Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 44: Thực hành giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trong một số môn học ở Tiểu học - Nguyễn Thị Hoa

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học - Module TH 44: Thực hành giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trong một số môn học ở Tiểu học - Nguyễn Thị Hoa

1. NGUYỄN THỊ HOA Module 44 MODULE TH 44 THùC HµNH GI¸O DôC B¶O VÖ M¤I TR¦êNG cho häc sinh TRONG MéT Sè M¤N HäC ë TIÓU HäC THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 87
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Ngi hc c tri nghim, khám phá kin thc qua hành ng, hc qua “làm”, kin thc s c khc sâu và bn vng: Ta nghe — Ta s quên. Ta nhìn — Ta s nh. Ta làm — Ta s hc c. Vì vy trên c s hiu rõ tm quan trng ca giáo dc bo v môi trng cho HS tiu hc qua các môn hc; nhn bit các ni dung tích hp giáo dc bo v môi trng trong các môn hc; xác nh c các phng pháp dy hc tích hp giáo dc bo v môi trng trong mt s môn hc tiu hc, nâng cao nng lc t chc hot ng giáo dc bo v môi trng ngoài gi lên lp cho HS tiu hc (Module TH 43); ngi hc rt cn thit phi thc hành giáo dc bo v môi trng: xây dng và thc hành k hoch bài hc, thit k và t chc thc hin hot ng ngoài gi lên lp. Module này s giúp cho ngi hc nâng cao nng lc giáo dc bo v môi trng, rèn luyn k nng giáo dc bo v môi trng qua các môn hc tiu hc và k nng t chc hot ng ngoài gi lên lp. B. MỤC TIÊU Sau khi kt thúc vic hc tp, nghiên cu module này, ngi hc: 1. Về kiến thức Hiu rõ tm quan trng ca vic rèn luyn k nng giáo dc bo v môi trng cho HS tiu hc qua các môn hc; nm vng các bc xây dng k hoch bài hc, k hoch hot ng giáo dc bo v môi trng ngoài gi lên lp. 2. Về kĩ năng — Bit xây dng k hoch bài hc theo hng tích hp giáo dc bo v môi trng cho HS tiu hc và thc hành dy hc tích hp. 88 | MODULE TH 44
3. — Bit lp k hoch cho hot ng giáo dc bo v môi trng ngoài gi lên lp và thc hin k hoch. — Phân tích, ánh giá c mt s k hoch ã thit k và xut cách iu chnh. 3. Về thái độ Tích cc, ch ng trong công tác giáo dc bo v môi trng và các hot ng bo v môi trng. C. NỘI DUNG Nội dung 1 MỘT SỐ BÀI SOẠN, MODULE VỀ GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG Bài. GI GÌN VÀ BO V MÔI TRNG I. MỤC TIÊU Hc xong bài này, HS có kh nng: — Hiu môi trng, ý ngha ca môi trng i vi cuc sng và sc kho ca con ngi. Nhn thc c s phát trin tt yu ca mt quc gia v khoa hc và công ngh, nhng không c phép gây nguy him cho môi trng. — Bit gi gìn và bo v môi trng vì s phát trin bn vng ca con ngi, ca xã hi, ca t nc. — Không ng tình vi nhng hành vi phá hoi, làm ô nhim môi trng. II. NỘI DUNG BÀI HỌC — Môi trng là toàn b các iu kin t nhiên, nhân to bao quanh con ngi có tác ng ti i sng, s tn ti và phát trin ca con ngi và thiên nhiên. Nhng iu kin ó hoc ã có sn trong t nhiên (rng cây, i, núi, sông, h ) hoc do con ngi to ra (nhà máy, ng sá, công trình thu li, khói bi, rác, cht thi ). — Tài nguyên thiên nhiên là nhng ca ci vt cht có sn trong t nhiên mà con ngi có th khai thác, ch bin, s dng, phc v cuc sng ca con ngi (rng cây, ng, thc vt, khoáng sn, các m du, khí, các THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 89
4. ngun nc ). Tài nguyên thiên nhiên là mt b phn thit yu ca môi trng, có quan h cht ch vi môi trng. Mi hot ng khai thác tài nguyên thiên nhiên dù tt, xu u có tác ng n môi trng. — Môi trng và tài nguyên thiên nhiên có tm quan trng c bit i vi i sng con ngi, to nên c s vt cht phát trin kinh t, vn hoá, xã hi, to cho con ngi phng tin sinh sng và phát trin bn vng. — Bo v môi trng và tài nguyên thiên nhiên là gi cho môi trng trong lành, sch, p, bo m cân bng sinh thái, ci thin môi trng; ngn chn, khc phc các hu qu xu do con ngi và thiên nhiên gây ra; khai thác, s dng hp lí, tit kim ngun tài nguyên thiên nhiên. Bo v môi trng và tài nguyên thiên nhiên là nhim v trng yu, cp bách ca quc gia, là s nghip ca toàn dân. Các t chc, cá nhân phi có trách nhim bo v môi trng. Nghiêm cm mi hot ng làm suy kit ngun tài nguyên thiên nhiên, hu hoi môi trng. Bo v tt môi trng thì con ngi mi có th to ra mt cuc sng tt p, bn vng, lâu dài. — Môi trng là mt vn toàn cu, Liên Hp Quc ã chn ngày mng 5 tháng 6 hng nm làm Ngày “Môi trng th gii”. III. TÀI LIỆU, PHƯƠNG TIỆN — Giy kh to (A 0). — Bút d. — Giy A 4, bút d màu v tranh. — Mt s tranh/nh v môi trng nói chung (tranh phong cnh) và nh môi trng b ô nhim, tàn phá (xem t liu bài Gi gìn môi trng cp Tiu hc) . — Các câu chuyn, t liu v môi trng. — Trò chi “B rác vào thùng”. IV. HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN Hoạt động 1. Thực hiện trò chơi “Bỏ rác vào thùng” * Mc tiêu: HS bit b rác vào thùng rác gi v sinh chung, làm cho môi trng sch, p, 90 | MODULE TH 44
5. * Cách tin hành: — GV chia lp thành 2 nhóm: nhóm “thùng rác” và nhóm “b rác”. — Ph bin cách chi: + Nhóm “b rác” xp thành vòng tròn, mi em cm sn mt vt tng trng cho rác (cp, sách, bút, giày, dép ). Nhóm “thùng rác” ng trong vòng tròn. + Khi có lnh chi, các em nhanh chóng b rác vào thùng, mi thùng ch ng s lng rác là 3 (“thùng rác” cm 3 vt trên tay). + Khi có lnh kt thúc, em nào còn cm “rác” là thua. Em nào vt “rác” i là b pht. “Thùng rác” cm thiu hoc tha “rác” cng b pht. — HS thc hin trò chi. — Tho lun: Ti sao phi b rác vào thùng ng rác? Vt rác ba bãi có tác hi nh th nào? * Kt lun: B rác vào thùng gi v sinh chung, gi cho môi trng trong sch, tránh dch bnh, bo m sc kho cho mi ngi. Vy môi trng là gì? Môi trng nh hng n con ngi nh th nào? ó là ni dung bài hc ca chúng ta hôm nay. Hoạt động 2. Tìm hiểu khái niệm môi trường * Mc tiêu: HS hiu rõ khái nim môi trng. * Cách tin hành: — GV cho HS xem mt bc tranh/nh (ã chun b trc) v phong cnh rng cây, sông núi, tri t, chim muông, thú vt và mt bc tranh/nh mô t ng sá, nhà máy, khói bi (trong ó con ngi sinh sng). — GV nêu câu hi yêu cu HS tho lun: + Em nhìn thy nhng gì trong bc tranh/nh ó? + Nhng cái ó có liên quan gì n cuc sng ca con ngi? * Kt lun: — Môi trng sng (môi trng sinh thái) là toàn b các iu kin t nhiên, nhân to bao quanh con ngi, có tác ng ti i sng, s tn ti, phát trin ca con ngi. — Các yu t to thành môi trng nh không khí, nc, t, âm thanh, ánh sáng, cây ci, sông, bin, h, ng, thc vt, các khu dân c, khu sn xut THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 91
6. Hoạt động 3. Tìm hiểu ý nghĩa của môi trường * Mc tiêu: HS nhn bit các hành vi làm ô nhim môi trng, phá hoi tài nguyên thiên nhiên t ó rút ra c ý ngha ca môi trng i vi cuc sng ca con ngi và s phát trin bn vng ca mi quc gia. * Cách tin hành: — GV chia lp thành các nhóm t 5 n 7 HS. — Phát cho mi nhóm mt bc tranh hoc mt tình hung có các ni dung nh: khói bi nhà máy gây ô nhim không khí; rng b cht phá; vt rác ba bãi làm ô nhim sông ngòi (các nh này có trong bài Gi gìn môi trng cp Tiu hc). — Yêu cu các nhóm tho lun, nhn xét v nh hng ca vic không bit gi gìn, bo v môi trng ti cuc sng, sc kho con ngi và rút ra c ý ngha ca môi trng, ghi kt qu tho lun ca nhóm vào giy kh to. — i din các nhóm lên trình bày kt qu tho lun. * Kt lun: — Môi trng giúp cân bng sinh thái và bo v sc kho con ngi. — Môi trng — tài nguyên thiên nhiên giúp con ngi, t nc phát trin bn vng. — T ó khng nh vai trò, ý ngha c bit quan trng ca môi trng i vi s sng và phát trin ca con ngi, xã hi. Hoạt động 4. Liên hệ thực tế việc giữ gìn, bảo vệ môi trường * Mc tiêu: HS bit liên h vic gi gìn, bo v môi trng trong thc t là rt cn thit; hiu c s phát trin kinh t — xã hi là tt yu nhng không c phép gây nguy him cho môi trng. * Cách tin hành: — GV chia lp thành các nhóm, mi nhóm t 3 n 4 HS; giao cho mi nhóm mt t giy kh A 4 và bút v; yêu cu mi nhóm v mt hot ng liên quan n vic gi gìn, bo v môi trng và a ra li cnh báo hoc kin ngh v bo v môi trng. — HS thc hin hot ng. * Kt lun: Bo v môi trng và tài nguyên thiên nhiên là gi cho môi trng trong lành, sch, p; m bo cân bng sinh thái; ngn chn, khc phc các 92 | MODULE TH 44
7. hu qu xu do con ngi và thiên nhiên gây ra. Bo v tt môi trng và tài nguyên thiên nhiên giúp con ngi to ra cuc sng tt p, phát trin bn vng, lâu dài. Kt lun chung: Môi trng có ý ngha vô cùng quan trng trong cuc sng và s phát trin ca con ngi, ca mi quc gia, ca toàn nhân loi. Bo v môi trng là các hot ng gi cho môi trng xanh, sch, p, bo m cân bng sinh thái. Trong i sng sinh hot và phát trin kinh t — xã hi không c làm ô nhim môi trng, thng xuyên áp dng các bin pháp bo v môi trng trong sn xut và sinh hot; khai thác và s dng hp lí, tit kim ngun tài nguyên thiên nhiên; chm sóc, bo v các loài ng vt quý him cn bo tn; có các bin pháp ngn chn, khc phc các hu qu xu do con ngi và thiên nhiên gây ra. V. HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH Yêu cu mi nhóm v mt hot ng liên quan n vic gi gìn, bo v môi trng và a ra li cnh báo hoc kin ngh v bo v môi trng. — GV gi ý cho tp th lp xây dng k hoch hành ng c th gi gìn, bo v môi trng sng và hc tp. — Yêu cu mi HS hãy suy ngh, tr li các câu hi: góp phn gìn gi và bo v môi trng xanh — sch — p, bn thân em phi làm gì? VI. TƯ LIỆU THAM KHẢO a) Hin pháp nm 1992 — iu 29 + C quan nhà nc, n v v trang, t chc kinh t, t chc xã hi, mi cá nhân phi thc hin các quy nh ca Nhà nc v s dng hp lí tài nguyên thiên nhiên và bo v môi trng. + Nghiêm cm mi hot ng làm suy kit tài nguyên và phá hoi môi trng. b) Lut Bo v môi trng nm 1997 — iu 6 “Bo v môi trng là s nghip ca toàn dân. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 93
8. T chc, cá nhân phi có trách nhim bo v môi trng, thi hành pháp lut v bo v môi trng, có quyn và trách nhim phát hin, t cáo hành vi vi phm pháp lut bo v môi trng ”. — iu 7 “ T chc, cá nhân gây tn hi môi trng do hot ng ca mình phi bi thng thit hi theo quy nh ca pháp lut”. — iu 9 Nghiêm cm mi hành vi làm suy thoái môi trng, gây ô nhim môi trng, gây s c môi trng. c) Lut Bo v và phát trin rng — iu 20 Nghiêm cm mi hành vi phá hoi rng, t rng; ln chim rng, t trng rng; khai thác, mua bán, vn chuyn lâm sn, sn bt ng vt rng, chn th gia súc vào rng trái quy nh ca pháp lut. d) Môi trng Trái t qua các con s — 20% din tích rng b con ngi tàn phá ã to ra mt khi lng ln khí cacbon bay ra không khí, gây ra s thay i khí hu trên Trái t. — 1/3 t l t toàn cu c dùng sn xut nông nghip và cây lng thc, nhng din tích t ó là t bc màu. — 40% din tích t nông nghip b bc màu do xói mòn, thiu cht dinh dng, thiu nc ti. — 20% các loài sinh vt nc ngt ang b tuyt chng trong vài thp k gn ây. — 2,3 t dân trên Trái t thiu nc sch sinh hot, tng 60% so vi trc. — 290 triu ngi dân châu Phi không có nc sch an toàn sinh hot. — 81 triu dân ang sng trong các thành ph ô nhim các nc M Latinh. — 65 triu ngày/nm là tng s ngày các công dân M Latinh phi ngh làm vic bi các bnh do môi trng ô nhim gây ra. — 6 nc sn sinh ra nhiu rác thi nht: M là 1,97kg rác thi/ngi/ngày; Australia là 1,89 kg; Canada là 1,73kg; Thu S là 1,64kg; Pháp và Na Uy có mc ngang nhau là 1,61kg rác thi/ngi/ngày. (Tng hp s liu t báo Giáo dc và Thi i, nm 1998) 94 | MODULE TH 44
