Bài giảng Môi trường đại cương - Chương 1: Môi trường và phát triển - Trịnh Ngọc Đào

Nội dung text: Bài giảng Môi trường đại cương - Chương 1: Môi trường và phát triển - Trịnh Ngọc Đào

1. 10/9/2008 MÔI TRƯNG ðI CƯƠNG Năm h c 2008 – 2009 Ki m tra : 20% Seminar : 15% Các bài t p lp: 5% Thi cu i k ỳ : 60% Hình th c ki m tra và thi: tr c nghi m CBGD: ThS. Tr nh Ng c ðào Ngày 09 / 09 / 2008 1 MÔI TR Ư NG ð I C ƯƠ NG NI DUNG TU N Ch ươ ng 1: Môi tr ư ng và phát tri n 1, 2, 3 Ch ươ ng 2: Môi tr ư ng không khí Ch ươ ng 3: Ô nhi m ti ng n 4 Ch ươ ng 4: Môi tr ư ng ñ t 5 Ch ươ ng 5: Môi tr ư ng n ư c Nư c c p 6, 7 Ki m tra gi a k ỳ: 45 phút 8 Ch ươ ng 6: N ư c th i 9 Ch ươ ng 7: Ch t th i r n ñô th 10, 11, 12 Ch ươ ng 8: Ch t th i nguy h i Sinh viên thuy t trình (4 sv/nhóm) 13, 14, 15 Thi cu i kỳ: 70 phút 16 2 1
2. 10/9/2008 CHƯƠNG 1: MÔI TRƯNG VÀ PHÁT TRIN 1.1. Môi trưng 1.2. Tài nguyên 1.3. Các vn ñ gay cn gia môi trưng và phát trin KTXH ThS. Trnh Ngc ðào 3 I.1 CÁC KHÁI Ni MV MÔI TR Ư NG Khái nim v môi trưng Theo cách hiu thông thưng, có th ñnh nghĩa:
   “Môi trưng là tp hp các vt th, hoàn cnh và nh hưng bao quanh mt ñi tưng nào ñó” (The Random House College DictionaryUSA). Tuy nhiên, theo ñnh nghĩa này
   “Môi trưng là khong không gian nht ñnh có cha các yu t khác nhau, tác ñng qua li vi nhau ñ cùng tn ti và phát trin”. ThS. Trnh Ngc ðào 4 2
3. 10/9/2008 I.1 CÁC KHÁI Ni M V MÔI TR Ư NG Quan ñim vvmôimôi trưng nhìn tt góc ññsinhsinh hchc:: “Môi trưng là tp hp các yu t vt lý, hóa hc, sinh hc, kinh txã hi bao quanh và tác ñng ti ñi sng và s phát trin ca mt cá th hoc mt cng ñng ngưi (UNEPChương trình môi trưng ca Liên hip quc, 1980). Môi trưng là tt c các hoàn cnh hoc ñiu kin bao quanh vt hoc môi trưng là tng hp các ñiu kin xã hi hay văn hóa nh hưng ti cá th hoc cng ñng. Vì con ngưi va tn ti trong th gii t nhiên và ñng thi to nên th gii văn hóa, xã hi và k thut, nên tt c ñu là thành phn môi trưng sng ca con ngưi. ThS. Trnh Ngc ðào 5 I.1 CÁC KHÁI Ni M V MÔI TR Ư NG Cái nhìn toàn din hơn : Con ngưi là mt sinh vt bit tư duy, nhn thc, bit tác ñng ngưc li các yu t môi trưng ñ cùng tn ti và phát trin. Con ngưi ñây va có ý nghĩa sinh hc va có ý nghĩa xã hi hc. Chính vì vy, nhng vn ñ v môi trưng không th gii quyt bng các bin pháp lýhóasinh, k thut hc, mà còn phi ñưc xem xét và gii quyt dưi các góc ñ khác nhau như kinh t hc, pháp lut, ña lý kinh txã hi ThS. Trnh Ngc ðào 6 3
4. 10/9/2008 Lut bo vvmôimôitrng ca Vit Nam ñnh nghĩa:: nghĩa "Môi trưng bao gm các yu t t nhiên (gm thch quyn, thy quyn và khí quyn) và yu t vt cht nhân to (như ñng rung, vưn tưc, công viên, thành ph, các công trình văn hóa, các nhà máy sn xut công nghip ), quan h mt thit vi nhau, bao quanh con ngưi, có nh hưng trc tip ti ñi sng, sn xut, s tn ti, phát trin ca con ngưi và thiên nhiên“. Phân lai Môi trưng theo chc năng:  Môi trưng t nhiên: gm các nhân t thiên nhiên như vt lý, hoá hc, sinh hc.  