Truyện cười với hiệu quả dạy học ở trường Tiểu học hiện nay

Nội dung text: Truyện cười với hiệu quả dạy học ở trường Tiểu học hiện nay

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ TRUYỆN CƯỜI VỚI HIỆU QUẢ DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HIỆN NAY BÙI THANH TRUYỀN* TÓM TẮT Truyện cười là món ăn tinh thần sát hợp của trẻ thơ hôm nay, là nhân tố quan trọng tham gia vào hoạt động dạy học của cả thầy và trò ở trường tiểu học. Với nhiều công năng tích cực của mình, mảng sáng tác này đã trở thành ngữ liệu sát hợp để giáo viên sử dụng, làm sinh động, hấp dẫn giờ dạy. Đó cũng là cơ hội thú vị để thầy cô trải nghiệm những tình huống sư phạm đa dạng, phong phú và bổ ích nhằm tạo được vị thế của một người thầy - nghệ sĩ trên bục giảng. Từ khóa: truyện cười, dạy học, tiểu học, giáo viên, học sinh. ABSTRACT Joke and its teaching effectiveness in elementary schools Today, joke is an appropriately spiritual food for children and an important factor in teaching and learning activities of both teachers and students in elementary schools. Thanks to its positive functions, joke has become suitable texts for teachers to make class time more vivid and attractive. This is also an exciting opportunity for teachers to experience varied, abundant and useful pedagogical situations which help them build the position of a teacher – an artist on the pulpit. Keywords: joke, teaching effectiveness, elementary school. 1. Từ vị trí của tiếng cười, truyện hào Pháp Henri Bergson đã viết: “Hài cười trong cuộc sống và trong văn học hước nằm trong bản tính con người” (Il thiếu nhi hôm nay n’y a pas de comique en dehors de ce qui Cười là một nhân tố quan trọng của est proprement humain). Cũng theo tác cuộc sống. Ngoài tính chất bản năng, sinh giả thì “không gì giải tỏa bằng cười” học (con người có miệng có môi - khi (rien ne désarme comme le rire). Tiếng buồn thì khóc, khi vui thì cười), tiếng cười, vì thế, luôn cần cho cuộc sống. Nó cười cũng thể hiện rất rõ tính văn hóa, xã là điều kiện để mỗi cá nhân trút xả ẩn ức, hội. Từ tiếng cười vô thức của trẻ sơ sinh, nạp lại nguồn năng lượng tinh thần, cũng tiếng cười bộc phát khi bị cù đến tiếng là cơ sở để họ tự khẳng định mình, là cười trí tuệ, cười để thấm, để ngẫm là chất đề kháng để chống lại sự ăn mòn một quá trình mang dấu ấn của sự trưởng nhân tính của các axit độc hại có trong thành ở con người. Nói cách khác, tiếng môi trường sống, là minh chứng thuyết cười với nhiều sắc thái khác nhau, là một phục cho sự ưu việt của nhân loại trong biểu hiện của trình độ chiếm lĩnh cuộc diễn trình lịch sử. Cho nên, sẽ không là sống, bản lĩnh của mỗi cá nhân cũng như đại ngôn khi nói rằng, món quà quý giá toàn thể cộng đồng. nhất trong cuộc sống chính là nụ cười - Trong cuốn sách triết lí Le Rire, văn một trong những khởi nguồn rất đơn giản * TS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM; Email: truyen_bui2000@yahoo.com 69
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ của niềm hạnh phúc. với tiếng cười. Không quá võ đoán khi Chức năng chính của tiếng cười, cho rằng, một nền văn học đầy ắp tiếng bên cạnh việc giúp con người từ bỏ thói cười là nền văn học mang nhiều yếu tố hư tật xấu, còn hỗ trợ rất lớn cho hoạt tích cực, nhân văn, nhân bản. động nhận thức. Ngoài những lợi ích tinh Từ sau 1986, khi hoàn cảnh sống có thần và vật chất nhãn tiền, tiếng cười nhiều thay đổi theo chiều hướng tích cực, đúng nghĩa - nhất là trong lĩnh vực văn con người có điều kiện sống thực với hóa, văn học, nghệ thuật - phải gắn liền những nhu cầu, đòi hỏi thiết yếu của với chức năng phát hiện đời sống. Chừng mình. Một khi đủ bản lĩnh để đoạn tuyệt nào nhân loại còn muốn và cần nghiền với tình trạng mọi lúc mọi nơi đều phải ngẫm về thế giới khách quan, họ còn che chắn, sống theo kiểu “sắm vai”, chỉ được cười. Các công trình nghiên cứu về biết “nghiêm chỉnh”, không dám cười vì tiếng cười trên phương diện triết học sợ “mất thiêng”, “phạm húy” thì tiếng cũng như mĩ học đều ít nhiều cho thấy, cười đã có được môi trường thuận lợi để sự nghiêm chỉnh của tiếng cười bắt đầu nở rộ trong đời sống lẫn văn học. từ khả năng của nó trong việc giúp người Xã hội Việt Nam gần 30 năm đổi ta nhận thức sâu về đời sống. Tiếng cười mới, như nhiều người nhận định, là thời là một công cụ để con người hoàn thiện “tan băng” [4]. Lúc này, mọi chuẩn mực, mình. Tiếng cười ấy cũng thiêng liêng giá trị đều được xem xét lại trên tinh thần cao cả như nỗi đau, như tiếng khóc. dân