9. Bài. CÂY BCH ÀN I. LOẠI HÌNH Giáo dc bo v môi trng khai thác t môn T nhiên và Xã hi lp 2. II. MỤC TIÊU Làm rõ giá tr ca cây xanh i vi môi trng, hình thành thái yêu cây, chm sóc và bo v cây xanh. III. CHUẨN BỊ Phn GV: — Hình nh cây bch àn tht ln, hình nh mt s cây g quen thuc khác, nht là nhng cây có a phng. — Mt cành lá bch àn, nu có hoa qu càng tt; vài khoanh g bch àn hoc vài thanh ci bch àn. IV. HỆ THỐNG CÁC VIỆC LÀM * Vic làm 1: GV giao vic. GV cho HS quan sát cây bch àn, ly lá bch àn phát cho các nhóm, HS vò ri ngi nhn bit mùi c trng ca lá cây bch àn và bit nó có cha tinh du. Trc khi làm vic nên gi c cành lá bch àn trc HS và nêu vn : — Các em có bit ây là cái gì không? (Mt cành lá ca cây bch àn). Hôm nay, chúng ta tìm hiu v cây bch àn. Bình thng chúng ta có nên b cành, hái lá các cây xanh không? úng vy, chúng ta không nên làm iu ó. — Riêng hôm nay vì lp ta ang cn tìm hiu v cây bch àn nên cô ã phi làm cái vic bình thng không nên làm này. Nhng các em thy y, cô cng ch b mt cành nh * Vic làm 2: Tho lun nhóm v li ích ca cây bch àn. Cho HS trao i theo nhóm nh tìm thông tin (ích li ca cây bch àn). Trc lp, GV nên gi ý: — Các em có bit bch àn thng c trng thành rng nhng vùng t nh th nào không? Có th quan sát k hình 1 trang 27 SGK tìm ra mt phn li gii (vùng t xu, khô cn ít trng c các cây khác; trên THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 95
10. i trc, trên núi nhiu á, ít t ). Hãy tng tng nhng ni này nu không có mt cây bch àn thì tình hình s ra sao? (t trng, i trc, núi tr tri khi nng, khí hu rt nóng bc; khi ma t b xói mòn, ma tnh t li nhanh chóng khô hn ). Tóm li có th ánh giá nh th nào v vai trò ca vic trng cây bch àn? * Vic làm 3: Tho lun c lp. Các cây trng ly g khác: — a phng các em còn có nhng cây nào khác không? Các cây ó có tác dng gì? — Chúng ta nên có thái , hành vi gì bo v chúng? * Vic làm 4: Ôn tp phn thc vt. Son các câu hi a vào mt trong các hình thc: trao i nhóm, hoc các trò chi “Hp th chy”, “Hái hoa dân ch” Nội dung 2 MỘT SỐ MODULE GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HOẠT ĐỘNG NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Mt hot ng dù n gin hay phc tp u cn có ý tng, vi mc tiêu rõ ràng, hình thc th hin phong phú, a dng t hiu qu cao. Thit k mt hot ng theo nhng im c bn sau ây: — Tên hot ng: Xác nh rõ tên hot ng, thng th hin mc tiêu hoc kt qu cui cùng ca hot ng cn t c. — Mc tiêu: Nêu rõ các sn phm cn phi làm c. — Thi gian: Cn phân b thi gian thích hp tu thuc vào k hoch ca nhà trng, mùa v trong nm. — C s vt cht: Các trang thit b thí nghim cho n các dng c cá nhân c lit kê. — Chun b: Công tác t chc, sp xp, phân chia nhóm, mt s hot ng tp dt cn c chun b k càng. — Các bc tin hành: Các bc tin hành càng c th, càng d thc hin, d theo dõi và ánh giá. — Câu hi tho lun: Cn phi hp nhiu hình thc câu hi và cách hi. — ánh giá: Có nhiu cách ánh giá tu thuc vào tng loi hình hot ng này. 96 | MODULE TH 44
11. — Tài liu tham kho: Lit kê các tài liu tham kho khi thit k cho hot ng này. — Gi ý cho ngi s dng: Ngi thit k cn làm rõ thêm ý tng ca mình sao cho ngi khác không th hiu lm c v ni dung, các bc thc hin và ch tiêu ánh giá. Phn này cng cung cp cho ngi s dng mt s kin thc chung v các vn liên quan. Module 1. CÂU ẾCH 1. Mục tiêu — Hiu rõ tác ng ca con ngi ti các loài sinh vt nói chung và vi loài ch nói riêng. — Nhn thc c vai trò ca vic bo v tài nguyên ng vt. — Hình thành ý thc bo v môi trng, có thái úng n vi các hành vi làm tn hi n môi trng. 2. Thời gian: 60 phút (30 phút tin hành trò chi và 30 phút tho lun). 3. Cơ sở vật chất, chuẩn bị — Mt cành tre nh làm cn câu (có buc ch) và mt mnh bìa nh làm mi câu. — Chn khong không gian cho trò chi (khong 5 —10m 2), có th trong nhà hay ngoài tri. 4. Các bước tiến hành Bc 1. * V mt vòng tròn to (trên khong không gian ã chn) làm ao. * Gii thiu v trò chi: — Tên trò chi: Câu ch. — Cách chi: Mt ngi óng vai ngi i câu, còn li óng vai ch, ngi i câu s dùng cn câu th mi sao cho trúng vào ch. — Lut chi: Ngi óng vai ch bc vào trong ao và tung tng hát: ch di ao Va ngt ma rào Nhy ra bì bp THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 97
12. ch kêu p p Thy bác i câu Nhy xung ao mau ch kêu p p. Thnh thong ch li nhy lên ven b (nhy ra ngoài vòng tròn khong 30 — 50cm). Lúc ó ngi i câu c gng th câu cho trúng ch. Trò chi c tin hành cho n khi quá na s ch b ngi câu bt c. Bc 2. Tin hành chi th. Bc 3. Các ch b bt phi chu pht nhy lò cò quanh ao và hát: Ly bác i câu Tha cho tôi vi Tôi còn con nh Không có gì n Nu c bn khon Con tôi cht mt p p p p. Bc 4. GV tp trung các em li và tho lun vi các câu hi: — Nu là ngi i câu, em có th ch ra không? Vì sao? — ch có vai trò gì trong t nhiên? — Nu san lp ao h, cht phá rng, cây ci thì có li hay có hi gì cho loài ng vt này? 5. Củng cố, đánh giá — HS tho lun a ra k hoch hành ng bo v môi trng sng ca các loài sinh vt. — Tng kt v vai trò ca ch và các sinh vt khác i vi thiên nhiên và a các hành ng bo v môi trng t nhiên. 6. Gợi ý cho người sử dụng — Trò chi này áp dng vi HS tiu hc. — Nhc các em không c kéo dây trong quá trình chi. — Ngi i câu ch c th mi t trên xung, không vng theo chiu ngang. 98 | MODULE TH 44
13. — Có th chia HS thành nhiu nhóm, mt nhóm là ch và mt nhóm là ngi câu. — Có th chn hình thc pht khác. Module 2. CUỘC ĐỜI THÙNG RÁC 1. Mục tiêu Nâng cao nhn thc cho HS v bo v môi trng thông qua kh nng: — Nêu rõ vai trò ca con ngi trong vic gi gìn cho môi trng xanh — sch — p. — K ra c ít nht hai chc nng ca thùng rác. — Có ý thc vt rác vào thùng, vào ni quy nh, góp phn gi gìn v sinh chung trng, lp, gia ình, ng ph, xóm làng, ni công cng. 2. Thời gian: 30 — 45 phút. 3. Hình thức và phương pháp tổ chức — T chc hot ng ngoi khoá theo lp hc hoc nhóm (t 20 n 30 HS). — a im: Trong lp hc, ngoài sân trng hay ni dã ngoi. — Phng pháp: Phi hp các phng pháp tích cc nh cho HS óng vai hai thùng rác k v cuc i ca mình, quan sát, suy ngh, tho lun tng nhóm nh khai thác trit ni dung nhm t ti mc tiêu. 4. Chuẩn bị Hai thùng rác làm bng giy và trang trí sao cho mt thùng rác béo kho, có v mt vui v và mt thùng rác gy yu, có v mt bun bã. Hai thùng có kích c tng i phù hp vi vóc dáng ca hai HS tham gia óng vai. 5. Thực hiện Trc cuc hp thng nh ca các thùng rác trên th gii, thùng rác anh là Xanh gp thùng rác em là Sch. Sau ây là câu chuyn ca hai anh em thùng rác. Xanh (mng r chào): Em Sch y à! Lâu lm ri anh em mình mi có dp gp mt th này, nhng sao trông em có v gy i nhiu th nh! Sch (xúc ng): Chng giu gì anh, do này em có c n ung gì âu. Sut ngày em ng phi lng ngoài nng bên ng mà chng ai cho em mt chút gì n. Lâu lâu mi có ngi thng tình ném cho v lon THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 99
14. Côca hay giy gói Bimbim, còn a s h toàn ném thng xung ng thôi. Ngi nhìn xung quanh i th n c mà phát thèm. Xanh (ci khì khì): Kh thân em! Chng bù cho anh, có hôm h cho anh nhiu th quá, n mãi mà chng ht, no n phì c rn ra y ch. Nh cái ngày 8/3 chng hn, h tng anh n my chc bó hoa y ch. Sch (nói ming méo xch): Anh sng th còn gì na, hôm nào cng c n no còn em thì chu ói quanh nm, ch hôm nào có t kim tra v sinh ng ph em mi c h quét vi quét vàng rác ri tn ng lâu ngày ti tp vào ngi em. ói góp mãi no dn bi thc, không th chu ng ni. Mà nào có t t gì âu, c th gì ném c là h cho em n. Không khéo li cht sm vì bnh tt mt thôi! (c theo tu) Nào là lá bánh, cung rau, cm tha Chut cht, mm thi, rut gà, xng xu Hp sa, lp xe, v lon, chai l Thôi thì c h cám thng vàng My ln em suýt phi i cp cu. Xanh (xót xa ngt li): Kh thân em! Ti sao y h li i x vi em nh th ch? Anh thì sng cc kì luôn. ây h khen anh ghê lm, h bo nh có anh mà ng ph sch p. Bi th, h c ngi chm chút, tm ra cho anh na c. Úi chao, h kì c, ánh chi xà phòng khin anh bnh bao, thm nc mi Sch (mu máo): Em kh lm anh , có ln em còn b bn h ném gch, va xây tha vào ngi, p nc cng vào u, li có ln mt thng nhóc i xe trái ng âm sm vào em làm em ln knh xung ng, xây xc ht c. Nó không xin li li còn á em my cái au i là au. Hu hu hu (Có ting chuông và li Ban T chc nhc vào hp). Xanh (vi an i): Thôi em ! Vào Hi ngh i. Anh em mình s ngh t dân ph, h phi yêu cu mi ngi ném rác úng ni quy nh, t thêm thùng rác nhng ni công cng và c ngi chm sóc em nh t dân ph ca anh và phi pht tht nng nhng k ã làm cho em tiu tu th này. Hi vng, chng my chc ni em ng li phong quang, sch p, em li béo p, thm tho nh anh th này này. 100 | MODULE TH 44
15. 6. Củng cố, đánh giá — T cuc trò chuyn ca hai anh em thùng rác, các em có suy ngh gì v cách ng x ca con ngi trong vic vt rác vào thùng? — Thùng rác có chc nng gì i vi vic gi gìn cho môi trng xanh — sch — p? — Hng ngày, em thng vt ra nhng loi rác nào? Có ngun gc t âu? — Em có suy ngh gì khi thy các nhân viên Công ti Môi trng ô th hng ngày phi cm cui, cn mn bên nhng xe rác y p? — Em s làm gì góp phn làm xanh — sch — p quê hng? 7. Gợi ý cho người sử dụng Tiu phm c s dng hiu qu hn nu c t chc theo trình t sau: * Hot ng 1. óng vai. — Gii thiu ch . — HS óng vai hai thùng rác * Hot ng 2. Tho lun nhóm. — Các nhóm tho lun trên c s quan sát hai HS óng vai thùng rác theo các câu hi gi ý trên. — Mi nhóm c i din lên thuyt trình, các nhóm khác b sung ý kin. GV nhn xét, ánh giá mi nhóm, kt lun vn . * Hot ng 3. Sáng tác theo s thích. — Mi nhóm v li hai thùng rác nh c t trong tiu phm. — Mt nhóm sáng tác tiu phm mi và din theo s sáng to ca các em. — Mt nhóm din li theo trí tng tng tiu phm va din. Sau bui ngoi khoá này, GV có th t chc cho HS các bui thu gom rác thi xung quanh trng hc và khu ph, cho các em thy c vai trò ca mi ngi trong vic gi gìn, bo v môi trng. Module 3. HÁT VỀ MÀU XANH QUÊ HƯƠNG 1. Mục tiêu Nâng cao hiu bit v cây xanh và vai trò ca nó i vi môi trng và i sng ca con ngi, t ó có ý thc trng, chm sóc và bo v cây xanh, bo v môi trng. 2. Thời gian: 45 — 60 phút. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 101
16. 3. Hình thức tổ chức T chc cho HS thi hát các bài hát liên quan n màu xanh ca cây, n vic trng, chm sóc cây xanh; t t li v ch cây xanh và môi trng t giai iu ca bài hát có sn. 4. Chuẩn bị — Mt s tranh, nh p v cây xanh, mt s hoa làm bng bìa ( làm im thng) cho các i. — Chn a im cho cuc thi (tu theo quy mô t chc mà chn a im cho hp lí). — GV lp mt ban giám kho cho cuc thi (tu theo quy mô t chc mà chn thành phn ca ban giám kho). — Lp mt ban th kí tng kt im ca cuc thi và chun b phn thng cho i thng cuc. 5. Các bước tiến hành GV gii thiu v vai trò ca cây xanh. Phn 1: i tìm câu hát — Chia nhóm HS: T 2 n 4 nhóm, tu theo khung cnh và quy mô t chc. Mi nhóm có t 4 n 5 HS. — Công b ban giám kho. — Yêu cu ca trò chi: + Các nhóm trong thi gian nht nh tìm ra các câu hát có t “xanh” c 2 im, nu tìm ra các câu hát có hành ng “trng cây”, “chm sóc”, “bo v” cây thì c thng thêm 2 im. + Chn ngi trong nhóm th hin câu hát, nu hát không úng giai iu thì ch c cng 1 im. Không c hát li nhng bài ã hát trc ó. — Tin hành trò chi: + T t tên cho nhóm v ch bo v môi trng và gii thiu v các thành viên trong nhóm. + C ngi rút thm xác nh lt chi. + Tìm và th hin câu hát t 6 n 10 lt. + Sau khi ht thi gian quy nh, nhóm nào không tìm c bài hát thì khán gi s m t 1 n 10, nu vn không tìm c thì b mt lt. + Nhóm nào hát li nhng bài ã hát trc ó s không c tính im. 102 | MODULE TH 44
