Bài giảng Thụ tinh nhân tạo cho gia súc

Nội dung text: Bài giảng Thụ tinh nhân tạo cho gia súc

1. 9/11/2013 THỤ TINH NHÂN TẠO CHO GIA SÚC • Tù trưởng Arab- Lấy trộm tinh dịch để phối cho ngựa cái Thời kỳ sơ khai: I.I. Ivanov (Nga), L. Spallanzani (Italia) và sau đó là Bibbiena -> thí nghiệm trên tằm để TTNT. Ivanov (Russia) 1900 - - Đã phát triển phương pháp hiện nay 1898 Heape (Anh) phát hiện ra chu kỳ sinh dục gia súc làm nền tảng khoa học cho TTNT 1914, Amantea (Anh) -> Âm đạo giả Ivanov (1917) và Milovanov (1934) -> Môi trường pha loãng tinh dịch (chất điện giải NaCl, NaCl) NỘI DUNG: Phillips (1940), Salisbury (1943) cải tiến môi trường pha loãng và bảo tồn - Mục đích của TTNT, Huấn luyện đực giống, khai với lòng đỏ trứng gà, Na-Citrate, kháng sinh thác tinh dịch, kiểm tra chất lượng tinh dịch - Môi trường phaGiảngloãng viên: ,Phan bảo Vũtồn Hải, -dẫnĐH Huếtinh cho g.súc1 2 Lịch sử ở Việt nam Bắt đầu từ 1957 tại Học viện Nông - Lâm, nay là Phát triển vốn gen – nâng cao khả năng truyền giống của con trường ĐHNN 1 đực 1958, TTNT đã được tiến hành cho lợn ở An Kiểm soát dịch bệnh (tránh lấy lan qua tiếp xúc ) Khánh - Hà Tây Thuận tiện trong vận chuyển tinh dịch 1960, TTNT cho bò, 1961 TTNT cho trâu, 1964 cho Khắc phục được khó khăn do sự chênh lệch quá lớn về tầm vóc ngựa trong giao phối trực tiếp, đực giống bị thương Những năm 70, cơ sở đông lạnh tinh dịch bò dạng Đáp ứng trong việc gây động dục đồng loạt viên đã tiến hành ở trại Moncada - Ba Vì - Hà Tây Kéo dài thời gian sử dụng đực giống 1986 TTNT cho gà, 1990 cho ngỗng, 1991 lai xa giữa ngan và vịt, 1995 cho dê, 1997 cho chó Có hiệu quả kinh tế nghiệp vụ. 3 4 1
2. 9/11/2013 NỘI DUNG Kỹ thuật huấn luyện đực giống Cần phát hiện động dục tốt Xử lý, bảo quản tinh dịch Kỹ thuật khai thác tinh dịch Cần có cán bộ kỹ thuật cao Kỹ thuật kiểm tra chất lương tinh dịch Thời gian lâu hơn + Gieo tinh không đúng thời gian,thời điểm Môi trường pha loãng tinh dịch Cần vốn ban đầu cao +Chất lượng tinh trùng bảo quản kém Kỹ thuật pha loãng, đóng liều, bảo + Dẫn tinh sai thao tác, không đúng liều Có thể lây lan bệnh tật quản tinh dịch và vận chuyển Kỹ thuật dẫn tinh cho gia súc 5 * Nguyên tắc huấn luyện: Thành lập cho gia súc đực một phản xạ có điều kiện về nhảy giá và thường xuyên củng cố phản xạ này. Tuổi huấn luyện  Kích thích tính dục Chế độ chăm sóc nuôi dưỡng  Cưỡng bức kích thích Lịch huấn luyện  Tham quan Người huấn luyện  Dùng lợn nái -> Kết hợp sử dụng con mồi, giá Phòng và giá huấn luyện nhảy 7 8 2
