Luận án Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của trầm cảm và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân động kinh điều trị nội trú

163 trang ngocly 120

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận án Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của trầm cảm và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân động kinh điều trị nội trú", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_an_nghien_cuu_dac_diem_lam_sang_cua_tram_cam_va_cac_yeu.pdf

Nội dung text: Luận án Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của trầm cảm và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân động kinh điều trị nội trú

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO BOÄ Y TEÁ ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH BAÛO HUØNG NGHIEÂN CÖÙU ÑAËC ÑIEÅM LAÂM SAØNG CUÛA TRAÀM CAÛM VAØ CAÙC YEÁU TOÁ LIEÂN QUAN TREÂN BEÄNH NHAÂN ÑOÄNG KINH ÑIEÀU TRÒ NOÄI TRUÙ LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ Y HOÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2O15
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO BOÄ Y TEÁ ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH BAÛO HUØNG NGHIEÂN CÖÙU ÑAËC ÑIEÅM LAÂM SAØNG CUÛA TRAÀM CAÛM VAØ CAÙC YEÁU TOÁ LIEÂN QUAN TREÂN BEÄNH NHAÂN ÑOÄNG KINH ÑIEÀU TRÒ NOÄI TRUÙ Chuyeân ngaønh : THAÀN KINH Maõ soá : 62720147 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ Y HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: 1. PGS TS NGUYEÃN HÖÕU COÂNG 2. TS NGOÂ TÍCH LINH THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2O15
LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan đaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu, keát quaû trình baøy trong luaän aùn naøy laø trung thöïc vaø chöa töøng coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. Nghieân cöùu sinh Baûo Huøng
MUÏC LUÏC Trang phuï bìa Lôøi cam ñoan Muïc luïc Danh muïc caùc chöõ vieát taét Danh muïc caùc baûng vaø sô ñoà ÑAËT VAÁN ÑEÀ 1 Chöông 1: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 4 1.1. Sô löôïc veà ñoäng kinh 4 1.2. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà traàm caûm 8 1.3. Traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 15 Chöông 2: ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 43 2.1. Thieát keá nghieân cöùu 43 2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu 43 2.3. Phöông phaùp nghieân cöùu 45 Chöông 3: KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU 61 3.1. Ñaëc ñieåm chung cuûa maãu nghieân cöùu 61 3.1.1. Ñaëc ñieåm veà daân soá – xaõ hoäi cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu 61 3.1.2. Ñaëc ñieåm laâm saøng vaø can laâm saøng cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu 65
3.2. Tæ leä traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 70 3.3. Nhöõng bieåu hieän laâm saøng cuûa traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 71 3.4. Moái lieân quan giöõa caùc bieán soá vaø traàm caûm treân ñoäng kinh 74 Chöông 4: BAØN LUAÄN 85 4.1. Ñaëc ñieåm chung cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu. 85 4.2. Tæ leä traàm caûm trong nhoùm nghieân cöùu 92 4.3. Nhöõng bieåu hieän laâm saøng cuûa traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 94 4.4. Moái lieân quan giöõa moät soá yeáu toá vôùi traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 99 KEÁT LUAÄN 118 KIEÁN NGHÒ 120 DANH MUÏC CAÙC COÂNG TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU CUÛA TAÙC GIAÛ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC
DANH MUÏC CHÖÕ VIEÁT TAÉT Chöõ vieát taét Tieáng Anh Tieáng Vieät BDI Beck Depression Inventory Baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck CES-D The Center for Epidemiologic Thang ño traàm caûm cuûa Study Depression Scale trung taâm nghieân cöùu dòch teå hoïc CT- Scan Computed tomography Chuïp caét lôùp ñieän toaùn DSM-IV Diagnostic and Statistical Höôùng daãn chaån ñoaùn vaø Manual of Mental Disorders, thoáng keâ caùc roái loaïn taâm Fourth Edition thaàn, phieân baûn laàn thöù tö HADS The Hospital Anxiety and Thang ño lo aâu vaø traàm caûm Depression Scale ôû beänh vieän EEG Electroencephalography Ñieän naõo ñoà FST Forced swim test Test bôi baét buoäc HHQTCÑK Hieäp Hoäi Quoác Teá Choáng Ñoäng Kinh MAOI Monoamine oxydase inhibitor Thuoác öùc cheá Monoamine oxydase MINI Mini International Baûn phoûng vaán ngaén thaàn Neuropsychiatric Interview kinh- taâm thaàn quoác teá MRI Magnetic Resonance Imaging Chuïp coäng höôûng töø MRSI Magnetic Resonance Chuïp quang phoå coäng Spectroscopic Imaging höôûng töø
NDDI- E the Neurological Disorders Baûng ñaùnh giaù roái loaïn Depression Inventory for traàm caûm do thaàn kinh Epilepsy duøng cho ñoäng kinh PET Positron Emission Tomography Chuïp caét lôùp phaùt xaï positron PHQ-9 The Patient Health Questionaire Baûng caâu hoûi söùc khoeû cho beänh nhaân traàm caûm QOLIE-89 Quality Of Life In Epilepsy-89 Baûng ñaùnh giaù- 89 chaát löôïng cuoäc soáng trong ñoäng kinh SNRI Serotonin-norepinephrine Thuoác öùc cheá taùi haáp thu reuptake inhibitor serotonin-norepinephrine SPECT Single Photon Emission Chuïp caét lôùp ñieän toaùn Computed Tomography phaùt xaï photon ñôn doøng SSRI Selective Serotonin Reuptake Chaát öùc cheá taùi haáp thu Inhibitor serotonin coù choïn loïc TLE Temporal Lobe Epilepsy Ñoäng kinh thuyø thaùi döông
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG VAØ SÔ ÑOÀ Soá baûng Teân baûng Trang 3.1. Tuoåi trung bình cuûa nhoùm nghieân cöùu 61 3.2. Nhoùm tuoåi 61 3.3. Giôùi tính 62 3.4. Khu vöïc cö truù 62 3.5. Ngheà ngheäp 63 3.6. Tình traïng ngheà nghieäp 63 3.7. Tình traïng kinh teá 64 3.8. Tình traïng hoân nhaân 64 3.9. Beänh nguyeân ñoäng kinh 65 3.10. Tuoåi khôûi beänh 65 3.11 Loaïi côn ñoäng kinh 66 3.12 Taàn soá côn 66 3.13. Tieàn söû traïng thaùi ñoäng kinh 66 3.14 Bieåu hieän côn ñoäng kinh 67 3.15.Loaïi trò lieäu 67 3.16. Soá thuoác ñaõ duøng 68 3.17. Nguyeân nhaân gaây ñoäng kinh 68 3.18. Hình aûnh hoïc 69 3.19. Vi trí toån thöông 69 3.20. Ñieän naõo ñoà 70 3.21.Tæ leä traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh 70 3.22.Möùc ñoä traàm caûm theo baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck 71 3.23.Nhöõng trieäu chöùng traàm caûm ôû toaøn boä nhoùm nghieân cöùu 71 3.24.Bieåu hieän laâm saøng ôû caùc beänh nhaân bò traàm caûm 72
3.25. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vaø nhoùm tuoåi 74 3.26. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vaø giôùi tính 74 3.27. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi tuoåi khôûi beänh 75 3.28. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi khu vöïc sinh soáng cuûa beänh nhaân 75 3.29. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vaø hoïc vaán cuûa beänh nhaân 76 3.30. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi tình traïng kinh teá 76 3.31. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi beänh nguyeân ñoäng kinh 77 3.32. Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi taàn soá côn ñoïâng kinh 78 3.33.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi tieàn söû traïng thaùi ñoäng kinh hoaëc côn daøy 78 3.34.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vaø toån thöông baùn caàu 79 3.35.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi vò trí toån thöông 79 3.36.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi caùc nguyeân nhaân ñoäng kinh 80 3.37.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi ñieän naõo ñoà (EEG) coù soùng ñoäng kinh 81 3.38.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi caùc loaïi thuoác thöôøng duøng 81 3.39.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi loaïi trò lieäu 82 3.40.Moái lieân quan giöõa traàm caûm vôùi soá thuoác ñaõ duøng 83 3.41.Hoài quy logistic cuûa traàm caûm döïa treân caùc yeáu toá lieân quan 83 4.1. Soá beänh nhaân coù caùc trieäu chöùng traàm caûm (nghieân cöùu 100 beänh nhaân ôû Trung taâm Ñoäng kinh ôû Chicago Hoa Kyø) 96 Sô ñoà toùm taét caùc böôùc thu thaäp soá lieäu 50
1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ Ñoäng kinh laø moät trong nhöõng beänh thöôøng gaëp trong thaàn kinh hoïc, tæ leä maéc beänh trong daân soá chung khoaûng töø 4-10/1000 [1], [2],[3], [5], [7], [8], [9] vaø ñöôïc söï quan taâm cuûa caû caùc nhaø Thaàn kinh vaø caùc nhaø taâm thaàn hoïc. Tuy nhieân, taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc beänh thaàn kinh vaø taâm thaàn chöa ñöôïc tìm hieåu moät caùch saâu roäng. Trong moät baøi baùo cuûa taïp chí Neurology naêm 2000, Price, Adams, vaø Coyle ñaõ khaûo saùt vaán ñeà naøy. Söï lieân quan laâm saøng giöõa roái loaïn haønh vi, roái loaïn khí saéc, traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh vaãn coøn ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu [67]. Hypocrate laø ngöôøi ñaàu tieân moâ taû söï lieân quan giöõa ñoäng kinh vaø traàm caûm vaøo theá kyû thöù naêm tröôùc coâng nguyeân: “Traàm uaát thoâng thöôøng trôû thaønh ñoäng kinh vaø ñoäng kinh- traàm uaát. Beänh naøo ñöôïc xaùc ñònh thích hôïp hôn thì höôùng vaøo beänh ñoù; neáu aûnh höôûng ñeán cô theå thì laø ñoäng kinh, coøn neáu aûnh höôûng leân trí tueä thì ñoù laø traàm caûm” [76]. Traàm caûm vaø lo aâu laø nhöõng bieåu hieän thöôøng gaëp nhaát ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh tröôûng thaønh. Tæ leä vaøo khoaûng 20-55% ñoái vôùi beänh nhaân coù nhöõng côn ñoäng kinh taùi dieãn, vaø 3-9% ñoái vôùi beänh nhaân ñoäng kinh ñöôïc kieåm soaùt côn ñaõ ñöôïc baùo caùo [67], trong nghieân cöùu cuûa Asasi- Pooya taïi Hoa Kyø thì tæû leä roái loaïn traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh laø 9,5% [19] vaø trong moät nghieân cöùu khaùc cuûa Tellez-Zenteno taïi Canada thì tỉ lệ trầm cảm ở những bệnh nhân động kinh chung là 17,4% [111]. Chuùng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng soáng vaø vieäc kieåm soaùt côn cuûa beänh nhaân.
2 Söï hieän dieän cuûa traàm caûm ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh dai daúng laø moät trong nhöõng thay ñoåi quan troïng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuoäc soáng, baèng caû ñoä traàm troïng vaø taàn soá côn giaät [75], [93]. So vôùi nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh khoâng traàm caûm thì nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù traàm caûm ñi keøm coù taàn soá côn giaät gia taêng, giaûm söï haøi loøng, thaát nghieäp nhieàu hôn, duøng thuoác nhieàu hôn. Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò kòp thôøi, khi coù chæ ñònh, laø quan troïng cho tình traïng söùc khoûe cuûa hoï.Tuy nhieân, haàu heát caùc tröôøng hôïp traàm caûm ôû nhöõng beänh nhaân naøy ñeàu khoâng ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò [21]. Roái loaïn chöùc naêng naõo boä, söï coâ laäp vôùi xaõ hoäi, khoù khaên trong ngheà nghieäp coù theå goùp phaàn vaøo söï gia taêng tæ leä cuûa nhöõng roái loaïn khí saéc, traàm caûm, nhöng nhöõng cô cheá chuyeân bieät coøn chöa ñöôïc hieåu hoaøn toaøn. Treân theá giôùi ñaõ coù moät soá taùc giaû quan taâm ñeán traàm caûm vaø caùc roái loaïn taâm thaàn ôû beänh nhaân ñoäng kinh, caùc taùc giaû ñaõ ñöa ra moät soá keát quaû nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy. Tuy nhieân, nhöõng keát quaû naøy chöa ñöôïc töông öùng vôùi nhau, coù leõ laø do caùch choïn maãu, phöông phaùp tieán haønh nghieân cöùu, caùc coâng cuï söû duïng trong nghieân cöùu khaùc nhau. ÔÛ Vieät Nam, ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu veà ñoäng kinh, tuy nhieân chöa coù taùc giaû naøo quan taâm ñeán traàm caûm ôû nhoùm beänh nhaân naøy. Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi vôùi mong muoán goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu theâm veà traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh.
3 Luaän aùn naøy thöïc hieän ñeå traû lôøi cho caâu hoûi: “Tæ leä traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm vaø ñieàu trò noäi truù taïi beänh vieän Nhaân daân 115 vaø beänh vieän Chôï Raãy laø bao nhieâu?”. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU 1. Moâ taû ñaëc ñieåm laâm saøng ñoäng kinh, tæ leä traàm caûm vaø caùc bieåu hieän laâm saøng cuûa traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm vaø ñieàu trò noäi truù taïi Khoa Thaàn kinh Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø Beänh vieän Chôï Raãy töø 11-2008 ñeán 8-2010. 2. Khaûo saùt moái lieân quan cuûa moät soá yeáu toá daân soá – xaõ hoäi, laâm saøng vaø caän laâm saøng vôùi traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh.
4 Chöông 1 TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 1.1. Sô löôïc veà ñoäng kinh [6]: 1.1.1. Khaùi nieäm veà ñoäng kinh: ñoäng kinh ñaõ ñöôïc moâ taû töø thôøi Hypocrate tröôùc coâng nguyeân. Naêm 1770 Tissot ñaõ vieát moät cuoán saùch veà ñoäng kinh, vaø töø ñoù y hoïc hieåu roõ veà ñoäng kinh hôn. Söï phaùt minh ra caùc phöông phaùp thaêm doø hình aûnh hoïc (CT, MRI) cuõng nhö phöông phaùp thaêm doø chöùc naêng (PET) giuùp chaån chính xaùc caùc nguyeân nhaân gaây ñoäng kinh cuïc boä trieäu chöùng 1.1.2. Ñònh nghóa: naêm 2005 HHQTCÑK ñöa ra ñònh nghóa: - Côn ñoäng kinh: laø söï xaûy ra nhaát thôøi cuûa caùc daáu hieäu vaø/hay caùc trieäu chöùng do hoaït ñoäng teá baøo thaàn kinh baát thöôøng quaù möùc hay ñoàng boä trong naõo. - Ñoäng kinh: laø moät roái loaïn cuûa naõo boä ñaëc tröng bôûi khuynh höôùng laâu daøi taïo ra nhöõng côn ñoäng kinh vaø bôûi nhöõng haäu quaû veà thaàn kinh- sinh hoïc, veà nhaän thöùc, veà tinh thaàn vaø xaõ hoäi cuûa tình traïng naøy. Ñònh nghóa cuûa ñoäng kinh ñoøi hoûi phaûi xaûy ra ít nhaát hai côn ñoäng kinh caùch nhau toái thieåu 24 giôø. Caùc côn ñoäng kinh laø caùc côn töï phaùt khoâng do caùc nguyeân nhaân caáp gaây ra. 1.1.3. Phaân loaïi côn ñoäng kinh: Naêm 1981 Hieäp Hoäi Quoác Teá Choáng Ñoäng Kinh ñaõ ñöa ra baûng phaân loaïi caùc côn ñoäng kinh döïa treân bieåu hieän laâm saøng vaø ñieän naõo ñöôïc ghi trong côn vaø ngoaøi côn.
5 1.1.3.1. Côn ñoäng kinh cuïc boä  Ñoäng kinh cuïc boä ñôn giaûn (yù thöùc khoâng bò roái loaïn) Ñoäng kinh cuïc boä vôùi bieåu hieän vaän ñoäng. - Loaïi theo ñaïo trình B. Jackson. - Loaïi khoâng coù ñaïo trình B. Jackson. Ñoäng kinh cuïc boä vôùi bieåu hieän caûm giaùc. Ñoäng kinh cuïc boä vôùi bieåu hieän thöïc vaät. Ñoäng kinh cuïc boä vôùi bieåu hieän taâm thaàn.  Ñoäng kinh cuïc boä phöùc taïp: Baét ñaàu côn ñoäng kinh cuïc boä ñôn giaûn, tieáp ñeán söï suy giaûm yù thöùc hoaëc maát yù thöùc. Côn ñoäng kinh cuïc boä maát yù thöùc ngay töø ñaàu.  Côn toaøn theå thöù phaùt Côn cuïc boä ñôn giaûn chuyeån thaønh côn toaøn theå. Côn cuïc boä phöùc taïp chuyeån thaønh côn toaøn theå. Côn cuïc boä ñôn giaûn chuyeån thaønh côn cuïc boä phöùc taïp, roài thaønh côn toaøn theå. 1.1.3.2. Côn ñoäng kinh toaøn theå:  Côn vaéng yù thöùc  Côn giaät cô.  Côn co cöùng.  Côn co giaät.