17. + Ban giám kho cho im các nhóm sau mi lt chi. + Th kí tng kt im phn thi th nht và công b im ca các nhóm (có th trao gii cho tng phn thi). Phn 2: Tìm li cho các bài hát — Chn mt bài hát (Lí cây a, Lí cây xanh .) và yêu cu các nhóm sáng tác li v ch môi trng theo giai iu ca bài hát ó trong 10 phút ri chuyn li cho ban giám kho. Sau ó, mt ngi hoc c nhóm biu din bài hát theo li va sáng tác. — Ban giám kho da vào các tiêu chun: Hay, úng ch , úng giai iu chm im cho các i (úng ch : 4 im; úng giai iu: 3 im; hay: 3 im) và công b kt qu. — Ban th kí tng kt im ca c hai phn thi và trao gii cho i thng cuc. Ngi dn chng trình tuyên b kt thúc cuc thi. Ban giám kho, ngi hng dn và HS các i cùng nhau hát bài hát “t nc ta có xanh ti sch p hay không” (Nhc và li V Kim Dng). 6. Gợi ý cho người sử dụng — i tng: HS ph thông các cp. — Nên gn cuc thi này vi mt ngày k nim nào ó thì cuc thi s thu c hiu qu cao hn. Mt s bài hát, câu hát có t “ xanh”: — Tri cao trong xanh, sng sm long lanh, mt nc xanh xanh. — Tri xanh xanh xanh xanh xanh, ch ong bay nhanh bay nhanh. — Làng tôi xanh bóng tre. — Cây xum xuê bên làn nc bic xanh, sáng ánh sao bên h Gm soi bóng — Sáng nay em i hc sm qua ng lúa xanh xanh. — Cái cây xanh xanh thì lá cng xanh. — Ting trng trng vi vã trên vòm cây xanh lá. — Tri làm cn ma xanh di nhng hàng me. — Này mùa xuân i n mau ây, cho thêm xanh tán cây rng. — Lá còn xanh nh bao anh còn tr. — Bu tri xanh cánh chim bay ling, trên thành ph quê hng ca em. — Xanh xanh thm bu tri xanh Hà Ni. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 103
18. — Nh em ây là chim trng chim hoà bình, sng yêu thng gi p Trái t xanh. — Qu bóng xanh bay gia tri xanh. — Hà Ni i ti xanh màu áo hc trò. — Con kênh xanh xanh. — Bài ca xanh sch là ting hát mi ngi. — Em múa sao mm mi nh b câu ling tri cao trong xanh. — Mt H Gm xanh lung linh gng soi, liu vn trong gió. — Cây xanh xanh rp bóng ven ng, hng sen thm to mát muôn nhà. — Lúa bên lúa, xanh là xanh. — Bin xanh thp thoáng bao cánh bum. — Bin xanh, sông gm ni lin mt vòng t sinh. — Di ánh trng vàng, tri xanh bao la. — Em rt thích trng nhiu cây xanh. — Em i trong ti xanh chim hoà bình tung cánh. — Tri thu bát ngát xanh. Mt h thu bát ngát xanh. — Mt h xanh gn sóng lung linh tri sao. — Anh b i ng canh cho rng lá xanh ti. — By chim xinh hát vang lùm cây xanh xanh. — Này em nh kia i, tôi t xa ti ây em màu xanh ti cho ngàn hoa lá cây. — Rng và nng xanh ã sáng ri ai i. — Em yêu bu tri xanh xanh, yêu ám mây hng hng. — Rt xanh ting sáo diu, ting sáo tri ngân nga. — Bánh chng xanh bên câu i . — Reo vang reo, ca vang ca ct ting hát vang ng xanh. — Chy theo dòng sông xanh, tôi tìm ra bin ông. Mt s bài hát, câu hát v trng và chm sóc cây: — Hàng cây xinh xinh chúng em trng, nhiu nm qua vn thng tp. — Nh n Bác H trng cây nm xa. — Cây a này, tay Bác trng. — Em n vi rng, vì màu xanh yêu thng. — Rng i, ta ã v ây. 104 | MODULE TH 44
19. Module 4. THI TÌM HIỂU VỀ ĐỀ TÀI MÔI TRƯỜNG 1. Mục tiêu — Nâng cao nhn thc v bo v môi trng thông qua vic tuyên truyn, tham gia bo v môi trng. — Hình thành mt s k nng su tm, phân tích và xut gii pháp cho vn môi trng. 2. Thời gian: 180 phút. 3. Hình thức tổ chức — Trng bày nh mt cuc trin lãm, thi gii thiu tranh nh t v hoc su tm c. — Tr li câu hi v môi trng ca ban t chc. — Trao i, tranh lun, tuyên truyn, c ng, biu din vn ngh, kch ngn 4. Chuẩn bị Xây dng k hoch: oàn Thanh niên nhà trng phát ng cuc thi vi mc tiêu vì mt môi trng xanh, sch, p. Xut phát t mong mun nâng cao nhn thc v môi trng và bo v môi trng cho mi ngi, c bit là HS. — Chun b mt s tit mc vn ngh vi tài môi trng. — Chun b các biu ng, phông, nh, loa, ài, bàn, gh. — Kinh phí chi cho vic t chc, ch o, chm các sn phm, tng kt, trao gii. 5. Các bước tiến hành — Thành lp Ban giám kho cuc thi gm: i din Ban Giám hiu, oàn Thanh niên nhà trng, Hi Cha m HS (có th mi thêm GV khác). — Cuc thi din ra ti sân trng. Xung quanh khu vc thi ca mi lp u có treo tranh, nh ca lp ó. Bc 1: — n nh t chc. — Tuyên b lí do, gii thiu i biu. Bc 2: — Khai mc cuc thi, gii thiu Ban giám kho. — Gii thiu v các i, các thành viên trong i. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 105
20. Bc 3: — Ban giám kho tuyên b tiêu chun chm im và i chm sn phm ca tng i. — Mi i ln lt c i din lên gii thiu kt qu su tm ca i mình. i khác lng nghe, quan sát sn phm ca i bn chun b ý kin óng góp. Bc 4: Các i tr li câu hi ca ban giám kho. Bc 5: Công b kt qu, trao gii thng. 6. Câu hỏi thảo luận * Câu hi dành cho các i và khán gi: Ni dung các câu hi phi gn vi ni dung su tm tranh và các vn môi trng. Câu 1 : Th nào là s ô nhim không khí? Các ngun t nhiên gây ô nhim không khí? áp án: Không khí gi là ô nhim khi thành phn ca nó b thay i, hay có nhng cht l gây tác hi mà khoa hc chng minh c, hay gây khó chu cho con ngi. Các ngun t nhiên gây ô nhim không khí gm các tác nhân t nhiên và nhân to nh núi la, cháy rng, ma axit, bi, vi khun, t trng, phn hoa Câu 2 : Em hãy nêu ngun ô nhim nc do t nhiên? áp án: Nc ma ri xung mt t, mái nhà, ng ph, khu công nghip. Nc ma hoà tan a phn các cht bn xung sông, h, ng thi kéo theo các sn phm ca các hot ng cn thit cho s phát trin ca các sinh vt, vi sinh vt và xác cht ca chúng Vy ngun nc sông, h ó b ô nhim là do t nhiên. Câu 3 : Em hãy nêu các bc cn tin hành làm sch và x lí vô trùng nc sinh hot mà em bit? áp án: có nc sinh hot, ngi ta phi x lí nc trc khi a n tng h gia ình. Vic làm sch và x lí vô trùng gm 5 bc chính: lc thô, 106 | MODULE TH 44
21. lng lc (s cp), ông t keo, lng lc (th cp), kh trùng bng các cht dit khun. Câu 4 : Em hãy nêu các ngun gc gây ô nhim môi trng trong t? áp án: Ô nhim môi trng t có nhiu ngun gc khác nhau do cht thi sinh hot, cht thi công nghip, nông nghip, giao thông vn ti, do tác ng ca khu công nghip, khu dân c nhiên liu cha lu hunh li sunfat trên mt t, các nitrat khí quyn lng ng trên mt t, dc các xa l, ôtô, xe máy chy li hai bên ng bi chì, bi lp mòn, bi ng Chúng tham gia vào các chu trình trong t nhiên, t hp th và b thoái hoá Câu 5 : Em có suy ngh gì v vn toàn cu bo v môi trng? áp án: Bo v môi trng xanh, sch, p là vn c nhiu quc gia trên th gii quan tâm, vì s phát trin bn vng toàn cu. Con ngi là mt b phn ca thiên nhiên, do ó con ngi s không sng ni nu thiên nhiên không c bo v. Nói cách khác, bo v thiên nhiên chính là t bo v chính mình. Mun “phát trin” thì phi “bo v”, và “bo v” “phát trin”. Hai vn này phi i ôi vi nhau và ngi ta gi chung là “phát trin bn vng”. Câu 6 : bo v môi trng xanh, sch, p, chúng ta cn làm gì? áp án: Con ngi có th khai thác thiên nhiên, nhng không vì th mà tàn phá thiên nhiên, gây ô nhim môi trng, làm nguy hi cho s tn ti ca chính mình. góp phn nh bé ca mình vào chin dch “Môi trng xanh, sch, p”, chúng ta cn có nhng hành ng thit thc nh: — Tham gia tìm hiu, tuyên truyn và thc hin úng quy nh ca Nhà nc v bo v môi trng. — n , sinh hot sch s, không x rác ba bãi ra môi trng xung quanh. — Nên t chc nh kì tun l hot ng môi trng bng mt s hình thc nh tuyên truyn hot ng, t chc dn v sinh ni làm vic, t chc trng cây. * Mt s câu hi dành cho khán gi: Câu 7 : Vai trò ca cây xanh trong môi trng t nhiên? THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 107
22. Câu 8: Em hãy nêu nhng bin pháp chm sóc và bo v cây xanh ni công cng? Câu 9 : Trong các bc tranh hi thi em thích bc tranh nào nht? Ti sao? 7. Đánh giá — Nhn xét tình hình tham gia ca tng i và ca toàn trng. — Nhc nh và kêu gi toàn th HS cùng bo v môi trng. — Trao phn thng cho các i ot gii. Module 5. HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRUYỀN THÔNG VỀ MÔI TRƯỜNG 1. Đặt vấn đề Truyn thông môi trng là mt công c giáo dc môi trng rt hiu qu nhm lôi cun và to ra mt phong trào qun chúng rng rãi tham gia bo v môi trng, to lp mt li sng mi, thân thin vi môi trng. Truyn thông môi trng có tác ng trc tip hoc gián tip làm thay i nhn thc, thái , hành vi, ý thc ca con ngi trong cng ng, c bit i vi HS, t ó thúc y h t nguyn và có ý thc tham gia vào các hot ng bo v môi trng, cng nh lôi cun nhng ngi khác cùng tham gia. Truyn thông môi trng c thc hin bng nhiu phng thc rt a dng, trong ó các cuc thi, các phong trào, các chin dch vi các hình thc a dng rt khác nhau. Trong mt thi gian ngn, mt ch truyn thông c chuyn ti mnh m n công chúng qua nhiu kênh thông tin, tác ng trc tip n mt i tng cng ng (ví d nh HS). Hình thc hot ng ca các cuc thi rt phong phú và a dng, bao gm nhiu lnh vc chuyên môn nh: — Thi sáng tác tranh môi trng. — Thi sáng tác nh môi trng. — Thi sáng tác ca khúc môi trng — Thi vit báo v môi trng. — Thi xây dng phim môi trng. — Thi sáng tác các tiu phm môi trng. — Thi sáng tác tem v môi trng. 108 | MODULE TH 44
23. Ngoài ra còn có nhng phong trào, chin dch v môi trng nh Tt trng cây, xây dng vn sinh thái, tham quan, cm tri tìm hiu v môi trng, chin dch làm sch môi trng. Nhìn chung, mc ích ca các cuc thi là ging nhau, nhm nâng cao nhn thc ca cng ng v bo v môi trng. Tuy nhiên mi cuc thi, mi hot ng, do tính cht chuyên môn khác nhau nên li có nhng cách t chc khác nhau. 2. Mục đích của các hoạt động (cuộc thi) về truyền thông môi trường Hot ng v truyn thông môi trng nhm to ra các sn phm, các kt qu có giá tr sâu sc v ni dung và ngh thut cng nh v ý thc xã hi theo ch bo v môi trng. Thông qua ó khuyn khích, lôi cun cng ng cùng tham gia bo v môi trng. 3. Thể lệ cuộc thi (nu hot ng bo v môi trng là mt cuc thi) — Ni dung tác phm cn th hin (hoc ni dung công vic c t ra). — i tng tham gia. — iu kin d thi (hay iu kin phát ng ca mt chin dch). — Các yêu cu i vi sn phm d thi (kh giy, loi bng hình, loi phim, tài liu ). — Cách th hin. — S lng tác phm tham gia d thi. — iu kin v bn quyn. — Tên, tui, a ch ca tác gi. (Lu ý: óng gói cn thn nu chuyn bng ng bu in) — Thi hn np tác phm d thi: Tu thuc tính cht ca tng th loi d thi quy nh thi gian phù hp. Nu có iu kin có th kéo dài thi hn d thi qua các thông báo (ln 2, ln 3 ). — a im np tác phm: C quan t chc cuc thi. 4. Cơ cấu giải thưởng cho cuộc thi về truyền thông môi trường — Gii nht, nhì, ba, khuyn khích (thông thng nhiu gii khuyn khích, phn thng). — Kinh phí cho vic t chc hot ng (cuc thi) phi c d trù a vào k hoch và phi c din gii tng khon chi (chi cho ban t chc, ban THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 109