chủ, cởi mở hơn. Trước Đổi mới, Với trẻ em, tiếng cười là đặc ân mà trong một thời gian dài, đến gần một nửa bà mụ riêng tặng thế giới thánh thiện này thế kỉ, yếu tố phê phán tha nhân và tự phê ngay từ thuở lọt lòng. Trong mọi trường chính mình không được chú trọng, hoặc hợp, khác với người trưởng thành, trẻ đều chỉ khuyến khích một cách nửa có thể cười, dùng nó như là một ứng xử vời. Người ta sợ nó như sợ một con dao với thế giới: “Cười như trò trẻ hỏng thi”. sắc. Nay, cả trong đời sống, lẫn trong văn Đó là thanh âm song hành với cuộc sống chương, tinh thần phê phán được hiểu vui tươi, hồn nhiên của tuổi nhỏ. Được khác đi. Nó không bị xem là một cái tội. cười, được ngây thơ trong thế giới của Phê phán là đặt yêu cầu cao với đời sống. mình chính là nhu cầu của các em, và Tiếng cười là một trong những phương cũng là chuẩn mực mà toàn xã hội phấn tiện hữu hiệu để làm công việc cần thiết đấu mang lại cho lứa tuổi này. Người ta đó, là tác nhân khiến cho đời sống trở ước tính trẻ con cười khoảng 400 lần mỗi thành chính nó chứ không phải đời sống ngày trong khi người lớn chỉ có 20 lần. giả tạo do người ta tưởng tượng ra và ép Phải chăng đấy là lí do khiến ta luôn thấy nhau phải theo. Mà khả năng hài hước, sự hồn nhiên, vui tươi, hạnh phúc rạng như đã biết, lại thường tỉ lệ thuận với tài ngời trên khuôn mặt trẻ thơ. năng chữ nghĩa - nhân tố quan trọng hàng Điều đó lí giải vì sao, văn học nói đầu để khẳng định vị thế từng giai đoạn chung, các sáng tác cho thiếu nhi nói của tiến trình văn học dân tộc. riêng - tức tấm gương phản ánh muôn Những thuận lợi trong môi trường mặt đời sống của nhân loại, thường gắn văn hóa, xã hội là một lẽ tất yếu để tiếng 70
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ cười trong văn học đương đại được khai quan hệ: với bạn bè, thầy cô, người thân, thông trở lại. Các sáng tác cho trẻ em với không gian sống, với chính bản thân cũng không là ngoại lệ. Ngoài sự xuất mình hiện lên sinh động qua những hiện tản mác ở thơ, truyện ngắn, tiểu tiếng cười sảng khoái và niềm vui lấp lánh thuyết, báo chí , hàng loạt tuyển tập đọng lại trong tâm hồn và trên những truyện cười cho tuổi thơ đã đường hoàng trang sách. Ở đó, người đọc nhỏ tuổi sẽ rất sánh vai cùng với các sản phẩm tinh thần thú vị khi nhìn thấy rõ hơn thế giới muôn khác. Đây là một dấu hiệu cho thấy sự màu của chính họ; còn người lớn cũng dân chủ, hết lòng vì “thượng đế nhí” của cảm thấy như được nạp thêm năng lượng đội ngũ quản lí, sáng tạo văn hóa, văn khi quay về bầu trời tuổi thơ của mình học. Đến với truyện cười cho thiếu nhi trên một chuyến tàu rộn rã niềm vui. nói chung, lứa tuổi học sinh tiểu học nói Trong nhiều tuyển tập truyện cười riêng, ta có dịp thức nhận rõ hơn về diện cho thiếu nhi hôm nay, chúng tôi đánh mạo trẻ thơ hôm nay để sẻ chia và đồng giá cao cuốn Chuyện vui dạy học của Lê cảm, để có những suy nghĩ, hành động Phương Nga [2]. Thứ nhất, xét từ góc độ phù hợp. Đi kèm những “pha” thư giãn cá nhân, phần nhiều truyện ở đây nảy tích cực, những người yêu trẻ, quan tâm sinh ngay trong trường tiểu học - lĩnh vực đến tuổi thơ sẽ có dịp thanh lọc chính đang được chúng tôi quan tâm tìm hiểu. mình. Riêng với lực lượng làm nghề dạy Thứ hai, về nội dung, đây là những câu học, truyện cười cho tuổi thơ sẽ là kho tri chuyện có tính sư phạm, giáo dục cao, vì thức vô tận để họ khai thác ngữ liệu làm thế rất cần cho học sinh và những người sinh động, hấp dẫn tiết dạy; đồng thời đó làm nghề dạy học. Thứ ba, về hình thức, cũng là cơ hội thú vị để giáo viên trải việc sắp xếp cuốn sách thành các nhóm nghiệm những tình huống sư phạm thiên nội dung nhất định, sau mỗi truyện hình vạn trạng nhằm tạo được vị thế của thường có thêm lời tự trào, lời bình nhẹ một người thầy - nghệ sĩ trên bục giảng. nhàng, hóm hỉnh mà ý vị, thể hiện rõ cái 2. Đến tính đa chức năng của truyện “tâm” và cái “tầm” của người viết, vì thế cười dành cho học sinh tiểu học có tác dụng gợi hứng thú tiếp nhận của Loại ra những truyện chỉ để thuần mọi đối tượng người đọc. túy mua vui (đôi khi cười xong lại Mỗi truyện trong Chuyện vui dạy sượng sùng), hệ thống truyện cười đích học là một tình huống sư phạm nhỏ xinh, thực dành cho tuổi thơ bao giờ cũng có thú vị thường xảy ra trong môi trường chức năng phản ánh hiện thực, nhận thức giáo dục, để lại cho những người đang và và giáo dục sâu sắc. Bên cạnh những đặc sẽ làm nghề dạy học những suy ngẫm điểm kế thừa từ truyền thống, mảng nghiêm túc. Với dung lượng khiêm tốn truyện hiện đại đã thể hiện rõ tính thời (cả về khuôn khổ lẫn số lượng truyện), sự, cách tân của chúng. Tất cả mọi vấn đề cuốn sách cũng đã “đụng” đến nhiều môn trong cuộc sống trẻ em: học tập, vui chơi, học. Ví dụ: giao tiếp, ứng xử, nhận thức, tâm lí - Dạy học môn Toán: Không cầm trong các môi trường: gia đình, xã hội, được, Quê con không có cam, Giả sử, nhà trường, cộng đồng, trong nhiều mối Ngậm mỏ, há mỏ, Leo bao nhiêu bậc, 71
