Module Giáo dục thường xuyên 16: Đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục thường xuyên - Lại Thị Thu Thủy

pdf

72 trang ngocly 3530

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Module Giáo dục thường xuyên 16: Đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục thường xuyên - Lại Thị Thu Thủy", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

module_giao_duc_thuong_xuyen_16_doi_moi_phuong_phap_day_hoc.pdf

Nội dung text: Module Giáo dục thường xuyên 16: Đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục thường xuyên - Lại Thị Thu Thủy

LẠI THỊ THU THUÝ Module GDTX 16 §æI MíI PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC TRONG GI¸O DôC TH¦êNG XUY£N ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 51
A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Trong thi i ngày nay, khi trí tu tr thành mt ng lc chính m bo s phát trin bn vng ca xã hi thì giáo dc và ào to c coi là nhân t quyt nh s thành bi ca mi quc gia. Vn i mi giáo dc ã c xã hi quan tâm và ng h vì nó áp ng c yêu cu tt yu ca công cuc xây dng t nc trong bi cnh th gii va hp tác, va cnh tranh gay gt và òi hi v cht lng cao ca ngun nhân lc. Ngi lao ng phi có kh nng thích ng, kh nng thu nhn và vn dng linh hot, sáng to tri thc ca nhân loi vào iu kin hoàn cnh thc t, to ra nhng sn phm áp ng yêu cu ca xã hi. i mi phng pháp dy hc là xu hng tt yu ca th gii và Vit Nam, là mt trong nhng nhim v quan trng ca ci cách giáo dc nói chung và GDTX nói riêng. Mc tiêu, chng trình, ni dung dy hc mi òi hi vic ci tin phng pháp dy hc và s dng nhng phng pháp dy hc mi. i mi phng pháp dy hc là s ci tin, nâng cao cht lng phng pháp dy hc ang s dng óng góp nâng cao cht lng hiu qu ca vic dy hc, là s b sung, phi hp nhiu phng pháp dy hc khc phc mt hn ch ca phng pháp ã và ang s dng nhm t mc tiêu dy hc, là thay i phng pháp ã và ang s dng bng phng pháp u vit hn, em li hiu qu dy hc cao hn. Trong nhng nm gn ây, vic i mi phng pháp dy hc ã c thc hin hu ht các ngành hc t mm non, ph thông, trung hc chuyên nghip, i hc và GDTX. Các ngành hc này ã c gng trong vic i mi phng pháp dy hc và t c nhng tin b trong vic phát huy tính tích cc ca HS. Tuy nhiên, hin nay, các phng pháp dy hc truyn thng, c bit là phng pháp thuyt trình vn chim mt v trí ch o trong các nhà trng nói chung và iu này dn n hn ch trong cht lng giáo dc. thc hin có hiu qu vic i mi phng pháp dy hc trong các ngành hc nói chung và GDTX nói riêng thì công tác ào to, bi dng nâng cao nng lc chuyên môn, nghip v ca GV có vai trò c bit quan trng và c B Giáo dc và ào to coi ây là nhim v then cht, quyt nh vn nâng cao cht lng ca giáo dc. Module này gii thiu nhng vn c bn v quan im, xu th i mi phng pháp dy hc nói chung và GDTX nói riêng, nhng thun li và 52 | MODULE GDTX 16
khó khn khi thc hin i mi phng pháp dy hc trong GDTX và mt s bin pháp thc hin i mi phng pháp dy hc nâng cao cht lng GDTX. Module này nhm cung cp cho GV GDTX có cách nhìn tng quan v i mi phng pháp dy hc, góp phn làm c s cho vic vn dng sáng to, hiu qu i mi phng pháp dy hc vào các môn hc c th ca ngành hc GDTX. Module này gm các ni dung sau: — Ni dung 1: Khái nim, quan im v i mi phng pháp dy hc (3 tit). — Ni dung 2: Xu th i mi phng pháp dy hc hin nay (3 tit). — Ni dung 3: Thc trng ca vic i mi phng pháp dy hc trong GDTX (3 tit). — Ni dung 4: Phân tích nhng thun li, khó khn khi thc hin i mi phng pháp dy hc trong các trung tâm GDTX (3 tit). — Ni dung 5: Mt s bin pháp i mi phng pháp dy hc nhm nâng cao cht lng GDTX (3 tit). B. MỤC TIÊU Sau khi hc xong module này, ngi hc có kh nng: — Hiu c i mi phng pháp dy hc là vn tt yu khách quan. — Trình bày c quan nim v i mi phng pháp dy hc nói chung. — Hiu c xu th i mi phng pháp dy hc hin nay nói chung và trong GDTX nói riêng. — Trình bày c thc trng ca vic i mi phng pháp dy hc trong GDTX. — Phân tích c thun li và nhng khó khn khi thc hin i mi phng pháp dy hc trong GDTX. — Vn dng và xut nhng bin pháp thc hin i mi phng pháp dy hc vào các môn hc c th. — Có ý thc vn dng nhng kin thc v i mi phng pháp dy hc vào môn hc c th ca mình. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 53
C. NỘI DUNG Nội dung 1 KHÁI NIỆM, QUAN ĐIỂM VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hoạt động 1: Tìm hiểu sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học 1. NHIỆM VỤ Da vào hiu bit v ý ngha, tác dng ca i mi phng pháp dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình bng cách tr li mt s câu hi sau: 1) Vì sao phi tin hành i mi phng pháp dy hc? 2) Phân tích các iu kin dn n vic i mi phng pháp dy hc. 54 | MODULE GDTX 16
Hãy i chiu ni dung các câu tr li vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. 2. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2.1. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học Th k XXI có nhng chuyn bin mi cc kì quan trng nh hng to ln n tình hình các nc, các dân tc và cuc sng thng nht ca con ngi. Trong nhng chuyn bin ó, ni bt là s hình thành mt xã hi thông tin, kinh t tri thc và s phát trin nhanh chóng cha tng thy ca khoa hc công ngh, xu th không cng li c ca toàn cu hoá. Nhng yu t ó ã tác ng mnh m n giáo dc, to ra mt làn sóng ci cách giáo dc chung các nc trên th gii mà im hi t là s chú ý c bit n khuyn cáo v 4 tr ct “ Giáo dc cho th k XXI” ca T chc Giáo dc, khoa hc và vn hoá ca Liên hp quc (UNESCO): — Hc bit; — Hc làm; — Hc cùng chung sng; — Hc làm ngi. giúp cho con ngi có th sng tt và có trách nhim i vi cng ng trong mt xã hi y phát trin, giàu kh nng bin ng ca thi kì vn minh trí tu, các nhà giáo dc trên th gii ã khng nh vai trò quyt nh ca vic hình thành các nng lc cho ngi hc, trong ó các kt qu ca nhng án nghiên cu v nng lc Anh, c nhn mnh các nng lc chìa khoá : — Nng lc sáng to, có kh nng thích ng vi nhng s thay i. — Nng lc hp tác, có kh nng phi hp hành ng trong hc tp và i sng. — Nng lc t khng nh mình, t lp trong cuc sng và hc tp sut i. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 55
— Nng lc hành ng có hiu qu trên c s nhng kin thc, k nng và phm cht ã c hình thành trong quá trình hc tp, rèn luyn và giao tip. ây chính là nhng im c nhn mnh trong mc tiêu giáo dc ca nhiu nc trên th gii và nc ta. 2.2. Các điều kiện dẫn đến đổi mới phương pháp dạy học Bi cnh quc t và bi cnh phát trin kinh t — xã hi ca nc ta trong nhng thp niên u ca th k XXI ã t ra nhng yêu cu mi cho giáo dc, yêu cu giáo dc phi i mi áp ng s phát trin kinh t — xã hi. S phát trin kinh t — xã hi ca Vit Nam trong bi cnh hi nhp quc t vi nhng nh hng ca nn kinh t tri thc và xu th toàn cu hoá, hi nhp quc t to ra nhng c hi nhng ng thi cng t ra nhng thách thc, nhng yêu cu mi i vi giáo dc trong vic ào to ngun nhân lc cho xã hi. Giáo dc ang ng trc th thách là tri thc ca loài ngi ngày càng tng nhanh nhng cng lc hu nhanh. Mt khác, th trng lao ng luôn òi hi ngày càng cao v nng lc hành ng, kh nng sáng to, linh hot và có kh nng gii quyt mi vn phc tp trong nhng vn bin ng ca xã hi. Giáo dc có vai trò then cht trong vic phát trin kinh t — xã hi thông qua vic ào to con ngi, ch th sáng to ra tri thc. S phát trin kinh t — xã hi trong iu kin hi nhp quc t ã khng nh mô hình giáo dc “hàn lâm, kinh vin, ào to ra nhng con ngi th ng, chy theo bng cp, chú trng vic truyn th kin thc lí thuyt xa ri thc t” không còn thích hp vi nhng yêu cu mi ca xã hi và th trng lao ng. Giáo dc cn phi i mi áp ng c yêu cu trên. t c các yêu cu trên, giáo dc cn phi ci cách, i mi ng b t mc tiêu giáo dc, ni dung chng trình giáo dc, phng pháp và các hình thc t chc dy hc. i vi phng pháp dy hc, ã t lâu, khoa hc giáo dc khng nh: Phng pháp dy hc tái hin, giáo iu, truyn th mt chiu không th hình thành các nng lc thích ng cho HS, c bit trong iu kin giáo dc i chúng. Mun hình thành các nng lc trên, HS cn phi c tin hành các hot ng hc tp mt cách tích cc, ch ng, sáng to thông qua các hình thc t chc dy hc 56 | MODULE GDTX 16
phong phú, linh hot, gây hng thú. Vì vy, mt trong nhng nhim v trng tâm ca trào lu ci cách giáo dc các nc hin nay là i mi phng pháp dy hc. i mi phng pháp dy hc là xu th ca thi i, là trào lu chung ca loài ngi, là yêu cu khách quan ca công cuc xây dng t nc ta trong thi kì công nghip hoá, hin i hoá, là òi hi ca s áp ng yêu cu v ào to con em chúng ta thành nhng ngi trng thành có th tham gia vào th trng lao ng y cnh tranh và nhiu thay i ch không phi là ý mun ch quan ca mt ngi hoc mt nhóm ngi nào ó. T tng v mt nn giáo dc phát trin trí thông minh, sáng to ca HS ã xut hin t lâu nhng mi dng li mong mun, li kêu gi ch cha bin thành thc tin sinh ng hng ngày ca nhà trng. Ch t sau cuc ci cách v quan nim, k thut phát trin và thc thi chng trình (curriculum) các nc Âu — M t u nhng nm 60 ca th k XX trong iu kin mi ca vn minh nhân loi v khoa hc công ngh và t chc xã hi, vic dy hc ã c i mi so vi dy hc truyn thng v c mi phng din, mi yu t ca quá trình dy hc; ch bng mt thng cng có th thy c s khác nhau cn bn. Tuy vy, áp ng tt hn nhng thách thc mi do nn vn minh trí tu, do nn kinh t tri thc t ra, các nc phát trin nh M, Anh, Pháp, c, Nht Bn, u t ra vn phi i mi hn na, làm cho dy hc sáng to hn na. Trung Quc trong gn hai thp k qua ang tin hành i mi nn giáo dc ph thông có th thích ng vi nn kinh t tri thc, áp ng nhng òi hi, thách thc ca vic gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO). H ch trng cn chuyn t nn dy hc “ng thí” (i phó vi thi c) sang nn giáo dc nâng cao t cht ca HS, trong ó cái quyt nh chính là nng lc sáng to, chú trng hình thành ngi hc phng pháp hc tp theo phong cách nghiên cu. Cn bão khng hong tài chính ông Nam Á t nm 1997 có th li là mt iu lành i vi giáo dc. Thng li kinh t trong nhng nm trc ây vùng này ã che y nhng yu kém t lâu ca nn giáo dc. Gi ây, các nc ASEAN phi thay i nhà trng sao cho có th ào to ngun nhân lc làm cho nn kinh t ca h cnh tranh có hiu qu hn vi th trng quc t, ng u tt hn vi các cú sc tng t hoc có th ln hn trong tng lai. Thái Lan, Xingapo, Malaixia, Inônêxia ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 57
u din ra s thay i mnh m vi mong mun cách hc “vt” phi nhng ch cho t duy sáng to. Xingapo, mt t nc ch có 3 triu dân ã quyt nh chi 2 t USD cho vic phát huy phng pháp dy hc sáng to. i vi nc ta, vn i mi giáo dc ã c xã hi quan tâm và ng h vì nó áp ng c yêu cu tt yu ca công cuc xây dng t nc trong bi cnh th gii va hp tác, va cnh tranh gay gt và òi hi v cht lng cao ca ngun nhân lc. Ngi lao ng phi có kh nng thích ng, kh nng thu nhn và vn dng linh hot, sáng to tri thc ca nhân loi vào iu kin hoàn cnh thc t, to ra nhng sn phm áp ng yêu cu ca xã hi. i mi phng pháp dy hc là xu hng tt yu ca th gii và Vit Nam. i mi phng pháp dy hc là mt trong nhng nhim v quan trng ca ci cách giáo dc nói chung và GDTX nói riêng. Mc tiêu, chng trình, ni dung dy hc thay i òi hi vic ci tin phng pháp dy hc c coi là ng lc thúc y, góp phn ci thin và nâng cao cht lng giáo dc. Hoạt động 2: Tìm hiểu khái niệm về phương pháp dạy học 1. NHIỆM VỤ Da vào hiu bit phng pháp dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s nhim v sau: 1) Hãy trình bày quan nim ca mình v phng pháp dy hc. 58 | MODULE GDTX 16