24. giám kho, cho qung cáo, truyn thông cho gii, phn thng và cho các hot ng sau cuc thi. Kinh phí xin nhà tài tr nu c). — Bng khen cho các i tng (cá nhân và tp th) tham gia. — Gii thng phong trào dành cho cá nhân hoc tp th có nhiu tác phm d thi nht, cá nhân ít tui nht, ln tui nht 5. Cơ quan phối hợp trong các hoạt động truyền thông môi trường — Thi sáng tác tranh: Hi M thut Vit Nam. — Thi sáng tác nh: Hi Ngh s Nhip nh Vit Nam. — Thi sáng tác ca khúc: Hi Nhc s Vit Nam. — Thi sáng tác báo chí: Hi Nhà báo Vit Nam. — Thi sáng tác phim (Liên hoan phim): Hi in nh Vit Nam. — Thi sáng tác tiu phm: Hi Vn ngh dân gian. — B Giáo dc và ào to. — Thi sáng tác tem: Công ti Tem Vit Nam. — Thi tìm hiu v môi trng cho HS. B Giáo dc và ào to, S Giáo dc và ào to, S Tài nguyên và Môi trng, Trung ng oàn, Tnh thành oàn, Ban Giám hiu nhà trng, các c quan thông tin i chúng (phát thanh, truyn hình, báo chí ). Các cuc thi nhm tuyên truyn sâu rng và kp thi ti cng ng, vì vy c quan t chc phi hp tác cht ch vi các c quan thông tin i chúng nh ài Truyn hình. ài Ting nói Vit Nam (Trung ng, a phng), các hãng thông tn báo chí. 6. Tổ chức triển khai cuộc thi về truyền thông môi trường 6.1. Thành lập ban tổ chức cuộc thi (hoạt động) Thành lp ban t chc cuc thi bao gm c quan t chc, c quan phi hp chính và các chuyên gia theo lnh vc. Ban t chc có các nhim v: — Xây dng th l cuc thi, k hoch ca cuc thi. — T chc hp báo: Sau khi hoàn chnh th l, Ban t chc s t chc hp báo thông báo cuc thi. — i tng tham gia là i din chuyên môn d thi, nhà báo, thông tn, phát thanh, truyn hình — Thông báo th l cho toàn b các chi hi chuyên ngành a phng, nh Chi hi M thut Vit Nam, Chi hi Ngh s Nhip nh Vit Nam, S Vn hoá Thông tin các tnh, thành ph, các b ngành, các c quan oàn 110 | MODULE TH 44
25. th, t chc xã hi, các c quan qun lí môi trng a phng ngh cùng phi hp trin khai cuc thi trên phm vi a phng mình. — T chc tuyên truyn trên các phng tin thông tin i chúng, treo c, bng rôn, áp phích. — Xây dng i ng sáng tác nòng ct (la chn nhng i din tiêu biu trong i tng d thi), t chc tham quan thc t cho i ng này. — T chc to àm, hi tho gia các i tng d thi vi nhau và vi các c quan chuyên môn, vi cng ng, trao i kinh nghim t nhng ngi ot gii. — ngh thành lp ban giám kho (bao gm các nhà chuyên môn có uy tín trong ngành d thi cng nh trong c quan môi trng). — T chc nhn sn phm ca cuc thi (hot ng), phân loi, ánh s hiu, lp k hoch chm gii. — T chc chm gii. — T chc hp báo thông báo kt qu gii thng. — T chc l trao gii thng. i vi cuc thi có quy mô nh và va có th kt hp t chc hp báo và trao gii thng. 6.2. Thành lập ban giám khảo Ban giám kho c thành lp theo ngh ca ban t chc. Ban giám kho cn làm các công vic sau: — Cùng hp vi ban t chc ánh giá các sn phm d thi, thông qua (thng nht k hoch, chng trình chm gii (chia t, nhóm) ng thi nhn toàn b sn phm t ban t chc (có biên bn kèm theo)). — T chc chm gii và trao i. — Lên danh sách gii và các hình thc khen thng khác. — Chuyn toàn b h s v kt qu chm ca ban giám kho sang ban t chc. — Tham gia l trao gii thng vi ban t chc. — Tham gia gii thiu, nhn xét, truyn thông v kt qu ca cuc thi vi ban t chc. 7. Giới thiệu và phát huy kết quả của truyền thông — T chc gii thiu các sn phm có giá tr c tuyn chn (trin lãm, biu din tác phm ot gii ). THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 111
26. — T chc sn xut các sn phm (sách, tp san nh, t ri, bng nhc, a hát ) nhm mc ích tuyên truyn rng rãi. — T chc hi tho nâng cao giá tr, kt qu ca cuc thi. Module 6. CÂU LẠC BỘ XANH 1. Mục đích — Bo tn thiên nhiên c khu vc nông thôn và thành th. — Câu lc b xanh là nhng hot ng cng ng v hot ng bo tn thiên nhiên thông qua HS. Ngi ln trong cng ng có th nhn thc tt hn và tr nên có trách nhim hn, nng ng hn trong vic bo v tài nguyên thiên nhiên. 2. Cơ cấu hoạt động — Mi câu lc b xanh có t l GV/HS không quá 1/20. T l này giúp GV qun lí câu lc b và tip xúc vi tng HS d dàng hn. S lng HS nh vy cng cho phép HS c làm vic theo nhóm và c tham gia bình ng vào các hot ng. — Các câu lc b xanh cn sinh hot ít nht mt ln mt tun vi thi gian sinh hot c nh. Thi gian và dài ca bui sinh hot ph thuc vào HS và GV, ng thi không chng chéo vào thi gian hc tp trng hc, không cn tr HS làm bài tp nhà. 3. Nơi tổ chức của các câu lạc bộ xanh Tu theo ni dung, tính cht cng nh thi lng ca các hot ng ã lp k hoch, câu lc b xanh có th sinh hot trong lp hc, ngoài sân trng, trong vn trng hoc bt kì ni nào ngoài thiên nhiên nu phù hp và iu kin thi tit cho phép. Các hot ng ngoài tri thng to bu không khí vui v hn, cho phép HS c hc thông qua môi trng và to không gian rng rãi cho các trò chi. Ngoài ra, HS cng có th tham gia các hot ng hng ti cng ng ngay ti thôn xóm, phng, xã ca mình. 4. Điều lệ và bài hát của câu lạc bộ xanh HS hng thú và t hào là thành viên ca câu lc b xanh, mi câu lc b cn có tên riêng, tên này do các thành viên ca câu lc b xanh t chn trong bui sinh hot câu lc b u tiên. Tên câu lc b xanh có th là tên mt loài ng vt hay thc vt mà HS yêu thích. Mi câu lc b 112 | MODULE TH 44
27. xanh cng cn có mt bn cam kt hoc iu l do GV ph trách câu lc b son ra, có ch kí ca tt c các thành viên và c c khi bt u mi bui sinh hot. Mi thành viên cng s có mt th câu lc b xanh trên ó ghi tên, lp và tên câu lc b xanh. Th c ép plastic cho bn. Nu có th, câu lc b xanh nên chn mt bài hát riêng nói v ch bo v môi trng. HS s hát bài hát này khi bt u mi bui sinh hot. 5. Xây dựng kế hoạch hoạt động của câu lạc bộ xanh Thông thng k hoch hot ng c xây dng cho mt nm — tng ng vi nm hc ca nhà trng (t tháng 9 n tháng 5 nm sau). Các câu lc b xanh c lên lch hng tun. Khi lp k hoch hot ng, các GV cn lu ý không b trí lch vào các ngày l, ngày Tt hoc vào thi gian HS ôn thi hc kì. K hoch hot ng ca câu lc b xanh phi c trình bày rõ ràng v thi gian (ngày, tháng, gi), ni dung (mc tiêu, ch , phng pháp, tài liu), ngi ph trách (GV t chc thc hin, GV h tr), a im (ni t chc hot ng). K hoch này phi c ban giám hiu nhà trng ng h và ng ý cho thc hin. Vì câu lc b xanh mang tính cht hot ng ngoi khoá nên GV ph trách câu lc b có th phi hp vi GV tng ph trách a các hot ng ca câu lc b vào hot ng ca oàn, i. Nu trong dp ngh hè thì GV ph trách câu lc b cn phi hp vi u ban nhân dân hoc oàn Thanh niên xã son tho chng trình hot ng cho HS. 6. Quyền và nghĩa vụ của thành viên câu lạc bộ xanh Câu lc b xanh là t chc hot ng t nguyn ca nhng HS mun tham gia vào các hot ng bo tn. Li ích ca HS khi tham gia câu lc b xanh là c hc hi thông qua các trò chi và c i tham quan thc a. Ngoài ra, thành viên câu lc b xanh còn c phát các tài liu v giáo dc môi trng nh t tin, truyn tranh, tranh c ng hay th thành viên câu lc b. Là thành viên câu lc b xanh, HS phi có trách nhim quan tâm và tình nguyn tham gia vào các hot ng vì môi trng. 7. Cơ cấu tổ chức của câu lạc bộ xanh — GV: Các GV tham gia vào câu lc b xanh cn có kin thc và hiu bit c bn v môi trng, v giáo dc môi trng và v cách tip cn ly HS làm THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 113
28. trung tâm. Ngoài ra, h còn phi là ngi nhit tình, hào hng, sáng to, có kh nng gii quyt các vn và có uy tín vi HS. ̻ HS: Vì câu lc b xanh là t chc tình nguyn ca HS nên các em cn có trách nhim iu hành câu lc b ca mình. Cn hai HS cho hai chc danh ch tch và th kí câu lc b. ! Ch tch: là HS có trách nhim triu tp các thành viên sinh hot, liên lc vi GV, h tr GV trong vic thc hin các hot ng trong bui sinh hot. ! Th kí: là HS giúp ghi chép biên bn các bui sinh hot, theo dõi s tham gia ca các thành viên câu lc b, qun lí tài liu và dng c hc tp ca câu lc b. 8. Sự tham gia của nhà trường, gia đình và các tổ chức khác vào quá trình hoạt động của câu lạc bộ xanh ̻ Ban giám hiu nhà trng: Ban giám hiu nhà trng có vai trò quan trng trong vic khuyn khích và h tr câu lc b xanh trong trng. Ban giám hiu nhà trng cng có th h tr các GV ph trách câu lc b xanh cng nh GV ph trách oàn, i trong vic lng ghép hot ng ca câu lc b xanh vào các hot ng ca oàn, i. ̻ Chính quyn a phng và gia ình HS: ph huynh HS và chính quyn a phng ng h, to iu kin cho câu lc b xanh hot ng, nhà trng cn thông báo bng th, công vn n gia ình HS, u ban nhân dân xã, oàn xã, nêu rõ mc ích ca câu lc b xanh, quyn li và ngha v ca các thành viên câu lc b. Các hot ng hng ra cng ng ca câu lc b luôn cn có s phi hp vi chính quyn a phng và ngi ln trong cng ng. Nhà trng có th mi ph huynh, già làng, trng bn, cán b oàn cùng tham gia sinh hot câu lc b, k chuyn cho các em nghe hoc a các em i tham quan thc a. ̻ Cán b kim lâm ca các vn quc gia, khu bo tn: Câu lc b xanh cn có s hp tác và tham gia ca cán b kim lâm các vn quc gia hoc khu bo tn trong vic thit k và tin hành các hot ng. Câu lc b xanh có th mi cán b kim lâm nói chuyn ti 114 | MODULE TH 44
29. trng v h sinh thái rng, công tác bo tn ng vt hoang dã, trng rng, tuyên truyn phòng chng cháy rng vào mùa khô. Cán b kim lâm cng có th phát cho HS các tài liu, áp phích gii thiu v khu vc, dn các em i tham quan thc a, khám phá thiên nhiên và môi trng. HS có th cng tác vi các trm kim lâm trên a bàn giúp giám sát, bo v rng, tin hành nghiên cu v a dng sinh hc, trng cây và thông báo các s c cháy rng. 9. Cách tổ chức một số hoạt động của câu lạc bộ xanh Mt bui sinh hot ca câu lc b xanh gm các bc sau ây: (1) n nh câu lc b, im danh, c li cam kt và hát bài hát ca câu lc b. (2) Báo cáo v tin ca các hot ng mà câu lc b xanh ang thc hin, GV nhn xét hoc nhc li các hot ng và kt qu ca bui sinh hot trc. (3) Thông báo v các hot ng sp ti. (4) Thc hin các hot ng, trò chi th giãn và vui v giúp HS tìm hiu v thiên nhiên và môi trng. 10. Đánh giá hoạt động của câu lạc bộ xanh Vic ánh giá hot ng ca câu lc b xanh cn c vào các vn sau: — S lng thành viên câu lc b xanh tham gia hot ng. — Thi gian hot ng thc t so vi thi gian hot ng d kin (phút), có chênh lch v thi gian không? Ti sao? — Hot ng có phù hp vi HS không? Nu không thì ti sao? — HS có cm thy trò chi thú v và vui v không? Nu không thì ti sao? — Hot ng có t c mc ích là giúp HS hiu thêm v môi trng và hng HS tham gia hành ng vì môi trng hay không? — Phn trình bày ca GV có quá dài không? (15 phút là tt nht) — Vic chun b hot ng có mt nhiu thi gian không? — Sau hot ng, ngi t chc hng dn HS tho lun nh th nào, HS có ng ý vi các kt lun cui cùng không? 11. Một số gợi ý cho giáo viên để câu lạc bộ xanh hoạt động có hiệu quả hơn — Nên HS ch ng tích cc tham gia các hot ng phù hp vi iu kin ca mình. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 115
30. — Cn to iu kin HS tham gia tho lun và chia s thông tin, kin thc mt cách t do bng cách t chc hình thc tho lun nhóm. — Cn có cách a ra các ch khó khin HS phi suy ngh và tho lun. Ví d: + Hng ngày, chúng ta tiêu th và s dng nhng th gì có ngun gc t rng, thiên nhiên? Hu qu ca vic phá rng là gì? Ti sao ng vt trong rng ngày càng him? HS có th làm gì bo v rng và ng vt rng? — Cn la chn các hot ng sao cho phù hp vi la tui HS và iu kin ca a phng. — Không cn sa tng li nh ca HS khi các em hot ng. Hãy HS t hc hi, rút kinh nghim t sai sót ca mình. — Cho phép HS t quyt nh cách tin hành hot ng và các em phát huy tính sáng to ca mình. — Luôn làm cho HS thy vui v và thoi mái khi tham gia hot ng. — Da theo tài liu hng dn tp hun cho GV, Qu Quc t v Bo v thiên nhiên (WWF), Chng trình ông Dng. Module 7. BIỂU DIỄN THỜI TRANG MÔI TRƯỜNG 1. Mục tiêu — Nâng cao nhn thc v các vn môi trng t nhiên và môi trng xã hi thông qua các hot ng biu din thi trang có liên quan n môi trng và bo v môi trng. — Thit k c các sn phm thi trang t các vt liu b i tuyên truyn hành ng bo v môi trng. 2. Thời gian T 1 n 3 tit (tu thuc vào ni dung chng trình biu din thi trang). 3. Hình thức tổ chức T chc bui biu din thi trang vi các trang phc t to t mt s cht thi sinh hot (v lon, chai, hp, giy gói hoa ) hoc có th t chc thành cuc thi nhng mu thi trang p mang ý ngha giáo dc môi trng. 116 | MODULE TH 44
