Đường tới Điện Biên Phủ

235 trang ngocly 2150

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Đường tới Điện Biên Phủ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

duong_toi_dien_bien_phu.pdf

Nội dung text: Đường tới Điện Biên Phủ

Đường Tới Điện Biên Phủ Chương 1 VÂṆ HỘI MỚI NĂM năm chiến đấu trong vòng vây, từ ngày 23 tháng 9 năm 1945 đến mùa Hè năm 1950, đã đưa dân tôc̣ thoát khỏi hiểm hoạ mất nước lần thứ hai. Nếu như nhiều sử gia về chiến tranh Đông Dương có chung nhâṇ điṇh: từ đầu năm 1950, Pháp đã thất bai ̣ trong ý đồ tái chiếm Viêṭ Nam bằng quân sư,̣ thi ̀ đó chi ̉ là điều rút ra sau cuôc̣ chiến. Giới cầm quyền Pháp lúc này chưa hề cảm thấy đã tới lúc đaọ quân xâm lươc̣ phải cuốn gói ra đi. Tháng 7 năm 1949, Rơ ve (Revers), Tổng tham mưa trưởng quân đôị Pháp, báo cáo với chiń h phủ những khó khăn mà quân viễn chinh sẽ phải đương đầu khi Quân giải phóng Trung Quốc tiến xuống biên giới Viêṭ - Trung. Nhưng Rơ ve vâñ tin có thể cứu vãn tiǹ h hiǹ h bằng cách rút bỏ Cao Bằng và Đông Khê, thu hep̣ hành lang Đông Tây, rút ngán những đường nôị tuyến để bảo vê ̣ vững chắc đồng bằng Bắc Bô,̣ và đưa chiến tranh Đông Dương vào chiến lươc̣ của Mỹ. Cácpăngchiê (Carpentier), Tổng chi ̉ huy quân Pháp ở Đông Dương cho rằng viêc̣ rút khỏi Cao Bằng và Đông
Khê là không cần thiết, bô ̣đôị Viêṭ Minh dù có thêm vũ khi ́ mới của phe Côṇ g sản cũng chưa trở thành đe doạ với những tiền đồn vững chắc như Cao Bằng. Alétxăngđri (Alessandri), chi ̉ huy quân Pháp ở Bắc Bô,̣ còn dư ̣ tính cả môṭ cuôc̣ tiến công Viêṭ Bắc với quy mô và phương tiêṇ lớn hơn cuôc̣ tiến công mùa Đông năm 1947. Từ Đờ Lát (Jean De Lattre de Tassigny) tới Na va (Hen ri Navarre), đều nung nấu quyết tâm tim̀ môṭ trâṇ đánh quyết điṇh với chủ lưc̣ ta. Tất cả những người chỉ huy quân viễn chinh không bao giờ có ý nghi ̃ là sẽ thua trong cuôc̣ chiến tranh này. VỀ phiá chúng ta, niềm tin vào thắng lơị cuối cùng đã hoàn toàn củng cố, nhưng thung đường phiá trước vâñ còn rất dài và lắm chông gai. Tuy nhiên, từ đây những biến cố lớn trên chiến trường baṭ đâu diễn ra dồn dâp̣ hơn. Viêṭ Bắc bước vào mùa Hè năm 1950 trong không khi khẩn trương. Sau khi đánh chiếm những tin̉ h đồng bằng và trung du, quân Pháp đã áp sát cử a ngõ tin̉ h Thái Nguyên ở hướng đông - nam. Tiếng bom đaṇ từ Viñ h Yên, Phúc Yên voṇ g về. Những chiếc Spire, Kinh Cobra lồng lôṇ trên bầu trời như tức giâṇ vi ̀ những con đường phá hoai ̣ ở khu căn cứ đang đươc̣ sử a chữa lai.̣ Máy bay trinh sát bay thấp doc̣ theo răṇ g núi Hồng, nơi có nhiều cơ quan của Trung ương.
Môṭ vùng chu vi khoảng 10 kilômét vuông ở tin̉ h Tuyên Quang bi ̣đic̣h ném hàng trăm trái bom và bắn phá liền trong môṭ giờ. Thin̉ h thoảng lai ̣ có tin đồn đic̣h đã chiếm Tam Đảo, tiến xuống Khuôn Chu, hay tiến lên Tuyên Quang. Đồng chi ́ Lên Phighe (Léo Figuères), ủy viên Trung ương Đảng Côṇ g sản Pháp, tới Viêṭ Bắc vào trung tuần tháng Năm đã khuyên ta đề phòng môṭ cuôc̣ tiến công đai ̣ quy mô của quân Pháp nhâm vào khu căn cứ. Vào những mùa hè khác, bô ̣đôị thường đầy ắp khu căn cứ, vi ̀ đây là thời gian luyêṇ quân. Nhưng năm nay, phần lớn các đơn vi ̣chủ lưc̣ của Bộ đang chiến đấu tai ̣ các chiến trường Trung Du, Bâc Bắc, trên đường số 4, môṭ số đơn vi ̣sang Trung Quốc nhâṇ trang bi ̣mới. Sư ̣ vắng măṭ của đai ̣ đoàn 808 sẽ là khó khăn nếu đic̣h mở cuôc̣ tiến công lớn vào khu căn cứ. Nhưng moị người vâñ biǹ h tiñ h vi ̀ đã có kinh nghiêṃ đối phó với đic̣h trong chiến dic̣h Viêṭ Bắc. Các cơ quan đều triêṭ để quân sư ̣hóa và thường xuyên di chuyển điạ điểm. Lưc̣ lươṇ g vũ trang còn lai ̣ ở khu căn cứ chuẩn bi ̣sấn sàng chiến đấu cầm chân quân đic̣h, bảo đảm cho bô ̣ đôị yên tâm tác chiến trên chiến trường chiń h. Điều gây căng thẳng lúc này lai ̣ là khó khăn gay gắt về măṭ lương thưc̣ . Những tin̉ h miền núi it́ đất trồng troṭ, dán cư thưa thớt. Từ ngày kháng chiến phải đón nhâṇ nhiều
cơ quan trung ương và đồng bào từ miền xuôi tản cư lên. Bộ đôị tâp̣ trung vê ̣Viêṭ Bắc mỗi năm càng đông. Đic̣h chiếm đóng các tin̉ h trưng du dồn thêm lên Viêṭ Bắc môṭ số đồng bào chaỵ giăc̣ . Cư dân miền núi vốn không đông lai ̣ phải tham gia moịcông tác chiń h quyền, đoàn thể, đi bô ̣ đôị đi dân công làm đường, phuc̣ vu ̣ chiến dic̣h. Số người không sản xuất nông nghiêp̣ quá nhiều. Những lương thưc̣ , thưc̣ phẩm chiń h là gaọ , muối phải trông câỵ vào miền xuôi Đic̣h biết rõ điều này. Từ giữa năm 1949, chúng đẩy maṇ h bao vây chăṭ chẽ ta về kinh tế, lương thưc̣ , đăc̣ biêṭ là gaọ và muôi. Chúng thưc̣ hiêṇ chiń h sách đốt sac̣ h, phá sac̣ h trong những cuôc̣ càn, dùng máy bay đánh phá những đâp̣ nước, pháo binh, xe lôị nước cản trở viêc̣ sản xuất lương thưc̣ . Trong năm 1949, giá gaọ bâṭ đầu tăng voṭ. ở Thái Nguyên, đầu năm giá 1 kilôgam gaọ là 4,3 đồng, giữa năm tăng lên 14,2 đồng, cuối năm lên 22 đồng. Tiền sinh hoaṭ phi ́ của bô ̣ đôị chỉ đủ mua 7 - 8 kilôgam gaọ . Đến mùa hè này thi ̀ hầu như có tiền cũng không mua đươc̣ gaọ ! Cán bô ̣ từ các tin̉ h lên làm viêc̣ với cơ quan trung ương phải mang gaọ theo, hoăc̣ là mang thuốc lào, vải vóc để có thể đổi lấy gaọ . Đồng tiền Viêṭ Nam mất giá rất nhanh. Môṭ quả chuối, giá 15 đồng, môṭ quả dứa, 60 đồng? Nhiǹ bữa ăn của bô ̣ đôị, cán bô,̣ thâṭ đau lòng.
Tuy vâỵ , trong mùa Hè năm 1950, tiǹ h hiǹ h các chiến trường nhiǹ chung vâñ yên tiñ h. . Quân viễn chinh Pháp đã mở phaṃ vi chiếm đóng ra phần lớn các tin̉ h đồng bằng Nam Bô,̣ đồng bầng Bắc Bô.̣ Tai ̣ Trung Bô,̣ đic̣h làm chủ vùng đồng bằng từ Quảng Biǹ h tới Quảng Nam. Pháp vâñ chiếm những tin̉ h điạ đầu trên biên giới phiá bắc, từ Lai Châu, Lao Cai đến Cao Bằng, Laṇ g Sơn, Hải Ninh. Pháp đã vơ vét đươc̣ thêm từ chiń h quốc 13 tiểu đoàn để tăng cường sang Đông Dương, và bắt liń h ở vùng taṃ chiếm, đưa quân số lên 180.000 người. Đôị quân viễn chinh Pháp gồm luẹ , hải, không quân với hoả lưc̣ maṇ h và phương tiêṇ cơ đôṇ g nhanh vâñ hoàn toàn làm chủ vùng trời, vùng biển, khống chế chiến trường ban ngày, và có thể mở những cuôc̣ hành binh lớn bất cứ lúc nào vào vùng tư ̣do của ta. Tuy nhiên, vi ̀ chiến tranh nhân dân đã triển khai rôṇ g khắp vùng taṃ bi ̣chiếm, quân đic̣h phải lo bảo đảm an toàn hâụ phương, nên chúng chi ̉ có 12 tiểu đoàn cơ đôṇ g chiến lươc̣ trong tổng số 124 tiểu đoàn. Ba phần tư lưc̣ lươṇ g cơ đôṇ g chiến lươc̣ của đic̣h (9 tiểu đoàn) đươc̣ tổ chức thành 3 binh đoàn bố tri ́ trên chiến trường Bắc Bô.̣ Chúng ta vâñ làm chủ vững chắc vùng căn cứ điạ Viêṭ Bắc, ba tin̉ h tư ̣ do Thanh Hóa, Nghê ̣An, Hà I ̃ nh, vùng
đồng bằng Liên khu 5 gồm các tin̉ h Quảng Ngãi, Biǹ h Điṇh, Phú Yên. Lưc̣ lươṇ g bô ̣đôị trên cả nước đã lên tới con số 166.542 người, trong đó có 45.000 bô ̣ đôị điạ phương. Dân quân du kić h ước lươṇ g trên 2 triêụ người. Bâc̣ Bộ đã trở thành chiến trường chiń h, khối chủ lưc̣ cơ đôṇ g chiến lươc̣ đã sớm hiǹ h thành ở đây. Bộ Tổng tư lêṇ h có 30 tiểu đoàn trưc̣ thuôc̣ , với quân sổ 53.921 người. Nhiǹ chung, về số quân, ta không thua kém đic̣h nhiều (166.000/180.000); lần đầu, ta có môṭ lưc̣ lươṇ g cơ đôṇ g chiến lươc̣ đông hơn đic̣h. Tuy nhiên, quân đôị ta vâñ đơn thuần là bô ̣ binh, trang bi ̣còn rất yếu kém, phương tiêṇ di chuyển vâñ là đôi chân, moị thứ vũ khi,́ kể cả sơn pháo, đều nằm trên vai chiến si.̃ Để kiêṇ toàn bô ̣ máy chi ̉ đaọ quân sư,̣ từ tháng 6 năm 1950, các cơ quan Bộ Quốc phòng - Tổng tư lêṇ h đươc̣ tổ chức lai ̣ thành ba bô ̣phâṇ : Bộ Tổng tham mưa, Tổng cuc̣ Chiń h tri, ̣Tổng cuc̣ Cung cấp. Ban Thường vu ̣Trung ương Đảng cử anh Nguyễn Chi ́ Thanh làm Chủ nhiêṃ Tổng cuc̣ Chiń h trị, anh Trần Đăng Ninh làm Chủ nhiêṃ Tổng cuc̣ Cung cấp. Anh Hoàng Văn Thái vâñ đảm nhiêṃ chức Tổng tham mưu trưởng. Trong năm 1949, bô ̣đôị chủ lưc̣ ta đã tiến bô ̣nhiều trong đánh vâṇ đôṇ g tâp̣ kić h, phuc̣ kić h, tiêu diêṭ những đồn
binh do đai ̣ đôị Âu Phi chiếm đóng. Để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới, cần phải tiêu diêṭ những khu, hoăc̣ phân khu của đic̣h. Hỏa lưc̣ những đơn vi ̣công đồn lúc này vâñ rất thiếu thốn. Phần lớn xung kić h còn phải trang bi ̣ bằng mác búp đa. Súng lấy đươc̣ của đic̣h hỏng hóc nhiều, và rất it́ đaṇ . Súng cối do ta chế taọ thường thiếu đô ̣chính xác. Cách maṇ g Trung Hoa thành công đăṭ ra cho chúng ta nhiêṃ vu ̣ trước mắt phải nhanh chóng giải phóng môṭ vùng biên giới phiá bắc tiếp giáp với khối xã hôị chủ nghiã . Đây sẽ là hâụ phương lớn của cách maṇ g ba nước Đông Dương. Chi ̉ có mở thông đường giao lưu quốc tế, ta mới có điều kiêṇ tiếp nhâṇ sư ̣chi viêṇ từ các nước anh em. Đầu năm 1950, Bộ Tổng tư lêṇ h quyết điṇh mở chiến dic̣h Tây Bâc̣ (Lê Hồng Phong I) nhằm khai thông biên giới ở hướng Lao Cai, môṭ khâu yếu trong tuyến phòng ngư ̣ của Pháp ở biên giới Viêṭ - Hoa. Bộ đôị ta đã tiêu diêṭ thi ̣trấn Phố Lu, đồn Bản Lầu, buôc̣ đic̣h phải rút khỏi Nghiã Đô, nhưng cũng bi ̣tiêu hao nhiều (trâṇ Phố Lu hy sinh 100, bi ̣thương 180, trong đó có 13 cán bô)̣, chiến dic̣h phải taṃ ngừng. Ha ̣tuần tháng Tư năm 1950, Bộ Tổng tư lêṇ h quyết điṇh chuẩn bi c̣ hiến trường để tiếp tuc̣ chiến dic̣h Tây Bâc vào tháng Sáu, nhằm tiêu diêṭ
phân khu Lao Cai, giải phóng thi x̣ ã Lao Cai, nơi có con đường xe lử a chaỵ sang Vân Nam. Từ rất sớm, ta luôn luôn coi troṇ g chiến trường Tây Bắc tiếp giáp với Lào và Trung Hoa. Sau khi đi Trung Quốc và Liên Xô về, Bác trao đổi trong Thường vu ̣ nên chuyển hướng từ giải phóng Lao Cai sang Cao Bang. Ngay từ cuối năm 1940, khi mới về nước, Bác đã đăc̣ biêṭ chú ý tới vi ṭ ri ́ chiến lươc̣ của tin̉ h cưc̣ bắc Cao Bằng. Cao Bằng có biên giới chung với tin̉ h Quảng Tây, Trung Quốc, đường giao lưu quốc tế rất thuâṇ lơị Cao Bằng là đầu mối những truc̣ đường chiến lươc̣ cưc̣ kỳ quan troṇ g: Đường số 4 chaỵ doc̣ biên thùy Đông Bắc tới miền duyên hải viṇh Bắc Bô,̣ doc̣ đường có ba cử a khẩu thông sang Trung Quốc; đường số 3 nối liền với Bắc Caṇ , Thái Nguyên, Hà Nôị. Điạ thế hầu hết là núi rừng trùng điêp̣ , hiểm trở. Người dân đươc̣ thử thách, tôi luyêṇ từ ngày thành lâp̣ Viêṭ Minh và qua những năm kháng chiến. Bác coi Cao Bằng là môṭ căn cứ chiến lươc̣ "tiến khả di ̃ công, thoái khả di ̃ thử . Mở chiến dic̣h ở Cao Bằng, ta có khả năng tiêu diêṭ môṭ bô ̣phâṇ sinh lưc̣ đic̣h quan troṇ g, chiến thắng ở đây sẽ taọ đà thuâṇ lơị chuyển qua giai đoaṇ mới . Cao Bằng nằm trong Khu Biên thùy Đông Bắc, là nơi có ti ̉ lê ̣quân Âu Phi cao và thuôc̣ loaị tinh nhuê ̣ nhất Đông Dương. Binh lưc̣ đic̣h gồm 11 tiểu
đoàn và 9 đai ̣ đôị bô ̣binh, 17 khẩu pháo các loai,̣ 8 máy bay, 4 đai ̣ đôị cơ giới và 4 đai ̣ đôị công binh. Công triǹ h phòng ngư ̣ ở đây rất vững chắc. So với hướng Tây Bắc thi ̀ đic̣h ở Đông Bắc maṇ h hơn rất nhiều. Đầu tháng 7 năm 1950, Thường vu ̣ Trung ương Đảng quyết điṇh chuyển hướng chiến dic̣h từ Tây Bắc sang Đông Bắc, tâp̣ trung chủ yếu vào khu vưc̣ Cao Bằng - Laṇ g Sơn. Bộ Tổng tư lêṇ h trao cho Bộ Tổng tham mưu và Tổng cuc̣ Cung cấp triển khai công tác chuẩn bi ̣cho tới đầu tháng 9 năm 1950. Có nhiều ý kiến nên đánh thi ̣ xã Cao Bằng để mở đầu chiến dic̣h khi lưc̣ lươṇ g ta còn nguyên veṇ và sung sức. Anh Trần Đăng Ninh, rồi anh Hoàng Văn Thái lên đường chuẩn bi c̣ hiến dic̣h. Ngày 25 tháng 7 năm 1950, Thường vu ̣ Trung ương Đảng quyết điṇh thành lâp̣ Đảng ủy Măṭ trâṇ Biên Giới và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h. Tôi đươc̣ chi ̉ điṇh làm Bi ́ thư Đảng ủy và Chi ̉ huy trưởng kiêm Chiń h ủy chiến dic̣h. Đảng ủy viên gồm các anh: Trấn Đăng Ninh, Hoàng Văn Thái, Bùi Quang Taọ , Lê Liêm. Anh Hoàng Văn Thái là Tham mưu trưởng, anh Lê Liêm là Chủ nhiêṃ Chiń h tri,̣ anh Trần Đăng Ninh là Chủ nhiêṃ Cung cấp của chiến dic̣h. Không khi ́ cơ quan hết sức nhôṇ nhip̣. Moị người nô nức chuẩn bi ̣nhanh chóng lên đường. Quyết điṇh của Trung