2) Phân tích mi quan h ca phng pháp dy hc vi các thành t khác ca quá trình dy hc. Bn hãy i chiu nhng ni dung ã vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. 2. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học Hin nay, có nhiu quan nim khác nhau a ra khái nim v i mi phng pháp dy hc. có th hiu mt cách khái quát v i mi phng pháp dy hc, chúng ta nghiên cu khái nim v phng pháp dy hc. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 59
Thut ng phng pháp bt ngun t ting Hi Lp (methodos) có ngha con ng nghiên cu, con ng nhn thc lí lun i n ích. Theo ó, phng pháp dy hc là con ng t c mc ích dy hc. Có quan nim cho rng phng pháp dy hc là cách thc hành ng ca GV và HS trong quá trình dy hc hoc phng thc hot ng trt t có liên quan qua li ca GV và HS hoc không ch rõ là ca ai. Mt s quan nim sai lm cho rng phng pháp dy hc là cách GV truyn t kin thc cho HS , ch không phi là cách GV t chc cho HS hot ng hc tp, rng phng pháp dy hc ph thuc vào cách dy ca thy. Cách dy ca thy ch o cách hc ca trò ch không phi cách hc ca trò ch o cách dy ca thy. Cho n nay, cha có s thng nht v khái nim phng pháp dy hc. Theo cách hiu rng, phng pháp dy hc là nhng hình thc và cách thc hot ng ca GV và HS trong nhng iu kin dy hc xác nh nhm t mc ích dy hc. Có nhiu nh ngha khác nhau v phng pháp dy hc. Theo tác gi Thái Duy Tuyên [10] mt s khái nim v phng pháp dy hc ca các nhà giáo dc nh sau: — Phng pháp dy hc là cách thc hot ng tng h gia thy và trò nhm t c mc ích dy hc. Hot ng này c th hin trong vic s dng các ngun nhn thc, các th thut logic, các dng hot ng c lp ca HS và cách thc iu khin quá trình nhn thc ca thy giáo (I.D. Dverev, 1980). — Phng pháp dy hc là mt h thng nhng hành ng có mc ích ca GV nhm t chc hot ng nhn thc và thc hành ca HS, m bo HS lnh hi ni dung hc vn (I.Ia. Lecne, 1981). — Phng pháp dy hc là cách thc tng tác gia thy và trò nhm gii quyt các nhim v giáo dng, giáo dc và phát trin trong quá trình dy hc (Iu.K. Babanxki, 1983). — Theo quan im iu khin hc, phng pháp dy hc là cách thc t chc hot ng nhn thc ca HS và iu khin hot ng này. — Theo quan im logic, phng pháp dy hc là nhng th thut logic c s dng giúp HS nm kin thc, k nng, k xo mt cách t giác. 60 | MODULE GDTX 16
Phng pháp dy hc là mt khái nim phc hp, có nhiu bình din khác nhau. Mt quan nim úng và y v phng pháp dy hc phi phù hp vi bn cht hc tp, vi quan nim hin nay v dy hc: — Khi nói n phng pháp dy hc là nói ti cách thc hot ng/cách thc tác ng hoc h thng tác ng ca ngi dy, ch không phi ca ngi hc. Ch th ca phng pháp dy hc là ngi dy, ch không phi là ngi hc. — Nhng tác ng này ca ngi dy tp trung vào ngi hc, vào vic t chc cho h hot ng, vào quá trình hc tp ca h, ch không phi tp trung vào ngi dy hay tp trung vào ni dung hoc quá trình dy ca GV. Trng tâm phng pháp dy hc ca GV là t chc hot ng cho ngi hc. Kt qu dy hc là kt qu hot ng ca bn thân ngi hc, ch không phi kt qu hot ng ca GV hay ca HS khác. Không ai có th hc h ai. Không th là ngi này hc mà ngi khác phát trin. — Nhng cách thc hot ng/tác ng này ca GV phi nhm t c mc tiêu dy hc ã nh. Vì vy, phng pháp dy hc c quan nim: “ là cách thc hot ng phi hp thng nht ca GV và HS trong quá trình dy hc c tin hành di vai trò ch o ca GV nhm thc hin ti u mc tiêu và các nhim v dy hc” [8]. Phng pháp dy hc th hin ba cp : — Cp v mô là quan im v phng pháp dy hc. Ví d: Dy hc hng vào ngi hc, dy hc phát huy tính tích cc ca HS Quan im dy hc là nhng nh hng tng th cho các hành ng phng pháp, trong ó có s kt hp gia các nguyên tc dy hc, nhng c s lí thuyt ca lí lun dy hc, nhng iu kin dy hc và t chc cng nh nhng nh hng v vai trò ca GV và HS trong quá trình dy hc. Quan im dy hc là nhng nh hng mang tính chin lc, cng lnh, là mô hình lí thuyt ca phng pháp dy hc. — Cp trung gian là phng pháp dy hc c th. cp này, khái nim phng pháp dy hc c hiu vi ngha hp, là nhng hình thc, cách thc hành ng ca GV và HS nhm thc hin nhng mc tiêu dy hc xác nh, phù hp vi nhng ni dung và iu kin dy hc c th. Phng pháp dy hc c th quy nh nhng mô hình hành ng ca GV ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 61
và HS. Ví d: phng pháp dy hc óng vai, k chuyn, tho lun, nghiên cu trng hp in hình, x lí tình hung, trò chi — Cp vi mô là k thut dy hc. K thut dy hc là nhng bin pháp, cách thc hành ng ca GV trong các tình hung hành ng nh nhm thc hin và iu khin quá trình dy hc. Các k thut dy hc cha phi là các phng pháp dy hc c lp mà là nhng thành phn ca phng pháp dy hc. Ví d, trong phng pháp tho lun nhóm có các k thut dy hc nh: k thut chia nhóm, k thut khn tri bàn, k thut các mnh ghép, k thut t câu hi Tuy nhiên, s phân bit gia k thut dy hc và phng pháp dy hc nhiu khi không rõ ràng. 2.2. Mối quan hệ giữa phương pháp dạy học với các thành tố của quá trình dạy học Trong quá trình dy hc, các yu t mc tiêu, ni dung, phng pháp dy hc và kim tra, ánh giá có mi quan h mt thit hu c vi nhau. Không th iu chnh mc tiêu ào to, ci tin chng trình, ni dung SGK mà không i mi phng pháp dy hc, phng thc kim tra, ánh giá trong dy hc. Vì vy, nâng cao cht lng dy hc hin nay theo tinh thn i mi giáo dc, vic i mi phng pháp dy hc có ý ngha quan trng và gi v trí then cht trong quá trình dy hc. Cht lng dy hc ph thuc vào nhiu thành t trong mt h thng bao gm: mc tiêu ào to, ni dung ào to, phng pháp dy hc, thy và hot ng ca thy, trò và hot ng ca trò, môi trng giáo dc Trong ó, phng pháp dy hc là thành t trung tâm, GV phi am hiu sâu sc ni dung dy hc, làm ch kin thc, bit ch bin nó theo ý s phm và bit cách truyn ti n HS. Mt khác, HS là ch th trong hc tp và tu dng. Ch th phi t giác, tích cc, ch ng và sáng to trong quá trình hc tp. Quan h gia mc tiêu và phng pháp dy hc: Mc tiêu có tác dng nh hng cho s vn ng ca toàn b quá trình dy hc cng nh phng pháp dy hc. Mc tiêu ca dy hc hin nay là ào to con ngi nng ng, sáng to, vì vy hình thành các phng pháp dy hc tích cc, ch ng, sáng to tr thành trung tâm ca vic i mi phng pháp dy hc. 62 | MODULE GDTX 16
Quan h gia ni dung và phng pháp dy hc: ây là mi quan h c bn nht trong các thành t ca quá trình dy hc, ni dung bài hc chi phi n phng pháp dy hc. ây là mi quan h tng h ln nhau, nh hng ca ni dung ã tác ng n vic s dng phng pháp dy hc. Khi nói ti phng pháp dy hc không th không nói ti mi quan h ca nó vi các thành t khác ca quá trình dy hc. Trc ht ó là mi quan h gia mc tiêu, ni dung, phng pháp . Không th nói phng pháp dy hc mt cách chung chung mà không gn lin vi mc tiêu và ni dung c th nào ó. Phng pháp là s thng nht ca mc tiêu và ni dung. Mc tiêu quy nh ni dung, và ni dung li quy nh phng pháp. Phng pháp ch hiu nghim khi nó thích hp vi mc tiêu và ni dung. Không có phng pháp nào là vn nng. Mi quan h M—N—P có th biu din bng s tuyn tính sau ây: M N P Tuy nhiên, s này ch phù hp vi nhng môn hc ã có ni dung n nh. Còn i vi nhng ni dung hc khá mi m, mang tính ch , vn , tình hung thì mi quan h M—N—P có th biu din bng mô hình tam giác sau ây: M N P Trong trng hp này, GV có th chn phng pháp dy hc không ch t ni dung (nh theo s tuyn tính), mà còn trc tip t mc tiêu. Ngoài ra, khi la chn phng pháp dy hc rt cn chú ý ti mi liên h mt thit, vn có gia các thành t: mc tiêu, ni dung; c im ngi hc; trình , nng lc, kinh nghim, k nng ca ngi dy; iu kin c s vt cht, trang thit b dy hc; qu thi gian thc t. Có th mô hình hoá mi quan h gia các thành t ó nh s 1 sau ây: ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 63
Mc tiêu, Ni dung Qu c im thi gian ngi hc Phng pháp dy hc C s vt Trình , cht, thit nng lc b dy hc GV S quan h gia các thành t liên quan n vic la chn phng pháp dy hc Phng pháp dy hc trc ht phi phù hp vi mc tiêu, ni dung bi phng pháp là s thng nht ca mc tiêu và ni dung. Phng pháp ch hiu nghim khi nó thích hp vi mc tiêu và ni dung nht nh. Vic la chn phng pháp dy hc không th không tính ti c im ca ngi hc (c im hc tp, cng nh nng lc nhn thc, thói quen ). Vic la chn phng pháp dy hc phi phù hp vi trình , nng lc, kinh nghim và k nng ca tng GV. Khi la chn phng pháp dy hc cng không th không tính ti các iu kin c s vt cht, trang thit b dy hc hin có và thi gian thc t. Mt phng pháp dy hc c coi là phù hp, là có hiu qu và ti u nht, không k nó là phng pháp dy hc truyn thng hay hin i, khi nó phù hp vi: — Mc tiêu, ni dung; — Trình , thói quen, hng thú ca ngi hc; — Trình , nng lc, kinh nghim, k nng ca ngi dy; 64 | MODULE GDTX 16
— iu kin c s vt cht, trang thit b dy hc; — Qu thi gian thc t. Mi quan h gia phng pháp dy hc và kim tra ánh giá — Phng pháp dy hc và kim tra ánh giá là hai mt thng nht hu c ca quá trình dy hc, trong ó i mi kim tra ánh giá thúc y i mi phng pháp dy hc. i mi phng pháp dy hc phi da trên kt qu i mi kim tra ánh giá và ngc li, i mi kim tra ánh giá ch phát huy hiu qu cui cùng khi thông qua i mi phng pháp dy hc. Kim tra ánh giá có tác dng thúc y giáo viên i mi phng pháp dy hc và hc viên i mi phng pháp hc tp. T thông tin “phn hi” qua kt qu kim tra ánh giá, hc viên t ánh giá mc lnh hi kin thc, rèn luyn k nng so vi yêu cu ca chng trình. T ó, hình thành cho hc viên nhu cu t tìm tòi kin thc, rèn luyn k nng thông qua t hc, t nghiên cu, hình thành phng pháp t hc cho hc viên. — Kt qu ánh giá là cn c quyt nh gii pháp ci thin thc trng, nâng cao cht lng, hiu qu dy hc. Thông qua vic i mi, ti u hoá phng pháp dy hc ca giáo viên và hng dn hc viên bit t ánh giá ti u hoá phng pháp hc tp ca mình. — Kim tra ánh giá không ch là công c nghim thu ánh giá cht lng sn phm sau mt quá trình ào to, mà kim tra ánh giá còn là mt thành t ca quá trình dy hc, c thc hin trong sut c quá trình ào to nh là mt phng tin ào to, ánh giá hiu qu ca ni dung dy hc và phng pháp dy hc. m bo cht lng giáo dc, chúng ta cn phi tin hành i mi quá trình dy hc t mc tiêu, ni dung và c bit là s i mi ng b phng pháp dy hc và kim tra ánh giá. Hoạt động 3: Tìm hiểu quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học 1. NHIỆM VỤ Da vào hiu bit v i mi phng pháp dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s nhim v sau: 1) Trình bày quan im ca mình v i mi phng pháp dy hc. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 65
2) Trong thc tin dy hc ca bn thân, bn ã thc hin vic i mi phng pháp dy hc nh th nào? Bn hãy i chiu nhng ni dung ã vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. 2. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2.1. Quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học Trong nhng nm gn ây, chúng ta quan tâm nhiu n vic i mi phng pháp dy hc. Các nhà qun lí và các nhà nghiên cu giáo dc 66 | MODULE GDTX 16