6  Côn co cöùng- co giaät.  Côn maát tröông löïc. 1.1.3.3. Caùc côn khoâng phaân loaïi:  Hoäi chöùng West.  Hoäi chöùng Lennox- Gaastaut. 1.1.4. Chaån ñoaùn caùc côn ñoäng kinh: 1.1.4.1. Caùc baèng chöùng ñeå chaån ñoaùn côn: Ñeå chaån ñoaùn côn ñoäng kinh ñieàu quan troïng laø thaày thuoác phaûi chöùng kieán ñöôïc côn. Tuy nhieân thöôøng thì thaày thuoác tieáp xuùc vôùi beänh nhaân khi ñaõ heát côn, vì theá phaûi taän duïng toát moïi yeáu toá laâm saøng ñeå chaån ñoaùn. Vieäc chöùng kieán khi coù côn ñoäng kinh giuùp ích nhieàu cho thaày thuoác trong vieäc chaån ñoaùn. - Chaån ñoaùn ñoäng kinh phaûi ñöôïc nghó ñeán tröôùc moät bieåu hieän thaàn kinh xaûy ra ñoät ngoät, dieãn tieán trong moät thôøi gian ngaén vaø coù tính ñònh hình vaø laëp laïi, trong ñoù caùc giai ñoaïn khaùc nhau tuyø theo caùc côn: nhö côn vaéng yù thöùc (sau côn beänh nhaân queân hoaøn toaøn caùc hoaït ñoäng trong thôøi gian coù côn). Coøn trong côn co giaät toaøn theå, ngoaøi giaät cô hai beân, beänh nhaân coøn thôû ngaùy, yù thöùc u aùm sau côn, meät moûi vaø ñau cô toaøn thaân - Nhö vaäy, ñeå chaån ñoaùn xaùc ñònh côn ñoäng kinh ngöôøi thaày thuoác caàn phaûi xaùc ñònh ñöôïc côn ñoäng kinh vaø côn phaûi theo ñuùng ñònh nghóa cuûa Hieäp Hoäi Quoác Teá Choáng Ñoäng Kinh naêm 2005.
7 - Ñieän naõo ñoà: caùc baát thöôøng trong côn vôùi ñaëc ñieåm chung laø toå chöùc thaønh nhòp trong khoaûng thôøi gian nhaát ñònh, caùc baát thöôøng treân ñieän naõo ñoà ñöôïc moâ taû theo töøng loaïi côn ñoäng kinh cuï theå. Taàn suaát baét ñöôïc caùc baát thöôøng treân ñieän naõo ñoà ngoaøi côn laø khoaûng 15- 20% tröôøng hôïp. 1.1.4.2. Chaån ñoaùn phaân bieät caùc côn ñoäng kinh: Phaân bieät côn co cöùng- co giaät vôùi: - Côn ngaát: khi ngöôøi beänh quaù meät moûi sau “moät söï kieän naøo ñoù”. - Ñöôøng huyeát giaûm. - Côn “Hysteùrie”, côn loaïn thaàn kinh aùm aûnh, tieàn söû coù nhöõng roái loaïn haønh vi, roái loaïn vaän ñoäng kieåu giaû vôø. Tuy nhieân caàn thaän troïng, vì ñeå coù chaån ñoaùn chính xaùc caàn phaûi coù thôøi gian vaø loaïi tröø caùc nguyeân nhaân thöïc theå. 1.1.5. Ñoäng kinh vaø hoäi chöùng ñoäng kinh: Trong caùc côn ñoäng kinh (cuïc boä hay toaøn theå) ngöôøi ta laïi phaân loaïi döôùi goùc ñoä ba loaïi nguyeân nhaân: töï phaùt, trieäu chöùng vaø caên nguyeân aån. Vieäc nhaän daïng ñoäng kinh vaø hoäi chöùng ñoäng kinh döïa vaøo nhieàu yeáu toá: - Loaïi côn ñoäng kinh, côn khôûi ñaàu vaø caùc trieäu chöùng phoái hôïp cuõng nhö caùc daïng bieán theå cuûa côn. - Tuoåi baét ñaàu xuaát hieän côn: nhuõ nhi, treû em, ngöôøi tröôûng thaønh. - Yeáu toá khôûi phaùt vaø baèng chöùng hình aûnh hoïc, hình aûnh giaûi phaãu chöùc naêng heä thaàn kinh.
8 1.1.6. Ñieàu trò: Ñieàu trò ñoäng kinh coù hai phaàn: - Ñieàu trò caên nguyeân: trong tröôøng hôïp ñoäng kinh coù caên nguyeân thì phaûi ñieàu trò nguyeân nhaân neáu coù theå, ví duï: u naõo, maùu tuï - Ñieàu trò trieäu chöùng: duøng caùc thuoác choáng ñoäng kinh ñeå kieåm soaùt côn ñoäng kinh vaø giuùp beänh nhaân coù chaát löôïng soáng bình thöôøng. Caùc thuoác choáng ñoäng kinh khoâng thaät söï chöõa ñöôïc beänh ñoäng kinh,nhöng khi duøng thuoác laâu daøi coù moät soá tröôøng hôïp sau ngöng thuoác khoâng coøn côn taùi phaùt. Trong tröôøng hôïp côn co giaät taùi dieãn laâu daøi maø khoâng ñieàu trò, beänh nhaân seõ coù caùc nguy cô sau: (1) chaäm phaùt trieån theå chaát, (2) sa suùt taâm thaàn, (3) chaán thöông do côn co giaät, (4) töû vong. Muïc tieâu cuûa ñieàu trò ñoäng kinh baèng thuoác laø kieåm soaùt toái ña côn vôùi toái thieåu taùc duïng phuï cuûa thuoác, caûi thieän chaát löôïng soáng cuûa beänh nhaân. 1.2. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà traàm caûm [4]: 1.2.1. Khaùi nieäm veà traàm caûm: Traàm caûm laø moät beänh lieân quan ñeán cô theå, khí saéc, haønh vi, tình caûm, tö duy cuûa beänh nhaân. Traàm caûm aûnh höôûng ñeán caùch aên, nguû cuûa beänh nhaân, cuõng nhö aûnh höôûng ñeán suy nghó cuûa beänh nhaân veà mình, vaø caùch nhìn nhaän veà söï vaät xung quanh. Khoâng ñieàu trò, caùc trieäu chöùng cuûa traàm caûm coù theå keùo daøi nhieàu tuaàn, nhieàu thaùng, nhieàu naêm. Tuy nhieân, ñieàu trò thích hôïp coù theå giuùp ích cho haàu heát caùc beänh nhaân.
9 1.2.2. Dòch teã hoïc: - Chieám 4% daân soá chung. ÔÛ ngöôøi lôùn coù 10- 15% coù ít nhaát moät côn traàm caûm naëng trong cuoäc ñôøi [4], [10]. - Tæ leä thöôøng gaëp ôû nöõ gaáp 2 laàn so vôùi nam. - Traàm caûm coù theå xaûy ra ôû baát kyø tuoåi naøo, thöôøng nhaát trong löùa tuoåi 20 - 50, tuoåi trung bình thöôøng gaëp khoaûng 40 tuoåi. - Tæ leä cuûa roái loaïn traàm caûm naëng cao ñaùng keå ôû ngöôøi coù moái quan heä xaõ hoäi keùm hoaëc ly dò, goùa buïa. 1.2.3. Beänh nguyeân: - Baát thöôøng trong chaát daãn truyeàn thaàn kinh: + Norepinephrine: ngöôøi ta cho raèng Norepinephrine giaûm trong traàm caûm. + Serotonine: vôùi hieäu quaû cuûa caùc thuoác choáng traàm caûm thuoäc nhoùm öùc cheá taùi haáp thu Serotonine choïn loïc treân beänh nhaân traàm caûm ñaõ chöùng toû phaàn naøo vai troø cuûa chaát naøy treân traàm caûm. + Dopamine: moät soá coâng trình cho thaáy hoaït ñoäng cuûa Dopamine taêng trong höng caûm vaø giaûm trong traàm caûm. 1.2.4. Trieäu chöùng: Traàm caûm coù nhieàu daïng neân coù raát nhieàu trieäu chöùng, sau ñaây laø caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp: - Caûm xuùc traàm caûm: chieám khoaûng 90% tröôøng hôïp, beänh nhaân than phieàn mình caûm thaáy buoàn, chaùn naûn, troáng roãng hoaëc voâ voïng hoaëc
10 “khoâng coøn tha thieát ñieàu gì nöõa”. Moät soá beänh nhaân khoâng theå khoùc, trong luùc moät soá khaùc thì coù nhöõng côn khoùc loùc voâ côù. - Maát höùng thuù: gaëp trong haàu heát caùc beänh nhaân. Beänh nhaân hoaëc ngöôøi nhaø khai laø beänh nhaân haàu nhö khoâng coøn tha thieát vôùi baát kyø hình thöùc hoaït ñoäng naøo maø tröôùc ñoù beänh nhaân raát thích nhö hoaït ñoäng tình duïc, hoaëc caùc coâng vieäc haèng ngaøy. - AÊn maát ngon: khoaûng 70% beänh nhaân coù trieäu chöùng naøy vaø keøm theo suït caân. - Roái loaïn giaác nguû: khoaûng 80% beänh nhaân than phieàn mình coù moät loaïi roái loaïn naøo ñoù veà giaác nguû, loaïi thöôøng gaëp vaø gaây khoù chòu nhieàu nhaát laø thöùc daäy sôùm vaøo buoåi saùng, vaø caùc trieäu chöùng traàm caûm ôû thôøi ñieåm naøy laø traàm troïng nhaát. Vaøi beänh nhaân laïi than phieàn nguû nhieàu, trieäu chöùng naøy thöôøng keøm theo aên nhieàu. - Roái loaïn taâm thaàn vaän ñoäng: khoaûng 50% beänh nhaân traàm caûm haønh vi trôû neân chaäm chaïp, trì treä. ÔÛ caùc beänh nhaân naøy söï chaäm chaïp coøn bieåu loä trong lôøi noùi, caùc cöû ñoäng cô theå. Khoaûng 75% beänh nhaân nöõ vaø 50% beänh nhaân nam coù bieåu hieän lo aâu vôùi caùc trieäu chöùng kích ñoäng taâm thaàn vaän ñoäng nhö khoâng theå ngoài yeân moät choã. - Maát sinh löïc: gaëp ôû haàu heát beänh nhaân. Vôùi bieåu hieän meät moûi, caûm thaáy khoâng coøn söùc maëc duø khoâng laøm gì nhieàu, nhieàu beänh nhaân moâ taû caûm giaùc caïn kieät söùc löïc. Moät soá beänh nhaân bieåu hieän tình traïng caûm xuùc vaø söùc khoûe toài teä vaøo saùng sôùm vaø sau ñoù khaù hôn.
11 - Maëc caûm töï ti vaø yù töôûng bò toäi: khoaûng 50% beänh nhaân than phieàn suy nghó cuûa mình quaù chaäm. Hoï caûm thaáy khoâng theå suy nghó nhö tröôùc ñaây, coù luùc hoï baän roän hoaøn toaøn vôùi caùc yù nghó xuaát phaùt töø noäi taâm. Taäp trung keùm, khoâng theå taäp trung ñeå ñoïc baùo, xem tivi. - YÙ töôûng töï saùt: beänh nhaân cöù nghó veà caùi cheát. Töø caûm giaùc chung quanh seõ toát hôn neáu khoâng coù mình, ñeán vieäc laäp ra keá hoaïch töï saùt. 1% beänh nhaân traàm caûm töï saùt trong voøng 12 thaùng keå töø khi phaùt beänh, vôùi caùc tröôøng hôïp taùi dieãn 15% cheát do töï saùt. - Lo aâu: phaàn lôùn caùc beänh nhaân coù bieåu hieän lo aâu ñoù laø trieäu chöùng cuûa caêng thaúng noäi taâm, lo sôï, ñaùnh troáng ngöïc, maïch nhanh. - Trieäu chöùng cô theå: ngoaøi caùc trieäu chöùng thöïc vaät coå ñieån cuûa traàm caûm nhö maát nguû, aên ít, maát sinh löïc, giaûm tình duïc, haønh vi kích ñoäng hoaëc chaäm chaïp. - Loaïn thaàn: ñoù laø caùc trieäu chöùng aûo giaùc vaø hoang töôûng. 1.2.5. Chaån ñoaùn: Chaån ñoaùn theo caùc tieâu chuaån cuûa DSM- IV. A. Coù naêm (hoaëc hôn) nhöõng trieäu chöùng sau ñaây, hieän dieän trong hai tuaàn, vaø coù bieåu hieän thay ñoåi chöùc naêng tröôùc ñoù; trong ñoù coù ít nhaát moät trong hai trieäu chöùng (1) hoaëc (2): 1. Khí saéc traàm caûm suoát ngaøy vaø haàu nhö haøng ngaøy do chính beänh nhaân keå laïi (VD: caûm thaáy buoàn baõ hoaëc troáng roãng) hoaëc do ngöôøi xung quanh thaáy ñöôïc (VD: khoùc).
12 2. Giaûm moät caùch ñaùng keå söï quan taâm, haøi loøng vaø söï vui thích vôùi taát caû hoaït ñoäng gaàn nhö suoát ngaøy vaø haàu nhö haøng ngaøy (ñöôïc beänh nhaân keå laïi hoaëc ñöôïc ngöôøi khaùc quan saùt thaáy). 3. Giaûm caân hoaëc taêng caân moät caùch ñaùng keå nhöng khoâng phaûi do aên kieâng (VD: thay ñoåi troïng löôïng cô theå vöôït quaù 5% trong voøng moät thaùng) hoaëc aên bò maát ngon mieäng hay taêng ngon mieäng haàu nhö haøng ngaøy. 4. Maát nguû hoaëc nguû nhieàu xaûy ra haàu nhö haèng ngaøy. 5. Kích ñoäng hoaëc chaäm chaïp taâm thaàn vaän ñoäng haàu nhö haèng ngaøy (coù theå quan saùt ñöôïc bôûi ngöôøi xung quanh khoâng phaûi haïn cheá ôû nhöõng caûm giaùc chuû quan thaáy boàn choàn hoaëc buoàn baõ trong loøng). 6. Meät moûi hoaëc maát sinh löïc haàu nhö haøng ngaøy. 7. Caûm giaùc thaáy mình voâ duïng, khoâng coù giaù trò hoaëc töï thaáy toäi loãi quaù ñaùng, hoaëc quaù möùc moät caùch khoâng hôïp lyù (coù theå hoang töôûng) haàu nhö haèng ngaøy (khoâng phaûi ñôn thuaàn laø aân haän, töï traùch mình hoaëc töï thaáy baûn thaân coù loãi khi maéc beänh). 8. Do döï, giaûm naêng löïc taäp trung vaø suy nghó, haàu nhö haèng ngaøy (coù theå do beänh nhaân keå laïi hoaëc do ngöôøi xung quanh thaáy ñöôïc). 9. YÙ nghó veà caùi cheát taùi dieãn nhieàu laàn (nhöng khoâng ñôn thuaàn laø beänh nhaân sôï cheát), yù töôûng töï töû taùi dieãn nhieàu laàn nhöng khoâng
13 coù keá hoaïch cuï theå naøo, hoaëc coù toan tính töï töû hoaëc coù keá hoaïch cuï theå ñeå thöïc hieän vieäc töï töû. B. Khoâng ñaùp öùng tieâu chuaån chaån ñoaùn: giai ñoaïn hoãn hôïp. C. Caùc trieäu chöùng treân aûnh höôûng roõ reät ñeán beänh nhaân treân phöông dieän laâm saøng hay gaây giaûm suùt caùc maët hoaït ñoäng chöùc naêng quan troïng nhö xaõ hoäi, ngheà nghieäp D. Loaïi boû khaû naêng caùc hoaù chaát (nhö chaát gaây nghieän, thuoác men) hay beänh lyù ña khoa gaây ra caùc trieäu chöùng treân. E. Loaïi boû chaån ñoaùn ñau buoàn do tang toùc. 1.2.6. Vaøi baûng thang ñieåm ñaùnh giaù roái loaïn traàm caûm khaùc: Nhöõng thang ñieåm ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát ñeå taàm soaùt roái loaïn traàm caûm: 1) The Center for Epidemiologic Study Depression Scale (CES-D) (Radloff, 1977). 2) The Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) (Zigmond and Snaith, 1983). 3) The Beck Depression Inventory-II (BDI-II) (Beck et al. 1996). 4) The Patient Health Questionaire (PHQ-9) (Kroenke et al. 2001) Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi duøng tieâu chuaån chaån ñoaùn theo DSM-IV laø tieâu chuaån xaùc ñònh roái loaïn traàm caûm raát thöôøng duøng trong nhöõng nghieân cöùu veà traàm caûm, vaø baûng ñaùnh giaù BDI ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä traàm caûm chuùng raát thuaän tieän ñeå chaån ñoaùn vì thôøi gian hoûi beänh khoâng daøi ñoái vôùi caùc caùc baùc só chuyeân khoa taâm thaàn vaø thaàn kinh vaø chuùng ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi treân theá giôùi [63], [64], [67], [85].