3. 9/11/2013 CÁC YÊU CẦU TRONG KHAI THÁC TINH DỊCH  Phải khai thác toàn bộ tinh dịch của con đực trong 1 lần khai 1. Bằng điện (Electro-ejaculation) thác Hữu dụng nếu đực giống không  Đảm bảo phẩm chất của tinh dịch nhay được + Dụng cụ khai thác tuyệt đối vô trùng Có thể lẫn nước tiểu + Không được khai thác tinh dịch của gia súc ốm, bị bệnh Chất lượng không thực sự tốt + Phải tắm rửa con đực trước mỗi lần khai thác tinh dịch Dùng cho cừu và bò thịt + Vệ sinh sạch sẽ giá nhảy, phòng lấy tinh 2. Phương pháp Massage + Nhân viên l y tinh d ch ph i c đ nh và không m c các b nh ấ ị ả ố ị ắ ệ Kích thích qua trực tràng; túi tinh, truy n nhi m ề ễ các tuyến sinh dục  Không được gây ảnh hưởng thô bạo đến cơ quan sinh đực Kích thích dương vật  Dụng cụ an toàn cho cơ quan sinh dục gia súc, dễ thao tác => Khó thực hiện hơn, nhưng có hiệu 9 quả 10 3. Âm đạo giả (Artificial Vagina) • Nhiệt độ • Áp suất • Ma sát (bôi trơn) XEM PHIM VỀ CÁC KỸ THUẬT => Cho kết quả tốt KHAI THÁC TINH DỊCH 11 12 3
4. 9/11/2013 Màu sắc, Thể tích tinh dịch (V) mùi, độ vẩn (Lượng tinh dịch bài xuất trong 1 lần khai thác) Nồng độ tinh trùng (C) Các chỉ tiêu (Số lượng tinh trùng đánh giá /1ml tinh nguyên) thường xuyên Sức hoạt động (A) (TL phần % t.trùng vận động tiến thẳng trong vi trường quan sát) Chỉ tiêu tổng hợp VAC Chỉ tiêu khác: Độ pH (Tổng số t.trùng có khả năng thụ của tinh dịch thai trong một lần khai thác) Sức kháng của tinh trùng (R) MỘT SỐ CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ TINH DỊCH CHÍNH (Sức chịu đựng của tinh trùng trong dd NaCl 1%) Màu sắc, mùi, độ vẩn TL kỳ hình (K%) Mức độ biểu thị Mức độ vẩn Nồng độ tinh trùng Các chỉ tiêu đánh giá định + + + + + Rất nhiều Cao kỳ Kiểm tra thể acrosome (Ac%) + + + + Nhiều Cao Tỉ lệ sống (Sg%) và tỉ lệ chết (Ch%) + + + Trung bình Trung bình ++ Ít Thấp Chỉ số tuyệt đối sức sống của t.trùng ngoài cơ thể (Sa) + Loãng Thấp Các chỉ tiêu khác: Sức kháng thẩm thấu Hệ số giảm hoạt lực của t.trùng (Ghh) của t.trùng (Ro), độ nhớt và tỷ trọng 4
5. 9/11/2013 Thể tích tinh dịch (V) Thể tích tinh dịch (V) Các nhân tố ảnh hưởng: - Loài - Giống - Tuổi - Kỹ thuật khai thác - Thời tiết, mùa vụ - Điều kiện chăm sóc, 17 nuôi dưỡng 18 Nồng độ tinh dịch (C) Nồng độ tinh dịch (C) Phương pháp dùng ống Karas • Phương pháp dùng buồng đếm Bảng số trên Nồng độ tinh trùng (106/ml) qua các mức pha loãng . Ống Karas 1/10 2/1 0 3/1 0 4/10 5/10 95 135 67,5 45.0 33,7 27,0 90 150 75,5 50,0 37,5 30,0 85 165 82,5 55,0 41,2 33,8 80 180 90,0 60,0 45,0 36,0 75 195 97,5 65,0 48,7 39,0 70 210 105,0 70,0 52,5 42,0 65 225 112,5 75.0 56,2 45,0 60 245 122,5 81 ,6 61,2 49,0 55 265 132,5 88,3 66,2 53,0 50 295 147,5 98,3 73,7 59,0 45 335 167,5 111,6 83,7 67,0 40 375 187,5 125,0 93,7 75,0 35 425 212,5 141.6 106,2 85,0 30 485 242,5 161,6 121,2 97,0 25 555 277,5 1 85,0 130,0 111,0 C = n. 106 20 635 317,5 211,6 158,2 127,0 19 20 5