và GV u khng nh vai trò quan trng ca vic i mi phng pháp dy hc trong vic nâng cao cht lng giáo dc. Trong quá trình dy hc, theo quan im tip cn h thng, gia mc tiêu, ni dung, phng pháp và kim tra, ánh giá có mi quan h mt thit vi nhau. Không th iu chnh mc tiêu ào to, ci tin chng trình, ni dung SGK mà không i mi phng pháp dy hc, phng thc kim tra, ánh giá trong dy hc. Vì vy, nâng cao cht lng dy hc hin nay theo tinh thn i mi giáo dc, vic i mi phng pháp dy hc có ý ngha quan trng và gi v trí then cht trong quá trình dy hc. Cht lng dy hc ph thuc vào nhiu thành t trong mt h thng bao gm: mc tiêu ào to, ni dung ào to, phng pháp dy hc, thy và hot ng ca thy, trò và hot ng ca trò, môi trng giáo dc Trong ó, phng pháp dy hc là thành t trung tâm, GV phi am hiu sâu sc ni dung dy hc, làm ch kin thc, bit ch bin nó theo ý s phm và bit cách truyn ti nó n HS. Mt khác, HS là ch th trong hc tp và tu dng. Ch th phi t giác, tích cc, ch ng và sáng to trong quá trình hc tp. Tu theo mi cách tip cn khác nhau, có th có nhng quan nim khác nhau v i mi phng pháp dy hc, do ó dn n có nhng nh hng và nhng bin pháp khác nhau trong vic i mi phng pháp dy hc. Tuy nhiên, không có công thc chung duy nht trong vic i mi phng pháp dy hc. Trong thc tin, cn xut phát t hoàn cnh c th xác nh và áp dng nhng nh hng và bin pháp thích hp. Da trên khái nim chung v phng pháp dy hc, có th hiu: i mi phng pháp dy hc là s ci tin, nâng cao cht lng phng pháp dy hc ang s dng óng góp nâng cao cht lng hiu qu ca vic dy hc, là s b sung, phi hp nhiu phng pháp dy hc khc phc mt hn ch ca phng pháp ã và ang s dng nhm t mc tiêu dy hc, là thay i phng pháp ã và ang s dng bng phng pháp u vit hn, em li hiu qu dy hc cao hn . Vì th, i mi phng pháp dy hc c xác nh trong các vn kin ca ng, Nhà nc mà B Giáo dc và ào to ang ch o trin khai nhm áp ng yêu cu ca mc tiêu và ni dung giáo dc mi. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 67
Theo mt ngha chung nht thì: i mi phng pháp dy hc là s dng các phng pháp dy hc theo cách mi, trong nhng iu kin mi nhm nâng cao cht lng và hiu qu dy hc. Nói mt cách c th hn thì: i mi phng pháp dy hc là s dng các phng pháp dy hc mt cách tích cc và hiu qu, phát huy c tính tích cc, ch ng, sáng to ca HS; phù hp vi c im HS và c im ca tng lp hc, môn hc. Bn cht ca quá trình i mi phng pháp dy hc là gì? Nhng nm gn ây, chúng ta thng gp các thut ng: dy hc ly GV làm trung tâm, dy hc ly HS làm trung tâm, phát huy tính tích cc, c lp ca HS Theo các nhà giáo dc hc, vic dy hc “ly GV làm trung tâm” là mun nhn mnh n vai trò ch th, c quyn cung cp tri thc, ánh giá HS ca GV, còn HS ch th ng ghi chép, hc thuc lòng và lp li nhng iu ã nghe ging. iu này dn ti phng pháp c ging, nhi nhét kin thc, không phát trin trí thông minh, sáng to ca HS. ây là cách dy hc ly ng lc bên ngoài (GV) phát trin HS, ly GV làm trung tâm, ã tn ti t rt lâu i, hn ch s phát trin ca bn thân ngi hc. Cách dy hc này hin vn còn tn ti ph bin các trng ph thông, các trung tâm GDTX. Quan nim dy hc “phát huy tính tích cc, ch ng sáng to ca HS” nêu rõ vai trò t chc, hng dn, iu khin ca GV trong quá trình nhn thc ca HS. Còn HS là nhân vt trung tâm trong quá trình dy hc, c phát huy các nng lc, phm cht nhn thc chim lnh ly kin thc. Tt nhiên, vic nhn thc ca HS trong quá trình hc tp khác vi vic nghiên cu ca các nhà khoa hc. Ngi hc tip nhn nhng kin thc mi ã c xác nh, không phi i tìm kin thc mi nh các nhà khoa hc. Vic hc tp ch din ra trong mt thi gian quy nh và bao gi cng phi có s hng dn, ging dy ca GV. Vì vy, phát huy tính tích cc nhn thc ca HS không có ngha là xem nh vai trò ca GV. i mi phng pháp dy hc nói chung òi hi chúng ta chuyn t mô hình dy hc “ly GV làm trung tâm” sang mô hình dy hc nhm “phát huy tính tích cc, ch ng sáng to ca HS” trong hc tp. Vy thc cht ca vic phát huy tính tích cc nhn thc ca HS trong quá trình dy hc là gì? 68 | MODULE GDTX 16
Các nhà giáo dc ã khng nh rng, quá trình nhn thc ca HS là quá trình mà trong ó HS vi t cách là ch th phn ánh th gii khách quan vào ý thc ca mình, nm c bn cht và quy lut ca nó, vn dng vào các quy lut này làm bin i nó, ci to nó. ó chính là quá trình nhn thc t cm tính sang lí tính và t nhn thc lí tính tr v vi thc tin. Quá trình này ch có th c hoàn thành khi HS có các phm cht nht nh nh t giác, tích cc, c lp Hc tp không ch nm kin thc mà còn hình thành nng lc. iu này c thc hin trong vic t giác hc tp. T giác theo ngha chung là t hiu, t bit mình mà làm, không ch nhc nh, thúc ép. T giác nhn thc là HS ý thc c y mc ích, nhim v hc tp. ng thi, có ý thc lnh hi tri thc, rèn luyn k nng, k xo b môn, gi gìn, lu tr nhng thông tin ã thu c, vn dng kin thc ã hc và t kim tra, ánh giá quá trình hc tp ca bn thân Theo T in Ting Vit, “tích cc” là: “ch ng, hng hot ng nhm to ra nhng thay i, phát trin”, “hng hái nng n vi công vic”. Tích cc hoá là mt tp hp các hot ng nhm làm chuyn bin v trí ca ngi hc t th ng sang ch ng, t i tng tip nhn tri thc sang ch th tìm kim tri thc nâng cao hiu qu hc tp. Khi phân tích c th vn này, các nhà giáo dc còn ch rõ: tích cc nhn thc, nu xét di góc trit hc là thái , ci to ca ch th nhn thc i vi i tng nhn thc. Tc là tài liu hc tp c phn ánh vào não ca HS c ch bin i, c vn dng linh hot vào các tình hung khác ci to hin thc và ci to c bn thân. Nu xét di góc tâm lí hc thì tích cc nhn thc là mô hình tâm lí hot ng nhn thc. ó là s kt hp gia các chc nng nhn thc, tình cm, ý chí, trong ó ch yu là nhn thc ca HS. Mô hình này luôn luôn bin i, tu theo nhim v nhn thc c th mà các em phi thc hin. Chính s bin i liên tc bên trong ca mô hình tâm lí hot ng nhn thc là c trng ca tính tích cc nhn thc HS. S bin i này càng nng ng bao nhiêu thì càng th hin tính tích cc mc cao by nhiêu. Tính tích cc ca HS có hai mt: t phát và t giác. Mt t phát ca tính tích cc biu hin s tò mò, hiu kì, hiu ng, sôi ni trong hot ng. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 69
ó chính là nhng yu t tim n, bm sinh ca tr em, cn coi trng và bi dng trong quá trình dy hc. Tính tích cc t giác ca HS th hin óc quan sát, t phê phán, nhn xét trong t duy, tò mò khoa hc. ây chính là trng thái tâm lí tích cc, có mc ích và i tng rõ rt, có hot ng chim lnh i tng ó. Ht nhân c bn ca tính tích cc nhn thc là hot ng t duy. GV có th cn c vào nhng biu hin sau phát hin tính tích cc ca HS: — Chú ý hc tp, hng hái tham gia phát biu ý kin, ghi chép — Tc hc tp nhanh. — Ghi nh nhng iu ã hc. — Hiu bài và có th trình bày li ni dung bài hc. — Hoàn thành tt nhng nhim v hc tp c giao. — c thêm và làm các bài tp khác ngoài nhng công vic c thy giao. — Hng thú hc tp, có nhiu biu hin sáng to trong hc tp. — Bit vn dng nhng kin thc ã hc vào thc tin. c lp nhn thc th hin ch HS t phát hin c vn , t gii quyt vn trong quá trình tìm kim mt iu mi cha bit. Các phm cht này ca hot ng nhn thc có quan h mt thit vi nhau. Trong ó, t giác là c s ny sinh tính tích cc, khi tính tích cc phát trin ti mc cao thì hình thành tính c lp. t c mc c lp trong nhn thc, HS phi thng xuyên phát huy tính tích cc. Các phm cht này c hình thành và phát trin di nh hng ch o ca GV trong quá trình dy hc. Ngoài ra, chúng ta còn gp mt s các thut ng khác: thông minh, sáng to, mm do, linh hot trong nhn thc. Nhng thut ng này u ch các phm cht ca hot ng nhn thc, trong ó t giác, tích cc, c lp là ba phm cht tiêu biu. T nhng quan nim v phng pháp dy hc, cn hiu i mi phng pháp dy hc là i mi c v phng pháp dy ca thy và phng pháp hc ca trò . Dy là dy cách hc và hc là hc di s iu khin ca thy. Vì vy phi thay i kiu dy hc mt chiu, nng v thuyt ging sang kiu dy hc phát huy tính tích cc, ch ng ca HS: dy hc tng tác gia thy và trò, gia trò và trò theo mc tiêu môn hc, bài hc. 70 | MODULE GDTX 16
im mu cht ca i mi phng pháp dy hc là chuyn t mô hình dy hc ly GV làm trung tâm sang dy hc ly HS làm trung tâm. Vy thc cht ca vic ly HS làm trung tâm trong quá trình dy hc là gì? Dy hc ly HS làm trung tâm (phng pháp dy hc tích cc) không phi là mt phng pháp dy hc c th mà là mt t tng, quan im giáo dc, mt cách tip cn quá trình dy hc chi phi tt c quá trình dy hc v mc tiêu, ni dung, phng pháp, phng tin, t chc, kim tra, ánh giá mt thut ng rút gn, c dùng nhiu nc ch nhng phng pháp giáo dc, dy hc theo hng phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to ca ngi hc. Phng pháp dy hc tích cc hng ti vic hot ng hoá, tích cc hoá hot ng nhn thc ca ngi hc, ngha là tp trung vào phát huy tính tích cc ca ngi hc ch không phi là tp trung vào phát huy tính tích cc ca ngi dy. i mi phng pháp dy hc là to ra quá trình chuyn t vic dy hc da vào trí nh và bt chc (thy ging trò nghe, thy c trò chép, HS c gng hc thuc li thy ging, hc thuc bài vit ca sách giáo khoa, nhng bài toán mu, bài vn mu ) sang vic dy hc nhm phát trin nhân cách toàn din, trong ó im c nhn mnh là nng lc sáng to trong t duy và hành ng ca HS. Nh vy, ct lõi ca i mi phng pháp dy hc nhà trng ph thông, các trung tâm GDTX ca Vit Nam là hng ti giúp HS hc tp tích cc, ch ng, sáng to, t b thói quen hc tp th ng, ghi nh máy móc. Vi quan nim ó, phng pháp dy hc tích cc là mt chin lc giáo dc theo hng to c hi cho ngi hc tham gia tích cc vào quá trình hc . GV óng vai trò ngun thông tin chính, nhng cng là ngun thúc y quá trình hc ca ngi hc. Thi lng trong gi hc ch yu phân tích, tìm hiu nhng kin thc c bn và thc hành nhng k nng b môn òi hi t duy nh phân tích vn , tranh lun, áp dng sáng to và kt lun. Quan nim i mi phng pháp dy hc là s vn dng sáng to các phng pháp dy hc, các bin pháp, k thut dy hc truyn thng, kt hp vi phng pháp dy hc, phng tin, công ngh và các k thut dy hc hin i. Vì vy, s nng ng, sáng to ca GV gi vai trò c bit quan trng trong vic la chn phng pháp dy hc phù hp. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 71
Các phng pháp dy hc tích cc có kh nng phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to ca HS, to iu kin cho HS c tham gia, c trao i nhiu hn, cho phép khai thác c vn kinh nghim, hiu bit ã có ca HS. S nng ng, sáng to, trình , nng lc và kinh nghim ca GV gi vai trò c bit quan trng trong vic la chn phng pháp dy hc phù hp trong tng tình hung s phm c th. — i mi là s nhn thc cho úng bn cht ca s vt làm úng theo quy lut. i mi phng pháp dy hc không phi do ý chí ch quan, không phi do phong trào, mà phi xut phát t quan nim dy hc ã thay i. — i mi phng pháp dy hc, v thc cht là i mi quan nim v dy hc cho phù hp vi bn cht hc tp ca ngi hc. Nu quan nim dy hc là dy kin thc, là truyn th, cung cp kin thc thì phng pháp dy hc ch yu là thuyt trình, ging gii. Nu quan nim dy hc là dy cách hc thì phng pháp dy hc ch yu là hng dn, gi ý HS cách hc, cách t phát hin vn , giúp h t gii quyt vn Tác gi Thái Duy Tuyên [10] ã trình bày v i mi phng pháp dy hc theo 3 quan im tip cn sau: — Tip cn theo quan im tâm lí — giáo dc: Bn cht ca quan im này là tìm mi cách phát huy nng lc ni sinh ca ngi hc, phát trin sc mnh trí tu, tâm hn, ý chí ca h. Trong hot ng hng ngày, GV thng tin hành các hot ng c th sau: + Kích thích hng thú, phát huy tính tích cc, nng ng sáng to ca HS. + T chc cho HS làm vic c lp, cá nhân hoá quá trình hc tp. + Hình thành các HS ng c hc tp lành mnh, phát huy tính tích cc, t lc, t cng, phát huy ý chí hc tp. phát huy c nng lc ni sinh ca ngi hc theo các bin pháp trên ây, cn tin hành các hình thc khác nhau: trong lp, ngoài lp; trong trng, ngoài trng; kt hp nhiu lc lng giáo dc: nhà trng, gia ình và xã hi Tip cn i mi phng pháp dy hc theo quan im tâm lí, giáo dc là mt phng hng vô cùng quan trng và ã có b dày lch s, là phng hng ch o hot ng hng ngày ca GV và HS hin nay. — Tip cn theo quan im iu khin hc: Cách tip cn này c các nhà qun lí giáo dc vn dng trong vic ci to, i mi phng pháp dy hc. H ch trng gii phóng ngi hc, to iu kin thun li cho 72 | MODULE GDTX 16
