) và computer. Phát hi n b t hi ng ư i b nh v d ng v i iod. th ư ng ng m t, gan, tu và ni t ng b ng. Cĩ th s dng ch t c n quang. Ch p c ng h ư ng t - Th thu t khơng xâm l n s Ng ư i b nh nh n đĩi 6 gi tr ư c th ht nhân dng sĩng radio cao t n k t thu t. Gi i thích th tc. (MRI: Magnetic hp v i t tr ư ng. Giúp Ch ng ch đ nh v i nh ng ng ư i resonance imaging) khám phá ung th ư di c ăn gan, bnh cĩ ch t ghép kim lo i (máy t o ch y máu đư ng tiêu hố, nh p), ng ư i b nh cĩ thai phân giai đon ung th ư đ i tr c tràng. 2. Hình nh h c: Siêu âm Siêu âm ðây là th thu t khơng xâm – Làm s ch ru t vì các ch t đ c cĩ ln: s dng sĩng siêu âm đ th làm thay đ i âm ph n h i và quan sát. siêu âm khơng th truy n t t trong mơi tr ư ng khơng khí hay khí. – Nên th c hi n siêu âm tr ư c khi th c hi n ch p d dày hay đ i tràng cĩ c n quang. Bng Phát hi n u, d ch, d ch báng. Chu n b gi ng nh ư trên. Gan đư ng m t Phát hi n áp-xe d ư i hồnh, Chu n b gi ng nh ư trên. xơ gan, áp-xe gan, s i, u. Kh o sát đư ng m t. Siêu âm túi m t Si, polyp, u túi m t. Th t tháo đêm tr ư c. Nh n đĩi tr ư c 8 gi tr ư c khi siêu âm. 3. Hình nh h c: X hình Mc đích đo kích th ư c, hình Gi i thích ng ư i b nh là phĩng x dáng, v trí c a c ơ quan. Ch t s dng r t ít. Nên n m im trong đ ng v phĩng x (PX) đư c quá trình đo PX. tiêm t ĩnh m ch và đo b ng 1 máy đo PX, v li trên gi y. Lư ng PX s dng r t ít. Xét nghi m Mc đích và miêu t Ch ăm sĩc ng ư i b nh X hình - Ng ư i b nh đư c tiêm Tc- Gi i thích gi ng nh ư trên. 99m vào t ĩnh m ch và đư c camera ghi l i s phân b ch t Tc-99m gan và lách. Bình th ư ng, đ m đ Tc-99m gan và lách nh ư nhau. - Cĩ th phát hi n gan to, lách to, b nh t bào gan, u ác tính c a gan. X hình gan và lách 4. N i soi (endoscopy) Ni soi d dày – tá tràng K thu t này là đư a ng n i – Ng ư i b nh khơng ăn u ng tr ư c soi m m vào mi ng đ d dày th thu t 8 gi . giúp th y thu c nhìn tr c ti p – Th c hi n thu c ti n mê. X t thu c bên trong th c qu n, d dày, tê vào h ng tr ư c khi đư a ng n i tá tràng. Qua màn hình th y soi vào mi ng H ư ng d n ng ư i thu c th y nhu đ ng d dày, bnh th ư giãn và th bng m ũi khi viêm, loét, u, giãn t ĩnh m ch, làm th thu t. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
18. Page 108 of 196 hi ch ng Mallory-Weiss. – Sau khi xong th thu t nên nh n Ly m u niêm m c sinh thi t, ăn u ng cho đ n khi h t ph n x tìm vi khu n Helicobacter nơn. pylory. – Ng ư i b nh cĩ th đau h ng, nên súc mi ng b ng n ư c mu i. – Theo dõi đau b ng, nhi t đ 1-2 gi sau th thu t vì cĩ th th ng d dày tá tràng. Ni soi tr c tràng - đ i Dùng ng n i soi c ng ho c – Th t tháo s ch ru t đêm tr ư c và tràng ch u hơng mm đư a vào h u mơn đ n sáng khi th thu t (tu ỳ nơi) Ng ư i (proctosigmoidoscopy) đ i tràng ch u hơng (sigma); bnh cĩ th ăn l ng ngày hơm giúp phát hi n u, tr ĩ, polyp, tr ư c, ho c khơng c n nh n ăn. viêm, loét, n t h u mơn. – Tư th nm nghiêng co g i vào ng c khi làm th thu t. Hít th sâu khi ng đư a vào. – Khuy n khích ng ư i b nh th ư giãn, m m b ng Ni soi đ i tràng ðư a ng n i soi m m vào Ng ư i b nh ăn l ng 1-3 ngày tr ư c, (Fiberoptic colonoscopy) hu mơn đ n van h i-manh nh n ăn tr ư c th thu t 8 gi . tràng. T ư th ng ư i b nh s Nhu n tràng 1-3 ngày tr ư c và th t thay đ i trong quá trình làm tháo đêm tr ư c th thu t; ho c th thu t. ung 2-3 gĩi Polyethylene glycol Giúp th y thu c phát hi n: pha trong 2-3 lít n ư c đêm tr ư c. viêm ru t, xu t huy t, u, sinh Gi i thích: đư a ng thơng vào h u thi t hay c t polyp và nong mơn nên ng ư i b nh c n th ư giãn ch hp. mm b ng, thay đ i t ư th trong lúc th c hi n th thu t. Sau khi th c hi n th thu t ng ư i bnh cĩ th đau b ng, ch ư ng ru t. Theo dõi ch y máu sau c t polyp hay sinh thi t. Theo dõi th ng ru t. Theo dõi d u ch ng sinh t n. Xét nghi m Mc đích và miêu t Ch ăm sĩc ng ư i b nh Ni soi m t-tu ng ư c ðư a ng n i soi m m vào Gi i thích th tc cho ng ư i b nh. dịng (ERCP: mi ng đ d dày đ tá tràng. Hư ng d n ng ư i b nh cách h p Endoscopic Retrograde Dùng catheter thơng vào tác. Cholangio- đư ng m t, ng tu và b ơm Ng ư i b nh nh n ăn u ng tr ư c 8 Pancreatography) cn quang đ kh o sát c u gi . trúc đư ng m t và ng tu . Th c hi n thu c an th n tr ư c và Th thu t này giúp th y thu c trong khi th thu t. ly đư c s i ng m t ch , si tu , sinh thi t u bĩng Vater Th c hi n kháng sinh. ch n đốn u nang gi tu , Sau th thu t theo dõi: d u ch ng nong ch hp, ch p đư ng sinh t n, d u hi u th ng t ng, mt nhi m trùng, viêm tu cp, ch y máu. Ni soi bng Kh o sát khoang phúc m c Nh n đĩi 8 gi tr ư c th thu t. (Peritoneoscopy; vi ng kính n i soi, cĩ th Bo đ m bàng quang, ru t x p. laparoscopy) sinh thi t. Trong nhi u tr ư ng Ng ư i b nh cĩ th đư c gây tê hp, giúp lo i tr ph u thu t ho c gây mê. m bng thám sát (ví d lao ru t, ung th ư di c ăn xa ). Theo dõi bi n ch ng: ch y máu, th ng ru t sau th thu t . Sinh thi t gan Th thu t xâm l n: dùng kim Tr ư c khi làm sinh thi t nên ki m đư a vào gi a liên s ư n 6-7 tra ch c n ăng đơng máu tồn b . file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
19. Page 109 of 196 hay 8-9 bên ph i đ ly mơ Ki m tra d u ch ng sinh t n. gan làm sinh thi t. Hư ng d n ng ư i b nh nín th sau khi th ra khi đư a kim vào. Sau th thu t theo dõi d u hi u xu t huy t n i m i 15 phút (2 l n), m i 30 phút (4 l n), m i 1 gi (4 l n). Tư th : cho ng ư i b nh n m th ng trong 12-14 gi . Phát hi n d u hi u viêm phúc m c, chống, tràn d ch màng ph i. Tc đ ng m ch gan Là ph ươ ng pháp hu gan Tr ư c th thu t th c hi n xét TOCE (transarterio oily đư c dùng khi ng ư i b nh nghi m ti n ph u, ch c n ăng đơng chemoembolization) khơng cĩ kh năng điu tr máu, nhĩm máu, ECG, X quang ph u thu t. ng c. Truy n d ch, ng ưng thu c đái Ch ng ch đ nh n u Bilirubin tháo đư ng 48 gi tr ư c th thu t. tồn ph n > 3mg/ml vì Ng ư i b nh nh n đĩi tr ư c th thu t ph ươ ng pháp này cĩ th gây 6 gi . Ch ăm sĩc sau th thu t: theo suy gan n ng. Ph ươ ng pháp dõi d u sinh hi u và n ơi ch c dị này dùng các ch t (Gelatin mi gi /6 gi , 6 gi /18 gi , 2 Sponge, b t Gelatin, ln/nh ng ngày ti p theo. Theo dõi Collagen) bít đ ng m ch nh ng ư i b nh b đau b ng, nơn ĩi, và mao m ch trong u làm chĩng m t. B t đ ng chân n ơi ch c gi m l ư ng máu đ n nuơi dị 24 gi , sau 24 gi điu d ư ng dư ng u nh m tiêu hu t tháo b ăng cho ng ư i b nh, h ư ng bào ung th ư. dn ng ư i b nh t t ng i d y ch 30 phút sau m i xu ng gi ư ng tránh t t huy t áp t ư th . Dinh d ư ng: ăn u ng sau 4 gi . Phân tích d ch d dày Mc đích phân tích d ch d Ng ư i b nh nh n ăn 8-12 