14 1.2.7. Ñieàu trò [4]: 1.2.7.1. Trò lieäu cô theå: thuoác men vaø choaùng ñieän ñaëc bieät höõu ích trong ñieàu trò traàm caûm bao goàm caû trieäu chöùng loaïn thaàn laãn trieäu chöùng cô theå (nhaát laø caùc trieäu chöùng thöïc vaät coå ñieån). - Caùc thuoác choáng traàm caûm 3 voøng: ñöôïc duøng trong ñieàu trò traàm caûm caáp, laøm maát caùc trieäu chöùng traàm caûm maïn, cuõng nhö ñeå ngaên ngöøa söï taùi phaùt cuûa caùc côn traàm caûm. Khoaûng 60-80% beänh nhaân traàm caûm naëng ñaùp öùng vôùi thuoác. - Thuoác öùc cheá taùi haáp thu Serotonine choïn loïc: nhoùm thuoác choáng traàm caûm môùi, laø moät trong caùc loaïi thuoác trò lieäu höõu hieäu nhaát. Caùc nghieân cöùu cho thaáy raèng: caùc SSRIs toû ra ra hieäu quaû trong 60- 65% beänh nhaân khoâng ñaùp öùng vôùi thuoác choáng traàm caûm 3 voøng. - Thuoác öùc cheá taùi haáp thu Serotonin-norepinephrine: ñöôïc söû duïng roäng raõi vì dung naïp toát vaø tính an toaøn cuûa chuùng. - Thuoác MAOI: ñaëc bieät hieäu quaû trong traàm caûm khoâng ñieån hình. Do coù khaû naêng gaây töû vong do thöùc aên vaø töông taùc thuoác, neân chuùng chæ ñöôïc söû duïng khi caùc thuoác khaùc thaát baïi trong ñieàu trò. - Choaùng ñieän: thuaän lôïi laø ñaùp öùng nhanh thöôøng xuaát hieän trong voøng vaøi ngaøy. Do ñoù choaùng ñieän ñöôïc xem laø phöông phaùp löïa choïn khi caùc trieäu chöùng traàm caûm traàm troïng ñe doïa ñeán tính maïng hoaëc caàn ñaùp öùng nhanh, khi beänh nhaân traàm caûm coù yù ñònh töï saùt .Caùc choáng chæ ñònh: suy tim naëng, phình maïch naõo, taêng aùp noäi so, môùi ñoät quò (< 1 thaùng), beänh phoåi naëng, coù thai, bong voõng maïc
15 - Thuoác choáng loaïn thaàn: toû ra höõu hieäu khi traàm caûm coù nhöõng bieåu hieän loaïn thaàn hoaëc lo aâu. Thöôøng keát hôïp vôùi choáng traàm caûm 3 voøng, hoaëc SSRIs, hoaëc choaùng ñieän do traàm caûm coù bieåu hieän loaïn thaàn thöôøng ít ñaùp öùng vôùi thuoác choáng traàm caûm moät mình. - Thuoác eâm dòu vaø bình thaûn: Benzodiazepine, Barbiturate, caùc thuoác eâm dòu ñoâi khi duøng ñeå ñieàu trò lo aâu, maát nguû ôû ngöôøi traàm caûm. 1.2.7.2. Trò lieäu taâm lyù: Caùc phöông phaùp trò lieäu taâm lyù ñöôïc ñeà nghò bao goàm: taâm lyù trò lieäu caù nhaân, taâm lyù trò lieäu nhoùm, lieäu phaùp haønh vi nhaän thöùc. 1.3. Traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh Moät söï lieân heä giöõa ñoäng kinh vaø traàm caûm ñaõ ñöôïc Hippocrates moâ taû caùch ñaây hôn 2000 naêm [102]. Söï moâ taû coù heä thoáng ñaàu tieân veà nhöõng roái loaïn taâm thaàn trong ñoäng kinh ñaõ ñöôïc noã löïc thöïc hieän bôûi Farlet vaø Morel (1860/1861). Kraepelin, trong cuoán saùch giaùo khoa cuûa oâng ñaõ neâu roõ raèng giai ñoaïn roái loaïn tính khí laø bieåu hieän phoå bieán nhaát cho nhöõng roái loaïn taâm thaàn trong ñoäng kinh. Giai ñoaïn naøy thöôøng ñaëc tröng bôûi söï caùu kænh, deã bò kích thích coù keøm theo hoaëc khoâng coù söï buøng phaùt cuûa nhöõng côn giaän döõ, ñieân cuoàng. Khí saéc traàm caûm, lo aâu, ñau ñaàu, maát nguû ñaõ ñöôïc moâ taû nhö laø nhöõng bieåu hieän ñi keøm thöôøng gaëp. Kraepelin cuõng ñaõ moâ taû raèng nhöõng côn roái loaïn tính khí nhö vaäy baét ñaàu vaø keát thuùc moät caùch baát chôït, taùi dieãn vaøo moät khoaûng thôøi gian khaù ñeàu, theo cuøng moät caùch bieåu hieän vaø keùo daøi trong vaøi giôø ñeán hai ngaøy. Bleuler cuõng coù söï moâ taû töông töï veà loaïn khí
16 saéc ôû beänh nhaân ñoäng kinh nhö vaäy [102]. Moät trong nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây ñaùnh giaù roái loaïn taâm thaàn ñi keøm ôû beänh nhaân ñoäng kinh thöïc hieän bôûi Pond vaø Bidwell . Caùc taùc giaû ñaõ tìm thaáy 29% beänh nhaân ñoäng kinh coù roái loaïn traàm caûm khaù naëng caàn thieát phaûi ñieàu trò. Sau ñoù, Jalava vaø Sillanpaa trong moät nghieân cöùu ñoaøn heä tieàn cöùu ñaõ chæ ra raèng nhöõng ngöôøi beänh ñoäng kinh coù nguy cô cao phaùt trieån traàm caûm ñi keøm khi so saùnh vôùi nhoùm chöùng [102]. Trong nghieân cöùu cuûa Perrine vaø Lehner, hoï thaáy raèng söï coù maët cuûa traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh khaùng trò laø moät trong nhöõng bieán soá coù taùc ñoäng ñeán chaát löôïng soáng cuûa beänh nhaân coù khi hôn caû ñoä naëng vaø taàn suaát cuûa côn ñoäng kinh [75], [93]. Ettinger naêm 2002, ñaõ coù nghieân cöùu cho thaáy tæ leä traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh laø khaù cao vaø taùc giaû cuõng tìm thaáy söï lieân quan cuûa taàn soá côn, kieåu côn ñeán traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh [41]. Môùi ñaây, Kirsten, ñaõ coù luaän chöùng uûng hoä cho söï xuaát hieän nhöõng trieäu chöùng traàm caûm ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh [72]. Ngaøy nay, nghieân cöùu traàm caûm trong ñoäng kinh khoâng bò haïn cheá bôûi vieäc tìm trieäu chöùng laâm saøng nöõa, maø coøn bao goàm moät söï hôïp nhaát cuûa nhöõng tieán boä trong nghieân cöùu veà cô sôû sinh hoïc thaàn kinh cuûa roái loaïn khí saéc vaø ñoäng kinh, nhöõng ñieàu naøy ñaõ cung caáp nhöõng giaûi ñaùp quan troïng veà cô cheá trung gian cuûa söï lieân quan phöùc taïp giöõa ñoäng kinh vaø traàm caûm. Nhö vaäy nguyeân nhaân cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh laø ña yeáu toá, bao goàm nhöõng söï thay ñoåi veà hoùa hoïc thaàn kinh vaø ñieän sinh lyù, lieân quan ñeán nhöõng côn giaät thöïc söï, nhöõng nguyeân nhaân do thaày thuoác, vaø nhöõng nguyeân nhaân veà taâm thaàn.
17 1.3.1. Beänh nguyeân cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh Heä vieàn Heä vieàn bao goàm caùc caáu truùc: haûi maõ, haïnh nhaân, caùc nhaân ñoài thò tröôùc, voû naõo limbic, vaø fornix. Heä vieàn lieân quan ñeán nhieàu chöùc naêng khaùc nhau nhö caûm xuùc, haønh vi, trí nhôù daøi haïn vaø khöùu giaùc. Chöùc naêng chính cuûa noù laø thöïc hieän vai troø cuûa voû naõo kieåm soaùt caûm xuùc (trong traàm caûm hay höng caûm), vaø cuõng coù vai troø trong vieäc löu tröõ trí nhôù. Voøng Papez laø ñöôøng ñi chính cuûa heä vieàn: baét ñaàu töø haûi maõ theo Fornix tôùi theå vuù, töø theå vuù ñeán caùc nhaân ñoài thò tröôùc roài qua goái bao trong leân hoài ñai, veà hoài caïnh haûi maõ, roài trôû laïi haûi maõ, sau naøy ngöôøi ta coøn moâ taû voøng lôùn hôn bao goàm theâm caû haïnh nhaân, voû naõo tröôùc traùn vaø vaùch. Voøng Papez ñoùng vai troø lôùn trong traàm caûm vaø roái loaïn caûm xuùc. Theo nhieàu taùc giaû, trong nhöõng yeáu toá thaàn kinh sinh hoïc vaø taâm lyù xaõ hoäi thì kieåu ñoäng kinh (ñoäng kinh thuøy thaùi döông, ñoäng kinh cuïc boä), ñoä traàm troïng cuûa côn, taàn soá cuûa côn, thuoác men, phía beân cuûa ñoäng kinh thuøy thaùi döông, laø coù lieân quan ñeán traàm caûm. Traàm caûm hình nhö cuõng thöôøng gaëp ôû ñoäng kinh thuøy thaùi döông vaø cuïc boä toaøn theå hoùa hôn laø ñoäng kinh toaøn theå nguyeân phaùt [21], [97]. Tuy nhieân, khoâng phaûi taát caû nhöõng nghieân cöùu ñeàu coù baùo caùo keát quaû gioáng nhau. Manchanda (1995), nghieân cöùu nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thaùi döông vaø nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh cuïc boä khoâng phaûi thuøy thaùi döông, ñoäng kinh ña oå, ñoäng kinh toaøn theå vaø oâng khoâng thaáy söï khaùc nhau cuûa caùc beänh lyù taâm thaàn ñi keøm giöõa caùc oå ñoäng kinh khaùc nhau [78].
18 Nhöõng quan nieäm thaàn kinh hoïc veà traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh Ngöôøi ta ñaõ ñöa ra moät soá cô sôû laøm neàn taûng cho quan nieäm naøy. Moät söï hoài cöùu lyù thuyeát veà nhöõng khía caïnh cuûa roái loaïn khí saéc ñaõ uûng hoä quan ñieåm thaàn kinh hoïc: ñaàu tieân, nhöõng baát thöôøng veà giaûi phaãu thaàn kinh chuû yeáu hieän höõu trong caáu truùc, chöùc naêng, vaø nhöõng baát thöôøng thaàn kinh beänh lyù ñaõ ñöôïc baùo caùo trong nhieàu nghieân cöùu ôû nhöõng ngöôøi vôùi roái loaïn traàm caûm naëng. Töông töï nhöõng toån thöông trong cuøng caáu truùc ñöôïc baùo caùo trong ñoäng kinh cuïc boä, ñaëc bieät caáu truùc vieàn trong thuøy traùn vaø thuøy thaùi döông vaø caáu truùc döôùi voû, nhö laø haïch neàn vaø caùc nhaân ñoài thò. Sau ñaây laø moät toùm taét vaøi baèng chöùng coù giaù trò: . Nhöõng baát thöôøng caáu truùc  Teo hoài haûi maõ Trong 75- 80% beänh nhaân vôùi ñoäng kinh thuøy thaùi döông thì nhöõng caáu truùc giöõa (haïnh nhaân, haûi maõ, cuoän caän haûi maõ: trong heä vieàn) laø nhöõng vò trí vuøng gaây ñoäng kinh [83], vaø teo hoài haûi maõ gaây ra bôûi xô hoùa thaùi döông giöõa laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát cuûa ñoäng kinh thuøy thaùi döông. Vì leõ aáy, tæ leä cuûa traàm caûm cao hôn roõ reät ôû ngöôøi ñoäng kinh coù lieân quan ñeán nhöõng caáu truùc thaùi döông giöõa. Theâm vaøo ñoù, söï töông quan qua laïi roõ raøng giöõa söï keùo daøi cuûa traàm caûm vaø ñoä lôùn cuûa theå tích hoài haûi maõ (beân traùi) ñaõ ñöôïc chöùng minh.
19  Nhöõng thay ñoåi trong haïnh nhaân Teo caû hai beân haïnh nhaân trong roái loaïn traàm caûm naëng, keøm theo giaûm theå tích loõi cuûa nhaân haïnh nhaân cuõng ñaõ ñöôïc tuyeân boá [103].Töông töï nhö theá, teo haïnh nhaân thöôøng ñöôïc ghi nhaän ôû nhöõng beänh nhaân vôùi ñoäng kinh thuøy thaùi döông thöù phaùt sau söï xô hoùa thaùi döông giöõa. . Nhöõng khaùm phaù veà beänh hoïc thaàn kinh Söï toàn taïi cuûa nhöõng baát thöôøng veà beänh hoïc thaàn kinh trong roái loaïn traàm caûm naëng uûng hoä theâm nguoàn goác veà thaàn kinh cuûa tình traïng naøy. Söï cheát theo chöông trình ñaõ ñöôïc chæ ra trong moät nghieân cöùu veà beänh hoïc thaàn kinh cuûa hoài haûi maõ goàm 15 beänh nhaân coù tieàn söû traàm caûm, 16 ngöôøi chöùng, vaø 9 beänh nhaân coù tieàn caên ñieàu trò baèng Steroid (bôûi vì lieàu cao cuûa steroid coù lieân quan vôùi söï teo hoài haûi maõ) [77]. Söï coâ ñaëc, co laïi, hoaïi töû hieän dieän ôû voû noäi khöôùu, haûi maõ, hoài raêng, vuøng CA1 vaø CA4 (cuûa haûi maõ) cuûa 11 beänh nhaân traàm caûm, ôû ba beänh nhaân ñieàu trò baèng steroid, vaø ôû moät ngöôøi chöùng [77].  Nhöõng thay ñoåi veà caáu truùc ôû thuøy traùn Nhöõng thay ñoåi veà caáu truùc cuõng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong vuøng voû traùn tröôùc, hoài ñai vaø chaát traéng cuûa noù. Bremner vaø coäng söï ñaõ baùo caùo theå tích voû vuøng traùn oå maét nhoû hôn ôû 15 beänh nhaân bò traàm caûm so vôùi 20 ngöôøi chöùng [28]. Cuõng nhö vaäy, Coffey ñaõ xaùc ñònh theå tích thuøy traùn nhoû hôn ôû 48 beänh nhaân vôùi traàm caûm naëng phaûi caàn ñeán ñieàu trò shock ñieän so vôùi nhoùm chöùng goàm 76 ngöôøi [33]. Taylor vaø coäng söï cuõng tuyeân boá raèng theå tích voû naõo vuøng traùn nhoû hôn ôû 41 beänh nhaân traàm caûm naëng so vôùi
20 nhoùm chöùng 40 ngöôøi [110]. Ngoaøi ra, nhöõng nhaø nghieân cöùu naøy cuõng tuyeân boá raèng söï giaûm theå tích laø ñoäc laäp vôùi söï suy giaûm nhaän thöùc. Theo nghieân cöùu cuûa Kumar vaø coäng söï, thì möùc ñoä cuûa söï thay ñoåi theå tích vuøng traùn tröôùc coù lieân quan ñeán ñoä naëng cuûa traàm caûm [74]. Töông töï, nhieàu nghieân cöùu veà beänh hoïc thaàn kinh ñaõ löu yù tôùi nhöõng söï thay ñoåi ôû thuøy traùn cuûa beänh nhaân traàm caûm. Rajkowska vaø coäng söï ñaõ baùo caùo coù söï giaûm veà ñoä daøy voû naõo, kích thöôùc teá baøo, vaø ñaäm ñoä cuûa nhöõng lôùp II, III, IV cuûa vuøng tröôùc traùn hoác maét trong naõo cuûa nhöõng beänh nhaân traàm caûm. Coù söï giaûm kích thöôùc ñaùng keå ñaäm ñoä teá baøo thaàn kinh ñeäm ôû nhöõng lôùp voû naõo V, VI trong vuøng voû sau traùn oå maét ñieàu naøy coù lieân quan ñeán kích thöôùc cuûa teá baøo thaàn kinh [96].  Nhöõng baát thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng nhöõng nghieân cöùu hình aûnh hoïc chöùc naêng. Nhöõng nghieân cöùu söû duïng chuïp caét lôùp phaùt xaï Positron (PET) ñaõ chöùng minh coù söï giaûm daãn truyeàn serotonin ôû nhöõng beänh nhaân traàm caûm vaø nhöõng ngöôøi ñoäng kinh. Ví duï, nghieân cöùu nhöõng beänh nhaân traàm caûm coù duøng thuoác vaø khoâng duøng thuoác so saùnh vôùi nhöõng ngöôøi tình nguyeän maïnh khoûe chöùng minh coù moät söï giaûm gaén keát thuï theå serotonin ôû voû naõo vuøng traùn, vuøng thaùi döông, vuøng vieàn [91]. Nhöõng baát thöôøng töông töï nhö trong vieäc gaén keát vôùi thuï theå serotonin1A cuõng ñaõ ñöôïc ghi nhaän ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông. Ví duï, trong nghieân cöùu PET cuûa nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông, söï giaûm gaén keát serotonin1A ñöôïc tìm thaáy trong nhöõng caáu truùc
21 thaùi döông giöõa cuøng beân vôùi oå ñoäng kinh ôû nhöõng beänh nhaân coù vaø khoâng coù teo haûi maõ [113]. Hôn nöõa, moät söï giaûm gaén keát 20% serotonin1A ñöôïc tìm thaáy cuõng nhö 34% gaén keát thaáp hôn ôû vuøng ñoài thò cuøng beân vôùi oå ñoäng kinh. Trong moät nghieân cöùu rieâng leû, söï gaén keát serotonin1A bò suy giaûm ñöôïc xaùc ñònh taïi vuøng haûi maõ nôi gaây ra ñoäng kinh, vuøng haïnh nhaân, hoài ñai tröôùc vaø voû naõo môùi thaùi döông beân cuøng phía oå ñoäng kinh. Nhöõng nhaø nghieân cöùu khaùc ñaõ thoâng baùo raèng söï giaûm gaén keát cuûa serotonin1A laø nhieàu hôn moät caùch roõ raøng ôû nhöõng vuøng khôûi phaùt cuûa ñoäng kinh vaø söï lan truyeàn ñöôïc nhaän bieát vôùi söï ghi laïi baèng ñieän cöïc noäi soï. Cuõng nhö nhöõng nghieân cöùu khaùc, söï giaûm gaén keát serotonin1A vaãn hieän dieïn ngay caû khi soá löôïng vaø chaát löôïng MRI laø bình thöôøng [87]. Theâm vaøo söï giaûm gaén keát thuï theå serotonin1A vaøo oå ñoäng kinh, nhöõng beänh nhaân vôùi ñoäng kinh thuøy thaùi döông vaø traàm caûm naëng cho thaáy moät söï giaûm roõ raøng ñaùng keå söï gaén keát thuï theå serotonin1A lan roäng ñeán vuøng naõo vieàn khoâng toån thöông ngoaøi oå ñoäng kinh. Trong moät nghieân cöùu goàm 45 beänh nhaân vôùi ñoäng kinh thuøy thaùi döông, Hasler vaø coäng söï ñaõ chöùng toû moät söï quan heä ngöôïc giöõa möùc ñoä naëng cuûa nhöõng trieäu chöùng cuûa traàm caûm xaùc ñònh treân baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck vaø söï gaén keát thuï theå serotonin1A ôû haûi maõ cuøng beân vôùi oå ñoäng kinh vaø moät möùc ñoä gaén keát ít hôn ôû vuøng haûi maõ ñoái beân vaø raõnh giöõa naõo [51]. Coøn theo Gilliam vaø coäng söï thì söï töông quan giöõa möùc ñoä naëng cuûa caùc trieäu chöùng traàm caûm vaø möùc ñoä baát thöôøng cuûa hoài haûi maõ ôû 31 beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông, ñöôïc xaùc ñònh baèng kyõ thuaät quang phoå coäng höôûng töø (MRSI) [46].