ngi hc c t do phát trin nhu cu hc tp, phát trin nng lc cá nhân; iu khin mi quan h thy — trò bng nhiu hình thc khác nhau, ly s phát trin ca ngi hc làm nn tng, trên c s ó góp phn phát trin cng ng và xã hi. iu chnh mi quan h thy — trò theo hng “dy hc ly HS làm trung tâm” (dy hc hng vào ngi hc) nhm nâng cao cht lng giáo dc là mt t tng, mt phng hng i mi phng pháp dy hc ch o tip cn theo quan im iu khin hc hin ã và ang trin khai mt s nc trên th gii, trong ó có Vit Nam. — Tip cn theo quan im công ngh: Mt hng khác ca vic i mi phng pháp dy hc c xây dng trên c s a mt công ngh mi vào nhà trng, ngha là cung cp cho ngi thy nhng công c mi. T tng a nhng thành tu khoa hc và công ngh hin i vào vic dy d, giáo dc con ngi, trung tâm ca s phát trin kinh t — xã hi có mt ý ngha vô cùng quan trng trong vic nâng cao cht lng giáo dc. Khái nim công ngh ây c hiu theo ngha rng, bao gm mt k thut, thông tin, ngha là a các k thut hin i vào nhà trng, bao gm các phng tin k thut nghe — nhìn, máy tính Trong tng lai, khi công ngh hin i c s dng rng rãi vào vic giáo dc con ngi thì cu trúc ca quá trình dy hc trong nhà trng hin i s có s thay i. Vn i mi phng pháp dy hc phi nhìn nhn mt cách linh hot theo ba hng t các quan im tip cn trên là: — Phát trin nng lc ni sinh ca ngi hc; — i mi quan h gia GV — HS; — ng dng công ngh hin i vào dy hc. C ba hng này u luôn gn bó cht ch vi nhau, phi hp vi nhau trong quá trình dy hc. Hin nay, hot ng i mi phng pháp dy hc trên th gii a dng n âu cng không i chch ba phng hng i mi theo các quan im tip cn trên, giúp chúng ta có cái nhìn tng th các vn v i mi phng pháp dy hc hin nay. Vn then cht ca vic i mi phng pháp dy hc là hng n vic s dng các phng pháp dy hc nhm phát huy tính sáng to, i mi hot ng nhn thc ca ngi hc trong quá trình dy hc. GV cn t ra cho HS nhng nhim v tìm tòi, nhng mâu thun, nhng hin tng, nhng vn , nhng mi liên h mi trong tng ni dung bài ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 73
hc Trên c s ó, tng cng hot ng phân tích, tng hp, so sánh, khái quát hoá cho HS trong quá trình dy hc. Rèn luyn nng lc t duy, kh nng tng tng, phát trin nng lc sáng to ca HS là nhim v ch yu, quan trng nht ca i mi phng pháp dy hc. Ngoài ra, trong quá trình dy hc, GV phi tng cng hot ng t hc ca HS. Vì vy, ngi thy ch óng vai trò là ngi t chc, hng dn, giúp nhm tng cng hiu qu ca vic hc. Mt trong nhng hng i mi phng pháp dy hc là tng cng nhng hot ng t hc ca HS. Nhng hot ng t hc này không ch t chc khi hc tp nhà mà GV cn coi trng hot ng c lp ca ngi hc ngay c trong gi lên lp. Hình thc hot ng c lp nhn thc ca HS cn a dng: c sách, làm thí nghim, thc hành, làm bài tp, tho lun T nhng cách tip cn theo các quan im v i mi phng pháp dy hc ca các nhà giáo dc cho chúng ta thy, i mi phng pháp dy hc không có ngha là s dng phng pháp dy hc hoàn toàn mi, là ph nhn phng pháp dy hc truyn thng. Phng pháp dy hc mi không th thay th hoàn toàn các phng pháp dy hc truyn thng, mi phng pháp dy hc u cn thit thc hin các mc tiêu dy hc nht nh. Vn chính là phi bit phi, kt hp các phng pháp dy hc phát huy th mnh ca tng phng pháp dy hc c th, nht là các phng pháp dy hc mang tính cht c thù ca tng b môn hc. 2.2. Chủ trương của Đảng và Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy học Nhn thc c tm quan trng ca phng pháp dy hc là khâu t phá, là gii pháp quan trng nâng cao cht lng dy hc, ng và Nhà nc ta ã có ch trng i mi phng pháp dy hc tt c các cp hc, bc hc. — Ngh quyt Trung ng 4, khoá VII (1/1993) ã yêu cu: “i mi phng pháp dy và hc tt c các cp hc, các bc hc”, “Áp dng nhng phng pháp giáo dc hin i bi dng hc viên nng lc t duy sáng to, nng lc gii quyt vn ”. — Ngh quyt Hi ngh ln th hai Ban Chp hành Trung ng ng Cng sn Vit Nam (khoá VIII) ã nêu rõ: “i mi mnh m phng pháp giáo dc — ào to, khc phc li truyn th mt chiu, rèn luyn thành np t duy sáng to ca ngi hc”. 74 | MODULE GDTX 16
— iu 4, chng I, Lut Giáo dc nc Cng hoà Xã hi Ch ngha Vit Nam quy nh: “Phng pháp giáo dc phi phát huy tính tích cc, t giác, ch ng, t duy sáng to ca ngi hc; bi dng lòng say mê hc tp và ý chí vn lên.”. — Ngh quyt i hi i biu toàn quc ln th IX nêu rõ: “ áp ng yêu cu v con ngi và ngun lc là nhân t quyt nh s phát trin t nc trong thi kì công nghip hoá, hin i hoá, cn to chuyn bin c bn, toàn din v giáo dc và ào to i mi phng pháp dy hc, phát huy t duy sáng to và nng lc t ào to ca ngi hc, coi trng thc hành, thc nghim, ngoi khoá, làm ch kin thc, tránh nhi nhét, hc vt, hc chay” (Vn kin i hi IX, tr.201, 203 — 204). — Ngh quyt 40 ca Quc hi nm 2000 v i mi chng trình, ni dung SGK ã ch trng i mi mt cách ng b t i mi mc tiêu, i mi ni dung, i mi chng trình, i mi SGK, i mi phng pháp dy hc, i mi thit b dy hc và i mi kim tra, ánh giá Trong ó, i mi phng pháp dy hc c coi là trng tâm. — Ngh quyt i hi ng IX (2001) tip tc ch trng “i mi phng pháp dy và hc, phát huy t duy sáng to và nng lc t ào to ca ngi hc, coi trng thc hành, thc nghim, ngoi khoá, làm ch kin thc, tránh nhi nhét, hc vt, hc chay”. — Ngh quyt i hi ng X (2006) ch trng “Tip tc i mi mnh m phng pháp giáo dc, phát huy tính tích cc, sáng to ca ngi hc, khc phc li truyn th mt chiu”. — Chin lc phát trin giáo dc nm 2001 — 2010 ã nêu rõ “i mi và hin i hoá phng pháp giáo dc. Chuyn t vic truyn t tri thc th ng, thy ging, trò ghi sang hng dn ngi hc ch ng t duy trong quá trình tip cn tri thc; dy cho ngi hc phng pháp t hc, t thu nhn thông tin mt cách h thng và có t duy phân tích, tng hp; phát trin c nng lc ca mi cá nhân; tng cng tính ch ng, tính t ch ca hc viên, sinh viên trong quá trình hc tp, hot ng t qun trong nhà trng và tham gia các hot ng xã hi”. — c bit, i mi phng pháp dy hc trong GDTX nói riêng ã c th ch hoá trong Lut Giáo dc 1998 và gn ây nht là Lut Giáo dc 2005. Khon 4, iu 45 Lut Giáo dc 2005 ã nêu rõ: “Phng pháp dy hc GDTX phi phát huy vai trò ch ng, khai thác kinh nghim ca ngi hc, coi trng vic bi dng nng lc t hc, s dng ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 75
phng tin hin i và công ngh thông tin nâng cao cht lng, hiu qu dy và hc”. Trc nhng òi hi ca s nghip công nghip hoá, hin i hoá; trc s phát trin nhanh chóng ca khoa hc và xu th phát trin ca chng trình giáo dc ph thông quc t, mt trong các nh hng phát trin kinh t — xã hi mà i hi ng XI ã nêu là: “i mi toàn din và phát trin nhanh giáo dc và ào to”, trong ó nhn mnh vic “i mi mnh m ni dung, chng trình, phng pháp dy và hc tt c các cp, bc hc. Tích cc chun b t sau nm 2015 thc hin chng trình giáo dc ph thông mi”. — Chin lc phát trin giáo dc giai on 2011 — 2020 vi các mc tiêu tng kt c ra là: “n nm 2020, nn giáo dc nc ta c i mi cn bn và toàn din theo hng chun hoá, hin i hoá, xã hi hoá, dân ch hoá và hi nhp quc t; cht lng giáo dc toàn din c nâng cao; giáo dc o c, k nng sng, nng lc sáng to, k nng thc hành c chú trng; áp ng nhu cu nhân lc, nht là nhân lc cht lng cao phc v s nghip công nghip hoá, hin i hoá t nc và xây dng nn kinh t tri thc; m bo công bng xã hi trong giáo dc và c hi hc tp sut i cho mi ngi dân, dn tng bc hình thành xã hi hc tp” [9]. Nh vy, ch trng i mi phng pháp dy hc ngày càng c th hin rõ trong các vn bn, Ngh quyt ca ng và Nhà nc. Cách dy hc truyn t tri thc mt chiu, nhi nhét, thy ging, trò nghe, thm chí thy c, trò chép và cách hc tp th ng, hc vt ã b phê phán kch lit. ng và Nhà nc ta ch trng i mi phng pháp dy hc theo cách dy hc tích cc, trong ó ngi hc tích cc, ch ng, t tìm tòi, t khám phá kin thc di s hng dn, gi ý ca GV, ch trng cách dy hc tôn trng ngi hc, mang li nim vui, hng thú hc tp cho ngi hc Các phng pháp dy hc tiên tin, các phng pháp dy hc hin i c khuyn khích s dng. Nng lc sáng to, nng lc t hc, nng lc gii quyt vn c bit c coi trng. 76 | MODULE GDTX 16
Nội dung 2 XU THẾ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HIỆN NAY Hoạt động 4: Tìm hiểu xu thế đổi mới phương pháp dạy học hiện nay 1. NHIỆM VỤ Da vào hiu bit ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình tr li các câu hi sau: 1) Bn hãy cho bit ý kin ca mình v xu th i mi phng pháp dy hc hin nay. 2) Trong thc tin ging dy b môn ca mình, bn ã thc hin i mi phng pháp dy hc theo xu th nào? Bn hãy i chiu nhng ni dung ã vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 77
2. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2.1. Quan niệm về dạy học ngày nay Hot ng dy hc bao gm hot ng dy và hot ng hc. Hai hot ng dy và hc là hai mt ca mt vn , có mi quan h bin chng vi nhau rt cht ch. Xut phát t nhn thc ngày càng y và úng hn v bn cht ca hc tp, quan nim v dy hc ngày nay v c bn ã thay i cho phù hp vi xu th phát trin ca thi i. Hin nay, có rt nhiu quan nim khác nhau v dy hc. C th: Quan nim dy hc “ly HS làm trung tâm” ã c cp n khá nhiu trong các tài liu dy hc trong nc và ngoài nc. Vit Nam hin nay, có nhiu ý kin bàn bc, tranh lun v vn này. Có ý kin cho rng, cn thit phi “ly HS làm trung tâm” ca quá trình dy và hc, song li coi nh vai trò ca ngi dy. Ngc li, có ý kin nêu rng vic “ly HS làm trung tâm” là không úng hoc không phù hp vi thc tin dy hc nc ta. Vn “ly ngi hc làm trung tâm” là vn còn mi i vi ngi dy, do trc ây quan nim ch yu là ngi dy truyn t kin thc cho ngi hc, quá trình hc thng là tip nhn th ng. Vì vy, mc dù ã thy vn trên là cn thit trong giai on hin nay và sau này, ngi dy cha c trang b c s lí lun v “dy hc ly HS làm trung tâm”. Vic “ly HS làm trung tâm” mi ch c thc hin mc cho HS phát biu ý kin, cho HS tho lun theo nhóm PGS. Lê Khánh Bng ã cp n vn dy hc “ly HS làm trung tâm trên hai phng din v mô và vi mô. ây, ngi dy phi tính n nhu cu, nguyn vng ca ngi hc, n nhng c im tâm sinh lí và các cu trúc t duy ca tng ngi”. * Trên phng din v mô , trong quá trình dy hc ly HS làm trung tâm, cn phi chú ý n nhng yêu cu ca xã hi c phn ánh vào mong mun ca HS và áp ng c nhng yêu cu ó. HS là nhân vt trung tâm, GV là nhân vt quyt nh cht lng. Mt cách khái quát, ngi dy i din cho nhà trng, i din cho h thng giáo dc. Mi quan h gia nhà trng vi ngi hc thc cht là quan h ca nhà trng và yêu cu ca xã hi. “Dy hc ly HS làm trung tâm” v mt v mô phi tho mãn c hai yêu cu c bn là: 78 | MODULE GDTX 16
