Kỹ thuật chăn nuôi trâu bò

Nội dung text: Kỹ thuật chăn nuôi trâu bò

1. S NÔNG NGHI P VÀ PHÁT TRI N NÔNG THÔN TNH QU NG BÌNH TÀI LI U T P HU N K THU T CH N NUÔI TRÂU BÒ TÀI LI U DÀNH CHO KNV C Ơ S (L ưu hành n ội b ộ) Đồng H ới, tháng 9 - 2007
2. LỜI GI ỚI THI ỆU c s h tr c a D án Qu n lý b n v ng ngu n tài nguyên thiên nhiên mi n Trung (SMNR-CV), S Nông nghi p và Phát tri n nông thôn Qu ng Bình biên so n và phát hành b tài li u v t p hu n k thu t m t s cây tr ng v t nuôi theo ph ơ ng pháp khuy n nông có s tham gia (PAEM). Mc ích biên so n và phát hành b tài li u nh m th ng nh t n i dung và ph ơ ng pháp t p hu n chuy n giao k thu t s n xu t nh ng cây tr ng và v t nuôi ch y u trên a bàn toàn t nh cho cán b khuy n nông viên các c p. Tài li u còn là cm nang k thu t cho các cán b chuyên ngành tham kh o trong quá trình ch ao sn xu t và bà con nông dân ng d ng ti n b k thu t thâm canh t ng n ng su t cây tr ng, v t nuôi. B tài li u g m có 8 cu n. 1- K thu t tr ng và ch m sóc lúa n c và lúa c n 2- K thu t tr ng và ch m sóc cây ngô 3- K thu t tr ng và ch m sóc cây l c và cây u xanh 4- K thu t tr ng và ch m sóc cây s n 5- K thu t tr ng c ph c v ch n nuôi 6- K thu t ch n nuôi l n 7- K thu t ch n nuôi trâu bò 8- Ph ơ ng pháp khuy n nông có s tham gia Ni dung m i cu n tài li u bao g m 2 ph n: Ph n th nh t: K ho ch bài gi ng và c ơ ng ti t h c. Ph n th hai: Hng d n k thu t c th cho t ng cây tr ng, v t nuôi. Quá trình biên so n tài li u không tránh kh i nh ng thi u sót nh t nh, chúng tôi r t mong s óng góp c a quý c gi . S NÔNG NGHI P VÀ PTNT
3. PhÇn mét kÕ HO¹CH BµI GI¶NG Vµ §Ò C¦¥NG TIÕT HäC 1. KÕ ho¹ch bµi gi¶ng: Thêi gian Néi dung Ghi chó (phót) 30 Khai m¹c líp häc, lµm quen. X¸c ®Þnh nhu cÇu t©p huÊn cña c¸c häc viªn. 90 ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u, bß. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng tr©u, bß. Chän tr©u, bß ®ùc gièng, sinh s¶n, cµy kÐo. 60 §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u, bß. 50 Ph¸t hiÖn tr©u, bß ®éng dôc, ph−¬ng ph¸p phèi gièng cho tr©u, bß. 120 Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß sinh s¶n, , cµy kÐo vµ lÊy thÞt. 30 Chuång tr¹i trong ch¨n nu«i tr©u, bß. 60 VÖ sinh thó y trong ch¨n nu«i tr©u, bß. Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë tr©u, bß. 30 Tæng qu¸t néi dung ®K häc. GiKi ®¸p th¾c m¾c cña c¸c häc viªn. 10 Tæng kÕt líp häc. 2. §Ò c−¬ng môc häc: X¸c ®Þnh nhu cÇu néi dung tËp huÊn trong ch¨n nu«i tr©u bß ë n«ng hé. Môc tiªu: Sau néi dung c¸c häc viªn sÏ: - X¸c ®Þnh ®−îc c¸c khã kh¨n trong ch¨n nu«i tr©u, bß t¹i ®Þa ph−¬ng vµ gia ®×nh m×nh, h−íng giKi quyÕt khã kh¨n ®ã. - Thèng nhÊt c¸c nhu cÇu vÒ néi dung cÇn tËp huÊn, trao ®æi trong ch¨n nu«i tr©u, bß víi nh÷ng ph−¬ng thøc ch¨n nu«i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña hä. VËt liÖu vµ ph−¬ng tiÖn: - GiÊy mµu, bót mµu, b¶ng foocmical, bót viÕt, giÊy A 0, d©y treo, kÑp. Thêi gian: 20 phót 1
4. C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Gi¶ng viªn ®Æt vÊn ®Ò vÒ viÖc x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu cÇn tËp huÊn. 2. Ph¸t giÊy mµu cho c¸c häc viªn ghi mét vµi khã kh¨n th−êng gÆp ph¶i trong ch¨n nu«i tr©u bß. 3. TËp hîp c¸c giÊy mµu, nhê ®¹i diÖn líp ®äc c¸c ý kiÕn vµ ghi lªn b¶ng. NÕu cã ý kiÕn ch−a rá cÇn hái l¹i ý häc viªn ®Ó cïng trau chuèt c©u tõ cho rá ý. TËp hîp vµ ph©n lËp c¸c ý kiÕn trong líp thµnh c¸c môc kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó tr¸nh trïng lÆp vµ dÔ trao ®æi ë c¸c phÇn viÖc sau. 4. Chia nhãm häc viªn th¶o luËn x¸c ®Þnh chÕ ®é −u tiªn c¸c môc kü thuËt cÇn thiÕt trong ch¨n nu«i tr©u bß, tËp hîp trªn giÊy A0. C¸c nhãm tr×nh bµy, c¸c thµnh viªn kh¸c gãp ý bæ sung hoµn chØnh. 5. Líp tiÕp tôc th¶o luËn c¸c néi dung ®K x¸c ®Þnh theo chÕ ®é −u tiªn cña c¸c nhãm ®Ó cïng thèng nhÊt chung. 6. Gi¶ng viªn tæng hîp, thèng nhÊt c¸c vÊn ®Ò −u tiªn cÇn tËp huÊn. 1. ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u bß. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng tr©u bß. Chän tr©u bß ®ùc gièng, sinh s¶n, cµy kÐo. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: Tõ viÖc nhËn thøc ®−îc ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i tr©u bß, hiÓu ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c gièng tr©u, bß c¸c häc viªn cã thÓ tù chän ®−îc tr©u bß ®Ó ch¨n nu«i theo môc ®Ých cña tõng ng−êi. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A 4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 90 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. C¶ líp cïng th¶o luËn më c©u hái: Tr©u bß ®K ®em l¹i lîi Ých g× cho chóng ta ? Khi mua tr©u bß ®Ó nu«i c¸c b¸c chän nh− thÕ nµo ? 2. Gi¶ng viªn tËp hîp c¸c ý kiÕn lªn b¶ng, c¸c häc viªn tiÕp tôc bæ sung söa ®æi, hoµn chØnh. 3. Cho c¶ líp xem ¶nh mét sè bß nhËp ngo¹i vµ bß lai, hái bß vµng chóng ta kh¸c g× víi gièng bß ®ã. C¸c häc viªn ph¸t biÓu ý kiÕn, gi¶ng viªn tËp hîp vµ kÕt luËn. 4. Tr×nh bµy vµ th¶o luËn më vÒ −u, nh−îc ®iÓm cña bß vµng ViÖt Nam. Qua kinh nghiÖm thùc tiÓn chän tr©u bß tèt ®Ó sinh s¶n, cµy kÐo, ®ùc gièng. 5. Ph¸t giÊy mµu, chia nhãm th¶o luËn vÒ −u, nh−îc ®iÓm cña bß vµng, c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó chän tr©u bß tèt ®Ó sinh s¶n, cµy kÐo, ®ùc gièng. 2