22 Cuoái nhöõng naêm cuûa thaäp kyû 1960, Flor vaø Henry (1969) nhaän thaáy raèng nhöõng beänh nhaân bò ñoäng kinh thuøy thaùi döông phaûi thì thöôøng bò traàm caûm hôn [42]. Nhieàu nhaø nghieân cöùu sau ñoù coù nhöõng baùo caùo hoãn hôïp, bao goàm nhöõng keát quaû caân baèng nhau khoâng öu tieân beân phaûi cuõng nhö beân traùi baùn caàu. Nhöõng giaû thuyeát môùi thì cho raèng traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh coù lieân quan ñeán thuøy thaùi döông giöõa; ñoäng kinh thaùi döông traùi coù theå daãn ñeán roái loaïn chöùc naêng thuøy traùn vaø traàm caûm. Nhöõng baèng chöùng töø nhöõng nghieân cöùu veà PETvaø SPECT cuõng gôïi yù coù söï khaùc bieät trong beänh hoïc cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh thuøy thaùi döông beân traùi khi so saùnh vôùi beänh nhaân ñoäng kinh thaùi döông beân phaûi. Victoroff gôïi ra raèng ôû nhöõng caù theå coù oå gaây ñoäng kinh beân traùi thì deã bò tieán trieån ñeán traàm caûm [115]. Tuy nhieân, giaû thuyeát “phía beân toån thöông” naøy bò Quiske khoâng chaáp nhaän, oâng naøy cho raèng nhöõng trieäu chöùng traàm caûm laø töông töï nhau trong ñoäng kinh coù toån thöông beân traùi hay beân phaûi [94]. Traàm caûm trong ñoäng kinh baùn caàu traùi ñöôïc cho laø keát quaû cuûa hoaït ñoäng ñoäng kinh. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi Reuber, nhaø nghieân cöùu naøy ñaõ tìm thaáy raèng sau khi phaãu thuaät caét thuøy beân traùi thì chæ coù nhöõng beänh nhaân khoâng coøn côn ñoäng kinh môùi coù caûi thieän veà khía caïnh khí saéc. Tuy nhieân, nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù oå ôû thuyø thaùi döông beân traùi maø vaãn coøn côn ñoäng kinh vaø nhöõng beänh nhaân coù oå ñoäng kinh thuøy thaùi döông beân phaûi coøn côn thì khoâng thaáy coù söï caûi thieän [97]. Ñoäng kinh thuøy thaùi döông lieân quan vôùi taàn suaát cao cuûa traàm caûm. Ñieàu naøy khoâng ñaùng ngaïc nhieân vì vuøng voû naõo traùn döôùi laø muïc tieâu chính cuûa nhöõng teá baøo thaàn kinh dopaminergic vuøng vieàn giöõa vaø taïo
23 ñöôøng vaøo ñeán nhöõng teá baøo thaàn kinh serotonergic cuûa nhaân raõnh löng. Nhö vaäy, hình nhö laø roái loaïn chöùc naêng ôû thuøy traùn coù theå lieân quan ñeán söï khieám khuyeát trong vieäc vaän chuyeån serotonin maø ñieàu naøy coù theå daãn ñeán traàm caûm. Roái loaïn chöùc naêng cuûa nhöõng caáu truùc thuøy traùn coù theå ñöôïc nhaän thaáy trong ñoäng kinh thuøy thaùi döông, ñaëc bieät laø nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông coù traàm caûm, ôû nhöõng beänh nhaân naøy ngöôøi ta thaáy coù söï giaûm chuyeån hoùa vuøng döôùi traùn caû hai beân [32]. Thuoác khaùng ñoäng kinh vaø traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh Thuoác khaùng ñoäng kinh coù theå gaây ra nhöõng taùc duïng phuï veà taâm thaàn. Kanner nghieân cöùu 100 beänh nhaân ñaõ ñöïôc ñieàu trò traàm caûm trong ñoäng kinh, keát quaûgaàn moät phaàn ba soá beänh nhaân naøy, traàm caûm laø do vieäc ñieàu trò, gaây neân bôûi thuoác khaùng ñoäng kinh [67]. Nhöõng thuoác khaùng ñoäng kinh thöôøng ñöôïc baùo caùo nhö laø yeáu toá gaây neân traàm caûm: Vigabatrin (10%), Tiagabine (5%), Topiramate (15%) vaø Phenobarbital (25%). Ñieàu trò vôùi Levotiracetam coù lieân quan vôùi traàm caûm tæ leä 2,5% beänh nhaân, tæ leä naøy phuï thuoäc vaøo lieàu duøng vaø cuõng phuï thuoäc vaøo tieàn söû soát cao co giaät vaø traïng thaùi ñoäng kinh [88]. Theo Mula thuoác choáng ñoäng kinh coù theå gaây ra caùc taùc ñoäng xaáu leân khí saéc theo caùc cô cheá khaùc nhau: tieàm löïc cuûa söï daãn truyeàn thaàn kinh GABA, söï thieáu huït folate, töông taùc döôïc ñoäng hoïc vôùi nhöõng thuoác choáng ñoäng kinh khaùc trong ña trò lieäu [89].
24 Cô cheá cuûa haàu heát caùc thuoác choáng ñoäng kinh coù lieân quan ñeán söï taêng cöôøng GABA tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Nhöõng thuoác ñoù hoaït ñoäng theo nhieàu caùch thöùc: gia taêng söï öùc cheá GABAergic (benzodiazepine, phenobarbital, valproate sodium), öùc cheá söï taùi haáp thu GABA (tiagabine), gia taêng noàng ñoä GABA ôû synapse thoâng qua söï öùc cheá transaminase gamma- amibutyrate (vigabatrin) do ñoù laøm taêng söï löu haønh GABA (laø moät chaát daãn truyeàn thaàn kinh öùc cheá) neân coù theå gaây ra traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh [89]. Yeáu toá chuyeån hoùa vaø noäi tieát Côn co giaät ñöôïc bieát laø do keát hôïp lôùn cuûa nhöõng söï thay ñoåi noàng ñoä norepinephrin, tryptophan vaø 5HIAA taát caû caùc chaát naøy coù lieân quan ñeán nhöõng giaû thuyeát veà vieäc phaùt trieån cuûa traàm caûm [102]. Nhöõng yeáu toá veà taâm thaàn Ñoäng kinh thöôøng coù nhöõng giai ñoaïn laëp laïi vaø khoâng döï ñoaùn tröôùc ñöôïc cuûa söï maát yù thöùc. Söï khoâng döï ñoaùn vaø khoâng kieåm soaùt ñöôïc naøy ñaõ ñöôïc so saùnh vôùi khaùi nieäm cuûa Seligman veà “tình traïng khoâng töï lo lieäu ñaõ hoïc ñöôïc” (learned helplessness) voán xaûy ra khi beänh nhaân bò ñaët vaøo tình theá lo laéng vì khoâng ñoái phoù toát vôùi côn ñoäng kinh [102]. Khaùi nieäm khaùc, thöôøng giaûi thích veà traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh vaø traàm caûm laø “gaùnh naëng cuûa söï bình thöôøng hoùa” (burden of normality). Ñieàu naøy coù theå xaûy ra khi moät ngöôøi maát ñi quyeàn lôïi thöù phaùt coù lieân quan ñeán moät beänh naøo ñoù vaø bò baét buoäc phaûi gaëp nhöõng thaùch thöùc haèng ngaøy khi buoäc phaûi hoaït ñoäng nhö moät ngöôøi khoûe maïnh. Söï xaûy ra cuûa côn, cuõng
25 nhö hoaït ñoäng ñeà phoøng söï xuaát hieän cuûa côn ñoäng kinh, cuõng coù theå taùc ñoäng nhö moät trôû ngaïi trong tình traïng khoûe maïnh cuûa moät caù theå, nhö theá noù goùp phaàn vaøo gaùnh naëng veà taâm thaàn cuûa moät caù theå. 1.3.2. Caùc yeáu toá nguy cô cho traàm caûm Theo John Barry thì coù nhieàu yeáu toá coù theå giaûi thích söï gia taêng tæ leä traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh, bao goàm: nhöõng yeáu toá thaàn kinh- sinh hoïc, caùc yeáu toá veà ñieàu trò vaø nhöõng yeáu toá veà taâm lyù- xaõ hoäi hoïc. Ví duï, nhöõng yeáu toá thaàn kinh- sinh hoïc coù theå bò gaây ra bôûi: chaán thöông ñaàu; nhöõng beänh cuûa heä thaàn kinh trung öông coù theå lieân quan ñeán söï khôûi ñaàu cuûa ñoäng kinh; vaø baãm chaát deã bò traàm caûm. Caùc nhaø nghieân cöùu cuõng gôïi yù raèng coù söï gioáng nhau veà caáu truùc vaø chaát daãn truyeàn thaàn kinh trong ñöôøng ñi ôû naõo boä chung cho caû traàm caûm laãn ñoäng kinh [61] Yeáu toá lieân quan ñeán ñieàu trò quan troïng nhaát coù theå thaáy ñöôïc laø vieäc duøng caùc thuoác khaùng ñoäng kinh. Duøng keát hôïp nhieàu loaïi thuoác khaùng ñoäng kinh cuõng goùp phaàn gaây moät tình traïng khí saéc traàm caûm. Traàm caûm cuõng coù theå laø moät ñaùp öùng veà taâm thaàn khi maéc beänh ñoäng kinh. Söï khoù khaên khi soáng chung vôùi ñoäng kinh coù theå daãn ñeán nhöõng thay ñoåi veà khí saéc, ñaây laø vaán ñeà chung cuûa nhieàu ngöôøi khi ñoái ñaàu vôùi moät beänh maïn tính. Ngöôøi beänh ñoäng kinh caûm thaáy thua thieät vì nhöõng côn giaät khoâng theå döï ñoaùn tröôùc ñöôïc, khoâng coù khaû naêng laùi xe, khoâng coù khaû naêng laøm vieäc, coù caûm giaùc bò coâ laäp [61]. Traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh coøn bò aûnh höôûng bôûi nhieàu yeáu toá: Giôùi tính
26 Traùi vôùi söï gia taêng tæ leä traàm caûm ôû nöõ giôùi, moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ thaáy raèng nam giôùi maéc ñoäng kinh coù nguy cô bò traàm caûm lôùn hôn so vôùi nöõ giôùi [102]. Tieàn söû gia ñình Tieàn söû gia ñình coù beänh veà taâm thaàn nhö traàm caûm vaø töï saùt thì coù söï gia taêng veà tæ leä maéc phaûi traàm caûm [50]. Nhöõng thay ñoåi caáu truùc trong thuøy thaùi döông giöõa Nhieàu taøi lieäu cho thaáy coù söï lieân heä giöõa phì ñaïi haïnh nhaân vaø teo haûi maõ vôùi traàm caûm (vaø moät soá daïng khaùc cuûa beänh hoïctaâm thaàn) trong ñoäng kinh. Nhöõng nhaø nghieân cöùu coøn ñöa ra nhöõng caâu hoûi thuù vò veà vai troø cuûa nhöõng caáu truùc naøy trong söï hình thaønh traàm caûm vaø söï khaùc bieät giöõa nhöõng caáu thaønh ñaëc ñieåm vaø trieäu chöùng cuûa chuùng [102]. Tieàn söû Tieàn söû roái loaïn haønh vi luùc nhoû tuoåi, roái loaïn thaàn kinh, traàm caûm ñöôïc xem laø coù lieân quan ñeán traàm caûm trong ñoäng kinh [102]. Khoù khaên trong hoïc taäp vaø chæ soá IQ Nhöõng beänh nhaân bò khoù khaên trong hoïc taäp coù beänh ñoäng kinh ñi keøm coù tæ leä traàm caûm gaáp hai laàn so vôùi beänh nhaân ñoäng kinh khaùc. Nhöõng roái loaïn taâm thaàn cuõng thöôøng gaëp ôû nhöõng beänh nhaân coù nhöõng côn giaät trong nhieàu naêm tröôùc vaø coù chæ soá IQ thaáp [102]. Tuoåi khôûi phaùt vaø khoaûng thôøi gian toàn taïi cuûa ñoäng kinh Maëc duø haàu heát caùc nghieân cöùu tìm thaáy khoâng coù söï lieân quan giöõa tuoåi khôûi phaùt vaø thôøi gian toàn taïi cuûa ñoäng kinh vôùi traàm caûm, tuy nhieân
27 vaøi nghieân cöùu cho laø coù söï gia taêng tæ leä traàm caûm ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù khôûi phaùt muoän [102]. Kieåu ñoäng kinh Moät soá nghieân cöùu moâ taû laø traàm caûm thöôøng gaëp ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh cuïc boä phöùc taïp vaø ôû nhöõng ngöôøi xô hoùa thuøy thaùi döông giöõa [93]. Tuy nhieân, cuõng coù nhöõng nghieân cöùu cho raèng coù tæ leä gia taêng traàm caûm ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông. Nhöõng yeáu toá taâm lyù- xaõ hoäi Nhöõng beänh nhaân vôùi moät tính caùch bi quan vaø yeám theá coù tæ leä traàm caûm taêng. Nhöõng yeáu toá khaùc nhö sang chaán taâm lyù, maëc caûm, keùm thích öùng vôùi côn giaät, vaø sang chaán veà taøi chính cuõng coù lieân quan vôùi söï gia taêng tæ leä cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh [102]. 1.3.3. Bieåu hieän thöôøng gaëp cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh Coù söï tranh caõi thöïc söï veà hieän töôïng hoïc cuûa traàm caûm treân ñoäng kinh. Trong khi Betts baùo caùo moät söï bieåu hieän noäi sinh nhieàu hôn, Mulder vaø Dally giaûi thích veà moät baûn chaát phaûn öùng hôn cuûa traàm caûm keát hôïp vôùi ñoäng kinh [23]. Mendez khi so saùnh 20 beänh nhaân ñoäng kinh coù traàm caûm vôùi 20 beänh nhaân chæ bò traàm caûm vaø nhaän xeùt raèng nhöõng beänh nhaân traàm caûm coù ñoäng kinh thì coù ít caùc trieäu chöùng lo laéng, söï voâ voïng, chaäm chaïp, ñaùnh giaù thaáp baûn thaân vaø roái loaïn daïng cô theå. Tuy nhieân, nhöõng beänh nhaân naøy coù nhöõng trieäu chöùng taâm thaàn nhieàu hôn nhö: hoang töôûng, aûo giaùc vaø aûo thanh quaáy raày. Giöõa nhöõng giai ñoaïn cuûa traàm caûm chuû yeáu thì nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù khuynh höôùng coù roái loaïn khí saéc vôùi tính
28 caùu kænh, khoâng vui veû. Maëc duø, phaàn lôùn caùc nghieân cöùu chaáp nhaän raèng hieän töôïng hoïc cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh laø khaùc vôùi traàm caûm keát hôïp vôùi nhöõng roái loaïn thaàn kinh khaùc, nhöõng nghieân cöùu ñeå chöùng thöïc ñieàu ñoù vaãn coøn haïn cheá. Caùc bieåu hieän laâm saøng cuõng ñoâi luùc cuõng bò laøm trôû neân lu môø bôûi taùc duïng phuï coù theå coù cuûa thuoác choáng ñoäng kinh [85]. Moâ taû cuûa Dietrich Blumer veà roái loaïn khí saéc trong traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh laø moät trong soá nhöõng moâ taû ñöôïc chuù yù nhaát [26]. Theo Blumer, nhöõng trieäu chöùng taâm thaàn toàn taïi keøm vôùi moät theå lieân tuïc: töø roái loaïn khí saéc vôùi nhöõng trieäu chöùng thoaùng qua, roài ñeán moät roái loaïn khí saéc naëng hôn vôùi nhöõng neùt ñaëc tröng taâm thaàn noåi troäi nhöng chæ thoaùng qua, tieáp theo ñoù laø moät tình traïng loaïn taâm thaàn keùo daøi hôn. Blumer cuõng ñeà xuaát moät khaùi nieäm veà roái loaïn khí saéc döôùi côn (subictal dysphoric disorders), maø tröôùc ñaây vaøo naêm 1860 Morel ñaõ moâ taû laø ñoäng kinh bò che daáu (masked epilepsy), laø moät phöùc hôïp trieäu chöùng taâm thaàn gioáng nhö khi quan saùt ôû beänh nhaân ñoäng kinh [27]. 1.3.4. Laâm saøng traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh Ñaëc tröng cuûa traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh bao goàm:  Ít ñaëc ñieåm thaàn kinh hôn.  Nhieàu ñaëc ñieåm taâm thaàn hôn.  Nhieàu neùt vaø traïng thaùi lo aâu hôn.  Ñaëc ñieåm choáng ñoái cao, ñaëc bieät laø töï bình phaåm vaø caûm thaáy coù toäi.