31. 4. Chuẩn bị — GV hng dn HS tho lun v các ph thi vào môi trng, sau ó khái quát thành nhng vn nh: ô nhim môi trng nc, ô nhim môi trng không khí, cháy rng, suy gim a dng sinh hc — GV khuyn khích HS xây dng nhng ý tng v trang phc biu din (chú ý n tính tuyên truyn trong các trang phc). — Sau khi ã có ý tng thì HS s thit k trang phc biu din vi các vt liu là nhng b qun áo c không mc na, các vt liu t nhiên nh rau, c qu hoc các dùng còn tái s dng c, c bit s dng giy màu, bút v trang trí cho các trang phc. — GV phân vic cho tng HS trong lp: chun b sân khu (có th ngay trong lp hoc sân khu ngoài tri nu là nhng bui biu din có nhiu khán gi), ngi dn chng trình (có nhim v c li bình v các ý tng ca b trang phc biu din). 5. Các bước tiến hành — Mt HS gii thiu chng trình biu din (nêu ý tng cng nh ch ca bui biu din thi trang). — Ngi dn chng trình có nhim v làm cho không khí ca bui biu din sôi ng, lôi cun ngi xem bng các li bình dí dm v các trang phc li n tng sâu sc cho mi ngi. — Tng b trang phc trình din phi c b trí sp xp theo th t có mc ích (nhóm trang phc v môi trng t nhiên, nhóm trang phc v môi trng xã hi). — Sau khi tng HS biu din riêng l thì cui bui biu din, tt c các HS tham gia trình din s ra chào khán gi mt ln na có cái nhìn tng quát hn v các trang phc. 6. Đánh giá ánh giá c mc thành công ca bui biu din thi trang, có th cn c theo nhng tiêu chí sau ây: — Phi t c mc ích tuyên truyn, giáo dc môi trng. — Các trang phc biu din phi tn dng c các sn phm ã qua s dng hoc không t tin. — Trang phc do HS t thit k kiu và trình din. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 117
32. — S tham gia c v nhit tình ca khán gi mi khi các trang phc xut hin trên sân khu (có th lu ý bng vic quan sát lng khán gi theo dõi u và cui bui biu din). 7. Tổng kết Sau bui biu din, toàn b nhóm HS tham gia biu din và GV hng dn nên tng kt li chng trình ã làm, rút kinh nghim và a ra các bin pháp khc phc (nu xy ra các s c trong biu din), ng thi chun b cho bui biu din sp ti. 8. Gợi ý cho người sử dụng — t tên: Tu theo thi im c th mà t tên cho bui biu din thi trang. Ví d: Vì mt th gii không ô nhim; Hãy cu ly Trái t; Màu xanh ca em; Nc cho mi ngi; Cháy! SOS — Chn thi im: Nhân các ngày l nh: Ngày Môi trng th gii, Ngày Th gii làm cho Trái t sch hn, Ngày a dng sinh hc th gii, Ngày Quc t bo v tng ozon hoc mi hc kì mt ln (s trang phc biu din không nhiu và tính hoành tráng không cao song em li không khí thoi mái, vui nhn, nâng cao nhn thc ca HS v môi trng và bo v môi trng). — Huy ng ngun lc: thc hin tt hot ng này, cn có s hng dn, ch o ca oàn trng, GV ch nhim lp, GV ph trách chuyên môn có liên quan n nhng vn v môi trng giúp HS cách t chc các bui biu din. Hi ph huynh HS có th to iu kin, giúp v vt cht cho hot ng này. Nội dung 3 MỘT SỐ BÀI THUYẾT MINH, HÙNG BIỆN, HỎI – ĐÁP VỀ NỘI DUNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG 1. Thời trang “Môi trường” Ngi dn 1: Tha quý v và các bn! Con chim sng trên tri, Con cá di nc, con ngi âu? Ngi dn 2: Vâng! Con ngi s âu khi chính h ang tàn phá môi trng sng ca mình? Quý v hãy lng nghe! Ngoài kia ting gào thét ca 118 | MODULE TH 44
33. i ngàn ang chy máu, ting th than êm ngày ca nhng dòng sông b ô nhim hay âm thanh rên r ai oán ca nhng loài ng, thc vt ang b tuyt dit do s khai thác quá mc ca con ngi. Ngi dn 1: ó chính là ngun cm hng vô tn chúng tôi sáng to b su tp “Thi trang môi trng” xin c phc v nhng nhu cu bt thng ca quý khách! Xin gii thiu b trang phc “ S gi thiên nhiên ”: u tiên s gi thiên nhiên Hình nh cuc sng mi min xanh ti Mang thông ip n muôn ngi Bo v cuc sng, n ci màu xanh. Ngi dn 2: D tn và hung hãn là b mt ca nhng sát th rng xanh s c gi n qua trang phc “ Lâm tc ”: Thông ip sao vi quên nhanh Búa rìu cht phá tan tành rng cây Chính tên lâm tc này ây Hu hoi s sng chuc gây oán thù. Ngi dn 1: Thiu nc, hn hán ã khi ngun cho s sáng to trong trang phc “Nui tic màu xanh” : Xuân, thu, h hoá mùa ông Là li cnh báo n t thiên nhiên Nu mà cht phá trin miên Môi trng ô nhim, mi min cn khô. Ngi dn 2: Sc nóng và s hu dit, ó là ý tng ch o trong trang phc “La rng” : Ôi nhng cánh rng ang chy máu La hung tàn t tri cây xanh Gieo trng thì khó, phá li nhanh Rng xanh kêu cu, sao ành lng yên. Hãy cu ly rng, cu ly màu xanh ca chúng ta! THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 119
34. ó là thông ip mà chúng tôi mun gi ti các bn qua b trang phc “La rng ”. Ngi dn 1: Con cò bay l bay la Bay t Minh Hi bay ra Cao Bng n âu cò cng bàng hoàng Rung ng bé li, thôn làng phình to Cò trông cnh y mà lo Còn âu ng t no bng cò? Ngi dn 2: Nhng lo âu trn tr ca chú cò ã tr thành mi lo ca toàn nhân loi khi môi trng ang b ô nhim bi quá trình ô th hoá toàn cu. Hai b trang phc mang tên “ Hiên ngang chn ô thành ” và b “ Bt c d ” xin gi ti quý v nh mt li cnh báo: ô th hoá khp mi min Khói bi nhà máy trin miên sut ngày Cacbonic, metan, CFC hay NO x Làm cho Trái t ngày càng nóng lên Hiu ng nhà kính i kèm Ma axit chng ngc nhiên chút nào. Ngi dn 1: Trông xa c tng “Ninja” Li gn “Rôbt” hay là em ây Môi trng khói bi tràn y “Bng zôn” bt mt em ây yên lòng. Nga con mt bên phi, con mt bên trái vì bi — ã có kính bo v. Còn ma axit, tia t ngoi, hay khói bi ? Chuyn nh! Ô vn nng ã sn sàng. Bn gái có th i do ph hoành tráng nhng không mt i s duyên dáng. Ngi dn 2: Ly cm hng t hình nh nhng dòng sông b ô nhim, c bit t dòng sông Tô Lch gia Th ô Hà Ni, chúng tôi ã cho ra i b trang phc “ Hc m ng”: 120 | MODULE TH 44
35. Ông táo i! Cá sp cht ri Bin h ô nhim ông thi âu? Cá chép cng chng còn râu Môi trng nc ã mt màu xm en May còn vy trng ni lên tôi còn nh kiu gen ging nòi. Ngi dn 1: Vi tc khai thác tài nguyên nh hin nay, chc chn mt ngày không xa loài ngi s quay v vi thi kì nguyên thu. ng lo! Trang phc “ Ngày xa i ” c thit k phc v nhu cu ca mi khách hàng: Rng vàng, bin bc kia i Khai thác ba bãi có ngày cn khô Trang phc “óng kh” bng mo Tng lai con cháu gánh vô ho này. Ngi dn 2: Hãy khai thác, s dng hp lí và khôi phc các ngun tài nguyên thiên nhiên! Nu không s có ngày loài ngi ch còn duy nht b trang phc “ Trn nh nhng ” ca “ Ngày xa i ”. Ngi dn 1: Phát trin hài hoà gia các mc tiêu tng trng kinh t vi mc tiêu xã hi và bo v môi trng hng ti s phát trin bn vng; ó là ý tng ch o trong trang phc “Hc ng xanh” : Nam thanh n tú xinh ti Trng trong tinh khit ti ci sánh ôi Hc ng gi ánh bi hi Gi k nim p xa xôi mt thi. Trang phc hc ng ca các bn HS vi nhng nét cách tân hin i, im xuyt bi nhng vòng tròn th hin s phát trin bn vng làm cho bn trai và bn gái tr nên t tin, kho mnh và tht áng yêu. ây là ting nói th hin trách nhim, s quan tâm bo v môi trng, hng ti s phát trin bn vng ca các bn HS. Ngi dn 2: Mt ln na xin mi quý v và các bn chiêm ngng tht k nhng trang phc “môi trng”. Hãy tng cng nhn thc, hãy hành ng tích cc bo v môi trng, bo v màu xanh s sng. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 121
36. Ngi dn 1: Tha quý v! Trên ây ch là mt phn nh trong bc tranh v s suy thoái ca môi trng. Môi trng s c ci thin tr nên tt hn hay ngày càng xu i? Nhng gam màu u ti v hin trng môi trng có c thay th bi nhng màu sc ti sáng và rc r hn không? Câu tr li ph thuc vào ý thc và hành ng ca mi chúng ta. 2. Hùng biện về môi trường Các bn thân mn! Trái t là mt hành tinh diu kì bi có mt ca s sng và con ngi. Chính nhng iu kin t nhiên ca Trái t, nhng yu t quen thuc, bình d luôn quanh ta nh: t, nc, không khí, ánh sáng ã to nên và duy trì s sng. T thu bình minh ca lch s loài ngi n nay, con ngi luôn sng da vào t nhiên, tìm tòi và khám phá t nhiên, nh ó mà xã hi loài ngi phát trin. Nhng chúng ta hãy nh rng: T nhiên có th lng l phc v con ngi nu nhn c t chúng ta s tác ng khoa hc và úng mc. ng thi, t nhiên cng phn ng li nhng tác ng mt chiu ch khai thác mà không bo v ca con ngi bng nhng òn tr thù bt ng và d di, vi nhng hu qu ghê gm. Bng chng c th là chúng ta thng xót xa, lo lng khi nghe tin l lt ng bng sông Cu Long, min Trung hay nhng trn l quét Sìn H — Lai Châu. Thm ho cháy rng U Minh nm 2010 là s mt mát to ln v kinh t. Nhng cái mt ln nht ây là vnh vin mt i màu xanh ca nhng cánh rng nguyên sinh và rng U Minh ch còn li trong kí c, truyn thuyt và trong truyn k mà thôi. Gi ây, chúng ta thng than phin v bu không khí, ngun nc b ô nhim, gây c hi. Chúng ta cng thng ngc nhiên khi thy sau cn ma, cây ci không xanh tt mà li cháy xém bi nc ma axit. Rt nhiu ni xót xa lo lng, rt nhiu s than phin ca chúng ta v thiên tai, v s c hi ca môi trng. Nhng ã bao gi bn dng li lng nghe ting than th ca dòng sông mùa l, ting kêu cu ca nhng khu rng còn sót li. Và chúng ta ã bao gi t hi rng: Ai là th phm gây ra ô nhim môi trng? Càng ít khi chúng ta t dn vt mình bi câu hi là làm th nào ây khc phc ô nhim môi trng? Vâng! Chính chúng ta, chính chúng ta ch không phi ai khác là th phm gây ra ô nhim môi trng, mt cân bng sinh thái. 122 | MODULE TH 44
37. Vy thì chúng ta s là thành viên tích cc nht quyt nh n vic khc phc hu qu do chính mình gây ra. Tha các bn! Bng cách nào bo v môi trng? Vâng! Chúng ta s có trm nghìn hành ng tu thuc vào hoàn cnh, la tui hay c trng ngh nghip. Bn trng cây, tôi quét rác, chúng ta hãy tr thành nhng tuyên truyn viên, tình nguyn viên tích cc góp phn vào vic bo v môi trng và giáo dc cho mi ngi cùng tham gia. Là nhng HS xin các bn hãy tìm cho mình câu tr li. Hôm nay, khi ngi ây, trc khi bt tay vào hành ng, tôi mun gi ti các bn mt thông ip: “Mt ngi không th ngn c gió Mt ngi không th ngn c l Mt ngi không th cn mây bay.” Nhng: “Mt ngi có th m mt cây Mt c già trng cây trên cát trng Mt hc trò trng cây trên núi á Nhiu ngi trng ta s c nghìn cây Vn ngi trng ta có c rng cây”. Cho nên, ngay t hôm nay, mi chúng ta hãy có nhng vic làm dù nh nht, thit thc nht góp phn gi gìn và bo v mái nhà chung — Trái t thân yêu ca chúng ta. Các bn thân mn! Hãy li cho th h sau ca chúng ta mt tài sn vô giá, ó là môi trng sng: Xanh, sch, p. 3. Hỏi – đáp về môi trường Câu 1. Biến đổi khí hậu là gì? “Bin i khí hu Trái t là s thay i ca h thng khí hu gm khí quyn, thu quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti và trong tng lai bi các nguyên nhân t nhiên và nhân to”. Nguyên nhân chính làm bin i khí hu Trái t là do s gia tng các hot ng to ra các cht thi khí nhà kính, các hot ng khai thác quá mc các b hp th và b cha khí nhà kính nh sinh khi, rng, các h sinh thái bin, ven b và t lin khác. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 123