5. 6. §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy tr−íc líp, c¸c thµnh viªn kh¸c trong líp bæ sung. 7. Gi¶ng viªn tæng hîp, lµm rá vµ kÕt luËn. 2. §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u bß. Thøc ¨n vµ gi¶i quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - Häc viªn hiÓu biÕt ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u, bß (tiªu ho¸ d¹ dµy kÐp) - Häc viªn n¾m rá c¸c lo¹i thøc ¨n nu«i tr©u, bß vµ biÕt c¸ch giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, bót viÕt giÊy, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - R¬m kh«, ®¹m urea, n−íc s¹ch, bao nylon, - Tµi liÖu ph¸t tay, Thêi gian: 60 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Nªu c©u hái t¹i sao tr©u, bß l¹i ¨n cá, r¬m ®−îc mµ lîn l¹i kh«ng ¨n nh− tr©u, bß ®−îc? C¸c häc viªn th¶o luËn trùc tiÕp trªn líp. 2. Gi¶ng viªn tr×nh bµy vµ th¶o luËn d¹ dµy 4 tói cña tr©u bß. Sù ph¸t triÓn cña c¸c tói qua c¸c giai ®o¹n cña bª, nghÐ. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ r¬m cá ë d¹ 4 tói 3. Chia nhãm häc viªn th¶o luËn vµ tù ®Ò xuÊt trªn giÊy A4 hoÆc b×a mµu vÒ mét vµi biÖn ph¸p giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u, bß, ®Æc biÖt lµ trong vô ®«ng. LÇn l−ît ®¹i diÖn nhãm tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p cña nhãm m×nh cho c¶ líp cïng nghe vµ gãp ý bæ sung. 4. Gi¶ng viªn tËp hîp, ph©n tÝch bæ sung vµ kÕt luËn c¸c biÖn ph¸p giKi quyÕt thøc ¨n cho tr©u, bß ë c¸c nhãm ®K tr×nh bµy tr−íc líp. 5. Thùc hµnh ñ r¬m víi urea: C¸c häc viªn tù lµm trªn c¬ së bµi häc ®K thèng nhÊt tr−íc líp. 3. Ph¸t hiÖn tr©u bß ®éng dôc, ph−¬ng ph¸p phèi gièng cho tr©u bß Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - Gióp häc viªn hiÓu vµ biÕt ®−îc biÓu hiÖn cña tr©u, bß khi ®éng dôc ®Ó chñ ®éng phèi gièng cã hiÖu qu¶. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 50 Phót 3
6. C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. C¶ líp cïng th¶o luËn më c©u hái: khi tr©u, bß ®éng dôc cã nh÷ng biÓu hiÖn nh− thÕ nµo? thêi ®iÓm nµo lµ phèi gièng thÝch hîp? ë ®Þa ph−¬ng c¸c b¸c, anh, chÞ hiÖn nay sö dông ph−¬ng ph¸p phèi gièng nµo? thuËn lîi, khã kh¨n vµ kÕt qu¶? 2. Gi¶ng viªn tËp hîp c¸c ý kiÕn lªn b¶ng, c¸c häc viªn tiÕp tôc bæ sung söa ®æi, hoµn chØnh. 3. Gi¶ng viªn ph©n tÝch, bæ sung ®Ó hoµn thiÖn c¸c néi dung ®K ®−a ra. 4. Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß sinh s¶n, tr©u bß thÞt, cµy kÐo. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - BiÕt c¸ch nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß sinh s¶n, cµy kÐo vµ lÊy thÞt. - BiÕt c¸ch nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, gÊy A0, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 120 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. H−íng dÉn th¶o luËn: + Nhãm 1 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß sinh s¶n. + Nhãm 2 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u, bß thÞt, cµy kÐo. + Nhãm 3 th¶o luËn: Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª, nghÐ. + Gi¶ng viªn gîi ý chung cho c¸c nhãm vÒ nu«i d−ìng, chó ý vÒ thøc ¨n, l−îng ¨n, ch¨m sãc, 2. C¸c nhãm th¶o luËn vµ tr×nh bµy trªn giÊy A0, ®¹i diÖn nhãm tr×nh bµy tr−íc líp, c¸c thµnh viªn cßn l¹i trong líp gãp ý bæ sung, hoµn chØnh. 3. Gi¶ng viªn ph©n tÝch, nhËn xÐt vµ lµm rá ý th¶o luËn cña tõng nhãm. 5. Chuång tr¹i trong ch¨n nu«i tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham dù néi dung nµy häc viªn sÏ: - HiÓu rá lîi Ých cña viÖc lµm chuång cho tr©u bß. - BiÕt lµm chuång cho tr©u bß trªn c¬ së c¸c vËt liÖu s½n cã cña gia ®×nh. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B¶ng foocmical, bót viÕt b¶ng - Tµi liÖu ph¸t tay. 4