6. 9/11/2013 Hoạt lực tinh trùng (A) Sức kháng (R) Phương pháp 2 lọ -> lợn nội - Tinh trùng cần phải kiểm tra A ngay sau khi lấy ra khỏi cơ thể gia súc hoặc ngay sau khi lấy ra khỏi nơi bảo tồn. - Khi kiểm tra phải ở nhiệt độ 40-410C. - Độ chênh lệch cho phép là 0.1 giữa các lần kiểm tra. - Sức hoạt động của tinh trùng một số loài gia súc sau khi khai thác xong phải đạt: dê, cừu A ≥ 0.9, trâu bò A ≥ 0.8, lợn A ≥ 0.7 R = ro + r.n 21 = 1000 + 100 x n 22 Phương pháp 3 lọ -> lợn ngoại, trâu bò Tỉ lệ tinh trùng kỳ hình R = ro + rn = 2000 + 200 x n 23 24 6
7. 9/11/2013 Tiêu chuẩn tinh dịch ở một số loài vật nuôi của Việt Nam 25 26 Yêu cầu của môi trường pha loãng Mục đích: Có các điều kiện lý, hóa, sinh thỏa mãn tối đa  Tăng thể tích tinh dịch điều kiện sống của tinh trùng:  Kéo dài thời gian sống của tinh trùng ở ngoài Áp lực thẩm thấu cơ thể gia súc  Giúp cho quá trình vận chuyển pH Ví dụ: ở bò, lượng tinh trong một Có các chất điện giải và không điện giải lần xuất tinh là 5ml, nếu pha loãng phù hợp 10 lần sẽ phối được cho 10 bò cái. Đặc điểm vật lý phù hợp: tỷ trọng, độ Ở lợn nội: -> 250ml, nếu pha loãng 4 lần sẽ phối được cho 30 lợn nái nhớt Phải có tính kinh tế và thực tiễn 27 28 7
8. 9/11/2013 Chất liệu tạo môi trường Chất liệu tạo môi trường Chất cung cấp năng lượng (không điện giải): Các chất chống khuẩn: penicillin, streptomycin, các loại đường tetracycline Chất đệm (chất điện giải): Các muối kim loại Các chất rửa sạch môi trường: kiềm yếu như Na3C6H5O7, NaHCO3, hoặc lòng đỏ trứng gà (NaH PO /Na HPO , Do trong tinh dịch có các kim loại nặng đa hóa trị 2 4 2 4 2+ 2+ 3+ H.Protein/Na.Protein) như Ca , Fe , Al -> bổ sung TrilonB (EDTA): + - Na2H2Y → 2Na + H2Y2 2+ - Ca + H2Y2 → CaH2Y  Các chất sinh học: Men Muxinaza, Chất chống choáng lạnh ("shock" nhiệt độ): Hyaluronidaza, oxytocin, prostaglandin Glyxerin, lòng đỏ trứng (leucitin) 29 30 Các loại môi trường a. Môi trường đơn giản (tt) Môi trường pha loãng tinh dịch lợn Dùng 250 ml nước cất ở 35-40oC pha a. Môi trường đơn giản: 100g sữa khuấy cho tan -> cho thêm 750 Môi trường sữa bò tươi: ml nước cất nữa để đủ 1000ml, dùng đũa Lấy sữa của bò khỏe mạnh, mới vắt, hấp cách thủy tinh khuấy cho đều. Hấp cách thủy thủy 20-30’ -> để nguội xuống 50 - 600C. Dùng trong vòng 20- 30’ -> để nguội xuống 350C, vải màn gấp 5-6 lần lọc cho hết phần bơ nổi lên cho 0,05g tetracycline vào khuấy đều, lọc trên -> Để nguội xuống 35-400C, cho tetracycline qua nhiều lớp vải màn. vào (0,05g/1 lít sữa đã lọc), khuấy cho đều lọc Bảo quản ở nhiệt độ 4-5oC để sử dụng lại một lần nữa bảo quản để dùng Dùng trong ngày Dùng trong ngày 31 32 8