gi tr ư c dày xác đ nh th tích d ch d khi th . Khơng th c hi n thu c dày. D ch s đư c l y ra khi ng ăn bài ti t d dày 24-48 gi tr ư c đ t ng Levine. Phân tích khi th . Bo đ m ng ư i b nh khơng chính là HCl, pH, pepsin, đin hút thu c tr ư c bu i sáng làm test gi i. vì ch t nicotin làm gia t ăng bài ti t dch d dày. Th phân Hình dáng, đ ch c, màu s c, ðiu d ư ng quan sát phân ng ư i tính ch t phân. Xét nghi m bnh. L y m u phân, ki m tra máu xác đ nh ch t nh y, máu, m , phân cĩ khơng. Khơng cho ng ư i m, ký sinh trùng. bnh ăn th t cĩ màu đ hay th c ăn cĩ màu 24-48 gi tr ư c khi th c hi n xét nghi m. 3. CHU N B NG Ư I B NH M TIÊU HỐ Cho ng ư i b nh nh n ăn tr ư c m ít nh t 8–10 gi tr ư c m . ð t ng Levine hút d ch d dày, r a d dày nu c n. Th t tháo ng ư i b nh trong m t s ph u thu t khi m ch ươ ng trình, đ c bi t c n th t tháo nhi u ngày tr ư c m trong tr ư ng h p m đ i tràng. Th t tháo khơng ch đ nh ng ư i b nh ph u thu t c p c u tiêu hố. N u cĩ h u mơn nhân t o c n chú ý th t tháo s ch đon ru t trên và d ư i h u mơn nhân t o. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
20. Page 110 of 196 Nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh tr ư c m : đau b ng, nơn ĩi, b ng tr ư ng, r i lo n tiêu hố, r i lo n nư c và đin gi i, nghe nhu đ ng ru t. Cung c p thơng tin v đư ng m trên b ng, ph ươ ng pháp ph u thu t, dn l ưu, h u mơn nhân t o. H ư ng d n ng ư i b nh cách hít th sâu, ng i d y s m sau m . Hi n nay, ph u thu t n i soi h u nh ư áp d ng trong t t c bnh ngo i khoa tiêu hố. II. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC SAU M ðƯ NG TIÊU HỐ 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH T I PHỊNG H I S C Bt k ỳ ng ư i b nh h u ph u nào c ũng c n theo dõi d u ch ng sinh t n, m ch và huy t áp, khĩ th , th ch m. N u ng ư i b nh gây mê c n theo dõi sát tri giác ng ư i b nh t nh, l ơ mơ hay kích đ ng. Th ư ng sau ph u thu t tiêu hố ng ư i b nh r t d b mt n ư c và đin gi i do trong quá trình ph u thu t, do d n l ưu, do ng Levine và ng ư i b nh nh n ăn u ng hồn tồn tr ư c và sau m , do tình tr ng b nh lý. Vì th điu d ư ng cn nh n đ nh chính xác d u hi u m t n ư c và r i lo n đin gi i, ghi chú n ư c xu t nh p và đin gi i cho ng ư i b nh, c n nh t là K + vì cĩ th nh h ư ng đ n nhu đ ng ru t sau m . Sau ph u thu t tiêu hố th ư ng cĩ d n l ưu, vì th điu d ư ng c n bi t lo i d n l ưu, v trí d n l ưu, s lư ng d ch, màu s c, tính ch t và d u hi u b t th ư ng. V vt m , rt nhi u v trí v t m trên thành b ng, điu d ư ng c n bi t v trí, tình tr ng v t m h, căng, ch thép, khâu h , khâu th ưa Ch cĩ ph u thu t tiêu hố m i cĩ h u mơn nhân t o, điu d ư ng c n nh n đ nh màu s c niêm m c, h u mơn nhân t o x hay ch ưa x , tình tr ng xung quanh da chân h u mơn nhân to, v trí đư a ra h u mơn nhân t o vì n u bên ph i thì ng ư i b nh r t d mt n ư c và đin gi i. Tình tr ng bng tr ư ng, đau, nơn ĩi, khám b ng g ng c ng, cĩ ph n ng phúc m c khơng, nghe nhu đ ng ru t. H u nh ư các ph u thu t tiêu hố đ u đ t ng Levine vì nĩ r t quan tr ng trong và sau ph u thu t; điu d ư ng nh n đ nh màu s c, s lư ng, áp l c hút, nghe nhu đ ng ru t. 2. CH ĂM SĨC NG Ư I B NH 2.1. B ng Vi ng ư i b nh ph u thu t tiêu hố, vi c th ăm khám b ng th ư ng xuyên là r t quan tr ng, giúp theo dõi ti n tri n c a tình tr ng b nh sau m . ðiu d ư ng theo dõi đau b ng, c ăng ch ư ng b ng khơng. Khám b ng tìm ph n ng d i, b ng c ng, đim đau, nghe nhu đ ng ru t. ðiu d ư ng khuy n khích ng ư i b nh xoay tr , hít th sâu, theo dõi c ơn đau b ng, hút qua ng Levine, theo dõi ch ư ng b ng, theo dõi s lư ng d ch hút. 2.2. N c Nc là do c ơ hồnh co th t. Th ư ng x y ra nh ng ng ư i b nh ph u thu t phía trên ng tiêu hố nh ư ph u thu t d dày, tu , mt N c làm ng ư i b nh r t khĩ ch u và m t, vì th điu d ư ng c n cho ng ư i b nh ng i d y, hút d ch d dày qua ng Levine, cho u ng n ư c m n u đư c, hít th sâu, sau cùng n u khơng đ t k t qu , điu d ư ng th c hi n thu c ch ng n c cho ng ư i b nh. 2.3. Nơn Nc th ư ng do tác d ng ph thu c gây mê, tính ch t gi i ph u, tình tr ng b nh lý, th ư ng do t c ng Levine, do t ư th . Nơn s làm ng ư i b nh m t n ư c, r i lo n đin gi i, m t. ðiu d ư ng c n theo dõi s lư ng, s ln, tính ch t, màu s c ch t nơn. Th c hi n đ t ng thơng d dày và hút liên t c. Nên cho ng ư i bnh n m nghiêng tránh hít ch t nơn vào ph i. 2.4. Tràn h ơi phúc m c sau m Cho ng ư i b nh xoay tr , ng i d y hay n m t ư th Fowler giúp thốt h ơi nhanh. Theo dõi hơ h p do ch ư ng b ng cĩ th làm ng ư i b nh khĩ th . 2.5. V t m ðiu d ư ng c n nh n đ nh: v t m may kín, may th ưa, ch thép, đ h, cĩ d n l ưu hay h u mơn nhân file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
21. Page 111 of 196 to. ðiu d ư ng l ư ng giá tình tr ng v t m đau, th m d ch, ch y máu, d u hi u nhi m trùng. Ch ăm sĩc: Khơng thay b ăng n u v t m khơ s ch, khơng th m d ch, nh ưng theo dõi d u hi u nhi m trùng, s t. Ch thay b ăng v t m khi th m d ch, v t m may b ng ch thép, v t m h. Trong tr ư ng h p v t m ch y máu, điu d ư ng th c hi n b ăng ép đim ch y máu. N u ch y trên nhi u đim báo bác s ĩ và chu n b ph giúp bác s ĩ khâu c m máu. V t m nhi m trùng, điu d ư ng xin ý ki n bác s ĩ ct ngay m i ch cĩ m , nn m , ra s ch v t m , ghi chú màu s c, s lư ng m vào h sơ. Theo dõi đau v t m , đánh giá theo thang đim đau. ð gi m đau v t m , điu d ư ng nên cho ng ư i b nh ng i d y, dùng g i đ t ngay v t m khi ng i dy, xoay tr . 2.6. D n l ưu Theo dõi s lư ng, màu s c, tính ch t d ch. Ph i bi t d n l ưu đ t đâu, m c đích phịng ng a hay điu tr . Ch ăm sĩc, thay b ăng khi th m d ch, cho ng ư i b nh n m nghiêng v phía d n l ưu, h ư ng d n ng ư i b nh cách gi ng d n l ưu khi v n đ ng. N u là d n l ưu m t, tu thì theo dõi d u hi u m t n ư c và đin gi i. Th c hi n bù n ư c và đin gi i cho ng ư i b nh. Ch ăm sĩc da vùng chân ng d n l ưu, phịng ng a rơm l da tích c c. C n câu n i h th ng d n l ưu th p h ơn v trí d n l ưu, h th ng thơng và 1 chi u. 2.7. Ch c n ăng ru t ðiu d ư ng nh n đ nh nhu đ ng ru t, táo bĩn, tiêu ch y, r i lo n l ưu thơng ru t. Ng ư i b nh sau m tiêu hố thì b ng th ư ng hay b ch ư ng h ơi, ph c h i nhu đ ng ru t ch m, táo bĩn hay tiêu ch y, chán ăn, ri lo n h p thu. ðiu d ư ng nên theo dõi tình tr ng b ng, c ơn đau, nghe nhu đ ng ru t, đánh giá ng ư i b nh cĩ trung ti n ch ưa. Ch ăm sĩc cho ng ư i b nh v n đ ng, ng i d y s m, hít th sâu, cho thu c theo y l nh. Nu ng ư i b nh tiêu ch y cĩ th do dùng kháng sinh, điu d ư ng c n th c hi n thu c hay cho ăn s a chua. 2.8. Tu n hồn Chống và suy gi m tu n hồn liên quan đ n thi u máu, n ư c và đin gi i. Nguyên nhân do nơn ĩi, do khơng ăn u ng tr ư c m , do r i lo n n ư c và đin gi i tr ư c m , do rị tiêu hố sau m , dn l ưu, do h u mơn nhân t o. Ch ăm sĩc, theo dõi d u m t n ư c trên lâm sàng, th c hi n bù n ư c, nh ưng chú ý ng ư i già nguy cơ th a và thi u n ư c cĩ kho ng cách r t h p. 2.9. D u hi u t c m ch chi Th ư ng x y ra nh ng ng ư i b nh n m lâu, ng ư i già, béo phì. Chú ý v n đ ng ư i b nh n m lâu khơng v n đ ng. Tránh tiêm truy n chi d ư i cho ng ư i b nh, nh t là ng ư i b nh béo phì, suy ki t. 2.10. N ư c và đin gi i Nguyên nhân do t c ru t, li t ru t, rị, ĩi, tiêu ch y, d n l ưu bng, h u mơn nhân t o, ng thơng d dày. ðiu d ư ng theo dõi n ư c xu t nh p và d u hi u thi u đin gi i, th c hi n bù n ư c và đin gi i theo y file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