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ Không ai đến đích, Một cộng một, Mấy chúng ta chẳng còn mấy quan tâm, vậy em xuống tắm, Đường kính, Dài bao mà ảnh hưởng của chúng đối với công nhiêu việc dạy học, giáo dục học sinh thì chẳng - Dạy học môn Tiếng Việt (được đề nhỏ chút nào. Cái ngô nghê trong câu trả cập chủ yếu ở các phân môn Luyện từ và lời của cậu học trò nhỏ, sự ngây thơ, máy câu, Chính tả, Tập làm văn ): “Viếng” móc trong cách giao tiếp của đứa bé cô, “Cờ” có cán, Cà cuống, Bán gì?, trong hai câu chuyện dưới đây chắc chắn Không có tinh thần, Lập lòe, Mặc tất - sẽ đem lại ít nhiều phản tỉnh đầy minh mặc mũ, Áo rụt cổ, Què mắt, Giải quyết triết cho những ai quan tâm đến trẻ thơ, con, Sản xuất dây chuyền, Sáng con, Từ đến sự nghiệp trồng người ở bậc học nền tượng hình, Ba má, Xe bố - xe mẹ, Vở tảng này: sạch, Mưa rải rác, Là con gì?, Giải thích EM RẤT SÂU tục ngữ, Đi mua cho nhanh, Không phải Hễ học sinh nào trả lời chưa đúng làm bài, Gọi điện, Hư cấu, Chuyện đáng đáp án của mình, cô không chỉ ra cho các nhớ em biết sai chỗ nào, mà chỉ nhận xét - Dạy học môn Tự nhiên - Xã hội: chung chung theo thói quen “ý kiến của Thuộc bài, Trứng vịt có chửa, Ích lợi của em chưa sâu”. nước, Mũi để làm gì, Cảm thấy mệt, Dời Một lần, 3, 4 bạn đã xung phong trả thủ đô, Giúp bạn, Sương muối, Dùng tên lời mà vẫn chưa đúng ý cô. Tèo nóng lửa, Sát trùng, Sợ bẩn, Ông bèn, Sống với lòng lắm. Tèo giơ tay đã 3 lần mà vẫn ai? chưa được cô gọi. Sốt ruột, Tèo đứng - Dạy học môn Đạo đức: Lịch sự, dậy, chồm người lên mặt bàn, giơ tay rất Tiên và hậu cao và nói: - Các phương diện khác (sinh hoạt, - Thưa cô cho em, cho em ạ! Ý kiến giao tiếp, ứng xử, tâm lí, nhận thức, giáo của em rất sâu! Em rất sâu! dục, lỗi do mơ hồ, thiếu kĩ năng nghiệp ÔNG NỘI CỦA ÔNG vụ sư phạm của người dạy ): Lại “1 Đi trên đường, gặp một cụ già, Tũn cộng 1”, Không có hai mồm, Thánh liền khoanh tay: Gióng lên ba, Đợi ô tô qua, Quay bài, Là - Cháu chào ông ạ. người dũng cảm, Như một anh hùng, Em - Ông chào cháu. Cháu ngoan quá. rất sâu, Con khỉ, Không phải con, Không Ông nội của cháu có khỏe không? nói chuyện, Thả ruồi, Anh em, Nhắc lại, - Dạ, cảm ơn ông ạ. Ông nội của Bỏ được nói chuyện, Bừa với ai?, Ngày cháu vẫn khỏe. Thế còn ông nội của ông sinh, Lấy ở đâu ra?, Kém cả môn Toán, thế nào ạ? Bố em đấy ạ, Lại “bố em”, Ông nội của Dĩ nhiên, một số truyện trong các ông, Chẳng còn hi vọng, Câu đó của con, tuyển tập truyện cười cho thiếu nhi hiện Thầy yếu đuối tại, tính “dung hợp” thể hiện rất rõ: cùng Nhiều truyện, bên cạnh tiếng cười một lúc đề cập đến nội dung, phương pháp hóm hỉnh, cũng đã khiến người ta “giật dạy học của nhiều phân môn (Dao thái mình” bởi các tình huống ấy dường như mông, Ông nào?, Sống với ai? Không có do quá vụn vặt, quá quen thuộc nên tinh thần, Dùng tên lửa, Sương muối, Giáp 72
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ nước nào?, Mẫu tử, Đi mua cho nhanh, giáo dục (Chùm việc tốt, Để được nhiều Một bằng mười lăm, Giống nhau, Nhà xác, con, Câu đó của con), sự xuống cấp của Lòng yêu nước, ). Cùng với kiến thức về trường lớp, cơ sở vật chất phục vụ dạy tự nhiên - xã hội, những truyện như Dao học (Thuộc bài), tình trạng quay cóp khi thái mông, Ông nào?, chính là những làm bài, thi cử (Quay bài, Không có tinh ngữ liệu tích cực, sinh động để người dạy thần, Tai hại của từ “cũng”, Không thể dẫn dắt học sinh đến với những tri thức đọc nổi ), là những vênh lệch trong tâm khó “xơi” trong tiếng Việt: viết hoa danh lí, nhận thức giữa người lớn với trẻ em, từ riêng, nghĩa của từ, sự cứng nhắc, rập khuôn, qua quýt trong DAO THÁI MÔNG phương pháp dạy học, việc thiếu tôn Đề kiểm tra có câu “Hãy nêu tên trọng, thiếu hiểu biết về đặc điểm lứa tuổi một số dân tộc ở vùng núi phía Bắc”. học sinh của người thầy (Ngày sinh, Bài làm của Tí: “Ở vùng núi phía Thủy tinh dễ vỡ, Không cầm được, Băng Bắc có dao thái mông”. và đài, Quê con không có cam, Hoa hồng sống bằng gì, Giả sử, Món gì, Ngậm mỏ, ÔNG NÀO? há mỏ, Bằng tuổi thầy, Em rất sâu, Leo - Thằng nhỏ nhà tôi mới được điểm bao nhiêu