7. Thêi gian: 30 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Nªu c©u hái: B¸c nµo cho biÕt lîi Ých cña viÖc lµm chuång cho tr©u, bß ? HiÖn nay c¸c b¸c lµm chuång tr©u, bß nh− thÕ nµo? Th¶o luËn c¸ch lµm chuång nu«i tr©u, bß. 2. C¸c häc viªn nªu ý kiÕn tõng phÇn vÒ lîi Ých cña viÖc lµm chuång tr©u, bß, c¸ch lµm chuång tr©u, bß, (réng, dµi, cao, diÖn tÝch bao nhiªu mÐt vu«ng/con, h−íng chuång,.v.v ), gi¶ng viªn ghi lªn b¶ng, c¸c häc viªn cßn l¹i th¶o luËn, bæ sung ®Ó hoµn chØnh. KÕt luËn: tõ lîi Ých ®ã chóng ta nªn lµm chuång cho tr©u bß, h−íng chuång, diÖn tÝch chuång phï hîp víi hé gia ®×nh m×nh. 3. Gi¶ng viªn tr×nh bµy mét sè mÉu chuång tr©u, bß. KÕt luËn: vËy chóng ta cã thÓ lµm chuång cho tr©u bß trªn c¸c vËt liÖu s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng hoÆc tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña tõng hé. 6. VÖ sinh thó y trong ch¨n nu«i tr©u bß. Mét sè bÖnh th−êng gÆp ë tr©u bß. Môc tiªu: Sau khi tham gia néi dung nµy häc viªn sÏ. - HiÓu vµ biÕt c¸ch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh phßng bÖnh cho tr©u, bß. - Ph©n biÖt ®−îc mét sè bÖnh chñ yÕu trªn tr©u, bß. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn: - B×a mµu, giÊy A4, bót viÕt b¶ng, b¶ng foocmical, b¨ng dÝnh. - Tµi liÖu ph¸t tay. Thêi gian: 60 Phót C¸c b−íc tiÕn hµnh: 1. Gi¶ng viªn nªu: Chóng ta ®K th¶o luËn vÒ ch¨m sãc nu«i d−ìng tr©u, bß, c¸ch lµm chuång, chän gièng, Nh−ng ®Ó cã hiÖu qu¶ h¬n chóng ta cÇn? Häc viªn th¶o luËn vµ nãi rá ngoµi ch¨m sãc nu«i d−ìng cÇn " Thó y, phßng bÖnh trong ch¨n nu«i". 2. Ph¸t b×a mµu cho c¸c häc viªn: Mçi häc viªn tù viÕt vµo b×a mµu mét vµi biÖn ph¸p vÖ sinh phßng bÖnh cho tr©u, bß. TËp hîp b×a mµu, bæ sung nh÷ng phÇn cßn thiÕu, ph¸t huy c¸c biÖn ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. 3. Tr×nh bµy vµ th¶o luËn triÖu chøng bÖnh cña c¸c bÖnh th−êng xÈy ra trªn tr©u, bß, h−íng ®iÒu trÞ. 4. Gi¶ng viªn hái c¸c häc viªn vÒ néi dung ®K häc («n bµi cñ). KÕt luËn tõng néi dung. 5
8. PhÇn hai H−íng dÉn kü thuËt A. Kü thuËt ch¨n nu«i Tr©u, Bß: ý nghÜa cña viÖc ch¨n nu«i bß trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tr©u, bß lµ ®éng vËt nhai l¹i, sö dông cá, r¬m, nhiÒu lo¹i thøc ¨n th« xanh kh¸c vµ c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp nªn chi phÝ thøc ¨n thÊp dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - Cung cÊp nhiÒu läai thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao nh− thÞt, s÷a - Cung cÊp ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. - Cung cÊp søc kÐo cÇn thiÕt trong s¶n xuÊt khi ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn c¬ giíi hãa n«ng nghiÖp. - Ngoµi ra cßn cung cÊp s¶n phÈm nh− da, sõng sö dông lµm ®å trang søc, mû phÈm ThÞt tr©u bß lµ lo¹i thùc phÈm Sõng, da ®Ó lµm cã gi¸ trÞ dinh ®å dïng vµ mü d−ìng cao nghÖ Kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn l−¬ng thùc cña Søc cµy kÐo con ng−êi Nguån ph©n bãn tèt cho c©y trång (10-15 Thøc ¨n th« kg chÊt xanh lµ chñ S÷a lµ thùc th¶i/con/ngµy) yÕu phÈm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao, rÊt bæ cho con ng−êi 6
9. I. §Æc ®iÓm cña gièng tr©u ViÖt Nam H×nh 1: Tr©u ViÖt Nam Tr©u ViÖt Nam chØ cã 1 gièng nh−ng cã 3 lo¹i h×nh tÇm vãc kh¸c nhau: - Tr©u tÇm ®¹i (tr©u ngè): ®−îc nu«i nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn nói. ë ®©y nguån thøc ¨n cã nhiÒu, tr©u lµm viÖc Ýt nªn phÈm chÊt gièng cßn gi÷ ®−îc. - Tr©u tÇm trung: ®−îc nu«i nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn trung du. - Tr©u tÇm tiÓu (tr©u dÐ): cã nhiÒu ë c¸c tØnh ®ång b»ng, ë nh÷ng tØnh nµy nguån thøc ¨n kh«ng ®ñ, tr©u ph¶i lµm viÖc nhiÒu dÉn ®Õn suy tho¸i gièng. * ¦u ®iÓm: - TÇm vãc t−¬ng ®èi to lín, kh«ng thua kÐm so víi c¸c gièng tr©u trªn thÕ giíi. Trung b×nh con c¸i nÆng 300-350kg, con ®ùc 400-450kg; cã con nÆng tíi 700kg. - Kh¶ n¨ng thÝch nghi cao, chÞu ®ùng kham khæ tèt, cµy kÐo khoÎ vµ dai søc, Ýt bÖnh tËt, nu«i con khÐo. * Nh−îc ®iÓm: - Kh¶ n¨ng cho thÞt vµ s÷a thÊp, tû lÖ thÞt xÏ chØ ®¹t 40-42%, s¶n l−îng s÷a 1,5-2 lÝt/ngµy (chØ ®ñ ®Ó nu«i nghÐ). - Thµnh thôc vÒ tÝnh muén, nhÞp ®Î th−a: 1,5-2 n¨m/nghÐ. II. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng bß: ë n−íc ta hiÖn nay cã nhiÒu gièng bß kh¸c nhau, gièng bß néi cßn gäi lµ bß vµng ViÖt Nam, gièng bß ngo¹i nh− bß Zebu (bß Red Sindhi; Brahman; Shahiwal ). bß s÷a Hµ Lan (Holstein) vµ nhiÒu gièng bß kh¸c. 1. Bß vµng ViÖt Nam: 7