22. Page 112 of 196 lnh. 2.11. Tâm th n ðánh giá nh h ư ng c a thu c mê, cân b ng n ư c và đin gi i, m t ng , mt, l ư ng giá c m xúc ng ư i bnh khi ng ư i b nh cĩ h u mơn nhân t o. 2.12. Hơ h p Sau m tiêu hố, ng ư i b nh th nơng và khơng dám ho vì đau b ng, thi u oxy sau gây mê, b ng ch ư ng làm t n th ươ ng s giãn n ca ph i. ðiu d ư ng cho ng ư i b nh n m đ u cao, ng i d y th ư ng xuyên, t p b ng, th c hi n thu c gi m đau. 2.13. Nhi t đ Sau m bình th ư ng nhi t đ cĩ th tăng nh . Nu nhi t đ > 38 0C nên theo dõi d u hi u nhi m trùng ti u, v t m , viêm phúc m c, áp–xe t n l ưu. Sau m điu d ư ng theo dõi nhi t đ , th c hi n kháng sinh ch ng nhi m trùng. 2.14. Ti t ni u Theo dõi n ư c ti u, màu s c, tính ch t, phát hi n tình tr ng b t th ư ng, BUN, creatinine, d u hi u nhi m trùng ti u. Vi c đánh giá s lư ng n ư c ti u giúp điu d ư ng phát hi n s m tình tr ng suy th n sau m . Mt trong nh ng nguy c ơ cao sau m là nhi m trùng ti u. ðiu d ư ng c ũng c n rút thơng ti u s m nh m gi m tình tr ng nhi m trùng ti u; tuy nhiên ng ư i b nh c ũng cĩ nguy c ơ bí ti u sau ph u thu t đ i tràng nh ư ph u thu t Miles, ph u thu t Hartmann. Vì th , ph u thu t viên th ư ng l ưu thơng ti u 5–6 ngày sau m . ðiu dư ng c n ch ăm sĩc b ph n sinh d c, câu n i vơ trùng, b o đ m h th ng thơng và s ch. M c đích d n l ưu nư c ti u qua ng thơng là giúp ng ư i b nh tránh nhi m trùng v t th ươ ng vùng t ng sinh mơn, bí ti u sau m. ðiu d ư ng cĩ th hư ng d n ng ư i b nh cách t p bàng quang b ng cách c t ng thơng ti u l i và ch tháo n ư c ti u m i 3 gi . Mc đích ng ư i b nh s khơng bí ti u sau khi rút thơng ti u. 2.15. H u mơn nhân t o ðiu d ư ng nh n đ nh tình tr ng h u mơn nhân t o, tình tr ng da xung quanh h u mơn nhân t o, màu sc phân. ðiu d ư ng ch ăm sĩc h u mơn nhân t o và h ư ng d n cho ng ư i b nh hay ng ư i nhà cách ch ăm sĩc. H ư ng d n và cung c p thơng tin c n thi t giúp ng ư i b nh t tin trong cu c s ng. 3. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 3.1. Nguy c ơ nhi m trùng, ch y máu sau m Theo dõi nhi m trùng ti u, viêm ph i, nhi m trùng v t m , dn l ưu v màu s c, s lư ng, tính ch t d ch. Theo dõi d u hi u ch y máu sau m , theo dõi d u ch ng sinh t n m i 2 gi cho đ n khi n đ nh và sau đĩ mi 4gi /ln. 3.2. Thay đ i ch c n ăng ti t ni u, tim, ph i, tiêu hố, t ư i máu ngo i biên Lư ng giá các d u hi u và tri u ch ng c a ng ư i b nh qua s thay đ i t ư i máu mơ sau m bng vì bi n ch ng nh ư viêm tu cp, viêm túi m t c p, loét đ i tràng hay nh ng b nh khác, bao g m chống, suy tu n hồn, suy th n. Monitor theo dõi d u ch ng sinh t n, áp l c t ĩnh m ch trung tâm (CVP), theo dõi sát n ư c xu t nh p. Khuy n khích ng ư i b nh t p th , tp chân, dùng v bĩ giúp máu t ĩnh m ch tr v tt. 3.3. Th nơng v i nh p th , ti ng th gi m Nghe ph i m i 2 gi , quan sát ki u th . Khuy n khích ng ư i b nh xoay tr , ng i d y, ho, hít th sâu mi 2 gi giúp ph i giãn n tt. Cung c p thu c gi m đau và dùng g i n p b ng ng ư i b nh giúp ng ư i b nh gi m đau khi c đ ng hay khi ho, th c hi n thu c gi m đau. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
23. Page 113 of 196 3.4. Thi u n ư c và đin gi i Theo dõi n ư c xu t nh p, d u hi u m t n ư c và r i lo n đin gi i trên lâm sàng và xét nghi m ion đ . Cung c p d ch và các ch t đin gi i theo y l nh, cân ng ư i b nh m i ngày. Th c hi n truy n d ch đúng s lư ng, s gi t theo y l nh, điu d ư ng nên gi đư ng truy n liên t c trong ngày. ðánh giá và theo dõi l ư ng nư c ti u chính xác. 3.5. Hút d dày Bt l i: m t th ăng b ng sinh h c, gi m s thơng khí c a ng ư i b nh, khĩ ch u, khơ mơi mi ng. Ưu đim: hút khơng khí nu t vào gi m nguy c ơ tc ru t sau m . Ru t gi m c ăng ch ư ng đ đư ng khâu ni ru t đư c b o v . Ch ăm sĩc r ăng mi ng, gi m niêm m c mi ng, h ư ng d n cách th , theo dõi s lư ng d ch tránh nguy cơ thi u d ch. Theo dõi d u hi u m t n ư c, tình tr ng ch y máu sau m , tác d ng áp l c hút, màu s c, tính ch t s lư ng d ch, nhu đ ng ru t. 3.6. ðau sau m bng Cĩ 4 ki u đau: nơng, n i t ng, tính ch t ph n chi u, đau lan. ðiu d ư ng theo dõi th i gian đau, kho ng cách c ơn đau, v trí, ki u đau và th i gian đau xu t hi n, hi u qu thu c điu tr , tư th và ph ươ ng pháp gi m đau. ðiu d ư ng th c hi n các ph ươ ng pháp gi m đau c n thi t nh ư đánh giá tâm lý, ng ư i b nh đ ng d y, đi l i, t p th , cĩ th cho thu c gi m đau nh ưng tránh nguy cơ nghi n thu c. ðau cĩ th do c ăng ch ư ng b ng, b ng c ng. Khi ng ư i b nh s t thì nên theo dõi bi n ch ng viêm phúc m c. 3.7. M t s tồn v n da Xoay tr mi 2 gi /ln tránh nguy c ơ loét do t ư th . Thay b ăng v t m , dn l ưu n u th m d ch. Cung c p túi đ ng phân hay ch t b o v da khi ng ư i b nh cĩ l dị hay h u mơn nhân t o. Ch ăm sĩc da s ch tránh nguy c ơ loét da xung quanh chân d n l ưu. 3.8. V sinh r ăng mi ng Ch ăm sĩc r ăng mi ng th ư ng xuyên đ ng ăn ng a các v n đ liên quan do ng Levine, h n ch ăn u ng, th bng mi ng. ðánh r ăng m i 4 gi giúp ng ư i b nh d ch u. Dùng k o ng m sát trùng (n u đư c) kích thích ti t n ư c b t và d ch d dày. Ch ăm sĩc r ăng mi ng tránh nguy c ơ tn th ươ ng do đ t ng Levine. 3.9. Táo bĩn – tiêu ch y ðánh giá ng ư i b nh cĩ nhu đ ng ru t ngay sau m . ðánh giá th c ăn và d ch đư a vào liên quan đ n mùi phân. Quan sát màu s c, tính ch t, s lư ng, mùi c a phân. Theo dõi d u m t n ư c n u ng ư i b nh tiêu ch y. Giáo d c ng ư i b nh cách ăn u ng sau m . Nu ng ư i b nh cĩ h u mơn nhân t o thì điu d ư ng c n hư ng d n c n th n v ch đ ăn u ng. 3.10. V sinh cá nhân gi m ðánh giá ho t đ ng th ư ng ngày c a ng ư i b nh sau m . Cho ng ư i b nh t m nh ng ph n khơng nh hư ng đ n vùng cĩ t n th ươ ng da trên c ơ th . Cách đ t túi h u mơn trong tr ư ng h p dị tiêu hố, sau rút d n lưu Kehr, d n l ưu tu , hu mơn nhân t o giúp ng ư i b nh s ch s , đo đư c l ư ng d ch, ng a l da. 3.11. Dinh d ư ng Lư ng giá kh năng r i lo n h p thu dinh d ư ng nh ư tiêu máu, tiêu ch y, gi m cân, ch m tiêu. Cung c p th c ăn đ y đ ch t dinh d ư ng phù h p v i b nh lý, th c ăn đư a vào c ơ th nu ch ưa trung ti n ho c do bnh lý ng ư i b nh khơng đư c ăn. Th c hi n nuơi d ư ng b ng d ch truy n an tồn. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