ương mở môṭ chiến dic̣h lớn đã xua tan sư ̣ căng thằng môṭ thời gian dài chờ đơị từ ngày có chủ trương chuẩn bi ̣ chuyển sang Tổng phản công. Tôi biết là có rất nhiều thử thách đang đơị ở phiá trước. Tôi muốn trở lai ̣ chuyến đi thăm Trung Quốc và Liên Xô hồi đầu năm của Bác. Như đã nói ở tâp̣ Chiến đấu trong vòng vây, ngay từ đầu năm 1948, Đảng ta đã có tiếp xúc với Đảng Côṇ g sản Trung Quốc. Qua những phái viên, đôi bên đã thông báo cho nhau tiǹ h hiǹ h phát triển cách maṇ g ở mỗi nước, và cùng phối hơp̣ hoaṭ đôṇ g khi điều kiêṇ cho phép. Không đầy môṭ tháng sau khi tuyên bố thành lâp̣ nước Côṇ g hòa nhân dân Trưng Hoa, Trung Quốc báo tin sắp công nhâṇ Viêṭ Nam dân chủ côṇ g hoà, và đề nghi ̣ta sớm cử đai ̣ sứ tới Bâc̣ Kinh. Tiếp theo Trưng Quốc là Liên Xô, rồi tất cả các nước xã hôị chủ nghiã công nhâṇ ta. Thường vu ̣Trung ương thấy cần sớm có cuôc̣ găp̣ gỡ giữa Bác với những nhà lãnh đaọ của hai đảng lớn,sẽ góp phần quan troṇ g vào thắng lơị của cách maṇ g Viêṭ Nam. Doc̣ đường để giữ bi ́ mâṭ, Bác đóng vai môṭ thành viên trong đoàn. Nhưng thái đô ̣tôn kiń h của moị người đối với Bác, đã làm cho các baṇ Trung Quốc phát hiêṇ Hồ Chủ tic̣h đang có măṭ trong đoàn, và kip̣ thời thông báo về Nam Ninh. Khi Bác tới Nam Ninh, đồng chi ́ Trương
Quân Dâṭ, ủy viên Trung ương Đảng Côṇ g sản Trưng Quốc, nguyên Tư lêṇ h Tân tứ quân, là Bi ́ thư kiêm Chủ tic̣h tin̉ h Quảng Tây ra tâṇ bờ sông đón Bác. Đồng chí Trương nói Quảng Tây săñ sàng làm bất cứ gi ̀ mà Viêṭ Nam cần sau khi Bác đã găp̣ Mao Chủ tic̣h. Những ngày ở Nam Ninh, Bác găp̣ đồng chi ́ Trần Canh, Phó tư lêṇ h Đai ̣ quân khu Tây Nam, Tư lêṇ h Quân khu Vân Nam, đi công tác qua đây. Bác biết Trần Canh từ cuối năm 1924, khi làm phiên dic̣h cho phái đoàn cố vấn của Chiń h phủ Liên Xồ, do M.M.Bôrôđin dâñ đầu, đến giúp chiń h phủ Quốc dân đảng Trung Quốc. Ngày đó, Trần Canh còn là môṭ hoc̣ viên trẻ tai ̣ trường Hoàng Phố ở Quảng Châu. Trần Canh rất xúc đôṇ g, không ngờ đồng chi ́ Vương thời đó lai ̣ là Chủ tic̣h Hồ Chi ́ Minh. Trần Canh rất quyến luyến, gơị ý Bác đễ nghi ̣Trung ương Đảng Côṇ g sản Trung Quốc cho miǹ h sang Viêṭ Nam làm cố vấn quân sư ̣ Bác tới Bâc̣ Kinh chi ̉ găp̣ và làm viêc̣ với các đồng chi ́ Lưu Thiếu Kỳ, Chu Ân Lai, Chu Đức. Mao Trac̣ h Đông đã qua Liên Xô trước đó môṭ thời gian. Các đồng chi ́ Trung Quốc nói Bác sẽ găp̣ Mao Chủ tic̣h ở Liên Xô. Bác lưu lai ̣ Bắc Kinh it́ ngày, rồi đi tiếp sang Liên Xô. Trong môṭ buổi làm viêc̣ ở Mátxcơva cùng với Xtalin, có cả Mao Trac̣ h Đông, Bác đề nghi ̣Liên Xô giúp trang bi ̣
cho 10 đai ̣ đoàn bô ̣ binh và 1 trung đoàn pháo cao xa.̣ Xtalin nói: yêu cầu của Viêṭ Nam không lớn. Nên có sư ̣ phân công giữa Trung Quốc và Liên Xô. Liên Xô hiêṇ đang phải lo nhiều cho các nước Đông âu. Trung Quốc sẽ giúp Viêṭ Nam những thứ đang cần. Những thứ gì Trung Quốc chưa có, thi ̀ hãy lấy trong số hàng Liên Xô đã viêṇ trơ ̣cho Trung Quốc chuyển cho Viêṭ Nam, và sẽ đươc̣ Liên Xô hoàn trả". Xtalin nói vui: "Trung Quốc sẽ không thiêṭ vi ̀ trao cho Viêṭ Nam những thứ đã dùng rồi, sẽ nhâṇ lai ̣ ở Liên Xô những thứ mới". Trong quan hê ̣ quốc tế phải có đi có lai.̣ Liên Xô viêṇ trơ ̣ Trung Quốc môṭ xe tăng, Trung Quốc trả lai ̣ môṭ con gả, môṭ khẩu pháo, trả môṭ quả trứng. Viêṭ Nam trả Trung Quốc thế nào, thi ̀ tùy " Mao Trac̣ h Đông nói: Viêṭ Nam cần trang bi ̣ 10 đai ̣ đoàn để đánh chống Pháp, trước mâṭ hãy trang bi ̣ cho 6 đai ̣ đoàn có măṭ ở miền Bâc̣ . Viêṭ Nam có thể đưa ngay môṭ số đơn vi ̣sang nhâṇ vũ khi ́ trên đất Trung Quốc. Tin̉ h Quảng Tây sẽ là hâụ phương trưc̣ tiếp của Viêṭ Nam". Khi trở về Bâc̣ Kinh, Bác đễ nghi Ṭ rung Quốc cử cố vấn sang giúp Viêṭ Nam nay mai sẽ đi vào đánh lớn. Bác gơị ý baṇ cử đồng chi ́ Trần Canh. Phiá Trung Quốc trả lời đồng chi ́ Trần đã đươc̣ bố tri ́ công tác rồi, và đưa ra danh sách gồm 4 người: La Quý Ba, Trung ương ủy viên
Đảng Côṇ g sản Trung Quốc, Trưởng đoàn cố vấn, Vi Quốc Thanh, Trưởng đoàn cố vấn về quân sư,̣ Mai Gia Sinh, cố vấn về công tác tham mưa, Mã Tây Phu, cố vấn về công tác hâụ cần. Ngay sau khi Bác trở về nước cuối tháng 3 năm 1950, các baṇ Trung Quốc đã nhanh chóng thưc̣ hiêṇ những cam kết. Tháng 4 năm 1950, 2 trung đoàn của 308 đi theo đường Hà Giang qua Mông Tư ̣(Vân Nam) nhâṇ vũ khi.́ Tiếp đó, 1 trung đoàn của 312 đi theo đường Cao Bằng qua Hoa Đồng (Quảng Tây) . Baṇ cũng chở gấp vũ khí sang Cao Bằng để trang bi ̣tiếp cho 2 trưng đoàn khác phải ở lai ̣ chiến trường đối phó với quân đic̣h. Những đơn vi ṣ ang Trung Quốc, ngoài viêc̣ trang bi ḷai ̣ vũ khi ́ còn đươc̣ baṇ huấn luyêṇ thêm về chiến thuâṭ công kiên, đăc̣ biêṭ là kỹ thuâṭ đánh bôc̣ phá, trước đây vì không có thuốc nổ ta chưa hề sử duṇ g kỹ thuâṭ này. Qua ba tháng luyêṇ tâp̣ .đươc̣ bắn đaṇ thâṭ, các chiến sĩ tiến bô ̣khá nhanh. Nhiều đồng chi ́ Trung Quốc rất ngac̣ nhiên khi thấy bô ̣đôị ta, từ cán bô ̣tới chiến si,̃ nghe giảng bài đều ghi chép rất nhanh, tỏ vẻ nghi ngai ̣ là trong quân đôị Viêṭ Nam có quá nhiều phần tử tri ́ thức ! Ta phải cố gắng làm cho baṇ hiểu số đông cán bô ̣ta là hoc̣ sinh, còn hầu hết chiến si ̃ là thanh niên nông thôn, nhiều người chỉ
bắt đầu hoc̣ chữ sau khi vào bô ̣đôị. Các tin̉ h Quảng Tây, Vân Nam là những tin̉ h miền núi của Trung Quốc giải phóng chưa lâu, còn găp̣ rất nhiều thiếu thốn. Nhưng nhân dân hai tin̉ h đã hết lòng giúp đỡ bô ̣ đôị Viêṭ Nam (đươc̣ goị bằng bi ́ danh: bô ̣ đôị Lưỡng Quảng). Mỗi khi bô ̣ đôị ta tới đâu, nam nữ thánh niên Trung Quốc nhảy ương ca đón chào. Lần đầu, cây mác xung kić h đươc̣ đưa ra khỏi đôị hiǹ h chiến đấu của những trung đoàn chủ lưc̣ . Giải phóng quân Trung Quốc lúc này còn thiếu những vũ khi ́ hiêṇ đaị Baṇ không có môṭ số vũ khi ́ mà ta đang rất cần, đó là súng chống tăng và súng phòng không. Trung liên Breno, đai ̣ liên Maxim năṇ g và cồng kềnh, không thić h hơp̣ với tầm vóc bé nhỏ của bô ̣ đôị. Trung đoàn 174, mấy năm qua chiến đấu trên đường số 4, thu đươc̣ nhiều vũ khí chiến lơị phẩm của Pháp, Mỹ nhe ̣và hiêṇ đai,̣ đề nghị giữ lai ̣ những trang bi ̣đã có. Bộ Tổng tham mưu đã chi ̉ thi ̣ cho các đơn vi c̣ hủ lưc̣ của Bô,̣ đều phải nhâṇ vũ khi ́ mới để thống nhất viêc̣ cung cấp đaṇ dươc̣ . Những năm qua, mỗi chiến si ̃ chi ̉ ước mơ có môṭ khẩu súng trong tay.Bây giờ không chi ̉ có súng, mà đaṇ dươc̣ cũng khá dồi dào. Sức maṇ h hỏa lưc̣ của trưng đoàn bô ̣ binh ta đã hoàn toàn thay đổi so với trước. Tháng 6 năm 1950, đồng chi ́ La Quý Ba tới Viêṭ Bâc̣ với
cương vi ṿ ừa là Đai ̣ sứ Trưng Quốc vừa là Trưởng đoàn cố vấn quân sư ̣ Trung Quốc tai ̣ viêṭ Nam. Cuối tháng Bảy, ba cơ quan tiền phương của Bộ Tổng tham mưu, Tổng cuc̣ Chiń h tri, ̣ Tổng cuc̣ cung cấp đều có măṭ ở biên giới. Tôi bàn giao các công viêc̣ ở nhà cho anh Nguyễn Chí Thanh, rồi sang Tân Trào chào Bác trước khi lên đường. Đây là chiến dic̣h lớn đầu tiên của quân đôị ta. Bác đã bàn trong Thường vu ̣lần này Bác sẽ đi chiến dic̣h. Ngoài đoàn cố vấn quân sư ̣ Trung Quốc, Bác đã mời đồng chí Trần Canh cùng tham gia chiến dic̣h. Bác heṇ cuối tháng Tám hoăc̣ đầu tháng Chai sẽ có măṭ ở Cao Bằng. Khi chia tay, Bác nói: - Chiến dic̣h này hết sức quan troṇ g, chi ̉ đươc̣ thắng không đươc̣ thua ! đã ba năm tôi mới trở lai ̣ Cao Bằng. Lần trước lên đây năm 1947, còn làm viêc̣ với các đồng chi ́ lãnh đaọ tin̉ h ngay trong thi x̣ ã. Lần này, thi x̣ ã đã trở thành vùng taṃ chiếm. Có cảm giác như đi trên đường về giải phóng quê hương. Đối với tôi cũng như những người đã hoaṭ đôṇ g ở chiến khu trước Tổng khởi nghiã , Viêṭ Bắc nói chung, đăc̣ biêṭ là Cao Bằng, đã trở thành quê hương thứ hài. Từ đầu tháng Bảy, môṭ số truc̣ đường ở Viêṭ Bâc̣ , Thái
Nguyên - Cao Bằng, Thái Nguyên - Tuyên Quang - Phú Tho,̣ Tuyên Quang - Hà Giang - Lao Cai đã sử a xong. Những con đường này đều bi ̣phá hoai ̣ triêṭ để từ ngày đầu kháng chiến để làm châṃ bước tiến cơ giới đic̣h. Viêc̣ sử a đường đươc̣ giao cho Liên khu ủy Viêṭ Bâc̣ . Anh Trần Đăng Ninh, môṭ lần nữa lai ̣ đươc̣ Bác cử làm đăc̣ phái viên của Chiń h phủ đôn đốc công tác này. Hàng trăm đôị sử a đường của công binh, giao thông công chiń h, và dân công các điạ phương, giữa mùa mưa lủ đã lấp hố, san măṭ đường, bắc cầu, làm ngầm qua suối rất vất vả, nhưng cũng rất phấn khởi. Kháng chiến đang chuyển qua môṭ giai đoaṇ mới. Sau ba tháng, công viêc̣ sử a hàng trăm kilômét đường đã hoàn thành. Đồng bào các dân tôc̣ Viêṭ Bắc lúc này đều thiếu ăn. Chiến thắng đang vâỹ goị, đã giúp cho chiến si,̃ đồng bào vươṭ qua cưc̣ nhoc̣ và thiếu đói. Chiếc xe du lic̣h cất giấu trong rừng sâu lâu ngày, đươc̣ kéo ra sử a chữa lai ̣ để đi maṭ trâṇ . Ban ngay, máy bay đic̣h kiểm soát chăṭ chẽ những tuyến đường mới sử a xong. Không thể che giấu ý đồ của ta, vi ̀ tất cả các con đường mới phuc̣ hồi đều hướng về biên giới phiá bâc̣ . Xe phải đi ban đêm. May đúng tuần trăng. Núi rừng Viêṭ Bắc mờ ảo. Doc̣ đường găp̣ bô ̣đôị, dân công mang vác năṇ g, cùng đi lên phiá bắc. Nhiều người đứng dừng nhin
chiếc xe rời hò reo. Sư ̣xuất hiêṇ trở lai ̣ phương tiêṇ giao thông cơ giới này tai ̣ khu căn cứ, báo hiêụ những ngày chaỵ giăc̣ đen tối đã qua, đường thắng lơị bắt đầu mở ra phiá trước, mang lai ̣ niềm vui cho moị người đêm nay. Đến Nà Phac̣ , để bảo đảm bi.́ mâṭ, chúng tôi bỏ xe, đi ngưạ về Nguyên Biǹ h, rồi vòng lên phiá bắc thi ̣xã quân đic̣h còn chiếm đóng, đi tới Quảng Uyên nằm ở đông - bâc̣ thi ̣xã 25 kilômét. Tai ̣ đây có đường xe chaỵ thẳng tới biên giới Viêṭ - Trung sang Hoa Đồng, Triṇh Tây, nơi mấy trung đoàn của ta đang tập kết trên đất baṇ đơị lêṇ h trở về nước. Doc̣ đường, nghi ̃ về nhiêṃ vu,̣ tôi cảm thấy có điều gì chưa ổn. Muc̣ tiêu đăṭ ra cho chiến dic̣h có vươṭ quá sức của bô ̣ đôị ta hiêṇ nay không? Ta có thể huy đôṇ g đủ lương thưc̣ cho môṭ số lươṇ g rất lớn bô ̣ đôị, dân công trong môṭ chiến dic̣h dài ngày không? Lưc̣ lươṇ g ta trong chiến dic̣h gồm 5 trung đoàn chủ lưc̣ của Bô,̣ đều là những đơn vi ̣đươc̣ thử thách qua nhiều chiến dic̣h, 3 tiểu đoàn chủ lưc̣ của Liên khu Viêṭ Bắc và những đơn vi ṿ ũ trang của hai tin̉ h Cao Bàng, Laṇ g Sơn. Có thể nói ta đã tâp̣ trung những vốn quý vào trâṇ đánh sắp tới. Quân đic̣h ở Khu Biên thùy Đông Bắc cũng có số lươṇ g xấp xi ̉ với bô ̣đôị chủ lưc̣ ta, phần lớn là liń h Âu Phi thiêṇ chiến. Khi chiến dic̣h nổ ra, lưc̣ lươṇ g đic̣h có
khả năng lên tới trên 20 tiểu đoàn. Nhiǹ chung, ta không có ưu thế về quân số, và đic̣h có những vũ khi,́ phương tiêṇ chiến tranh ưa viêṭ hơn ta rất nhiều. Đic̣h chi ̉ có môṭ nhươc̣ điểm lớn mà ta có thể khai thác, đó là toàn bô ̣binh lưc̣ , hỏa lưc̣ của chung đều phân tán hiǹ h thành những vi ̣tri ́ cô lâp̣ cách nhau hàng chuc̣ kilômét, rải thành tuyến dài hàng trăm kilômét giữa vùng rừng núi hiểm trở, khó bễ ứng cứu lâñ nhau vi ̀ điều kiêṇ đường sá cũng như thời tiết. Ta chi ̉ có khả năng giành thắng lơị nếu biết khoét sâu vào nhươc̣ điểm của đic̣h, và khai thác tối đa tiń h năng cơ đôṇ g của bô ̣đôị chủ lưc̣ ta. Lấy thi x̣ ã Cao Bầng làm điểm đôṭ phá để mở đầu chiến dic̣h có phải là sư ̣lưạ choṇ đúng không? Cao Bằng là môṭ vi ̣ tri ́ đôṭ xuất nằm sâu trong hâụ phương ta ở phiá bắc. ở đây, ớ!ch có 2 tiểu đoàn. Nếu đánh thắng, ta sẽ giải phóng đươc̣ môṭ thi x̣ ã quan troṇ g ở biên giới, ảnh hưởng chiń h tri ṣ ẽ rất lớn. Nhưng bô ̣đôị ta chưa hề đánh môṭ vi ṭ ri ́ 2 tiểu đoàn Âu Phi. Cao Bằng như tôi đã biết, nằm giữa hai con sông, và có ngôi thành cổ rất vững chắc. Đánh Cao Bằng sẽ thưc̣ sư ̣là môṭ trâṇ công kiên lớn mà chúng ta còn chưa có kinh nghiêṃ . Trong tư tưởng của tôi từ trước, điểm đôṭ phá trên chiến trường này phải là Đông Khê. ở đây đic̣h đóng 1 tiểu đoàn nằm trong khả năng tiêu diêṭ của bô ̣ đôị ta. Mất