— Th nht, là sn phm h thng giáo dc quc dân và nhà trng ào to ra áp ng y và kp thi các yêu cu ca nn kinh t xã hi. — Th hai, là chú ý y li ích ca HS, tc là quan tâm n các c im tâm sinh lí và các iu kin kinh t — xã hi ca HS, to cho HS có nim vui, hng thú và hnh phúc trong hc tp. Hai yêu cu này ôi khi mâu thun vi nhau. Vì vy, khi mâu thun này ny sinh, cn có các cách gii quyt phù hp. * Trên phng din vi mô ( trong quá trình dy hc), vic ly HS làm trung tâm gm 4 im c bn sau: — Vic dy hc phi xut phát t u vào (ngi hc), tc là t nhu cu, ng c, c im và iu kin ca ngi hc. ây, cn thy HS chính là HS nh ang tn ti, vi nhng u im và nhc im, nhng iu cha bit và ã bit. Phi tin hành vic hc tp trên c s hiu bit nng lc ã có ca HS. — Cn òi hi HS tham gia tích cc vào quá trình hc tp, không tip thu mt cách th ng. HS cn tích cc suy ngh, tích cc hot ng. — Thc hin phân hoá, chú ý n t duy ca tng HS, không gò bó theo cách suy ngh ã nh trc ca GV. — ng viên, khuyn khích và to iu kin HS t kim tra, t ánh giá quá trình hc tp ca mình, tin ti t ào to và gii quyt các vn lí lun và thc tin mt cách c lp, sáng to. Trong quá trình dy hc ly HS làm trung tâm, ngi dy óng vai trò rt quan trng. Ngi thy va phi chú ý n ngi hc, va phi chú ý n iu phi hc; GV là ngi hng dn, là ngi có kh nng t chc, iu khin mi hot ng ca HS, giúp HS hc tp tt. R.R. Singh ã vit: “Trong dy hc ly HS làm trung tâm, GV không ch là ngi truyn th nhng kin thc riêng r, GV còn giúp cho HS thng xuyên tip xúc vi nhng lnh vc hc tp ngày càng rng ln hn. GV ng thi là ngi hng dn, ngi c vn, ngi nêu gng mu mc cho HS. GV không phi là chuyên gia ngành hp, mà là mt cán b tri thc, là ngi hc hi sut i. Trong vic thc hin quá trình dy hc, ngi dy và ngi hc cùng nhau tìm tòi khám phá”. “Dy hc ly HS làm trung tâm” không phi là mt phng pháp dy hc c th. ó là mt t tng, mt quan im giáo dc, mt cách tip cn quá trình dy hc chi phi tt c quá trình hc v mc tiêu, ni dung, phng pháp, phng tin, t chc, ánh giá ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 79
— Mc ích dy hc không ch là truyn th kin thc, mà ch yu là làm thay i hoc phát trin nhng quan nim ã có ca HS, qua ó HS kin to kin thc mi, ng thi phát trin trí tu và nhân cách ca mình. — Dy hc phi phát huy tính tích cc, ch ng ca HS, phi tp trung vào vic t chc cho HS c hot ng, phi tp trung vào hot ng “Hc” ca trò, ch không phi vào hot ng “Dy” ca thy. — Dy hc cn tp trung vào phát huy tính tích cc ca cá nhân trong nhóm, cn to iu kin cho hc viên trao i, chia s, hc tp kinh nghim ln nhau. — Dy hc phi tp trung vào vic t chc cho ngi hc c tham gia, c hot ng, c thc hành, c t khám phá, di s hng dn, gi ý ca GV. Dy hc s kém hiu qu khi ngi hc ngi nghe hoc quan sát mt cách th ng. — "Dy hc bng k chuyn hay gii thích” cn c thay th bng “Dy hc bng cách t câu hi” hay “Dy hc khám phá”. — "Dy hc bng cách gii thích” - là cách dy hc ly GV làm trung tâm hoc tp trung vào vic “gii thích”, trong ó ngi hc c GV ging kin thc mi, ngi hc phi s dng và ghi nh kin thc này. — "Dy hc bng cách t câu hi” hay “Dy hc khám phá” là cách dy hc, trong ó GV t câu hi hoc giao bài tp yêu cu ngi hc phi t tìm ra kin thc mi di s hng dn, gi ý ca GV. Kin thc này c GV chnh sa và khng nh li hoc hp lí hoá. 2.2. Xu thế đổi mới phương pháp dạy học Trong thi i ngày nay, vi s phát trin mnh m ca khoa hc k thut, các phng tin và hình thc t chc dy hc ã c phát trin hoàn thin nên các xu th i mi phng pháp dy hc cng theo nhiu hng khác nhau. Trong xu th i mi mnh m trên th gii v vn giáo dc ó, Vit Nam cng không ngoi l. có c s i mi v giáo dc, trc ht phi i mi phng pháp dy hc. * Theo các chuyên gia giáo dc nói chung, xu th i mi phng pháp dy hc nc ta theo các xu hng sau: — Xu hng 1: tng cng tích tích cc, tìm tòi sáng to ngi hc, tim nng trí tu nói riêng và nhân cách nói chung, thích ng nng ng vi thc tin luôn i mi. 80 | MODULE GDTX 16
— Xu hng 2: chuyn dn trng tâm t phng pháp dy hc có tính cht thông báo, tái hin mang tính i trà chung sang tính cht phân hoá, cá th hoá cao , tin lên theo nhp cá nhân. — Xu hng 3: Liên kt nhiu phng pháp dy hc riêng l thành t hp các phng pháp dy hc phc hp. — Xu hng 4: Liên kt các phng pháp dy hc vi các phng tin k thut dy hc hin i (phng tin nghe nhìn, máy vi tính) to thành t hp phng pháp dy hc dùng k thut. — Xu hng 5: a dng hoá các phng pháp dy hc phù hp vi các cp hc, bc hc, các loi hình trng và các môn hc. * Mt s các nhà nghiên cu giáo dc khác nhìn nhn hin nay Vit Nam, có ba xu th i mi phng pháp dy hc: — Xu th th nht: phát trin công ngh dy hc hin i (Technology of teaching). ây là hng lí lun dy hc ng dng, nghiên cu dy hc theo chiu phân hoá — cá th hoá theo nhp riêng ca quá trình lnh hi. S dng ti a và la chn ti u các phng pháp, phng tin dy hc hin i. c bit, chú ý n t hc có hng dn (Assisted Self — learning) có h ánh giá nh lng kin thc và k nng ca HS. Thut ng công ngh dy hc xut hin t nhng nm 60 ca th k XX nh mt khái nim phn ánh xu th ng dng nhng phng tin k thut vào quá trình dy hc làm nâng cao hiu qu dy hc. Nhng phng tin ó ch yu là thành qu ca công ngh nghe nhìn, công ngh thông tin và công ngh máy tính. Sang n thp k 70 ca th k XX, khái nim công ngh dy hc không ch là vn áp dng phng tin k thut vào quá trình dy hc mà còn cp n nhiu khâu ca quá trình dy hc gn li vi nhau thành mt quy trình bao gm t các khâu: xác nh mc tiêu, ni dung, phng pháp, phng tin n các khâu t chc dy hc, kim tra, ánh giá dn n t c cht lng mong mun vi s tit kim nhiu nht v tài lc, nhân lc Theo tài liu Hi ngh quc t v giáo dc và ào to th k XXI: “Tm nhìn và hành ng” (t ngày 5 — 9/10/1998 ti Paris do UNESCO t chc) ã a ra mt h thng phân loi các mô hình giáo dc theo hng phát trin: ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 81
Mô hình Trung tâm Vai trò ngi hc Công ngh Truyn thng Ngi dy Th ng Bng/TV/Radio Thông tin Ngi hc Ch ng Máy tính cá nhân Kin thc Nhóm Thích nghi PC + mng Nh vy, xu th các nc trên th gii ang dn chuyn dch t mô hình truyn thng sang mô hình thông tin, mà trong mô hình thông tin cng c ch yu là máy tính cá nhân và kt hp vi mng LAN, WAN hoc Internet. Hình thc giáo dc in t (E-education) và ào to t xa (Distance learning) gi chung là E-Learning da trên công c máy tính và môi trng web ra i nh là mt hình thc hc tp mi ã mang n cho ngi hc mt môi trng hc tp hiu qu vi tinh thn t giác và tích cc. Tuy nhiên, vic áp dng E-Learning vào tình hình thc t ging dy các trng nói chung Vit Nam vn còn nhiu khó khn do c s h tng v công ngh thông tin còn thiu; h thng bài ging cha a dng và cha úng chun; tài liu tham kho cha nhiu; thói quen ging dy vi phng pháp dy — hc truyn thng lâu nay chm thích nghi vi nhng yêu cu thay i, Xu th chuyn i t mô hình truyn thng sang mô hình dy hc thông tin Vit Nam ã và ang bt u c tin hành mt s trng i hc, còn các trng ph thông và các c s GDTX cha có kh nng do c s vt cht và phng tin h tr cha áp ng c. + Hiu qu ca mô hình giáo dc E-Learning cao hn so vi cách hc truyn thng do E-Learning có tính tng tác cao da trên a phng tin, to iu kin cho ngi hc trao i thông tin d dàng hn, cng nh a ra ni dung hc tp phù hp vi kh nng và s thích ca tng ngi. + E-Learning ã và ang tr thành xu th tt yu trong nn kinh t tri thc, thu hút c s quan tâm c bit ca nhiu nc trên th gii vi rt nhiu t chc, công ty hot ng trong lnh vc E-Learning ra i. Hin nay, E-Learning cha th thay th hoàn toàn phng pháp dy hc truyn thng bi các lí do nh sau ây: + Phng pháp dy hc truyn thng vn s phi là phng thc ch yu và ph bin bi phù hp vi tt c các ngi hc và gn lin vi mi ngi hc. Vi cách hc truyn thng, ngi hc cm thy an toàn hn 82 | MODULE GDTX 16
khi c nghe ging trc tip, c gii quyt vn trc tip vi GV, phù hp vi nhiu i tng ngi hc khác nhau. i vi nhng hc viên không t giác, không có thói quen t làm vic hay ch ng làm vic thì cách hc truyn thng ít nhiu cng có tác ng n h khi h c hc trc tip vi GV trên lp. GV cng có th quan sát c thái hc tp và kh nng hc tp ca mi hc viên thông qua tip xúc trc tip. Trong khi ó, mô hình ào to trc tuyn không phi phù hp vi tt c mi ngi, ch phù hp vi nhng ngi hc trng thành, thc s có nhu cu và t giác hc. + i vi bài hc, không phi bt kì ni dung hc nào cng d dàng chuyn i sang E-Learning. Có rt nhiu môn hc, ngành hc phn ni dung có tính thc hành cao, tính thc t cao thì khó có th dùng E-Learning ging dy c, có s thay i nhanh v ni dung hc tp, có yêu cu cp nht kp thi, s là nhng ni dung thích hp ca E-Learning. E-Learning hin nay và trong tng lai gn vn cha th thay th hoàn toàn cách hc truyn thng, mà cn phi có s kt hp vi nhau em li kt qu tt nht cho quá trình dy — hc. + K nng ca ngi dy khi thc hin phng pháp E-Learning: Mt khoá hc s dng thành công phng pháp dy hc E-Learning òi hi ngi dy phi bit kt hp c hai phng pháp dy hc: E-Learning và dy hc truyn thng em li hiu qu cao nht cho ngi hc. — Xu th th hai: dy hc theo khuynh hng sáng to hc (Creatology). ây là mt khuynh hng mi ang thnh hành các nc tiên tin. Ngày nay, môi trng hc tp òi hi HS phi có k nng t hc, t tìm kim tri thc toàn cu qua Internet, truyn hình. Vic HS t trang b tri thc mi cho mình áp ng vi yêu cu luôn luôn bin ng thc t tr thành òi hi ca xã hi hin i. HS phi trang b cho mình kh nng và phng pháp t hc tp c i theo sát tin công ngh mi. Vn dng các phng pháp dy hc nhm kích thích giúp HS sáng to khám phá nhng tri thc mi. — Xu th th ba: ci tin các phng pháp dy hc truyn thng kt hp vi nhng thành tu công ngh dy hc hin i. Thc hin ng thi các phng pháp dy hc và k thut dy hc hin i trên c s áp dng các thành tu khoa hc, công ngh tiên tin nh công ngh thông tin, Internet, E-book, E-learning, phn mm h tr dy hc, phòng hc b môn, phòng hc a chc nng, thí nghim o ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 83
Trong thi i ca công ngh k thut s, vic s dng ICT h tr quá trình dy hc góp phn i mi phng pháp dy hc ã c t ra và thc hin trên phm vi toàn th gii. Trong iu kin thc t ca nhà trng ph thông, các trung tâm GDTX hin nay, vic s dng công ngh thông tin ang mc s dng máy tính cá nhân cùng các thit b ghép ni nh a CD, loa, máy chiu projector Hoạt động 5. Tìm hiểu xu thế đổi mới phương pháp dạy học của giáo dục thường xuyên 1. NHIỆM VỤ Da vào hiu bit ca bn thân v i mi phng pháp dy hc, bn hãy vit ra suy ngh ca mình tr li câu hi sau: Bn hãy cho bit quan im ca mình v xu th i mi phng pháp dy hc ca GDTX hin nay nh th nào là phù hp? Bn hãy i chiu nhng ni dung ã vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. 84 | MODULE GDTX 16
