Thực trạng điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí ở thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Thực trạng điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí ở thành phố Hồ Chí Minh

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 44 năm 2013 ___ THỰC TRẠNG ĐIỀU CHỈNH XÚC CẢM CỦA NGƯỜI LÀM THAM VẤN TÂM LÍ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÕ THỊ TƯỜNG VY* TÓM TẮT Bài báo đề cập thực trạng điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí tại Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM). Thực trạng được nghiên cứu thông qua mô tả trải nghiệm xúc cảm và các diễn biến xúc cảm, cũng như cách điều chỉnh xúc cảm của họ. Từ khóa: xúc cảm, điều chỉnh xúc cảm, người làm tham vấn tâm lí. ABSTRACT The fact of emotional adjustments of the counseling psychologistsin Ho Chi Minh City This article mentions the fact of emotional adjustments of counseling psychologists working in HCM City. It is studied through the descriptions of emotional experience and emotion development, as well as their ways of adjusting emotions. Keywords: emotion, emotional adjustment, counseler. 1. Lí do nghiên cứu Trong nghiên cứu này, điều chỉnh Trong thực tế công tác tham vấn, xúc cảm được hiểu là sự chỉnh sửa các người làm tham vấn tâm lí phải luôn đối xúc cảm (từ xúc cảm không mong muốn mặt với những xúc cảm tiêu cực của thân đến xúc cảm mong muốn) nhằm phù hợp chủ, như: giận dữ, buồn phiền, lo lắng, với “mô hình xúc cảm tối ưu”. Đối với mặc cảm Xúc cảm luôn có tính lan người làm tham vấn tâm lí, điều chỉnh truyền, vì vậy, những kinh nghiệm về xúc xúc cảm nhằm thực hiện tốt công việc cảm của thân chủ cũng có thể là kinh của mình. Cụ thể là tìm hiểu điều chỉnh nghiệm của người tham vấn. Một mặt, xúc cảm thông qua trải nghiệm xúc cảm, người tham vấn sẽ mang những xúc cảm diễn biến trạng thái xúc cảm và cách thức ấy tác động ngược lại thân chủ và làm người làm tham vấn sử dụng để điều mất đi tính khách quan của tiến trình chỉnh xúc cảm của họ trong công việc. tham vấn. Mặt khác, xúc cảm đó sẽ gây 2. Thể thức nghiên cứu ảnh hưởng xấu đến đời sống xúc cảm của Mục tiêu nghiên cứu người tham vấn. Như vậy, thực tế công Mô tả thực trạng điều chỉnh xúc tác tham vấn đặt ra yêu cầu: Người làm cảm của người làm tham vấn tâm lí ở tham vấn tâm lí cần biết tự điều chỉnh TPHCM hiện nay. xúc cảm hiệu quả. Khách thể nghiên cứu Gồm 75 người làm công tác tham vấn tâm lí trên địa bàn TPHCM. * ThS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM Phương pháp nghiên cứu 54
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Võ Thị Tường Vy ___ Chúng tôi sử dụng phương pháp Người làm tham vấn tâm lí trải điều tra bằng bảng hỏi. Mức độ điều nghiệm rất nhiều xúc cảm khác nhau, rất chỉnh xúc cảm được đánh giá trên 2 tiêu đa dạng và phong phú; trong đó có cả chí: nhận thức và hành vi điều chỉnh xúc những xúc cảm không mong muốn phát cảm. Dùng phương pháp thống kê toán sinh ở những tình huống, sự kiện khác học để tính điểm trung bình (TB) và độ nhau. Tổng hợp trải nghiệm xúc cảm của lệch chuẩn của nhóm để phân loại mức người làm tham vấn tâm lí trong các tình độ điều chỉnh xúc cảm. huống điển hình được trình bày ở bảng 1, 3. Kết quả nghiên cứu về thực trạng 2, 3 dưới đây: điều chỉnh xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí ở TPHCM hiện nay Bảng 1. Trải nghiệm xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí trong các tình huống (n=75) Không có Lo Bực Sợ Thất