38. Các biu hin ca s bin i khí hu Trái t gm: — S nóng lên ca khí quyn và Trái t nói chung. — S thay i thành phn và cht lng khí quyn có hi cho môi trng sng ca con ngi và các sinh vt trên Trái t. — S dâng cao mc nc bin do tan bng dn ti s ngp úng ca các vùng t thp, các o nh trên bin. — S di chuyn ca các i khí hu tn ti hàng nghìn nm trên các vùng khác nhau ca Trái t dn ti nguy c e do s sng ca các loài sinh vt, các h sinh thái và hot ng ca con ngi. — S thay i cng hot ng ca quá trình hoàn lu khí quyn, chu trình tun hoàn nc trong t nhiên và các chu trình sinh a hoá khác. — S thay i nng sut sinh hc ca các h sinh thái, cht lng và thành phn ca thu quyn, sinh quyn, các a quyn. — Các quc gia trên th gii ã hp ti New York ngày 9/5/1992 và ã thông qua Công c Khung v Bin i khí hu ca Liên Hp Quc. Công c này t ra mc tiêu n nh các nng khí quyn mc có th ngn nga c s can thip ca con ngi i vi h thng khí hu. Mc phi t nm trong mt khung thi gian các h sinh thái thích nghi mt cách t nhiên vi s thay i khí hu, bo m vic sn xut lng thc không b e do và to kh nng cho s phát trin kinh t tin trin mt cách bn vng. Câu 2. Ô nhiễm môi trường là gì? Theo Lut Bo v Môi trng ca Vit Nam: “Ô nhim môi trng là s làm thay i tính cht ca môi trng, vi phm tiêu chun môi trng”. Trên th gii, ô nhim môi trng c hiu là vic chuyn các cht thi hoc nng lng vào môi trng n mc có kh nng gây hi n sc kho con ngi, n s phát trin sinh vt hoc làm suy gim cht lng môi trng. Các tác nhân ô nhim bao gm các cht thi dng khí (khí thi), lng (nc thi), rn (cht thi rn) cha hoá cht hoc tác nhân vt lí, sinh hc và các dng nng lng nh nhit , bc x. Tuy nhiên, môi trng ch c coi là b ô nhim nu trong ó hàm lng, nng hoc cng các tác nhân trên t n mc có kh nng tác ng xu n con ngi, sinh vt và vt liu. 124 | MODULE TH 44
39. Câu 3. Ô nhiễm không khí là gì? Vì sao không khí bị ô nhiễm? “Ô nhim không khí là s có mt mt cht l hoc mt s bin i quan trng trong thành phn không khí, làm cho không khí không sch hoc gây ra s to mùi, có mùi khó chu, gim tm nhìn xa (do bi)”. Có rt nhiu ngun gây ô nhim không khí. Có th chia ra thành ngun t nhiên và ngun nhân to. * Ngun t nhiên: — Núi la: Núi la phun ra nhng nham thch nóng và nhiu khói bi giàu sunfua, metan và nhng loi khí khác. Không khí cha bi lan to i rt xa vì nó c phun lên rt cao. — Cháy rng: Các ám cháy rng và ng c gây nên bi các quá trình t nhiên do sm chp, do c xát gia thm thc vt khô nh tre, c. Các ám cháy này thng lan truyn rng, phát thi nhiu bi và khí. — Bão bi gây nên do gió mnh và bão, ma bào mòn t sa mc, t trng và gió thi tung lên thành bi. Nc bin bc hi và cùng vi sóng bin tung bt mang theo bi mui lan truyn vào không khí. — Các quá trình phân hu, thi ra xác ng, thc vt t nhiên cng phát thi nhiu cht khí, các phn ng hoá hc gia nhng khí t nhiên hình thành các khí sunfua, nitrit, các loi mui. Các loi bi, khí này u gây ô nhim không khí. * Ngun nhân to: Ngun gây ô nhim nhân to rt a dng, nhng ch yu là do hot ng công nghip, t cháy nhiên liu hoá thch và hot ng ca các phng tin giao thông. Ngun ô nhim công nghip do hai quá trình sn xut gây ra: — Quá trình t nhiên liu thi ra rt nhiu khí c i qua các ng khói ca các nhà máy vào không khí. — Do bc hi, rò r, tht thoát trên dây chuyn sn xut sn phm và trên các ng ng dn ti. Ngun thi ca quá trình sn xut này cng có th c hút và thi ra ngoài bng h thng thông gió. Các ngành công nghip ch yu gây ô nhim không khí bao gm: nhit in; vt liu xây dng; hoá cht và phân bón; dt và giy; luyn kim; thc phm; các xí nghip c khí; các nhà máy thuc ngành công nghip nh; giao thông vn ti; bên cnh ó phi k n sinh hot ca con ngi. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 125
40. Câu 4. Ô nhiễm nước là gì? Hin chng châu Âu v nc ã nh ngha: “ Ô nhim nc là s bin i nói chung do con ngi i vi cht lng nc, làm nhim bn nc và gây nguy him cho con ngi, cho công nghip, nông nghip, nuôi cá, ngh ngi, gii trí, cho ng vt nuôi và các loài hoang dã”. — Ô nhim nc có ngun gc t nhiên: do ma, tuyt tan, gió bão, l lt a vào môi trng nc cht thi bn; các sinh vt và vi sinh vt có hi, k c xác cht ca chúng. — Ô nhim nc có ngun gc nhân to: Quá trình thi các cht c hi ch yu di dng lng nh các cht thi sinh hot, công nghip, nông nghip, giao thông vào môi trng nc. — Theo bn cht các tác nhân gây ô nhim, ngi ta phân ra các loi ô nhim nc: ô nhim vô c, hu c, ô nhim hoá cht, ô nhim sinh hc, ô nhim bi các tác nhân vt lí. Câu 5. Thế nào là ô nhiễm môi trường đất? “Ô nhim môi trng t c xem là tt c các hin tng làm nhim bn môi trng t bi các cht ô nhim”. Ngi ta có th phân loi t b ô nhim theo các ngun gc phát sinh hoc theo các tác nhân gây ô nhim. Nu theo ngun gc phát sinh có: • Ô nhim t do các cht thi sinh hot. • Ô nhim t do cht thi công nghip. • Ô nhim t do hot ng nông nghip. Tuy nhiên, môi trng t có nhng c thù và mt s tác nhân gây ô nhim có th cùng mt ngun gc nhng li gây tác ng bt li rt khác bit. Do ó, ngi ta còn phân loi ô nhim t theo các tác nhân gây ô nhim: — Ô nhim t do tác nhân hoá hc: bao gm phân bón N, P (d lng phân bón trong t), thuc tr sâu (clo hu c, DDT, lindan, aldrin, phospho hu c), cht thi công nghip và sinh hot (kim loi nng, kim, axit ). — Ô nhim t do tác nhân sinh hc: trc khun l, thng hàn, các loi kí sinh trùng (giun, sán ). — Ô nhim t do tác nhân vt lí: nhit (nh hng n tc phân hu cht thi ca sinh vt), cht phóng x (uran, thori, Sr90, I131, Cs137). 126 | MODULE TH 44
41. — Cht ô nhim n vi t qua nhiu u vào, nhng u ra thì rt ít. Ðu vào có nhiu vì cht ô nhim có th t trên tri ri xung, t nc chy vào, do con ngi trc tip “tng” cho t, mà cng có th không mi mà n. Ðu ra rt ít vì nhiu cht ô nhim sau khi thm vào t s lu li trong ó. Hin tng này khác xa vi hin tng ô nhim nc sông, ây ch cn cht ô nhim ngng xâm nhp thì kh nng t vn ng ca không khí và nc s nhanh chóng tng kh cht ô nhim ra khi chúng. Ðt không có kh nng này, nu thành phn cht ô nhim quá nhiu, con ngi mun kh ô nhim cho t s gp rt nhiu khó khn và tn nhiu công. Câu 6. Thế nào là ô nhiễm thực phẩm? Các loi thc phm chúng ra n hng ngày nói chung u sch, không có cht ô nhim. Nhng hu nh không có thc phm nào tuyt i tinh khit mà ít nhiu u có mang theo cht ô nhim. Có cht ô nhim t sn sinh trong thc phm, có cht ô nhim do con ngi a n. Ví d trong nhng ht lc lâu ngày b mc có cha cht c aflatoxin; trong dm bông, cá hun khói, tht lp (tht sy, tht khô) u có cha mui nitrat hoc mui nitric là nhng cht c hi. Nu hàm lng nhng cht ó trong thc phm không nhiu hoc chúng ta n ít thì không có vn gì. Nhng nu hàm lng vt quá t l cho phép hoc chúng ta n nhiu nhng thc phm ó s nh hng xu ti sc kho, thm chí e do tính mng. Lúc ó chúng ta s nói rng, nhng thc phm ó ã b ô nhim và không nên n. Ði vi lc hoc các thc phm lâu b mc, tuyt i không nên n vì mc lc cha aflatoxin gây bnh ung th. Nm 1960, mt s xí nghip nuôi gà ca Anh do dùng nhân lc mc ca Brazil làm thc n nuôi gà, ã làm 10 vn con gà b cht trong mt thi gian ngn. Mt s loài thc phm b ô nhim là do môi trng b ô nhim, s dng thuc tr sau sai quy nh hoc do óng gói, vn chuyn sai quy cách. Ví d cht thi công nghip làm ô nhim ngun nc, nu dùng ngun nc b ô nhim ó nu ru, pha ch nc ngt thì nht nh không thu c ru ngon và nc ngt ngon. S dng thuc tr sâu cng khin nhiu loi thc phm b ô nhim. Mt s nc thng xy ra hin tng nhim c thic do n hp. Ðó là do nc trong hp hoa qu có cha gc axit nitric kt hp vi thic trong THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 127
42. st tây không x lí tt khi óng hp khin ngi n hp b nôn ma và tiêu chy. Ngoài ra còn mt s cht ô nhim do con ngi a vào thc phm. Ví d khi làm món tht, lp xng ngi ta trn diêm sinh (mui nitrat) vào tht thc phm có màu p và n ngon ming, ng thi chng vi khun xâm nhp bo qun c lâu ngày. Nhng nu trn nhiu mui nitrat s gây ng c cho ngi n; hoc nhng k nhn tâm còn pha phân m hoc thuc DDT vào ru trng làm tng nng ru. Ngoài ra, có mt s thc phm b ô nhim là do s c khách quan gây ra. Nhng s kin trên nhc nh mi ngi ch tc trách trong vic sn xut thc phm và cn ht sc thn trng khi sn xut các loi thc phm có s dng hoá cht c hi. Câu 7. Các chất thải độc hại gây ô nhiễm môi trường theo những con đường nào? Các cht thi c hi có th gây ô nhim môi trng trc tip nh bay hi hoá cht trong khí quyn hoc có th gây ô nhim gián tip qua vn chuyn ca gió hoc b mt nc. Vn quan trng không phi ch ph thuc vào ni thi và tình trng t bên di. Ðt và nc b ô nhim: S có mt ca vùng cha bão hoà bên di mt t ca ni thi rt quan trng. Ðó là vùng cao hn mt nc, ni này nc thm xung di n khi gp mt nc chy ngang. Nu bên di ch rác thi là vùng cha bão hoà thì hot ng ca t, nc nh trên s là mt quá trình lc bi các hot ng hoá và hoá sinh. Ô nhim nc b mt: B mt ngoài ca nc gn ch cht thi có th nhn nhng cht thi c hi t b mt chy. Hn na, dòng chy t — nc ca các hoá cht cng a ô nhim vào mt nc. Trong iu kin tip xúc không khí s thúc y quá trình phân hu hoá, hoá sinh các hp cht hu c. Quá trình bay hi mt nc cng d hn t. Các ng ô nhim khác: Các hp cht hu c có th bay hi trong không khí, gió có th a cht thi c hi vào môi trng, rau qu trng gn ni cht thi có th hp th nhng c t ca cht thi. Câu 8. Đô thị hoá là gì? Mt trong các khuynh hng nh c lâu i ca loài ngi là ô th hoá. Quá trình ô th hoá ra i vào lúc nn canh tác nông nghip ã trình khá cao nh ã có thu li, thành lp kho tàng lu tr và phân b 128 | MODULE TH 44
43. lng thc tc là vào khong 2.000 nm TCN. Các khu vc ô th lúc u thng mc lên dc b sông thun tin giao thông, ngun nc. S hình thành các ô th gia tng mnh m nh các tin b v công nghip ca th k trc và hin nay các ô th là th trng lao ng rng ln ca dân c có mc sng cao vi iu kin giao thông và dch v thun li. S phát trin dân s ô th quá nhanh các quc gia, nht là i vi các nc chm phát trin ã gây ra vô vàn vn kinh t, chính tr, xã hi và môi trng nh cung cp nhà , cung cp nc, v sinh môi trng, to công n vic làm, gii quyt giao thông ô th Nguyên nhân dn ti s gia tng dân s ô th rt a dng gm s gia tng t nhiên ca c dân ô th, s di c hp pháp và bt hp pháp t các vùng nông thôn, vic m mang v kinh t, v công nghip, giáo dc trong các ô th Hin nay, din tích các thành ph trên th gii chim 0,3% din tích Trái t và 40% dân s th gii. Theo s liu d báo ca Tiu ban Dân s Hi ng Xã hi và Kinh t th gii thì dân s ô th trên th gii t nm 1960 n nm 2000 có th tng gp 3 ln, t 3.200 triu, khong 50% dân s th gii. Câu 9. Đa dạng sinh học là gì? a dng sinh hc là s phong phú v ngun gen, v ging, loài sinh vt và h sinh thái trong t nhiên. a dng sinh hc c xem xét theo 3 mc : — a dng sinh hc cp loài, bao gm toàn b các sinh vt sng trên Trái t, t vi khun n các loài ng, thc vt và các loài nm. — cp qun th, a dng sinh hc bao gm s khác bit v gen gia các loài, khác bit v gen gia các qun th sng cách li nhau v a lí cng nh khác bit gia các cá th cùng chung sng trong mt qun th. — a dng sinh hc còn bao gm c s khác bit gia các qun xã mà trong ó các loài sinh sng và các h sinh thái, ni mà các loài cng nh các qun xã sinh vt tn ti và c s khác bit ca các mi tng tác gia chúng vi nhau. Câu 10. Các khu bảo tồn được phân loại như thế nào? Hip hi Bo tn Thiên nhiên Quc t (IUCN) ã xây dng mt h thng phân loi các khu bo tn, trong ó nh rõ các mc s dng tài nguyên nh sau: THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 129