Môi trưng xã hi là tng th các quan h gia ngưi vi ngưi. (lut l, th ch, cam kt, quy ñnh, ưc ñnh) các cp khác nhau, ñnh hưng hot ñng ca con ngưi theo mt khuôn kh nht ñnh, làm cho cuc sng ca con ngưi khác vi các sinh vt khác. ThS. Trnh Ngc ðào 7 I.1 CÁC KHÁI Ni M V MÔI TR Ư NG 3. Khoa hc môi trng Môi trưng là ñi tưng nghiên cu ca nhiu ngành khoa hc như sinh hc, ña hc, hoá hc, v.v Tuy nhiên, các ngành ñó ch quan tâm ñn mt phn ca môi trưng theo nghĩa hp. Khoa hc môi trưng là mt ngành khoa hc ñc lp, ñưc xây dng trên cơ s tích hp các kin thc ca các ngành khoa hc ñã có cho mt ñi tưng chung là môi trưng sng bao quanh con ngưi vi phương pháp và ni dung nghiên cu c th. “là ngành khoa hc nghiên cu mi quan h và tương tác qua li gia con ngưi và môi trưng xung quanh nhm mc ñích bo v môi trưng sng ca con ngưi trên trái ñt ". ThS. Trnh Ngc ðào 8 4
5. 10/9/2008 I.1 CÁC KHÁI Ni M V MÔI TR Ư NG 4 Chc năng ca môi trưng  Là không gian sng ca con ngưi và các loài sinh vt  Cung cp tài nguyên cn thit  Là nơi cha ñng cht thi  Là nơi lưu tr và cung cp thông tin cho con ngưi. ThS. Trnh Ngc ðào 9 I.2 TÀI NGUYÊN 2. Khái nim v tài nguyên
   “Trong ñieàu kieän thôøi gian, ñòa ñieåm nhaát ñònh caùc nhaân toá, ñieàu kieän thieân nhieân moâi tröôøng coù theå saûn sinh ra giaù trò kinh teá ñeå naâng cao phuùc lôïi hieän taïi vaø töông lai cho nhaân loaïi ñöôïc goïi laø taøi nguyeân thieân nhieân”. (ðnh nghĩa ca LHQ 1972)
   Söï khaùc bieät giöõa taøi nguyeân vaø moâi tröôøng laø coù mang laïi lôïi ích cho con ngöôøi vaø saûn sinh giaù trò kinh teá hay khoâng. ThS. Trnh Ngc ðào 10 5
6. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Phát trin kinh t xã hi là gì Mi quan h cht ch gia môi trưng và phát trin: môi trưng là ña bàn và ngun cung cp vt liu ca s phát trin, còn phát trin là nguyên nhân to nên các bin ñi ca môi trng . ThS. Trnh Ngc ðào 11 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Phát trin KTXH tác ñng ñn môi trưng 2 khía cnh: Có li : ci to môi trưng t Có hi : có th nhiên gây ra ô nhim môi trưng Môi trưng t nhiên cũng tác ñng ñn s phát trin kinh t xã hi thông qua vic làm suy thoái ngun tài nguyên hoc gây ra thm ho, thiên tai. ThS. Trnh Ngc ðào 12 6
7. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH các quc gia có trình ñ phát trin kinh t khác nhau có các xu hưng gây ô nhim môi trưng khác nhau. Ví d:  Ô nhim do d tha : 20% dân s th gii các nưc giàu hin s dng 80% tài nguyên và năng lưng.  Ô nhim do nghèo ñói : nhng ngưi nghèo kh các nưc nghèo ch có con ñưng phát trin duy nht là khai thác tài nguyên thiên nhiên (rng, khoáng sn, nông nghip, ). ThS. Trnh Ngc ðào 13 Moái quan heä giöõa xaõ hoäi vaø moâi tröôøng Khí quyeån Thuyû quyeån Thaïch quyeån Chaát thaûi sinh hoaït Saûn phaåm Xaõ hoäi Chaát thaûi Khí Chaát thaûi Thöù phaåm Loûng coâng nghieäp Raén Xöû lí Cheá bieán laïi ThS. Trnh Ngc ðào 14 7
8. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH  Môi trưng là nơi con ngưi khai thác ngun vt liu và năng lưng cn thit như ñt, nưc, không khí, khoáng sn và các dng năng lưng như g, ci, nng, gió,  Tài nguyên tái to. Ví d như nưc ngt, ñt, sinh vt, v.v  Tài nguyên không tái to. Ví d: khoáng sn, gien di truyn. ThS. Trnh Ngc ðào 15 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Các giai ñon phát trin thành ph: • ðÆc tr−ng b»ng c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng ®« thÞ, bao gåm kh¶ năng cung cÊp n−íc s¹ch, ®iÒu kiÖn vÖ sinh, thu nhËp thÊp, kh«ng thÓ cung cÊp c¸c dÞch vô Giai ñan c¬ b¶n, viÖc lm v nh ë cho tÊt c¶ thÞ d©n. C¸c khu phè æ chuét: bÖnh nghèo ñói truyÒn nhiÔm v c¸c vÊn ®Ò søc khoÎ nghiªm träng. • Giai ñon ®« thÞ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸. Kinh tÕ ®Êt n−íc ®ang t¨ng tr−ëng víi tèc ®é nhanh, t¨ng c¸c c¬ së c«ng nghiÖp sÏ ph¸ huû phÇn lín m«i tr−êng. Giai ñan ThiÕu c«ng nghÖ th©n thiÖn víi m«i tr−êng v c¸c quy ®Þnh cña Nh n−íc sn xut • l giai ®o¹n s¶n xuÊt å ¹t, tiªu thô trn lan v tiªu huû víi khèi l−îng lín, tiªu thô qu¸ møc c¸c nguån ti nguyªn, mÊt §DSH, chÊt th¶i ®« thÞ v c¸c møc Giai ñan ph¸t th¶i carbon dioxide g nhiÒu h¬n tiêu th • §©y l giai ®o¹n cuèi cïng khi m mét thnh phè ph¸t triÓn tíi møc ® ®−a vo ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt kh«ng chØ nghÌo ®ãi v « nhiÔm Thành c«ng nghiÖp, m cßn gi¶i quyÕt c¶ c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng cã liªn quan ®Õn ph sinh tiªu thô. C¸c ph−¬ng thøc t¸i chÕ l phæ biÕn. thái ThS. Trnh Ngc ðào 16 8
9. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH SS PHÁT TRI N B NN VVNNGG
   Mi vn ñ v môi trưng ñu bt ngun t phát trin
   Gii quyt mâu thun gia MT và phát trin:
   1987 Liên Hp Quc ñã ñưa ra khái nim Phát trin bn vng "Phát trin bn vng là s phát trin nhm tho mãn các nhu cu hin ti ca con ngi nhng không tn hi ti s tho mãn các nhu cu ca th h tng lai ". ThS. Trnh Ngc ðào 17 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH
   Các vn ñ môi trưng do con ngưi gây ra có th là gì? ThS. Trnh Ngc ðào 18 9
10. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Các khái nim liên quan ñn môi trung và phát trin a) S c môi trng: là các tai bin hoc ri ro xy ra trong quá trình hot ñng ca con ngưi hoc bin ñi bt thưng ca thiên nhiên, gây suy thoái môi trưng nghiêm trng . ThS. Trnh Ngc ðào 19 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH S c môi trưng có th xy ra do:  Thiên tai  Cơ s sn xut, kinh doanh, công trình kinh t, khoa hc, k thut, văn hoá, xã hi, ANQP  S c trong tìm kim, thăm ñò, khai thác và vn chuyn khoáng sn, du khí, sp hm lò, tràn du, v ñưng ng dn du, dn khí, ñm tàu  S c trong lò phn ng ht nhân, nhà máy ñin nguyên t, nhà máy tái ch nhiên liu ht nhân, kho cha cht phóng x. ThS. Trnh Ngc ðào 20 10
11. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH b. Ô nhim môi trng : là s thay ñi tính cht ca môi trưng, vi phm Tiêu chun môi trưng ". Ô nhim môi trưng ñưc hiu là vic chuyn các cht thi hoc năng lưng vào môi trưng ñn mc có kh năng gây hi ñn sc kho con ngưi, ñn s phát trin sinh vt hoc làm suy gim cht lưng môi trưng. Các tác nhân ô nhim bao gm các cht thi dng khí, lng, rn cha hoá cht hoc tác nhân vt lý, sinh hc và các dng năng lưng như nhit ñ, bc x. ThS. Trnh Ngc ðào 21 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH c. Tiêu chun môi trng "Tiêu chun môi trưng là nhng chun mc, gii hn cho phép, ñưc quy ñnh dùng làm căn c ñ qun lý môi trưng ". Có quan h mt thit vi s phát trin bn vng ca mi quc gia. H thng tiêu chun môi trưng là mt công trình khoa hc liên ngành, nó phn ánh trình ñ khoa hc, công ngh, t chc qun lý và tim lc kinh t xã hi có tính ñn d báo phát trin. ThS. Trnh Ngc ðào 22 11
12. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH d Suy thoái môi trng : là s làm thay ñi cht lưng và s lưng ca thành phn môi trưng, gây nh hưng xu cho ñi sng ca con ngưi và thiên nhiên ". ThS. Trnh Ngc ðào 23 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH e. Khng hang môi trng Nguyên nhân do s bùng n dân s. "Khng hong môi trưng là các suy thoái v cht lưng môi trưng sng trên quy mô toàn cu, ñe do cuc sng ca loài ngưi trên trái ñt ". ThS. Trnh Ngc ðào 24 12
13. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Hin nay, th gii ñang ñng trưc các cuc khng hong ln là gì? ThS. Trnh Ngc ðào 25 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH Biu hin ca khng hong môi trưng:  Ô nhim không khí (bi, SO 2, CO 2 v.v ) vưt tiêu chun cho phép ti các ñô th, khu công nghip  Hiu ng nhà kính ñang gia tăng  Tng ozon b phá hu  Sa mc hoá ñt ñai  Ngun nưc b ô nhim.  Ô nhim bin xy ra vi mc ñ ngày càng tăng  Rng ñang suy gim v s lưng và cht lưng  S chng loài ñng thc vt b tiêu dit ñang gia tăng  Rác thi gia tăng v s lưng và mc ñ ñc hi. ThS. Trnh Ngc ðào 26 13
14. 10/9/2008 Bài t p nh Hãy s p x p các v n ñ môi tr ư ng ñã nêu vào các ct sau ñây S c môi Ô nhi m Kh ng ho ng Suy thóai tr ư ng môi tr ư ng môi tr ư ng môi tr ư ng = 10 phút ThS. Trnh Ngc ðào 27 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH f. Công ngh môi trng "Công ngh môi trưng là tng hp các bin pháp vt lý, hoá hc, sinh hc nhm ngăn nga và x lý các cht ô nhim và ñc hi phát sinh t quá trình sn xut và hot ñng ca con ngưi. Công ngh môi trưng bao gm các tri thc dưi dng nguyên lý, quy trình và các thit b k thut thc hin nguyên lý và quy trình ñó ". các các nưc phát trin, vn ñu tư cho công ngh x lý cht thi chim t 10 40% tng vn ñu tư sn xut. ThS. Trnh Ngc ðào 28 14
15. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH g. Công ngh sch "Công ngh sch là quy trình công ngh hoc gii pháp k thut không gây ô nhim môi trưng, không thi hoc phát ra mc thp nht cht gây ô nhim môi trưng ". ði vi các quá trình sn xut, công ngh sch nhm gim thiu các tác ñng môi trưng và ñt an toàn ca các sn phm trong sut chu trình sng, bo toàn nguyên liu, nưc, năng lưng, loi b các nguyên liu ñc hi, nguy him, gim ñc tính ca các khí thi, cht thi ngay t khâu ñu ca quy trình sn xut. ThS. Trnh Ngc ðào 29 