Bài giảng Chăn nuôi bò cái sinh sản

Nội dung text: Bài giảng Chăn nuôi bò cái sinh sản

1. ChCh¨¨nn nu«i tr©u bß c¸i NỘI DUNG sinh s¶n • CÊu t¹o c¬ quan sinh dôc c¸i - Chu kú ®éng dôc - Mang thai vµ ®Î - Phôc håi sinh dôc sau ®Î - Ph¸t hiÖn ®éng dôc, phèi gièng vµ kh¸m thai - Nu«i d­ìng vµ chch¨¨mm sãc - §§¸nh¸nh gi¸ kh¶ nn¨¨ngng sinh s¶n - Nh©n tè ¶nh h­íng tíi sinh s¶n - §§iÒuiÒu khiÓn sinh s¶n 2 c¬ quan sinh dôc c¸i §§ÞnhÞnh vÞ c¬ quan sinh dôc c¸i NiÖu qu¶n ¢m ®¹o Tr. trµng Th©n T.cung Manh nang HËu m«n ¢m m«n trùc trµng Sõng tö cung cæ t/c Lç niÖu Buång trøng X­¬ng chËu Mµng treo lín ©m ®¹o tö cung Bãng ®¸i Loa kÌn Vßi Falop Cæ tõ cung èng dÉn B.trøng trøng 3 4 C¸c c¬ quan sinh dôc bªn trong CÊu tt¹¹oo cæ tö cung bß Lç T/C Cæ tö cung ¢m ®¹o NÕp gÊp vßng Manh nang Th©n tö cung 5 6 1
2. C¸c cÊu tróc trªn buång trøng bß No·n bao chÝn No·n bao ®ang Trøng rông ph¸t triÓn No·n bao vì M« ®Öm ThÓ vµng M¹ch qu¶n 7 Contents8 Chu kú ®éng dôc TiÒn ®éng dôc - Trªn buång trøng mét no·n bao lín b¾t lín nhanh (sau khi thÓ vµng cña chu kú tr­íc bÞ tho¸i ho¸). Rông trøng - V¸ch ©m ®¹o dµy lªn, ®­êng sinh dôc tt¨¨ngng sinh, xung huyÕt. Sau ®éng dôc - C¸c tuyÕn sinh dôc phô tt¨¨ngng tiÕt dÞch nhên trong suèt, khã ®øt. §éng dôc - ¢m m«n h¬i bãng mäng. Cæ tö cung hÐ më. Yªn tÜnh - Bá ¨n,¨n, hay kªu rèng vµ ®¸i r¾t. TiÒn ®éng dôc Yªn tÜnh - Cã nhiÒu bß ®ùc theo trªn b·i chch¨¨n,n, nh­ng ch­a chÞu ®ùc. N·o TuyÕn Buång yªn trøng 9 10 §§éngéng dôc HËu ®éng dôc - Bß chÞu ®ùc cao ®é. - C¬ quan sinh dôc dÇn trë - Thêi gian chÞu ®ùc dao ®éng trong kho¶ng 66 3030 ll¹¹ii trtr¹¹ngng th¸i bb××nhnh th­êng giê, bß t¬ trung b×b×nhnh 12 giê, bß c¸i sinh s¶n 18 giê. (kho¶ng 5 ngµy). - Niªm dÞch ch¶y ra nhiÒu, cµng vÒ cuèi cµng - Con c¸i thê ¬ víi con ®ùc vµ tr¾ng ®ôc nh­ hå nÕp, ®é keo dÝnh tt¨¨ng.ng. kh«ng cho giao phèi. - ¢m m«n mµu hång ®á, cµng vÒ cuèi cµng thÈm. - Niªm dÞch trë thµnh b· ®Ëu. - Cæ tö cung më réng, hång ®á. - Sau khi th«i chÞu ®ùc 10-10-1212 Rông trøng ThÓ vµng ho¸ giê thth××rông trøng. Kho¶ng 7070%% sè lÇn rông trøng vµo Hµnh vi No·n bao ban ®ªm. ®éng dôc trªn buång trøng - Cã kho¶ng 5050%% bß c¸i vµ 9090%% bß t¬ bÞ ch¶y m¸u trong giai ®o®o¹¹nn nµy. DÞch no·n bao No·n bao 11 12 2