44. — Khu bo tn thiên nhiên là nhng khu c bo v nghiêm ngt, ch dành cho các hot ng nghiên cu khoa hc, ào to và quan trc môi trng. Các khu bo tn thiên nhiên này cho phép gìn gi các qun th ca các loài cng nh các quá trình ca h sinh thái không hoc ít b nhiu lon. Vn quc gia là nhng khu vc rng ln có v p thiên nhiên ( bin hay t lin) c gìn gi bo v mt hoc vài h sinh thái trong ó, ng thi c dùng cho các mc ích giáo dc, nghiên cu khoa hc, ngh ngi gii trí và tham quan du lch. Tài nguyên ây thng không c phép khai thác cho mc ích thng mi. — Khu d tr thiên nhiên là nhng công trình quc gia, có din tích hp hn, c thit lp nhm bo tn nhng c trng v sinh hc, a lí, a cht hay vn hoá ca mt a phng nào ó. — Khu qun lí ni c trú ca sinh vt hoang dã có nhng im tng t vi các khu bo tn nghiêm ngt nhng cho phép duy trì mt s hot ng m bo nhu cu c thù ca cng ng. — Khu bo tn cnh quan trên t lin và trên bin c thành lp nhm bo tn các cnh quan. ây cho phép khai thác, s dng tài nguyên theo cách c truyn, không có tính phá hu, c bit ti nhng ni mà vic khai thác, s dng tài nguyên ã hình thành nên nhng c tính vn hoá, thm m và sinh thái hc c sc. Nhng ni này to nhiu c hi phát trin cho ngành du lch và ngh ngi gii trí. — Khu bo v ngun li c thành lp BO V TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN CHO TNG LAI. ây vic khai thác, s dng tài nguyên c kim soát phù hp vi các chính sách quc gia. — Các khu bo tn sinh quyn và các khu d tr nhân chng hc c thành lp bo tn nhng vn cho phép các cng ng truyn thng c quyn duy trì cuc sng ca h mà không có s can thip t bên ngoài. Thông thng, cng ng trong mt chng mc nht nh vn c phép khai thác các tài nguyên m bo cuc sng ca chính h. Các phng thc canh tác truyn thng thng vn c áp dng sn xut nông nghip. — Các khu qun lí a dng cho phép s dng bn vng các ngun tài nguyên thiên nhiên, trong ó có tài nguyên nc, ng vt hoang dã, chn nuôi gia súc, g, du lch và ánh bt cá. Hot ng bo tn các qun xã sinh hc thng c thc hin cùng vi các hot ng khai thác mt cách hp lí. 130 | MODULE TH 44
45. Nm loi hình u tiên nêu trên có th coi là nhng khu bo tn thc s, trong ó các ni c trú ch yu c qun lí vì mc tiêu bo tn a dng sinh hc. Mc ích u tiên cho các khu trong hai loi hình còn li không phi là qun lí a dng sinh hc, mà là mc tiêu th yu. Các khu qun lí này ôi khi có ý ngha và có tính a dng sinh hc khá phong phú, c bit quan trng vì chúng thng rng ln hn các khu bo tn rt nhiu. Câu 11. Hiệu ứng nhà kính là gì? Nhit b mt Trái t c to nên do s cân bng gia nng lng Mt Tri n b mt Trái t và nng lng bc x ca Trái t vào khong không gian gia các hành tinh. Nng lng Mt Tri ch yu là các tia sóng ngn d dàng xuyên qua ca s khí quyn. Trong khi ó, bc x ca Trái t vi nhit b mt trung bình +16 oC là sóng dài có nng lng thp, d dàng b khí quyn gi li. Các tác nhân gây ra s hp th bc x sóng dài trong khí quyn là khí CO 2, bi, hi nc, khí metan, khí CFC Kt qu ca s trao i không cân bng v nng lng gia Trái t vi không gian xung quanh, dn n s gia tng nhit ca khí quyn Trái t. Hin tng này din ra theo c ch tng t nh nhà kính trng cây và c gi là hiu ng nhà kính. S gia tng tiêu th nhiên liu hoá thch ca loài ngi ang làm cho nng khí CO 2 ca khí quyn tng lên. S gia tng khí CO 2 và các khí nhà kính khác trong khí quyn Trái t làm nhit Trái t tng lên. Theo tính toán ca các nhà khoa hc, khi nng CO 2 trong khí quyn tng gp ôi, thì nhit b mt Trái t tng lên khong 3 oC. Các s liu nghiên cu cho thy nhit Trái t ã tng 0,5 oC trong khong thi gian t nm 1885 n nm 1940 do thay i ca nng CO 2 trong khí quyn t 0,027% n 0,035%. D báo, nu không có bin pháp khc phc hiu ng nhà kính, nhit Trái t s tng lên t 1,5 n 4,5 oC vào nm 2050. Vai trò gây nên hiu ng nhà kính ca các cht khí c xp theo th t sau: CO 2 ǂ CFC ǂ CH 4 ǂ O 3 ǂNO 2. S gia tng nhit Trái t do hiu ng nhà kính có tác ng mnh m ti nhiu mt ca môi trng Trái t. Nhit Trái t tng s làm tan bng và dâng cao mc nc bin. Nh vy, nhiu vùng sn xut lng thc trù phú, các khu ông dân c, các ng bng ln, nhiu o thp s b chìm di nc bin. THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 131
46. S nóng lên ca Trái t làm thay i iu kin sng bình thng ca các sinh vt trên Trái t. Mt s loài sinh vt thích nghi vi iu kin mi s phát trin thun li. Trong khi ó nhiu loài b thu hp v din tích hoc b tiêu dit. Khí hu Trái t s b bin i sâu sc, các i khí hu có xu hng thay i. Toàn b iu kin sng ca tt c các quc gia b xáo ng. Hot ng sn xut nông nghip, lâm nghip, thu hi sn b nh hng nghiêm trng. Nhiu loi bnh tt mi i vi con ngi xut hin, các loi dch bnh lan tràn, sc kho ca con ngi b suy gim. Câu 12. Bộ luật Hình sự năm 1999 của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam có mấy chương, mấy điều về các tội phạm về môi trường, có hiệu lực từ bao giờ? B lut Hình s nm 1999 ca nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam, Chng XVII, có 10 iu v các ti phm v môi trng, t Ðiu 182 n Ðiu 191, gm: — Ðiu 182. Ti gây ô nhim không khí. — Ðiu 183. Ti gây ô nhim ngun nc. — Ðiu 184. Ti gây ô nhim t. — Ðiu 185. Ti nhp khu công ngh, máy móc, thit b, ph thi hoc các cht không m bo tiêu chun môi trng. — Ðiu 186. Ti làm lây lan dch bnh nguy him cho ngi. — Ðiu 187. Ti làm lây lan dch bnh nguy him cho ng vt, thc vt. — Ðiu 188. Ti hu hoi ngun li thu sn. — Ðiu 189. Ti hu hoi rng. — Ðiu 190. Ti vi phm các quy nh v bo v ng vt hoang dã quý him. — Ðiu 191. Ti vi phm ch bo v c bit i vi khu bo tn thiên nhiên B lut này có hiu lc t ngày 01 tháng 07 nm 2000. Câu 13. Luật Bảo vệ Môi trường hiện hành của Việt Nam có những nhiệm vụ gì, được Quốc hội thông qua ngày, tháng, năm nào? Hin pháp 1992 ca nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam quy nh: “C quan nhà nc, n v v trang, t chc kinh t, t chc xã hi, mi cá nhân phi thc hin các quy nh ca Nhà nc v s dng tài nguyên thiên nhiên và bo v môi trng. Nghiêm cm mi hành ng làm suy kit tài nguyên và làm hu hoi môi trng”. 132 | MODULE TH 44
47. Cn c quy nh này, Quc hi khoá IX ca nc Cng hoà xã hi ch ngha Vit Nam ti kì hp th IV ngày 17/12/1993 ã thông qua Lut Bo v Môi trng gm 7 Chng vi 55 iu. Ðây là mt trong nhng lut quan trng ca nc ta quy nh v s thng nht qun lí bo v môi trng trong phm vi c nc, ra nhng bin pháp phòng, chng, khc phc suy thoái môi trng, ô nhim môi trng. Nhng ni dung qun lí nhà nc v bo v môi trng, lp quy hoch bo v môi trng cng nh xây dng tim lc cho hot ng dch v môi trng trung ng và a phng. Lut xác nh nhim v bo v môi trng là s nghip ca toàn dân, các t chc, cá nhân phi chp hành nghiêm chnh pháp lut v bo v môi trng nhm bo v sc kho mi ngi, m bo quyn con ngi c sng trong môi trng trong lành ca t nc cng nh góp phn bo v môi trng khu vc và trên th gii. Câu 14. Biển ô nhiễm như thế nào? Bin là ni tip nhn phn ln các cht thi t lc a theo các dòng chy sông sui, các cht thi t các hot ng ca con ngi trên bin nh khai thác khoáng sn, giao thông vn ti bin. Trong nhiu nm, bin sâu còn là ni các cht thi c hi nh cht thi phóng x ca nhiu quc gia trên th gii. Các biu hin ca s ô nhim bin khá a dng, có th chia ra thành mt s dng nh sau: — Gia tng nng ca các cht ô nhim trong nc bin nh du, kim loi nng, các hoá cht c hi. — Gia tng nng các cht ô nhim tích t trong trm tích bin vùng ven b. — Suy thoái các h sinh thái bin nh h sinh thái san hô, h sinh thái rng ngp mn, c bin — Suy gim tr lng các loài sinh vt bin và gim tính a dng sinh hc bin. — Xut hin các hin tng nh thu triu , tích t các cht ô nhim trong các thc phm ly t bin. Công c Lut Bin nm 1982 ã ch ra 5 ngun gây ô nhim bin: các hot ng trên t lin, thm dò và khai thác tài nguyên trên thm lc a và áy i dng, thi các cht c hi ra bin, vn chuyn hàng hoá trên bin và ô nhim không khí. Các ngun ô nhim t lc a theo sông ngòi mang ra bin nh du và sn phm du, nc thi, phân bón nông nghip, thuc tr sâu, cht thi THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 133
48. công nghip, cht thi phóng x và nhiu cht ô nhim khác. Hng nm, các cht thi rn ra bin trên th gii khong 50 triu tn, gm t, cát, rác thi, ph liu xây dng, cht phóng x. Mt s cht thi loi này s lng ti vùng bin ven b. Mt s cht khác b phân hu và lan truyn trong toàn khi nc bin. Trong tng lai, do khan him ngun khoáng sn trên lc a, sn lng khai thác khoáng sn áy bin s gia tng áng k. Trong s ó, vic khai thác du khí trên bin có tác ng mnh m nht n môi trng bin. Hin tng rò r du t giàn khoan, các phng tin vn chuyn và s c tràn du có xu hng gia tng cùng vi sn lng khai thác du khí trên bin. Vt du loang trên nc ngn cn quá trình hoà tan oxi t không khí. Cn du lng xung áy làm ô nhim trm tích áy bin. Nng du cao trong nc có tác ng xu ti hot ng ca các loài sinh vt bin. Loài ngi ã và ang thi ra bin rt nhiu cht thi c hi mt cách có ý thc và không có ý thc. Loi hoá cht bn vng nh DDT có mt khp các i dng. Theo tính toán, 2/3 lng DDT (khong 1 triu tn) do con ngi sn xut, hin ang còn tn ti trong nc bin. Mt lng ln các cht thi phóng x ca các quc gia trên th gii c bí mt ra bin. Riêng M, nm 1961 có 4.087 và nm 1962 có 6.120 thùng phóng x c chôn xung bin. Vic nhn chìm các loi n dc, bom mìn, nhiên liu, tên la ca M ã c tin hành t hn 50 nm nay. Riêng nm 1963 có 40.000 tn thuc n và dng c chin tranh c hi quân M ra bin. Hot ng vn ti trên bin là mt trong các nguyên nhân quan trng gây ô nhim bin. Rò r du, s c tràn du ca các tàu thuyn trên bin thng chim 50% ngun ô nhim du trên bin. Các tai nn m tàu thuyn a vào bin nhiu hàng hoá, phng tin và hoá cht c hi. Các khu vc bin gn vi ng giao thông trên bin hoc các cng là ni nc bin có nguy c d b ô nhim. Ô nhim không khí có tác ng mnh m ti ô nhim bin. Nng CO 2 cao trong không khí s làm cho lng CO 2 hoà tan trong nc bin tng. Nhiu cht c hi và bi kim loi nng c không khí mang ra bin. S gia tng nhit ca khí quyn Trái t do hiu ng nhà kính s kéo theo s dâng cao mc nc bin và thay i môi trng sinh thái bin. Bên cnh các ngun ô nhim nhân to trên, bin có th b ô nhim bi các quá trình t nhiên nh núi la phun, tai bin bão lt, s c rò r du t nhiên 134 | MODULE TH 44
49. Bo v môi trng bin là mt trong nhng ni dung quan trng ca các chng trình bo v môi trng ca Liên Hp Quc và các quc gia trên th gii. Công c Lut bin nm 1982, Công c Marpol 73/78 chng ô nhim bin, Công c quc t nm 1990 v vic sn sàng i phó và hp tác quc t chng ô nhim du ã th hin s quan tâm ca quc t i vi vn ô nhim bin. Câu 15. Biển đem lại cho ta những gì? Bin và i dng chim 71% din tích hành tinh vi sâu trung bình 3.710m và tng khi nc 1,37 t km 3. Tài nguyên bin và i dng rt a dng c chia ra thành các loi: Ngun li hoá cht và khoáng cht cha trong khi nc và áy bin; ngun li nhiên liu hoá thch, ch yu là du và khí t nhiên, ngun nng lng “sch” khai thác t gió, nhit nc bin, các dòng hi lu và thu triu. Mt bin và vùng thm lc a là ng giao thông thu, bin là ni cha ng tim nng cho phát trin du lch, tham quan, ngh ngi, gii trí, ngun li sinh vt bin. Sinh vt bin là ngun li quan trng nht ca con ngi, gm hàng lot nhóm ng vt, thc vt và vi sinh vt. Hai nhóm u có ti 200.000 loài. Sn lng sinh hc ca bin và i dng nh sau: thc vt ni 550 t tn, thc vt áy 0,2 t tn, các loài ng vt t bi (mc, cá, thú ) 0,2 t tn. Nng sut s cp ca bin khong 50 — 250g/m 2/nm. Sn lng khai thác thu sn t bin và i dng toàn th gii gia tng, ví d nm 1960: 22 triu tn; nm 1970: 40 triu tn; nm 1980: 65 triu tn; nm 1990: 80 triu tn. Theo ánh giá ca FAO, lng thu sn ánh bt ti a t bin là 100 triu tn/nm. Bin và i dng là kho cha hoá cht vô tn. Tng lng mui tan cha trong nc bin là 48 triu km 3, trong ó có mui n, iot và 60 nguyên t hoá hc khác. Các loi khoáng sn khai thác ch yu t bin nh du khí, qung Fe, Mn, qung sa khoáng và các loi mui. Nng lng sch t bin và i dng hin ang c khai thác phc v vn ti bin, chy máy phát in và nhiu li ích khác ca con ngi. Bin Ðông ca Vit Nam có din tích 3.447.000km 2, vi sâu trung bình 1.140m, ni sâu nht 5.416m. Vùng có sâu trên 2.000m chim 1/4 din tích thuc phn phía ông ca bin. Thm lc a có sâu < 200m chim trên 50% din tích. Tài nguyên ca Bin Ðông rt a dng, gm du khí, tài nguyên sinh vt (thu sn, rong bin). Riêng tr lng hi sn phn Bin Ðông thuc Vit Nam cho phép khai thác vi mc trên THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 135