9. 9/11/2013 b. Môi trường tổng hợp Một số môi trường pha loãng cho lợn Pha glucose vào nước cất, đun cách thủy sôi 15-20’, để nguội xuống 60oC. Cho thêm Natri citrate, natri bicarbonate, kali clorua, trilon B vào, dùng đũa thủy tinh khuấy cho đều. Để nguội xuống 35oC, cho thêm ammonium sulfate, lòng đỏ trứng gà, kháng sinh vào khuấy cho tan đều, lọc qua vải màn (hoặc giấy lọc). Bảo quản ở nhiệt độ lạnh để sử dụng. 33 34 Bội số (tỉ lệ) pha loãng Một số môi trường pha loãng tinh dịch bò Căn cứ vào phẩm chất tinh dịch để có bội số pha lõang thích hợp Công thức pha đối với HEO: F=Q.V Trong đó : Q - bội số pha loãng; A - sức họat động của tinh trùng; C - nồng độ tinh trùng (109) D - dung tích một liều dẫn; a - tổng số tinh trùng tiến thẳng trong một liều tinh (109); F - lượng môi trường cần pha (ml); V - thể tích tinh dịch (ml) Ví dụ: Khai thác 1 đực giống ta có: V = 250ml; A = 0,7; C = 250 triệu; Yêu cầu một liều tinh như sau : D = 30ml; a = 600 triệu. Xác định thể tích môi trường cần pha? Q = 35 F = 7,75 . 250 = 1937.5 ml 36 9
10. 9/11/2013 Đối với trâu, bò Kỹ thuật pha lõang tinh dịch Nguyên tắc: Yêu cầu số lượng tinh trùng cần thiết cho 1 Tinh dịch lấy ra khỏi liều dẫn của cơ thể gia súc trong tinh lỏng là: 20-25 triệu (pha lãng 5-50 lần); vòng từ 5 – 10’ cần tinh đông lạnh là: 360-400 triệu (pha loãng được pha lõang ngay 2-5 lần) Nhiệt độ của môi trường phải tương Ở Moncada đang sx tinh cọng rạ cỡ 0.25ml, đương nhiệt độ của số tính trùng là khoảng 25 triệu tinh dịch Đổ môi trường từ từ vào tinh dịch (không 37 làm ngược lại) 38 Kỹ thuật pha Kỹ thuật đóng liều Tinh dịch sau khi lấy ra khỏi cơ thể gia súc, cần tiến hành Lọ đóng tinh phải được rửa kiểm tra các chỉ tiêu về phẩm chất sạch, sấy khô (tốt nhất là lọ Tính tóan bội số pha lõang, lượng môi trường cần pha màu xanh họăc da cam). Sau Đo nhiệt độ tinh dịch và nhiệt độ môi trường, nếu có chênh lệch ta nâng nhiệt độ môi trường lên cho bằng nhiệt độ tinh đó rót từ từ tinh dịch vào lọ, rót dịch (không làm ngược lại). cho đầy, sao cho khi đóng nút Đổ từ từ môi trường vào tinh dịch, đổ theo thành bình để lại không còn không khí bên môi trường từ từ pha lõang vào tinh dịch, khi đổ hết dùng trong liều tinh. Dùng nút bấc đũa thủy tinh khuấy nhẹ cho đều. nút lại, gắn parafin bên ngòai, Kiểm tra lại sức họat động của tinh trùng sau khi pha, nếu tương đương với trước khi pha là đạt yêu cầu, nếu yếu bảo quản để sử dụng. hơn thì cần xem lại kỹ thuật pha. Hoặc dùng máy tự động 39 40 10