3. Ngo¹i c¶nh: T 0, as, Thêi kú yªn tÜnh §§iÒuiÒu hoµ chu kú ®éng dôc d2, mïi vÞ TÝn hiÖu tõ vá n·o §§ÆcÆc tr­ng bëi sù tån t¹i cña thÓ vµng (+) - NÕu kh«ng cã chöa thth××thÓ vµng sÏ thµnh thôc Hypothalamus kho¶ng 8 ngµy sau khi rông trøng vµ tiÕp tôc ho¹t (+)GnRH ®éng (tiÕt progesteron) trong vßng 8-8-99 ngµy nn÷÷aa vµ (+) (-) sau ®ã tho¸i ho¸ (ngµy 1616 17).17). Lóc ®ã mét giai ®o¹n ba ck - tiÒn ®éng dôc cña mét chu kú míi l¹i b¾t ®Çu. (-) (-) ba ck F eed - NÕu trøng ®­îc thô tinh thth××giai ®o¹n nµy ®­îc thay - FSH thÕ b»ng thêi kú mang thai (thÓ vµng tån t¹i vµ tiÕt Inhibin LH progesteron), ®Î vµ mét thêi kú kh«ng cã ho¹t ®éng Feed (-) chu kú sau khi ®Î tr­íc khi bß c¸i trë l¹i cã ho¹t ®éng ThÓ chu kú tiÕp. Trøng chÝn vµng vµ rông ThÓ vµng Oestrogen trªn Progesteron buång trøng 13 14 Diễn biến trong chu kỳ động dục ở bò Sãng ph¸t triÓn no·n bao trong chu kú ®éng dôc R ụng trứng Rụng trứng PGF E2 2α PGF2α FSH LH TiTiêuêu tthhể vàng Noãn bao trội φ (mm)(mm) P4 15 NoNoãnãn bao Thoái hóa trội 10 n g hor m on e ượ Thể vàng Progesterone H à m l Nội mạc tử cung PGF 2α 0 3 6 9 12 15 18 2121 Động dục 5 10 15 Động dục NgNgàyày sau rụng trứng 16 Ginther et al., Sự thoái hoá thể vàng Nội mạc tử cung Thể vàng (ngày 17 của chu kỳ) Oxytocin receptors Oxytocin PGF2a Oxytoxin Noãn bao trội Thể vàng (ngày 17) PGF2a Tiêu thể vàng 17 Rụng trứng 18 3
4. Ph¸t triÓn no·n bao ë bß ®éng dôc vµ cã thai Phôi néi m¹c tö cung Oxytocin PGF2α Interferon tau (IFN-t) × Thể vàng chửa P4 φ (mm)(mm) PGF2α 15 Noãn bao trội 1010 Thể vàng chửa Tiªu thÓ vµng 0 3 66 9 12 15 18 21 Kh«ng r ụng trứng Rông trøng Ngày sau rụng trứng 19 Contents<<20 Mang thai vµ ®Î Qu¸ trtr××nhnh ph¸t triÓn cña ph«i thai n Mang thai trung bb××nhnh 280 ngµy ë bß vµ 315 ngµy ë tr©u n Hîp tö hh××nhnh thµnh 11//33 phÝa trªn èng ®Én trøng vµ tr«i tíi tö cung vµo ngµy thø 55 66 n Ph«i b¸m vµo tö cung vµo ngµy thø 30 (nhau thai sÏ dÇn dÇn b¸m vµo nóm nhau mÑ tt¹¹ii néi mm¹¹cc tö cung). n Sau 60 ngµy toµn bé c¸c c¬ quan ®· ®­îc hh××nhnh thµnh vµ ph¸t triÓn. n Trong 22 22,,55 th¸ng cuèi khèi l ­îng cña thai tt¨¨ngng b»ng kho¶ng 22//33 ®Õn 33//44 khèi l­îng s¬ sinh. Contents21 22 NhNh÷÷ngng biÕn ®æi cña bß mÑ trong thêi HiÖn t­îng bß s¾p ®Î gian mang thai - Khèi l­îng c¬ thÓ tt¨¨ng,ng,®Æc bÞªt - Bông sÖ lµ 2 th¸ng cuèi, do sù ph¸t triÓn -D©y ch»ng m«ng-khum nh·o g©y hiÖn t ­îng “sôt cña thai, tö cung, hÖ thèng nhau m«ng” thai vµ do kh¶ nn¨¨ngng tÝch luü dinh -¢m hé sa, s ­ng mäng, niªm dÞch ch¶y ra nhiÒu, d­ìng cña bß mÑ tt¨¨ngng lªn. trong suèt - Trao ®æi chÊt vµ nn¨¨ngng l­îng tt¨¨ngng -BÇu vó c¨ng, con cao s¶n cã thÓ ch¶y