Bối xúc cảm Buồn Tình huống lắng bội hãi vọng rối không (%) (%) (%) (%) (%) (%) mong muốn (%) 1. Thân chủ rất cần được trợ giúp tâm lí nhưng chỉ đến khám một lần và sau 32,0 16,0 2,7 1,3 14,7 5,3 28,0 đó đi luôn không quay trở lại như lời hẹn 2. Thân chủ nói to, đập bàn, quát nhà 8,0 4,0 12 4,0 18,7 53,3 8,0 tham vấn 3. Thân chủ có những lời nói nghi ngờ và chê bai năng lực của nhà tham 2,7 24,0 1,3 1,3 5,3 13,3 52,0 vấn 4. Thân chủ hoàn toàn im lặng, không chịu nói bất cứ điều gì về vấn đề của 20,0 2,7 2,7 1,3 5,3 26,7 41,3 họ 5. Thân chủ có lời nói lăng mạ, xúc 0 5,3 18,7 2,7 21,3 10,7 41,3 phạm đến nhà tham vấn 6. Thân chủ gọi điện, nhắn tin quấy 9,3 1,3 36 2,7 2,7 8,0 40,0 rầy nhà tham vấn 7. Thân chủ bị ngược đãi, bị gây tổn thương nghiêm trọng về thể xác lẫn 58,7 16,0 5,3 4,0 0 0 16,0 tinh thần 8. Thân chủ bị chính người thân của 41,3 16,0 6,7 4,0 6,7 5,3 20,0 mình lạm dụng tình dục 9. Thân chủ nhiễm HIV và đang có 62,7 1,3 2,7 1,3 4,0 4,0 24,0 55
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 44 năm 2013 ___ quan hệ tình dục không an toàn với nhiều người 10. Thân chủ cứ lảng vảng ý nghĩ tự sát trong đầu và cũng đã đề cập cách 65,3 4,0 1,3 1,3 2,7 5,3 20,0 để chết trong ca tham vấn 11. Thân chủ dùng dao lam tự rạch nhiều đường ở cổ tay, nhằm hủy hoại 52,0 6,7 1,3 5,3 12,0 2,7 20,0 cơ thể của mình 12. Thân chủ bị mất người thân, tỏ ra 28,0 29,3 0 1,3 1,3 5,3 34,7 quá tuyệt vọng và đau buồn 13. Thân chủ yêu người cùng giới (đồng tính luyến ái) bị người nhà lên 20,0 2,7 0 0 1,3 10,7 65,3 án, gây áp lực buộc phải từ bỏ người yêu của mình 14. Thân chủ nghèo đói, không có đủ điều kiện vật chất tối thiểu để sinh 37,3 26,7 0 0 1,3 8,0 26,7 sống Bảng 1 cho thấy: Lo lắng, buồn, yêu của mình” và khi “Thân chủ nghèo bực bội, bối rối là những xúc cảm của đói, không có đủ điều kiện vật chất tối những người làm tham vấn tâm lí thường thiểu để sinh sống”. trải nghiệm trong công việc. Cụ thể là: - Người làm tham vấn buồn khi - Người làm tham vấn lo lắng khi “Thân chủ có những lời nói nghi ngờ và “Thân chủ rất cần được trợ giúp tâm lí chê bai năng lực của nhà tham vấn” và nhưng chỉ đến khám một lần và sau đó khi “Thân chủ bị mất người thân, tỏ ra đi luôn không quay trở lại như lời hẹn”, quá tuyệt vọng và đau buồn”. “Thân chủ gọi điện, nhắn tin quấy rầy - Người làm tham vấn thất vọng khi nhà tham vấn”, “Thân chủ bị ngược đãi, “Thân chủ có lời nói lăng mạ, xúc phạm bị gây tổn thương nghiêm trọng về thể đến nhà tham vấn” và sợ hãi khi “Thân xác lẫn tinh thần”, “Thân chủ bị chính chủ nói to, đập bàn, quát nhà tham vấn” người thân của mình lạm dụng tình hoặc “Thân chủ hoàn toàn im lặng, dục”, “Thân chủ nhiễm HIV và đang có không chịu nói bất cứ điều gì về vấn đề quan hệ tình dục không an toàn với của họ”. nhiều người”, “Thân chủ cứ lảng vảng ý Trong số các cảm xúc trong công nghĩ tự sát trong đầu và cũng đã đề cập việc của người làm tham vấn tâm lí trải đến cách để chết trong ca tham vấn”, nghiệm, lo lắng là xúc cảm biểu hiện “Thân chủ dùng dao lam tự rạch nhiều thường xuyên nhất ( X =2,19), tiếp đến là đường ở cổ tay, nhằm hủy hoại cơ thể buồn ( X = 1,83) và bối rối ( X =1,73) của mình”, “Thân chủ yêu người cùng (xem bảng 2). giới (đồng tính luyến ái) bị người nhà lên án, gây áp lực buộc phải từ bỏ người 56