bậc, Mấy con xuống tắm, Lại mười môn Lịch sử. Dạo này thằng nhỏ “1 cộng 1”, Khô quá, Không có hai nhà chị có chịu học không hay là lại ham mồm, Từ đồng nghĩa, Sờ vào hiện chơi? vật ) Có thể nói, chiếm số lượng nhiều Đang học bài lịch sử, được dịp hơn - và cũng đặc sắc hơn cả - là những thằng nhỏ liền liến thoắng: truyện đề cập đến đời sống tâm lí của - Ông bèn tấn công vào thành Hoa chính các em. Sự hồn nhiên, thơ ngây, Lư Ông bèn tấn công vào thành Hoa tâm lí thực hóa thế giới cổ tích, nghe lời Lư người lớn một cách máy móc, lỗi trong Bà bạn liền hỏi: nhận thức, tư duy của trẻ, sự chưa hoàn - Ông nào tấn công vào thành Hoa thiện trong sử dụng các kĩ năng ngôn ngữ Lư thế hả cháu? để giao tiếp, hiện tượng đồng nhất văn - Dạ thưa bác, ông Bèn ạ! học với cuộc sống do thiếu trải nghiệm, Ngoài những tri thức liên quan trực những tật xấu đi kèm với sự ương bướng tiếp đến các môn học, phân môn ở tiểu của lứa tuổi chưa hoàn thiện về nhân học hiện nay (Tiếng Việt, Toán, Tự nhiên cách trong Thánh Gióng lên ba, Bịt tai - Xã hội, Đạo đức, Khoa học, Lịch sử ), nghe giảng, Đếm đến mười, Mẹ đẹp nhất, nhiều vấn đề “nóng” của thực trạng giáo Đợi ô tô qua, “Cờ” có cán, Đau cụ thể, dục ở bậc học này cũng đã được tái hiện Không có tinh thần, Đường nào tiện lợi, qua cái nhìn, cách cảm, cách nghĩ “hồn Cà cuống, Khỏe nhất lớp, Trứng vịt có nhiên nhi nhiên” của trẻ em. Đó là những chửa, Bón gì, Mũi để làm gì?, Lập lòe, vấn nạn học thêm, học hè (Ve không kêu, Lịch sự, Sợ cô buồn, Có điểm, Ngoan, Vì không vui chơi, Lí do), là tình trạng Ghét, Đi mua cho nhanh, Đẽo cày giữa quá tải trong nội dung chương trình (Vặn đường, Mềm nắn rắn buông, Vua Hùng lại đồng hồ, Bận), bệnh thành tích trong thiên vị, Gọi điện ) là lăng kính để 73
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ chúng ta quan sát rõ hơn, chân thật hơn hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ những biểu hiện vi tế trong cuộc sống trẻ năng sử dụng tiếng Việt (nghe, nói, đọc, em thời nay. Đây cũng là cơ sở để người viết) để học tập và giao tiếp, thông qua dạy, phụ huynh học sinh, những người những câu chuyện vui, sách giáo khoa quản lí giáo dục rút ngắn khoảng cách còn dẫn dắt học sinh đi vào các lĩnh vực với các em, từ đó có những phương cách của cuộc sống, qua đó nâng cao năng lực ứng xử, thực thi phù hợp, hiệu quả. Đi diễn đạt, ứng xử, vốn sống của các em, cùng những bài học thiết thân với trẻ, mở cánh cửa cho tuổi thơ bước vào thế mỗi truyện cười cũng chính là một lời giới xung quanh cũng như thế giới tâm nhắn nhủ tế nhị mà thâm thúy, giàu tính hồn của chính mình. Sự hiện diện của thời sự, thực tiễn đến với những ai đã chúng thêm một lần nữa khẳng định: từng là trẻ em, có trách nhiệm và tâm Chương trình Tiếng Việt tiểu học mới huyết với tuổi thơ. không chỉ chú trọng đến việc truyền thụ Sức hấp dẫn của truyện cười cho kiến thức, kĩ năng cho học sinh mà còn học sinh tiểu học hôm nay còn nằm ở chú trọng rèn luyện cho người học hình thức của chúng. So với truyện cười phương pháp suy nghĩ, đánh giá nhằm truyền thống, dung lượng của truyện cười hướng đến giáo dục toàn diện cả đức, trí, hiện đại dành cho các em thường ngắn thể, mĩ. gọn hơn, trung bình từ 4 đến 10 dòng. Các truyện cười trong sách giáo Người viết thường sử dụng hình thức đối khoa Tiếng Việt tiểu học có ở hầu hết các thoại để triển khai nội dung, châm ngòi khối lớp. Chúng được sử dụng làm ngữ nổ cho tiếng cười. Những câu đối thoại liệu dạy học cho nhiều phân môn khác thường giàu kịch tính. Điều này làm cho nhau: Tập đọc, Chính tả, Luyện từ và truyện có dáng dấp như một vở kịch với câu, Tập làm văn Trong toàn bộ đầy đủ nhân vật, đối thoại, xung đột, cao chương trình, truyện cười không phân bố trào và kết thúc là tiếng cười sảng khoái một cách riêng lẻ mà được dạy xen kẽ đầy tính trí tuệ. Chính vì thế, theo thiển với hệ thống các thể loại truyện dân gian nghĩ của chúng tôi, truyện cười sẽ là chất khác như cổ tích, thần thoại, truyền liệu rất thuận tiện cho những ai có ý định thuyết và các tác phẩm văn học viết. viết những tiểu phẩm vui về đề tài giáo Điều này khẳng định tính hệ thống, khoa dục, đặc biệt là hoạt động dạy học tiểu học, tính chỉnh thể của bộ sách, giúp giáo học. viên và học sinh có điều kiện “thay đổi 3. Và thực tiễn dạy học Tiếng Việt khẩu vị”, tăng hứng thú dạy học. Những tiểu học từ góc độ khai thác ngữ liệu truyện kể được lựa chọn không chỉ ở văn bản truyện cười trong nước mà còn ở nước ngoài, cả văn Sử dụng các văn bản truyện cười học truyền thống lẫn văn học hiện đại, làm ngữ liệu dạy học trong bộ sách giáo tạo thêm sự phong phú về nguồn ngữ khoa Tiếng Việt tiểu học hiện nay [5] liệu, làm cho học sinh bước đầu làm quen không phải là việc làm có tính ngẫu nhiên với văn học, văn hoá dân tộc và nhân mà xuất phát từ những căn cứ khoa học. loại. Các bài hỗ trợ nhau và cung cấp cho Ngoài việc đảm bảo mục tiêu giáo dục: người học những hiểu biết đa dạng về thể 74