s÷a ®Çu - Thay ®æi trong hÖ thèng néi tiÕt: -§u«i th­êng cong lªn + ThÓ vµng ®­îc hh××nhnh thµnh -Bß hay cã hiÖn t ­îng gi÷g×n, t×m chç réng r·i vµ tiÕt progesteron trong suèt thêi tho¸ng ®¶ng hay chç kÝn ®¸o ®Ó ®øng nh»m tr¸nh gian mang nh÷ng con kh¸c + Nhau thai tiÕt estrogen vµ -Cã hiÖn t ­îng ®øng n»m kh«ng yªn, l ­ng cong c¸c hocm«n gonadotropin kÌm theo rÆn ®Î, cµng gÇn lóc ®Î th×tÇn sè rÆn - C¸c c¬ quan néi tt¹¹ng,ng, ®Æc biÖt lµ c¬ quan tiªu ho¸, tuÇn hoµn, h« cµng t¨ng hÊp, bµi tiÕt cã sù thay ®æi thÝch -Hay ®i tiÓu vÆt øng 23 24 4
5. Quá trình đẻ (1) Quá trình đẻ (2) n Chia thành 3 giai đoạn: n Mở cổ tử cung n Đẻ (sổ thai) n Sổ nhau 25 26 Quá trình đẻ (3) HiÖn t­îng bß ®Î - Sù co bãp cña c¬ quan sinh dôc t¹o ra nhnh÷÷ngng c¬n rÆn ®Èy thai qua cæ tö cung vµ ®i vµo ©m ®¹o. - Bµo thai cµng ®i ra phÇn ngoµi thth××cµng t¨t¨ngng kÝch thÝch cho c¬ co bãp - Bß mÑ bån chån, ®øng n»m kh«ng yªn, ch©n cµo ®Êt, cã con ch©n sau ®¸ vµo bông, l­ng cong lªn mµ rÆn. - Tö cung co bãp liªn tôc dån n­íc èi ra nhiÒu, thai còng ®­îc ®­a ra nªn ¸p lùc trong bäc thai tt¨¨ngng lªn lµm vì bäc èi. Sau khi vì èi søc rÆn cña gia sóc cµng m¹nh ®Èy thai vµ mµng thai qua ®­êng sinh dôc (th­êng sau 1 giê). - PhÇn ®Çu cña thai ra tr­íc, tiÕp ®Õn phÇn ngùc ra sau. Lóc nµy søc rÆn con mÑ gi¶m xuèng. PhÇn cßn l¹i cña thai nhê søc ®¹p cña hai ch©n sau mµ ra ngoµi hoµn toµn. - Sau ®Î bß mÑ nghØ mét thêi gian råi quay l¹i liÕm con - Sau ®Î tö cung vÉn co bãp vµ tiÕp tôc nhnh÷÷ngng 27 c¬n rÆn ®­a nhau thai ra ngoµi (4(4 66 giê) Contents 28 Phôc håi sinh dôc sau khi ®Î Thành phần của khoảng cách lứa đẻ ĐẺ K/Clứa đẻ Tử cung Buồng trứng Phối giống ĐẺ (chửa lạii) Đẻ Mang thai Đẻ Không (280 ngày) SAU chửa Ỳ Cơ co I K Cạn sữa Ờ (45-60 ngày) Nội mạc hồi phục TH Tiết hócmôn Xoang thải hết sản dịch Rụng trứng Tiết sữa (10 tháng) CHỬA LẠI 29 5
6. Khoảng cách lứa đẻ Thời kỳ sau đẻ của bò cái K/C lứa đẻ Hồi phục tử cung Đỉnh chu kỳ sữa 0 Phối giống Stress sau đẻ 45 ngày 60-90 ngày Đẻ (Chửa) Mang thai Đẻ Không (280 ngày) Đẻ khó Đông dục lần 1 Phối giống lần 1 chửa Dry period Sát nhau (45-60 days) Nhiễm trùng tử cung Ức chế Rối loạn TĐC Tiết sữa (10 tháng) gonadotropin do Nang trứng bê bú Viêm vú Phôc håi sãng no·n bao sau ®Î Ph¸t hiÖn ®éng dôc, phèi gièng vµ kh¸m thai Bß s÷a n Ph¸t hiÖn ®éng dôc n X¸c ®Þnh thêi gian phèi gièng thÝch hîp Bß thÞt nu«i con bó n Kh¸m thai Ngµy cña chu kú Contents 33 Contents 