11. 9/11/2013 Bảo tồn tinh dịch Bảo tồn đông lạnh Bảo tồn ở nhiệt độ không khí : dùng vải đen Nguyên tắc bảo tồn: nhúng nước, vắt cho bớt nước bọc lọ tinh, để Dựa trên nguyên tắc sống tiềm sinh của vào nơi kín và tối. Phương pháp này chỉ bảo động vật (ngủ đông) để bảo tồn + Tạo pH quản và sử dụng trong ngày. toan tính phù hợp với điều kiện sống của Bảo quản ở nhiệt độ lạnh : tùy theo tinh dịch tinh trùng. của từng loài và từng loại môi trường mà ta Cản trở cung cấp O2 để hạn chế quá trình chọn nhiệt độ bảo quản khác nhau. trao đổi chất của tinh trùng. + Đối với tinh dịch lợn, tùy theo môi trường mà ta Dồn tinh trùng lại trạng thái dày đặc (ly chọn nhiệt độ bảo quản phù hợp, thường là trong tâm, loại bỏ tinh thanh) và hạ nhiệt độ 0 khoảng 10 - 20 C. xuống thấp. + Đối với tinh dịch trâu, bò khi bảo quản lạnh thường ở nhiệt độ 0 - 50C. 41 42 QUI TRÌNH LÀM ĐÔNG LẠNH TINH DỊCH Môi trường đông lạnh tinh dịch bò - nước cất 100ml - đường lactose hoặc saccarose 11,5g - Lòng đỏ trứng gà 20ml - Glycerin 5,0ml 43 44 11
12. 9/11/2013 45 46 Thời điểm dẫn tinh Bò - 12 h sau khi phát hiện chịu đực (qui tắc sáng-chiều) Heo - 24 và 36 h sau khi bắt đầu động dục (12 và 24 h với nái tơ) Cừu -12 - 18 h sau khi bắt đầu động dục Insemination Protocol •Trực tràng/Âm đạo •Âm đạo 47 48 12
13. 9/11/2013 DẪN TINH CHO BÒ Gloves (Arms Length) Lube Pipette with syringe Semen Straw 49 50 DẪN TINH CHO HEO •XEM PHIM 51 52 13
14. 9/11/2013 Swine AI Process Swine AI Process 53 54 55 56 14
15. 9/11/2013 Factors Effecting Conception Rate Time of insemination # of sperm inseminated Fertility of female (reproductive organs ) Skill of inseminator 58 57 CÂU HỎI ÔN TẬP 9. Các đặc tính của tinh trùng? 10. Các yếu tố ảnh hưởng đến sức sống của tinh trùng? 1. Lợi ích và bất lợi của TTNT cho gia súc? 11. Trình bày các yếu tố ảnh hưởng đến thể tích tinh dịch (V)? 2. Nguyên tắc và điều kiện để huấn luyện tốt đực giống? 12. Độ vẩn của tinh dịch? 3. Các yêu cầu cơ bản trong kỹ thuật khai thác tinh dịch gia 13. Trình bày phương pháp đánh giá sức hoạt động (A) bằng súc? kính hiển vi? 4. Kỹ thuật lấy tinh lợn bằng tay? 14. Trình bày phương pháp kiểm tra nồng độ tinh trùng (C) 5. Phương pháp lấy tinh bò bằng Âm đạo giả (cấu tạo và của lợn bằng buồng đếm? cách lắp ráp ÂĐG, kỹ thuật lấy tinh)? 15. Trình bày phương pháp kiểm tra sức kháng (R) của tinh 6. Các đặc tính của tinh dịch? trùng lợn ngoại? 7. Đặc điểm về trao đổi chất của tinh trùng? 16. Phương pháp đánh giá tỉ lệ sống của tinh trùng? 8. Đặc điểm vận động của tinh trùng? 59 60 15
16. 9/11/2013 17. Trình bày phương pháp đánh giá tỉ lệ tinh trùng kì hình (K)? 18. Các chất liệu cơ bản tạo môi trường pha loãng tinh dịch? 19. Cách pha chế môi trường tổng hợp? 20. Cho ví dụ và tính toán thể tích môi trường pha loãng cho tinh dịch lợn? 21. Kỹ thuật pha loãng tinh dịch? 22. Các phương pháp bảo tồn tinh dịch? 23. Thời điểm và kĩ thuật dẫn tinh cho lợn? 61 16