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ loại, đề tài, đặc điểm nghệ thuật, chức trong sách giáo khoa vẫn được trẻ yêu năng và ý nghĩa của truyện Vốn sống thích, góp phần rất lớn vào việc giáo dục mà các em tiếp thu được qua từng tiết đạo đức và nâng cao kiến thức cho học dạy, từng bài, từng thể loại cũng góp sinh. phần nâng cao chất lượng học tập. 55 Tùy theo mục đích, yêu cầu, nội truyện cười là 55 cánh cửa để các em dung dạy học của từng khối lớp, từng nhìn ra thế giới và nhìn lại chính mình. phân môn, kiểu bài , sự lựa chọn, phân Vì thế, tuy số lượng không nhiều so với bố hệ thống truyện cười trong chương thơ và văn xuôi hiện đại, các truyện cười trình cũng khác nhau. Cụ thể là: Phân môn Luyện từ Tập đọc Chính tả Tập làm văn Lớp và câu MỘT 2 HAI 8 1 1 BA 2 5 7 BỐN 2 8 1 NĂM 7 11 Qua điều tra, khảo sát thực tiễn dạy này, theo người dạy, cũng là một đặc học ở tiểu học hiện nay, chúng tôi nhận điểm thể hiện tính tính ưu việt của các thấy, hầu hết giáo viên đều cho rằng học ngữ liệu dạy học Tiếng Việt ở tiểu học sinh của mình ham thích học môn Tiếng hiện nay. Việt có ngữ liệu là truyện cười. Điều này Về phía học sinh, đa số đều thích đã mang lại nhiều thuận lợi và gia tăng đọc truyện cười. Tùy theo trình độ nhận cảm hứng cho người dạy. Việc đưa các thức, có em phát hiện ra ngay cái cười truyện cười vào trong chương trình Tiếng của truyện, có em phải mất một thời gian Việt ở tiểu học, như đánh giá của phần nhất định mới nghĩ ra. Một số em có học lớn giáo viên, là cần thiết, phù hợp cả về lực trung bình hoặc yếu cũng còn một ít mặt số lượng lẫn nội dung, hình thức khó khăn khi phát hiện các ý tứ, sự độc cũng như chức năng minh họa cho bài đáo của truyện cười. Như vậy, những học. Nhiều giáo viên cũng đánh giá cao truyện cười được đưa vào trong sách giáo tính đa chức năng của truyện cười trong khoa nhìn chung là phù hợp với trình độ dạy học Tiếng Việt tiểu học: vừa giáo nhận thức của số đông người học. Tác dục, cung cấp kiến thức, vừa để học sinh dụng đầu tiên của thể loại văn học này là (cả thầy cô nữa) giải trí. Những ý kiến mang cho học sinh những hứng cảm tức cho rằng nội dung truyện vượt quá trình thời, tạo điều kiện để các em có dịp giải độ nhận thức, kinh nghiệm, vốn sống của trí theo kiểu “học - vui, vui - học”. Nói người học là không đáng kể. Sự hiện diện cách khác, việc nâng cao kiến thức về của thể loại văn học có sức sống lâu bền cuộc sống, xã hội và chính bản thân qua 75
8. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ truyện cười chưa được người học đặt lên người học suy nghĩ tiếp về cái đáng cười, hàng đầu. Điều này cũng phù hợp với về những điều nằm phía sau hành vi gây tâm lí, nhận thức của lứa tuổi các em, ở ra cái cười cùng thói xấu mà hành vi đó đó sự yêu thích, hứng thú khi lựa chọn để lộ ra. Việc sử dụng các câu chuyện có đối tượng bao giờ cũng đến trước những những câu đối thoại ngộ nghĩnh, máy cân nhắc về lợi ích, ý nghĩa thừa tính móc, đôi lúc trái với tự nhiên, không hợp thực dụng mà thiếu sự sinh động thường với lẽ thường trong Vì bây giờ mẹ mới về, gặp trong thế giới người lớn. Vì sao cá không biết nói? đã phần nào Thấu suốt bản chất của cái cười và thực hiện được nguyên tắc “hai trong hiểu mục đích của truyện cười là gây ra một” của hoạt động dạy học ở tiểu học: cái cười, ta sẽ nhận rõ nhiệm vụ của bài Cậu bé cắt bánh bị đứt tay nhưng học về truyện cười trước hết là phải giúp không khóc. Mẹ về cậu mới khóc òa lên. học sinh hiểu các em cười cái gì, vì sao Mẹ cậu hoảng hốt: mà cười. Nghe hoặc đọc một truyện cười - Con làm sao thế? cũng như xem một bức tranh khôi hài, - Con bị đứt tay. khi tự mình chưa phát hiện ra cái đáng - Đứt khi nào thế? cười thì chưa thể cười được. Như vậy, có - Lúc nãy ạ! thể suy ra là: đã cười được tức là đã biết - Sao bây giờ con mới khóc? mình cười cái gì, vì sao mình cười. - Vì bây giờ mẹ mới về. Nhưng, trên thực tế, không phải ai cũng (Vì bây giờ mẹ mới về - Tiếng Việt giải thích được rõ ràng nguyên do cái 1 - tập 2 - trang 18) cười của mình. Cho nên, bài học về Câu nói cuối cùng