Đông Khê, Cao Bằng sẽ trở nên hoàn toàn cô lâp̣ . Đic̣h nhất điṇh phải chiếm lai ̣ Đông Khê. Bộ đôị ta sẽ có điều kiêṇ tiêu diêṭ bô ̣binh đic̣h trên điạ hiǹ h rừng núi. Tôi đã nói với Bộ Tổng tham mưu, taṃ thời chưa đuṇ g vào những vi ̣tri ́ đic̣h trên đường số 4, chưa đánh đôṇ g phòng. Trâṇ đánh Đông Khê của trung đoàn 174 ngày 25 tháng 5 năm 1950 vừa qua, nằm ngoài ý điṇh của Bộ Tổng tư lêṇ h. Bộ đôị ta tiêu diêṭ Đông Khê đã làm rung đôṇ g Khu Biên thùy Đông Bắc. Đic̣h đã rút hầu hết nhưng vi ̣ tri ́ nhỏ về tổ chức thành những cuṃ cứ điểm, với lưc̣ lươṇ g chiếm đóng từ 2 đai ̣ đôị trở lên, với hỏa lưc̣ tăng cường, công sư ̣vững chắc, hê ̣thống giao thông hào, hầm ngầm, môṭ số nơi có cả sân bay. Măc̣ dù công tác chuẩn bi g̣ iải phóng Cao Bằng đã đươc̣ triển khai, nhưng tôi vâñ rất phân vân. Nếu trâṇ đánh không thành công, những trung đoàn ưu tú của Bộ sẽ bi ̣ tiêu hao ngay từ khi mở đầu chiến dic̣h ! Cao Bằng đã có không khi ́ giải phóng với những bản làng yên vui, chơ ̣búa nhôṇ nhip̣, nơi nào cũng găp̣ bô ̣đôị, dân công. Phố Nước Hai chi ̉ cách thi ̣xã 10 kilômét, vâñ có nhiều hàng quán, người mua bán qua lai ̣ tấp nâp̣ . RÕ ràng là quân Pháp ở đây với lưc̣ lươṇ g rất maṇ h vâñ không thể lâp̣ lai ̣ bô ̣ máy thống tri ̣cũ ngay chung quanh
những đồn binh lớn. Chiều ngày 3 tháng 8 năm 1950, tôi tới Quảng Uyên, môṭ vùng nhiều núi đá nhỏ giống như môṭ viṇh Ha ̣Long trên caṇ . Sở chi ̉ huy chiến dic̣h nằm ở bản Tả Phay Nưa không xa đường cái nhưng vâñ kiń đáo. Ta chủ trương giữ bi ́ mâṭ muc̣ tiêu mở màn chiến dic̣h, nhưng thấy bô ̣ đôị về đông, nhiều người tin là sắp đánh Cao Bằng. . Tôi găp̣ anh Hoàng Văn Thái và anh Trần Đăng Ninh để nắm tiǹ h hiǹ h. Anh Hoàng Văn Thái báo cáo đang gấp rút hoàn chin̉ h kế hoac̣ h giải phóng thi ̣xã Cao Bằng. Viêc̣ điều tra tiǹ h hiǹ h đic̣h găp̣ môṭ số khó khăn. Tin̉ h không có đôị. trinh sát chuyên môn, chi ̉ tổ chức nâṃ tiǹ h hiǹ h thông qua những tổ chức quần chúng ởthi x̣ ã, thi ṭ rấn chung quanh những vi ̣tri ́ đic̣h. Phương tiêṇ thông tin rất thiếu, phải dưạ vào đường dây bưu điêṇ không bảo đảm bi ́ mâṭ, dùng hên lac̣ chaỵ chân thi ̀ mất nhiều thời gian. Lưc̣ lươṇ g trinh sát của Bộ Tổng tham mưu vừa phải khẩn trương hướng dâñ về chuyên môn cho cán bô ̣ điạ phương, vừa phải tổ chức nắm tiǹ h hiǹ h trưc̣ tiếp. Trinh sát của Bộ đã kết hơp̣ với quân báo Liên khu 1 bố trí những đài quan sát để nắm các muc̣ tiêu, làm binh yếu điạ chi ́ và bám sát các vi ṭ ri ́ đic̣h. Ngày hôm trước, mồng 2 tháng 8, Bộ Tổng tham mưu đã triêụ tâp̣ các đơn vi ̣ tham gia chiến. dic̣h từ cấp trung đoàn trưởng trở lên,
phổ biến sơ bô ̣nhiêṃ vu ̣trên sa bàn. Dư ̣kiến trong đơṭ 1 chiến dic̣h, ta sẽ tâp̣ trung ưu thế binh hỏa lưc̣ tiêu diêṭ thi ̣ xã Cao Bằng, đồng thời diêṭ quân viêṇ bằng đường không và đường bô.̣ Đai ̣ đoàn 308, trưng đoàn 174, và trung đoàn pháo binh mới thành lâp̣ , đảm nhiêṃ tiến công tiêu diêṭ quân đic̣h ở thi x̣ ã và quân nhảy dù tai ̣ khu vưc̣ chung quanh thi x̣ ã. Trung đoàn 209 và tiểu đoàn 246 có nhiêṃ vu ̣ tiêu diêṭ quân viêṇ bằng đường bô ̣ và đường không từ Đông Khê đến Cao Bằng. Anh Thái cho biết khi thảo luâṇ , môṭ số cán bô ̣băn khoăn về viêc̣ choṇ Cao Bằng làm muc̣ tiêu mở màn chiến đic̣h. Ban tham mưu tổ chức cho các trung đoàn trưởng đi trinh sát thưc̣ điạ. Cùng đi, có cả môṭ số cố vấn Trung Quốc của đai ̣ đoàn 308. Anh Trần Đăng Ninh dư ̣kiến số người trưc̣ tiếp chiến đấu và phuc̣ vu ̣ chiến dic̣h sẽ có khoảng 30.000. Như vâỵ , yêu cầu vâṭ chất sẽ lên tới 3.000 tấn, trong đó có 2.700 tấn gaọ và 200 tấn vũ khi,́ đaṇ dươc̣ . Tinh thần phuc̣ vu ̣ chiến dic̣h của đồng bào dân tộc hai tin̉ h Cao Bằng, Laṇ g Sơn rất cao. Viêc̣ vâṇ chuyển lương thưc̣ , đaṇ dươc̣ phải qua nhiều con đường nhỏ hep̣ , hiểm trở, nhiều dốc cao, suối sâu lai ̣ lầy lôị, suṭ lở vi ̀ đang mùa mưa, và luôn luôn bi đ̣ ai ̣ bác, máy bay đic̣h cản trở. Vừa qua, đai ̣ đôị dân công của Bắc Sơn khi vươṭ đường
số 4 bi ̣máy bay đic̣h phát hiêṇ , oanh tac̣ làm chết và bi ̣ thương 71 người. Đai ̣ đôị dừng lai ̣ môṭ ngày mai táng các liêṭ si,̃ cấp cứu người bi ṭ hương, rồi lai ̣ lên đường tiếp tuc̣ chuyển gaọ tới PÒ Mã. Đồng bào đã bán cho bô ̣ đôị hàng trăm tấn lương thưc̣ , nhưng hoàn toàn không có khả năng đáp ứng yêu cầu rất to lên về lương thưc̣ của chiến dic̣h. Ta có thể chuyển môṭ số lương thưc̣ từ trung du lên, nhưng đường vâṇ chuyển quá xa. Anh Trần Đăng Ninh đã đề nghi ṿ ới tin̉ h Quảng Tây chi viêṇ cho ta môṭ số lương thưc̣ . Tin̉ h Quảng Tây măc̣ dù cũng đang găp̣ khó khăn về lương thưc̣ , đã sốt sắng nhâṇ lời. Anh Trần Đăng Ninh chuẩn bi ̣sang Quảng Tây đón Đoàn cố vấn quân sư ̣ Trung Quốc. Tôi yêu cầu anh Hoàng Văn Thái tổ chức gấp cho miǹ h đi trinh sát vi ̣trí Cao Bằng. Châp̣ tối, củi chuṃ trên bếp nhà sàn vừa bén lử a thi ̀ các anh, chi ̣lãnh đaọ tin̉ h tới. Toàn những đồng chi ́ trung kiên của chiến khu Cao Bắc Laṇ g trước đây. Găp̣ lai ̣ nhau, tay bắt măṭ mừng. Lần nào găp̣ lai ̣ các đồng chi ́ cũ tôi cũng cảm thấy ấm lòng. Các anh, chi c̣ ho biết Cao Bằng đang ở thời kỳ giáp haṭ, nhưng đồng bào các dân tôc̣ đã vét từng cân thóc, cân ngô bán cho bô ̣ đôị. Hai phần ba số cán bô ̣của tin̉ h Cao Bằng và Laṇ g Sơn đươc̣ cử đi huy đôṇ g dân công và thóc gaọ phuc̣ vu ̣
chiến dic̣h. Nhiễu đồng bào người Mông, người Dao lần đầu xuống núi đi vâṇ chuyển gaọ , đaṇ . Khi lôị suối, lúc găp̣ trời mưa, dân công thà chiụ ướt người, chứ không chiụ để ướt gaọ , ướt đaṇ Các đồng chi ́ lãnh đaọ tin̉ h đều mong khi kết thúc chiến dic̣h sẽ găp̣ lai ̣ chúng tôi ở thi x̣ ã Cao Bằng Chương 2 ĐIỂ M ĐỘT PHÁ SÁ NG ngày 5 tháng 8 năm 1950, đoàn nghiên cứu thưc̣ điạ lên đường rất sớm. Sương mù dày đăc̣ . Chúng tôi phóng ngưạ trên con đường đá chưa có người qua lai.̣ Đoàn khá đông. Ngoài tham mưu phó chiến dic̣h Phan Phác, trưởng phòng quân báo, phó văn phòng Bô,̣ còn có anh Lâm Kiń h, Tham mưa trưởng đai ̣ đoàn 308, và anh Nguyễn Huy Tưởng, nhà văn, anh Vũ Năng An, nhà nhiếp ảnh. Nhiều văn nghê ̣sỹ sớm có măṭ ở chiến dic̣h. Anh Lê Liêm, Chủ nhiêṃ chiń h tri, ̣ đã đề nghi ̣với Bộ cho hai văn nghê ̣si ̃ cùng đi. Năm trước, Trần Đăng, môṭ nhà văn trẻ rất có triển voṇ g của ta, đã hi sinh tai ̣ măṭ trâṇ này. Măṭ trời đứng bóng, chúng tôi tới đèo Mã Phuc̣ , ở đây có ngã ba Quảng Uyên - Trà Liñ h - thi x̣ ã Cao Bằng. Đồng chi ́ Quốc Trung, trưởng đài quan sát, đã đứng đón.
Chúng tôi để ngưạ lai,̣ bỏ đường cái, bất đầu đi theo đường rừng. Trời không mưa, nhưng đường rất lầy lôị. Trèo đèo, lôị suối, qua nhiễu khu rừng râṃ rit,̣ mãi nử a buổi chiều mới tới môṭ đin̉ h núi ở ngoai ̣ vi thi x̣ ã Cao Bằng. Đài quan sát đăṭ tai ̣ đây với môṭ kiń h viễn voṇ g có bôị số quang hoc̣ lớn Trưởng đài nhắc moị người chú ý nguỵ trang, không đi lai,̣ không đứng lố nhố, vi ̀ ngoṇ núi này nằm ngay caṇ h sân bay, trong vòng lươṇ của máy bay. Tiểu đôị bảo vê ̣ nhanh chóng bố tri ́ cảnh giới. Tôi tới vi ̣tri ́ quan sát nhiǹ xuống phiá dưới chi ̉ thấy môṭ biển sương mù. Tôi hỏi trưởng đài: - Từ đây tới thi x̣ ã bao xa? - Báo cáo anh, khoảng 1000 mét theo đường chim bay. Khi trời quang nhiǹ thi x̣ ã bằng mất thường rất rõ. Ngoṇ núi này nằm ở phiá đông thi x̣ ã. Chúng tôi đứng chờ khá lâu. Chưa nhiǹ thấy chút bóng dáng thi x̣ ã. Tôi nói: - Đi trinh sát thời tiết này có môṭ ưu điểm: bảo đảm bí mâṭ. Đic̣h không thể nhiǹ thấy miǹ h ? Moị người đều mim̉ cười. Tôi hỏi Quốc Trung: Phải chờ tới khi nào ? - Nếu trời có gió là nhiǹ rõ thi x̣ ã ngay. . Bỗng nghe tiếng hát và tiếng đàn từ đâu đây voṇ g lai ̣ rất
gần. Quốc Trưng nói: - Đó là tiếng máy hát ở môṭ đồn tiễn tiêu. Người chiến si ̃ đứng gác máy quan sát bỗng quay lai ̣ noi: - Trời bắt đầu có gió to. Sắp nhiǹ thấy thi x̣ ã. Tôi trở lai ̣ vi ̣tri ́ đăṭ kiń h viễn voṇ g. Sương mù phiá dưới đang trôi đi. Thung lũng hiêṇ ra với những mỏm đồi đỏ loét, rồi vêṭ sáng lấp lánh ánh vàng của môṭ con sông. Môṭ người nói: - Sông Bằng Giang? Cả thi x̣ ã đã nằm trước mâṭ. Tôi đã nhiều lần qua lai ̣ Cao Bằng nhưng lúc này nhiǹ từ trên cao, qua kiń h viễn voṇ g, Cao Bâng rất khác. Hai con sông Bằng và sông Hiến như đôi cánh tay ôm vòng lấy ba măṭ thi ̣ xã. Những đường phố hầu như nguyên veṇ với hai dãy nhà quét vôi trưng và những hàng cây xanh. Môṭ chiếc đakôta nằm trên sân bay dưới chân núi, bên tả ngaṇ sông Bằng. Nổi bâṭ lên ở môṭ góc thi x̣ ã là tòa thành cũ, bô ̣đôị thường goị là pháo đài, có tường cao và dày bao boc̣ . Cái tôi mới nhiǹ thấy lần đầu là ngoài hai con sông, còn có môṭ hê ̣thống những đồn tiền tiêu đic̣h đã xây dưṇ g trên những quả đồi bao quanh thi ̣ xã. Màu đỏ ối của những vi ̣tri ́ này và những hàng rào dây thép gai như đâp̣ vào mâṭ. Tôi lần lươṭ đếm đươc̣ 15 vi ̣ tri.́
Đồng chi ́ Phan Phác bước lai ̣ đứng bên tôi, trỏ con đường số 4 nằm quanh co bên sườn núi chaỵ vào thi x̣ ã, sân bay Nà Caṇ , chiếc cầu màu đen nằm vầt ngang sông Bằng. Đây là môṭ truc̣ đường mà quân ta có thể tiến vào thi ̣xã. Anh lai ̣ trỏ tiếp lần lươṭ từ trái qua phải, pháo đài Cao Bằng, trai ̣ liń h lê dương, trai ̣ liń h nguỵ , phố xá, cổng ra vào thi x̣ ã, tru ̣sở nguỵ quyền Tôi hỏi đồng chi ́ Cao Pha, trưởng phòng quân báo: - Trinh sát của ta đã vào tới sân bay và bờ sông chưa ? Tổ trưởng trinh sát báo cáo đã cho hai trinh sát viên hai lần lơị duṇ g ban đêm tiếm nhâp̣ nhưng đều chưa tới đươc̣ sân bay và bờ sông, vi ̀ cách sân bay 500 mét đic̣h đã lâp̣ môṭ hê ̣thống đồn bốt ngăn chăṇ , ngày đêm có quân cảnh lê dương đi tuần tra. Tôi quay lai ̣ hỏi tiếp Phan Phác: Đồng chi ́ đã trưc̣ tiếp quan sát phiá nam pháo đài và phiá tây thi x̣ ã lần nào chưa? - Tôi đã hai lần đến thưc̣ điạ quan sát cả hai phiá ấy. Ở phiá tây thi ̣xã, điạ hiǹ h và cách bố phòng của đic̣h cũng như hướng này, có sông, có công sư ̣ kiên cố và chướng ngai ̣ vâṭ vững chắc. Ở phiá nam thi ̀ có thành dưṇ g đứng với nhiều lỗ châu mai, hai bên đểu có lô cốt và tháp canh, bên ngoài là bãi trống bằng phẳng, chàng chit ̣ dây thép gai. Ở cả hai hướng này, đường từ ngoài đi
vào thi x̣ ã có nhiều đồi troc̣ nối tiếp nhau. Tôi lần lươṭ quan sát từng vi ṭ ri,́ hỏi kỹ số lươṇ g và thành phần binh liń h, cách bố phòng, những con đường bô ̣ đôị có thể tiến vào, thử hiǹ h dung những khó khăn mà các mũi sẽ găp̣ trên thưc̣ điạ, và nghi ̃ xem có thể vươṭ qua bằng cách nào. Tôi đã hiểu vi ̀ sao bô ̣ chi ̉ huy Pháp chưa chiụ rút quân khỏi Cao Bằng. Với môṭ vi ̣tri ́ đươc̣ phòng thủ như thế này, điṇh chưa phải lo ngai ̣ môṭ cuôc̣ tiến công của ta. Đèn ở thi ̣xã đã bâṭ sáng. Đồng chi ́ trưởng đài quan sát nhắc tôi ra về vi ̀ mùa này ban đêm hay mưa. Chúng tôi chơṭ nhớ ra khi đi không ai đem theo áo mưa. Trời tối rất nhanh, và bắt đầu mưa lâm thâm. Xuống tới lưng chừng núi thi ̀ mưa như trút. Quốc Trung đề nghi ṿ ào lán của tổ trinh sát nghi ̉ taṃ , chờ taṇ h mưa sẽ đi tiếp. Chiếc lán quá châṭ. Anh em bảo vê ̣ đều phải đg ngoài. Mưa vâñ không hề ngớt. Nhiǹ đồng hồ thấy đã hơn 7 giờ tối, tôi quyết điṇh cứ đi tiếp. Các chiến si ̃ bảo vê ̣đốt hai bó đuốc. Nhưng đi đươc̣ môṭ quãng thi ̀ hai bó đuốc đều tâṭ ngấm. Không còn nhiǹ thấy lối đi. Chúng tôi mỗi người cài lên mũ môṭ mảnh tre muc̣ để người đi sau nhâṇ ra người đi trước qua những đốm sáng lân tinh: Người chiến si ̃ dâñ đường quyết điṇh đi lần theo dòng nước từ trên núi đổ xuống. Cuối cùng, xuống
tới chán núi chúng tôi găp̣ lai ̣ con suối đã đưa tới đây Đã nhâṇ ra đường về. Nhưng dòng suối không còn êm đềm nên thơ như buổi sáng. Nó trở nên hung dữ. Nước chảy xiết. Lòng suối lổn nhổn đá đầy rêu trơn. Moị người đều ngã lên ngã xuống. Riêng tôi ngã nhiễu nhất. Không phải vi ̀ tôi chưa quen lôị suối; sáng nay, đồng chi ́ cần vu ̣ khuyên tôi nên đi giày da để chống gai. Có lần ngã nước ngâp̣ tới thắt lưng. Chúng tôi bi ̀ bõm hết lôị suối lai ̣ lôị bùn suốt đêm trong rừng. Quần áo ướt sũng. Gần sáng ghé vào môṭ bản bỏ hoang nghi ̉ taṃ . Đồng bào ở đây đã rời đi nơi khác. Các chiến si ̃ kiếm củi nhen môṭ đống lử a. Chúng tôi đều cởi quần áo, vắt cho hết nước rồi hong trên lử a. Cả đoàn công tác ngồi kiń ngôi nhà sàn. Chưa lần nào có cuôc̣ đi trinh sát đông đảo thành phần như lần này! Tôi nói với nhà văn Nguyễn Huy Tưởng: . - Ngày hôm nay, trong bulletin của nó chức lai ̣ nhâṇ xét: Không có hiêṇ tươṇ g gi ̀ đáng kể chung quanh Cao Bằng? Tác giả “Vũ Như Tô" nở môṭ nu ̣ cười dễ thương. Sau chuyến đi trinh sát, moị người có vẻ trầm ngâm. Tôi nói tiếp: - Không chuẩn bi ḳ ỹ không bảo đảm thắng lơị ! Trời sáng, khi trở về Trà Liñ h, chúng tôi đã có đươc̣ bô ̣ quân phuc̣ khô ráo.