10. L«ng chñ yÕu lµ mµu vµng, ngoµi ra cßn cã c¸c mµu kh¸c nh−: C¸nh d¸n, vµng r¬m, vµng sÈm, vµng ®á * ¦u ®iÓm: - Cã søc sèng cao, kh¶ n¨ng chèng chÞu víi bÖnh tËt tèt, chÞu kham khæ, thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam. - Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, trung b×nh 13-14 th¸ng/1 løa. * Nh−îc ®iÓm: TÇm vãc nhá, träng l−îng tr−ëng H×nh 2: Bß vµng ViÖt Nam thµnh trung b×nh: 200kg; §èi víi bß ®ùc: 220-230kg; §èi víi bß c¸i: 170-180kg, tuæi ®Î løa ®Çu muén. - Kh¶ n¨ng cho thÞt vµ s÷a thÊp, tû lÖ thÞt xÏ 40-45%, s¶n l−îng s÷a trung b×nh chØ 200-250kg/1 chu kú tiÕt s÷a. 2. Nhãm bß Zebu: - Nguån gèc: Bß Zebu cã nguån gèc tõ Ên §é vµ Pakistan, cã trªn 30 gièng kh¸c nhau thuéc nhãm nµy. Mét sè gièng ®¹i diÖn cña gièng lµ: Red Sindhi; Brahman; Shahiwal; - §Æc ®iÓm chung: Thuéc nhãm bß kiªm dông thÞt – s÷a – cµy kÐo, hÇu hÕt c¸c gièng trong nhãm ®Òu cã kh¶ n¨ng cµy kÐo tèt. - Ngo¹i h×nh: Cã u vai cao, yÕm rèn rÊt ph¸t triÓn. Con c¸i ©m hé cã nhiÒu nÕp nh¨n, th©m chÝ ngay c¶ khi ®éng dôc s−ng mäng vÉn kh«ng mÊt c¸c nÕp nh¨n. X−¬ng sä cã d¹ng h×nh thoi, tr¸n d«, tai to rñ xuèng. §©y lµ ®Æc ®iÓm cã hÖ sè di truyÒn cao. - TÇm vãc dao ®éng trung b×nh tõ 350-800kg,. - Cã nhiÒu mµu l«ng kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng gièng, bß Red Sindhi, bß Sahiwal cã mµu ®á thÈm, bß Brahman cã hai nhãm: Mµu kem vµ mµu ®á thÈm. - Kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt, thµnh thôc sím, kh¶ n¨ng cho s÷a trung b×nh 1.200- 2.500kg/chu kú. Tû lÖ thÞt xÏ 55 – 60%. - ViÖc sö dông c¸c bß ®ùc Zebu cho lai víi H×nh 3: Bß ®ùc Sahiwal bß c¸i néi, con lai cã tÇm vãc lín h¬n bß néi kho¶ng 35%, søc kÐo t¨ng lªn 1,5 lÇn. III. Chän tr©u bß ®ùc gièng: 8
11. Chän nh÷ng con cã ®êi bè mÑ, «ng bµ tèt. H×nh 4: Bß ®ùc Red Sindhi H×nh 5: Bß ®ùc Brahman ®á - Quan s¸t trùc tiÕp ngo¹i h×nh chän nh÷ng con: - TÇm vãc to lín, c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi. - §Çu to, th«, cæ to vµ dµy, phµm ¨n, m¾t ®en to vµ låi, sõng dµi võa ph¶i "Sõng c¸nh n¸, d¹ b×nh v«i, m¾t èc nhåi" - Vai réng, ngùc në, l−ng, h«ng, m«ng dµi réng vµ th¼ng, 4 ch©n th¼ng, ch¾c khÎo, bông thon gän. - Hai hßn cµ (d¸i) to ®Òu, b×u d¸i máng, nh½n vµ cã mµu hång. - TÝnh ®ùc thÓ hiÖn rá, cã thÓ h¬i hung d÷. IV. Chän tr©u bß cµy kÐo: Chän nh÷ng con cã bè mÑ vµ «ng bµ lµ nh÷ng con tr©u bß kháe m¹nh, to lín v¹m vë. Quan s¸t trùc tiÕp ngoµi h×nh chän nh÷ng con: - TÇm vãc to, träng l−îng lín, c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi, bé x−¬ng ch¾c kháe. - §Çu to, th«, cæ dµy, u vai cao (phÇn th©n tr−íc ph¸t triÓn h¬n phÇn th©n sau) ngùc në, vai réng, l−ng th¼ng, bông gän. - Da dµy, g©n guèc, 4 ch©n ch¾c khoÎ, H×nh 6: Chän bß ®ùc cµy kÐo b−íc ®i trung b×nh (nèt ch©n sau b−íc chiÕm 2 phÇn 3 ®Õn 3 phÇn 4 nèt ch©n tr−íc). - TÝnh t×nh kh«ng gan l× hoÆc nh¸t qu¸, biÕt nghe khÈu lÖnh. - Nh÷ng con ®K biÕt cµy bõa, kÐo xe cã thÓ kiÓm tra qua c¸c ®−êng cµy, bõa, hoÆc kÐo xe ®Ó biÕt tèc ®é ®i, søc kÐo, søc giËt vµ thùc hiÖn khÈu lÖnh. 9
12. V. Chän tr©u bß c¸i sinh s¶n Chän nh÷ng con cã bè mÑ vµ «ng bµ lµ nh÷ng con tèt. Quan s¸t trùc tiÕp ngo¹i h×nh chän nh÷ng con: - Th©n h×nh thanh nhÑ, ph¸t triÓn c©n ®èi, c¸c phÇn c¬ thÓ ®Çu - cæ - th©n - vai kÕt hîp hµi hßa, da máng, l«ng th−a, tÝnh t×nh hiÒn lµnh, phµm ¨n. H×nh 7: Bß mÑ vµ bª ®ang gÆm cá - §Çu cæ nhá thanh, mâm réng, m¾t ®en låi vµ s¸ng, mòi to ®en −ít, r¨ng hµm to, ®Òu ®Æn vµ tr¾ng bãng, cæ dµi võa ph¶i vµ thanh, da cæ cã nhiÒu nÕp nh¨n. - Ngùc s©u, vai réng, l−ng th¼ng, m«ng to vµ trßn, 4 ch©n th¼ng ch¾c khoÎ, kh«ng ch¹m kheo, b−íc ®i c©n ®èi. - Bông to nh−ng kh«ng sÖ, m«ng në vµ Ýt dèc, bÇu vó ph¸t triÓn, 4 nóm vó to, ®Òu, dµi võa ph¶i, kh«ng cã vó kÎ, da vó máng vµ ®µn håi, tÜnh m¹ch vó næi râ vµ ph©n thµnh nhiÒu nh¸nh ngo»n ngoÌo VI. §Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña tr©u bß: Tr©u bß lµ lo¹i ®éng vËt nhai l¹i, d¹ dµy cã 4 tói: H×nh 8: CÊu t¹o d¹ dµy tr©u, bß - D¹ cá: cã dung tÝch lín vµ cã vi sinh vËt sinh sèng ®Ó tiªu hãa thøc ¨n. - D¹ tæ ong: nghiÒn vµ läc thøc ¨n. - D¹ l¸ s¸ch: Ðp thøc ¨n vµ hÊp thu n−íc. 10
13. - D¹ mói khÕ: tiÕt men tiªu ho¸ thøc ¨n. Sù ph¸t triÓn cña d¹ dµy qua c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng cña bª nghÐ : - Giai ®o¹n bó s÷a: d¹ mói khÕ cña bª nghÐ ph¸t triÓn m¹nh tiÕt ra c¸c men tiªu ho¸ ®Ó tiªu hãa s÷a. - Giai ®o¹n sau cai s÷a: D¹ cá, d¹ tæ ong, d¹ l¸ s¸ch ph¸t triÓn m¹nh vµ tiªu ho¸ chÊt x¬ nhê c¸c vi sinh vËt sèng trong d¹ cá. Vi sinh vËt ph©n ho¸ chÊt x¬ vµ chuyÓn ho¸ ®−îc ®¹m v« c¬ (Urea) ®Ó cung cÊp dinh d−ìng cho tr©u bß. Víi ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ trªn: cã thÓ nãi tr©u bß cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ c¸c thøc ¨n th« xanh, c¸c phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp (cá, r¬m r¹, b¶ mÝa, ) thµnh thÞt, s÷a vµ søc cµy kÐo. Nh−ng tr©u bß còng dÓ m¾c mét sè bÖnh ®−êng tiªu ho¸ nh− ch−íng h¬i d¹ cá, nghÏn d¹ l¸ s¸ch, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt. VII. C¸c lo¹i Thøc ¨n cho tr©u bß: - Thøc ¨n th« xanh: Cá, r¬m, th©n c©y ng«, d©y lang, ngän mÝa, ®©y lµ lo¹i thøc ¨n chñ yÕu cña tr©u bß, chiÕm 80-95% dinh d−ìng nu«i tr©u bß. - Thøc ¨n tinh: C¸m g¹o, bét ng«, cñ khoai lang, lo¹i thøc ¨n nµy chiÕm 5-15% dinh d−ìng trong khÈu phÇn ¨n vµ th−êng ®−îc cho ¨n thªm vµo thêi kú chöa, ®Î, lµm viÖc nÆng hoÆc lóc ®au èm. - Thøc ¨n ®¹m: Bét ®Ëu t−¬ng, bét c¸, kh« dÇu, ®−îc trén lÉn víi thøc ¨n tinh vµ th−êng chØ dïng cho bª nghÐ hoÆc vç bÐo bß, lóc tr©u bß sinh ®Î. Cã thÓ thay thÕ thøc ¨n ®¹m h÷u c¬ b»ng mét l−îng urea thÝch hîp ®−îc trén lÉn vµo thøc ¨n tinh hoÆc ñ víi r¬m cho tr©u bß ¨n. - Ngoµi ra cßn cho tr©u, bß ¨n thªm thøc ¨n bæ sung kho¸ng vµ vitamin d−íi d¹ng bét kho¸ng-vitamin, hoÆc t¶ng liÕm. 1. C¸c ph−¬ng thøc ch¨n th¶ tr©u bß: a. Ch¨n th¶ vµ s÷ dông hîp lý ®ång cá, b¶i ch¨n th¶ tù nhiªn - Ch¨n th¶ lu©n phiªn gi÷a c¸c «, hoÆc c¸c khu vùc. - MËt ®é tr©u bß hîp lý: b×nh qu©n 1 con tr©u, bß/1ha ch¨n th¶. - C¶i t¹o ®ång cá vµ b¶i ch¨n th¶. b. TËn thu phÕ phô phÈm n«ng nghiÖp : - TËn thu r¬m, th©n ng«, d©y lang, vµ ®em xö lý nh−: Ph¬i kh«, ®¸nh ®èng hoÆc b¶o qu¶n trong nhµ, TËn dông th©n ng«, d©y lang, H×nh 9: §ång b¶i ch¨n th¶ tr©u, bß l¸ b¾p c¶i, ®em ñ xanh dù tr÷ cho vô ®«ng, ñ r¬m víi urea. - TËn dông c¸c bK bia, bçng r−îu, rØ mËt ®−êng ®Ó bæ sung cho tr©u, bß. 11
14. 2. Gi¶i quyÕt thøc ¨n cho tr©u bß: a. Kü thuËt ñ r¬m víi urª: B−íc 1 : ChuÈn bÞ hè ñ. Cã thÓ ñ trong hè, bÓ xi m¨ng hoÆc tói nilon. Hè ñ th−êng ®−îc ®µo n¬i cao r¸o, tho¸t n−íc tèt, cã kÝch th−íc tïy theo khèi l−îng ñ, ®¸y vµ thµnh hè ®−îc tr¶i kÝn b»ng mét líp nilon ®Ó h¹n chÕ n−íc thÊm vµo vµ tr¸nh ®Êt vµ c«n trïng vµo hè. B−íc 2 : ChuÈn bÞ vËt liÖu. Tïy theo qui m« ®µn nhiÒu hay Ýt mµ chuÈn bÞ c¸c nguyªn liÖu ®¶m b¶o theo tû lÖ sau: R¬m kh« 100 kg, ®¹m urea 4kg, n−íc s¹ch 100 lÝt. ngoµi ra cßn chuÈn bÞ « doa ®Ó hßa n−íc urea t−íi, nylon ®Ó phñ. B−íc 3 : TiÕn hµnh ñ - C©n r¬m mçi lÇn 10kg, r¶i ®Òu vµo hè ñ mét líp dµy 20cm - Dïng b×nh « doa chøa 10 lÝt n−íc, c©n ®óng 400gram urea (tû lÖ urea /r¬m lµ 4%), hoµ tan hÕt urea vµo n−íc vµ t−íi ®Òu vµo r¬m. - Dïng ch©n dÉm chÆt, nhÊt lµ c¸c gãc cña hè ñ. - Lµm tiÕp nh− vËy cho ®Õn khi ®Çy hè ñ. - Phñ mét líp nylon kÝn lªn bÒ mÆt hè ñ, dïng ®Êt hoÆc c¸c th©n c©y chÌn kÝn ®¶m b¶o kh«ng cho khÝ, n−íc m−a vµ giã lät vµo. B−íc 4 : Theo dâi hè ñ. Tr−íc khi cho tr©u, bß ¨n ph¶i kiÕm tra chÊt l−îng hè ñ: mïi th¬m nhÑ, r¬m mµu vµng s¸ng, kh«ng −ít, cã mïi amoniac ®Æc tr−ng. NÕu cã mïi thèi, mµu n©u sÈm hoÆc ®en th× r¬m ñ kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng. B−íc 5 : LÊy r¬m cho tr©u, bß ¨n. Sau khi ñ 7-10 ngµy lÊy tõng líp r¬m mét ®ñ l−îng cho tr©u bß ¨n trong mét lÇn (b÷a) ra khái hè tr−íc khi cho ¨n kho¶ng 30 phót. (Tr¶i máng ra chæ m¸t kho¶ng 30 phót råi cho ¨n). PhÇn cßn l¹i tiÕp tôc ®Ëy kÝn nh− cñ. BÝ quyÕt ®Ó ñ r¬m víi urea thµnh c«ng rÊt ®¬n gi¶n: NÐn thËt chÆt, t−íi thËt ®Òu, che thËt kÝn b. Trång cá vµ c©y thøc ¨n cho tr©u bß: (Xem bµi kü thuËt trång cá trong ch¨n nu«i): H×nh 10: Cá voi 12
15. VIII. Mét sè §Æc ®iÓm sinh lý, sinh s¶n cña tr©u bß c¸i: Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu lµ khi c¬ quan sinh dôc ®K ph¸t triÓn, buång trøng ®K cã trøng chÝn, rông vµ cã kh¶ n¨ng thô thai. ë bß 15-20 th¸ng tuæi; ë tr©u kho¶ng 18-30 th¸ng tuæi. - Chu kú ®éng dôc lµ kho¶ng thêi gian gi÷a 2 lÇn ®éng dôc: ë bß lµ 19-21 ngµy (biÕn ®éng tõ 18-25 ngµy); ë tr©u lµ 25-30 ngµy (biÕn ®éng tõ 20-35 ngµy). Tuy nhiªn, chu kú ®éng dôc cña tr©u th−êng kh«ng æn ®Þnh, phøc t¹p khã theo dâi. - Thêi gian mang thai vµ ®éng dôc l¹i sau ®Î: Bß mang thai: 280 - 285 ngµy vµ ®éng dôc l¹i sau ®Î kho¶ng 2-3 th¸ng. Tr©u mang thai 315 - 320 ngµy vµ ®éng dôc trë l¹i sau ®Î kho¶ng 3-4 th¸ng. IX. Ph¸t hiÖn ®éng dôc cña tr©u bß: Quan s¸t biÓu hiÖn ®éng dôc cña tr©u, bß c¸i vµo buæi s¸ng sím tr−íc khi ®i ch¨n th¶ vµ cuèi buæi chiÒu ®i ch¨n vÒ. BiÓu hiÖn ®éng dôc cña tr©u, bß c¸i ®−îc chia lµm 3 giai ®o¹n Giai ®o¹n 1 (tr−íc chÞu ®ùc): Tr©u, bß c¸i cã hiÖn t−îng bá ¨n, kªu la, hay ®¸i vÆt, nh¶y lªn l−ng con kh¸c, nh−ng kh«ng cho con kh¸c nh¶y lªn l−ng m×nh, ©m hé h¬i s−ng cã dÞch trong suèt ch¶y ra. Giai ®o¹n nµy kÐo dµi 6- 10 giê (ë bß), 24 giê (ë tr©u). Giai ®o¹n 2 (ChÞu ®ùc): Giai ®o¹n nµy dÞch tõ ©m hé ch¶y ra cã mµu tr¾ng ®ôc vµ ®é kÕt dÝnh cao, chÞu cho con kh¸c nh¶y lªn l−ng m×nh. Thêi gian nµy kÐo dµi 7-12 giê (ë bß) 12-45 giê (ë tr©u). §©y lµ thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp nhÊt. H×nh 11: Giai ®o¹n 1 cña qu¸ tr×nh Giai ®o¹n 3 (sau chÞu ®ùc): ®éng dôc ë bß DÞch tõ ©m hé ch¶y ra gièng b¶ ®Ëu, kh«ng chÞu cho con kh¸c nh¶y lªn l−ng m×nh, hÕt kªu la, trë l¹i ¨n uèng b×nh th−êng. BiÓu hiÖn ®éng dôc cña tr©u kh«ng rá nÐt nh− bß, tr©u th−êng ®éng dôc vÒ ®ªm rÊt khã ph¸t hiÖn b»ng m¾t th−êng. Mµ chñ yÕu dïng ®ùc thÝ t×nh. X. Phèi gièng cho tr©u bß: §èi víi nh÷ng vïng giao th«ng thuËn tiÖn nªn phèi gièng b»ng ph−¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o cho bß, cßn vïng khã kh¨n nªn chän nh÷ng con ®ùc gièng tèt cho nh¶y trùc tiÕp. 13