của cậu bé làm truyện cười không chỉ dừng lại ở chỗ làm cho ta buồn cười, chính vì câu nói đó xét cho học sinh cười (nếu như vậy có thể chỉ về bề ngoài thì có vẻ hợp lí lắm, trả lời cần kể cái chuyện cười định đem ra giảng theo đúng như nội dung mà mẹ cậu bé dạy là đủ). hỏi. Nhưng xét lại thì thấy vô lí vì đáng Đối với học sinh tiểu học, đọc lẽ ra cậu bé phải khóc ngay lúc bị đứt tay. truyện cười thì vui, nhưng phải suy nghĩ Ở đây, cậu bé lại chờ lúc mẹ về mới òa để trả lời những câu hỏi “cười cái gì ?”, lên khóc. Hành động này cho thấy sự “vì sao mà cười?” chắc không phải là nũng nịu dễ thương, rất trẻ con của cậu chuyện dễ. Vấn đề sẽ đơn giản hơn nếu bé với mẹ. Người lớn thường dành cho giáo viên biết gợi ý để người học tự phân trẻ sự yêu thương, vỗ về. Chính lí do này tích, tự “nhìn lại” quá trình sinh thành đôi khi khiến cho các em hay làm nũng. của cái cười trong óc, tựa như xem lại Vậy là cùng một lúc, cả trẻ em lẫn người một đoạn phim quay chậm, nhất định các lớn đều nhận được từ đây một bài học em sẽ cắt nghĩa được cái cười của mình. quý. Với trẻ là sự cần thiết phải chấm dứt Từ đó, học sinh sẽ cảm thấy hào hứng thói nhõng nhẽo thái quá. Với người lớn, hơn so với khi chỉ cười mà không tự đặt đó là cần phải cưng chiều con trẻ trong ra những câu hỏi có ý nghĩa như những phạm vi có giới hạn, không được cưng cú “hích” đầy tính trí tuệ như thế. chiều quá dễ làm trẻ sinh hư. Tiếp đến, người dạy cần hướng dẫn Lại có những truyện lấy một cử chỉ, 76
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ một tư thế hoặc một hành động ngộ sai đi làm việc gấp). Nếu tác giả không nghĩnh để gây cười. Trường hợp này xây dựng nên hoàn cảnh trên thì chắc hẳn thường xuất hiện ở mảng truyện về bản chất ngốc nghếch của chú lính không những chàng ngốc. Cái đáng cười ở thể nào bộc lộ. những nhân vật này chủ yếu là những cử Truyện cười không chỉ nêu lên chỉ rập khuôn, máy móc, trái với tự những hoàn cảnh, những lời nói, những nhiên, vô lí so với lẽ thường, thiếu hẳn sự cử chỉ, hành động của nhân vật, mà có “động não”. Ví như trong truyện Kéo cây khi còn lấy một tính cách để gây cười lúa lên (Tiếng Việt 3 - tập 1 - trang 138), (Đổi giày, Đãng trí bác học ). Nêu bật hành động của anh chồng khiến ta phải được tính cách này để học sinh suy ngẫm bật cười. Đáng lí khi thấy lúa của ruộng về nó, qua đó tự nhận thức về bản thân mình xấu hơn ruộng bên thì phải chăm lo cũng là yêu cầu cần đạt được khi dạy tưới nước, bón phân. Ở đây, anh ta lại lấy học: tay kéo cây lúa nhà mình lên cho cao hơn Có một cậu học trò vội đến trường lúa nhà người. Chính điều này đã dẫn đến nên xỏ nhầm giày, một chiếc cao, một hậu quả: Tất cả ruộng lúa của nhà anh ta chiếc thấp. Bước tập tễnh trên đường, đều bị héo rũ ra. Càng buồn cười hơn nữa cậu lẩm bẩm: khi anh chàng cứ chắc mẩm rằng nhờ sự - Quái lạ, sao hôm nay chân mình “sáng tạo” của mình, lúa ruộng nhà đã và một bên dài, một bên ngắn? Hay tại sẽ mọc nhanh hơn lúa ruộng bên. Hành đường khấp khểnh? động của bác nông dân trong truyện Giấu Vừa tới sân trường, cậu gặp ngay cày (Tiếng Việt 3 - tập 1- trang 128) cũng thầy giáo. Thấy cậu bé đi chân thấp chân thế. Khi đáng nói nhỏ lại nói to, khi đáng cao, thầy bảo: nói to lại nói nhỏ. Giấu cày đáng lí bí mật - Em đi nhầm giày rồi. Về đổi giày thì lại hét toáng lên để kẻ trộm biết. Mất đi cho dễ chịu. cày đáng lí phải kêu to lên để mọi người Cậu bé vội chạy về nhà. Cậu lôi từ biết mà mách cho tên trộm đang ở đâu thì gầm giường ra hai chiếc giày, ngắm đi lại nói thầm. Cái lí và chiều sâu của tiếng ngắm lại rồi lắc đầu nói: cười trong Bốn cẳng và sáu cẳng (Tiếng - Đôi này vẫn chiếc thấp chiếc cao. Việt 3 - tập 2 - trang 142) nằm ở chỗ: chú (Đổi giày - Tiếng Việt 2 - tập 1 - lính cứ tưởng rằng tốc độ chạy nhanh hay trang 68) chậm phụ thuộc vào số lượng cẳng: ngựa Nếu là người tinh nhạy, cậu bé sẽ và người cùng chạy, số cẳng càng lớn thì nghĩ ra ngay mình bước tập tễnh là do tốc độ càng cao. Xét về phương diện cấu quá vội đến trường nên đi nhầm giày, vì tạo, truyện này có cả lời nói đáng cười thế mới chân thấp chân cao. Từ suy nghĩ (Anh hỏi hay thật! Bốn cẳng lại nhanh ngớ ngẩn về sự bất thường trong độ dài hơn sáu cẳng được à), hành động đáng hai cái “phương tiện di chuyển” của cười (Chú lính dắt ngựa ra đường, không mình, cậu lại dấn sâu vào một sai lầm kì cưỡi ngựa để đi cho nhanh mà cứ đánh cục khác: à ra thế, nguyên nhân tại ở ngựa rồi cắm cổ chạy theo) và hoàn cảnh con đường. Sự cẩu thả luôn đi kèm với đáng cười (Có một chú lính được quan việc thiếu ý thức trách nhiệm về bản 77
10. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ thân, hệ quả là cậu hoàn toàn không nghĩ điển hình như thế rất cần thiết cho việc đến nguyên nhân chủ quan mà cứ đổ lỗi hình thành, phát triển nhân cách các em tại khách quan. Được sự gợi ý của thầy sau này. giáo, cậu học trò cũng không thông minh Ý nghĩa giáo dục trẻ thơ của truyện lên chút nào: chạy vội về nhà, lôi từ gầm cũng là một phương diện quan trọng cần giường ra hai chiếc giày, ngắm đi ngắm phải khai thác. Nội dung các truyện cười lại rồi vẫn lắc đầu nói: Đôi giày vẫn chiếc làm ngữ liệu dạy học các phân môn Tập thấp chiếc cao. Đây chính là đặc tính cố đọc, Chính tả, Luyện từ và câu, Tập làm hữu của những chàng ngốc - hành động văn trong sách giáo khoa Tiếng Việt tiểu một cách máy móc, mất cả tính chủ động học nhìn chung phù hợp với đặc trưng và sinh động của con người. tiếp nhận văn học và nhận thức của người Lời nói, cử chỉ, hoàn cảnh, tính học. Nhiều câu chuyện không những cách càng trái tự nhiên, máy móc, ngộ mang lại cho các em tiếng cười sảng nghĩnh, khác thường bao nhiêu thì tiếng khoái mà còn có tác dụng rất lớn trong cười gây ra càng mạnh mẽ bấy nhiêu. Vì việc bổ trợ kiến thức, hướng đến mục tiêu vậy, một trong những biện pháp gây cười phát triển hài hòa, toàn diện nhân cách là phóng đại sự thực. Không có ai ngốc trẻ. Câu chuyện Mua kính khéo léo đến nỗi được cấp ngựa để đi cho nhanh khuyên các em đừng lầm tưởng hễ cứ đeo lại dắt ngựa ra đến đường nhưng không kính thì đọc được sách. Nhận ra điều phi cưỡi mà cứ đánh ngựa chạy trước rồi cắm lí trong truyện, tự học sinh sẽ biết rằng, cổ lao theo, không có cậu học trò nào tối muốn biết chữ thì phải học. Ẩn sau tiếng dạ đến mức được thầy chỉ cho là mình đi cười sảng khoái trong Dại gì mà đổi là nhầm giày mà vẫn không biết cách lựa lời khuyên nhủ ân cần: Làm con, phải chọn để được hai chiếc giày cùng đôi biết ngoan ngoãn, hiếu thảo, tránh thói hư Việc phóng đại, thậm chí bịa ra tật xấu, học hỏi những điều hay lẽ phải để những hoàn cảnh éo le, những nhân vật cha mẹ vui lòng. Với Không nỡ nhìn, ngộ nghĩnh thường ít hoặc không phương thông qua sự mâu thuẫn giữa nhận thức hại nhiều đến tính chất hiện thực của và hành động kì quặc của anh thanh niên, truyện. Thực tế vẫn còn không ít những giáo viên cần giúp trẻ lĩnh hội trọn vẹn cô cậu học trò thiếu tính ngăn nắp, cẩn thông điệp: Sống đẹp là phải biết chia sẻ, thận, sinh hoạt thường theo kiểu “nước nhường nhịn, biết sống vì người khác. đến chân mới nhảy” như cậu bé trong Độc đáo của cái cười là ở chỗ nó truyện Đổi giày, hoặc thiếu ý thức tự thân nâng con người cao hơn hoàn cảnh. Khi phấn đấu mà thường ỷ lại, trông cậy vào cười thói hư, tật xấu, người ta sẽ đứng ở sự hỗ trợ từ bên ngoài như nhân vật chính vị trí bên trên chúng. Như vậy, cái cười, trong Mua kính. Ngoài việc hướng đến ở chiều sâu của nó, dường như có một cái đạt được những mục tiêu dạy học từng gốc là những cảm xúc thấm đượm chất phân môn, môn học, hiệu ứng thẩm mĩ nhân văn - đó là nhiệt tình thống thiết bảo giàu tính nhân văn mà truyện cười đem vệ những giá trị hằng cửu của con người, đến cho học sinh thông qua những tính niềm mong muốn nhân loại được sống tốt cách điển hình trong những hoàn cảnh hơn, đẹp hơn. 78
11. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Bùi Thanh Truyền ___ Có lẽ vì quán triệt và thấu suốt quan sống và trong dạy học - một cái nghề mà điểm này nên không chỉ dừng lại ở sự đổi áp lực của nó sẽ nhanh chóng khiến con mới ngữ liệu dạy học bằng hệ thống người lão hóa nếu không có liều thuốc truyện cười nhiều hấp lực với học sinh, “tráng tinh bổ thể” nói trên. như là sự tự chứng minh, làm rõ chủ 4. Kết luận và suy ngẫm của người trương, phương cách mới mẻ, táo bạo của trong cuộc mình, trong sách Tiếng Việt 4, tập 2, Theo các chuyên gia tâm lí học, nụ trang 153, đội ngũ biên soạn đã quảng bá cười có tác dụng với sự phát triển thể cho lợi ích của tiếng cười qua một bài tập chất, sức khỏe con người, đặc biệt là đối đọc - vị trí mà tất cả những văn bản với trẻ em, giống như việc tập thể dục từ truyện cười trong sách giáo khoa Tiếng bên trong. Tiếng cười giúp cho sự vận Việt tiểu học đều ao ước: động, thả lỏng của các cơ và làm dịu bớt TIẾNG CƯỜI LÀ LIỀU THUỐC sự căng thẳng, mang lại cho trẻ cảm giác BỔ thoải mái, dễ chịu - một liều thuốc đặc Một nhà văn từng nói: “Con người hiệu để trị bệnh quá tải trong học tập ở là động vật duy nhất biết cười.” tiểu học hiện