29  Khôûi phaùt ñoät ngoät vaø caùc trieäu chöùng toàn taïi trong moät thôøi gian ngaén. Ñaëc ñieåm traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh khoâng nhaát thieát phaûi nhö theo moâ taû qui öôùc trong DSM-IV (goàm nhöõng trieäu chöùng moâ taû ôû phieáu thu thaäp soá lieäu ôû phuï luïc 2). Bieåu hieän roái loaïn traàm caûm trong ñoäng kinh khaùc vôùi traàm caûm ôû ngöôøi khoâng ñoäng kinh, ñaây cuõng coù theå laø lyù do laøm khoâng ít ngöôøi khoâng nhaän ra ñöôïc traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh. Roái loaïn khí saéc sau côn thöôøng gaëp caùc trieäu chöùng nhö maát naêng löïc, kích thích, caùu kænh, khí saéc traàm caûm, lo aâu, nhöùc ñaàu thöôøng keùo daøi khoaûng 24 giôø. Traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh thöôøng bieåu hieän coù khuynh höôùng töï saùt. Ñaây laø haäu quaû nghieâm troïng nhaát cuûa traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh. Lyù do ngöôøi ñoäng kinh coù nguy cô töï saùt cao coù theå laø do söï roái loaïn cô baûn trong naõo boä gaây ra côn co giaät vaø do traàm caûm, hoaëc söï taùc ñoäng veà taâm thaàn cuûa vieäc khoâng töï lo lieäu ñöôïc cuõng nhö voâ voïng töø söï khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc vaø khoâng theå döï ñoaùn ñöôïc côn co giaät, vaø khaû naêng laøm cheát ngöôøi neáu söû duïng thuoác choáng co giaät quaù lieàu hoaëc khi keát hôïp vôùi caùc chaát kích thích, röôïu [14]. Roái loaïn traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh coù theå theå hieän moät nhoùm caùc trieäu chöùng nhö laø buoàn raàu, nhöõng côn khoùc loùc, caûm thaáy maát höùng thuù vaø deã bò kích thích, caùu kính hoaëc coù theå xuaát hieän nhöõng roái loaïn ñaëc tröng gaëp trong nhöõng tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa DSM-IV, nhö laø nhöõng giai ñoaïn traàm caûm naëng vaø roái loaïn löôõng cöïc.
30 Trong ñoäng kinh, nhöõng giai ñoaïn traàm caûm vaø nhöõng trieäu chöùng coù neùt ñaëc tröng rieâng, lieân quan ñeán thôøi gian xaûy ra côn ñoäng kinh. Vì vaäy, traàm caûm coù theå tröôùc côn (preictal), theo sau côn (postictal), hoaëc chuùng coù theå xaûy ra moät caùch ñoäc laäp vôùi côn ñoäng kinh (interictal). Nhöõng trieäu chöùng cuûa traàm caûm tröôùc côn (preictal). Blanchet vaø Frommer ñaõ nghieân cöùu söï thay ñoåi khí saéc trong voøng 56 ngaøy ôû 27 beänh nhaân ñoäng kinh, ñöôïc xeáp loaïi khí saéc cô baûn haøng ngaøy. Nhöõng trieäu chöùng traàm caûm ñöôïc tìm thaáy 3 ngaøy tröôùc moät côn giaät ôû 22 beänh nhaân [25]. Möùc ñoä naëng cuûa caùc trieäu chöùng trôû neân xaáu daàn ñi trong voøng 24 giôø tröôùc côn giaät. Nhöõng trieäu chöùng cuûa traàm caûm sau côn (postictal). Nhöõng trieäu chöùng sau côn cuûa traàm caûm ñaõ ñöôïc nghieân cöùu moät caùch heä thoáng trong moät nghieân cöùu goàm 100 beänh nhaân lieân tieáp nhau, bò ñoäng kinh cuïc boä kieåm soaùt côn giaät keùm, thöïc hieän taïi trung taâm ñoäng kinh Rush [69]. Trong nghieân cöùu naøy, thôøi gian sau côn ñöôïc xaùc ñònh laø 72 giôø sau côn ñoäng kinh, trong soá 100 beänh nhaân, coù 43 nguôøi coù nhöõng trieäu chöùng traàm caûm. Söï keùo daøi trung bình cuûa nhöõng trieäu chöùng laø khoaûng 24 giôø. YÙ töôûng töï saùt sau côn ñöôïc xaùc ñònh trong 13 beänh nhaân. Traàm caûm giöõa caùc côn (interictal). Nhöõng giai ñoaïn traàm caûm giöõa caùc côn laø thöôøng gaëp hôn so vôùi traàm caûm tröôùc côn vaø sau côn. Nhö ñaõ noùi tröôùc ñaây, traàm caûm giöõa caùc côn coù theå gioáng traàm caûm moâ taû trong phaân loaïi DSM-IV. Tuy nhieân, trong 25% ñeán 50% beänh nhaân ñoäng kinh, coù nhöõng giai ñoaïn traàm caûm khoâng ñaït ñuû
31 caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa DSM-IV. Ví duï, duøng tieâu chuaån chaån ñoaùn DSM-III, Mendez vaø coäng söï phaân loaïi ñöôïc khoaûng 50% roái loaïn traàm caûm laø traàm caûm khoâng ñieån hình [86]. Gilliam ñaõ moâ taû nhöõng ñaëc tính khoâng ñieån hình cuûa nhöõng giai ñoaïn traàm caûm trong ñoäng kinh, söï ña hình thaùi cuûa caùc trieäu chöùng bao goàm caùc trieäu chöùng veà caûm xuùc nhö tình traïng deã kích thích xen laãn vôùi khí saéc höng phaán, sôï haõi, nhöõng trieäu chöùng cuûa lo aâu, caûm giaùc ñau, maát nguû [45] Blumer ñaõ ñaët ra thuaät ngöõ roái loaïn tính khí giöõa caùc côn (interictal dysphoric disorder) ñeå chæ loaïi traàm caûm naøy ôû ngöôøi ñoäng kinh vaø oâng ñaõ öôùc löôïng noù xaûy ra trong khoaûng hai phaàn ba soá beänh nhaân ñoäng kinh coù traàm caûm [26]. Kanner vaø coäng söï cuõng ñaõ xaùc ñònh nhöõng giai ñoaïn traàm caûm gioáng roái loaïn khí saéc ôû beänh nhaân ñoäng kinh trong moät nghieân cöùu goàm 97 beänh nhaân ñoäng kinh khaùng trò vaø coù nhöõng giai ñoaïn traàm caûm ñuû naëng ñaùng ñeå ñieàu trò baèng thuoác: 28 beänh nhaân (29%) ñaùp öùng ñuùng tieâu chuaån DSM-IV cuûa traàm caûm chuû yeáu, 69 beänh nhaân coøn laïi (71%) khoâng ñaùp öùng ñuû tieâu chuaån cuûa DSM-IV vaø bieåu hieän moät hình aûnh laâm saøng bao goàm: maát höùng thuù (coù keøm theo hoaëc khoâng keøm theo söï voâ voïng), meät moûi, lo laéng, deã bò kích thích, khoù dung naïp söï thaát baïi, khí saéc deã thay ñoåi vôùi nhöõng côn khoùc Nhieàu beänh nhaân baùo caùo söï thay ñoåi veà söï theøm aên vaø giaác nguû, vaø coù vaán ñeà veà söï taäp trung. Haàu heát caùc trieäu chöùng ñöôïc moâ taû vôùi dieãn bieán taêng leân roài giaûm xuoáng, vôùi söï laëp laïi, xaûy ra raûi raùc, coù nhöõng giai ñoaïn khoâng coù trieäu chöùng keùo daøi trong moät ñeán nhieàu ngaøy. Veà trieäu chöùng hoïc thì gioáng vôùi loaïn khí saéc, nhöng söï taùi dieãn cuûa nhöõng giai
32 ñoaïn khoâng trieäu chöùng ñaõ laøm cho tình traïng naøy khoâng ñaùp öùng nhöõng tieâu chuaån cuûa DSM-IV [65]. Ñieàu quan troïng ñeå phaân bieät traàm caûm khoâng ñieån hình trong ñoäng kinh vôùi traàm caûm khoâng ñieån hình theo tieâu chuaån cuûa DSM-IV, bao goàm khaû naêng ñaùp öùng cuûa khí saéc (ví duï, khí saéc raïng rôõ khi ñaùp öùng töùc thì vôùi moät söï kieän laïc quan thöïc söï hoaëc tieàm taøng) vaø ít nhaát hai cuûa nhöõng trieäu chöùng sau ñaây: taêng caân roõ reät hoaëc taêng söï ngon mieäng; nguû nhieàu (nguû quaù nhieàu, ngöôïc laïi vôùi maát nguû hieän dieän trong traàm caûm saàu uaát), caûm giaùc naëng tay, chaân, caûm bò xa laùnh toàn taïi laâu daøi. 1.3.5. AÛnh höôûng cuûa traàm caûm leân beänh nhaân ñoäng kinh Traàm caûm coù taùc ñoäng tieâu cöïc leân cuoäc soáng cuûa beänh nhaân ñoäng kinh vôùi nhieàu möùc ñoä. Ñaàu tieân, moät tieàn söû coù traàm caûm laø moät döï baùo cuûa moät daïng naëng cuûa ñoäng kinh. Thöù hai, traàm caûm laø yeáu toá nguy cô lôùn cho söï phaùt trieån cuûa yù ñònh töï saùt, haønh vi vaø töï saùt thaønh coâng. Thöù ba, söï hieän dieän cuûa traàm caûm laø moät döï baùo cho chaát löôïng soáng keùm ôû nhöõng beänh nhaân naøy. Traàm caûm ñi keøm vôùi beänh ñoäng kinh coù theå coù nhöõng haäu quaû roõ reät veà theå chaát, xaõ hoäi vaø taøi chính, bao goàm: gia taêng vieäc söû duïng thuoác, chaát löôïng soáng ngheøo naøn, söï baát löïc trong xaõ hoäi vaø töû vong. Moät nghieân cöùu veà cuoäc soáng vaø möùc chi tieâu haøng naêm cuûa ngöôøi ñoäng kinh ôû Hoa Kyø vaø nhaän thaáy raèng chi phí cho söï oám yeáu, taøn taät vaø ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi so vôùi thu nhaäp vaø sinh hoaït trong gia ñình chieám 85% toång chi phí [102]. Hoï coøn keát luaän raèng “ñoäng kinh chieám phaàn lôùn chi phí vaø coù lieân quan
33 ñeán khaû naêng thu nhaäp”. Trong moät ñaùnh giaù söï taùc ñoäng cuûa beänh traàm caûm ñi keøm theo ñoäng kinh veà phöông dieän söû duïng dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe vaø thoâng tin veà chaêm soùc söùc khoûe bôûi ngöôøi bò ñoäng kinh ôû Hoa Kyø, vaø ngöôøi ta nhaän thaáy raèng nhöõng ngöôøi beänh ñoäng kinh coù traàm caûm maø khoâng ñöôïc ñieàu trò thì duøng nhieàu nguoàn chaêm soùc söùc khoûe hôn trong taát caû caùc maët ñaõ neâu treân. Nhöõng beänh nhaân traàm caûm khoâng ñieàu trò cuõng coù söï thay ñoåi roõ raøng trong thôøi gian söû duïng ñieàu trò, chaêm soùc söùc khoûe theo ñoä traàm troïng cuûa söï traàm caûm cuûa hoï. Traàm caûm hay ñau ñôùn veà taâm thaàn ñöôïc chæ ra nhö laø nhöõng daáu hieäu baùo tröôùc maïnh nhaát cuûa söùc khoûe lieân quan ñeán chaát löôïng cuûa soáng, ngang baèng vôùi caû taàn suaát vaø ñoä naëng cuûa côn giaät, coâng vieäc laøm, hay tình traïng laùi xe [47]. Traàm caûm vaø lo aâu giöõa caùc côn ñoäng kinh coù theå söû ñöôïc xem nhö nhöõng taùc duïng phuï ñoäc laäp treân söùc khoûe lieân quan ñeán chaát löôïng cuoäc soáng (health-related quality of life). Vì theá, söï nhaän ra ñöôïc vaø ñieàu trò traàm caûm vaø lo aâu ñi keøm theo ñoäng kinh laø caàn thieát trong vieäc caûi thieän chaát löôïng soáng trong ñoäng kinh. Töï saùt trong ñoäng kinh Trong daân soá chung ôû Hoa Kyø, tæ leä töï saùt trong ñôøi soáng ñöôïc öôùc löôïng khoaûng 1,1% ñeán 1,2%. Trong khi tæ leä coá gaéng ñeå töï saùt laø töø 1,1% ñeán 4,6%. Nhöõng nghieân cöùu döïa treân daân soá gaàn ñaây, ñaõ tuyeân boá raèng ngöôøi ñoäng kinh coù nguy cô töï saùt caàn ñieàu trò cao gaáp ba laàn so vôùi nhoùm chöùng [35]. Nguy cô töï saùt cao nhaát ñöôïc xaùc ñònh ôû beänh nhaân ñoäng kinh vaø beänh taâm thaàn ñi keøm, ñaëc bieät nhöõng beänh nhaân coù traàm caûm, nhöõng
34 ngöôøi naøy coù nguy cô gaáp 32 laàn töï saùt caàn ñieàu trò. Trong moät nghieân cöùu khaùc ôû Canada vôùi moät maãu goàm 36.984 ñoái töôïng thì taàn suaát cuûa yù ñònh töï saùt ôû beänh nhaân ñoäng kinh gaáp hai laàn so vôùi daân soá chung [69]. Töø moät hoài xeùt 17 nghieân cöùu veà haønh vi töï saùt ôû beänh nhaân ñoäng kinh, Robertson gôïi ra raèng taàn suaát cuûa töï saùt vaø söï coá gaéng töï saùt töø 5% ñeán 14,3%. Hôn nöõa, nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh thuøy thaùi döông coù tæ leä lôùn hôn 25 laàn so vôùi daân soá chung [100]. Theo Devinski, nguy cô töông ñoái cuûa töï saùt trong soá nhöõng ngöôøi beänh nhaân ñoäng kinh cao gaáp ba laàn so vôùi nhoùm chöùng, vaø vaãn giöõ möùc cao hôn roõ reät (gaáp hai laàn) ngay caû sau khi kieåm soaùt nhöõng yeáu toá kinh teá xaõ hoäi vaø nhaân khaåu hoïc vaø tieàn söû veà roái loaïn taâm thaàn. Ñaùng chuù yù laø nguy cô töï saùt lôùn nhaát laø trong saùu thaùng ñaàu sau khi ñoäng kinh ñöôïc chaån ñoaùn vaø trong soá nhöõng beänh nhaân ñoù coù ñoäng kinh keøm theo caùc beänh veà taâm thaàn (roái loaïn caûm xuùc, roái loaïn lo aâu, traàm caûm ). Nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù nhöõng roái loaïn veà caûm xuùc hoaëc caùc roái loaïn taâm thaàn coù nguy cô töï saùt cao hôn gaáp hai möôi laàn so vôùi nhoùm chöùng [92]. Coøn theo Harris vaø Barraclough, tæ leä töï saùt trong beänh nhaân ñoäng kinh cao gaáp naêm laàn so vôùi daân soá chung. Töï saùt khoâng nhaát thieát phaûi xaûy ra khi vieäc ñieàu trò khoâng thaønh coâng; nhöng thöôøng xaûy moät caùch baát ngôø khi beänh nhaân buoäc phaûi thay ñoåi loái soáng cuûa hoï khi khoâng coøn côn giaät nöõa [50]. Chaån ñoaùn truïc I (Axis I) chung nhaát trong nhöõng caù theå vôùi yù nghó töï saùt naøy ñöôïc xaùc ñònh laø giai ñoaïn traàm caûm chính [63].