16. Thêi ®iÓm phèi thÝch hîp: - Phèi gièng cho tr©u bß vµo cuèi giai ®o¹n 2 vµ ®Çu giai ®o¹n 3, nªn phèi 2 lÇn c¸ch nhau 10-12 giê. - §èi víi bß ph¸t hiÖn ®éng dôc buæi s¸ng, phèi lÇn thø nhÊt vµo buæi chiÒu cïng ngµy vµ phèi lÇn thø 2 vµo s¸ng h«m sau. - §èi víi tr©u ph¸t hiÖn ®éng dôc buæi s¸ng nay, s¸ng ngµy mai phèi lÇn thø nhÊt, chiÒu ngµy mai phèi lÇn thø 2. XI. Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß c¸i 1. Tr©u bß c¸i cã chöa: Tr©u, bß c¸i cã chöa ®−îc chia lµm 2 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n I (tõ khi thô thai ®Õn 5 th¸ng): Thêi kú nµy bµo thai sinh tr−ëng chËm, v× vËy tr©u bß cã thÓ ¨n thøc ¨n th« xanh tõ 80- 100%, ch¨n th¶ b×nh th−êng vµ cã thÓ kÕt hîp lao H×nh12: Bß c¸i cã chöa t¸c nhÑ. kh«ng lao t¸c - Giai ®o¹n II (chöa 6 th¸ng ®Õn khi ®Î): Thêi kú nµy bµo thai sinh tr−ëng nhanh, v× vËy ngoµi ¨n thøc ¨n xanh nªn cho mçi con ¨n thªm 0,5-1kg thøc ¨n tinh/con/ngµy. H¹n chÕ b¾t tr©u, bß lao t¸c, tr−íc khi ®Î 10 ngµy nªn nhèt riªng mçi con 1 « chuång, cho ¨n nhiÒu b÷a trong ngµy, kh«ng ch¨n th¶ n¬i cã ®é dèc cao. TriÖu chøng ®Î vµ ®ë ®Î cho tr©u bß: ChuÈn bÞ ®ë ®Î: - Dùa vµo ngµy tr©u, bß c¸i phèi gièng cã chöa, quan s¸t tr©u bß c¸i s¾p ®Î cã biÓu hiÖn: ©m hé s−ng, sôt m«ng, bÇu vó c¨ng Trùc 24/24 giê ®Ó ®ë ®Î. - ChuÈn bÞ dông cô vµ mét sè thuèc thó y phôc vô ca ®ë ®Î. - VÖ sinh « chuång s¹ch sÏ, lãt r¬m hoÆc cá kh« lµm ®Öm. - §−a tr©u bß s¾p ®Î vµo « chuång, vÖ sinh phÇn sau cña tr©u bß. §ë ®Î cho tr©u bß: - Khi tr©u, bß mÑ vë èi lµ lóc bª hoÆc nghÐ s¾p ra ®êi. Tõ lóc tr©u, bß ®au ®Î ®Õn lóc ®Î kho¶ng 3- 6 giê, tr©u, bß ®Î so (®Î lÇn ®Çu) thêi gian nµy cã thÓ kÐo dµi tíi 10-15 giê. NÕu tr©u bß ®Î b×nh th−êng th× hai ch©n tr−íc vµ ®Çu bª ra tr−íc, tr−êng hîp ®ã ®Ó mÆc cho bß ®Î tù nhiªn. Trõ khi bª to mµ tr©u bß mÑ nhá yÕu, cã thÓ hç trî b»ng c¸ch n¾m hai ch©n tr−íc cña bª mµ kÐo ra theo nhÞp rÆn cña tr©u, bß c¸i. - NÕu l−ng bª ra tr−íc hoÆc c¶ 4 ch©n cïng ra tr−íc (thai nghÞch), th× ph¶i gäi B¸c sÜ thó y ®Õn can thiÖp cµng sím cµng tèt. B×nh th−êng th× sau khi ®Î 1 14
17. ®Õn 6 giê th× nhau thai ra hÕt, nÕu sau khi ®Î 6-12 giê mµ nhau thai kh«ng ra lµ tr©u bß bÞ s¸t nhau, cÇn kÞp thêi x÷ lý b»ng c¸c kü thuËt thó y. - Dïng kh¨n s¹ch lau dÞch nhít tõ mòi, miÖng ®Õn toµn th©n; C¾t rèn: chõa l¹i 15-20 cm, dïng cån ièt 5% s¸t trïng vÞ trÝ c¾t rèn. - Cho bª nghÐ bó s÷a ®Çu cµng sím cµng tèt, cµng nhiÒu cµng tèt. - VÖ sinh phÇn th©n sau cho tr©u bß mÑ b»ng n−íc Êm vµ dän ®Öm lãt bÞ bÈn, −ít. - Cho tr©u bß mÑ uèng n−íc ch¸o (1 kg g¹o + nöa l¹ng muèi ¨n + 10 lÝt n−íc nÊu nhõ), Ch¨m sãc tr©u bß mÑ vµ bª nghÐ t¹i chuång, chèng rÐt (vÒ mïa ®«ng), chèng nãng (vÒ mïa hÌ). 2. Tr©u bß c¸i nu«i con: - Sau khi ®Î ®Õn 10 ngµy nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß mÑ t¹i chuång, cho ¨n 2/3 lµ cá c¾t ph¬i t¸i vµ 1/3 cá kh«, uèng n−íc s¹ch ®Çy ®ñ - Theo dâi ®Ò phßng tr©u bß bÞ viªm nhiÓm ®−êng sinh dôc hoÆc viªm vó XII. Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ: 1. Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ tõ s¬ sinh ®Õn 10 ngµy - Nhèt bª nghÐ chung víi tr©u bß mÑ vµ cho bó 24/24 giê. - Hµng ngµy kiÓm tra vµ s¸t trïng rèn 1 lÇn cho ®Õn khi rèn kh« -Thay ®Öm lãt, vÖ sinh chuång tr¹i mét lÇn/ngµy 2. Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ tõ 11 ngµy ®Õn khi cai s÷a: - Bª nghÐ ®−îc nu«i ch¨n th¶ cïng víi tr©u H×nh 12: Bª nh èt chung víi bß mÑ. bß mÑ t¹i chuång - Giai ®o¹n tõ 11 - 30 ngµy kh«ng nªn cho bª, nghÐ theo mÑ ®i ch¨n xa vµ tr¸nh trêi m−a vµ n¾ng to - Tõ 30 - 45 ngµy tuæi sau ®Î tïy theo søc kháe cña bª ®Ó tÈy giun ®òa cho bª, nghÐ. - TËp cho bª nghÐ ¨n thøc ¨n tinh: Tõ ngµy thø 15 tËp ¨n thøc ¨n tinh (rang th¬m, nghiÒn nhá, tû lÖ ®¹m th« 16%). Tõ ngµy thø 20 tËp cho ¨n cá kh« lo¹i tèt. Tõ ngµy thø 30 tËp ¨n cá t−¬i. - N−íc uèng s¹ch vµ ®ñ - T¾m ch¶i vµ vËn ®éng cho bª nghÐ. - Cai s÷a cho bª nghÐ: Thêi gian cai s÷a: 2-5 th¸ng, tuú thuéc vµ thÓ tr¹ng cña mÑ vµ bª 15 H×nh 13: Bª c¸i hËu bÞ