34 Ph¸t hiÖn ®éng dôc Quan s¸t trùc tiÕp a. Quan s¸t trùc tiÕp +> b. Dïng bß ®ùc thÝ t×nh -Cã thÓ dïng ®ùc thÝ t×nh víi chÐn s¬n ®¸nh dÊu. c. Dïng c¸c dông cô hç trî ph¸t hiÖn ®éng dôc -ChØ thÞ mµu: Dïng chÊt keo dÝnh trªn xèp nhuém mµu g¾n lªn m«ng bß c¸i vµ cã thÓ ®æi mµu khi bß c¸i ®éng dôc ®­îc con kh¸c nh¶y lªn nhiÒu lÇn. -S¬n ®u«i. B«i mét líp s¬n ë cuèng ®u«i bß c¸i. Líp s¬n nµy sÏ bÞ xo¸ khi bß c¸i ®éng dôc ®­îc nh÷ng con kh¸c nh¶y lªn. d. Sê n¾n qua trùc trµng e. Dïng bß c¸i kÝch dôc b»ng xö lý víi testosteron f. X¸c ®Þnh hµm l­îng progesteron trong s÷a 35 36 6
7. 37 38 Phát hiện động dục 39 40 Thêi gian phèi gièng thÝch hîp Thêi gian phèi gièng thÝch hîp Quy t¾c S¸ngS¸ng ChiÒu: Quan s¸t c¸c dÊu hiÖu ®éng dôc 2 lÇn/ngµy, nÕu thÊy bß c¸i ®éng dôc vµo buæi s¸ng thth××phèi vµo lóc chiÒu tèi, cßn nÕu thÊy ®éng dôc vµo chiÒu tèi thth××phèi vµo s¸ng sím ngµy h«m sau. Cã thÓ tiÕn hµnh phèi tinh lÆp l¹i 12 giê sau lÇn phèi thø nhÊt. 41 42 7
8. ChÈn ®o¸n cã thai NUÔI DƯỠNG VÀ CHĂM SÓC n KiÓmKiÓmtrtraaquaquatrùctrùctrµng è n Nuôi dưỡng trâu bò cái sinh sản n KiÓm tra b»ng m¸y siªu ©m n Chăm sóc trâu bò cái mang thai n KiÓm tra b»ng m¸y ®iÖn tim n Hộ lý trâu bò đẻ thai n Hộ lý trâu bò sau khi đẻ n Ph©n tÝch progesteron trong ss÷÷aa hoÆc m¸u n Nuôi dưỡng và chăm sóc sau khi đẻ Contents 43 Contents 44 Nu«i d­ìng tr©u bß c¸i sinh s¶n ChCh¨¨mm sãc bß c¸i mang thai 1. Tiªu chuÈn ¨¨nn - Th­êng xuyªn gigi÷÷vÖ sinh th©n thÓ - Nhu cÇu duy trtr×× - Bß cµy kÐo cho nghØ lµm viÖc tr­íc vµ sau khi ®Î 1 th¸ng. - Nhu cÇu nu«i thai - Bß ss÷÷aa ph¶i cho c¹n s÷s÷aa tr­íc khi ®Î 45-45-6060 ngµy. - Nhu cÇu tÝch luü - Ph©n ®µn theo thêi gian cã chöa (nÕu nu«i tËp trung) - Nhu cÇu s¶n xuÊt - Kh«ng chch¨¨nn d¾t ë nh÷nh÷ngng n¬i dèc trªn 20-20-2525o. 2. KhÈu phÇn ¨¨nn - ChCh¨¨nn th¶ ë nh÷nh÷ngng n¬i cá tèt, gÇn chuång, dÔ quan s¸t - Phèi hîp tõ nhiÒu lo¹i thøc ¨n¨n cã thÓ cã. - Chuång tr¹i ph¶i s¹ch sÏ, yªn tÜnh, kh«ng tr¬n. - CÇn chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn cña thai: Thêi kú ®Çu nªn §§èièi víi bß t¬ vµ bß thÊp s¶n cÇn kÝch thÝch xoa bãp bÇu vó lÊy thøc ¨n¨n th« xanh lµ chñ yÕu; vÒ cuèi nªn gi¶m thøc ¨¨nn cã dung tÝch lín, t¨t¨ngng thøc ¨¨nn cã hµm l­îng dinh tõ th¸ng cã thai thø 5 trë ®i. d­ìng cao. §§èièi víi bß s¾p ®Î kh«ng nªn t¸c ®éng vµo bÇu vó §§iÒuiÒu chØnh khÈu phÇn ®Ó bß kh«ng qu¸ bÐo hay qu¸ gÇy tr­íc khi ®Î 45 46 Hé lý bß ®Î -ChuÈn bÞ dông cô ®ì ®Î, buång ®Î vµ còi bª. Ngôi thai bình thường -Dïng cá kh« s¹ch lãt nÒn dµy 3-5 cm. -§Ó bß ë ngoµi chuång, dïng n ­íc s¹ch pha thuèc tÝm 0,1% hay n ­íc muèi röa s¹ch toµn bé phÇn th©n sau cña bß. -Lau kh« vµ s¸t trïng b»ng dung dÞch crezin 1%. -Dïng b«ng cån s¸t trïng bé phËn sinh dôc bªn ngoµi (mÐp ©m m«n). -Cho bß vµo buång ®Î ®· cã chuÈn bÞ s½n, cã cá vµ n ­íc uèng ®©y ®ñ. -§Ó bß yªn tÜnh, tr¸nh ng ­êi vµ bß kh¸c qua l¹i. -Khi bß c¸i b¾t ®Çu rÆn ®Î cã thÓ cho tay vµo ® ­êng sinh dôc kiÓm tra thai. NÕu thai b×nh th­êng th×®Ó tù ®Î. NÕu thai trong t ­ thÕ kh«ng b×nh th­êng th×nªn chØnh ng«i thai cho bß mÑ dÔ ®Î. -Kh«ng ® ­îc l«i kÐo thai qu¸ sím, lµm tæn th­¬ng ®­êng sinh dôc, trõ tr­êng hîp ®Î ng­îc th×viÖc l«i thai l¹i rÊt cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh thai bÞ ng¹t do uèng ph¶i n­íc thai. -XÐ r¸ch mµng èi vµ lau s¹ch n ­íc nhên dÝnh ë mòi thai nÕu ®Çu thai ®· ra h¼n mµ vÉn vÞ mµng èi bao bäc. 47 48 8
9. Ng«i thai kh«ng bb××nhnh th­êng Hé lý bª con sau khi ®Î - Mãc s¹ch nhít ë miÖng vµ hai lç mòi ®Ó tr¸nh cho bª ng¹t thë - Dïng r¬m hay bao t¶i s¹ch lau qua nhít bÈn cho bª. - NÕu thÊy bª cã triÖu chøng bÞ ng¹t thë thth×× ph¶i lµm h« hÊp nh©n t¹o. §§ÓÓ cho bß mÑ liÕm s¹ch bª con. - C¾t rèn: vuèt s¹ch m¸u ë d©y rèn cho vÒ phÝa con con, s¸t trïng d©y rèn b»ng cån ii ètèt 5%, dïng kÐo ®· s¸t trïng c¾t rèn c¸ch thµnh bông chõng 88 10cm10cm vµ s¸t trïng chç c¾t rèn b»ng cån ii ètèt 5%. - C©n bª tr­íc tr­íc khi cho bó ss÷÷aa ®Çu. - Cho bª bó trùc tiÕp ss÷÷aa ®Çu cña chÝnh mÑ nã, chËm nhÊt lµ 1 giê sau khi ®Î. 49 50 Hé lý bß mÑ sau khi ®Î Nu«i d­ìng chch¨¨mm sãc bß giai ®o¹n -Cho uèng n­íc muèi hay chÝnh n ­íc èi cña nã. sau ®Î -§Ó s½n cá ngon trong chuång cho bß tù ¨n. Hai ba giê sau cã thÓ cho ¨n ch¸o lo·ng. n Cho ¨¨nn thøc ¨n¨n chÊt l­îng -Röa s¹ch phÇn th©n sau b»ng n ­íc s¹ch cã pha cao (bï l¹i thu nhËn gi¶m). thuèc tÝm 0,1% , n­íc muèi sinh lý 0,9% hay n TT¨¨ngng hµm l­îng protein, crezin 1%. kho¸ng vµ vitamin trong khÈu -Dïng cá kh« x¸t m¹nh lªn c¬ thÓ bß ®¶m b¶o phÇn (do c©n b»ng nn¨¨ngng cho tuÇn hoµn l­u th«ng, kh«ng cho n»m nhiÒu l­îng ©m) ®Ò phßng b¹i liÖt sau khi ®Î. -KiÓm tra s÷a ®Çu, nÕu s÷a tèt th×cho bª bó. S÷a n §§iÒuiÒu trÞ bÖnh s¶n khoa (nÕu ®Çu cÇn ®Õn ®©u v¾t ®Õn ®ã. cã). -Khi bß ®· sæ nhau ra ngoµi th×ph¶i kiÓm tra n Theo dâi ®éng dôc cÈn thËn thËt kü xem nhau thai cã b×nh th ­êng hay kh«ng. vµ phèi gièng kÞp thêi. -NÕu qu¸ 12 giê mµ nhau kh«ng ra th×ph¶i can Contents thiÖp. 