35 Töï saùt do thuoác Nguy cô töï saùt lieân quan ñeán thuoác khaùng ñoäng kinh ñaõ ñöôïc nhaän bieát töø laâu vaø ñaõ ñöôïc tuyeân boá, ñaëc bieät vôùi barbiturate (phenobarbital vaø primidone), vaø nhaát laø ôû nhöõng beänh nhaân coù tieàn söû gia ñình coù roái loaïn khí saéc. Tuy nhieân, yù töôûng töï saùt cuõng ñöôïc baùo caùo vôùi nhöõng thuoác khaùng ñoäng kinh khaùc nhö topiramate, zonisamide, levetiracetam, vigabatrin vaø felbamate baèng caùch laøm cho deã phaùt trieån nhöõng giai ñoaïn roái loaïn khí saéc vaø lo aâu. Theâm nöõa, yù töôûng vaø haønh vi töï saùt cuõng coù theå bò thuùc ñaåy bôûi vieäc ñieàu trò khoâng lieân tuïc caùc thuoác khaùng ñoäng kinh coù ñaëc tính oån ñònh khí saéc (ví duï nhö: valproic acid, carbmazepine, oxcarbazepine, vaø lamotrigine) ôû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh coù roái loaïn khí saéc ñaõ ñöôïc ñieàu trò thuyeân giaûm nhôø nhöõng thuoác khaùng ñoäng kinh naøy. Vaøo thaùng moät naêm 2008, cô quan quaûn lyù thuoác vaø thöïc phaåm Hoa kyø ban haønh moät caûnh baùo veà söï lieân quan giöõa söï töï saùt vaø thuoác khaùng ñoäng kinh, döïa vaøo keát quaû cuûa moät phaân tích bao goàm döõ lieäu töø 199 thöû nghieäm laâm saøng ngaãu nhieân cuûa 11 loaïi thuoác khaùng ñoäng kinh [114]: carbamazepine, felbamate, gabapentine, lamotrigine, levetiracetam, oxcarbazepine, pregabalin, tiagabine, topiramate, valproate, vaø zonizamide. Nghieân cöùu phaân tích naøy goàm 43.892 beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò beänh ñoäng kinh, roái loaïn taâm thaàn, nhöõng roái loaïn khaùc phaàn lôùn laø ñau. Cô quan quaûn lyù thuoác vaø thöïc phaåm Hoa kyø keát luaän raèng coù söï gia taêng coù yù nghóa thoáng keâ nguy cô cuûa söï töï saùt gaáp 1,8 laàn vôùi vieäc duøng thuoác
36 khaùng ñoäng kinh. Trong ñoù, yù töôûng töï saùt chieám 67,6%, haønh vi chuaån bò tö saùt chieám 2,8%, noã löïc töï saùt chieám 26,8%, töï saùt hoaøn thaønh chieám 2,8%. Thuoác khaùng ñoäng kinh lieân quan vôùi nguy cô töï saùt hôn vôùi ñoäng kinh hôn laø vôùi roái loaïn taâm thaàn hoaëc caùc roái loaïn khaùc. Tuy nhieân, giaù trò cuûa keát quaû phaân tích naøy coøn bò nghi ngôø vì moät vaøi vaán ñeà veà phöông phaùp luaän [58]. 1.3.6. Taùc ñoäng cuûa traàm caûm ñeán chaát löôïng soáng cuûa beänh nhaân ñoäng kinh Gilliam vaø coäng söï khaûo saùt nhöõng bieán soá chòu traùch nhieäm cho söï keùm ñi cuûa chaát löôïng cuoäc soáng xaùc ñònh bôûi baûng ñaùnh giaù- 89 chaát löôïng cuoäc soáng trong ñoäng kinh (QOLIE-89) trong 194 beänh nhaân tröôûng thaønh vôùi ñoäng kinh cuïc boä khoù trò vaø keát luaän raèng chæ coù nhöõng bieán soá ñoäc laäp lieân quan roõ raøng ñeán ñieåm keùm cuûa chaát löôïng cuoäc soáng treân ñieåm toång keát QOLIE-89 laø möùc cao cuûa traàm caûm vaø taùc ñoäng ñoäc thaàn kinh cuûa caùc thuoác choáng ñoäng kinh [47]. Theâm nöõa, söï hieän dieän cuûa nhöõng giai ñoaïn traàm caûm ñi keøm laøm beänh nhaân ñoäng kinh phaûi söû duïng caùc dòch vuï y teá nhieàu hôn, daãn ñeán chi phí cao hôn. Ngöôøi ñoäng kinh coù traàm caûm maø khoâng ñieàu trò duøng nhieàu nguoàn dòch vuï söùc khoûe hôn moät caùch roõ reät trong nhieàu khía caïnh, khoâng phuï thuoäc vaøo loaïi côn vaø thôøi gian keå töø côn sau cuøng [41]. 1.3.7. Phaùt hieän nhöõng giai ñoaïn traàm caûm vaø lo aâu Nhö ñaõ ñaõ baøn luaän tröôùc ñaây, traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh thöôøng chöa ñöôïc nhaän ra vaø ít ñöôïc ñieàu trò. Moät bieän phaùp thöïc haønh ñeå giaûi
37 quyeát vaán ñeà nghieâm troïng naøy laø cung caáp cho caùc nhaø thaàn kinh hoïc nhöõng coâng cuï hay nhöõng baûng caâu hoûi ngaén ñeå coù theå xaùc ñònh nhöõng beänh nhaân coù trieäu chöùng traàm caûm. Tuy nhieân, phaûi nhaán maïnh raèng nhöõng coâng cuï phaùt hieän naøy chæ laø gôïi yù cho chaån ñoaùn cuûa traàm caûm hay roái lo aâu vaø caàn phaûi ñöôïc xaùc laäp baèng söï ñaùnh giaù chính thöùc nhaø taâm thaàn hoïc. Chaån ñoaùn traàm caûm chuû yeáu döïa vaøo caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn theo DSM-IV ( phuï luïc 2). Ñeå chaån ñoaùn giai ñoaïn traàm caûm chuû yeáu, caàn coù: (A). khí saéc traàm caûm hoaëc/vaø (B). giaûm ñaùng keå söï quan taâm vaø haøi loøng laø hai trieäu chöùng chính coäng vôùi ít nhaát 4 trong caùc trieäu chöùng: (C). giaûm caân hoaëc taêng caân; (D). maát nguû hoaëc nguû nhieàu; (E). kích ñoäng hay chaäm chaïp taâm thaàn; (F). meät moûi hay maát sinh löïc haèng ngaøy; (G). caûm giaùc thaáy voâ duïng; (H). do döï, giaûm khaû naêng taäp trung; (I). yù nghó veà caùi cheát taùi dieãn nhieàu laàn Ngöôøi ta thöôøng duøng baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck (BDI), do Aaron T. Beck saùng taïo ra coù 21 caâu hoûi nhieàu löïa choïn töï ñaùnh giaù (phuï luïc 2), ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä traàm caûm. Nhöõng caâu hoûi naøy ñöôïc thieát keá cho nhöõng ngöôøi töø 13 tuoåi trôû leân vaø bao goàm nhöõng muïc lieân quan ñeán caùc trieäu chöùng traàm caûm nhö laø söï tuyeät voïng vaø tính caùu gaét, söï nhaän thöùc nhö caûm giaùc toäi loãi hay caûm giaùc bò tröøng phaït, cuõng nhö nhöõng trieäu chöùng cô theå nhö meät moõi, giaûm caân hay maát höùng thuù tình duïc Söï phaùt trieån cuûa BDI laø moät söï kieän quan troïng trong taâm thaàn hoïc, noù cho thaáy moät söï tieán boä trong chaêm soùc söùc khoeû taâm thaàn. Öu ñieåm cuûa BDI laø goàm caùc caâu
38 hoûi giuùp beänh nhaân phaûn aùnh ñöôïc ñoä naëng cuûa traàm caûm töông öùng vôùi tieâu chuaån chaån ñoaùn traàm caûm DSM-IV, noù coøn coù theå theo gioûi söï thay ñoåi theo thôøi gian caùc trieäu chöùng traàm caûm trong quaù trình ñieàu trò. Coâng cuï naøy ñöôïc duøng roäng raõi trong nghieân cöùu; trong naêm 1998 coù 2000 nghieân cöùu duøng BDI vaø noù ñaõ ñöôïc dòch ra nhieàu thöù tieáng treân theá giôùi. Möùc ñoä traàm caûm theo BDI: - <14: khoâng traàm caûm. - 14-19: traàm caûm nheï. - 20-28: traàm caûm trung bình. - 29-63: traàm caûm naëng. Moät coâng cuï khaùc ñeå xaùc ñònh nhöõng giai ñoaïn traàm caûm chuû yeáu laø moät baûng töï ñaùnh giaù goàm saùu muïc goïi laø baûng ñaùnh giaù traàm caûm nhöõng roái loaïn thaàn kinh cho ñoäng kinh (NDDI-E: duøng ñaëc bieät cho ñoäng kinh) [32]. NDDI-E caàn ít hôn ba phuùt ñeå hoaøn taát; ñieåm töø 15 hoaëc cao hôn laø gôïi yù cho moät giai ñoaïn traàm caûm chuû yeáu. 1.3.8. Gôïi yù cho ñieàu trò Caùc taøi lieäu tröôùc ñaây gôïi yù raèng moät söï gia taêng trong hoaït ñoäng serotonergic vaø noradrenergic coù taùc duïng choáng co giaät ôû ñoäng vaät thí nghieäm bò ñoäng kinh [60]. Tuy nhieân, veà vieäc ñieàu trò traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh laø ñaùng nghieân cöùu theâm vaø caùc nhaø nghieân cöùu khaùm phaù ra taùc duïng choáng co giaät cuûa serotonin haûi maõ ngoaïi baøo (extracellular hippocampal serotonin) ôû chuoät thí nghieäm. Söï lan traøn serotonin baûo veä chuoät thí nghieäm khoûi nhöõng côn ñoäng kinh töøng xaûy ra tröôùc ñaây khi maø
39 noàng ñoä serotonin ngoaïi baøo gia taêng trong khoaûng 80% vaø 350% töø möùc giôùi haïn. Tuy nhieân, noàng ñoä treân 900% möùc giôùi haïn laøm côn giaät xaáu hôn. Moâ hình thöû nghieäm naøy taùi taïo hoaøn caûnh trong ñoù caùc SSRI vaø caùc thuoác choáng traàm caûm coù theå gaây co giaät ôû ngöôøi. Noùi chung, ñieàu trò traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh cuõng töông töï nhö ñieàu trò beänh nhaân traàm caûm do nhöõng nguyeân nhaân khaùc. Xem xeùt laïi taøi lieäu cho thaáy raèng caùc thuoác choáng traàm caûm laø an toaøn ôû beänh nhaân ñoäng kinh (tröø khi quaù lieàu), ngoaïi tröø boán thuoác: buprobion, amoxapine, mianserin vaø clomipramine. Theâm nöõa, moät nghieân cöùu giaû döôïc coù kieåm soaùt muø ñoâi vôùi imipramine vaø ba thöû nghieäm môû vôùi SSRI duøng cho caùc beänh nhaân ñoäng kinh cho thaáy moät söï giaûm taàn suaát côn giaät. Cuoái cuøng, moät nghieân cöùu cuûa Alper vaø coäng söï gôïi yù raèng söï xuaát hieän cuûa côn co giaät ôû beänh nhaân traàm caûm coù theå laø moät söï bieåu loä cuûa nguy cô gia taêng söï phaùt trieån cuûa co giaät ñoäng kinh keát hôïp vôùi roái loaïn khí saéc [68]. Nhöõng döõ lieäu cuûa hoï ñaõ cho thaáy raèng caùc thuoác SSRI vaø serotonin choïn loïc (selective serotonin) coù theå coù moät taùc duïng phoøng ngöøa. Trong moät so saùnh phaïm vi aûnh höôûng cuûa ñoäng kinh trong nghieân cöùu ngaãu nhieân, ña trung taâm, ñoái chöùng vôùi giaû döôïc cuûa caùc SSRI, venlafaxine, vaø mirtazapine cho thaáy vieäc duøng caùc thuoác choáng traàm caûm laø an toaøn trong ñoäng kinh khi chuùng ñöôïc keâ toa vôùi lieàu ñieàu trò. Ñieàu trò traàm caûm ôû ngöôøi beänh ñoäng kinh coù theå caûi thieän khí saéc, naêng löïc vaø chöùc naêng cuûa hoï. Noù cuõng giuùp laøm giaûm nguy cô co giaät, taàn soá côn giaät vaø nguy cô töï saùt. Moät söï keát hôïp ñieàu trò thuoác choáng traàm
40 caûm vaø taâm lyù lieäu phaùp laø toát nhaát, vieäc ñieàu trò caàn phaûi phuø hôïp, tieän lôïi ñoái vôùi töøng caù theå. Phöông phaùp ñieàu trò toát vôùi ngöôøi naøy nhöng coù theå khoâng toát vôùi ngöôøi khaùc, vì vaäy neân traùnh so saùnh vieäc ñieàu trò ôû beänh nhaân naøy vôùi beänh nhaân khaùc [14]. Ñieàu trò traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh cuõng gioáng nhö ôû ngöôøi khoâng ñoäng kinh, ñieàu caàn ñaëc bieät chuù yù laø phaûi kieåm soaùt ñöôïc côn giaät, theo doõi thöôøng xuyeân söï töông taùc thuoác vaø noàng ñoä thuoác choáng ñoäng kinh khi phoái hôïp thuoác. Giaûm yeáu toá nguy cô gaây traàm caûm bao goàm caû vieäc khoáng cheá côn giaät, coù theå ñieàu chænh thuoác, caân nhaéc söï choïn löïa thuoác thay theá vaø giaûm ñeán möùc toái thieåu vieäc duøng nhieàu loaïi thuoác. Duøng nhieàu loaïi thuoác laø moái quan taâm lôùn cuûa ngöôøi beänh ñoäng kinh. Moái lo laéng nöõa laø söï töông taùc thuoác vaø aûnh höôûng cuûa noù leân vieäc kieåm soaùt côn giaät. Thuoác choáng traàm caûm thöôøng duøng coù thôøi haïn vaø khoâng duøng keùo daøi nhö thuoác choáng ñoäng kinh. Tuøy theo möïc ñoä naëng cuûa traàm caûm vieäc duøng thuoác coù theå keùo daøi töø 6 thaùng ñeán 1 naêm. Neáu traàm caûm thaät söï laø khoù trò thì ñoâi luùcvieäc ñieàu trò keùo daøi gaàn heát cuoäc ñôøi cuûa beänh nhaân, tuy nhieân tröôøng hôïp naøy hieám khi xaûy ra [14]. Lôïi ích khi duøng thuoác khaùng ñoäng kinh cuøng vôùi thuoác choáng traàm caûm treân nhöõng beänh nhaân naøy laø laøm giaûm nheï tình traïng traàm caûm, giaûm nguy cô töï saùt (voán laø moät trieäu chöùng naëng vaø thöôøng gaëp ôû beänh nhaân ñoäng kinh coù traàm caûm), vaø coù theå goùp phaàn kieåm soaùt côn giaät. Nhöõng thuoác choáng traàm caûm môùi ñöôïc baøo cheá, theá heä môùi ít ñoäc vaø ít gaây töû vong khi quaù lieàu so vôùi caùc thuoác choáng traàm caûm ba voøng, chuùng
41 an toaøn hôn vaø ít taùc duïng phuï hôn moät caùch roõ reät. Caùc thuoác choáng traàm caûm môùi khi keát hôïp ñieàu trò traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh thöôøng khoâng laøm taêng taàn soá côn giaät [14]. Ngoaøi ra taâm lyù lieäu phaùp laø moät ñieàu trò thöôøng ñöôïc löïa choïn ñeå keát hôïp vôùi vieäc duøng thuoác. 1.4. Toùm taét moät soá nghieân cöùu veà traàm caûm ôû beänh nhaân ñoäng kinh: 1.4.1. Nghieân cöùu “ Tæ leä cuûa traàm caûm trong ñoäng kinh: moät nghieân cöùu trong beänh vieän” cuûa Aazir-ur-Reh man Yousafzai ôû Pakistan, naêm 2009 [11]. Keát quaû: trong 100 beänh nhaân löùa tuoåi 25,5±4,34 tuoåi coù 60% beänh nhaân bò traàm caûm taïi thôøi ñieåm phoûng vaán. Nam giôùi ñaõ keát hoân, tình traïng kinh teá-xaõ hoäi thaáp coù lieân quan roõ vôùi traàm caûm vaø khoâng coù beänh nhaân naøo ñöôïc ñieàu trò baèng thuoác choáng traàm caûm. 1.4.2. Nghieân cöùu “Traàm caûm, lo aâu vaø ñoäng kinh thuyø thaùi döông” cuûa Altshuler ôû Hoa Kyø, naêm 1990 [15]. Keát quaû: khoâng coù söï khaùc bieät giöõa ñieåm trung bình BDI giöõa nam vaø nöõ, nam vôùi ñoäng kinh thuyø thaùi döông traùi coù ñieåm BDI cao nhaát vaø khoâng tìm thaáy söï lieân quan giöõa möùc ñoä lo aâu, traàm caûm vôùi caùc thuoác ñaõ duøng nhö: carbamazepine, phenytoin, vaproic acid. 1.4.3. Nghieân cöùu “Traàm caûm vaø lo aâu ôû beänh nhaân ñoäng kinh, vôùi hoaëc khoâng coù roái loaïn maïn tính khaùc” cuûa Asadi- Pooya AA ôû Hoa kyø, naêm 2011 [19]. Keát luaän: 200 beänh nhaân tham gia
42 nghieân cöùu, tuoåi 40,3±16 tuoåi. 9,5% beänh nhaân bò traàm caûm vaû 24,5% beänh nhaân bò lo aâu. Tuoåi, söï kieåm soaùt côn, coù beänh maïn tính hay khoâng ñeàu khoâng coù lieân quan roõ raøng vôùi caû traàm caûm laãn lo aâu, tìm thaáy söï lieân quan giöõa phaùi nöõ vaø lo aâu. Traàm caûm coù lieân quan ñeán hoïc vaán. 1.4.4. Nghieân cöùu “Traàm caûm vaø roái loaïn lo aâu ôû beänh nhi bò ñoäng kinh” cuûa Caplan R ôû Hoa Kyø, naêm 2005 [32]. Keát quaû: 33% beänh nhi coù roái loaïn caûm xuùc vaø lo aâu, 22% coù yù töôûng töï saùt hôn nhoùm bình thöôøng. Tuoåi, chæ soá IQ, vaán ñeà ôû nhaø tröôøng, kieåu côn coù lieân quan ñeán caùc roái loaïn noùi treân vaø vôùi yù töôûng töï saùt. 1.4.5. Nghieân cöùu “Ñoäng kinh thuyø thaùi döông, traàm caûm vaø theå tích hoài haûi maõ” cuûa Hassler G, naêm 2009 ôû Thuî só [52]. Keát quaû: duøng DSM-IV, BDI cho thaáy caùc beänh nhaân ñoäng kinh thuyø thaùi döông phaûi coù tæ leä traàm caûm thaáp hôn nhieàu so vôùi beänh nhaân coù theå tích hoài haûi maõ traùi nhoû.
43 Chöông 2 ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Thieát keá nghieân cöùu Nghieân cöùu caét ngang 2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu Daân soá nghieân cöùu Nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm vaø ñieàu trò taïi Khoa Noäi Thaàn Kinh toång quaùt, Beänh vieän nhaân daân, 115 vaø Khoa Thaàn Kinh, Beänh vieän Chôï Raãy. Daân soá choïn maãu Nhöõng beänh nhaân ñöôïc chaån ñoaùn xaùc ñònh ñoäng kinh taïi Khoa Noäi Thaàn Kinh toång quaùt, Beänh vieän nhaân daân, 115 vaø Khoa Thaàn Kinh, Beänh vieän Chôï Raãy töø thaùng 11 naêm 2008 ñeán thaùng 8 naêm 2010, ñoàng yù tham gia nghieân cöùu. Kyõ thuaät choïn maãu Do beänh ñoäng kinh chieám tæ leä khoâng cao trong daân soá neân chuùng toâi söû duïng phöông phaùp choïn maãu lieân tuïc, khoâng xaùc suaát. Taát caû caùc beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm taïi Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø Beänh vieän Chôï Raãy seõ ñöôïc choïn trong thôøi gian töø thaùng 11 naêm 2008 ñeán thaùng 8 naêm 2010. Tieâu chuaån choïn maãu
44 Theo ñònh nghóa ñoäng kinh cuûa Hieäp hoäi Quoác teá choáng ñoäng kinh vaø ñoøi hoûi phaûi xaûy ra ít nhaát hai côn ñoäng kinh caùch nhau toái thieåu 24 giôø. Caùc côn ñoäng kinh laø caùc côn töï phaùt khoâng do caùc nguyeân nhaân caáp gaây ra. Tình traïng söùc khoûe vaø tinh thaàn coù khaû naêng traû lôøi ñöôïc baûng phoûng vaán. Ñoàng thuaän tham gia nghieân cöùu. Nghe hieåu Tieáng Vieät Tieâu chuaån loaïi tröø Nhöõng beänh nhaân sau ñaây khoâng ñöôïc ñöa vaøo nghieân cöùu:  Khoâng thoaû tieâu chuaån choïn maãu  Nhöõng beänh nhaân coù tieàn söû traàm caûm vaø nhöõng beänh nhaân traàm caûm do nhöõng beänh maïn tính khaùc (taêng huyeát aùp, ñaùi thaùo ñöôøng Côõ maãu Söû duïng coâng thöùc öôùc löôïng moät tyû leä trong quaàn theå vôùi ñoä chính xaùc tuyeät ñoái: 2 Z (1 / 2) p(1 p) n 2 d Trong ñoù: . n: Côõ maãu nghieân cöùu, ñôn vò tính laø ngöôøi.