Người và ngưạ lai ̣ rong ruổi trên con đường về Quảng Uyên. Tôi nói với các đồng chi ́ Phan Phác, Lâm Kiń h trước khi chia tay: Chuyến đi trinh sát lần này vất vả môṭ chút, nhưng rất hữu ić h: thấy rõ thưc̣ điạ, nắm đươc̣ thưc̣ chất ! Cùng thời gian này, chi ̉ huy trưởng các trung đoàn cũng đi trinh sát thưc̣ điạ. Tôi yêu cầu cơ quan tham mưu mang tới môṭ bản đồ Cao Bằng ti ̉ lê ̣lớn. Nhưng chi ̉ có loai ̣ bản đồ 1/500.000. Qua chuyến đi nghiên cứa thưc̣ điạ Cao Bằng, tôi càng nhâṇ thấy không thể choṇ thi ̣xã này làm điểm đôṭ phá cho chiến dic̣h. Quân đic̣h ở Cao Bằng không quá đông, nhưng điạ hiǹ h núi, sông hiểm trở đã taọ cho chúng cái thế như người xưa nói: "Môṭ người giữ ải, muôn người khó vươṭ qua". Đánh Cao Bằng sẽ phải giải quyết môṭ loaṭ vấn đề chiến thuâṭ mà bô ̣đôị ta còn it́ kinh nghiêṃ . Phải tổ chức vươṭ sông: Nhiều khả năng phải đôṭ phá tung thâm sâu, dâñ tới đánh ban ngày, đánh dài ngày. Phải đối phó với quân dù, hỏa lưc̣ máy bay, đai ̣ bác trên những điạ hiǹ h trống trải. Phải tiêu diêṭ những công triǹ h phòng ngư ̣rất kiên cố trong khi bô ̣binh ta chi ̉ có hầu hết là vũ khi ́ nhe.̣ Và phải chăng chúng ta làm trái lời daỵ của người xưa: đánh thành là ha ̣sách ? Trước đây ta dư ̣kiến tiến công Cao Bằng sẽ có điều kiêṇ
đánh quân viêṇ để giành môṭ thắng lơị lớn. Nhưng !úc này nhiǹ trên bản đồ, tôi thấy it́ có khả năng đic̣h đưa viêṇ binh lớn lên Cao Bằng then đường bô.̣ Đoaṇ đường từ Thất Khê lên Cao Bằng đã trở thành quá nguy hiểm đối với quân đic̣h. Những tháng qua, Cao Bằng chi ̉ nhâṇ đươc̣ tiếp tế bằng máy bay. Đoaṇ đường này cũng quá xa đối với những binh đoàn tăng viêṇ nếu phải mở môṭ con đường máu ! Như vâỵ , trong trường hơp̣ Cao Bằng bi ̣uy hiếp maṇ h, có nhiều khả năng đic̣h sẽ hi sinh đôị quân đồn trú ở đây, và rút những lưc̣ lươṇ g ở Đông Khê, Thất Khê về Laṇ g Sơn môṭ cách an toàn trong khi hầu hết chủ lưc̣ ta đang táp trung để giải quyết Cao Bằng! Đánh Cao Bằng sẽ khó bảo đảm nguyên tắc "trâṇ đầu phải thắng" của quân đôị ta. Và nếu đánh thắng, cũng khó tránh khỏi tổn thất lớn trong khi ta chi ̉ tiêu diêṭ đươc̣ môṭ bô ̣phâṇ nhỏ quân đic̣h: 2 tiểu đoàn ? Muc̣ tiêu của chiến dic̣h là tiêu diêṭ môṭ bô ̣ phâṇ quan troṇ g sinh lưc̣ đic̣h và giải phóng Cao Bằng. Làm cách nào để đaṭ đươc̣ muc̣ tiêu này? Tôi nghi ̃ cách mở đâu chiến dic̣h tốt nhất vâñ là đánh Đông Khê. Đông Khê là cứ điểm quan troṇ g nối liền Thất Khê với Cao Bằng. Cứ điểm Đông Khê măc̣ dù đã đươc̣ củng cố, vâñ nằm trong khả năng tiêu diêṭ của bô ̣ đôị ta.
Mất Đông Khê, đic̣h hoăc̣ sẽ phải chiếm lai,̣ hoăc̣ sẽ phải rút khỏi Cao Bằng. Ta sẽ có điều kiêṇ tiêu diêṭ sinh lưc̣ đic̣h ngoài công sư.̣ Nếu đic̣h không chiếm lai ̣ Đông Khê, ta sẽ đánh tiếp Thất Khê. Cuối cùng, ta sẽ chấn chin̉ h lưc̣ lươṇ g quay lên giải phóng Cao Bang. Khi đã mất cả Đông Khê và Thất Khê, tinh thần quân đic̣h sẽ khác, đánh đic̣h sẽ thuâṇ lơị hơn hiêṇ nay nhiễu. Tùy tiǹ h hiǹ h, không nhất điṇh phải giải phóng Cao Bằng bằng môṭ số trâṇ công kiên, mà cũng có thể bao vây buôc̣ quân đic̣h đầu hàng. Tôi quyết điṇh nêu vấn đề này trong cuôc̣ hôị ý Đảng ủy Măṭ trâṇ ngày hôm sau. Đảng ủy đều nhâṇ thấy đánh Cao Bằng không chắc thắng, nên chuyển sang đánh Đông Khê. Nhưng cũng có ý kiến: "Thường vu ̣ đã có quyết điṇh đánh Cao Bằng, moị công tác chuẩn bi ̣về tham mưu, hâụ cần đã hướng cả về Cao Bằng, nếu bây giờ thay đổi, chiến dic̣h sẽ bi c̣ hâṃ lai"̣ . Tôi kết thúc cuôc̣ hôị ý: Thường vu ̣quyết điṇh muc̣ tiêu chiến dic̣h là tiêu diêṭ môṭ bô ̣ phâṇ sinh lưc̣ đic̣h quan troṇ g, giải phóng Cao Bằng để mở thông biên giới. Chủ trương mở đầu chiếu dic̣h bằng đánh Cao Bằng là do Tổng quân ủy đề xuất. Nếu thấy mở đầu chiến dic̣h như vâỵ không bảo đảm thưc̣ hiêṇ muc̣ tiêu chiến dic̣h, ta cần báo cáo để xin quyết
điṇh của Thường vu.̣ Trong khi chờ đơị sư ̣ chi ̉ đaọ của Trung ương, moị công tác chuẩn bi ṿ âñ tiếp tuc̣ . Các đơn vi ̣bắt đầu phản ánh ý kiến của cán bô ̣sau khi đi trinh sát về. Đai ̣ đoàn 308 đươc̣ trao nhiêṃ vu ̣ tiến công tiêu diêṭ pháo đài, nhâṇ thấy công sư ̣ của đic̣h quả vững chắc, lo khó giành thắng lơị. Trung đoàn 209 phải vươṭ sông Bằng, ngai ̣ khó khăn vi ̀ sông sâu, nước chảy xiết, và không giải quyết đươc̣ hỏa lưc̣ bắn chéo sườn của đic̣h. Trung đoàn 174 đề nghi ̣nên đánh Đông Khê, chưa nên đánh Cao Bằng. Ngày 12 tháng 8, anh Trần Đăng Ninh sang Quảng Tây đã trở về cùng với Đoàn cố vấn quân sư ̣Trung Quốc. Đoàn gồm các đồng chi ́ Vi Quốc Thanh, Mai Gia Sinh, Đăṇ g Nhất Phàn đã có măṭ ở Tả Phay Tử . đồng chi ́ Vi Quốc Thanh, Trưởng đoàn, bắt đầu găp̣ cán chuyên gia Trung Quốc đã sang trước cùng với cán bô ̣308 để nắm tiǹ h hiǹ h. Ngày 15 tháng 8, tôi nhâṇ đươc̣ điêṇ của Bác chấp thuâṇ chuyển hướng chiến dic̣h sang Đông Khê. Tôi thấy cần triêụ tâp̣ ngay cuôc̣ hop̣ liên tic̣h Đảng ủy và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h mở rôṇ g tới môṭ số trưởng phòng chủ chốt của ba cơ quan tham mưu, chiń h tri, ̣cung cấp. Ngày 16 tháng 8, cuôc̣ hop̣ đươc̣ tiến hành. Anh Hoàng Văn Thái nói Chi ̉ huy trưởng chiến dic̣h đã
trưc̣ tiếp đi nghiên cứu thưc̣ điạ Cao Bằng, và báo cáo dư ̣ kiến kế hoac̣ h, nêu lên những thuâṇ lơị, khó khăn và sư ̣ cân nhắc của Đảng ủy Măṭ trâṇ nên nhoṇ Cao Bằng hay Đông Khê để mở đầu chiến dic̣h. Hôị nghi ̣trao đổi xung quanh vấn đề nên đánh Cao Bằng hay Đông Khê. Nhiều ý kiến ngả sang nên đánh Đông Khê. Moị người nhâṇ thấy đánh Đông Khê không khó, tuy nhiên, công tác chuẩn bi ṣ ẽ phải làm lai ̣ từ đầu. Đông Khê cánh Cao Bằng 45 kilômét về phiá nam. Không chi ̉ điều tra vi ṭ ri ́ Đông Khê, đã thay đổi nhiễu sau trâṇ đánh hồi tháng 5 năm 1950, mà còn phải điều tra đoaṇ đường số 4 từ Thất Khê lên Đông Khê, và từ Đông Khê lên Cao Bàng. Hâụ cần chiến dic̣h thay đổi nhiều. Phải di chuyển toàn bô ̣hê ̣thống kho, traṃ , bêṇ h viêṇ đã đươc̣ bố tri ́ hướng về Cao Bằng, nay đưa sang phiá Đông Khê, Thất Khê. Riêng đường vâṇ tải ô tô từ Trung .Quốc sang mới thông tới Quảng Uyên, nay phải sử a thêm đường từ Quảng Uyên qua Phuc̣ Hoà lên tới Thủy Khẩu dài hơn 30 kilômét. Ngoài ra còn có ý kiến đánh Đông Khê không taọ nên sư ̣ bất ngờ đối với quân đic̣h, cũng không đaṭ đươc̣ chiến thắng vang dôị mở đầu chiến dic̣h. Tôi kết luâṇ : Đảng ủy và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h đã nghe các cấp chỉ huy đi trinh sát Cao Bằng về báo cáo. Sau khi phân tić h
và cân nhắc kỹ moị măṭ, thấy muốn đaṭ đươc̣ những muc̣ tiêu chiến dic̣h của Trung ương đề ra, cần phải thay đổi phương án tác chiến. Phương án tác chiến mới đã đươc̣ Chủ tic̣h Hồ Chi ́ Minh phê chuẩn. Mở đầu chiến dic̣h, tâp̣ trưng lưc̣ lươṇ g tiêu diêṭ Đông Khê, đồng thời tiêu diêṭ quân tiếp viêṇ , đăc̣ biêṭ là quân dù. Sau đó tâp̣ trưng lưc̣ lươṇ g tiêu diêṭ Thất Khê. Nếu đic̣h ở Thất Khê chưa tăng viêṇ thi ̀ nhanh chóng chuẩn bi ̣tiêu diêṭ Thất Khê ngay. Nếu đic̣h đã kip̣ tăng viêṇ cho Thất Khê thi ̀ có thể chưa đánh Thất Khê mà chuyển sang đánh các cứ điểm nhỏ và quân cơ đôṇ g đic̣h ở phiá nam Thất Khê trước. Sau khi đã tiêu diêṭ Đông Khê, Thất Khê và môṭ bô ̣phâṇ quân ứng chiến, bô ̣ đôị ta sẽ nghi ̉ ngơi môṭ thời gian để chấn chin̉ h, rồi tâp̣ trung toàn bô ̣lưc̣ lươṇ g tiến công Cao Bằng. Phương án cũ đánh Cao Bang trở thành kế hoac̣ h nghi binh. Tôi biết quyết điṇh này không chi ̉ đảo lôṇ công tác chuẩn bi ̣đã triển khai rất vất vả môṭ tháng qua, mà còn làm mất đi hào hứng của nhiều người muốn đươc̣ tham gia vào trâṇ đánh đầu tiên giải phóng môṭ thi ̣xã. Nhưng không thể khác. Chiến thắng đòi hỏi sư ̣ táo baọ . Nhưng nó không chấp nhâṇ bất cứ hành đôṇ g phiêu lưu nào. Sau cuôc̣ hop̣ , tôi tới Tả Phay Tử găp̣ đoàn cố vấn. Đồng chi ́ Vi Quốc Thanh hơn tôi chừng vài tuổi, từ vẻ
măṭ đến tác phong đều biểu lô ̣ sư ̣ chân tiǹ h, chiń chắn, chừng mưc̣ của môṭ cán bô ̣cách maṇ g lâu năm. Anh Vi là Tư lêṇ h binh đoàn, đang chuẩn bi đ̣ i làm đai ̣ sứ ở Anh thi ̀ đươc̣ cử sang Viêṭ Nam. Chúng tôi có cảm tiǹ h với nhau ngay từ lần găp̣ đầu tiên. Anh Vi là Cố vấn Bộ trưởng Quốc phòng - Tổng tư lêṇ h cho tới hết kháng chiến chống Pháp. Tôi triǹ h bày về tiǹ h hiǹ h chuẩn bi ̣ chiến dic̣h. Anh Vi lắng nghe nhưng thưa phát biểu, và nói đang chờ đồng chi ́ Trần Canh sang. Trong tổ chức giải phóng quân Trung Quốc lúc đó, cao nhất là dã chiến quân (tương đương với phương diêṇ quân của Liên Xô), rồi tới binh đoàn (tương đương với tâp̣ đoàn quân). Đồng chi ́ Trần Canh là Phó tư lêṇ h dã chiến quân, và là Trung ương ủy viên dư ̣ khuyết của Đảng Côṇ g sản Trưng Quốc. Tôi nghi ̃ thời gian này đồng chi ́ Vi dành quyền phát biểu cho đồng chi ́ Trần Canh. Sau hôị nghi ḷ iên tic̣h, moị người khẩn trương bắt tay vào công viêc̣ không môṭ lời kêu ca. Quan hê ̣ giữa ba cơ quan với bô ̣phâṇ lãnh đaọ .trong Bộ Tổng tư lêṇ h những năm chống Pháp là quan hê ̣mâũ mưc̣ giữa những người đồng chi ́ cùng chung trách nhiêṃ , vừa nghiêm túc, vừa thân thiết như những người con trong môṭ gia điǹ h. Ngày 21 tháng 8, Đảng ủy và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h đã hop̣ lai ̣ để nghe ba cơ quan báo cáo kế hoac̣ h chuẩn bi.̣
vừa nghiêm túc, vừa thân thiết như những người con trong môṭ gia điǹ h. Anh Thái triǹ h bày dư ̣ thảo kế hoac̣ h tác chiến Đông Khê. Anh Lê Liêm báo cáo kế hoac̣ h công tác chiń h tri.̣ Anh Ninh báo cáo kế hoac̣ h cung cấp. Moị người đều biểu thi ̣quyết tâm hoàn thành nhiêṃ vu ̣ mới. Tôi nhấc anh Thái nhanh chóng hoàn chin̉ h kế hoac̣ h dư ̣ thảo tác chiến thành phương án chiń h thức để đưa lên phê duyêṭ. Hai ngày 25 và 26 tháng 8 năm 1950, Đảng ủy Măṭ trâṇ triêụ tâp̣ hôị nghi c̣ án bô ̣từ cấp trung đoàn trở lên. Hôị nghi ̣ hop̣ ở bản Nâṃ Tấu, cách huyêṇ ly Quảng Uyên 6 kilômét. Đây là hôị nghi ṭ rao nhiêṃ vu ̣chiến đấu nên các đơn vi đ̣ ều có măṭ. Tôi biết rõ khả năng và tiń h cách những người ngồi đây. HO ̣ đều đươc̣ thử thách, rèn luyêṇ trong lử a đaṇ suốt mấy năm qua. Các anh Vương Thừa Vũ, Lê Quảng Ba, Cao Vãn Khánh, Lê Troṇ g Tấn, Quang Trung, Vũ Yên, Thái Dũng, Vũ Lăng, Hồng Sơn, Đăṇ g Văn Viêṭ, Doãn Tuế lần đầu đi vào môṭ trâṇ đánh hiêp̣ đồng lớn, mỗi người đều như mang tới đây niềm tư ̣hào của đơn vi Ỵ À lời heṇ ước thi đua chiến đấu lâp̣ công. Ban chi ̉ huy măṭ trâṇ Đông Khê đươc̣ chi ̉ điṇh gồm các đồng chi:́ Hoàng Văn Thái, chi ̉ huy trưởng, Lê Liêm, chiń h ủy, Lê Troṇ g Tấn, chi ̉ huy phó.