2. THÔNG TIN PHẢN HỒI i mi phng pháp dy hc hin nay trong các c s GDTX ch yu c thc hin theo hai hng sau ây: — Th nht: Bc u vn dng mt s phng pháp dy hc mi nhm phát huy tính ch ng, tích cc ca ngi hc, nh sau: + Vn dng dy hc gii quyt vn : Dy hc gii quyt vn (dy hc nêu vn , dy hc nhn bit và gii quyt vn ) là quan im dy hc nhm phát trin nng lc t duy, kh nng nhn bit và gii quyt vn . Hc viên c t trong mt tình hung có vn , ó là tình hung cha ng mâu thun nhn thc, thông qua vic gii quyt vn , giúp hc viên lnh hi tri thc, k nng và phng pháp nhn thc. Dy hc gii quyt vn là con ng c bn phát huy tính tích cc nhn thc ca hc viên, có th áp dng trong nhiu hình thc dy hc vi nhng mc t lc khác nhau ca hc viên. Dy hc gii quyt vn to iu kin cho hc viên phát huy tính ch ng, tích cc, sáng to, phát trin nng lc nhn thc, nng lc gii quyt vn , nng lc sáng to. Trong mt xã hi ang phát trin nhanh theo c ch th trng, cnh tranh gay gt thì vic phát hin và gii quyt hp lí nhng vn ny sinh trong thc tin là mt nng lc bo m s thành công trong cuc sng. Kt qu ca dy hc gii quyt vn là kin thc và k nng c hình thành hc viên mt cách sâu sc, vng chc hn. Nhng quan trng hn là hc viên bit cách ch ng chim lnh kin thc và ánh giá kt qu hc tp ca bn thân. Thông qua ó, các nng lc c bn c hình thành, trong ó có nng lc vn dng tri thc gii quyt vn thc tin mt cách linh hot, sáng to. + T chc có hiu qu dy và hc hp tác trong nhóm nh: Phng pháp dy và hc hp tác nhn mnh vai trò ch th ca hc viên trong dy hc và c coi là mt phng pháp dy hc. Trong dy và hc hp tác trong nhóm nh, GV t chc cho hc viên hot ng trong nhng nhóm nh hc viên cùng thc hin mt nhim v nht nh, trong mt thi gian nht nh. Trong nhóm, di s ch o ca trng nhóm, hc viên kt hp gia làm vic cá nhân, làm vic theo cp, chia s kinh nghim và hp tác cùng nhau gii quyt nhim v c giao. Trong hc tp hp tác, các thành viên trong nhóm chia s bn khon, kinh nghim ca bn thân, cùng nhau xây dng nhn thc mi. Bng ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 85
cách nói ra nhng iu ang ngh, mi ngi có th nhn rõ trình hiu bit ca mình v ch nêu ra, thy mình cn hc hi thêm nhng gì. Bài hc tr thành quá trình hc hi ln nhau ch không phi ch tip nhn th ng t GV. + Vn dng dy hc theo tình hung: Dy hc theo tình hung là mt quan im dy hc trong ó vic dy hc c t chc theo mt ch phc hp gn vi các tình hung thc tin cuc sng và ngh nghip. Quá trình hc tp c t chc trong mt môi trng hc tp to iu kin cho hc viên kin to tri thc theo cá nhân và trong mi tng tác xã hi ca vic hc tp. Các ch dy hc phc hp là nhng ch có ni dung liên quan n nhiu môn hc hoc lnh vc tri thc khác nhau gn vi thc tin. Trong nhà trng, các môn hc c phân theo các môn khoa hc chuyên môn, còn cuc sng thì luôn din ra trong nhng mi quan h phc hp. Vì vy s dng các ch dy hc phc hp góp phn khc phc tình trng xa ri thc tin ca các môn khoa hc chuyên môn, rèn luyn cho hc viên nng lc gii quyt các vn phc hp liên môn. Phng pháp nghiên cu trng hp (case study) là mt phng pháp in hình ca dy hc theo tình hung, trong ó hc viên t lc gii quyt mt tình hung in hình, gn vi thc tin thông qua làm vic nhóm. Vn dng dy hc theo các tình hung gn vi thc tin là con ng quan trng gn vic ào to trong nhà trng vi thc tin cuc sng, góp phn khc phc tình trng giáo dc hàn lâm, xa ri thc tin hin nay ca các trung tâm GDTX. Tuy nhiên, các tình hung c a vào dy hc là nhng tình hung mô phng li, cha phi tình hung thc. Nu ch gii quyt các vn trong phòng hc lí thuyt thì hc viên cng cha có hot ng thc tin thc s, cha có s kt hp gia lí thuyt và thc hành. — Th hai: Ci tin, hoàn thin phng pháp dy hc truyn thng. i mi phng pháp dy hc không có ngha là loi b các phng pháp truyn thng quen thuc mà cn bt u bng vic ci tin nâng cao hiu qu và hn ch nhc im ca chúng. nâng cao hiu qu ca các phng pháp dy hc này, ngi GV cn nm vng nhng yêu cu và s dng thành tho các k thut ca chúng trong vic chun b cng nh tin hành bài lên lp, chng hn nh k thut m bài, k thut trình bày, gii thích trong khi thuyt trình, k thut t các câu hi và x lí 86 | MODULE GDTX 16
các câu hi trong àm thoi hay k thut làm mu trong luyn tp. Tuy nhiên, các phng pháp dy hc truyn thng có nhng hn ch tt yu, vì th, bên cnh các phng pháp dy hc truyn thng, cn kt hp s dng các phng pháp dy hc mi, c bit là nhng phng pháp và k thut dy hc phát huy tính tích cc và sáng to ca hc viên. Có th tng cng tính tích cc nhn thc ca HS trong thuyt trình, àm thoi theo quan im dy hc gii quyt vn . Trao i àm thoi là phng pháp GV t ra nhng câu hi hc viên tr li, hoc có th tranh lun vi nhau và vi c GV, qua ó hc viên lnh hi c ni dung bài hc. Có ba phng pháp trao i àm thoi, ó là: trao i àm thoi tái hin, gii thích minh ho và vn áp tìm tòi. Các phng pháp dy hc mi có kh nng phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to ca hc viên, to iu kin cho hc viên c tham gia, c trao i nhiu hn, cho phép khai thác c vn kinh nghim, hiu bit ã có ca hc viên. Tuy nhiên, không nên quá lm dng mt phng pháp dy hc nào. Mi phng pháp dy hc u có im mnh và im yu ca mình. Mt s phng pháp rt tt cho vic hình thành kin thc. Mt s phng pháp khác li có tác dng tt i vi vic thay i thái , hành vi ca ngi hc Phng pháp dy hc truyn thng kiu thông báo — thu nhn, kiu thuyt trình, ging gii, nht là phng pháp làm mu — luyn tp, tái to da trên luyn tp vn còn có giá tr. Tuy nhiên, phng pháp dy hc truyn thng cn phi c ci tin, hoàn thin theo hng ci tin, hoàn thin k nng trình bày kt hp vi to àm, tho lun, kt hp s dng dng c trc quan, các phng tin dy hc hin i. Vn chính là ch bit phi, kt hp các phng pháp dy hc phát huy th mnh, u im ca tng phng pháp. S nng ng, sáng to, trình , nng lc và kinh nghim ca GV gi vai trò c bit quan trng trong vic la chn phng pháp dy hc phù hp trong tng tình hung s phm c th. Các phng pháp dy hc ch thc s có hiu qu khi c dùng úng cách, úng ni và úng lúc. Chúng ta không bng lòng vi tình trng chung ca phng pháp dy hc hin nay bi vì nó không giúp ngi hc t c các mc tiêu giáo dc trong thi kì mi. Vì vy, cn phi i mi phng pháp dy hc t c hiu qu giáo dc cao hn, phù hp vi mc tiêu ra Do ó, cn phi k tha nhng giá tr, nhng yu t hp lí ca các phng pháp ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 87
dy hc hin có, ng thi chuyn i nhng gì có th chuyn i c ngay, chun b và nhanh chóng a ra các quan nim, mô hình dy hc hin i, các phng pháp dy hc tiên tin vào các c s GDTX. Nội dung 3 THỰC TRẠNG CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN Hoạt động 6. Tìm hiểu thực trạng của việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục thường xuyên 1. NHIỆM VỤ Bn hãy suy ngh và tr li các câu hi sau: 1) Bn hãy trình bày nhng hiu bit ca mình v thc trng i mi phng pháp dy hc hin nay trong các c s GDTX. 88 | MODULE GDTX 16
2) Phân tích nhng nguyên nhân dn n vic chm i mi phng pháp dy hc trong các c s GDTX hin nay. 3) Bn hãy phân tích thc trng và nguyên nhân ch yu dn n vic chm i mi phng pháp dy hc ca b môn hin ang ging dy. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 89
Bn hãy i chiu nhng ni dung ã vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung các câu tr li. 2. THÔNG TIN PHẢN HỒI 2.1. Thực trạng việc đổi mới phương pháp dạy học trong các cơ sở giáo dục thường xuyên Cùng vi xu th i mi phng pháp dy hc tt c các cp hc, ngành hc trong c nc hin nay, ti các trung tâm GDTX, vn i mi phng pháp dy hc ã c quan tâm và có nhiu bc tin mi. Tuy nhiên, vic dy và hc ti các trung tâm GDTX vn còn nhiu bt cp, phng pháp dy hc còn chm i mi. Thc t cho thy nhng nm gn ây, vn i mi phng pháp dy hc ã c trin khai hu ht các trung tâm GDTX. Vic t chc các hi ngh tp hun hng dn s dng sách giáo khoa c thc hin t nhng nm 2000. Ngoài ra, còn có nhng hi tho chuyên v i mi phng pháp dy hc ca tng b môn. Tuy nhiên, vn i mi phng pháp dy hc trong các trung tâm GDTX vn còn nhiu nan gii. a s GV ã nhn thc c tm quan trng ca vic i mi phng pháp dy hc và bn cht ca vic i mi phng pháp dy hc là phát huy tính tích cc, c lp nhn thc ca HS trong hc tp. phát huy vai trò ch ng ca hc viên, mt s GV ã vn dng kt hp các phng pháp dy hc, vì vy ã thu hút c s chú ý ca hc viên, kích thích c hng thú ca các em. Tuy nhiên, phng pháp dy hc ti các trung tâm GDTX hin nay vn ch yu là thuyt trình, ging gii, nhi nhét, áp t. Mt s GV ã chú ý i mi phng pháp dy hc, ã có s kt hp phng pháp dy hc thuyt trình vi vn áp hoc s dng các phng tin trc quan, các phng tin dy hc khác song cha nhiu và cha thng xuyên. Nhng tit hc i mi phng pháp dy hc ch c thc hin các gi thao ging, thi GV dy gii hoc trong nhng gi có oàn kim tra d gi. 90 | MODULE GDTX 16
hu ht các c s GDTX, tình trng hin nay vn ch yu là dy “chay” hc “chay”, GV ch yu s dng các phng pháp dy hc truyn thng, tình trng c — chép vn din ra thng xuyên, ph bin trong các trung tâm GDTX (không s dng các phng tin trc quan, dùng dy hc, không tin hành thí nghim ). Vic dy hc ch yu tp trung vào vic dy và truyn th kin thc song cha chú ý ti vic phát huy tính tích cc, ch ng ca ngi hc, cha coi trng cho ngi hc t hot ng và khám phá kin thc. Vic dy hc các trung tâm GDTX cng cha quan tâm úng mc ti vn kinh nghim, hiu bit ã có ca ngi hc phát huy hoc giúp h khc phc nhng sai lm, hn ch trong kinh nghim hay trong s hiu bit sn có ca h. c bit, dy hc trong các trung tâm GDTX hin nay cha chú ý ti mc to iu kin cho ngi hc trao i, tho lun, chia s kinh nghim, hc tp ln nhau. Vì dy hc vn ch yu tp trung truyn th kin thc mà cha chú ý ti vic hng dn cho hc viên phng pháp t hc, hc viên t tìm tòi, khám phá kin thc. Yêu cu i mi phng pháp dy hc các b môn trong các trung tâm GDTX nói riêng ã c t ra t rt nhiu nm nay và tr thành mt vn c nhiu ngi rt quan tâm. Vn này c các nhà giáo dc hc ã a ra nhng lí lun nhng trên thc t cho ti nay vn cha c áp dng trit vào dy hc. Vic i mi phng pháp dy hc cha c rng khp và mnh m. Cách dy hc cha hp dn, khêu gi c hng thú hc tp cho ngi hc, cha thc s phát huy c hiu qu khin cho vic hc tp vn ã cng thng, mt mi li càng cng thng, mt mi hn. S chm tr và lc hu v phng pháp dy hc ngi ln ã và ang là mt trong nhng nguyên nhân quan trng nh hng ti vic nâng cao cht lng dy hc hin nay, nh hng ti vic thc hin mc tiêu ào to: “Ngi lao ng t ch, nng ng sáng to, có nng lc t hc, hc thng xuyên, hc sut i thích ng vi thay i nhanh chóng trong cuc sng và sn xut”. Vic dy hc các c s GDTX thng là dy “chay”, không có thit b, k thut h tr. Trong quá trình dy hc, a s GV cha th hin c vai trò t chc, hng dn ca mình, cha phát huy vai trò ch ng, tích cc hc tp ca hc viên. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 91