51 52 NS sữa (kg/con/ Khoảng cách lứa đẻ lý tưởng ®¸nh gi¸ søc sinh s¶n cña ngày) tr©u bß c¸i đỉnh của chu kỳ sữa 30 n 11 Tuæi ®Î løa ®Çu n + Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu 20 n + Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu n 22 Kho¶ngKho¶ngc¸cc¸chhløløaa®Î 10 n + Chöa ll¹¹ii sau khi ®Î đẻ n đẻ n + 1 n + Đéng dôc ll¹¹ii sau khi ®Î -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 n + Tû lÖ thô thai tháng sau đầu chu kì giữa chu kì cạn sữa khi đẻ n + ThêiThêigiagiannmanmanggthai cuối chu kì Thụ tinh nhân tạo Chửa (9 tháng) Contents 53 54 9
10. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ nn¨¨ngng sinh s¶n cña bß c¸i 1. §§ÆcÆc ®iÓm bÈm sinh ®iÒu khiÓn sinh s¶n - Chi phèi cña di truyÒn ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n - Kh¶ nn¨¨ngng thÝch nghi - C¸c cè tËt bÈm sinh, nhÊt lµ cè tËt vÒ ®­êng sinh dôc • Gây động dục đồng 2. Nu«i d­ìng - Møc nu«i d­ìng loạt - Lo¹i hh××nhnh thøc ¨n¨n • Kích thích động dục - C©n b»ng c¸c chÊt dinh d­ìng 3. ChCh¨¨mm sãc qu¶n lý • Gây rụng nhiều - ChCh¨¨mm sãc søc khoÎ, bÖnh tËt trứng và cấy truyền - Ph¸t hiÖn ®éng dôc vµ kü thuËt phèi gièng - C¸c bÖnh sinh s¶n vµ s¶n khoa phôi 4. C¸c nguyªn nh©n kh¸c - Gi¸ c¶ bª gièng, - ChÝnh s¸ch - Ph­¬ng phÊp chän phèi - Tuèi gia sóc - Thêi tiÕttiÕt khÝkhÝ hËu Contents - Møc ®é lao t¸c Contents55 56 g©y ®éng dôc vµ rông trøng Ph­¬ng ph¸p g©y ®éng dôc vµ rông ®ång lolo¹¹tt trøng ®ång lolo¹¹tt 1. Tiªu huû thÓ vµng: n Tiªu huû thÓ vµng => gi¶m progesteron => - Tiªu huû c¬ häc no·n bao ph¸t triÓn => ®éng dôc vµ rông - Sö dông prostaglandin FF22a (PGF(PGF22a) hay c¸c trøng sím. chÊt t­¬ng tù - KÕt hîp PG víi gonadotropin n Progesterone ngo¹i sinh => øc chÕ ®éng 22 Dïng progesterone ngo¹ngo¹ii sinh dôc vµ rông trøng ë gia sóc ®· tho¸i ho¸ thÓ - Dïng progesteron tù nhiªn hay tæng hîp vµng tù nhiªn. (progestogen) - KÕt hîp progesteron víi gonadotropin 33 KÕt hîp progesteron víi PG hay estrogen 57 tt¨¨ngng tiÕt FSH vµ LH => ®éng dôc vµ rông trøng. Đực giống Cấy truyền phôi Thu phôi n Prostaglandin kÝch thÝch phôc håi, chèng viªm néi m¹c tö cung, kÝch thÝch tiÕt GnRH => tt¨¨ngng tiÕt LH => kh«i Mang thai phôc nhanh tö cung vµ chu kú tÝnh ë gia sóc sau khi ®Î. Phối giống lại bình thường hay gây rụng nhiều trứng n H¹n chÕ bó => gi¶m øc chÕ ph©n tiÕt gonadotropin cña sau 2-3 tháng tuyÕn yªn => ho¹t ®éng chu kú tÝnh trë l¹i sím sau khi ®Î. < 59 Nhiều đời sau chất lượng cao <60 10