24. Page 114 of 196 Nu đã cĩ trung ti n, nuơi ăn qua mi ng, qua l m d dày ra da, l m hng tràng ra da. ðơi khi ng ư i bnh đã cĩ nhu đ ng ru t nh ưng khơng ăn đư c và v n nuơi d ư ng qua các đư ng khác. M c tiêu chung là cung c p đ y đ ch t dinh d ư ng cho ng ư i b nh. 3.12. Bài ti t n ư c ti u Bí ti u: th ư ng hay x y ra ng ư i b nh m bng nh t là sau gi i ph u vùng tr c tràng, th ư ng thơng ti u s lưu l i v i ng ư i b nh m ph u thu t Miles. ðánh giá bí ti u do thu c mê, đau, lo l ng. Giúp ng ư i bnh ti n nghi và kín đáo khi đi ti u. Nên s xem bàng quang ng ư i b nh cĩ c ăng ch ư ng khơng? N u ng ư i bnh khơng đi ti u t 6–8 gi , hay ti u v i s lư ng ít, đ t thơng ti u theo y l nh. 3.13. Theo dõi nh ng ng ư i b nh cĩ nguy c ơ bi n ch ng cao – Ng ư i già do thi u dinh d ư ng vì khĩ ăn, thi u r ăng, tiêu hố ch m l i, r i lo n chuy n hố, d ch y máu, thi u máu, nhi m trùng, t c m ch, x ơ cng m ch máu, viêm ph i. – Nghi n r ư u: lú l n mê s ng, hơn mê, – Ti u đư ng: mê do t ăng đư ng huy t hay gi m đư ng huy t, v t m lâu lành. – Béo phì: viêm ph i, ngh n t ĩnh m ch, nhi m trùng, thi u máu. 4. GIÁO D C NG Ư I B NH Hư ng d n ng ư i b nh m tiêu hố nh ng ch ăm sĩc th ư ng quy, th ư ng xuyên đi l i, ngh ng ơi, t t gia t ăng ho t đ ng, gi sch v t th ươ ng, báo cáo d u hi u s ưng, nĩng, đ đau c a v t m nhi m trùng, tránh làm vi c n ng trong 6–8 tu n, nên dùng tay gi thành b ng khi ho hay h t h ơi. Cung c p nh ng thơng tin ch n đốn xác đ nh, ph ươ ng pháp m , và di n ti n b nh khi xu t vi n. Cung c p b ng bài vi t v cách ch ăm sĩc t i nhà v t th ươ ng, d n l ưu, h u mơn nhân t o, cho ng ư i b nh nh ng bài t p quan tr ng. H ư ng d n bng t rơi và ch ươ ng trình điu tr thu c ti p theo. Khơng làm vi c n ng đ tránh bi n ch ng thốt v thành bng. Cung c p các tri u ch ng t c ru t, thốt v thành b ng, nhi m trùng v t m , đ ng ư i b nh đ n tái khám ngay. LƯ NG GIÁ Ch c n ăng c ơ th tr v bình th ư ng, v t th ươ ng lành, d n l ưu đã rút, ch c n ăng ru t và bàng quang bình th ư ng. Ng ư i b nh tr v vi ho t đ ng trong cu c s ng h ng ngày, h i ph c nh ng ho t đ ng nhà và nơi làm vi c. B ng ng ư i b nh khơng đau. Ng ư i b nh lên cân và ăn theo ch đ bnh lý. CÂU H I L Ư NG GIÁ Khoanh trịn ch cái tr ư c câu tr li đúng nh t cho các câu: 1. Ng ư i b nh sau m tiêu hố th ư ng chú ý tình tr ng nhu đ ng ru t vì: A. D gây t c ru t. B. Ng ư i b nh b ng ch ư ng sau m . C. Ng ư i b nh r t d khĩ th . D. T t c các ý trên đ u sai. E. T t c các ý trên đ u đúng. 2. Khi ng ư i b nh c n th c hi n th thu t n i soi tr c tràng, điu d ư ng c n h ư ng d n nh ư sau: A. Nh n ăn u ng hồn tồn tr ư c 2 ngày. B. Ch cn th t tháo sáng ngày m . C. Ng ư i b nh ăn nhi u ch t x ơ. D. Ng ư i b nh c n nh n đĩi hồn tồn. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
25. Page 115 of 196 E. T t c các ý trên đ u sai. 3. Khi c n siêu âm b ng, ng ư i b nh c n khơng ăn u ng tr ư c: A. 8 gi . B. 10 gi . C. 5 gi . D. 3 gi . E. 12 gi . 4. ng Levine ng ư i b nh m tiêu hố cĩ ưu đim: A. Ng ư i b nh h t ch ư ng b ng. B. Ng ư i b nh theo dõi n ư c xu t nh p. C. Tình tr ng b ng khơng đau. D. A + B đúng. E. T t c đúng. 5. N u v t m may b ng b ng ch thép c n ch ăm sĩc nh ư sau: A. Thay b ăng m i phiên tr c. B. Khi v t th ươ ng th m d ch. C. Khi ng ư i b nh s t. D. A + B đúng. E. B + C đúng. Tr li đúng, sai các câu h i sau b ng cách đánh d u X vào ơ thích h p: TT Câu h i ðúng Sai 6 Bng ch ư ng, đau sau m tiêu hố là viêm phúc m c. 7 ng Levine ng ư i b nh sau m tiêu hố là giúp cho ng ư i b nh cung c p dinh d ư ng. 8 Ng ư i b nh ng i d y s m sau m tiêu hố là giúp cĩ nhu đ ng ru t sm. 9 Ng ư i b nh đi c u phân cĩ màu tr ng sau ch p XQ đ i tràng cĩ cn quang. 10 Khơng th t tháo ng ư i b nh ph u thu t c p c u tiêu hố. TÀI LI U THAM KH O 1. Sally Brozenec. Knowlegde base for patients with Gastrointestinal dysfunction, in Medical Surgical Nursing , W.B. Saunders company, Philadelphia, 2nd ed. (1998): 947. 2. Debra C. Broadwell. Gastrointestinal System, in Mosby's Manual of Clinical Nursing , Mosby Company, 2nd ed. (1992) :731–753. 3. Rachel Elrod. Gastrointestinal System, chapter 36, section 8, Medical Surgical Nursing , fourth Edition, Lewis Collier Heitkemper/MOSBY 1992, 1073–1099. 4. Lê Quang Ngh ĩa. Tri u ch ng h c tiêu hố, trong Bài gi ng b nh h c ngo i khoa c ơ s – tri u ch ng hc ngo i khoa, ð i h c Y D ư c TP. H Chí Minh 2001, trang 219–231. 5. Săn sĩc ng ư i b nh m vùng b ng, tp 1. Philip ðêtri, ng ư i d ch BS Nguy n V ăn Vân và GS Nguy n ðình H i, xu t b n n ăm 1973. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
26. Page 116 of 196 Bài 16 CH ĂM SĨC NG Ư I B NH M THỐT V BN (Inguinal hernia) I. B NH H C 1. ð NH NGH ĨA Thốt v bn là tình tr ng nhơ ra c a phúc m c, m c n i và ru t ra ngồi bng qua ch m ra b t th ư ng c a c ơ trên thành b ng. Tu ỳ v trí ng ư i ta phân lo i thốt v bn, thốt v đùi, thốt v rn. Thốt v bn th ư ng x y ra nam nhi u h ơn n . 3. LÂM SÀNG file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