Trong thc t dy hc ti các trung tâm GDTX, qua quá trình thc hin i mi phng pháp dy hc ã th hin nhng u im ni bt là: Thông qua bài ging, GV ã kt hp linh hot các phng pháp dy hc. GV và hc viên hot ng nhp nhàng, tránh c tình trng dy — hc mt chiu, hc viên ch bit tip thu th ng bài ging ca GV. Vi vic i mi phng pháp dy hc ã giúp cho GV và hc viên ã thc s cùng làm vic. Ngoài ra, thy và trò ã kt hp tìm tòi, các ngun tài liu liên quan n các môn hc làm cho các gi hc sinh ng hn. Tuy nhiên, i ng GV các trung tâm GDTX còn nhiu hn ch bt cp, cha áp ng c nhng yêu cu ca i mi dy hc hin nay. Th nht: tip cn vi phng pháp dy hc và SGK mi, khó khn u tiên có th nói n là nng lc trình và kin thc chuyên môn ca GV cha t yêu cu. i vi GV ã ào to lâu nm, là nhng ngi có tay ngh vng vàng, có kinh nghim ging dy nhiu nm, có ý thc ngh nghip, yêu ngh, mn tr nhng do thi gian c ào to ã lâu, mt phn kin thc b ri rng, b mai mt, không có iu kin tip xúc vi các tài liu nghiên cu mi, không có iu kin cp nht thông tin, không có iu kin t bi dng b sung kin thc. Vì vy, khi tip xúc vi SGK và i mi phng pháp dy hc GV gp nhiu khó khn. SGK mi kin thc c vit tinh gin, nên khi s dng phng pháp dy hc cho phù hp vi SGK òi hi ngi GV phi va có kin thc sâu, va phi hiu rng, phi có mt t duy nhanh nhy, sc bén thì mi kt hp c các thao tác truyn t kin thc hng dn hc viên hc tp và s dng thit b dy hc hp lí. S GV tr, là i ng GV có trình , có kin thc chuyên môn, tip cn vi phng pháp mi nhanh nhng kinh nghim thc t còn hn ch, cha làm ch c phng pháp, cha bit kt hp vn dng kin thc vào ging dy trong vic thc hin SGK và phng pháp dy hc mi. Th hai : GV không c tip thu kin thc SGK mi mt cách có h thng. Do vy, GV không ch ng c phng pháp, cha áp ng c yêu cu i mi phng pháp dy hc. Trong khi ó, vic i mi phng pháp dy hc a vào áp dng thi gian còn ngn nên bn thân GV cha nhun nhuyn, cha ch ng v kin thc và phng pháp mi, còn tham kin thc, dài dòng. Trong quá trình hng dn hc viên làm vic, GV còn ít công nhn kt qu làm vic ca hc viên, còn lm dng cho hc 92 | MODULE GDTX 16
viên c nhiu, vic cp nht thông tin còn hn ch nên GV cha hng dn hc viên liên h c vi thc t. Vic t chc hình thc hc tp theo nhóm, tho lun theo nhóm cho hc viên cng là mt vic rt khó khn ca GV. Bi vì, t trc n nay, hc viên quen li hc th ng: Thy ng ra t chc lp hc, thy hi hc viên tr li, thy iu khin cho hc viên hc tp. Vi i mi phng pháp dy hc, GV hoc phi t câu hi gi m dn dt hc viên tr li; hoc GV phi hng dn cho hc viên t t câu hi các bn tr li, sau ó cho các bn hc viên khác nhn xét và b sung ý kin. thc hin yêu cu này, hc viên ch có th t c nhng câu hi n gin, có câu hi còn ti ngha, làm cho các bn trong lp khó tìm câu tr li, làm mt thi gian ca tit hc. Trong gi hc, hc viên khá thng chm làm vic, nhng hc viên trung bình và yu thì li. Nu t chc cho toàn b các i tng hc viên làm vic thì thi gian mt tit hc thng không . ó là cha k i tng hc viên vùng 3 (vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng c bit khó khn) li càng không quen vi làm vic t hc trên lp. Khi áp dng phng pháp dy hc mi, nu GV không bit la chn kin thc và câu hi, b ph thuc quá nhiu vào SGK, t nhiu câu hi s dn n tình trng hc viên b ri trí không nhn thc ni bài, còn GV thì mt thi gian, cháy giáo án. Th ba: Do vic ch o, qun lí ca các cp cha thông thoáng, còn cng nhc nên GV vn còn l thuc vào SGK và phng pháp c, cha dám sáng to trong các khâu dy hc. GV vn s b quy kt vi phm quy ch chuyên môn, còn ngi t chc ngoi khoá cho hc viên, Bên cnh ó, các trung tâm GDTX cng cha to iu kin thun li GV c linh ng t chc hc gi b môn theo các hình thc hc tp mi. 2.2. Về đội ngũ giáo viên giáo dục thường xuyên i ng GV các trung tâm GDTX có hai loi: GV trong biên ch nhà nc và GV hp ng. GV hp ng hu ht là GV ca các trng ph thông chính quy kiêm nhim hoc GV ã ngh hu. — GV trong biên ch: S lng biên ch ca i ng cán b qun lí, GV và nhân viên trong các trung tâm GDTX c quy nh là t 10 n 15 ngi tu theo tng a phng. Do s lng biên ch có hn, nên các trung tâm GDTX i ng cán b qun lí gm có 1 giám c và t 1 n 2 phó giám c, 3 ti 5 nhân viên, còn li là GV biên ch. Thc trng này cho thy s lng GV trong biên ch ca các trung tâm GDTX rt hn ch v ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 93
s lng. iu này gây ra nhiu khó khn trong hot ng ging dy ca các trung tâm GDTX. — GV dy hp ng, thnh ging: Ch yu là GV các trng THPT, s lng này chim khá ông. Tu theo c im và chng trình giáo dc ca mi trung tâm GDTX nên s lng GV hp ng ca các trung tâm có khác nhau. Hin nay, s lng GV thnh ging, hp ng chim khong t 50 ti 70% tng s GV ca trung tâm. Trong nhng nm gn ây, i ng GV các trung tâm GDTX c ánh giá là va thiu v s lng, va yu v cht lng, va không ng b. Cht lng ca i ng GV còn nhiu hn ch, bt cp so vi yêu cu v phát trin quy mô ca GDTX. Nhiu trung tâm GDTX thm chí không có GV c hu cho 7 b môn c bn (Toán, Vt lí, Hoá hc, Sinh hc, Ng vn, Lch s và a lí). a s các trung tâm GDTX phi hp ng vi các GV dy các trng THPT. i ng GV này thng bn nhiu công vic ca trng ph thông và h cng cha quen ci tin ni dung và phng pháp dy hc cho phù hp vi c im ca hc viên các trung tâm GDTX , nht là hc viên ln tui. Vic tuyn dng GV gii cho các trung tâm GDTX có nhiu khó khn do cha có chính sách phù hp. Mt iu áng lu ý là tt c GV ca các trung tâm GDTX không c ào to v GDTX, v giáo dc ngi ln, h ch yu c ào to trong các nhà trng s phm dy cho HS ph thông nên không am hiu v GDTX, v c im hc viên ngi ln. Vì vy, vic vn dng phng pháp dy hc cha phù hp vi trình , tâm lí i tng hc viên GDTX. Hu ht GV các trung tâm GDTX là nhng ngi có ý thc ngh nghip cao, có tinh thn vt mi khó khn, c gng vn lên trong công tác chuyên môn, ham hc hi, ham hiu bit. Các GV u nhn thc c yêu cu i mi phng pháp dy hc là vn quan trng trong s nghip giáo dc nc nhà, u nhn thy u im ca phng pháp dy hc mi và mong mun c góp sc mình nâng cao cht lng b môn, áp ng c yêu cu ào to ngun nhân lc có cht lng trí tu cao phc v s nghip công nghip hoá — hin i hoá t nc và a phng. Nhiu GV ã tip thu tng i nhanh phng pháp dy hc mi và ã kt hp s dng phng pháp tích hp tng hp kin thc các b môn. Bên cnh ó, nhiu GV ã luôn c gng hc hi ng nghip hoc t rèn luyn mình, chu khó tìm tài liu tham kho nâng cao, m rng kin thc chuyên môn. các vùng cao, vùng sâu, vùng xa, 94 | MODULE GDTX 16
vùng c bit khó khn, có nhiu hc viên thuc dân tc ít ngi, mc dù gp rt nhiu khó khn nhng GV cng ang c gng tng bc i mi phng pháp dy hc phù hp vi trào lu chung và giúp cho hc viên tip cn, dn dn thích ng vi cách dy và hc mi. Mt khác, công tác bi dng nâng cao trình chuyên môn, nghip v cha c coi trng. Trong mt s nm gn ây, hng nm B Giáo dc và ào to có t chc tp hun GV s dng sách hng dn dy hc các b môn. Tuy nhiên, ni dung tp hun còn tp trung nhiu vào hot ng thay sách (nng v gii thiu im mi ca chng trình và SGK), cha u t nhiu cho hot ng bi dng nghip v chuyên môn và i mi phng pháp dy hc. Do nhiu nguyên nhân, rt ít GV có c hi c bi dng, tp hun v GDTX, v phng pháp dy hc ngi ln. Tp hun bi dng v GDTX cha c quan tâm úng mc. Trong nm 2011, B Giáo dc và ào to mi xây dng và ban hành chng trình, và biên son tài liu bi dng thng xuyên cho i ng GV GDTX. Vic tp hun, bi dng cha có k hoch, cha có kinh phí hng nm và cha h thng. Cht lng bi dng còn hn ch. Thi gian tp hun quá ít GV có nhng hiu bit và k nng cn thit ging dy trong GDTX. S không hiu bit ca phn ln GV v c thù ca GDTX, v c im ca hc viên (nht là hc viên ngi ln) là mt trong nhng nguyên nhân gây khó khn cho vic thc hin i mi phng pháp dy hc và làm hn ch cht lng giáo dc ca các trung tâm GDTX hin nay. 2.3. Về học viên Vi mc tiêu to c hi hc tp sut i cho mi i tng trong xã hi, các trung tâm GDTX ã thu hút rt nhiu i tng thuc các thành phn khác nhau trong xã hi có c hi hc tp nâng cao dân trí và trình . Chính vì vy, hc viên các trung tâm GDTX rt a dng, phong phú v tui, hoàn cnh gia ình, mc ích hc tp, cho nên c im ca hc viên trong các trung tâm GDTX có s khác bit so vi i tng là HS ph thông. Xét v tui, hc viên hc các trung tâm GDTX chia thành hai nhóm chính: — Thanh niên t 15 n 21 tui. — Ngi ln t 21 tui tr lên. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 95
* i vi nhóm i tng ngi ln t 21 tui tr lên: — H thng là ngi lao ng nông thôn, là công nhân ca các nông trng, lâm trng, xí nghip, là b i, công an trong lc lng v trang, là cán b ca các c quan, ca các xã/phng. Nhóm i tng này có nhu cu, iu kin và kh nng hc tp hoàn toàn khác so vi hc viên ph thông. — Hc viên thng có lòng t trng và tính t lp cao hn. ây là im mnh ca hc viên trong các trung tâm GDTX so vi HS ph thông. Tuy nhiên, h li rt d b t ái, b tn thng nu nh h cm thy b xúc phm và không c tôn trng. Hc viên s cm thy phn khi, mnh dn hn, tích cc và t tin hn nu nh h c hc trong mt không khí hc tp vui v, tôn trng ln nhau gia ngi dy và ngi hc và gia hc viên vi nhau. — Do ã tham gia lao ng sn xut, hoc ã va chm sm vi cuc sng mu sinh, hc viên thng có vn hiu bit xã hi, có kinh nghim sng, làm vic phong phú hn. Vn hiu bit ã có ca hc viên, va có tác dng tích cc, va có mt tiêu cc. Vn kinh nghim, hiu bit ã có ca hc viên là nhng t liu thc t giá tr, giúp cho quá trình nhn thc ca h nhanh hn, d dàng hn. Song ôi khi, vn hiu bit và kinh nghim ã có li cn tr quá trình hc tp, thng to cho ngi hc có cm giác nh nhng vn ó h ã “bit ri”. Chính vì th, h không mun nghe, không mun i sâu tìm hiu ni dung. Mt khác, vi vn kinh nghim và nhng hiu bit sn có thng làm cho ngi hc d bo th, khó chp nhn cái mi, khó chp nhn nhng iu GV nói nu nh h cha t nhn thc thy cái cha úng, cha y , cha chính xác trong kinh nghim, trong hiu bit trc ây ca h. — H thng bn công tác hoc lao ng kim sng, bn công vic gia ình, con cái, không có nhiu thi gian dành cho hc tp và h cng không th hc trong mt thi gian quá dài. — H thng là nhng ngi ã b hc lâu ngày, quên nhiu kin thc và k nng hc tp. Kin thc thng không h thng, nhiu l hng. — Nhóm i tng này thng không có nhu cu, iu kin và kh nng hc tip lên cao ng, i hc. Mc ích i hc ca h là chuyn i ti công vic có thu nhp cao hn, áp ng yêu cu ca sn xut, ca công vic trc s phát trin nhanh chóng nh v bão ca khoa hc và công ngh, áp ng yêu cu v cht lng ngun nhân lc trc xu th toàn cu hoá, xu th hi nhp, s nghip công nghip hoá, hin i hoá t nc. 96 | MODULE GDTX 16
— So vi hc viên THPT, nhóm i tng hc viên ngi ln nhìn chung có nhng hn ch nht nh v kh nng nhn thc. Tc phn ng, kh nng nghe nhìn, vn ng, chú ý, ghi nh ca ngi ln nhìn chung b gim sút. Trí nh máy móc ca ngi ln nhìn chung kém hn nhiu so vi HS ph thông. T duy ca ngi ln ch yu c hình thành qua lao ng sn xut và cuc sng, phát trin không toàn din, thiu cân i. H không quen t duy khái quát, t duy bng khái nim. H thiên v t duy bng hành ng — trc quan — c th. * i vi nhóm i tng thanh niên t 15 n 21 tui: − Trung tâm GDTX có mt phn ln là hc viên i hc úng tui nh HS ph thông. i a s nhng hc viên này vn sng ph thuc vào gia ình, c gia ình nuôi n hc, không phi mu sinh kim sng. Vì còn trong tui i hc, hc viên vn ang tui thanh, thiu niên hn nhiên, trong sáng, hc tp là nhim v chính, tham gia các công tác khác ca trng, lp nhit tình, có ch ích. — Hc viên t 15 n 21 tui, thng có nhiu khó khn hn HS THPT v hoàn cnh gia ình (gia ình nghèo, neo n, ông con, b m m au, b m mt sm hoc b m li hôn ). Nhiu hc viên phi va hc va làm, va phi lao ng kim sng. Các em không có nhiu thi gian hc trên lp cng nh hc nhà. — Kh nng hc tp ca hc viên t 15 n 21 tui nhìn chung có nhiu hn ch hn so vi hc viên THPT. Nhiu em hc kém không có kh nng thi vào các trng THPT hoc ã b hc mt vài nm nên ã quên nhiu kin thc và k nng hc tp. — Mc ích i hc ca các em ch yu là hc ngh, kim vic làm, i làm hoc tham gia lao ng sn xut. Cng có mt s em có nhu cu và kh nng hc tip lên cao ng, i hc. Vi s a dng và phong phú v i tng hc viên ti các trung tâm GDTX cng ã góp phn làm cho vic t chc các hình thc dy hc, phng pháp dy hc ca GV ngành hc GDTX cng khác so vi GV ti các trng ph thông. 2.4. Về công tác kiểm tra, đánh giá trong các trung tâm giáo dục thường xuyên * u im: — Song song vi vic i mi phng pháp dy hc, t nm 2006, cùng vi vic thc hin i mi ni dung, chng trình, sách giáo khoa mi, ti ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 97