18. nghÐ. Ph−¬ng thøc cai s÷a: Ngµy thø nhÊt t¸ch mÑ 6 giê, ngµy thø 2 t¸ch mÑ 12 giê, ngµy thø 3 trë ®i t¸ch h¼n. 3. Nu«i d−ìng ch¨m sãc bª nghÐ sau cai s÷a: - Nh÷ng bª nghÐ ®ùc lµm gièng nu«i theo chÕ ®é bª nghÐ ®ùc hËu bÞ. - Nh÷ng bª nghÐ c¸i gi÷ lµm c¸i sinh s¶n hµng ngµy t¾m ch¶i vµ xoa luyÖn bÇu vó, cho ¨n nhiÒu thøc ¨n th« xanh vµ bæ sung 0,3-0,5 kg thøc ¨n tinh/con/ngµy. §èi víi bª c¸i tõ 1,5-2 n¨m tuæi, nghÐ c¸i 2-3 n¨m tuæi theo dâi ph¸t hiÖn ®éng dôc ®Ó phèi gièng kÞp thêi. XIII. Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß thÞt: - Tr©u, bß nu«i thÞt cho ¨n møc ®é dinh d−ìng cao sÏ lín nhanh, träng l−îng lín vµ tû lÖ thÞt nhiÒu h¬n. - Tr©u, bß ®ùc cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n tr©u bß c¸i. - Tr©u, bß ®ùc kh«ng thiÕn cã tèc ®é sinh tr−ëng cao h¬n tr©u bß ®ùc thiÕn. V× vËy nu«i tr©u bß lÊy thÞt, giÕt mæ lóc 1,5-2 n¨m tuæi th× kh«ng nªn thiÕn. Mæ thÞt giai ®o¹n ®ã võa cho n¨ng suÊt thÞt cao võa cã chÊt l−îng thÞt ngon. - Tuú thuéc vµo l−îng thøc ¨n xanh vç bÐo tr©u bß mµ cã thÓ bæ sung 20- 30% thøc ¨n tinh trong khÈu phÇn ¨n. §Ó rót ng¾n thêi gian cã thÓ t¨ng thøc ¨n tinh. - Vç bÐo tr©u bß lo¹i th¶i: H×nh 14: Bæ sung thøc ¨n tinh cho bß vç bÐo Thêi gian vç bÐo kho¶ng 1.5 - 2 th¸ng Th¸ng ®Çu l−îng thøc ¨n tinh kho¶ng 20-30% dinh d−ìng khÈu phÇn. Th¸ng thø 2 l−îng thøc ¨n tinh kho¶ng 30-35%. Cã thÓ s÷ dông r¬m ñ urea cho tr©u bß ¨n vô ®«ng vµ bæ sung thªm rØ mËt ®−êng. 16
19. XiV. Nu«i d−ìng ch¨m sãc tr©u bß cµy kÐo: - Tr©u bß sau khi ¨n no ph¶i nghØ ng¬i 15-30 phót míi cho lµm viÖc. - Thøc ¨n vÒ mïa hÌ ph¶i dÔ tiªu nh− cá, rau, cñ qu¶ t−¬i, h¹n chÕ nh÷ng thøc ¨n khã tiªu nh− r«m, r¹, cá kh«. - Cho uèng n−íc Êm vÒ mïa ®«ng tr−íc vµ sau khi ®i lµm vÒ. Mïa hÌ cho uèng n−íc ®Çy ®ñ. - Nh÷ng ngµy tr©u bß lµm viÖc nªn cho ¨n thªm 10-20 kg thøc ¨n xanh vµ 0,5-1kg thøc ¨n tinh/con/ngµy. - Chèng nãng cho tr©u bß vÒ mïa hÌ: Buæi s¸ng ®i lµm sím, nghØ sím; buæi chiÒu ®i lµm muén vµ vÒ muén. Chuång tr¹i ph¶i s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t, cã bãng c©y. Khi gi¶i lao cho tr©u, bß nghØ d−íi bãng c©y, ®èi víi tr©u cÇn cho ®»m t¾m. - Chèng rÐt cho tr©u bß vÒ mïa ®«ng: Cho tr©u bß ¨n vµ uèng n−íc Êm. Buæi s¸ng ®i lµm muén nghØ muén, buæi chiÒu ®i lµm sím vµ nghØ sím. Chuång tr¹i kÝn giã, kh«ng bÞ giã lïa, ®ñ chÊt ®én chuång. Nh÷ng ngµy nhiÖt ®é xuèng d−íi 15-18 0C kh«ng nªn cho tr©u bß ®i lµm viÖc. XV. Chuång tr¹i cho tr©u bß: 1. Nguyªn vËt liÖu: Tuú theo ®iÒu kiÖn mçi hé mµ cã thÓ sö dông c¸c lo¹i tranh, tre, l¸, gç, èng thÐp hoÆc x©y xi m¨ng g¹ch. 2. VÞ trÝ: - Chuång h−íng Nam hoÆc §«ng- Nam lµ tèt nhÊt, ®¶m b¶o ®«ng Êm, hÌ m¸t. Kh«ng nu«i chung víi c¸c vËt nu«i kh¸c. - Nªn chän ®Þa ®iÓm cao r¸o tho¸t n−íc, dÔ lµm vÖ sinh vµ ë cuèi h−íng giã so víi nhµ ë. 3. DiÖn tÝch: Tr©u bß tr−ëng thµnh: 7 - 8 m 2/con; Bª nghÐ: 3 - 6 m 2/con. 4. NÒn chuång: H×nh 15: Chuång tr©u, bß - Cao h¬n mÆt ®Êt kho¶ng 20 - 30 cm, nÒn chuång b»ng xi m¨ng, l¸t g¹ch hoÆc nÒn ®Êt nÐn chÆt. - T¹o ®é nh¸m ®Ó tr¸nh tr¬n tr−ît, kh«ng ®äng n−íc, ®é dèc 2 - 3%. 5. T−êng bao vµ giãng ng¨n: - Cã thÓ x©y bao b»ng g¹ch hoÆc lµm b»ng tre, gç tèt ®ãng ®inh vµ buéc d©y thÐp. - T−êng cao 1,2-1,3 m, x©y g¹ch hoÆc tÊm bª t«ng, phÝa tr−íc lµm giãng b»ng gç tèt hoÆc b»ng èng thÐp. 17
20. 6. M¸i che: - Nªn lµm m¸i cao, dèc ®Ó hót giã vµ h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña m−a b¶o - M¸i lîp b»ng l¸ tranh, Fibro hoÆc ngãi tuú ®iÒu kiÖn cña tõng hé nh−ng ph¶i ch¾c ch¾n, kh«ng dét khi m−a. 7. M¸ng ¨n, m¸ng uèng: §Æt cè ®Þnh ë phÝa tr−íc mçi «, däc theo chuång nu«i, lßng m¸ng nh½n, trong lßng m¸ng uèng cã lç tho¹t n−íc khi röa m¸ng. H×nh 16: Chuång tr©u bß ®¬n gi¶n H×nh 17: Chuång tr©u bß kiªn cè XVI. VÖ sinh thó y vµ phßng bÖnh cho tr©u bß 18
21. - Tiªm phßng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i vacxin vµ tÈy giun s¸n cho tr©u bß, bª nghÐ: §Þnh kú 6 th¸ng mét lÇn tiªm phßng ®Çy ®ñ c¸c bÖnh truyÒn nhiÓm theo yªu cÇu cña Thó Y. TÈy giun ®òa cho bª nghÐ ë giai ®o¹n tõ 30 ®Õn 45 ngµy tuæi. TÈy s¸n l¸ gan cho tr©u bß, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vïng thÊp. Tiªm phßng vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u. - §Ò phßng bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá do ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n xanh non, nhiÒu n−íc. - §Ò phßng bÖnh nghÏn d¹ l¸ s¸ch: tr©u bß tr−íc khi lµm viÖc kh«ng nªn cho ¨n nhiÒu thøc ¨n r¬m, r¹ vµ cá kh«. - §Ò phßng bÖnh viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt: kh«ng ®−îc ®Ó lÈn c¸c mÈu kim lo¹i trong thøc ¨n xanh cho tr©u bß. - Phßng vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh viªm ®−êng sinh dôc cho tr©u bß c¸i sinh