27. Page 117 of 196 Nguyên nhân m c ph i: s suy y u c a l p m c ngang và c ơ ngang b ng gây nên thốt v bn tr c ti p và thốt v đùi. Nguyên nhân gây y u thành b ng là do ng ư i già, suy dinh d ư ng hay th ươ ng tích vùng b n. Yu t thu n l i: táo bĩn kinh niên, u đ i tràng, ti u khĩ do h p ni u đ o hay do u x ơ ti n li t tuy n, ho kéo dài trong viêm ph qu n m n tính, cĩ thai, c tr ư ng hay kh i u trong b ng. II. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH TR Ư C M 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH Hi: tư th th ư ng b thốt v , cách x trí, th i gian xu t hi n, th ư ng kh i thốt v s xu t hi n n ng hơn và th ư ng xuyên nh ng ng ư i b nh cĩ b nh lý m n tính v hơ h p, ng ư i b nh táo bĩn th ư ng xuyên, ngh nghi p khuân vác n ng, cĩ g ng s c, cĩ b nh lý kèm theo nh ư u x ơ ti n li t tuy n Khám: t ư th ng ư i b nh n m ng a hay ng i, t ư th nào kh i thốt v nhơ ra. Khi th ăm khám cĩ th th y kh i m m vùng b n khi ng ư i b nh thay đ i t ư th , khi ho, khi c ư i hay khĩc ( tr em) và bi n m t khi n m xu ng hay khi dùng tay đ y nh vào. S đ đánh giá m t đ , kích th ư c, tìm đim đau, tình tr ng đau khi kh i thốt v nhơ ra. H i ng ư i b nh cách x trí khi cĩ kh i thốt v , tư th nào th ư ng b nh t. Luơn luơn nh n đ nh tình tr ng ng ư i b nh tr ư c khi m . Nh n đ nh c n th n tình tr ng viêm ph i, ho mn tính, d ng. B i vì sau m , khi ho, nh y m ũi cĩ th làm gián đon ch sa ch a. Th ư ng cĩ th trì hỗn cu c m đ điu tr tr ư c m . Nơn ĩi, c ăng ch ư ng, đau là d u hi u s m c a t c ru t. ðiu d ư ng nh n đ nh mc đ lo l ng. 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. Ng ư i b nh lo l ng tr ư c m thốt v Cung c p thơng tin v ph ươ ng pháp m , hi n nay cĩ th m theo ph ươ ng pháp n i soi. Gi i thích cho ng ư i b nh v ph ươ ng pháp ph u thu t và nh ng ch ăm sĩc sau m , tránh bi n ch ng thốt v li sau m . Nu là nam, do khơng hi u bi t v bnh rõ ràng ng ư i b nh s lo l ng nh h ư ng c a ph u thu t v i v n đ tình d c. Ng ư i b nh cĩ th đư c gây tê tu sng hay gây mê. Sau m vi c v n đ ng, đi l i h n ch trong nh ng ngày đ u và đơi khi do đau nên ng ư i b nh khĩ ti u 24–48 gi sau m . Th t tháo hay cĩ th dùng thu c b ơm h u mơn đêm tr ư c m ho c u ng Fortrans ngày tr ư c m . Cho th c ăn nh ngày tr ư c m , sáng nh n ăn hồn tồn. V sinh vùng b ph n sinh d c. 2.2. Ng ư i b nh m cp c u do thốt v bn ngh t Nh n đ nh: kh i thốt v làm ng ư i b nh đau b ng, đau n ơi kh i thốt v , phát hi n d u hi u t c ru t. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
28. Page 118 of 196 Can thi p điu d ư ng: ng ư i b nh s đư c m cp c u thốt v bn ngh t nh ư mt ng ư i b nh t c ru t. Th c hi n truy n d ch, v sinh b ph n sinh d c, th c hi n kháng sinh d phịng, chu n b các xét nghi m tr ư c m , cơng tác t ư tư ng cho ng ư i b nh vì lúc này ng ư i b nh ph i ph u thu t n ng h ơn và cĩ nguy c ơ cĩ h u mơn nhân t o hay d n l ưu sau m . Khác v i ph ươ ng th c ph u thu t m thốt v bn đơ n thu n. V i ng ư i b nh thốt v bn ngh t c n cho ng ư i b nh thơng tin v cu c ph u thu t s p t i nh ư cĩ d n l ưu, h u mơn nhân t o, v t m dài III. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH SAU M THỐT V BN 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH Nh n đ nh v du ch ng sinh t n, v t m , dn l ưu. Nh n đ nh tình tr ng bàng quang cĩ n ư c ti u c ăng hay khơng cĩ n ư c ti u vì đ i v i nam đơi khi vi c bài ti t n ư c ti u sau m thốt v th ư ng cĩ khĩ kh ăn. ðiu d ư ng theo dõi n ư c xu t nh p. Quan sát và s trên x ươ ng mu phát hi n bàng quang c ăng. Quan sát tình tr ng bìu xem cĩ s ưng, đau khơng. Nh n đ nh ng ư i b nh đau v t m , đau b ng khơng khi ng ư i b nh ho, khi h t h ơi. Nu ng ư i b nh v nhà s m, điu d ư ng c n đánh giá ng ư i b nh qua m c đ hi u bi t v du hi u và tri u ch ng c a bi n ch ng sau m . 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. Ng ư i b nh cĩ nguy c ơ ch y máu sau m Theo dõi d u ch ng sinh t n trong nh ng gi đ u. Theo dõi ch y máu sau m , quan sát v t m , dn l ưu cĩ d u hi u ch y máu. Theo dõi Hct, th ư ng xuyên đánh giá tình tr ng b ng nh ư đau, ch ư ng, t máu. Phát hi n s m d u hi u ch y máu, điu d ư ng ch ăm sĩc và chu n b ng ư i b nh ph u thu t c p c u theo y l nh. 2.2. Ng ư i b nh đau vùng b ng d ư i sau m Th m đ nh tình tr ng đau theo thang đim đau. Th c hi n thu c gi m đau, h ư ng d n ng ư i b nh xoay tr nh nhàng, tránh ng i d y s m. N u ng ư i b nh đau vùng bìu và cĩ s ưng điu d ư ng cĩ th đ p đá l nh gi m s ưng. 2.3. Ng ư i b nh khơng thay b ăng do v t m sch, v t m ni soi Theo dõi d u hi u máu th m b ăng. V t m khơ khơng thay b ăng, c t ch sau 5–7 ngày. N u v t m ni soi, th ư ng đư c khâu d ư i da nên sau 4–5 ngày tháo b ăng, khơng c t ch , theo dõi nhi t đ , đau v t m . 2.4. Ng ư i b nh cĩ nguy c ơ căng ch ư ng bàng quang và khơng ti u đư c Ng ư i b nh ti u đư c, đ (200ml–300ml/8 gi sau m ), bàng quang khơng c ăng ch ư ng. C gng khơng đ t ng thơng ti u, th c hi n các bi n pháp nh ư nghe ti ng n ư c ch y. N u ng ư i b nh khơng ti u đư c thì báo bác s ĩ và th c hi n y l nh đ t ng thơng ti u l i, tránh đ ng ư i b nh r n đi ti u. 2.5. Ng ư i b nh h n ch vn đ ng do cĩ nguy c ơ thốt v li sau m Ngày th 2 cho ng ư i b nh ng i d y. ð i v i ng ư i b nh cĩ thành b ng y u hay ng ư i già thì chú ý vi c v n đ ng, đi l i tr hơn. Ngày th 3 cĩ th cho ng ư i b nh đi l i quanh gi ư ng. Tránh đi xe đ p trong 2 tu n đ u sau m . Tránh làm vi c n ng trong 2–3 tháng sau m . Hi n nay cĩ th m ni soi điu tr thốt v bn, ng ư i bnh cĩ th vn đ ng s m sau m , th i gian n m vi n ng n ngày h ơn và t l tái phát ít h ơn. N u ng ư i b nh quá già hay thành b ng y u th ư ng khuy n khích ng ư i b nh mang n t b ng sau m . 2.6. Ng ư i b nh lo l ng v ch đ ăn sau m Hư ng d n ng ư i b nh ăn bình th ư ng sau m nh ưng l ưu ý ch đ ăn th c ăn nhu n tràng, tránh táo file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
29. Page 119 of 196 bĩn, u ng nhi u n ư c. Nên v n đ ng, đi l i nh nhàng giúp kích thích nhu đ ng ru t. 2.7. Ng ư i b nh lo l ng thốt v li sau m Trong tr ư ng h p táo bĩn khơng nên r n, điu d ư ng khuyên ng ư i b nh nên tham kh o thêm ý ki n bác s ĩ vì khi r n gây t ăng áp l c b ng và cĩ nguy c ơ thốt v li. Trong tr ư ng h p ho nhi u, nên báo bác s ĩ cho y l nh thu c gi m ho. ðiu d ư ng khuyên ng ư i b nh dùng tay n nh vùng b ng khi ho giúp gi m đau, tránh cho ng ư i b nh ho vì cĩ th gây t ăng áp l c b ng, b c ch , thốt v li. 3. GIÁO D C NG Ư I B NH Tránh làm vi c n ng trong th i gian 2–3 tháng sau m , báo cho ng ư i b nh bi t cĩ nguy c ơ b thốt v li. V dinh d ư ng, h ư ng d n ng ư i b nh cách ăn u ng, u ng nhi u n ư c, th c ăn nhi u ch t x ơ. Hư ng d n ng ư i b nh sau m vài tu n khơng nên g ng s c trong cơng vi c n ng, trong sinh ho t, th thao, tránh đi xe đ p, tránh r n do táo bĩn. Nguy c ơ thốt v li: h ư ng d n ng ư i b nh khi cĩ thốt v li nên n m và dùng tay n vào l i. Hư ng d n ng ư i b nh d u hi u c a t c ru t ngh t. N u cĩ các d u hi u trên khuyên ng ư i b nh nh n đĩi và đ n b nh vi n ngay. V vn đ tình d c: gi i thích cho ng ư i b nh r ng khơng cĩ nh h ư ng đ n ho t đ ng tình d c sau m . Tuy nhiên, ng ư i b nh tránh c gng quá s c trong th i gian đ u sau m . LƯ NG GIÁ Ng ư i b nh sau m khơng ch y máu, khơng nhi m trùng v t m , khơng d u thốt v li. Ng ư i b nh an tâm khi xu t vi n. CÂU H I L Ư NG GIÁ file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