Lưc̣ lươṇ g đánh Đông Khê gồm hai trung đoàn: 174 và 209. Nhiêṃ vu ̣ đánh viêṇ trao cho đai ̣ đoàn 308. Thời gian các đơn vi ṿ ào vi ṭ ri ́ tâp̣ kết là ngày 14 tháng 9 năm 1950. Sau khi trao nhiêṃ vu ̣cho các đơn vi, ̣tôi nói thêm: Tiêu diêṭ Thất Khê xong, bô ̣ đôị nghi ̉ ngơi, chin̉ h đốn từ 10 đến 15 ngày sẽ lên đánh Cao Bằng. Nếu sau khi tiêu diêṭ Đông Khê, đic̣h bỏ Cao Bang rút chaỵ về phiá nam thi ̀ ta tâp̣ trung lưc̣ lươṇ g tiêu diêṭ đic̣h rút chaỵ trên quãng đường Cao Bằng - Đông Khê Thay đổi muc̣ tiêu mở màn chiến dic̣h như vâỵ là: trước đánh cứ điểm nhỏ, sau. đánh cứ điểm lớn, trước đánh cứ điểm yếu, sau đánh cứ điểm maṇ h, vừa đánh vừa rèn .luyêṇ bô ̣ đôị. Nếu Đông Khê bi ̣mất và quần ứng chiến bi ̣tiêu diêṭ, đic̣h ở Cao Bâng sẽ lâm vào tiǹ h thế không thể giữ đươc̣ mà chi ̉ có tim̀ cách nhaỵ . Ta sẽ có khả năng tiêu diêṭ nhiều sinh lưc̣ đic̣h hơn và taọ điều kiêṇ căn bản để giải phóng Cao Bằng hoàn thành các muc̣ tiêu của chiến dic̣h. NHỮ NG ngày đầu tháng Chiń hết sức khẩn trương. Ngày 1 tháng 9 năm 1950, Đảng ủy Măṭ trâṇ đang hop̣ nghiên cứu đic̣h trên đường số 4 thi ̀ có điêṇ từ Cuc̣ 2 ở hâụ phương lên báo cáo từ ngày 28 tháng 8, đic̣h mở cuôc̣ hành binh "Con nhôṇ g" (Chrysalide) lên Phú Tho ̣và đang tâp̣ trung quân ở Laṇ g Sơll. Chúng tôi thấy phải xúc
tiến nhanh công tác chuẩn bi, ̣ tham mưu cần phải thảo xong mêṇ h lêṇ h tác chiến và moị chi ̉ thi ̣trước ngày 3 tháng 9. Nhưng chi ̉ ngày hôm sau mêṇ h lêṇ h tác chiến đã đươc̣ triǹ h duyêṭ và gử i đi các đơn vi.̣ Ngày 3 tháng 9 năm 1950, Ban chi ̉ huy trâṇ Đông Khê đi thưc̣ điạ về báo cáo pháo đài trung tâm chi ̉ huy của đic̣h có môṭ số thay đổi, ở hướng bắc, doc̣ đường bô ̣đôị ta sẽ tiến vào bám đầu cầu, cây cổi trên đồi đã bi ̣chăṭ truị không còn chỗ ẩn nấp. Ngày 9 tháng 9 năm 1950, Đảng ủy và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h triêụ tâp̣ cuôc̣ hop̣ cán bô ̣chi ̉ huy từ trung đoàn trở lên thông qua kế hoac̣ h đánh Đông Khê lần cuối. Chưa có trâṇ đánh nào đươc̣ chuẩn bi ̣kỹ lưỡng như lần này. Kế hoac̣ h tiến công đươc̣ hoac̣ h điṇh đến từng chi tiết. So với trâṇ đánh hồi tháng Năm, ta đã huy đôṇ g môṭ lưc̣ lươṇ g gần gấp ba. Trung đoàn 174 chiến thắng ở Đông Khê lần trước đươc̣ choṇ làm đơn vi ̣chủ công. Phối hơp̣ tác chiến là trung đoàn 209. Lưc̣ lươṇ g sơn pháo phối thuôc̣ với từng trung đoàn cũng maṇ h hơn. Ta còn điều thêm những đôị súng không giâṭ giỏi của đaị đoàn 308 sang tăng cường cho các mũi xung kić h. Sắp hết giờ làm viêc̣ buổi sáng thi ̀ đươc̣ tin Bác đã tới Tả Phay Tử . Tôi thúc ngưạ phóng nhanh trên con đường lầy lôị tới nơi
Bác đang chờ. Bác gầy và đen sau môṭ tuần lễ đi đường. Bác nói: - Dư ̣cuôc̣ hop̣ Hôị đồng Chiń h phủ ngày 2 tháng 9 xong, miǹ h đi ngày, không ai biết miǹ h lên đây. Năm nay ở cơ quan trung ương không tổ chức kỷ niêṃ ngày Đôc̣ Lâp̣ . Trên này chắc các chú cũng quên? - Thưa Bác, không quên, nhưng không tổ chức gi ̀ ? Tôi mời Bác về sở chi ̉ huy. Bác trùm chiếc khăn bông che bô ̣râu, đôị mũ rồi lên ngưạ cùng tôi về sở chi ̉ huy. Buổi trưa, tôi báo cáo với Bác quyết tâm của Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h: mở đầu bằng tiêu diêṭ Đông Khê, tiếp theo là diêṭ quân viêṇ , đánh Thất Khê, cuối cùng là tâp̣ trung lưc̣ lươṇ g giải phóng Cao Bằng. Người giơ từng ngón tay, nói: - Môṭ là, đánh Đông Khê. Hai là, đánh quân viêṇ . Ba là đánh Thất Khê. Bốn là, đánh Cao Bằng. Tất cả là bốn bước. - Da.̣ - Đông Khê không lớn nhưng rất quan troṇ g, vi ̀ mất Đông Khê thi ̀ Cao Bằng hoàn toàn bơ vơ. Đic̣h buôc̣ phải cho quân ứng cứu, bô ̣đôị sẽ có cơ hôị đánh vâṇ đôṇ g. Chúng tôi đã có dư ̣kiến. - Nhưng bô ̣đôị ta chưa quen đánh vâṇ đôṇ g lớn? Thưa Bác, mùa Hè vừa rồi đươc̣ luyêṇ tâp̣ , anh em tiến
bô ̣nhiều. Cao Bàng là điạ hiǹ h rừng núi, tôi nghi ̃ sẽ thuâṇ lơị . Bác trầm ngâm rồi nói: - Miǹ h muốn găp̣ môṭ cán bô ̣cấp tiểu đoàn. - Thưa Bác, cán bô ̣về hop̣ toàn cấp trung đoàn. Nhưng tôi sẽ nói đơn vi c̣ ử môṭ tiểu đoàn trưởng lên găp̣ Bác vào tối mai. Hôị nghi ̣làm viêc̣ sang ngày thứ hai. Buổi chiếu, không khi ́ sôi nổi hẳn lên khi thấy Bác xuất hiêṇ với chiếc áo bô ̣ đôị bac̣ màu. Sư ̣ có măṭ hoàn toàn bất ngờ của bác nói lên tầm quan troṇ g đăc̣ biêṭ của chiến dic̣h. Bác nhiǹ moị người với căp̣ mất đầm ấm rồi nói: - Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h nói là các chú hop̣ lần cuối cùng để chuẩn bi ̣trâṇ đánh. Đây chưa phải là lân cuối cùng! Chưa đánh thắng thi ̀ chưa đươc̣ coi là đã chuẩn bi x̣ ong. Quân sư ̣thi ̀ phải chuẩn bi ṃ ãi. Thắng xong trâṇ này cũng mới chi ̉ là chuẩn bi ̣xong môṭ đơṭ. Khi nào toàn thắng mới là chuẩn bi ̣xong. Trong quân sư ̣ phải kiên quyết và baọ daṇ . Baọ daṇ , dũng cảm không phải là liều. Liều là dai.̣ Dũng cảm là khôn. Không phải chi ̉ môṭ người kiên quyết và baọ daṇ , mà phải toàn bô,̣ tất cả moị người. Muốn toàn bô ̣ kiên quyết, dũng cảm thi ̀ phải có kỷ luâṭ. Kỷ luâṭ là đôṇ g lưc̣ giữ sức maṇ h cho bô ̣đôị Các chú đã nghe Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h phổ biến quyết tâm của Trung ương Đảng mở chiến lic̣h Biên Giới. Các chú đả
đươc̣ trao nhiêṃ vu ̣ cu ̣ thể. Bác không có gi ̀ phải nói thêm. Chi ̉ nhắc các chú: thời gian lúc này vô cùng quý báu, cầh tranh thủ thời gian thâṭ tốt để chuẩn bi ̣chiến đấu cho đầy đủ. Chi ̉ có chuẩn bi ̣đầy đủ thi ̀ mới giành đươc̣ chiến thắng lớn mà đỡ tổn xương máu chiến si.̃ Chiến dic̣h Cao Bắc Laṇ g rất quan troṇ g, chúng ta phải quyết tâm đánh thắng trâṇ này. Các chú có quyết tâm không? Tiếng trả lởi ran ran: - Thưa Bác có a ̣! - Bác chúc các chú thành công. BUỔ I tối, Bác và tôi đi găp̣ đồng chi ́ Trần Canh. Đồng chi ́ Trần từ Vân Nam đi thẳng sang đây đã tới Tả Phay Tử , trong khi chờ găp̣ Bác đã tranh thủ thời gian làm viêc̣ với Đoàn cố vấn. VỀ danh nghiã đồng chi ́ Trần là khách mời của Bác. Bác nói với tôi. - Trong những năm chiến tranh ở Trung Quốc, đồng chi ́ Trần Canh thường đươc̣ cử tới những nơi nào có khó khăn. Đồng chi ́ Trần là khách, nhưng miǹ h cố gắng tranh thủ ý kiến và kinh nghiêṃ . Trần Canh chưa tới năm mươi tuổi, vóc người đâṃ , nước da sáng, đeo kiń h trắng, thoaṭ nhiǹ có vẻ nghiêm nghi .̣ Sau khi giới thiêụ chúng tôi với nhau, Bác nói từ nay để giữ bi ́ mâṭ moị người sẽ goị đồng chi ́ Trần là đồng chí Đông. Trần Canh hỏi tôi:
- Nghe nói Võ Tổng biết cả chữ Hán ? Tôi chi ̉ nhớ chút it́ vi ̀ hoc̣ từ ngày còn nhỏ. - Võ Tổng có biết vi ̀ sao Hồ Chủ tic̣h đăṭ tên cho tôi là Đông không? Tôi mim̉ cười đáp chưa hiểu. Trần Canh nói: - Hồi còn là hoc̣ viên trường Hoàng Phố, tôi rất nghic̣h ngơṃ . Chữ Trần có bô ̣"nhi"̃ đứng bên, bỏ bô ̣"nhi!̃ thành chữ Đông. Sang Viêṭ Nam, tôi bi Ḥ ồ Chủ tic̣h "cắt tai" ! Bác và tôi cùng phi ̀ cười. - Trước khi sang Viêṭ Nam, nhiǹ bản đồ thấy nơi nào cũng có quân Pháp, tưởng không còn đường mà đi. Nhưng môṭ tháng qua đi hàng trăm kilômét vâñ thấy đất trời thênh thang. Có nơi chơ ̣hop̣ , người mua bán tấp nâp̣ , không khi ́ đai ̣ hâụ phương, hỏi "cách đic̣h bao xa?". Đồng chi ́ dâñ đường nói: "10 kilômét" ! Chỗ này cách thi ̣xã Cao Bằng bao xa? 25 kilômét. Hồ Chủ tic̣h cũng ở đây, có maọ hiểm không? Lần này thi ̀ không. Vì phiá sau chúng tôi là đai ̣ hâụ phương. Trần Canh cười rồi nói: - Đồng chi ́ La Quý Ba mới về nước. Chúng tôi đã biết rõ khó khăn trước mắt về lương thưc̣ của Viêṭ Nam. Chúc từ nay đến cuối năm sẽ có thêm lương thưc̣ gử i sang. Tôi mở bản đồ triǹ h bày về tiǹ h hiǹ h đic̣h, những lưc̣
lươṇ g của ta tham gia chiến dic̣h, rồi nói về phương án tác chiến, những lý do mở đầu chiến dic̣h bang đánh Đông Khê. Trần Canh nhiǹ trên bản đồ, hỏi về binh lưc̣ , điạ hiǹ h, công sư ̣ phòng ngư ̣ của đic̣h tai ̣ Cao Bàng, Đông Khê, Thất Khê, rồi nói: - Tôi thấy Hồ Chủ tic̣h và Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h đã có quyết điṇh đúng. Binh lưc̣ viêṭ Nam trong chiến dic̣h không nhiều. Choṇ Đông Khê làm điểm đôṭ phá là đúng. Đánh Đông Khê để kéo viêṇ binh đic̣h lên là chiến thuâṭ thanh điểm diêṭ viêṇ " Giải phóng quân Trung Quốc thường dùng trong chiến tranh chống quân Tưởng. Viêṭ Nam nên vâṇ duṇ g nhiều chiến thuâṭ này. Đánh Đông Khê, sẽ có điều kiêṇ tiêu diêṭ sinh lưc̣ đic̣h. Vi ̀ muốn giải phóng đất đai thi ̀ trước hết phải tiêu diêṭ đươc̣ nhiều sinh lưc̣ đic̣h. Võ Tổng điṇh dùng bao nhiêu binh lưc̣ trong trâṇ Đông Khê ? - Đic̣h phòng ngư ̣ 1 tiểu đoàn. Lưc̣ lươṇ g tiến công của ta sẽ là 9 tiểu đoàn. Lần đầu chúng tôi sử duṇ g ưu thế binh lưc̣ cao như vâỵ trong môṭ trâṇ công kiên. Cũng chưa phải là nhiều. Hãy chờ xem sau khi Đông Khê bi ṭ iêu diêṭ, đic̣h sẽ phản ứng như thế nào. Tôi tin là với sư ̣có măṭ của Hồ Chủ tic̣h chiến dic̣h sẽ thành công. Đêm hôm đó, hướng phối hơp̣ Tây Bắc bắt đầu nổ súng.