nay. Đó cũng là cầu nối trẻ Theo một thống kê khoa học, mỗi em với thế giới bên ngoài. Nó giúp các ngày, trung bình người lớn cười 6 phút, em sống vị tha hơn, vun đắp thêm cảm mỗi lần cười kéo dài độ 6 giây. Một đứa xúc, nuôi dưỡng tâm hồn trẻ. Xuất phát trẻ trung bình mỗi ngày cười 400 lần. từ những cơ sở này, truyện cười là món Tiếng cười là liều thuốc bổ. Bởi vì ăn tinh thần không thể thiếu cho trẻ em khi cười, tốc độ thở của con người lên hôm nay, là ngữ liệu dạy học độc đáo, đến 100 ki-lô-mét một giờ, các cơ mặt hữu hiệu của thầy cô giáo tiểu học. được thư giãn thoải mái và não thì tiết ra Tuy vậy, cũng phải thừa nhận rằng, một chất làm người ta có cảm giác sảng tiếng cười trong một số truyện cho thiếu khoái, thỏa mãn. Ngược lại, khi người ta nhi đương đại cũng có vấn đề, không ở trong trạng thái nổi giận hoặc căm thù, phải hoàn toàn mang lại cho trẻ em lẫn cơ thể sẽ tiết ra một chất làm hẹp mạch người lớn sự an tâm, thanh thản. Đó là sự máu. nông cạn, nhạt nhẽo, cười giả, cười lấy Ở một số nước, người ta dùng biện được, chỉ thuần sinh lí, đôi khi dung tục, pháp gây cười để điều trị bệnh nhân. thiếu sự chắt lọc cũng như chất trí tuệ, Mục đích của việc làm này là rút ngắn giảm sút các chức năng cần thiết đối với thời gian chữa bệnh và tiết kiệm tiền cho văn học dành cho tuổi thơ, xa cách với nhà nước. đời sống, suy nghĩ, nhận thức lứa tuổi Bởi vậy, có thể nói: ai có tính hài này. Đằng sau tiếng cười ở đây rõ ràng là hước, người đó chắc chắn sẽ sống lâu sự mệt mỏi, sự đầu hàng trước hoàn cảnh hơn. của trẻ, hoặc đi xa hơn là sự lảng Theo báo Giáo dục và Thời đại tránh trách nhiệm. Điều đó khiến những Dẫn dài như vậy để chúng ta một người tâm huyết với trẻ thơ không khỏi lần nữa được thú vị khi thừa nhận hiệu chạnh buồn. Đã đến lúc chúng ta cần phải quả thiết thực của tiếng cười trong đời có sự đánh giá, đối xử nghiêm chỉnh với 79
12. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 6(71) năm 2015 ___ tiếng cười hàng ngày của trẻ. Về điểm sinh nắm chắc yêu cầu của bài học, kết này, chúng tôi rất tán thành đề xuất của hợp khai thác hợp lí tranh minh họa (nếu nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn là phải có) và hệ thống câu hỏi gợi ý. Đó chính phấn đấu tạo ra “một tiếng cười có chất là những điểm tựa cần thiết để người học lượng cao - đó sẽ là một tiếng cười văn hiểu và nhớ được sâu nội dung câu hóa” [4] trong các thức ăn tinh thần thần chuyện. Khi giảng dạy, giáo viên cần tổ cho thiếu nhi. chức để học sinh tiếp xúc với các truyện Để dạy tốt truyện cười trong vui ở nhiều khía cạnh, cấp độ khác nhau: chương trình Tiếng Việt tiểu học hiện đọc trước các truyện trong sách giáo hành, giáo viên nên chủ động bồi dưỡng khoa, hiểu nội dung câu chuyện và rút ra kiến thức về truyện cười (đọc truyện, bài học ý nghĩa mà nó đề cập Vấn đề tham khảo những công trình nghiên cứu đọc, tập hợp các câu chuyện vui ở các chuyên sâu để nắm chắc đặc trưng thể sách, báo khác (Nhi đồng, Cười, Truyện loại, phương pháp truyền thụ, phân tích vui dạy học, các truyện cười dân gian tác phẩm ). Tùy theo từng truyện được dành cho thiếu nhi ) của người học song dùng làm ngữ liệu dạy học trong các song với việc tổ chức các trò chơi với phân môn, giáo viên sử dụng phối hợp truyện cười, các cuộc thi dành riêng cho nhiều cách thức khai thác, tiếp cận khác đối tượng nhỏ tuổi như sáng tác truyện nhau để tạo sự phong phú, sinh động cho cười, thi kể chuyện vui theo chủ đề nhân tiết dạy. Có như vậy mới nuôi dưỡng, các ngày lễ, ngày kỉ niệm trong năm cũng phát triển được bầu không khí học tập là những yêu cầu không thể thiếu mà mỗi hào hứng, tích cực, bền lâu của học sinh. giáo viên cần phải đặt ra trong quá trình Bên cạnh đó, thầy cô cũng cần giúp học dạy học. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh (2012), Kỉ yếu Hội thảo khoa học “Dạy học tích hợp ở tiểu học: hiện tại và tương lai”, Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Lê Phương Nga (2003), Chuyện vui dạy học, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 3. Triều Nguyên (2011), Tìm hiểu truyện cười Việt Nam, Nxb Lao động, Hà Nội. 4. Vương Trí Nhàn, “Cười - chất lượng cao”, Báo Văn nghệ Trẻ số ra ngày 09-6-2007. 5. Nhiều tác giả (2002, 2003, 2004, 2005, 2006), Tiếng Việt 1, 2, 3, 4, 5, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 6. V. Guxep (1999), Mĩ học folklor, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 03-4-2015; ngày phản biện đánh giá: 10-5-2015; ngày chấp nhận đăng: 05-6-2015) 80