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Võ Thị Tường Vy ___ Bảng 2. Tần suất biểu hiện xúc cảm của người làm tham vấn tâm lí (n=75) Loại xúc cảm Điểm TB Độ lệch chuẩn Thứ bậc Lo lắng 2,19 0,968 1 Bực bội 1,53 0,684 4 Buồn 1,83 0,742 2 Sợ hãi 1,17 0,476 6 Thất vọng 1,41 0,617 5 Bối rối 1,73 0,684 3 Diễn biến trạng thái xúc cảm của vảng ý nghĩ tự sát trong đầu và cũng đã người làm tham vấn trong quá trình làm đề cập cách để chết trong ca tham vấn” ở việc ở mức độ khác nhau trong cùng mức cao hơn khi “Thân chủ không có một sự kiện, tình huống và cũng ở mức người thân giúp đỡ, bị bỏ đói và không độ khác nhau trong các tình huống, sự đủ điều kiện sống tối thiểu” ( X =2,25 so kiện khác nhau. Bảng 3 cho thấy: (xem với 2,19). bảng 3) - Người làm tham vấn trải nghiệm - Người làm tham vấn trải nghiệm cảm xúc thất vọng khi “Thân chủ có cảm xúc bực bội trong tình huống “Thân những lời nói nghi ngờ và chê bai năng chủ hoàn toàn im lặng, không chịu nói lực của nhà tham vấn” ở mức cao hơn khi bất cứ điều gì về vấn đề của họ” ở mức “Thân chủ rất cần được trợ giúp tâm lí cao hơn trong tình huống “Thân chủ tỏ ra nhưng chỉ đến khám một lần và sau đó đi quá nhu nhược và bao che cho hành vi luôn, không quay trở lại như lời hẹn” bạo hành của chồng mình” ( X =3,49 so ( X =3,17 so với 2,85). với 3,00). - Người làm tham vấn trải nghiệm - Người làm tham vấn trải nghiệm cảm xúc sợ hãi khi “Thân chủ tiết lộ cảm xúc bối rối khi “Thân chủ gửi tin mình bị nhiễm HIV” ở mức cao hơn khi nhắn, gọi điện thoại và tỏ ra lệ thuộc, níu “Thân chủ nói to, đập bàn và quát nhà kéo người làm tham vấn tâm lí” ở mức tham vấn.” ( X =3,55 so với 3,51). cao hơn khi “Vấn đề của thân chủ càng - Người làm tham vấn trải nghiệm giống với vấn đề của mình” ( X =3,31 so cảm xúc buồn khi “ca tham vấn đã kết với 3,12). thúc” và khi “thân chủ quá tuyệt vọng và - Người làm tham vấn trải nghiệm đau buồn do mất người thân”. cảm xúc lo lắng khi “Thân chủ cứ lảng 57
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 44 năm 2013 ___ Bảng 3. Diễn biến trạng thái xúc cảm của người tham vấn trong quá trình làm việc (n=75) Độ lệch STT Trạng thái xúc cảm Điểm TB chuẩn Bực bội khi thân chủ hoàn toàn im lặng, không chịu nói bất 1 3,49 0,645 cứ điều gì về vấn đề của họ Bực bội khi thân chủ tỏ ra quá nhu nhược và bao che cho 2 3,00 0,900 hành vi bạo hành của chồng mình Bối rối khi vấn đề của thân chủ càng giống với vấn đề của 3 3,12 0,958 mình Bối rối khi thân chủ gửi tin nhắn, gọi điện thoại và tỏ ra lệ 4 3,31 0,822 thuộc, níu kéo người làm tham vấn tâm lí Lo lắng thân chủ cứ lảng vảng ý nghĩ tự sát trong đầu và cũng 5 2,25 0,974 đã đề cập cách để chết trong ca tham vấn Lo lắng khi thân chủ không có người thân giúp đỡ, bị bỏ đói 6 2,19 0,926 và không đủ điều kiện sống tối thiểu Thất vọng khi thân chủ rất cần được trợ giúp tâm lí nhưng chỉ 7 đến khám một lần và sau đó đi luôn, không quay trở lại như 2,85 0,954 lời hẹn Thất vọng khi thân chủ có những lời nói nghi ngờ và chê bai 8 3,17 0,964 năng lực của nhà tham vấn 9 Sợ hãi khi thân chủ tiết lộ mình bị nhiễm HIV 3,55 0,827 10 Sợ hãi khi thân chủ nói to, đập bàn và quát nhà tham vấn. 3,51 0,724 Buồn khi thấy thân chủ quá tuyệt vọng và đau buồn do mất 11 2,79 0,759 người thân 12 Nỗi buồn đeo bám tôi ngay cả khi ca tham vấn đã kết thúc 3,29 0,802 1: Hiếm khi; 2: Thỉnh thoảng; 3: Khá thường xuyên; 4: Thường xuyên Đối với những xúc cảm không mong muốn, người tham vấn cần phải có cách điều chỉnh cảm xúc và xử lí tình huống sao cho hợp lí nhất. Thông thường, các nhà tham vấn thường chọn các cách sau đây: (xem bảng 4) 58