các trung tâm GDTX, ni dung các vn bn ch o v i mi kim tra, ánh giá ã c trin khai c th n t chuyên môn và tng GV bng s ch o trc tip hoc bng vn bn. Các trung tâm GDTX ã to iu kin GV c tham d các lp tp hun v i mi ánh giá theo yêu cu do B Giáo dc và ào to và các S Giáo dc và ào to t chc. im mi và là mc ích quan trng nht ca hot ng ánh giá kt qu ca hc viên theo chng trình mi là nhm so sánh nng lc ca các em vi yêu cu cn t quy nh trong chun kin thc, k nng môn hc. Thông qua các vn bn ch o và các t tp hun này, nhìn chung cán b qun lí và GV ã nhn thc úng tm quan trng ca vn ánh giá và bc u tip cn vi nhng i mi v ni dung, hình thc, phng pháp ánh giá t ó iu chnh hot ng dy hc. GV ã hiu c chun kin thc, k nng, xác nh úng chun là c s bit cách s dng chun trong ánh giá kt qu hc tp ca hc viên. — GV ã có nhiu c gng, n lc trong vic thc hin kim tra, ánh giá. i m i ánh giá th c hi n ng th i v i i m i m c tiêu, ni dung và phng pháp dy hc. S thay i trong ánh giá b c u có tá c d ng n vi c d y h c c a giá o viên và h c sinh theo h ng tí ch c c. Giá o viên ã th c hi n k t h p phng phá p trc nghim vi phng pháp t lun trong bà i ki m tra. Câu h i ki m tra ã bao quá t ki n th c c b n, có nh ng câu h i thiên v vn d ng, th c hà nh, ánh giá . — V ni dung kim tra, ánh giá: Cn c vào nhiu ngun khác nhau nh chun kin thc, k nng, sách giáo khoa, sách GV, sách bài tp và i tng hc viên, loi hình kim tra (thng xuyên hay nh kì, tng kt), GV ã la chn ni dung kim tra, ánh giá nhm va m bo tính toàn din ca ni dung dy hc (kim tra kin thc c bn, ánh giá thái , k nng thc hành b môn) va thc hin úng mc tiêu ca kim tra, ánh giá. — V hình thc, phng pháp ánh giá: GV ã kt hp s dng a dng các hình thc kim tra, ánh giá, ch yu là ánh giá thng xuyên (kim tra ming, kim tra 15 phút), ánh giá nh kì (kim tra vit 1 tit gia kì và kt thúc hc kì) và ánh giá tng kt (thi tt nghip). Nh vy, có th thy các hình thc kim tra, ánh giá c s dng a dng hn, trong ó có kt hp nhiu hình thc ánh giá qua quan sát thái hc tp ca hc viên trên lp, kim tra kh nng din t nói, vit, kim tra kh nng thc hành bng nhn xét qua các h s hc tp, làm vic nhóm và trao i, tham kho vi ý kin ánh giá ca các GV khác. ng thi, còn kt hp 98 | MODULE GDTX 16
s dng nhiu công c ánh giá: câu hi tr li ming, phiu hc tp, các kim tra vit. Trong ó, công c kim tra cng có nhng thay i, s dng c hình thc câu hi trc nghim và t lun trong kim tra ming và kim tra vit. Trong kim tra vit, GV ã chú ý n vic xây dng ma trn kim tra i vi các kim tra 1 tit. Phi hp các hình thc, phng pháp kim tra th hin tính toàn din và a dng nhm ánh giá úng kt qu hc tp, hay nói cách khác là nng lc ca hc viên trong quá trình hc tp. Trong ánh giá kt qu hc tp ca hc viên, GV không ch quan tâm n im s, xp loi mà ã bt u chú ý nhiu hn n vic ánh giá các k nng hc tp ca các em. GV ã tng cng nhn xét, giúp hc viên nhn thc úng nhng yu kém, sai lch ca mình trong hc tp khc phc. Bên cnh ó, GV ã chú ý to iu kin hc viên t ánh giá thông qua các hình thc nhn xét, t chm im ánh giá bài làm ca mình, ánh giá v bài làm ca bn da trên thang im mà GV quy nh * Mt s tn ti — Nhn thc ca GV v vai trò kim tra, ánh giá và i mi kim tra, ánh giá còn cha y . Trong các yu t ca quá trình dy hc, mc tiêu là yu t quan trng u tiên và ánh giá là yu t cui cùng kim chng kt qu ca quá trình dy hc ra có t c hay không tip tc có nhng iu chnh kp thi. Xác nh úng mc tiêu hc tp tng bài, tng chng là c s xác nh úng mc ích ca vic kim tra, ánh giá m bo tính toàn din trong ánh giá. Trong ánh giá kt qu hc tp ca hc viên, mc dù GV ã nhn mnh n vic ánh giá toàn din c v kin thc, k nng và thái , song trên thc t vn thiên v ánh giá kin thc hc thuc lòng, ghi nh, tái hin hoc vn dng kin thc các tình hung quen thuc, tng i n gin, ít gn vi cuc sng thc và ít chú trng ánh giá v k nng, thái tình cm ca HS i vi môn hc. iu này phn ánh vic GV cha quan tâm úng mc n hình thành mc tiêu hc tp cho HS mi bài, mi chng to c s cho vic thc hin khâu ánh giá chính xác nng lc ca HS. — Vic i mi kim tra, ánh giá vn mang nng tính hình thc, chy theo thành tích, nng v im s, v ánh giá nh kì, tng kt. Chun ánh giá môn hc ã c xây dng, nhng giáo viên cha hiu y v chun nên còn lúng túng trong vn dng, d ri vào tình trng ánh giá không chính xác. ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 99
Giá o viên cha có thó i quen xây d ng ma tr n ki m tra, k thu t xây dng câu h i t lun (k c câu trc nghim) có nhi u i m cha h p lí (ch yu là câu h i nh mà cha có nh ng câu h i i sâu và o b n ch t s ki n, gi a câu d n và phng án tr li cha th c s phù hp, cá c phng án nhi u ít có giá tr trong vi c t o khó cho câu h i ). Câu h i v n thiên v ki m tra ki n th c mà cha cp t i vi c rè n k nng và thá i . Nhì n chung, vi c th c hi n ch trng i m i kim tra, ánh giá các trung tâm GDTX hi n nay cò n ch m ch p. Cá c câu hi, bà i ki m tra c xây d ng và s d ng nh trên không phá t huy c tí nh tí ch c c rè n luy n và hng thú h c t p, không thu c nh ng thông tin “liên h ng c” v ho t ng nh n th c c a hc viên trong quá trì nh h c t p nh m i u ch nh ho t ng d y h c. i m i kim tra, ánh giá k t qu h c t p c a hc viên trung tâm GDTX cha toà n di n, GV m i ch chú tr ng i m i phng phá p ánh giá mà cha chú ý thc hi n i m i m c tiêu, ni dung, ch chú tr ng kim tra, ánh giá kin thc cha hng ti kim tra, ánh giá k nng và thá i Thc t hin nay trong kim tra, ánh giá ca hc viên trung tâm GDTX, GV vn chú trng ánh giá bng im s xp loi hc viên, làm cho áp lc v im s vn chi phi thy — trò — ph huynh, dn n bnh thành tích và tình trng quá ti trong dy hc ca nhà trng và ca hc viên. Cùng vi ánh giá bng im s, GV ã chú ý n vic ánh giá bng nhn xét, tuy nhiên các ánh giá này còn mang tính ch quan. Nguyên nhân ch yu là do cha xây dng c nhng tiêu chí rõ ràng và chính xác khi ánh giá. Cho nên, trong ánh giá, GV quan tâm ch yu n ánh giá nh kì, ánh giá tng kt mà cha chú trng ánh giá quá trình. — V ni dung ánh giá: Trong ni dung ánh giá, im mu cht nht là GV phi hiu và la chn úng ni dung nào phù hp vi chun ánh giá theo mc nng lc ca hc viên. Thc t cho thy, GV còn lúng túng và cha có s ng thun trong vic ánh giá nng lc hc tp ca hc viên theo mt tiêu chun nht nh (Theo chun kin thc, k nng hay theo ni dung sách giáo khoa). Cho nên, có tình trng cùng mt ni dung hc tp nhng mc kim tra ca GV vi i tng HS có khó khác nhau. — Công c kim tra, ánh giá ca GV còn n iu, ch yu là kim tra t lun i vi kim tra vit, trc nghim hoc phiu hc tp, câu hi 100 | MODULE GDTX 16
ming i vi kim tra thng xuyên. Nng lc biên son kim tra theo ma trn ca GV còn tng i hn ch. Vic xây dng kim tra theo ma trn c trin khai thc hin t nm hc 2010 — 2011. Tuy nhiên trên thc t khi ra kim tra, ma trn c GV xây dng ch mang tính hình thc, cha thc hin nghiêm túc các bc trong quy trình thit lp kim tra, c bit còn lúng túng trong khâu chn chun kin thc, k nng và mc ánh giá gia chun nhn bit, thông hiu và vn dng phù hp vi trình nhn thc ca HS cng nh còn b qua khâu xem xét iu chnh kim tra trc khi s dng Trong qun lí ch o, các cp qun lí giáo dc cha ánh giá úng tm quan trng ca i mi thi, kim tra, ánh giá i vi to ng c, thúc y i mi phng pháp dy hc. Vic thi, kim tra, ánh giá hin vn còn nng v yêu cu hc viên hc thuc lòng, nh máy móc, ít yêu cu các mc cao hn nh hiu, vn dng kin thc, rèn luyn k nng và giáo dc tình cm, thái . Tình trng trên ang là mt trong nhng rào cn chính i vi vic i mi phng pháp dy hc theo hng phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to và rèn luyn phng pháp t hc ca HS; làm thui cht hng thú và ng c hc tp úng n. 2.5. Nguyên nhân của tình trạng chậm đổi mới phương pháp dạy học trong các trung tâm giáo dục thường xuyên — Hc viên vn quen li hc th ng, gây khó khn cho vic áp dng phng pháp dy hc phát huy tính tích cc, sáng to ca hc viên. — Nhiu GV còn lúng túng, thiu nhng mu c th bt chc hoc vn dng các phng pháp dy hc tích cc nên bài hc trên lp vn mang tính cht nhi nhét kin thc. GV làm vic thuyt trình là ch yu, còn hc viên th ng nghe, ghi chép nhng iu thy ging. — Vic kim tra thi c vn theo li c, nh hng vic hc tp ca hc viên theo li khoa c, hc thuc lòng, cha khuyn khích cách hc thông minh, sáng to. — Phng tin, thit b dy hc các trung tâm GDTX còn quá nghèo nàn, lc hu, không thun li cho vic áp dng phng pháp dy hc mi. — ng lc dy hc có phn suy gim trong mt b phn GV do i sng ca nhiu GV tuy ã c ci thin nhiu nhng vn còn khó khn. V trí ngi GV trong xã hi có nhiu bin ng. ng c, thái hc tp ca hc viên cha tht úng ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN | 101
— H thng qun lí và ch o chuyên môn ch tng thích vi c ch k hoch hoá, tp trung, bao cp, còn cng nhc, bao bin, gò ép, cha to iu kin thun li cho các quyt nh s phm phù hp vi i tng hc tp c th, trong nhng hoàn cnh dy hc c th, iu rt quan trng ca dy hc hin i. — Các trng s phm cha i mi cn bn cách ào to v phng pháp dy hc cho giáo sinh. Vic nghiên cu phng pháp dy hc nhìn chung mi dng mc lí thuyt, cha c c th hoá và quy trình hoá, khó ng dng vào thc tin ging dy. Vic tuyn chn và bi dng GV cha thoát khi nhng lun qun c hu, do vy cha cung cp ti giáo sinh và GV nhng nghip v s phm cn thit và ích dng. — Các c quan nghiên cu cha i sâu vào hot ng hc ch dn GV dy theo hng tích cc hoá hot ng hc tp. Nhng hot ng nghiên cu và bi dng GV trong nhng nm qua còn nng v tìm hiu, làm quen và khai thác ni dung chng trình, sách giáo khoa, cha tp hun sâu sc, k lng v phng pháp dy hc. c bit, là thiu mt s ng b trong nghiên cu và bi dng GV v mi quan h mt thit gia Mc tiêu — Ni dung — Phng pháp — Phng tin dy hc cng nh s thiu ht nhng thông tin cp nht v i mi phng pháp dy hc nói riêng và i mi giáo dc nói chung trên th gii. Còn có th nêu thêm nhng nguyên nhân khác. áng chú ý là nhiu GV cha thc s giác ng ý ngha ca vic i mi phng pháp dy hc trong vic thc hin mc tiêu ào to lp ngi mi, nng ng sáng to phc v s nghip công nghip hoá, hin i hoá t nc nên cha quyt tâm t b thói quen dy hc theo kiu truyn t kin thc sách v, th ng. Nội dung 4 NHỮNG THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN KHI THỰC HIỆN ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG CÁC TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN Hoạt động 7. Tìm hiểu những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong các trung tâm giáo dục thường xuyên 1. NHIỆM VỤ Bn hãy suy ngh và tr li các câu hi sau: 102 | MODULE GDTX 16