30. Page 120 of 196 Tr li đúng,sai các câu h i sau b ng cách đánh d u X vào ơ thích h p: TT Câu h i ðúng Sai 4 Ng ư i b nh thốt v ngh t c n chu n b m cp c u. 5 Sau m thốt v bn ng ư i b nh khơng đi xe đ p trong 1 tu n. 6 Th c hi n thu c gi m ho cho t t c ng ư i b nh sau m thốt v bn. 7 Bi n ch ng sau m thốt v bn là thốt v bn l i. 8 Vi ng ư i già sau m thốt v bn thì v n đ ng sau m 2 ngày. 9 Sau m thốt v bn ng ư i b nh ăn bình th ư ng. 10 Ng ư i b nh tránh táo bĩn sau m . TÀI LI U THAM KH O 1. Sally Brozenec. Nursing care of patients with disorders of the lower Gastrointestinal system , in Medical Surgical Nursing Foundations for Clinical Practice, 2nd ed., WB Saunders company (1998): 1093. 2. Margaret Heitkemper, Linda Sawchuck. Nursing role in Management Problems of Absorption and Elimination , 4th ed., Lewis Collier Heitkemper/ MOSBY (1992): 1251. 3. Debra C. Broadwell. Gastrointestinal System , in Mosby's Manual of Clinical Nursing, Mosby Company, 2nd ed. (1986): 787. 4. Ch ăm sĩc Ngo i khoa (Tài li u thí đim gi ng d y điu d ư ng trung h c). ð án h tr h th ng đào to 03– SIDA, Hà N i, 1994, trang 51 5. Nguy n Thanh Minh. Thốt v bn đùi . Bài gi ng b nh h c ngo i khoa, ð i h c Y D ư c TP. H Chí Minh, 1998, trang 286. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
31. Page 121 of 196 Bài 17 CH ĂM SĨC NG Ư I B NH M TR Ĩ I. B NH H C Tr ĩ là giãn và s ưng t ĩnh m ch tr c tràng. Tr ĩ ni nhơ ra nh ưng v n cịn n m trong ng h u mơn và cĩ bao ph lp màng nh y. Tr ĩ ngo i nhơ ra hu mơn và bao ph bi da c a bên ngồi h u mơn. 1. SINH B NH H C máu trong h th ng t ĩnh m ch h u mơn đư c tin r ng là vai trị c ơ bn trong s phát tri n tr ĩ. Vì th , vi c đ i ti n ph i r n khi phân quá c ng, ng i r n lâu trên b n c u, làm n ng, ph n mang thai, u đ i tr c tràng, b ng ch ư ng đ u d n đ n nguy c ơ b tr ĩ. 2. D CH T HC Tr ĩ ph bi n mi x s và t l ng ư i m c b nh khá cao. ða s gp tr ĩ ng ư i l n tu i và khơng g p tr em, nam g p đơi n 3. Y U T THU N L I Viêm đ i tràng m n tính và táo bĩn kinh niên, r n đi đ i ti n nhi u. Tăng áp l c trong xoang b ng nh ng ng ư i b nh giãn ph qu n, ho nhi u, lao đ ng n ng. Do ngh nghi p nh ư tư th đ ng quá lâu, ng i quá lâu, đây c ũng là b nh ngh nghi p. Do ch n t ĩnh mch nh ư các b nh ung th ư đ i tr c tràng, thai l n tháng. 4. TRI U CH NG Tri u ch ng c a tr ĩ ni là khơng đau và ch y máu sau khi đi c u. Máu đ tươ i dính theo phân, hay th m qua gi y v sinh. N u x y ra lâu đơi khi ng ư i b nh cĩ nguy c ơ thi u máu. Tr ĩ ngo i xu t hi n c c h ng, đ nm rìa h u mơn. N u cĩ t c m ch tr ĩ cĩ máu, s ưng, đau và màu xanh. Ng a là d u hi u ph bi n c a tr ĩ ngo i. Cĩ 4 m c đ sa tr ĩ: – ð 1: búi tr ĩ nm hồn tồn trong ng h u mơn. – ð 2: búi tr ĩ nm trong ng h u mơn nh ưng khi r n đ i ti n thì búi tr ĩ lịi ra ít và sau đĩ tr v bình th ư ng – ð 3: đ i ti n, đi l i nhi u, ng i x m, ho, khuân vác n ng búi tr ĩ s sa, ph i dùng tay đ y m i vào. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
32. Page 122 of 196 – ð 4: búi tr ĩ th ư ng xuyên n m bên ngồi ng h u mơn. 5. QU N LÝ ðiu tr tr ĩ khơng ph c t p và th ư ng là điu tr tri u ch ng. Th c hi n thu c bơi cĩ ch t gi m đau và tê búi tr ĩ. Ung nhi u n ư c, ăn nhi u ch t x ơ, th c hi n thu c làm m m phân, phịng ng a táo bĩn. 6. CÁC PH ƯƠ NG PHÁP ðIU TR 6.1. ðiu tr ni khoa Thoa thu c gi m đau, thu c tê, kháng sinh, thu c nhu n tràng làm m m phân. V sinh t i ch bng ph ươ ng pháp ngâm h u mơn. Ch đ sinh ho t: tránh ho t đ ng g ng s c, tránh t ư th ng i hay đ ng quá lâu, khơng đ táo bĩn. Ch đ dinh d ư ng: ăn th c ăn nhu n tràng, ăn nhi u ch t x ơ, ung nhi u n ư c. Tránh th c ăn nhi u gia v nh ư t, tiêu, các ch t kích thích nh ư rư u, cà phê, trà. Thu c: th ư ng cĩ tác d ng gi m đau, ch ng phù n , co th t, ch ng đơng và th ư ng tác d ng t i ch . file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
33. Page 123 of 196 6.2. ðiu tr ngo i khoa Tiêm dung d ch làm x ơ hố búi tr ĩ: chích n ư c sơi, phenol 5%, Polidocanol. Th ư ng áp d ng cho tr ĩ ni đ 1, đ 2. Bi n ch ng là làm loét qua mơ c ơ lành, nhi m trùng, ph n ng thu c. Li u pháp làm đơng nhi t b ng tia h ng ngo i: dùng m t bĩng đèn Tungsten halogen phát ra tia h ng ngo i h i t trên búi tr ĩ gây hi n t ư ng viêm, phá hu và t o s o vùng chi u tia. Th t búi tr ĩ bng dây thun: búi tr ĩ thi u máu nuơi, x ơ cng, ho i t và r ng sau kho ng 7 ngày. Làm l nh: nguyên t c là dùng đ lnh v i nhi t đ – 120 0C c a que đư c làm b ng dung d ch nitrogen, carbon dioxid, l nh làm ho i t và r ng giúp s o m m, đ p, khơng đau. Gi i ph u c t tr ĩ: Ph ươ ng pháp Whitehead: c t b mt khoanh vịng niêm m c ng h u mơn cĩ búi tr ĩ ni. Ph ươ ng pháp Milligan Morgan: c t riêng t ng búi. Ph ươ ng pháp Longo: nguyên t c ph u thu t này là dùng máy khâu vịng c t và khâu n i 1 đon niêm mc trên đư ng l ư c 2–3cm v i m c đích treo đám r i tr ĩ vào v trí ng h u mơn. II. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH TR Ĩ 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH Hi: ng ư i b nh cĩ đau vùng h u mơn tr c tràng, ng a, ch y máu khơng. Ghi chú m c đ nng sa búi tr ĩ. Khám: đ sa búi tr ĩ theo t ư th ng ư i b nh khi ng i, đ ng. Xác đ nh lo i tr ĩ và nguyên nhân đ hư ng d n giáo d c ng ư i b nh. ðánh giá m c đ đau, s lư ng máu ra, m c đ sa, đ m c a búi tr ĩ, đánh giá ch t nh y là máu hay ch t nh y. Quan sát da niêm đ đánh giá m c đ thi u máu. Quan sát màu s c niêm m c tr ĩ ngo i. 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. Ng ư i b nh đau do nhi m trùng búi tr ĩ hay do t c m ch Chu n b ng ư i b nh giúp bác s ĩ th c hi n khám hay soi tr c tràng. Nên cho ng ư i b nh ngâm mơng ngày 2–3 l n và sau khi đ i ti n b ng n ư c m (th i gian ngâm 10–15 phút, nhi t đ nư c 40–45 0C) giúp máu t i vùng ch u, gi m phù n và gi m đau. ð t thu c hay b ơm thu c ch ng co th t, ch ng đau theo y l nh điu tr giúp ng ư i b nh d ch u, tho i mái. Th c hi n thu c gi m đau. L ư ng giá m c đ đau, tính ch t, ng ư ng đau, m t tho i mái tr ư c và sau khi dùng thu c. Dùng túi hay g i th m d ch đ t d ư i mơng ng ư i bnh. Khuy n khích ng ư i b nh t m ng i giúp tho i mái và s ch. Dùng túi l nh đ t vào búi tr ĩ giúp b t sung huy t. 2.2. Ng ư i b nh tr ĩ do táo bĩn Ng ư i b nh đi đ i ti n ngay, nhanh, khơng ng i lâu, khơng c gng. Duy trì đ nư c trong ngày, th c ăn nhu n tràng. Khuy n khích ng ư i b nh v n đ ng, th dc. Th c hi n thu c nhu n tràng làm m m phân vì ng ư i b nh cĩ th s đau khi đ i ti n. Theo dõi ng ư i b nh xem cĩ đau khi đ i ti n khơng, đánh giá m c đ ch y máu. 2.3. Ch y máu sau khi đi c u Ly d u ch ng sinh t n, n u th y máu ra quá nhi u. Quan sát phân cĩ máu khơng. ðánh giá d u hi u thi u máu, d u ch y máu quanh h u mơn. Khám da niêm đánh giá d u hi u thi u máu. Th c hi n thu c nhu n tràng làm m m phân, tránh phân c ng làm rách m ch máu. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