50. 1 triu tn/nm. Sn lng du khí khai thác vùng bin Vit Nam t 18,5 triu tn vào nm 2005. Câu 16. Biển Việt Nam đứng trước nguy cơ ô nhiễm như thế nào? Vit Nam có din tích t lin khong 330.000km 2 và mt vùng bin rng khong trên 1.000.000km 2. Khu vc b bin, cng nh các o có v trí a lí rt trng yu i vi phát trin kinh t và an ninh, quc phòng. Trên bin có trên 3.000 o ln nh, hai qun o là Trng Sa và Hoàng Sa. Các o và qun o là im ta vng chc cho b trí th trn phát trin kinh t bin gn vi bo v an ninh ch quyn trên bin. Nhiu o có th xây dng thành các trung tâm kinh t o và dch v cho các hot ng khai thác bin xa. B bin nc ta kéo dài trên 3.260km, ây là nhng tin cho phép hoch nh mt chin lc bin, phù hp vi xu th phát trin ca mt quc gia bin. Bin thc s là phn lãnh th thiêng liêng ca T quc Vit Nam, là di sn thiên nhiên ca dân tc, là ch da tinh thn và vt cht cho ngi dân Vit Nam hôm nay và mai sau. Tuy nhiên thc trng v ô nhim môi trng bin ang là vn báo ng . Có th nêu lên mt s vn chính nh sau: 1. Du lịch tràn lan – Nuôi trồng thuỷ sản bất hợp lí Theo iu tra ca Vin Hi dng hc, mt trong nhng nguyên nhân c bn dn ti tình trng ô nhim môi trng ven bin là hin tng nuôi thu sn tràn lan, không có quy hoch. Ti các tnh t Qung Ninh n Qung Bình, trên 37.000ha ã c khai thác a vào nuôi trng thu sn (chim 30 — 35% din tích nc mn l). Trc ây, ngi dân thng ch nuôi qung canh, ít s dng thc n và hoá cht c hi. Gn ây, phn ln c s ã i vào nuôi trên quy mô công nghip dn ti các ni c trú sinh vt, bãi , bãi ging b hu dit, dch bnh xut hin tràn lan Hn na, tình trng ô nhim môi trng còn do các a phng khai thác, s dng không hp lí các vùng t cát ven bin dn ti vic thiu nc ngt, xói l, sa bi b bin vi mc ngày càng nghiêm trng. Vic khai thác bng ánh mìn, s dng hoá cht c hi làm cn kit nhanh chóng ngun li thu sn và gây hu qu nng n cho các vùng sinh thái bin. Các hot ng du lch có nh hng không nh n môi trng sinh thái, cnh quan t nhiên ca bin. in hình là Vn quc gia Cát Bà vi 5.400ha mt nc, c coi là khu bo tn bin u tiên ca Vit Nam vi nhiu khu d tr tài nguyên sinh thái bin ln. Nhng t mt hòn o khá p và trong lành, Cát Bà ã b bin thành mt hòn o “tp” k t khi c a vào khai thác du lch và nuôi trng thu sn. Nhng khu du lch, 136 | MODULE TH 44
51. nhng khu nuôi cá lng bè, khu ánh bt cá tt c u c quy hoch “bám” ra mt bin. Theo thng kê, mi ngày có hàng nghìn tn rác c trc tip ra bin. Còn ti thành ph du lch H Long (Qung Ninh), tình trng ô nhim mt nc ven bin xy ra ngày càng nghiêm trng bi các làng chài trên bin. Ch tính riêng ti Vnh H Long hin có ti hàng chc làng chài ln nh ang “to lc” trên bin. Các làng chài thi toàn b rác sinh hot xung mt bin cha qua x lí, rt khó thu gom, dn ti mt s lung lch ã xy ra hin tng tc dòng chy vì rác. Ngoài ra, din tích nuôi trng thu sn Qung Ninh hin ã lên trên 15.000ha/nm, phn ln là nhng khu nuôi qung canh nên nc thi u trc tip ra bin. 2. Dân số tăng và nghèo khó Bin và vùng b là ni giàu có và a dng các loi hình tài nguyên, cng nh cha ng tim nng phát trin kinh t a dng. Bi vy, ây cng là ni tp trung sôi ng các hot ng phát trin ca con ngi: trên 50% s ô th ln, gn 60% dân s tính theo n v cp tnh, phn ln các khu công nghip và khu ch xut, các vùng nuôi thu sn, các hot ng cng bin — hàng hi và du lch s c xây dng ây n nm 2010. T l tng dân s vùng này cng thng cao hn trung bình c nc. i kèm các hot ng trên là s gia tng di dân t do, tng nhu cu s dng tài nguyên thiên nhiên và hình thành thói quen tiêu th tài nguyên lãng phí. Kt qu ã gây sc ép rt ln n môi trng ô th, khu dân c ven bin, làm suy gim và suy thoái tài nguyên bin và vùng ven b. Trong khi vùng bin gn b nc ta hu nh còn rt ít tôm cá, thì cuc sng ca khong 600.000 ng dân và gia ình h vn cn có cá hng ngày và bn nng tn ti vn buc h phi khai thác nhiu cá tôm hn. Ng dân nghèo gác thuyn, b ngh ánh bt ven b trong lúc cha có sinh k thay th, cho nên i b phn vn nghèo khó và cui cùng phi quay v vùng bin xa, phi tng cng khai thác cn kit ngun li hi vng tng thêm thu nhp cho gia ình. Kt cc h ã ri vào mt vòng lun qun: nhu cu sinh k — khai thác quá mc — cn kit ngun li — nghèo khó. 3. Lối sống giản đơn và dân trí thấp Khác vi trong t lin, c cu dân c ven bin t nhiu ngun, thm chí có mt b phn dân c ngoài t Vit. H vn là nhng ngi nghèo, chp nhn xa quê n vùng ven bin hoc các o nc ta tìm k sinh nhai. H t tp thành các “vn chài”, i mt hng ngày vi tính khc THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 137
52. lit ca bin c, sng vi sóng nc và ct cht cuc i vi con thuyn, nên t duy ngi vn chài ht sc gin n, xem sn vt bt c là s ban tng ca bin tri. C th, khái nim bo v ngun li và môi trng bin dng nh vn còn xa vi vi h. Tp quán và phong tc sng ca c dân ven bin nói chung và ng dân nói riêng n nay còn lc hu, hc vn thp do không có iu kin hc tp. Cng vì th mà nhn thc v môi trng và tài nguyên bin ca i b phn dân c ây vn còn thp kém. Hành vi và cách ng x ca h vi các hot ng bo v môi trng và tài nguyên rt hn ch, cha thành thói quen t giác. Thc t qun lí cho thy, không thay i nhn thc ca ngi dân, không ci thin sinh k cho h, không lôi cun c h tham gia vào quá trình qun lí, thì tài nguyên và môi trng bin tip tc b khai thác hu dit. Do vy, qun lí môi trng và tài nguyên bin, không phi là qun lí tp trung vào “con cá, con tôm” mà là qun lí hành vi ca con ngi và iu chnh các hành ng phát trin ca chính con ngi! 4. Thể chế và chính sách còn bất cập Bin và vùng b bin nc ta là ni tp trung các hot ng kinh t khác nhau và vn ch yu c qun lí theo ngành. Theo cách qun lí này, các ngành thng chú trng nhiu hn n mc tiêu phát trin kinh t, các mc tiêu xã hi và môi trng ít c u tiên, ng thi ch chú ý n li ích ngành mình, ít chú ý n li ích ngành khác. Kt qu là tính toàn vn và tính liên kt ca các h thng t nhiên vùng b nói trên b chia ct, mâu thun li ích trong s dng tài nguyên vùng này ngày càng tng, nh hng n tính bn vng ca các hot ng phát trin ây. Liên quan n qun lí bin và vùng b có nhiu c quan qun lí khác nhau, nhng vn còn chng chéo v chc nng và nhim v, trong khi ó vn còn có nhng mng trng b b ng không ai có trách nhim gii quyt. Thiu s phi hp gia các c quan qun lí, c quan khoa hc và các t chc phi chính ph (NGO) trong vic s dng và qun lí tài nguyên bin, c bit vùng ven b. S tham gia ca cng ng a phng vào tin trình qun lí hoàn toàn th ng và không thng xuyên, do còn thiu các quy nh v quyn hn và trách nhim ca h mt cách c th. Cng ng a phng va là ngi hng th tài nguyên, va là mt trong nhng ch th qun lí, có kin thc bn a, hiu c nguyn vng và công vic ca chính h. Lôi cun cng ng a phng vào qun lí tài nguyên bin chính là góp phn thc hin tt ch trng ca Chính ph v tng cng dân ch c s và nguyên tc “dân bit, dân bàn, dân làm, dân kim tra”. 138 | MODULE TH 44
53. Câu 17. Sự tuyệt chủng là gì? “Mt loài b coi là tuyt chng khi không còn mt cá th nào ca loài ó còn sng sót ti bt kì ni nào trên th gii”. Nu nh mt s cá th ca loài còn sót li ch nh vào s kim soát, chm sóc, nuôi dng ca con ngi, thì loài này c gi là ã b tuyt chng trong thiên nhiên hoang dã. Nhiu loài ã b tuyt chng trong thiên nhiên hoang dã nhng vn sng bình thng trong iu kin nuôi nht. Do ó hình thành hai khái nim: tuyt chng trên phm vi toàn cu và tuyt chng cc b. Mt s nhà sinh hc s dng thut ng loài b tuyt chng v phng din sinh thái hc, iu ó có ngha là s lng loài còn li ít n ni tác ng ca chúng không có chút ý ngha nào i vi các loài khác trong qun xã. Ví d, loài h hin nay b tuyt chng v phng din sinh thái hc, có ngha là s h hin còn trong thiên nhiên rt ít, tác ng ca chúng n qun th ng vt mi là không áng k. Khi qun th ca loài có s lng cá th di mc báo ng, nhiu kh nng loài s b tuyt chng. Ði vi mt s qun th trong t nhiên, mt vài cá th vn còn có th sng sót dai dng vài nm, vài chc nm, có th vn sinh sn nhng s phn cui cùng vn là s tuyt chng (nu không có s can thip ca công ngh sinh hc). Ð bo tn mt loài nào ó trc ht phi tìm c nguyên nhân ch yu dn n s tuyt chng, phi xác nh c con ngi ã làm gì nh hng n s n nh qun th ca loài và làm cho loài b tuyt chng. Câu 18. Con người có gây ra sự tuyệt chủng của các loài trên Trái Đất không? Hot ng u tiên ca con ngi gây nên s tuyt chng là vic tiêu dit các loài thú ln ti châu Úc, Bc và Nam M cách ây hàng ngàn nm khi bt u ch thc dân ti nhng châu lc này. Trong mt thi gian rt ngn, sau khi con ngi khai phá nhng vùng t này, ã có t 74% n 86% các loài ng vt ln (có trng lng c th trên 44kg) ây b tuyt chng mà mt trong nhng nguyên nhân trc tip là do vic sn bt và gián tip do vic t, phá rng. S tuyt chng ca các loài chim, thú c nghiên cu nhiu và d nhn bit. 99% s tuyt chng ca các loài khác trên th gii hin nay ch là nhng d báo s b. Mc dù vy ngay c vi các loài thú và chim, nhng s liu v s tuyt chng cng không có nhng con s chính xác, mt s THỰC HÀNH GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG MỘT SỐ MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC | 139
54. loài ã c xem là tuyt chng vn c phát hin li, và mt s loài tng nh vn còn tn ti thì rt có th ã b tuyt chng. Theo thng kê khong 85 loài thú và 113 loài chim ã b tuyt chng t nm 1600, tng ng 2,1% các loài thú và 1,3% các loài chim. Tc tuyt chng i vi các loài thú và chim là khong 1 loài trong 10 nm ti thi im t nm 1600 — 1700, nhng tc này tng dn lên n 1 loài/nm vào thi gian t nm 1850 — 1950. Rt nhiu loài v nguyên tc vn cha b tuyt chng nhng ang tip tc là i tng sn bt ca con ngi và ch còn tn ti vi mt s lng rt ít nh tê giác, h Vit Nam. Nhng loài này có th coi nh ã b tuyt chng v phng din sinh thái hc vì s lng ca chúng ít n ni không óng vai trò gì trong c cu qun xã. Nguy c i vi các loài cá nc ngt và ng vt thân mm cng áng lo ngi. Các loài thc vt cng b e do, nhóm thc vt ht trn và c là nhng nhóm c bit d b tuyt chng. S tuyt chng áng ra ch là mt quá trình t nhiên, nhng 99% s loài b tuyt chng ch yu do con ngi gây ra. Trong lch s các thi kì a lí trc ây, a dng sinh hc tng i n nh nh s cân bng gia s tin hoá hình thành loài mi và s tuyt dit loài c. Tuy vy, nhng hot ng ca con ngi ã làm cho tc tuyt chng vt xa nhiu ln tc hình thành loài. S mt mát các loài xy ra nh trong thi gian hin nay ã không theo bt kì mt quy lut nào và hu qu trong tng lai là khôn lng và không th nào cu vãn ni. Câu 19. Suy thoái môi trường là gì? “Suy thoái môi trng là s làm thay i cht lng và s lng ca thành phn môi trng, gây nh hng xu cho i sng ca con ngi và thiên nhiên”. Trong ó, thành phn môi trng c hiu là các yu t to thành môi trng: không khí, nc, t, âm thanh, ánh sáng, lòng t, núi, rng, sông, h, bin, sinh vt, các h sinh thái, các khu dân c, khu sn xut, khu bo tn thiên nhiên, cnh quan thiên nhiên, danh lam thng cnh, di tích lch s và các hình thái vt cht khác. Câu 20. Thế nào là sự phát triển bền vững? Có th nói rng, mi vn v môi trng u bt ngun t phát trin. Con ngi cng nh tt c mi sinh vt khác không th ình ch tin hoá và ngng s phát trin ca mình. Con ng gii quyt mâu thun gia môi trng và phát trin là phi chp nhn s phát trin, nhng gi 140 | MODULE TH 44