45 . α: xaùc suaát sai laàm loaïi I, α = 0,05. . Z(1- 2): trò soá töø phaân phoái chuaån, vôùi ñoä tin caäy 95% thì Z(1- 2) = 1,96. . p = 0,155 tæû leä öôùc löôïng traàm caûm treân beänh nhaân ñoäng kinh. Theo caùc nghieân cöùu cuûa Asadi-Pooya [19] vaø Tellez-Zenteno [111] thì tæ leä traàm caûm laø 9,5% vaø17,4%, vì ñoäng kinh laø moät beänh lyù chieám tæ leä khoâng cao trong daân soá neân chuùng toâi choïn p=0,155 ñeå phuø hôïp vôùi côõ maãu caàn nghieân cöùu. . d: sai soá cho pheùp, d = 0,05. Ta tính ñöôïc n = 201,3 neân côõ maãu caàn ñieàu tra laø 202 ngöôøi. 2.3. Phöông phaùp nghieân cöùu 2.3.1. Phöông phaùp thu thaäp vaø quaûn lyù soá lieäu 2.3.1.1. Thôøi gian nghieân cöùu Töø thaùng 11 naêm 2008 ñeán heát thaùng 8 naêm 2010. 2.3.1.2. Ñòa ñieåm nghieân cöùu Taïi phoøng haønh chaùnh khoa Noäi-Thaàn kinh toång quaùt Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø khoa Thaàn kinh Beänh vieän Chôï Raãy. 2.3.1.3. Phöông phaùp thu thaäp maãu Ngaãu nhieân ñôn - Chuùng toâi choïn maãu ngaãu nhieân theo thôøi gian. Vaøo thöù hai, thöù tö, thöù saùu haøng tuaàn chuùng toâi seõ ñeán khoa Noäi-Thaàn kinh Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø vaøo thöù ba, thöù naêm seõ ñeán khoa Thaàn kinh Beänh
46 vieän Chôï Raãy (sau möôøi thaùng thu thaäp soá lieäu ôû khoa Noäi-Thaàn kinh Beänh vieän Nhaân daân 115 chöa ñuû côõ maãu chuùng toâi xin thu thaâp soá lieäu theâm ôû khoa Thaàn kinh beänh vieän Chôï Raãy). Chuùng toâi seõ choïn taát caû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh ñaõ hoaøn thaønh quy trình khaùm vaø chaån ñoaùn cuûa khoa sau ñoù seõ phoûng vaán caùc ñoái töôïng moãi ñoái töôïng khoaûng 15 phuùt. Nhö moãi ngaøy chuùng toâi coù theå phoûng vaán khoaûng 8 tröôøng hôïp. - Tuy nhieân ñoäng kinh laø beänh khaù hieám neân soá beänh nhaân thu thaäp ñöôïc goàm 202 beänh nhaân (144 beänh nhaân ôû khoa Noäi - Thaàn kinh toång quaùt Beänh vieän Nhaân daân 115, 60 beänh nhaân ôû khoa Thaàn kinh Beänh vieän Chôï Raãy, sau khi loaïi caùc beänh nhaân boû cuoäc). - Beänh nhaân ñöôïc chaån ñoaùn laø ñoäng kinh treân laâm saøng (vôùi côn nhö ñaõ ñònh nghóa ôû phaàn tieâu chuaån choïn beänh). - Caùc beänh nhaân naøy ñöôïc ghi ñieän naõo ñoà ñeå ghi nhaän söï baát thöôøng treân ñieän naõo ñoà. - Caùc beänh nhaân ñöôïc cho laøm CT-Scan hoaëc coù theå MRI neáu coù ñieàu kieän, ñeå xaùc ñònh loaïi ñoäng kinh, oå toån thöông, phía beân toån thöông . - Caùc beänh nhaân naøy phaûi phuø hôïp vôùi tieâu chuaån choïn beänh. - Thieát laäp beänh aùn maãu vôùi caùc bieán soá cuï theå theo yeâu caàu cuûa muïc tieâu nghieân cöùu, taát caû caùc ñoái töôïng ñeàu ñöôïc laäp moät hoà sô (theo beänh aùn nghieân cöùu).
47 - Döïa vaøo baûng caâu hoûi ñaõ thieát keá saün, sau 7 ngaøy nhaäp vieän, chuùng toâi seõ tröïc tieáp phoûng vaán nhöõng beänh nhaân ñaùp öùng ñuùng tieâu chuaån choïn beänh ñeå khaûo saùt caùc yeáu toá lieân quan. Taùc giaû seõ hoûi tröïc tieáp, caâu traû lôøi cuûa beänh nhaân seõ ñöôïc ngöôøi phoûng vaán ñieàn vaøo baûng thu thaäp soá lieäu theo yù beänh nhaân. Sau ñoù beänh nhaân seõ ñöôïc giaûi thích vaø höôùng daãn töï ñieàn vaøo baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck vaø tieâu chuaån chaån ñoaùn DSM-IV. Vôùi nhöõng beänh nhaân khoâng bieát ñoïc, taùc giaû seõ ñoïc cho beänh nhaân nghe töøng caâu vaø ñieàn vaøo baûng Beck vaø DSM-IV theo yù beänh nhaân. - Thu thaäp soá lieäu theo beänh aùn maãu. 2.3.1.4. Nhaân söï Taùc giaû cuøng tham gia chaån ñoaùn ñoäng kinh cuøng caùc baùc só chuyeân khoa thaàn kinh ôû Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø Beänh vieän Chôï Raãy. Taùc giaû cuõng laø baùc só chuyeân khoa I chuyeân khoa Taâm thaàn, hieän coâng taùc ôû Beänh vieän Taâm thaàn Trung öông 2 neân coù theå phoûng vaán beänh nhaân vaø thöïc hieän chaån ñoaùn traàm caûm thuaàn thuïc. Taùc giaû tröïc tieáp phoûng vaán töøng beänh nhaân vaø thu thaäp soá lieäu. 2.3.1.5. Caùch tieán haønh vaø thu thaäp soá lieäu Böôùc 1: Tieán haønh phoûng vaán thöû baûng caâu hoûi (Pilot study). Tieán haønh phoûng vaán thöû 10 beänh nhaân ñoäng kinh, nhaèm muïc ñích chænh söûa töø ngöõ baûng caâu hoûi phuø hôïp, deã hieåu hôn. Thoâng tin phoûng vaán thöû 10 baûng caâu hoûi khoâng laáy vaøo soá lieäu nghieân cöùu.
48 Sau khi tieán haønh phoûng vaán thöû bang caâu hoûi, chuùng toâi boå sung theâm vaøo baûng caâu hoûi tieàn söû coù traïng thaùi ñoäng kinh hay ñoäng kinh côn daøy, ñaõ duøng ñôn trò lieäu, ña trò lieäu. Böôùc 2: Saøng loïc vaø thu nhaän ñoái töôïng nghieân cöùu Taát caû nhöõng beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm vaø ñieàu trò taïi khoa Noäi – Thaàn kinh Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø khoa Thaàn kinh Beänh vieän Chôï Raãy. Töø thaùng 11-2008 chuùng toâi baét ñaàu ñeán khoa Noäi – Thaàn kinh Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø khoa Thaàn kinh Beänh vieän Chôï Raãy nhaän vaø khaùm chaån ñoaùn xaùc ñònh beänh nhaân ñoäng kinh. Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân ñuû tieâu chuaån choïn beänh seõ ñöôïc nghe tö vaán ñeå choïn vaøo nghieân cöùu. Vaøo thôøi ñieåm naøy chuùng toâi seõ loaïi nhöõng beänh nhaân khoâng phuø hôïp vôùi tieâu chuaån choïn maãu. Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân khoâng thoûa ñieàu kieän choïn beänh hoaëc khoâng ñoàng yù tham gia vaøo nghieân cöùu vaãn ñöôïc hoaøn thaønh quy trình khaùm vaø ñieàu trò cuûa beänh vieän. Böôùc 3: Tö vaán veà nghieân cöùu vaø ñeå beänh nhaân kyù cam keát ñoàng thuaän tham gia nghieân cöùu Chuùng toâi môùi beänh nhaân vaøo phoøng haønh chaùnh cuûa khoa taùch bieät vôùi phoøng beänh, ñöôïc keâ baøn gheá thuaän tieän cho phoûng vaán. Chuùng toâi seõ giaûi thích veà muïc ñích cuûa nghieân cöùu cuõng nhö quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa
49 beänh nhaân khi tham gia vaøo nghieân cöùu. Quy trình khaùm, ñieàu trò vaø chaêm soùc beänh nhaân vaãn ñöôïc tuaân thuû theo phaùc ñoà ñieàu trò hieän ñang aùp duïng taïi Beänh vieän Nhaân daân 115 vaø Beänh vieän Chôï Raãy. Töø ñoù beänh nhaân coù theå quyeát ñònh ñoàng yù tham gia nghieân cöùu hay khoâng. Neáu beänh nhaân ñoàng yù tham gia thì chuùng toâi seõ cho beänh nhaân kyù vaøo phieáu cam keát ñoàng thuaän tham gia nghieân cöùu. Böôùc 4: Phoûng vaán vaø thu thaäp soá lieäu Sau khi beänh nhaân ñoàng yù kyù vaøo phieáu cam keát ñoàng thuaän tham gia nghieân cöùu, chuùng toâi seõ tieán haønh phoûng vaán tröïc tieáp beänh nhaân theo phieáu thu thaäp soá lieäu. Taùc giaû seõ phoûng vaán tröïc tieáp, caâu traû lôøi cuûa beänh nhaân seõ ñöôïc taùc giaû vieát vaøo phieáu thu thaäp soá lieäu theo yù beänh nhaân. Sau ñoù beänh nhaân seõ ñöôïc giaûi thích vaø höôùng daãn töï ñieàn vaøo baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck vaø tieâu chuaån chaån ñoaùn DSM-IV. Vôùi nhöõng beänh nhaân khoâng bieát ñoïc, taùc giaû seõ ñoïc cho beänh nhaân nghe töøng caâu vaø ñieàn vaøo baûng Beck vaø DSM-IV theo yù beänh nhaân. Thôøi gian phoûng vaán döï kieán keùo dai khoaûng 10-15 phuùt. Neáu phaùt hieän coù roái loaïn traàm caûm, chuùng toâi seõ tröïc tieáp tö vaán cho beänh nhaân ñieàu trò traàm caûm.
50 TOÙM TAÉT CAÙC BÖÔÙC THU THAÄP SOÁ LIEÄU Beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm, ñieàu trò taïi khoa thaàn kinh Beänh nhaân ñöôïc baùc só taïi khoa chaån ñoaùn ñoäng kinh Tieâu chuaån choïn maãu Tö vaán cho beänh nhaân Phieáu ñoàng thuaän tham gia nghieân cöùu Phieáu thu thaäp soá lieäu Phieáu thu thaäp soá lieäu ROÁI LOAÏN TRAÀM CAÛM KHOÂNG ROÁI LOAÏN TRAÀM CAÛM Tö vaán ñieàu trò traàm caûm
51 2.3.2. Coâng cuï thu thaäp (trong Phuï luïc 2) - Söû duïng beänh aùn nghieân baùn caáu truùc cöùu coù saün. Beänh aùn nghieân cöùu ñöôïc xaây döïng döïa treân muïc tieâu nghieân cöùu bao goàm: caùc ñaëc ñieåm vaên hoùa xaõ hoäi cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán (tuoåi, giôùi, ngheà nghieäp, khu vöïc cö truù, tình traïng beänh, tình traïng kinh teá, tình traïng hoân nhaân), caùc tieâu chuaån laâm saøng (beänh nguyeân ñoäng kinh, tuoåi khôûi beänh, loaïi côn, taàn soá côn, tieàn söû beänh) vaø caän laâm saøng. - Chaån ñoaùn traàm caûm baèng tieâu chuaån DSM-IV (caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn ñaõ neâu ra ôû phaàn chaån ñoaùn traàm caûm ôû phaàn toång quan taøi lieäu). Chaån ñoaùn theo caùc tieâu chuaån cuûa DSM- IV. - Ñaùnh giaù möùc ñoä traàm caûm baèng baûng ñaùnh giaù möùc ñoä traàm caûm BECK. 2.3.3. Caùc bieán soá khaûo saùt Teân bieán soá Phaân loaïi Giaù trò Caùch thu thaäp Bieán soá neàn Tuoåi (1) Lieân tuïc Tính theo soá naêm Tính theo naêm hieän döông lòch taïi tröø ñi naêm sinh döông lòch Giôùi tính Nhò giaù 1. Nam Baûng caâu hoûi 2. Nöõ Khu vöïc cö truù Nhò giaù 1. Thaønh thò Baûng caâu hoûi 2. Noâng thoân
52 Teân bieán soá Phaân loaïi Giaù trò Caùch thu thaäp Trình ñoä hoïc Thöù töï 1. Tieåu hoïc Baûng caâu hoûi vaán 2. Trung hoïc cô sôû 3. Trung hoïc phoå thoâng 4. Ñaïi hoïc. Ngheà nghieäp Danh ñònh 1. Caùn boä nhaân Baûng caâu hoûi vieân 2. Hoïc sinh, sinh vieân 3. Kinh doanh 4. Ngheà khaùc Tình traïng ngheà Thöù töï 1. Toát Baûng caâu hoûi nghieäp (2) 2. Trung bình 3. Xaáu Tình traïng hoân Ñònh danh 1. Ñoäc thaân Baûng caâu hoûi nhaân (3) 2. Coù gia ñình 3. Ly thaân, ly hoân 4. Goùa Tình traïng kinh Thöù töï 1. Khaù giaû Baûng caâu hoûi teá (4) 2. Trung bình 3. Khoù khaên Bieán soá ñoäc laäp Beänh nguyeân Ñònh danh 1. Voâ caên Baûng caâu hoûi ñoäng kinh (5) 2. Trieäu chöùng 3. Caên nguyeân aån Tuoåi khôûi beänh Thöù töï 1. < 5 tuoåi Baûng caâu hoûi (6) 2. Töû 5-12 tuoåi 3. Töø 13-18 tuoåi
53 Teân bieán soá Phaân loaïi Giaù trò Caùch thu thaäp 4. > 18 tuoåi Loaïi Côn (7) Ñinh danh 1. Cuïc boä Baûng caâu hoûi 2. Toaøn theå 3. Cuïc boä toaøn theå hoùa 4. Phöùc taïp Taàn soá côn Thöù töï 1. Hieám khi Baûng caâu hoûi 2. 1-3 côn/thaùng 3. 3-5 côn/thaùng Tieàn söû traïng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi thaùi ñoäng kinh 2. Khoâng (8) Bieåu hieän côn Ñònh danh 1. Vaän ñoäng Baûng caâu hoûi 2. Caûm giaùc 3. Thöïc vaät 4. Taâm thaàn Loaïi trò lieäu Nhò giaù 1. Ñôn trò lieäu Baûng caâu hoûi 2. Ña trò lieäu Soá thuoác ñaõ Thöù töï 1. Moäi loaïi Baûng caâu hoûi duøng 2. Hai loaïi 3. Ba loaïi trôû leân Khí saéc traàm Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi caûm 2. Khoâng Maát höùng thuù Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi 2. Khoâng Suït caân Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Taêng caân 2. Khoâng Maát nguû Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi
54 Teân bieán soá Phaân loaïi Giaù trò Caùch thu thaäp 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Nguû nhieàu 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Kích ñoäng 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Chaäm chaïp 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Meät moûi 2. Khoâng Ñaùnh giaù thaáp Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi baûn thaân 2. Khoâng Thieáu quyeát Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi ñoaùn vaø giaûm 2. Khoâng taäp trung YÙ töôûng töï saùt Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi vaø haønh vi töï 2. Khoâng saùt Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi Loaïn thaàn 2. Khoâng Ñònh danh 1. Xô cöùng hoài Baûng caâu hoûi haûi maõ 2. Dò daïng maïch maùu naõo 3. Nhieãm truøng Nguyeân nhaân thaàn kinh ñoäng Kinh 4. Chaán thöông 5. Nguyeân nhaân khaùc 6. Chöa bieát nguyeân nhaân
55 Teân bieán soá Phaân loaïi Giaù trò Caùch thu thaäp Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi CT 2. Khoâng Nhò giaù 1. Coù Baûng caâu hoûi MRI 2. Khoâng Ñònh danh 1. Toån thöông Baûng caâu hoûi baùn caàu P 2. Toån thöông Baùn caàu toån baùn caàu T thöông 3. Hai beân 4. Khoâng xaùc ñònh Thöù töï 1. Chöa phaùt Baûng caâu hoûi hieän soùng ñoäng kinh Ñieän naõo ñoà (9) 2. Coù soùng ñoäng kinh 3. Soùng chaäm Bieán soá phuï thuoäc Nhò giaù 1. Coù Baûng DSM-IV Traàm caûm 2. Khoâng Thöù töï 1. Bình thöôøng Baûng Beck Möùc ñoä traàm 2. Traàm caûm nheï caûm theo baûng 3. Traàm caûm ñaùnh giaù traàm trung bình caûm Beck 4. Traàm caûm naëng Tuoåi: chuùng toâi choïn beänh nhaân töø 15 tuoåi trôû leân (ñeå ñuû khaû naêng thöïc hieän thang ñieåm traàm caûm theo tieâu chuaån DSM-IV vaø baûng ñaùnh giaù traàm caûm Beck. Tuoåi sau khi thu thaäp xong seõ ñöôïc chia thaønh 3 nhoùm bao goàm:
56 + ≤ 30 tuoåi + Töø 31-40 tuoåi + > 40 tuoåi (1) Tình traïng ngheà nghieäp: tình traïng coâng vieäc hieän taïi maø beänh nhaân coù theå tham gia laøm vieäc tuøy theo möùc ñoä tieáp caän ñoái vôùi coâng vieäc, laø bieán thöù töï vaø ñöôïc phaân ra laøm caùc möùc ñoä sau: + Toát: thöïc hieän toát vieäc laøm haèng ngaøy: hoïc taäp toát, ñaïttreân 8 ñieåm; khoâng sai soùt trong coâng vieäc + Trung bình: hoïc taäp ôû möùc trung bình; coù sai soùt trong coâng vieäc haèng ngaøy + Xaáu: khoù khaên nhieàu trong hoïc taäp; sai soùt nhieàu trong coâng vieäc haèng ngaøy (2) Tình traïng hoân nhaân: Laø tình traïng hieän taïi cuûa beänh nhaân ñaõ laäp gia ñình, ñoäc thaân, li thaân hay laø goùa. (3) Tình traïng kinh teá: Tình traïng kinh teá cuûa gia ñình beänh nhaân coù khaû naêng vaø coù ñieàu kieän ñeå chaêm soùc vaø nuoâi döôõng beänh nhaân khoâng, ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân vieäc phoûng vaán ngöôøi nhaø beänh nhaân keát hôïp vôùi phoûng vaán tröïc tieáp beänh nhaân. Laø bieán thöù töï bao goàm: (theo ñieàu tra cuûa Toång cuïc Thoáng keâ (TCTK) thöïc hieän theo QÑ soá 320/QÑ-TCTK ngaøy 26/05/2010 cuûa Toång cuïc tröôûng TCTK)
57 + Khaù giaû: thu nhaäp treân 3.410 nghìn ñoàng/ ngöôøi/thaùng. + Trung bình: thu nhaäp bình quaân 2.130 nghìn ñoàng/ ngöôøi/ thaùng. + Khoù khaên: goàm hoä ngheøo vaø hoä caän ngheøo (thu nhaäp theo thöù töï töø 368 nghìn ñoàng/ngöôøi/thaùng. (4) Beänh nguyeân ñoäng kinh: Chuùng toâi chia caên nguyeân ñoäng kinh trong nhoùm nghieân cöùu thaønh ba nhoùm: + Ñoäng kinh voâ caên: xaûy ra ñoäc laäp vôùi baát kyø moät toån thöông naøo cuûa naõo. Yeáu toá caên nguyeân thöôøng nghó ñeán coù khuynh höôùng di truyeàn. + Ñoäng kinh trieäu chöùng: thöôøng nghó ñeán coù toån thöông cuûa naõo boä.Toån thöông coù theå phaùt hieän bôûi hình aûnh hoïc (CT, MRI). + Ñoäng kinh caên nguyeân aån: caên nguyeân coù theå bò “che daáu”, trong ñoù caùc bieåu hieän laâm saøng, beänh söû cuûa beänh nhaân, hình aûnh hoïc, ñieän naõo ñoà chöa xaùc ñònh ñöôïc caùc toån thöông nhö ôû ñoäng kinh trieäu chöùng, nhöng khoâng ñuùng vôùi caùc tieâu chuaån cuûa ñoäng kinh voâ caên. Theå ñoäng kinh naøy caàn coù thôøi gian theo doõi vì coù theå moät soá toån thöông xuaát hieän muoän. (5) Tuoåi khôûi beänh: Ñoä tuoåi beänh nhaân ñöôïc chaån ñoaùn ñoäng kinh laàn ñaàu tieân. Tuoåi khôûi beänh sau khi thu thaäp xong ñöôïc chia thaønh 4 nhoùm.