Trung đoàn 165 đánh đồn Pa Kha, Lao Cai. Ngày 12 tháng 9, Bác găp̣ đồng chi ́ Hoàng Cầm, tiểu đoàn trưởng của trung đoàn 209. Bác nghe báo cáo về tiǹ h hiǹ h chuẩn bi c̣ hiến đấu của tiểu đoàn, rồi hỏi: - Chú có tin trâṇ này ta nhất điṇh thắng không? Đồng chi ́ Hoàng Cầm trả lời: - Báo cáo Bác, tin a.̣ Ngày 13 tháng 9, sở chi ̉ huy tiền phương của chiến dic̣h di chuyển về Nà Laṇ , cách Đông Khê 10 kilômét theo đường chim bay. Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h quyết điṇh duy trì đài quan sát ở Cao Bằng, để đồng chi ́ Quốc Trung ở laị đây với nhiêṃ vu ̣báo cáo kip̣ thời khi đic̣h có triêụ chứng rút quân. KHÔNG hiểu vi ̀ đâu tin Bác đi chiến dic̣h đã lan truyền rất rôṇ g. Có thể là do trên doc̣ đường Bác đã nhiều lần đi cùng bô ̣ đôị và dân công. Người rất thić h chuyêṇ trò với chiến si ̃ và đồng bào, cả miền ngươc̣ và miền xuôi Bác vâñ đóng vai môṭ cán bô ̣lớn tuổi đi công tác tai ̣ măṭ trâṇ . Dù Bác đã chú ý cải trang, nhưng có người vâñ nhâṇ ra Bác. Người ta ri ̀ rầm với nhau những câu chuyêṇ về Bác. Người nói: "Bác đi bô ̣từ Thái Nguyên lên Cao Bằng mất tám ngày". Người nói: "Bác thường đi chân đất, chi ̉ nơi nào nhiều đá mới xỏ dép". Người nói: "Bác đem theo cả
chiếu và cũng đeo gaọ như chúng ta" Những chuyêṇ khó xác điṇh đúng, sai. Có những chuyêṇ ngô ̣nghiñ h. Môṭ chiến si ̃ nhiǹ thấy Bác đi doc̣ đường cứ lẽo đẽo đi sau. Bác đi nhanh anh ta cũng theo nhanh. Bác đi châṃ , anh ta cũng đi châṃ . Bác e lô ̣bi ́ mâṭ, khi lôị qua môṭ con suối Bác dừng lai ̣ giữa dòng và lấy xà phòng ra giăṭ chiếc khăn tay. Anh chiến si ̃ đi tới sau lưng Bác, cũng dừng laị vốc nước rử a măṭ. Bác quay lai ̣ nhiǹ . Anh chiến si ̃ nói: "Bác cho cháu xin môṭ ti ́ xà phòng!. Bác nói: "Xà phòng của chú đâu mà lai ̣ đi xin xà phòng của người ta?". Bác đưa anh chiến si ̃ miếng xà phòng: "Chú cầm lấy đem đi mà dùng". Bấy giờ anh chiến si ̃ mới chiụ đi vươṭ lên trước. Môṭ người còn kể lai ̣ chiń h miǹ h đã găp̣ Bác và đươc̣ ngồi nói chuyêṇ với Bác hẳn hoi. Buổi trưa, anh ta ghé vào môṭ ngôi nhà bỏ không bên đường để nghi ̉ chân, thì thấy Bác và đoàn tuy tùng đã ngồi trong đó. Anh hỏi Bác: - "Thưa Cu,̣ đã có lêṇ h Tổng phản công từ lâu, sao mãi tới bây giờ vâñ chưa bắt đầu?". Bác hỏi lai:̣ "Chú đã có con chưa?". Anh chiến si ̃ thưa là miǹ h chưa có vơ.̣ Bác nói: - Như vâỵ thi ̀ đúng là chú chưa biết rồi ? Người phu ̣nữ khi mang thai cũng phải mất chiń tháng mười ngày mới
đẻ. Ta muốn Tổng phản công cũng phải có chuẩn bi. ̣ Đâu phải cứ nói "Tổng" là làm đươc̣ ngay!" !!! Moị chuyêṇ về Bác Hồ đều đươc̣ chăm chú lắng nghe. Người kể, ngươi nghe đều cảm thấy haṇ h phúc. Nhưng có điều it́ đươc̣ nói tới là những ngày đi chiến dic̣h cũng đem lai ̣ cho Bác môṭ niềm vui rất lớn. Đó là khi trời vừa raṇ g sáng Bác đi ngang môṭ bản nhỏ, thấy nhiều cô dân công ngồi dưạ lưng vào nhau ngủ trên những thử a ruôṇ g bâc̣ thang. Bác hỏi môṭ cô đang nhóm lử a thổi cơm sáng: "Các cô ngủ cả đêm ngoài trời ư?". Cô gái đáp: "Nhà dân châṭ chi ̉ đủ chỗ chứa lương thưc̣ cho khỏi ướt. Chúng cháu ngủ ngoài đồng càng vui ! Đó là cảnh hàng vaṇ đồng bào, đủ các dân tôc̣ , từ những bản làng heo hút trong rừng sâu, trên núi cao, từ vùng đic̣h hâụ trung du lên, người nối người với những bó đuốc taọ thành những con rồng lử a trong đêm sương giá, trườn qua những vùng núi đá tai mèo tải đaṇ , tải gaọ cho bô ̣ đôị. Từ những năm mười lăm triêụ đồng bào còn ghim̀ đâm trong kiếp nô lê,̣ Nguyêṇ ái Quốc đã nhiǹ thấy sức maṇ h văn hóa tiềm ẩn trong mỗi con người, và Từng tin vào chân lý: "Có dân là có tất cả" . Thu Đông này, Người đang chứng kiến những thành quả sau năm năm kháng
chiến, đang hòa vào với cái văn mới, cái đức mới của dân tôc̣ mà miǹ h đã góp phần taọ thành. Doc̣ đường đi chiến dic̣h, Bác đã làm môṭ bài thơ tăṇ g Thanh niên xung phong: "Không có viêc̣ gì khó Chỉ sơ ̣lò ng không bề n Đà o nú i và lấ p biể n Quyế t chí đi là m nên". Trong những ngày ở măṭ trâṇ Đông Khê, cơ quan đã kiếm môṭ ngôi nhà sàn sac̣ h sẽ ở liền với sở chi ̉ huy taị Nà Laṇ , dành cho Bác. Nhưng Bác lai ̣ muốn ở và làm viêc̣ trong lán ven rừng. Anh em vê ̣binh dưṇ g môṭ chiếc lán nhỏ lơp̣ cỏ tranh bên sườn núi có cây cao gần đó. ở miền núi, trời đã trở laṇ h. Khi ́ hâụ trong rừng ẩm thấp, chúng tôi lo cho sức khoẻ của Bác. Nhưng thấy Bác làm viêc̣ đều, sáng dâỵ vâñ tâp̣ thể duc̣ , tâm suối, chúng tôi taṃ yên tám: Sau trâṇ Đông Khê, những ngày chờ đic̣h, Bác nói: Dân miǹ h ghê thâṭ ! Chi ̉ mới năm năm sau tám chuc̣ năm mất nước mà đã như thế này ! Người ta tiń h sau ba trăm năm bi đ̣ ô hô ̣thi ̀ môṭ dân tôc̣ sẽ bi đ̣ ồng hóa. Giao Chi ̉ bi ̣ đô hô ̣môṭ ngàn năm ! Hai ngón chân cái thay đổi, nhưng dân Viêṭ vâñ cón tai.̣ Bên trên thay đổi gi ̀ thi ̀ thay, dưới thôn, làng vâñ thế! Vâñ đền miếu thờ phuṇ g Hai Bà
Trưng, Bà Triêụ Lần này sẽ có môṭ trâṇ như Chi Lăng ! Sư ̣ có măṭ của Bác là môṭ nhân tố quan troṇ g cho thành công của chiến dic̣h. SÁ NG ngày 15 tháng 9 năm 1950, trưc̣ ban tác chiến Chiến dic̣h truyền thư của Bác tới từng đơn vi ̣ tham chiến theo đường dây điêṇ thoai:̣ "Hỡi các chiến si ̃ yêu quý! Chiến dic̣h Cao Bắc Laṇ g rất quan troṇ g. Chúng ta quyết đánh thắng trâṇ này Để thắng trâṇ này, các chiến si ̃ ở măṭ trâṇ ấy phải kiên quyết, dũng cảm trăm phần trăm, các chiến si ̃ các khu, các măṭ trâṇ khác phải ra sức thi đua giết giăc̣ lâp̣ công để hết sức tiêu diêṭ đic̣h, kiềm chế đic̣h, không cho chúng tiếp viêṇ măṭ trâṇ Cao Bắc Laṇ g . . Tôi đang chờ để khen thưởng các chú.” Đêm hôm đó, các mũi tiến công của ta bi ́ mâṭ tiếp câṇ đồn đic̣h. Anh Hoàng Văn Thái, Chi ̉ huy trưởng măṭ trâṇ , bất thần bi ̣môṭ cơn sốt rét. Sáng hôm sau đã nổ súng, tôi rất lo Sáng ngày 16, Bác và tôi đâỵ sớm đi lên đài quan sát mới bố tri ́ trên môṭ mỏm núi liền với bản Nà Laṇ . Ngoṇ núi này cách Đông Khê khoảng 10 kilômét theo đường chim bay. Từ đây có thể theo dõi tiǹ h hiǹ h chung của trâṇ đánh qua ống nhòm. Trên đài quan sát có đăṭ máy điêṇ thoai ̣ và điêṇ đài. Vê ̣
binh đã dưṇ g mấy chiếc lều cỏ để taṃ trú mưa. Trời sáng. Sương mù tan dần. Qua ống nhòm đã nhiǹ thấy Đông Khê nằm trên đường số 4 với đồn to, những vi ̣trí Phià Khoá, Căṃ Phẩy, đồi Yên Ngưạ và những dãy nhà doc̣ phố. Đúng 6 giờ, pháo 75 của ta bắt đầu nổ nhâm vào đồn chiń h. Sau đó, tất cả các loai ̣ pháo của ta nổ giòn giã vào các muc̣ tiêu. Cả Đông Khê chim̀ trong khói pháo. Thung lũng Đông Khê như sôi lên. Giờ đầu đic̣h chưa kip̣ phản ứng trước đòn tiến công bất ngờ. Ban chi ̉ huy Đông Khê báo cáo về, ở hướng bắc và đông - bắt, trung đoàn 174 làm nhiêṃ vu ̣chủ công đã chiếm liñ h đầu cầu. 9 giờ, 174 chiếm đồi Yên Ngưạ . 10 giờ 30, chiếm tiếp Phià Khoá. đic̣h chưa phản kić h. Nhưng vâñ chưa có báo cáo của trung đoàn 209 ở hướng đông - nam. Máy bay đic̣h xuất hiêṇ . Từ đài quan sát nhiǹ rõ 6 chiếc Hellcat lồng lôṇ trên bầu trời, nối nhau lao xuống bắn phá. Quân đic̣h trong vi ̣ tr đã trấn tiñ h. Từ pháo đài ở đồn to, đic̣h bân dữ dôị vào đôị hiǹ h tiến công của 174. Tôi bắt đầu lo. Vi ̀ hướng đông - nam chưa hoaṭ đôṇ g nên quân đic̣h có thể dồn toàn bô ̣sức maṇ h đối phó với 174. Trâṇ đánh kéo dài giữa ban ngày. Đic̣h có công sư ̣ vững châc và đươc̣ máy bay yểm hô.̣ Ta đang lâm vào thế bất !ưị Tôi đã nhắc anh Thái ra lêṇ h cho 209 đánh manh ở
hướng đông - nam, nhưng hướng này vâñ im ắng. Buổi trưa, anh Thái báo cáo: Môṭ bồ phâṇ của trung đoàn 209 hành quân lac̣ , nên trung đoàn không kip̣ bố tri ́ trâṇ điạ tiến công. Đề nghi ̣taṃ ngưng trâṇ đánh, chấn chin̉ h đôị hiǹ h ở phiá đông - nam, chờ khi trời tối, cả hai mũi sẽ cùng phối hơp̣ tiến công giải quyết vi ṭ ri ́ đic̣h. Măc̣ dù chuẩn bi ̣kỹ lưỡng, nhưng trâṇ đánh ngay từ những giờ đầu đã có sư ̣truc̣ trăc̣ . Tôi chấp nhâṇ đề nghi.̣ Bác ngồi trên đài quan sát, nhiǹ những vi ̣tri ́ máy bay đic̣h lao xuống bắn phá rồi đối chiếu với bản đồ. Người tỏ vẻ xúc đôṇ g khi những tin vui từ măṭ trâṇ báo về. Khi trâṇ đánh găp̣ trắc trở, Người biǹ h thản để cán bô ̣ chỉ huy giải quyết công viêc̣ . Nhưng lúc này không ai biết trong đầu Người đang nảy ra những tứ thơ. Những trâṇ công kiên kéo dài thường gây nhiều thương vong. Không khi ́ sở chi ̉ huy có nhiều căng thẳng. Môṭ cán bô ̣muốn Bác yên lòng, nói với người đứng bên: - Tối nay, chi ̉ cần hai tiếng là giải quyết xong. Bác quay lai ̣ nói nhe ̣nhàng: - Chú đừng chủ quan. Cuôṇ chiến đấu diễn ra ác liêṭ suốt đêm ngày 16. Đic̣h dồn sức đối phó với hướng tây bắc. 4 giờ sáng ngày 17, trung đoàn 174 mới chiếm thêm Căṃ Phẩy. ở phiá nam, trung đoàn 209 cũng chi ̉ chiếm đươc̣ khu phiá nam Đông
Khê, gồm Phủ Thiêṇ , Nhà cũ và Trường hoc̣ thi ̀ vấp phải những hỏa điểm ngầm và hỏa lưc̣ súng cối bắn chăṇ phải dừng lai.̣ Cả hai mũi đều không phát triển đươc̣ nữa. Đồng chi ́ Trần Canh nói: không nên để trâṇ đánh kéo dài". Bác nhấn maṇ h: "Dù khó khăn thế nào, trâṇ đầu cũng phải thắng". Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h chi ̉ thi c̣ ho ban chi ̉ huy Đông Khê: "Lêṇ h cho hai trung đoàn chấn chin̉ h lai ̣ bô ̣đôị, rút kinh nghiêṃ để khấc phuc̣ những thiếu sót về chiến thuâṭ, kỹ thuâṭ, đăc̣ biêṭ là về quan hê ̣ hơp̣ đồng chiến đấu giữa các mũi xung kić h, giữa bô ̣binh với pháo binh. Cần dứt điểm trong đêm 17 tháng 9. Trung đoàn trưởng 174 Đăṇ g Văn Viêṭ đề nghi ̣Bộ cho chuyển hướng đôṭ phá của trưng đoàn 209 qua phiá đông pháo đài, bỏ hướng bắc vi ̀ đic̣h tâp̣ trung đối phó, và chi ̉ thi ̣cho 209 đánh môṭ mũi từ phiá nam lên, môṭ mũi vào phiá sau lưng pháo đài. Đề nghi c̣ ủa đơn vi c̣ hủ công đươc̣ chấp thuâṇ . 8 giờ 30 ngày 17 tháng 9, đồng chi ́ Hoàng Văn Thải ra lêṇ h tổng công kić h. Sau khi pháo binh chế áp các muc̣ tiêu môṭ mũi tiến công của 174 chiếm đầu cầu phiá đông pháo đài, mũi ở phiá bâc̣ chiếm nhà thương, thoc̣ sâu đến lô cốt số 7 thi ̀ bâṭ liên lac̣ đươc̣ với 1 tiểu đoàn của 209, cùng phối hơp̣ đánh vào sau lưng pháo đài. Bộ binh các hướng phối hơp̣ nhip̣ nhàng cùng tiến công vào đồn lớn.
Đã xuất hiêṇ nhiều gương chiến đấu cưc̣ kỳ dũng cảm. Phiá 174, tiểu đôị trưởng La Văn Cầu chi ̉ huy tổ bôc̣ phá đánh lô cốt đầu cầu, anh em đều bi ̣thương, Cầu vâñ hăng hái ôm bôc̣ phá tiếp tuc̣ xông lên. Vươṭ đến giao thông hào thứ ba, Cầu trúng đaṇ ngất đi. Khi tin̉ h dâỵ , nhâṇ thấy môṭ cánh tay đã gãy nát, nhưng nhiêṃ vu ̣chưa hoàn thành, Cầu bảo đồng đôị chăṭ bỏ cánh tay miǹ h cho khỏi uullg, rồi lai ̣ ôm bôc̣ phá lao tới đánh tan lô cốt, mở đường cho toàn đơn vi ̣xung phong. Phiá 209, đai ̣ đôị trưởng Trần Cừ dâñ xung kić h vươṭ qua môṭ lô cốt vừa bi ̣ tiêu diêṭ bâng bôc̣ phá, thi ̀ môṭ tên liń h còn sống sót bất thần từ trong bân ra. Khẩu liên thanh ào aṭ nhả đaṇ chăṇ đứng đơṭ xung phong. Trần Cừ bi ̣thương năṇ g, nhưng vâñ cố lết về phiá lô cốt, bất ngờ nhoài lên ép thân miǹ h vào lỗ châu mai, taọ ra khoảnh khắc ngừng tiếng súng cho xung kić h ta ào aṭ vươṭ qua, xông lên tiêu diêṭ đồn cao. Chi ̣Đinh Thi ̣Dâụ , dân công hỏa tuyến, dầm miǹ h trong lử a đaṇ , cõng thương binh từ trâṇ điạ về nơi an toàn. Chi ̣đã đưa 7 thương binh ra khỏi đồn đic̣h: Chi ̣ Triêụ Thi ̣ Soi, môṭ cô gái Nùng vốn rất sơ ̣ máu, làm nhiêṃ vu ̣chuyển đaṇ ra trâṇ điạ pháo, khi trở về đã dùng thất lưng luạ buôc̣ thương binh năṇ g trên lưng, vươṭ những dốc núi đá cheo leo. Máu chiến si ̃ ta đổ khiến chi ̣ xót xa, quên cả sơ.̣
4 giờ 30 ngày 18 tháng 9 năm 1950, bô ̣đôị ta đánh vào sở chi ̉ huy Đông Khê bắt sống viên đai ̣ úy đồn trưởng và các si ̃ quan tham mưu. 10 giờ, trâṇ đánh kết thúc. Trâṇ Đông Khê đã toàn thắng. Đic̣h chết và bi ̣bắt 300 tên. Môṭ số chaỵ thoát về Thất Khê. Ta thu toàn bô ̣ vũ khi.́ Số thương vong của ta lớn hơn dư ̣ kiến. Trâṇ đánh phải kéo dài tới 52 giờ. Ban chi ̉ huy măṭ trâṇ Đông Khê đươc̣ giải tán để các đơn vi ṇ hanh chóng chuyển sang chuẩn bi ̣ đánh viêṇ . Bác viết bức thư gử i các chiến si ̃ bi ṭ hương: "Chiń h phủ, đồng bào đều biết ơn các chú. Tôi gử i lời khen ngơị các chú và chúc các chú mau lành maṇ h để trở lai ̣ hàng ngũ tiếp tuc̣ chiến đấu giết giăc̣ ". Chương 3 GIẢ I PHÓ NG BIÊN GIỚ I Sau ngày sau khi Đông Khê giải phóng, đic̣h tăng cường bằng đường không lên Cao Bằng 1 tiểu đoàn lê dương, và ném xuống Thất- Khê 1 tiểu đoàn dù. Chúng tôi cho rằng vi ̀ trâṇ Đông Khê kéo dài, đic̣h biết ta tâp̣ trung bô ̣đôị chủ lưc̣ trên chiến trường Đông Bắc, nếu muốn chiếm lai ̣ Đông Khê, không thể chi ̉ sử duṇ g quân dù như hồi tháng Năm. Ta dư ̣kiến đic̣h sẽ đưa bô ̣binh từ Thất Khê lên theo đường số 4 và đường PÒ Mã - Bố
Bac̣ h, phối hơp̣ với quân dù nhảy thang xuống Đông Khê và vùng phu ̣câṇ . Lưc̣ lươṇ g đi theo đường bô ̣có thể từ 2 đến 3 tiểu đoàn. Lưc̣ lươṇ g dù có thể là 1 tiểu đoàn. Các đơn vi ̣tham gia chiến dic̣h đươc̣ chia làm hai bô ̣ phâṇ . Môṭ bô ̣phâṇ đánh quân đù gồm hai trung đoàn 174 và 209, ém quân ngay tai ̣ Đông Khê. Môṭ bô ̣phâṇ đánh bô ̣binh đic̣h, gồm cả ba trung đoàn 36, 88, 102 của 308 chưa tác chiến, hãy còn đầy sinh lưc̣ . Đai ̣ đoàn 308 cơ đôṇ g trong khu tam giác Lũng Chà - Biǹ h Xiên - Nà PÁ , chuẩn bi ̣ tiêu diêṭ đic̣h tai ̣ Nà PÁ , Lũng Phẩy, Khâu Luông. Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h ra lêṇ h cho lưc̣ lươṇ g vũ trang điạ phương taṃ ngưng moị hoaṭ đôṇ g phá đường, phuc̣ kić h, quấy rối trong khu vưc̣ từ Laṇ g Sơn lên Thất Khê để cho đic̣h lên. Ta bố tri ́ lưc̣ lươṇ g trinh sát chung quanh Thất Khê và Cao Bằng. Bộ phâṇ trinh sát kỹ thuâṭ Ban 2 có nhiêṃ vu ̣ bám sát các làn sóng vô tuyến điêṇ của đic̣h, kip̣ thời báo cáo với Bộ chi ̉ huy moị dấu hiêụ điều đôṇ g lưc̣ lươṇ g. Những ngày chờ đơị căng thẳng. Môṭ hôm có tin 3 tiểu đoàn đic̣h vừa ra khỏi Thất Khê đi về hướng Đông Khê. Tôi điêṇ gấp cho anh Vương Thừa Vũ, đai ̣ đoàn trưởng 308. Anh Vũ lâp̣ tức trao nhiêṃ vu ̣ cho anh Cao Văn Khánh, đai ̣ đoàn phó, đưa 3 tiểu đoàn đi đón lõng quân
đic̣h. Sau đó mới biết là hoang báo. Cả tuần chưa hề thấy đôṇ g tiñ h của quân đic̣h. Hâụ cần thông báo nếu thời gian chờ đơị kéo dài, sẽ không đủ gaọ và muối cho bô ̣ đôị. Anh Trần Minh Tước, ủy viên Ban Cung cấp chiến dic̣h nói với Bộ chi ̉ huy: "Lương thưc̣ chưa phải caṇ kiêṭ, đồng bào còn nhiều ngô, nhưng khó huy đôṇ g vi ̀ nằm rải rác mỗi nhà môṭ it́ ở những nơi xa, đường rất khó đi". Môṭ dấu hiêụ đáng lo ngai ̣ là bô ̣ đôị nằm lâu chờ đic̣h trong rừng ẩm thấp, nhiễu muỗi vắt, sức khoẻ giảm sút, nhiều người yếu mêṭ. Đồng chi ́ Trần Canh nói với tôi: Võ Tổng thấy thế nào ! Hay là thu quân thôi ! Viêṇ binh đic̣h không lên. Quân đic̣h ở Thất Khê đã tăng lên 4 tiểu đoàn. Bộ đôị Viêṭ Nam đánh công kiên quá kém. Không thể đánh Thất Khê. Cũng không thể đánh Cao Bằng. Muốn đánh Cao Bằng phải xây dưṇ g môṭ trâṇ điạ chiến hào như Giải phóng quân đánh Hoài Hải !(Hoa Luc) Tôi nói: - Trâṇ Đồng Khê ta sử duṇ g nhiều binh lưc̣ , nhưng choṇ hướng đôṭ phá chưa đúng, các mũi phối hơp̣ kém nên đánh kéo dài. Hồi tháng Năm, chi ̉ môṭ miǹ h trung đoàn 174 đã nhanh chóng diêṭ goṇ Đông Khê, tổn thất rất it́ Tôi thấy nên kiên tri ̀ chờ viêṇ , đồng thời, chuẩn bi ̣tiêu diêṭ Thất Khê theo như kế hoac̣ h.