11. Bß nhËn ph«i Bß cho ph«i - Bß nhËn ph«i lµ nh÷nh÷ngng con “mang thai hé”, cho nªn khi chän lµm con nhËn ph«i kh«ng cÇn cc¨¨nn cø vµo phÈm gièng hay nn¨¨ngng suÊt cña b¶n th©n con bß ®ã. n Bß c¸i cho ph«i ph¶i ®­îc chän tõ ®µn h¹t - Bß nhËn ph«i chØ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc tiÕp nhËn ph«i, nh©n, cã nguån gèc vµ lý lÞch râ rµng, cã kh¶ mang thai mµ kh«ng ®ãng gãp vµo kiÓu di truyÒn cña nn¨¨ngng sinh s¶n tèt. ®êi con. - ChØ cÇn chän nh÷nh÷ngng con ®¹t c¸c yªu cÇu sau: n C¸c chØ tiªu sinh s¶n chÝnh ® ­îc quan t©m lµ n §§ÎÎ Ýt nhÊt 2 th¸ng tr­íc ®ã (bß c¸i ®· sinh s¶n) hay bß t¬. sè l­îng, chÊt l­îng ph«i còng nh ­ c­êng ®é n §§ññ tr­ëng thµnh vµ c¬ thÓ ®ñ lín. Do ®ã cÇn ph¶i biÕt gièng vµ lo¹i ph«i sÏ ®­îc cÊy ®Ó nã cã kh¶ nn¨¨ngng mang thai ®Õn khai th¸c ph«i tõ con bß ®ã. lóc ®Î vµ ®Î bb××nhnh th­êng. n Kh«ng cã bÖnh tËt. n Sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ sinh lý sinh s¶n bb××nhnh th­êng. nhiÒu no·n bao ph¸t triÓn, chÝn vµ rông trøng n Khi bß cho ph«i ®· ® ­îc xö lý g©y siªu bµi no·n vµ ®éng dôc, ng­êi ta tiÕn hµnh thô tinh Ph­¬ng ph¸p: nh©n t¹o cho nã (sö dông tinh cña nhnh÷÷ngng ®ùc 1. Dïng c¸c hocm«n gonadotropin: tiªm PMSG hay gièng tèt). FSH ®Ó kÝch thÝch no·n bao, sau vµi ngµy tiªm LH hoÆc HCG ®Ó kÝch thÝch trøng rông n Nªn phèi lÆp l¹i 22 33 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau tõ 2. KÕt hîp Gonadotropin víi PGF2a 8 ®Õn 10 giê, vv××sau khi tiªm hãcm«n g©y siªu 3. MiÔn dÞch inhibin (chñ ®éng hoÆc bÞ ®éng) => tt¨¨ngng tiÕt FSH => tt¨¨ngng sè l­îng trøng chÝn vµ rông bµi no·n sè l­îng trøng sÏ rông nhiÒu vµ kÐo dµi sau mçi lÇn ®éng dôc. < < 63 64 Thu ph«i KiÓm tra vµ ph©n lo¹i ph«i • Cã hai ph­¬ng ph¸p thu ph«i: ph ­¬ng ph¸p phÉu thuËt vµ ph ­¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt. n Dung dÞch hót ra ® ­îc ®Ó l¾ng trong vßng 30 • TiÕn hµnh vµo ngµy thø 6, 7 hoÆc 8 sau phót, tr­íc khi kiÓm tra vµ ph©n lo¹i ph«i. khi phèi tinh víi viÖc sö dông mét dông n ViÖc ph©n lo¹i ph«i dùa vµo kÝch th­íc vµ hh××nhnh th¸i cña ph«i, mÇu s¾c cña ph«i, sù ph©n bè, cô chuyªn dïng (èng th«ng hai chiÒu) vµ s¾p xÕp c¸c tÕ bµo ph«i. dung dÞch röa tö cung (®ång thêi còng lµ n Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ chÊt l ­îng ph«i bß ss÷÷aa vµ dung dÞch nu«i ph«i ngoµi c¬ thÓ mÑ). bß thÞt ë ViÖt Nam ®· ® ­îc Bé NN vµ PTNT Dung dÞch th­êng dïng lµ dung dÞch ban hµnh th¸ng 6/2002. PBS (Phosphate Buffered Saline). < 65 66 11