34. Page 124 of 196 2.4. Ng ư i b nh lo l ng tr ư c m ðiu d ư ng cho ng ư i b nh đ i ti n, v sinh s ch vùng h i âm. Chú ý cách ngâm r a h u mơn tránh nhi m trùng. Th c hi n thu c kháng sinh tr ư c m nu cĩ tình tr ng nhi m trùng. Cung c p thơng tin v ph u thu t, v các ch ăm sĩc sau m nh ư thay b ăng v t th ươ ng, đau sau m , tình tr ng ng ư i b nh đi c u, ngâm mơng, ch đ ăn u ng. III. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH M TR Ĩ 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH Sau m tr ĩ ng ư i b nh r t đau. ðiu d ư ng nh n đ nh và đánh giá m c đ đau. ðánh giá s lư ng máu ch y m i 2–4 gi trong 24 gi sau m qua g c c m máu, cĩ th m b ăng, mùi. Nh n đ nh tình tr ng v t th ươ ng, d u hi u nhi m trùng, s ưng n , mùi, màu s c. ðánh giá m c đ vn đ ng ng ư i b nh ng i hay n m, Th m đ nh n i lo l ng c a ng ư i b nh v đ i ti n sau m tr ĩ. Hi ng ư i b nh v tình tr ng đi ti u cĩ khĩ kh ăn khơng. Theo dõi d u ch ng sinh t n. Khám: b ăng th m máu khơng? Cĩ g c c m máu? D u hi u s ưng n . 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. Nguy c ơ ch y máu sau ph u thu t tr ĩ Phát hi n s m d u hi u ch y máu và c n ch ăm sĩc t t, n u ng ư i b nh m tr ĩ v trong ngày, điu d ư ng cn theo dõi ch y máu trong nh ng gi đ u; sau đĩ h ư ng d n ng ư i b nh cách ch ăm sĩc t i nhà nh ư theo dõi ch y máu sau m , quan sát b ăng cĩ th m ư t máu khơng. C n đánh giá tình tr ng m t máu, th ư ng điu dư ng s chu n b ng ư i b nh đ ph u thu t viên ph u thu t c m máu cho ng ư i b nh. ðiu d ư ng h ư ng dn ng ư i b nh ngâm r a h u mơn v i n ư c mu i sinh lý m ngày 3 l n và sau khi đ i ti n, tái khám khi cĩ du hi u đau t ăng lên. N u ph u thu t viên cĩ nhét g c vào h u mơn c m máu thì g c này đư c rút sau 24 gi . Tr ư c khi rút g c nên cho ng ư i b nh ngâm mơng vào n ư c m giúp g c m m đ khi rút tránh nguy c ơ ch y máu. ð phịng ng a nguy c ơ ch y máu do ng ư i b nh b táo bĩn sau m , điu d ư ng h ư ng d n ng ư i bnh ăn th c ăn m m, tránh th c ăn nhi u x ơ. ð tránh táo bĩn nên h ư ng d n ng ư i b nh ăn th c ăn nhu n tràng và u ng nhi u n ư c. 2.2. ðau sau c t tr ĩ Th c hi n thu c gi m đau theo gi . Tìm t ư th gi m đau thích h p, nên cho ng ư i b nh t ư th nm ng a, tránh t ư th ng i quá lâu, thoa thu c gi m đau t i ch . Tái khám khi cĩ d u hi u đau t ăng lên. Ngâm nư c m giúp ng ư i b nh gi m đau, tho i mái. Thay b ăng khi th m ư t, t t nh t nên ngâm h u mơn giúp v t m sch s , gi m đau. Ng ư i b nh nên u ng nhi u n ư c, ăn th c ăn nh trong nh ng ngày đ u đ tránh phân cng làm ng ư i b nh đau, dùng gi y m m s ch sau khi đ i ti n đ tránh đau và ch y máu, t t nh t nên r a sch b ng n ư c. 2.3. Ng ư i b nh lo l ng khi đ i ti n sau m Hư ng d n ng ư i b nh ch đ ăn, th c ăn m m, ít ch t bã; đi l i, v n đ ng, u ng nhi u n ư c. Sau khi đ i ti n tránh s dng gi y quá c ng, nên ngâm h u mơn sau khi v sinh s ch s . Khi cĩ d u hi u ch y máu hay đau nên tái khám ngay. N u tr ư ng h p ng ư i b nh đi c u phân c ng hay táo bĩn nên th ăm khám l i bác sĩ và th c hi n thu c nhu n tràng. 2.4. Ng ư i b nh khĩ ch u do v t th ươ ng vùng h u mơn Hư ng d n ng ư i b nh ngâm r a h u mơn ngày 3 l n, sau khi ngâm nên lau khơ s ch, sau đĩ cĩ th dùng b ăng v sinh đ hút th m d ch, gi sch s vùng h u mơn tránh s dng b ăng keo, hay b ăng quá kín. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
35. Page 125 of 196 2.5. Ng ư i b nh lo l ng v vn đ ng sau m Hư ng d n ng ư i b nh v n đ ng, đi l i bình th ư ng, nên đi b th ư ng xuyên, t p v n đ ng đ tránh b táo bĩn. 2.6. Ng ư i b nh cĩ nguy c ơ b tr ĩ tái phát Giáo d c ng ư i b nh tránh táo bĩn nh ư tp đ i ti n đúng gi , tránh các ch t kích thích nh ư rư u, cà phê, thu c lá, ăn nhi u ch t x ơ, ung nhi u n ư c, th dc, v n đ ng. Tránh làm vi c trong m t t ư th quá lâu, v sinh sau khi đ i ti n. 3. GIÁO D C NG Ư I B NH – Vi ng ư i b nh n m vi n: h ư ng d n cho h cách ngâm r a mơng sau khi đ i ti n và tr ư c khi thay băng. H ư ng d n ng ư i b nh v dinh d ư ng nh ư ung nhi u n ư c, th c ăn nhi u ch t x ơ, ăn nhi u trái cây. – Khi xu t vi n: h ư ng d n ng ư i b nh tái khám đúng h n, tránh táo bĩn, cho ng ư i b nh v n đ ng, đi li nhi u. H ư ng d n ng ư i b nh các đ ng tác nên làm nh ư tránh t ư th ng i lâu, tránh t ư th đ ng quá lâu, tránh r n khi táo bĩn, tránh các đ ng tác quá s c, t p đi đ i ti n đúng gi . Nu ng ư i b nh th y cĩ các d u hi u nh ư đ i ti n ra máu, ch y d ch hu mơn, đ i ti n khơng t ch thì đ n tái khám ngay. Khơng đư c đ n nh ng th y lang khơng cĩ chuyên mơn y khoa điu tr . LƯ NG GIÁ Ng ư i b nh đ i ti n bình th ư ng, khơng b bi n ch ng sau m . Dinh d ư ng t t, u ng nhi u n ư c. CÂU H I L Ư NG GIÁ Tr li ng n g n các câu h i sau: Tr li đúng, sai các câu h i sau b ng cách đánh d u X vào ơ thích h p: TT Câu h i ðúng Sai 3 Nên ăn nhi u ch t x ơ ngay sau m tr ĩ. 4 Ăn ngay sau m tr ĩ. 5 Ngâm mơng giúp gi m đau sau m tr ĩ. 6 Meche sau m tr ĩ s rút sau 24 gi . 7 Th c hi n thu c gi m đau cho ng ư i b nh m tr ĩ. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
36. Page 126 of 196 8 Bi n ch ng sau m tr ĩ là tr ĩ tái phát. 9 Cn th t tháo s ch khi m tr ĩ. 10 Khuyên ng ư i b nh khơng nên u ng r ư u sau m tr ĩ. TÀI LI U THAM KH O 1. Sally Brozenec. Nursing care of patients with disorders of the lower Gastrointestinal system , in Medical Surgical Nursing Foundations for Clinical Practice, 2nd ed., WB Saunders company (1998): 1096 – 1097. 2. Margaret Heitkemper, Linda Sawchuck, section 8, chapter 40, Nursing role in Management Problems of Absorption and Elimination , four Edition, Lewis Collier Heitkemper/MOSBY 1992, 1254 – 1255. 3. Debra C. Broadwell, Gastrointestinal System , chapter 8, Mosby's Manual of Clinical Nursing, the C,V, Mosby Company, second Edition, 1986, 836–837. 4. Ch ăm sĩc Ngo i khoa (Tài li u thí đim gi ng d y điu d ư ng trung h c). ð án h tr h th ng đào to 03– SIDA, Hà N i, 1994, trang 59. 5. D ươ ng Ph ư c H ưng, Bnh tr ĩ. Bài gi ng b nh h c ngo i khoa, ð i h c Y D ư c TP. H Chí Minh, 1998, trang 355–367. Bài 18 CH ĂM SĨC NG Ư I B NH M SI M T I. S I ðƯ NG M T 1. C Ơ CH SINH S I ðƯ NG M T Si đư ng m t là b nh lý th ư ng g p Vi t Nam và các n ư c ðơng Nam Á. Các y u t thu n l i: N th ư ng m c b nh nhi u h ơn nam, tu i t 40–60, đ i s ng kinh t th p, ăn u ng thi u đ m, v sinh kém, nhi m ký sinh trùng đư ng ru t. Cơ ch sinh b nh: th ư ng liên quan đ n h p đư ng m t, do nhi m ký sinh trùng đư ng ru t, do ăn u ng file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