58 + 18 tuoåi (6) Loaïi côn: Laø bieåu hieän côn cuûa beänh nhaân, chuùng toâi chia ra boán loaïi côn: + Côn cuïc boä: goàm . Côn cuïc boä ñôn giaûn (khoâng maát yù thöùc): . Côn cuïc boä phöùc taïp: + Côn ñoäng kinh cuïc boä toaøn theå thöù phaùt. + Côn ñoäng kinh toaøn theå. (7) Tieàn söû traïng thaùi ñoäng kinh, côn daøy: trong tieàn söû coù xuaát hieän traïng thaùi ñoäng kinh hoaëc côn daøy hay khoâng. + Traïng thaùi ñoäng kinh: côn co cöùng- co giaät keùo daøi treân 5 phuùt hoaëc hai côn lieân tieáp khoâng coù khoaûng tænh, hoaëc beänh nhaân nhaäp vieän trong tình traïng co giaät (Lowenstein- 1999)- Ñònh nghiaõ naøy ñöôïc coâng nhaän bôûi Hoäi Ñoäng Kinh Hoa Kyø, Hoäi Thaàn kinh Hoa Kyø vaø Lieân Ñoaøn choáng Ñoäng kinh theá giôùi. + Côn daøy: - coù treân 3 côn co cöùng- co giaät trong voøng 1 giôø (Shorvon); - coù töø 2-4 côn trong 48 giôø (Caraballo). + Khoâng xaùc ñònh.
59 (8) Vò trí cuûa caùc soùng baát thöôøng ñieän naõo: vò trí cuûa caùc soùng baát thöôøng ghi ñöôïc treân ñieän naõo ñoà (baûng keát quaû ñieän naõo). 2.3.4. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu. Söû duïng phaàn meàm Epidata 3.1 ñeå nhaäp soá lieäu vaø phaàn meàm Stata phieân baûn 8.0 ñeå phaân tích soá lieäu. Thoáng keâ moâ taû: Ñoái vôùi bieán soá ñònh tính (ñaëc tính cuûa ngöôøi ñöôïc phoûng vaán, tieâu chuaån laàm saøng, caän laâm saøng thang ño BECK) trình baøy soá lieäu baèng baûng theo taàn soá, tyû leä phaàn traêm. Ñoái vôùi caùc bieán soá ñònh löôïng nhö tuoåi trình baøy baèng soá trung bình, ñoä leäch chuaån, trung vò (neáu giaù trò bieán soá coù phaân phoái khoâng bình thöôøng), giaù trò nhoû nhaát, giaù trò lôùn nhaát. Thoáng keâ phaân tích Söû duïng pheùp kieåm chi bình phöông ñeå xeùt moái lieân quan giöõa tyû leä traàm caûm caùc ñaëc ñieåm daân soá - xaõ hoäi, laâm saøng, caän laâm saøng, Söû duïng kieåm ñònh Fisher’s exact ñeå tìm söï lieân quan giöõa caùc bieán soá khi trong caùc baûng coù caù oâ coù giaù trò n ≤ 5 hoaëc treân 25% giaù trò kyø voïng trong caùc oâ ≤ 5. Söû duïng pheùp kieåm hoài quy logistic ñôn bieán vaø ña bieán ñeå xaùc ñònh möùc ñoä lieân quan giöõa tyû leä traàm caûm vôùi giôùi tính, nhoùm tuoåi, beänh nguyeân ñoäng kinh, tieàn söû, nguyeân nhaân ñoäng kinh, soùng ñoäng kinh treân EEG, loaïi trò lieäu, soá thuoác ñaõ duøng baèng PR vôùi khoaûng tin caäy 95% vôùi möùc yù nghóa thoáng keâ (p < 0,05). 2.3.5. Vaán ñeà y ñöùc Nghieân cöùu naøy ñaûm baûo bí maät vaø toân troïng ñoái vôùi ñoái töôïng tham gia nghieân cöùu. Caùc thoâng tin thu thaäp phaûi ñöôïc söï ñoàng yù cuûa ñoái töôïng vaø chæ phuïc vuï cho muïc ñích nghieân cöùu.
60 Taát caû caùc ñoái töôïng nghieân cöùu khi ñöôïc môøi tham gia nghieân cöùu ñeàu ñöôïc giaûi thích roõ raøng veà muïc tieâu, yù nghóa cuûa nghieân cöùu cuõng nhö quaù trình thöïc hieän vaø ñoàng yù kyù cam keát tham gia nghieân cöùu moät caùch töï nguyeän. Vieäc giaûi thích veà vieäc ñoàng yù tham gia nghieân cöùu hay khoâng seõ khoâng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng khaùm vaø ñieàu trò cho ñoái töôïng. Trong quaù trình tham gia nghieân cöùu, ñoái töôïng vaãn coù theå ruùt ra khoûi nghieân cöùu baát cöù luùc naøo neáu ñoåi yù, vaø vaãn ñöôïc thaêm khaùm vaø ñieàu trò nhö nhöõng beänh nhaân khaùc. Nhöõng beänh nhaân ñöôïc xaùc ñònh traàm caûm naëng seõ ñöôïc tö vaán ñeå nhaän bieát beänh, ñöôïc ñieàu trò baèng thuoác vaø lieäu phaùp taâm lyù thích hôïp.
61 Chöông 3 KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Trong thôøi gian thu thaäp soá lieäu töø thaùng 11/2008 ñeán thaùng 8/2010, chuùng toâi choïn ngaãu nhieân 204 tröôøng hôïp (144 beänh nhaân ôû khoa noäi thaàn kinh toång quaùt beänh vieän Nhaân daân 115, 60 beänh nhaân ôû khoa thaàn kinh beänh vieän Chôï Raãy) trong khoaûng 350 beänh nhaân ñoäng kinh ñeán khaùm vaø ñieàu trò, theo phöông phaùp ngaãu nhieân ñôn. Vaäy soá ñoái töôïng nghieân cöùu chieám tæ leä laø 58,3% treân toång daân soá nghieân cöùu. 3.1. Đặc ñiểm chung của ñối tượng nghieân cứu 3.1.1. Đặc ñiểm về daân số - xaõ hội của ñoái tượng nghieân cứu Baûng 3.1. Tuoåi trung bình cuûa nhoùm nghieân cöùu. Bieán soá n Trung bình Ñoä leäch chuaån Min Max Tuoåi 204 31,99 14,11 15 84 Nhaän xeùt: Caùc ñoái töôïng nghieân cöùu coù ñoä tuoåi töø 15 ñeán 84 tuoåi, tuoåi trung bình laø 31,99 tuoåi vôùi ñoä leäch chuaån laø 14,1. Baûng 3.2. Nhoùm tuoåi Nhoùm tuoåi Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) ≤ 30 tuoåi 126 61,8 31-45 tuoåi 43 21,1 > 45 tuoåi 35 17,1
62 Nhaän xeùt: Trong 204 ñoái töôïng nghieân cöùu thì soá ngöôøi coù ñoä tuoåi döôùi 30 tuoåi chieám tyû leä nhieàu nhaát (61,8%), trong ñoù nam laø 55,9% vaø nöõ laø 44,1%. Keá ñeán laø nhoùm töø 31-45 tuoåi coù 43 beänh nhaân chieám 21,1%, nhoùm treân 45 tuoåi coù 35 beänh nhaân chieám 17,1%. Baûng 3.3. Giôùi Soá ca beänh Giôùi Tæ leä (%) (n=204) Nöõ 90 44,1 Nam 114 55,9 Nhaän xeùt: Trong 204 ñoái töôïng nghieân cöùu coù 114 beänh nhaân nam chieám 55,9% vaø 90 beänh nhaân nöõ chieám 44,1%. Baûng 3.4. Khu vöïc cö truù Soá ca beänh Khu vöïc cö truù Tæ leä (%) (n=204) Thaønh thò 108 52,9 Noâng thoân 96 47,1 Nhaän xeùt: Trong nhoùm nghieân cöùu goàm 204 beänh nhaân ñoäng kinh chuùng toâi nhaän thaáy soá beänh nhaân soáng ôû khu vöïc thaønh thò chieám tæ leä (52,9%) cao hôn so vôùi nhoùm soáng ôû noâng thoân (47,1%).
63 Baûng 3.5. Ngheà nghieäp Soá ca beänh Ngheà nghieäp Tæ leä (%) (n=204) Caùn boä nhaân vieân 13 6,4 Sinh vieân hoïc sinh 23 11,3 Kinh doanh 20 9,8 Khaùc 148 72,5 Nhaän xeùt: Trong soá 204 beänh nhaân cuûa nhoùm nghieân cöùu caùc ñoái töôïng coù ngheà nghieäp nhö noäi trôï, coâng nhaân hoaëc thaát nghieäp chieám tôùi 72,6%. Nhoùm caùn boä, nhaân vieân vaên phoøng, sinh vieân, hoïc sinh vaø giôùi kinh doanh chieám tæ leä ít hôn nhieàu. Baûng 3.6. Tình traïng ngheà nghieäp Soá ca beänh Tình traïng ngheà nghieäp Tæ leä (%) (n=204) Toát 88 43,1 Trung bình 90 44,1 Xaáu 26 12,8 Nhaän xeùt: Trong 204 beänh nhaân ñoäng kinh trong nhoùm nghieân cöùu coù 43,1% beänh nhaân coù hoaït ñoäng ngheà nghieäp, kinh doanh, hoïc taäp toát; 44,1% coù tình traïng ngheà nghieäp trung bình; hoaït ñoäng ngheà nghieäp hoïc taäp keùm chæ chieám 12,8%.
64 Baûng 3.7. Tình traïng kinh teá Soá ca beänh Tình traïng kinh teá Tæ leä (%) (n=204) Khaù giaû 9 4,4 Trung bình 138 67,7 Khoù khaên 57 27,9 Nhaän xeùt: Nhoùm coù tình traïng kinh teá trung bình (thu nhaäp bình quaân 2.130 nghìn ñoàng/ ngöôøi/ thaùng) chieám ña soá (67,7%); nhoùm coù thu nhaäp treân 3.410 nghìn ñoàng/ ngöôøi/ thaùng (khaù giaû) chæ chieám 4,4%; nhoùm thu nhaäp thaáp (ngheøo vaø caän ngheøo) chieám 27,9%. Baûng 3.8. Tình traïng hoân nhaân Soá ca beänh Tình traïng hoân nhaân Tæ leä (%) (n=204) 112 Ñoäc thaân 54,9 Coù gia ñình 84 41,2 Ly thaân 3 1,5 Goaù 5 2,4 Nhaän xeùt: Soá ngöôøi ñoäc thaân coù 112 beänh nhaân chieám 54,9%, hôi cao hôn soá beänh nhaân coù gia ñình 84 beänh nhaân chieám 41,2%. Nhoùm ly thaân vaø goaù buïa chæ chieám tæ leä thaáp.
65 3.1.2. Ñaëc ñieåm laâm saøng vaø caän laâm saøng cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu 3.1.2.1. Ñaëc ñieåm laâm saøng Baûng 3.9. Beänh nguyeân ñoäng kinh Beänh nguyeân ñoäng kinh Soá ca beänh Tæ leä (%) (n=204) Voâ caên 2 1.0 Trieäu chöùng 80 39.2 Caên nguyeân aån 122 59.8 Nhaän xeùt: Ña soá beänh nhaân trong nhoùm nghieân cöùu laø coù caên nguyeân aån (60,8%) coøn laïi laø coù nguyeân nhaân döïa treân chaån ñoaùn hình aûnh vaø beänh söû baûn thaân. Baûng 3.10. Tuoåi khôûi beänh Tuoåi khôûi beänh Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) 18 tuoåi 133 65.20 Nhaän xeùt: Tuoåi khôûi beänh taäp trung khaù nhieàu ôû nhoùm treân 18 tuoåi (65,20%). Nhoùm khôûi beänh <5 tuoåi chieám tæ leä thaáp nhaát (6,86%).
66 Baûng 3.11. Loaïi côn ñoäng kinh. Loaïi côn ñoäng kinh Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) Cuïc boä 11 5.39 Toaøn theå 10 4.90 Cuïc boä toaøn theå hoaù 180 88.24 Phöùc taïp 3 1.47 Nhaän xeùt: Trong 204 beänh nhaân cuûa nhoùm nghieân cöùu, ña soá beänh nhaân coù côn cuïc boä toaøn theå hoùa. Chieám tæ leä thaáp nhaát laø nhoùm côn cuïc boä phöùc taïp. Baûng 3.12. Taàn soá côn. Taàn soá côn Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) Hieám khi 47 23.04 1-3 côn/thaùng 124 60.78 3-5 côn/thaùng 33 16.18 Nhaän xeùt: Trong nhoùm nghieân cöùu soá beänh nhaân xuaát hieän 1-3 côn/thaùng coù 124 ngöôøi chieám 60,78%, 33 beänh nhaân coù 3-5 côn/thaùng chieám 16,18% vaø nhoùm hieám coù côn ñoäng kinh coù 47 beänh nhaân chieám 23,04%. Baûng 3.13. Tieàn söû traïng thaùi ñoäng kinh. Tieàn söû traïng thaùi ñoäng Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) kinh Coù 59 28.92 Khoâng 145 71.08
67 Nhaän xeùt: Coù 59 beänh nhaân trong 204 beänh nhaân cuûa nhoùm nghieân cöùu coù tieàn söû bieåu hieän côn daøy hoaëc traïng thaùi ñoäng kinh chieám tæ leä 29,80%. Baûng 3.14. Bieåu hieän côn ñoäng kinh. Bieåu hieän côn Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) Vaän ñoäng 200 98.04 Caûm giaùc 3 1.47 Thöïc vaät 0 0 Taâm thaàn 1 0.49 Nhaän xeùt: Ña soá beänh nhaân trong nhoùm nghieân cöùu coù bieåu hieän côn vaän ñoäng (97,93%) chæ coù moät beänh coù bieåu hieän roái loaïn taâm thaàn. Baûng 3.15. Loaïi trò lieäu Loaïi trò lieäu Soá ca beänh (n=204) Tæ leä (%) Ñôn trò lieäu 174 85.29 Ña trò lieäu 30 14.71 Nhaän xeùt: Haàu heát caùc beänh nhaân trong nhoùm nghieân cöùu duøng moät loaïi thuoác khaùng ñoäng kinh ñeå ñieàu trò goàm 174 beänh nhaân chieám 85,29%, trong luùc coù 30 beänh nhaân duøng 2 loaïi thuoác khaùng ñoäng kinh trôû leân chieám 14,71%.