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH h. Sn xut sch hn "Sn xut sch hơn là ci tin liên tc quá trình sn xut công nghip, sn phm và dch v ñ gim s dng tài nguyên thiên nhiên, ñ phòng nga ti ngun ô nhim không khí, nưc và ñt, và gim phát sinh cht thi ti ngun, gim thiu ri ro cho con ngưi và môi trưng”  ði vi quá trình sn xut : Sn xut sch hơn bao gm tit kim nguyên vt liu, năng lưng, loi tr các nguyên liu ñc, gim lưng và ñ ñc ca các dòng thi trưc khi ñi ra khi quá trình sn xut.  ði vi sn phm : Sn xut sch hơn làm gim nh hưng trong toàn b vòng ñi ca sn phm t khâu ch bin nguyên liu ñn khâu thi b cui cùng. ThS. Trnh Ngc ðào 30 15
16. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH i. ðánh giá tác ñng môi trng là quá trình phân tích, ñánh giá, d báo nh hưng ñn môi trưng ca các d án quy hoch, phát trin kinh t xã hi, ca các cơ s sn xut, kinh doanh, công trình kinh t, khoa hc k thut, y t, văn hoá, xã hi, an ninh, quc phòng , ñ xut các gii pháp thích hp v bo v môi trưng ". ThS. Trnh Ngc ðào 31 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH j. Tai bin môi trưng: “là quá trình gây mt n ñnh trong h thng môi trưng ". Gm 3 giai ñon:  Giai ñon nguy cơ (hay him ho): Các yu t gây hi tn ti trong h thng, nhưng chưa phát trin gây mt n ñnh.  Giai ñon phát trin: Các yu t tai bin tp trung li, gia tăng, to trng thái mt n ñnh nhưng chưa vưt qua ngưng an toàn ca h thng môi trưng.  Giai ñon s c môi trưng: Quá trình vưt qua ngưng an toàn, gây thit hi cho con ngưi v sc kho, tính mng, tài sn, Nhng s c gây thit hi ln ñưc gi là tai ho, ln hơn na ñưc gi là thm ho môi trưng. ThS. Trnh Ngc ðào 32 16
17. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH k. Quan trc môi trưng: “là vic theo dõi thưng xuyên cht lưng môi trưng vi các trng tâm, trng ñim hp lý nhm phc v các hot ñng bo v môi trưng và phát trin bn vng ". Các mc tiêu c th: • Cung cp các ñánh giá v din bin cht lưng môi trưng • Cnh báo kp thi các din bin bt thưng hay các nguy cơ ô nhim, suy thoái môi trưng. • Xây dng cơ s d liu v cht lưng môi trưng ThS. Trnh Ngc ðào 33 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH L. Ngun gây ô nhim môi trưng là ngun thi ra các cht gây ô nhim. Có nhiu cách phân loi:  Theo tính cht hot ñng  Theo phân b không gian  Theo ngun phát sinh Mc ñ tác ñng t các ngun gây ô nhim nói trên còn tùy thuc vào 3 nhóm yu t: quy mô dân s, mc tiêu th tính theo ñu ngưi, tác ñng ca môi trưng, trong ñó quy mô dân s là yu t quan trng nht. ThS. Trnh Ngc ðào 34 17
18. 10/9/2008 I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH L. Ngun gây ô nhim môi trưng  Theo tính cht hot ñng: quá trình sn xut quá trình giao thông vn ti; sinh hot; và t nhiên. 35 ThS. Trnh Ngc ðào I.3 Các vn ñ gia môi trưng và phát trin KTXH L. Ngun gây ô nhim môi trưng  Theo phân b không gian: ñim ô nhim, ñưng ô nhim, vùng ô nhim.  Các cách phân loi này mang tính tương ñi (cùng mt ñi tưng gây ô nhim nhưng có th là ñim/ ñưng/ vùng ô nhim). Ví d: ThS. Trnh Ngc ðào 36 18