37. Page 127 of 196 thi u đ m. Nh ng nguyên nhân này t o ra men Glucuronidase ngo i sinh, men này cĩ tác đ ng thu phân phá v s kt h p c a Bilirubin diglucuronide thành Bilirubin t do khơng hồ tan s kt h p v i Calcium Bilirubinate d ư i d ng bùn và s i v n. 2. TRI U CH NG LÂM SÀNG ðơi khi ng ư i b nh cĩ s i trong nhi u tháng hay nhi u n ăm và khơng cĩ tri u ch ng nh ưng h u h t ng ư i b nh cĩ tri u ch ng v i b nh c nh là tam ch ng Charcot: ng ư i b nh đau h sư n ph i, s t cao kèm theo l nh run, vàng da sau đau vài ngày. Cơn đau h sư n ph i kh i phát đ t ng t, kéo dài nhi u gi . ðau lan lên vai ph i hay ra sau l ưng. N ư c ti u s m màu, gan th ư ng to và đau do mt. Vàng da m c đ trung bình và cĩ ng a. 3. CH N ðỐN Ch n đốn hình nh: siêu âm giúp ích r t nhi u trong ch n đốn nh ư giúp phát hi n s i, v trí, kích th ư c viên s i, tình tr ng ng m t, tình tr ng gan, giúp phân bi t v i b nh lý khác. Ch p đư ng m t xuyên gan qua da (Percutanous Transhepatic Cholangiography): Là ph ươ ng pháp t t đ xác đ nh s hi n di n và v trí s i trong gan, s i ng gan, s i ng m t ch . Ngồi ra, th thu t này cịn k t h p v i điu tr là sau ch p bác s ĩ s dn l ưu m t qua da làm gi m tình tr ng nhi m trùng. Ch p m t tu ng ư c dịng qua n i soi (Endoscopic Retrograde Cholangio Pancreatography). Ch p XQ đư ng m t trong m : dùng đ tìm s i trong các nhánh đư ng m t trong gan. Ch p đư ng m t sau m dùng đ ki m tra sĩt s i. Ch p c t l p đin tốn hay ch p c ng h ư ng t . 4. ðIU TR ðiu tr ph u thu t l y s i m t. ðiu tr khơng ph u thu t: l y s i qua đư ng n i soi m t tu ng ư c dịng, l y s i qua da, tán s i qua file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
38. Page 128 of 196 Kehr. II. S I TÚI M T Si túi m t th ư ng x y ra n gi i, tu i t 30–70. Khác v i s i đư ng m t, s i túi m t th ư ng g p th dân h ơn nơng dân, t ng l p trung l ưu h ơn t ng l p cĩ kinh t th p. B nh th ư ng g p nh ng ph n tu i 40, béo phì, sinh con đơng, cĩ dùng thu c ng a thai, thu c làm t ăng Cholesterol, b nh Crohn, hay b ct m t nhi u h i tràng, t ăng lipid máu. Túi m t d to s i là do niêm m c h p thu l p mu i m t, vai trị b n ch a d gây đ ng. 1. TRI U CH NG LÂM SÀNG ðau h sư n ph i hay vùng th ư ng v . Tri u ch ng th ư ng x y ra sau b a ăn, bu n nơn Túi m t to, n đau trong lúc ng ư i b nh hít vào. Th ư ng ng ư i b nh c m giác ăn khĩ tiêu, đ y h ơi. Trong nh ng đ t viêm túi m t c p tính thì ng ư i b nh đau vùng h sư n ph i hay vùng th ư ng v , đau t ăng lên đơi khi kèm theo s t, chán ăn, bu n nơn. Siêu âm th ư ng ch n đốn chính xác t 90 đ n 95%. 2. PH ƯƠ NG PHÁP ðIU TR Ph u thu t n i soi c t túi m t hi n là ph ươ ng pháp đư c áp d ng ph bi n. Trong tr ư ng h p viêm túi mt c p, cĩ th vn ph i m m bng m i c t đư c túi m t. III. QUY TRÌNH CH ĂM SĨC NG Ư I B NH S I M T 1. NH N ð NH TÌNH TR NG NG Ư I B NH 1.1. S i đư ng m t Nh n đ nh ng ư i b nh cĩ d u hi u c a tam ch ng Charcot. H i ch ng tiêu hố nh ư nơn ĩi, chán ăn. Ng ư i b nh đau h sư n ph i, ph n ng d i (+), Murphy (+), g ng c ng, s th y túi m t. D u hi u nhi m trùng nhi t đ tăng cao, l nh run. D u hi u t c m t nh ư vàng da, ng a, phân b c màu, ti u s m màu th ư ng ít th y rõ. 1.2. S i túi m t ðau th ư ng v sau ăn 10 –15 phút, đau âm , liên t c, ĩi (sau ĩi ng ư i b nh v n khơng gi m đau), đau lan đ n h sư n ph i. N u ng ư i b nh nhi m trùng, khi th ăm khám th y ph n ng thành b ng h sư n ph i. 2. CH N ðỐN VÀ CAN THI P ðIU D Ư NG 2.1. ðau b ng do tình tr ng viêm và t c ngh n đư ng m t Ng ư i b nh gi m đau, d ch u. Lư ng giá tính ch t, v trí, m c tr m tr ng, h ư ng lan c a c ơn đau, cho ng ư i b nh t ư th gi m đau, th ư ng là t ư th Sim (nghiêng trái, g p g i). Th c hi n thu c gi m đau. Th c hi n thu c kháng phĩ giao c m đ gi m ti t m t, gi m co th t đư ng m t. Cơng tác t ư tư ng giúp ng ư i b nh gi m đau, gi m s . file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009
39. Page 129 of 196 2.2. Gi m th tích d ch do nơn ĩi, do d n l ưu d dày, do s t Th ăm khám ng ư i b nh đ đánh giá m t n ư c, d u ch ng sinh t n. Theo dõi sát n ư c xu t nh p. Theo dõi n ư c m t qua ĩi và hút d ch d dày, đin gi i, qua d n l ưu đư ng m t ra da. Theo dõi cân n ng, th c hi n bù n ư c và đin gi i, h st, th c hi n kháng sinh theo y l nh. Th c hi n đ p mát giúp ng ư i b nh gi m s t. Th c hi n các y l nh ch n đốn và điu tr cho ng ư i b nh. Theo dõi s lư ng n ư c ti u cho ng ư i b nh. 2.3. Chống do nhi m trùng Theo dõi, phát hi n s m các d u hi u chống, d u ch ng sinh t n, chú ý nhi t đ nên ghi thành bi u đ . Th c hi n h i s c tích c c cho ng ư i b nh, kháng sinh đúng li u, đúng gi . Áp d ng k thu t vơ khu n trong cơng tác ch ăm sĩc ng ư i b nh. 2.4. Thay đ i dinh d ư ng Ng ư i b nh chán ăn do gi m d ch m t xu ng ru t, điu d ư ng cho ng ư i b nh ăn th c ăn d tiêu, kiêng m, ăn nhi u th t, đư ng, u ng nhi u n ư c. Trong giai đon viêm c p, ng ư i b nh c n ng ưng th c ăn cĩ ch t béo, nên ăn th c ăn d tiêu hố, u ng nhi u n ư c và theo dõi c ơn đau sau khi ăn. 2.5. Nguy c ơ tn th ươ ng da do vàng da, ng a Ng ư i b nh ng a, vàng da nên điu d ư ng c n v sinh da s ch s , cho ng ư i b nh u ng nhi u n ư c. Th c hi n thu c ch ng d ng, gi m ng a. Theo dõi màu s c, s lư ng n ư c ti u. H ư ng d n ng ư i b nh tránh làm t n th ươ ng da do gãi, c t ng n mĩng tay khi ng ư i b nh ng a; nên dùng kh ăn ư t, m lau giúp ng ư i b nh gi m ng a và d ch u. T m th ư ng xuyên đ giúp da thống, s ch s . V sinh b ph n sinh d c, tránh viêm ng a do n ư c ti u cĩ bilirubin. 3. CHU N B NG Ư I B NH TR Ư C M Cho ng ư i b nh nh n ăn u ng tr ư c m , th t tháo hay b ơm thu c nhu n tràng hu mơn đêm tr ư c m . V sinh da t mũi c đ n b n, khuy n khích khơng c o lơng b ph n sinh d c. ð t ng Levine cho ng ư i bnh (hi n nay v i c t túi m t n i soi thì t i phịng m s đ t ng Levine cho ng ư i b nh đ tránh ng ư i bnh khĩ ch u). Th c hi n thu c điu tr ri lo n đơng máu nh ư vitamin K tr ư c m nu tình tr ng b nh vàng da lâu, xét nghi m ch c n ăng đơng máu b t th ư ng. ð t thơng ti u cho ng ư i b nh. Theo dõi sát d u ch ng sinh t n, nâng cao th tr ng ng ư i b nh, kháng sinh d phịng. Cung c p thơng tin cu c m : ph u thu t n i soi thì v t m nh 1cm trên b ng, cĩ 3 l ; bơm CO 2 vào bng, túi m t đư c l y ra qua l rn. file://C:\Windows\Temp\mcbyabndut\content.htm 30/09/2009