12. B¶o qu¶n ph«i Cắt phôi n NÕu ph«i kh«ng dïng ®Ó cÊy truyÒn ngay sau khi thu thth××cã thÓ ®em b¶o qu¶n ®«ng l¹l¹nhnh ®Ó sö dông vÒ sau. Sau khi thu ph«i, sè ph«i n Ph«i ®­îc ®ãng vµo cäng rr¹¹ tr­íc khi ®em cÊy hoÆc s¶n xuÊt cã thÓ t¨ng h¬n b¶o qu¶n ll¹¹nh.nh. nhiÒu lÇn nÕu ta ¸p dông n Víi tr­êng hîp b¶o qu¶n ®«ng l¹l¹nh,nh, nhiÖt ®é ®­îc hh¹¹ c«ng nghÖ c¾t ph«i, tøc lµ tõ tõ trong thiÕt bÞ tù ®éng cho tíi 3030°C. t¸ch ph«i thµnh 2 hay 4 phÇn riªng biÖt ®Ó tõ mçi n Sau ®ã ph«i ®­îc b¶o qu¶n trùc tiÕp trong nit¬ láng (( phÇn nµy sÏ t¸i t¹o thµnh 196°C) trong nhiÒu nn¨¨m.m. mét ph«i míi. n Glycerol 10%10% ((11,,44M)M) vµ Ethylene Glycol (EG) 11,,55MM th­êng ®­îc dïng lµm chÊt b¶o vÖ ll¹¹nh.nh. 67 68 G©y ®éng dôc ®ång pha Gi¶i ®«ng ph«i n Ph«i cÇn ®­îc cÊy cho con nhËn cã thêi gian ®éng dôc cµng gÇn víi thêi gian ®éng dôc cña bß cho ph«i cµng n Tr­íc khi cÊy truyÒn, ph«i b¶o qu¶n ®«ng ll¹¹nhnh ph¶i tèt. ®­îc gi¶i ®«ng. n G©y ®éng dôc ®ång pha nh»m t¹o ra ®­îc nhiÒu bß n Gi¶i ®«ng còng ph¶i ®­îc thùc hiÖn ë nhiÖt ®é 2020 300C. nhËn ph«i cã thêi gian ®éng dôc ®ång thêi víi bß cho ph«i (nÕu cÊy ph«i t­¬i) hoÆc phï hîp víi tuæi ph«i n Khi kh«ng thÓ gi¶i ®«ng ®­îc ë nhiÖt ®é ®ã thth××ph¶i pha lo·ng chÊt b¶o vÖ ll¹¹nhnh cµng nhanh khi nhiÖt ®é (nÕu cÊy ph«i ®«ng l¹nh). cµng cao. n §§ÓÓ g©y ®éng dôc ®ång pha, ng­êi ta cã thÓ sö dông n LÊy cäng rr¹¹ ra khái ni t¬ láng, gigi÷÷10 gi©y vµ sau ®ã ë PMSG, PGF2a, progesteron v.v. 0 30 C trong 1515 2020 gi©y. n NhNh÷÷ngng hãchãc m«nm«n nµy ®­îc dïng riªng lÎ hoÆc kÕt hîp n Sau khi gi¶i ®«ng ®­a ph«i vµo cäng rr¹¹ ®Ó cÊy truyÒn. víi c¸c liÒu l­îng vµ ph¸c ®å kh¸c nhau t­¬ng tù nh­ kü thuËt g©y ®éng dôc ®ång lo¹t. < < 69 70 CÊy truyÒn ph«i n CÊy ph«i kh«ng phÉu thuËt: ph«i ®­îc cÊy vµo 1/3 phÝa trªn sõng tö cung. n Ph«i ®­îc ®­a vµo cäng r¹ 0,25ml vµ ®Æt vµo ®Çu sõng tö cung t­¬ng øng víi phÝa buång trøng cã thÓ vµng ho¹t ®éng. n Phong bÕ thÇn kinh tuû sèng th­êng ®­îc sö dông ®Ó lo¹i bá co bãp trùc trµng vµ do ®ã cho phÐp ®Æt ph«i chÝnh x¸c h¬n vµ Ýt g©y tæn th­¬ng h¬n. n CÊy ph«i phÉu thuËt ®­îc thùc hiÖn th«ng qua vÕt c¾t t­¬ng øng víi phÝa buång trøng cã thÓ vµng chøc nn¨¨ng.ng. n Ph«i ®­îc cÊy b»ng èng th«ng nhá vµo ®Çu sõng tö cung cïng phÝa. VÕt c¾t ®­îc g©y mª côc bé trong lóc phÉu < thuËt. 71 12