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Võ Thị Tường Vy ___ Bảng 4. Các cách xử lí đối với những xúc cảm không mong muốn của người tham vấn trong quá trình làm việc (n=75) Độ lệch Các cách xử lí khi những xúc cảm không mong muốn Điểm TB chuẩn 1. Che giấu biểu lộ xúc cảm để thân chủ không nhìn thấy 2,59 1,04 2. Tôi trình bày xúc cảm của mình trước buổi giám sát để đồng 2,39 1,03 nghiệp giúp tôi hiểu thêm về nó 3. Ngay khi xúc cảm không mong muốn xảy ra, tôi tìm cách hướng suy nghĩ vào việc lí giải vấn đề của thân chủ để không bị 3,05 0,90 cuốn theo xúc cảm ấy 4. Tôi tìm cách gọi tên và diễn giải lại ý nghĩa của xúc cảm khi 2,08 1,02 nó đang xảy ra trong tôi và nói cho thân chủ biết về nó 5. Bằng việc nghĩ tới vai trò của một nhà tham vấn, tôi cố gắng tách ra khỏi nỗi buồn để sáng suốt hơn trong suy nghĩ về vấn đề 3,39 0,80 của thân chủ 6. Ngay sau khi tôi biết mình vừa bị cuốn theo cơn xúc động của thân chủ, tôi đã di chuyển từ việc nhìn vào gương mặt của thân 2,67 1,02 chủ sang việc khác (lấy khăn giấy, viết ) để giữ mình khách quan hơn Kết quả nghiên cứu cho thấy, để xử khắc phục khi biết xúc cảm của mình có lí những xúc cảm không mong muốn tác động tiêu cực đến thân chủ trong quá trình làm việc, những người ( X =2,84). làm tham vấn tâm lí, trước tiên “nghĩ tới Như vậy, với các tình huống vô vai trò của một nhà tham vấn, cố gắng cùng đa dạng trong cuộc sống, các đối tách ra khỏi nỗi buồn để sáng suốt hơn tượng tham vấn khác nhau và những biến trong suy nghĩ về vấn đề của thân chủ” cố trong cuộc sống riêng của bản thân đã ( X =3,39). góp phần tạo nên những xúc cảm không Cách xử lí thứ hai của người làm mong muốn cho người làm tham vấn tâm tham vấn là ngay khi xúc cảm không lí. mong muốn xảy ra, họ tìm cách hướng 4. Kết luận suy nghĩ vào việc lí giải vấn đề của thân Từ kết quả trên, chúng tôi nhận chủ để không bị cuốn theo xúc cảm ấy thấy người làm tham vấn tâm lí có nhiều ( X =3,05). Tiếp theo, nhà tham vấn lắng xúc cảm không mong muốn khi tác nghe ý kiến phản hồi từ người giám sát nghiệp, như: bối rối, buồn, thất vọng ca và tìm cách lí giải để hiểu những phản Các loại cảm xúc này cần phải được điều ứng xúc cảm không mong muốn của bản chỉnh. Điều đáng nói là có nhiều trường thân đối với thân chủ. Chủ động tìm cách hợp, người làm tham vấn tâm lí không tự 59
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 44 năm 2013 ___ điều chỉnh được xúc cảm của mình mà Nhờ đó, họ có thể làm sáng tỏ vấn đề, cần phải “nhờ vào các buổi giám sát ”. làm chủ được xúc cảm, suy nghĩ của Vì vậy, trong quá trình làm việc, người chính mình để luôn chủ động trong quá làm tham vấn tâm lí cần được sự hỗ trợ trình tham vấn. của nhà chuyên môn và đồng nghiệp. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bùi Văn Huệ, Vũ Dũng (2003), Tâm lí học xã hội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Nguyễn Huy Tú (2003), “Trí tuệ xúc cảm – bản chất và phương pháp chẩn đoán”, Tạp chí Tâm lí học, (6). 3. LeDoux JE (2000), Emotion circuits in the brain, Annu Rev Neurosci 23:155–184. 4. Niedenthal PM, Barsalou LW, Winkielman P, Krauth-Gruber S, Ric F (2005), Embodiment in attitudes, social perception, and emotion, Pers Soc Psychol Rev 9:184-211. 5. Phelps EA (2006), Emotion and cognition: Insights from studies of the human amygdale, Annu Rev Psychol 57:27-53. 6. Unicep Việt Nam (2002), Tài liệu tập huấn lớp đào tạo giảng viên về công tác tham vấn, Hà Nội. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 19-11-2012; ngày phản biện đánh giá: 04-12-2012; ngày chấp nhận đăng: 11-12-2012) 60