Kết quả chiến dic̣h sẽ ra sao nếu dừng lai ̣ ở Đông Khê ! Đai ̣ đoàn 308 với những trưng đoàn maṇ h nhất của Bộ còn chưa đươc̣ sử duṇ g. Ta chưa phải đã hết hy voṇ g giải phóng Cao Bàng. Chúng không thể rút bằng máy bay vi ̀ lưc̣ lươṇ g quá đông, ngoài 3 tiểu đoàn còn gia điǹ h binh lính nguỵ và boṇ tay sai ở thi x̣ ã mà chúng không thể bỏ lai.̣ Nếu đic̣h rút Cao Bằng thi ̀ cũng sẽ là thời cơ để ta tiêu diêṭ sinh lưc̣ đic̣h. Cuối cùng, Bác và đồng chi ́ Trần Canh đồng ý trong khi chờ đơị quân viêṇ , dùng môṭ bô ̣ phâṇ nhỏ đánh những đơn vi ̣nhỏ của đic̣h, và chuẩn bi ̣ giải phóng Thất Khê. Ngày 25 tháng 9 năm 1950, Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h ra mêṇ h lêṇ h số 5, gấp rút chuẩn bi ̣bô ̣ đôị, chuẩn bi ̣chiến trường để khi có điều kiêṇ thi ̀ tâp̣ trung tiêu diêṭ Thất Khê. Cùng với mêṇ h lêṇ h là quyết điṇh thành lâp̣ măṭ trâṇ Thất Khê do anh Vương Thừa Vũ làm chi ̉ huy trưởng kiêm chiń h ủy, các anh Cao Văn Khánh, Lê Troṇ g Tấn làm chi ̉ huy phó, anh Trần Độ là phó chiń h ủy. Thời gian hoaṭ đôṇ g bát đầu từ ngày 1 tháng 10 năm 1950. Để chuẩn bi đ̣ ánh Thất Khê, lưc̣ lươṇ g tham gia biến dic̣h đươc̣ bố tri ́ lai.̣ Đai ̣ đoàn 308 ở Bản Mán, Bản Niềm, pò Mã. Trung đoàn 209 ở Nà Gianh. Trung đoàn 174, lưc̣ lươṇ g dư ̣ bi ̣chiến dic̣h, chuyển xuống vùng Thiên Lãnh,
phiá nam Thất Khê. 174 sẽ hoaṭ đôṇ g maṇ h đánh lac̣ hướng quân đic̣h, và chuẩn bi ̣chiến trường, săñ sàng cùng các đơn vi ḳ hác tâp̣ trung tiêu diêṭ Thất Khê. Trung đoàn 174 bắt đầu hành quân xuống phiá nam. Cùng lúc, đai ̣ đoàn 308 đưa môṭ số cán bô ̣cấp trưởng đi nghiên cứu chiến trường Thất Khê, và cho hai phần ba quân số tới Thủy Khẩu lấy gaọ chuẩn bi ̣cho nhiêṃ vu ̣ mới. Môṭ điều chúng tôi chưa lường trước là cán bô ̣ chiến sĩ sau nhiều ngày nằm im chờ đơị, nhâṇ đươc̣ lêṇ h mới hầu như quên nhiêṃ vu ̣tiếp tuc̣ chờ viêṇ , mà chi ̉ còn nghi ̃ tới viêc̣ sắp đánh Thất Khê. Các đơn vi ̣của đai ̣ đoàn 308 đưa hai phần ba quán số đi lấy gaọ , chi ̉ để lai ̣ những người yếu mêṭ làm nhiêṃ vu ̣ trông coi vũ khi.́ Suốt trâṇ điạ đánh quân viêṇ của đai ̣ đoàn bỗng chốc không có cả người trưc̣ chiến. Giữa lúc đó cả binh đoàn Lơpagiơ (Lepage) Luồn rừng êm ả vươṭ qua trâṇ điạ phuc̣ kić h của 308. NHỮ NG Cuốn Sách Viêṭ Nam và Pháp viết về chiến tranh Đông Dương đã đề câp̣ nhiều đến sư ̣ kiêṇ mà người Pháp goị là "thảm hoạ Cao Bằng". Ngày nay, đã có điều kiêṇ nhiǹ rõ cả hai phiá trong cuôc̣ đo ̣ sức mở đầu môṭ thời kỳ mới của chiến tranh. Hôị đồng Quốc phòng Pháp đã có quyết điṇh rút Cao
Bằng và Đông Khê trước đó hơn môṭ năm. Nhưng những người chi ̉ huy quân viễn chinh ở Đông Dương không thi hành, vi ̀ thấy không có gi ̀ đe doa ̣ Cao Bằng. "Nó có những công sư ̣ tất nhất để chống cư ̣ cuôc̣ tiến công của 15 tiểu đoàn dù đươc̣ pháo binh yểm trơ"̣, Alétxăngđri đã nói như vâỵ họ đều đồng ý với nhau nếu giữ Cao Bằng sẽ ngăn chăṇ đươc̣ người Trung Hoa tiếp xúc với Viêṭ Minh, và kim̀ hãm viêc̣ chuyển giao vũ khí cho Viêṭ Minh. Nhưng bắt đấu từ tháng 7 năm 1950, vấn đề này đươc̣ xem xét lai.̣ Các đồn binh trên đường số 4 không còn khả năng bit́ kiń những con đường sang Trung Hoa, cũng không thể ngăn vũ khi ́ Trung Hoa loṭ vào miền Bắc. Chúng chẳng kiểm soát mà cũng chẳng bảo vê ̣biên thùy! Từ đầu năm 1950, cả Cao Bằng và Đông Khê đều phải tiếp tế bằng máy bay. Những tiền đồn quá cô lâp̣ nằm loṭ giữa vùng Viêṭ Minh trở nên tốn kém, vô ić h và nguy hiểm. Ngày 2 tháng 9 năm 1950, Cao ủy Pi nhông (Pignon) và Tổng chi ̉ huy Cácpăngchiê đi tới quyết điṇh bỏ Cao Bằng, Đông Khê, và bù lai ̣ bằng viêṭ chiếm Thái Nguyên. Ngày 16 tháng 9 năm 1950, Cácpăngchiê ra mâṭ lêṇ h rút các tiền đồn Cao Bằng, Đông Khê và đánh chiếm viñ h viễn Thái Nguyên, hiǹ h thành môṭ phòng tuyến mới để
bảo vê ̣đồng bằng Bắc Bộ chaỵ từ Kép qua Bố Ha, ̣ Thái Nguyên tới Trung Giã. Thời gian thưc̣ hiêṇ là đầu tháng 10 năm 1950. Trước đó, sẽ tăng cường cho Cao Bằng 1 tiểu đoàn Lộ triǹ h đươc̣ choṇ cho cuôc̣ rút lui là đường số 4. Con đường này tuy khó đi và dễ bi p̣ huc̣ kić h nhưng là đường ngắn nhất. Cũng chiń h ngày hôm đó bô ̣đôị ta tiến công Đông Khê. Đai ̣ tá Côngxtăng (Constans), chi ̉ huy Khu Biên thùy đông Bắc, yêu cầu lâp̣ tức đưa 1 tiểu đoàn dù tới giải tỏa cho Đông Khê. Người chi ̉ huy quân dù coi đó là môṭ công viêc̣ quá nguy hiểm sẽ dâñ tới sư ̣ hy sinh vô ić h, vì tai ̣ Đông Khê chi ̉ có môṭ khu vưc̣ nhảy dù duy nhất đã đươc̣ sử duṇ g vào cuối tháng 5 năm 1950, yếu tố bất ngờ không còn. Tướng Mác săng (Marchand), quyền chi ̉ huy Bắc Bộ (thay Alétxăngđri về Pháp nghi ̉ phép) đành cho đưa 1 tiểu đoàn dù tới Thất Khê. Ngày 18 tháng 9, giữa lúc Tổng chi ̉ huy Cácpăngchiê đang có măṭ ở Bầng Sơn thi ̀ nhâṇ đươc̣ tin Đông Khê thất thủ. Cáepăngchiê càng quyết tâm rút Cao Bằng đồng thời đánh chiếm Thái Nguyên, như mêṇ h lêṇ h ông ta đã ký ngày 16 tháng 9. Cáepăngchiê nói rõ chủ trương của miǹ h với Côngxtăng, và đưa ra những chi ̉ thi ̣tai ̣ chỗ. Chiếm Thái Nguyên và rút Cao Bằng sẽ đươc̣ thưc̣ hiêṇ cách nhau ba ngày.
Trước khi rút, phải tăng cường cho Cao Bằng 1 tiểu đoàn Tabo (Tabor). Côngxtăng sẽ đưa binh đoàn Lơpagiơ từ Thất Khê lên đón cánh quân của Sác tông (Charton) từ Cao Bằng rút về. Cánh quân Cao Bâng không đươc̣ mang theo đồ lề cồng kềnh, đi thâṭ nhanh để găp̣ cánh quân của Lơpagiơ, tốt nhất là sau chăṇ g hành quân đêm đầu tiên. Côngxtăng sẽ quy điṇh những thể thức và ấn điṇh thời gian tùy theo điều kiêṇ thời tiết tai ̣ điạ phương. Cácpăngchiê căn dăṇ phải tuyêṭ đối giữ bi ́ mâṭ về dư ̣ kiến, để taọ nên những hành đôṇ g nhanh chóng và bất ngờ. Sau đó, Cácpăngchiê lên ngay Cao Bằng báo cho Sác tông biết sẽ đươc̣ tăng cường tiểu đoàn 3 Tabo bằng đường không, và cho sơ tán thường dân trong chuyến máy bay quay về. Tổng chi ̉ huy không hề đả đôṇ g tới viêc̣ rút khỏi thi ̣xã. Cácpăngchiê đã quy điṇh với Mác săng và Côngxtăng, viêc̣ rút khỏi Cao Bằng chi ̉ ớ.ước thông báo cho những người thưc̣ hiêṇ vào phút chót. Ngày 20 tháng 9 năm 1950, ở Hà Nôị, Cáepăngchiê thông báo quyết điṇh của miǹ h với Alétxăngđri vừa từ Pháp quay về, nắm lai ̣ quyền chi ̉ huy Bâc̣ Bộ từ tay Mác săng. Alétxăngđri phản ứng dữ dôị. Cáepăngchiê khẳng điṇh là những biêṇ pháp chủ yếu đều đươc̣ nghiên cứu tỉ mi,̉ và mêṇ h lêṇ h đã phát đi.