s¶n. - Cho uèng n−íc s¹ch, ®Çy ®ñ vµ cã chÕ ®é lµm viÖc phï hîp theo tõng mïa. - Ph¸t hiÖn tr©u bß èm ph¶i c¸ch ly vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi, nÕu tr©u bß chÕt bÖnh ph¶i xö lý theo quy ®Þnh cña thó y. - QuÐt dän vÖ sinh m¸ng ¨n, m¸ng uèng, ph©n, n−íc tiÓu vµ thøc ¨n thõa hµng ngµy. - §Þnh kú tÈy uÕ, khö trïng chuång nu«i vµ dông cô ch¨n nu«i - §Þnh kú phun thuèc diÖt trõ ngo¹i ký sinh trïng nh− ve, ghÎ, rËn, - Cã hè chøa ph©n vµ n−íc th¶i riªng, cã n¾p ®Ëy - Lu«n gi÷ cho chuång kh« r¸o, che ch¾n gi÷ Êm vÒ mïa ®«ng, t¹o tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ. B. Mét sè bÖnh th−êng gÆp trong ch¨n nu«i tr©u bß I. BÖnh lë måm long mãng: BÖnh lë mång long mãng (LMLM) lµ bÖnh truyÒn nhiÓm cÊp tÝnh l©y lan rÊt nhanh vµ th−êng xÈy ra dÞch. 1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh: Do virus LMLM, cã 7 typ miÓn dÞch kh¸c nhau vµ b¶n th©n cña mçi typ l¹i cã nhiÒu chñng kh¸c nhau ®ång thêi chóng lu«n lu«n thay ®æi. Virus nµy cã trong s÷a, n−íc bät, n−íc tiÓu, ph©n, m¸u, tinh dÞch, cña c¸c gia sóc m¾c bÖnh, nã ®−îc bµi xuÊt ra m«i tr−êng bªn ngoµi víi mét l−îng rÊt lín. C¸c lo¹i gia sóc (tr©u, bß, lîn, dª, cõu) vµ c¸c lo¹i thó hoang giK (h−¬u, nai, lîn rõng, ) ®Òu cã thÓ m¾c bÖnh. §Æc biÖt c¸c gia sóc sau khi m¾c bÖnh nã trë 19
22. thµnh ®éng vËt mang trïng mét thêi gian dµi vµ lu«n th¶i virus ra m«i tr−êng xung quanh, dÔ dµng l©y lan thµnh æ dÞch míi. BÖnh th−êng x¶y ra khi trêi n¾ng nãng, Èm, m−a nhiÒu 2. TriÖu chøng bÖnh: - Thêi gian ñ bÖnh kÐo dµi 2-7 ngµy, sau hai ngµy m¾c bÖnh gia sóc cã thÓ th¶i virus ra m«i tr−êng xung quanh. - Gia sóc sèt cao 40-42 0C, mÖt mái, biÕng ¨n run rÈy, tiÕt nhiÒu n−íc bät, ch¶y n−íc r¶i cã bät nh− bät bia, m−íc mòi nhiÒu, nhai nhiÒu do ngøa ng¸y. H×nh 18: MiÖng n æ i mô i vµ tiÕt n−íc bät trong bÖnh LMLM - Sau 2-3 ngµy, c¸c môn n−íc cã kÝch cì kh¸c nhau, xuÊt hiÖn ë l−ìi, ch©n r¨ng, vßm häng, bÇu vó, kÏ mãng ch©n. - Sau khi sèt 6-7 ngµy, c¸c môn n−íc vì ra, lµm thµnh tõng m¶ng, tõng nèt loÐt ¨n s©u, trªn phñ líp mµng tr¾ng ngµ, cã thÓ bãc ra tõng H×nh 19: Nèt loÐt ë miÖng vµ ch©n m¶ng. - Khi bÖnh bÞ nhiÔm trïng ë vÕt loÐt g©y quÌ ch©n, long mãng . 3. Phßng trÞ bÖnh LMLM: a. Khi x¸c ®Þnh cã bÖnh LMLM: - C¸ch ly ngay con vËt bÞ bÖnh. - Tiªu hñy con vËt bÞ bÖnh vµ chÕt, tiªu ®éc chuång tr¹i, b¶i ch¨n th¶ trong vµi tuÇn 3-4 ngµy/lÇn b»ng foocmol 5% hoÆc xót 5%. - C«ng bè dÞch, tuyÖt ®èi cÊm xuÊt, nhËp gia sóc, cÊm giÕt mæ vµ vËn chuyÓn gia sóc còng nh− c¸c s¶n phÈm ®éng vËt. - Vïng ®ang cã dÞch kh«ng ®−îc tiªm vacxin th¼ng vµo æ dÞch mµ tiªm vacxin theo h−íng dÉn cña thó y. b. Vacxin phßng bÖnh: Hµng n¨m ph¶i tiªm phßng vacxin LMLM cho tr©u bß theo qui ®Þnh. c. Ch÷a trÞ: - Röa s¹ch môn loÐt b»ng n−íc muèi 10% hoÆc l¸ æi, phÌn ®en, chanh, b−ëi, khÕ giK dËp chÊm vµo môn loÐt. Cã thÓ dïng xanh metylen 1%, foormol 1%, thuèc ®á 1% s¸t trïng vÕt loÐt, r¾c phÌn chua hoÆc than xoan. - Ngoµi ra tiªm kh¸ng sinh ®Ó tr¸nh nhiÔm trïng. - Dïng thuèc trî lùc cho gia sóc bÞ bÖnh. 20
23. II. BÖnh tô huyÕt trïng tr©u bß: BÖnh tô huyÕt trïng tr©u bß lµ bÖnh truyÒn nhiÓm g©y b¹i huyÕt, xuÊt huyÕt ë nhiÒu bé phËn trªn c¬ thÓ. 1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh: BÖnh g©y ra do vi khuÈn tô huyÕt trïng. B×nh th−êng bÖnh ph¸t sinh vµo mïa hÌ, mïa m−a vµ l©y lan rÊt nhanh. L©y trùc tiÕp tõ tr©u, bß èm sang tr©u, bß khoÎ. L©y gi¸n tiÕp qua thøc ¨n, n−íc uèng, dông cô ch¨n nu«i. Mäi løa tuæi tr©u bß ®Òu m¾c. 2. TriÖu chøng bÖnh: - Con vËt bá ¨n ®ét ngét, gi¶m ho¹t ®éng, ngõng nhai l¹i, sèt cao 41-42 0C niªm m¹c m¾t ®á, da mÉn ®á, xuÊt hiÖn nhiÒu ®¸m xuÊt huyÕt nhÊt lµ ë vïng da non. - Con vËt khã thë, nuèt khã, h¹ch hÇu s−ng to, l−ëi thÌ lÌ - Tr©u bß bÞ chÕt sau 1-3 ngµy víi tû lÖ cao nÕu kh«ng ®−îc ph¸t hiÖn sím vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi - Giai ®o¹n sau con vËt bÞ viªm phæi, ho khan hoÆc viªm ruét. 3. Phßng bÖnh: - Chuång tr¹i tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ, Êm vÒ mïa ®«ng, c¸ch ly tr©u, bß èm - kháe. - Nu«i d−ìng tèt ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho tr©u, bß, tr¸nh lµm viÖc qu¸ søc. - Tiªm phßng 1 n¨m 2 lÇn vµo vô xu©n vµ vô thu b»ng vacxin tu huyÕt trïng tr©u bß. 4. §iÒu trÞ: §¬n thuèc sau ®©y chØ ®Þnh cho tr©u bß 300kg míi m¾c chøng tô huyÕt trïng cã triÖu chøng sèt cao, bá ¨n: Streptomycine 8g chia 2 lÇn. Tiªm b¾p thÞt 12 giê/lÇn + Peniciline 8.000.000 ®¬n vÞ chia 4 lÇn. Tiªm b¾p thÞt 6 giê/lÇn. KÕt hîp c¸c lo¹i thuèc bæ. cho ngµy ®Çu vµ ngµy thø hai. Sang ngµy thø 3-4 gi¶m liÒu xuèng cßn mét n÷a so víi ngµy 1-2. 21