Ngày hôm sau, Cácpăngchiê trở về Sài Gòn. Với cương vi ̣tổng chi ̉ huy, ông ta thấy miǹ h làm như vâỵ là quá nhiều, và không còn gi ̀ phải lo lâng. Thưc̣ ra, Cácpăngchiê đã tính toán môṭ cách rất đơn giản. ông ta coi viêc̣ rút lui khỏi Cao Báng chi ̉ là môṭ cuôc̣ hành binh biǹ h thường. Trên chiến trường Bắc Bô,̣ chưa hề có môṭ binh đoàn tác chiến nào của quân Pháp bi Ṿ iêṭ Minh tiến công. Hai binh đoàn với những tiểu đoàn thiêṇ chiến nhất trong quân đôị viễn chinh, đươc̣ sư ̣yểm trơ ̣của không quân, sẽ khiến cho bô ̣ đôị Viêṭ Minh phải lẩn tránh như moị khi. VÀ nếu ông ta có nhấn maṇ h đến tầm quan troṇ g của sư ̣ giữ bi ́ mâṭ, đến tiń h bất ngờ và nhanh chóng nhằm bảo đảm thắng lơị của cuôc̣ hành binh, thi ̀ không phải do linh cảm khả năng môṭ thảm hoạ mà chi ̉ nhằm tránh những trâṇ đánh và những thiêṭ hai ̣ không cần thiết. Ngày 29 tháng 9, Alétxăngđri mở cuôc̣ tiến công lên Thái Nguyên. Hầu như toàn bô ̣quân ứng chiến còn lai ̣ ở Bắc Bô,̣ gồm 6 tiểu đoàn bô ̣binh, đươc̣ tung vào chiến dic̣h mang tên "Hải cẩu" (Pho que). Quân Pháp đi theo đường số 8 từ Phủ LỖ lên, và từ Viñ h Yên lên qua Đèo Nhe. 1 hải đoàn xung kić h cũng tiến lên theo sông Cầu. 1 tiểu đoàn dù nhảy xuống phiá bắc sông Cầu thiết lâp̣ môṭ đầu cầu. Ngày 1 tháng 10, quân Pháp chiếm thi ̣xã Thái Nguyên
không người. Ngày 30 tháng 9, Lơpagiơ đươc̣ lêṇ h của Côngxtăng đưa binh đoàn từ Thất Khê tiến lên Đông Khê, và phải có măṭ ở Đông Khê vào sáng ngày 2 tháng 10 để có thể nhâṇ tiếp nhiêṃ vu ̣mới. Binh đoàn của Lơpagiơ đươc̣ tổ chức ngày 19 tháng 9 năm 1950, lúc đầu gồm 3 tiểu đoàn Bắc Phi (1er Tabor, 11è Tabor, 118 RTM) tai ̣ Laṇ g Sơn, tới Thất Khê đươc̣ bổ sung thêm tiểu đoàn 1 dù (1er BEP̣ ) đã có măṭ tai ̣ đó ngày 20 tháng 9, thành 4 tiểu đoàn. Binh đoàn mang tên Bay (Bayard), người "Hiêp̣ si ̃ không biết sơ ̣và không có điều gi ̀ đáng chê tránh" hồi đầu thế kỷ thứ XVI. Lơpagiơ linh cảm thấy những mối nguy hiểm đang chờ miǹ h phiá trước, đề nghi ḥ oãn cuôc̣ hành binh 24 giờ đơị thời tiết tốt hơn, có sư ̣ yểm trơ ̣ của không quân. Nhưng Laṇ g Sơn chi ̉ trả lời ngắn goṇ "thi hành đúng mêṇ h lêṇ h". 13 giờ, Lơpagiơ cho binh đoàn hành quân về hướng Đông Khê, với tiểu đoàn dù làm nhiêṃ vu ̣ mở đường. Đic̣h tiến quân rất thâṇ troṇ g, và đi suốt đêm. Sau 28 giờ hành quân, binh đoàn mới vươṭ đươc̣ thung đường 28 kilômét từ Thất Khê đến Đông Khê. Doc̣ đường, không không găp̣ sư ̣ kháng cư ̣ nào vi ̀ cả trâṇ điạ dài 10 kilômét của 308 đã bi ḅ ỏ trống. Tối ngày 1 tháng 10, anh Lê Troṇ g Tấn khẩn cấp báo cáo với Bộ chi ̉ huy chiến đic̣h, rất đông quân đic̣h đã xuất
hiêṇ trước Đông Khê. đic̣h gồm liń h dù và liń h Bắc Phi (Tnhor). Trung đoàn 209 đã nổ súng đánh đic̣h. Tôi hỏi: - Chúng từ đâu tới! - Từ phiá Thất Khê lên. Chắc là chúng muốn chiếm laị Đông Khê. - Trung đoàn 209 bằng moị giá không đươc̣ để đic̣h chiếm lai Đ.ông Khê. Đây là quân viêṇ mà ta chờ đợi. Ngăn đic̣h lai,̣ chờ 308 đến hơp̣ vây để tiêu diêṭ. Cả sở chi ̉ huy vui mừng. Sư ̣ xuất hiêṇ quân đic̣h đã làm tiêu tan những căng thẳng suốt thời gian qua. Nhưng không hiểu vi ̀ sao đic̣h ở Thất Khê lên, lai ̣ an toàn loṭ qua trâṇ điạ của 308 ! Tôi goị điêṇ thoai ̣ ngay cho anh Vương Thừa Vũ. Đồng chi ́ có biết quân viêṇ của đic̣h vừa đi qua trâṇ điạ của 308 không! - Báo cáo anh môṭ số cán bô ̣ cấp trưởng đi chuẩn bi ̣ chiến trường. Hai phần ba bô ̣ đôị đi lấy gaọ . Anh em ở nhà sơ suất, mất cảnh giác nên không phát hiêṇ quân đic̣h qua ban đêm. Bộ tư lêṇ h đai ̣ đoàn xin nhâṇ khuyết điểm. - Các đồng chi ́ dồn mỗi tiểu đoàn thành môṭ đai ̣ đôị, chỉ điṇh người chi ̉ huy, cho anh em tiến về phiá Đông Khê đánh đic̣h ngay. Đồng thời cử người chaỵ đi các nơi goị
cán bô ̣ và bô ̣ đôị đi lấy gaọ quay về. Có bao nhiêu lưc̣ lươṇ g, đánh bấy nhiêu. Không cho đic̣h quay trở lai ̣ Thất Khê. Chú ý những điểm cao xung quanh Đông Khê, đăc̣ biêṭ là Cốc Xá và Khâu Luông. Nếu không vào đươc̣ Đông Khê, có thể đic̣h sẽ trú quân tai ̣ đây. Không đươc̣ bỏ lỡ thời cơ tiêu diêṭ quân viêṇ ! - Xin chấp hành mêṇ h lêṇ h. Nôị nhâṭ ngày mai, đai ̣ đoàn sẽ nổ súng. Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h nhâṇ điṇh: Đic̣h đánh lên Thái Nguyên nhằm kéo chủ lưc̣ ta về để giải tỏa cho Đông Bắc. Tiǹ h hiǹ h Thái Nguyên không đáng lo ngai.̣ Các cơ quan và nhân dân đã đề phòng từ lâu. Đồng bào Viêṭ Bắc có nhiều kinh nghiêṃ đối phó với những cuôc̣ tiến công loaị này. Trung đoàn 246 cùng với lưc̣ lươṇ g vũ trang của tin̉ h sễ ngăn chăṇ nếu đic̣h tổ chức càn quét rôṇ g ra chung quanh thi ̣xã. Viêc̣ đic̣h đưa quân lên Đông Khê có thể nhằm muc̣ đić h: - đic̣h muốn giành lai ̣ Đông Khê. - Hoăc̣ lên đón quân từ Cao Bằng rút về. Dù ý điṇh của đic̣h như thế nào, chúng điều quân lên Đông Khê là hoàn toàn có lơị cho ta. Thời cơ tiêu diêṭ sinh lưc̣ đic̣h đã xuất hiêṇ . Ta cần hiǹ h thành nhanh chóng thế bao vây và tiêu diêṭ toàn bô ̣quân đic̣h. Bác nói:
- "Cơ hôị rất tốt đã xuất hiêṇ , không đươc̣ bỏ lỡ". Bô ̣chi ̉ huy chiến dic̣h ra lêṇ h: "Tâp̣ trung lưc̣ lươṇ g tiêu diêṭ toàn bô ̣quân đic̣h tiến lên Đông Khê, troṇ g điểm tiêu diêṭ từ Đông Khê tới Keo ái. Trung đoàn 209 kiên quyết không cho đic̣h chiếm lai ̣ Đông Khê. Trung đoàn 88 chăṇ đic̣h ở Keo ái không cho chúng rút về. Trung đoàn 36 có nhiêṃ vu ̣chiếm dãy điểm cao Khâu Luông khống chế cả khu vưc̣ , nằm trên đường số 4 ở phiá nam Đông Khê. Trung đoàn 102 là lưc̣ lươṇ g dư ̣bi c̣ hiến dic̣h". Toàn măṭ trâṇ diễn ra môṭ không khi ́ sôi đôṇ g và hào hùng. Các chiến si ̃ rời những dãy lán lơp̣ lá chuối đã khô héo trong rừng sâu, cầm vũ khi ́ nối nhau chaỵ trên những con đường mòn đổ ra đường số 4 đang bi ̣những chiếc máy bay hoảng hốt nã súng ngăn chăṇ . Từ những kho, traṃ quân lương, bô ̣đôị đi lấy gaọ , người nhâṇ đươc̣ điêṇ báo tin, người chi ̉ nghe súng nổ, đều lũ lươṭ chaỵ suốt đêm trở về vi ṭ ri,́ vôị cấm lấy súng đaṇ rồi đuổi theo đơn vi ̣đã xuất kić h. Có những cán bô,̣ chiến si ̃ bi ̣thương vì máy bay đic̣h, băng bó xong lai ̣ cầm súng đi tiếp. Chiều ngày 1, sau khi tiểu đoàn dù số 1 bi ̣chăṇ đứng trước Đông Khê, Lơpagiơ đã ra lêṇ h ngừng tiến công, đưa các đơn vi c̣ hiếm những điểm cao ở phiá nam Đông Khê, đồn trú qua đêm đơị trời sáng. Những vi ̣tri ́ đóng quân của đic̣h kéo dài trên 10 kilômét doc̣ đường số 4, từ
Đông Khê xuôi về phiá nam qua Khâu Luông, Nà PÁ , Troc̣ Ngà tới Lũng Phẩy. Sáng ngày 2 tháng 10, Lơpagiơ dùng 2 tiểu đoàn tiến công Đông Khê. tiểu đoàn 11 Tabo chiếm đươc̣ những mỏm núi phiá tây và cứ điểm bảo vê ̣sân bay Đông Khê, rồi bi 2̣ 09 chăṇ lai.̣ Tiểu đoàn dù cũng bi c̣ hăṇ đứng trên dãy núi đá phiá nam. Lơpagiơ cảm thấy viêc̣ chiếm laị Đông Khê không dễ dàng. Cùng lúc, máy bay trinh sát phát hiêṇ những cánh quân của Viêṭ Minh đang di chuyển trên con đường mòn Bố Bac̣ h về phiá Nà PÁ . Lơpagiơ yêu cầu thả dù ngay trung đôị pháo của binh đoàn còn để lai ̣ Na Sầm. 14 giờ 30, máy bay truyền xuống cho Lơpagiơ mêṇ h lêṇ h của Côngxtăng, chi ̉ huy Khu Biên thùy Đông Bắc: Lơpagiơ phải đưa lưc̣ lươṇ g về phiá Nâṃ Nàng, bắc Đông khê 15 kilomet, đón binh đoàn Sáctông, rồi cùng rút về. Khi hai binh đoàn găp̣ nhau, Lơpagiơ sẽ chi ̉ huy chung. Lúc này Lơpagiơ mới biết rõ muc̣ đić h chủ yếu của cuôc̣ hành binh Têredơ (Thérèse) là đón quân đồn trú từ Cao Bằng về. Lơpagiơ ra lêṇ h ngừng tiến công Đông Khê. Y quyết điṇh để lai ̣ phiá nam Đông Khê ̣môṭ nử a binh đoàn, gồm tiểu đoàn dù 1 và tiểu đoàn 11 Tabo, tiếp tuc̣ duy trì sức ép thu hút quân đối phương vào nhiêṃ vu ̣ bảo vê ̣
Đông Khê. Lưc̣ lươṇ g này sẽ chiếm các điểm cao quan troṇ g trên đường số 4, từ Đông Khê tới Lũng Phẩy, đảm bảo an toàn cho hai binh đoàn khi rút về. Trong lúc đó, Lơpagiơ trưc̣ tiếp dâñ 2 tiểu đoàn vòng sang tây Đông Khê, đi lên phiá bắc đón Sáetông. Theo mêṇ h lêṇ h, cánh quân của Lơpagiơ phải có măṭ trước, ở Quang Liêṭ, đúng trưa ngày 3 tháng 10 năm 1950. Bộ phâṇ tin kỹ thuâṭ của ta theo dõi sát những cuôc̣ liên lac̣ của đic̣h qua vô tuyến điêṇ . Trong tiǹ h hiǹ h gấp gáp, phần lớn những mêṇ h lêṇ h đều không dùng mâṭ mã. Buổi chiều, trung đôị pháo binh của Lơpagiơ đươc̣ thả dù xuống Nà PÁ , nơi đươc̣ đencrốt (Delcros) đăṭ sở chỉ huy. Những chiếc Kinh Cobra cổ dài lồng lôṇ trút bom xuống con đường đèo đá caṇ h Bản Xiên ngăn chăṇ bô ̣ đôị ta tiến ra đường số 4. Chúng ta đã dư ̣ kiến nếu đic̣h dùng viêṇ binh để chiếm lai ̣ Đông Khê, sẽ diễn ra cuôc̣ tranh chấp giành quyền kiểm soát những điểm cao ở phiá nam nâṃ doc̣ đường số 4, chủ yếu là những núi Khâu Luông và Troc̣ Ngà. Khâu Luông (có nghiã là Núi Lớn) cao nhất khu vưc̣ , gồm nhiều mỏm nối tiếp, chaỵ từ phiá đông ra tới đường thi ̀ cao lên đôṭ ngôṭ. Điạ hiǹ h núi rất phức tap̣ , chỗ cây cối râṃ rap̣ , chỗ có tranh cao lút đầu người. Riềng bốn mỏm cao nhất chuṃ vào nhau ngay bên đường số 4 khống chế cả môṭ khu vưc̣ rôṇ g lớn. Tre
Ngà ở lui về phiá nam Khâu Luông, chân núi nhiều cây cối, đin̉ h núi rất tròn, troc̣ lốc, chi ̉ có bốn cây thông, nhiǹ xa như chiếc đầu hói. Núi này tuy nhỏ hơn nhưng lai ̣ án ngữ con đường xuất kić h của bô ̣đôị ta tâp̣ trung ở phiá đông đường số 4. Đầu chiến dic̣h, môṭ số đơn vi c̣ ủa 308 đã trú quân dưới chân núi Troc̣ Ngà và bố tri ́ đánh quân dù trên đin̉ h Khâu Luông nên đã làm quen với điạ hiǹ h hai núi này. 16 giờ ngày 2 tháng 10 năm 1950, cuôc̣ tiến công của 308 bắt đầu. Số người đi lấy gaọ vâñ chưa về kip̣, các tiểu đoàn đươc̣ tổ chức lai ̣ thành những đai ̣ đôị kiên quyết vươṭ qua đoaṇ đường đang bi ̣máy bay đic̣h ngăn chăṇ tiến ra đường số 4. Tiểu đoàn trưởng 29 Hùng Sinh chỉ có trong tay 1 đai ̣ đôị, quyết điṇh cho các chiến si ̃ nguỵ trang thâṭ kỹ, bi ́ măṭ tiếp câṇ quân đic̣h ở Troc̣ Ngà. Quân đic̣h cũng bi ́ mâṭ phòng ngư ̣ trên núi. Không gian hoàn toàn im ắng, chi ̉ nghe tiếng chim kêu. Những loaṭ lưụ đaṇ , tiểu liên bất thần nổ. Trước sư ̣xuất hiêṇ đôṭ ngôṭ của chiến si ̃ ta, quân đic̣h đông gấp đôi hoảng loaṇ tháo chaỵ lên đin̉ h núi. Bộ đôị ta nhanh chóng đuổi theo. Chỉ sau 10 phút, môṭ trung đôị của 29 đã có măṭ trên đin̉ h Troc̣ Ngà. Quân đic̣h bi ḍ ồn xuống phiá dưới. Vừa lúc đó phiá bên kia núi cũng rô ̣ lên tiếng lưụ đaṇ và tiểu liên. Tiểu đoàn 18 đã kip̣ thời đánh lên phối hơp̣ . Cả đai ̣ đôị
của trung đoàn bô ̣ binh Ma rốc số 8 bi ̣loai ̣ khỏi vòng chiến đấu, viên quan ba chi ̉ huy chết, những tên sống sót tháo chaỵ về Khâu Luông. 17 giờ, trâṇ đánh Troc̣ Ngà kết thúc. * 18 giờ, trung đoàn 36 bắt đầu tiến công Khâu Luông. Pháo binh ta bắn chế áp quân đic̣h đóng trên hai mỏm núi cao nhất cho bô ̣đôị xung phong. Lưc̣ lươṇ g tiến công là 2 tiểu đoàn 80 và 84, đã đươc̣ rút goṇ thành 2 đai ̣ đôị. Những đơn vi ̣của 36 từ trung du mới lên, lần đầu chiến đấu trên điạ hiǹ h rừng núi, tiểu đoàn 84 đi lac̣ đường nên chi ̉ có tiểu đoàn 80 tiến đánh môṭ trong hai mỏm núi. Tiểu đoàn 11 Tho đóng tai ̣ đây lơị duṇ g thế cao đối phó quyết liêṭ Từ chiều tới nử a đêm, tiểu đoàn 80 tổ chức ba đơṭ xung phong đều bi q̣ uấn đic̣h đẩy lui. Sáng ngày 3 tháng 10, Lơpagiơ ra lêṇ h cho viên quan tư đencrốt chi ̉ huy những lưc̣ lươṇ g ở lai ̣ bảo vê ̣ Nà PÁ , Khâu Luông và điểm cao 615. Lơpagiơ đi trước với 1 tiểu đoàn của trung đoàn bô ̣binh Ma rốc số 8 về phiá tây đường số 4 để đón Sác tông. Tiểu đoàn 1 Tabo phải dưạ vào sư ̣yểm trơ ̣của máy bay khu truc̣ rút ra khỏi sân bay Đông Khê, để đi theo Lơpagiơ. Chúng lâp̣ tức bi 2̣ 09 truy kić h. Sau 10 giờ hành quân, Lơpagiơ chi ̉ đi đươc̣ cách Nà PÁ 5 kilômét. 6 giờ sáng ngày 3 tháng 10, tiểu đoàn 80 lai ̣ tiếp tuc̣ tiến công mỏm núi cao nhất ở Khâu Luông.
Pháo ta bắn dồn dâp̣ doṇ đường cho bô ̣đôị xung phong. Sườn núi dốc ngươc̣ , cỏ tranh rất trơn. Các chiến si ̃ phải bám vào cỏ kéo theo những khẩu đai ̣ liên, súng cối. Cuôc̣ chiến lần này diễn ra bằng lưụ đaṇ và lưỡi lê. Trâṇ điạ khét leṭ và săc̣ suạ mùi bom đaṇ , cỏ tranh cháy, ngổn ngang xác người và những hố bom đaṇ . Buổi trưa, tiểu đoàn 80 đã bi ṭ iêu hao và mêṭ mỏi, đươc̣ lêṇ h rút lui. Tiểu đoàn 11 Tabo vâñ còn bám lai ̣ trên bốn mỏm núi nhưng đã mất dần sức chiến đấu. Trước tiǹ h hiǹ h binh đoàn Lơpagiơ đã chia làm hai bô ̣ phâṇ : 2 tiểu đoàn ở với sở chi ̉ huy Lơpagiơ, 2 tiểu đoàn tách ra ở Nà PÁ , Khâu Luông, Bộ chi ̉ huy chiến dic̣h nhâṇ thấy cần chia cắt quân đic̣h không để chúng yểm trơ ̣cho nhau, và tiêu diêṭ. Trước hết phải diêṭ bô ̣phâṇ ở Khâu Luông, Nà PÁ . Những cán bô,̣ chiến si ̃ đi lấy gaọ đã trở về. Đôị hiǹ h các đơn vi c̣ ủa 308 lai ̣ đầy đủ. 15 giờ chiều, bô ̣đôị ta tiếp tuc̣ tiến công Khâu Luông. Sơn pháo, súng cối, các cỡ đaṇ liên thanh của ta cùng nổ dồn dâp̣ . Lần đầu, trên chiến trường Đông Dương quân đic̣h thấy xuất hiêṇ môṭ hỏa lưc̣ maṇ h như vâỵ . Tiếng kèn xung phong nổi lên. Hai tiểu đoàn 11 và 84 đồng thời đánh lên hai mỏm núi. Tiểu đoàn dù 1 đã từ Đông Khê rút về tăng cường cho tiểu đoàn 11 Tabo ở Khâu Luông ra sức chống cư.̣ Nhân lúc trời trong, máy bay đic̣h ném bom và
bắn phá gần 3 giờ liền đẩy lùi cuôṇ tiến công của ta. 17 giờ 30, vừa tát tiếng máy bay đic̣h, pháo hỏa chuẩn bi ̣ của ta lai ̣ dồn dâp̣ trút lử a xuống tất cả trâṇ điạ đic̣h. Trời tối, tiếng kèn xung phong nổi lên. Những đơṭ xung phong hết sức quyết liêṭ. Chớp lử a đaṇ giần giâṭ trên các đin̉ h đồi. Không còn phân biêṭ đươc̣ âm thanh các loaị đaṇ . Boṇ liń h lê dương la hét bằng moị thứ tiếng. Lần này, tiểu đoàn 84 chiếm mỏm núi cao nhất, khống chế đươc̣ quân đic̣h ở ba mỏm còn lai.̣ Tiểu đoàn 1 dù và tiểu đoàn 11 Tabo bi ṭ hiêṭ hai ̣ năṇ g sau môṭ ngày chiến đấu. Khâu Luông đứng trước nguy cơ bi ̣ tràn ngâp̣ . đencrốt đề nghi ̣với Lơpagiơ cho toàn bô ̣lưc̣ lươṇ g rút chaỵ về Lũng Phẩy trước khi quá muôṇ . Lơpagiơ không dám quyết điṇh, chuyên đề nghi ̣này về Laṇ g Sơn, Côngxtăng buôc̣ phải chấp thuâṇ với điều kiêṇ binh đoàn Lơpagiơ vâñ phải hoàn tất nhiêṃ vu ̣đón binh đoàn Sác tông rút về an toàn ( !). Nử a đêm, tiểu đoàn Tabo còn khoảng 1 đai ̣ đôị, bâṭ đầu rời Khâu Luông. Tới Troc̣ Ngà, chúng bi ṇ hững loaṭ đaṇ của các chiến si ̃ quân báo ta từ trong rừng bần ra. Tưởng rơi vào ổ phuṭ kić h, những tên liń h Tabo nổ súng loaṇ xa ̣rồi chaỵ quay lai ̣ với tiểu đoàn 1 dù đi phiá sau. Viên quan tư chi ̉ huy tiểu đoàn dù Xơcrêtanh (Secrétain) quyết điṇh đưa tất cả, cùng với những cáng thương binh,