Hoạt động Magma và sinh khoáng nội mảng miền Bắc Việt Nam (Phần 2)

Nội dung text: Hoạt động Magma và sinh khoáng nội mảng miền Bắc Việt Nam (Phần 2)

1. 243 Phn III GIAI ON KAINOZOI - HOT NG MAGMA LIÊN QUAN TI VA CHM N  - ÂU Á Các nghiên c�u v� ho�t ��ng magma Kainozoi và sinh khoáng liên quan t�i �ai va ch�m �n �� - Âu Á �ư�c phát tri�n m�nh trong nh�ng n�m 90 th� k� XX. T�ng h�p các công trình công b� trong nh�ng n�m g�n �ây có th� th�y s� hình thành các ki�u qu�ng hóa Cu, Cu-Au, Cu-Mo- Au porphyry c�ng như TR-Ba-F, Pb-Zn-Ag và m�t s� ki�u khác tương �ng v� m�t th�i gian v�i s� bi�u hi�n c�a ho�t ��ng magma mafic và ki�m tu�i Kainozoi liên quan v�i các quá trình va ch�m do ��ng �� �n �� - Âu Á. Trong các ��i va ch�m và ��i d�ch chuy�n l�n (ví d� ��i trư�t Ailao Shan - Sông H�ng), c�ng như trong các c�u trúc ch�u tác ��ng c�a chúng, hình thành các t� h�p magma khác nhau v� thành ph�n và d�ng bi�u hi�n. Theo [Zheng et al., 2004; Hou et al., 2003a-b; 2005; Vladimirov et al., 2000; Dmitriev et al., 1976; Hacker et al., 2005], trong các c�u trúc tương t� � vùng Pamir, Tibet và rìa tây nam c�a craton Dương T� c�ng bi�u hi�n các ho�t ��ng magma mafic ki�m, granitoid ki�m có tu�i tương t�. Trên toàn b� chi�u dài c�a �ai va ch�m này, các nhà nghiên c�u �ã phân chia �ư�c 2 giai �o�n phát tri�n ho�t ��ng magma granitoid (60-34 và 21-19 tr.n.); ho�t ��ng magma mafic ki�m ch� y�u x�y ra trong kho�ng 45-25 tr.n và ki�m trong kho�ng 18-11 tr.n. Liên quan v�i các khu v�c phát tri�n ho�t ��ng magma mafic ki�m là các bi�u hi�n qu�ng hóa Ag-Sb và Cu-Ag 45 tr.n. � Pamir [Pavlova &Borisenko, 2009] và � Tibet 50-45 tr.n. (�ai qu�ng Lanping [Hou et al., 2003a]); còn liên quan v�i các ph�c h� latit � ��i Yulong phía �ông Tibet là các m� Cu và Cu-Mo-Au porphyry l�n có tu�i 40-35 tri�u n�m [trích theo Zheng et al., 2004]. Theo [Dmitriev et al., 1976], s� thành t�o các ��i Cu-Au và Au-porphyr Gangdeze � phía tây Tibet liên quan t�i các bi�u hi�n magma granitoid và latit 18-11 tr.n., còn trên Pamir (và Tibet) các bi�u hi�n qu�ng hóa F-TR trong carbonatit l�i liên quan v�i các ph�c h� �á ki�m có tu�i 16-11 tr.n.
2. 244 Trn Trng Hoà (Ch biên) Như v�y, các c�u trúc thu�c �ai va ch�m Hymalaya hi�n nay �ư�c ghi nh�n như là m�t �ai sinh khoáng l�n v�i các m� Cu, Mo, Au, Ag, Sb và kim lo�i hi�m khác có quy mô công nghi�p. M�t trong các y�u t� c�u trúc quan tr�ng c�a va ch�m �n �� - Âu Á là s� hình thành các ��i d�ch trư�t l�n mà m�t trong s� �ó là ��i d�ch trư�t Ailao Shan - Sông H�ng [Tapponier et al., 1982; Leloup et al., 1995]. Biên �� d�ch trư�t c�a ��a kh�i �ông Dương (Indohina) so v�i craton Dương T� d�c theo ��i này trong Kainozoi (35-22 tr.n.) �ư�c �ánh giá vào kho�ng 700 km [Chung et al., 1997]. ��i d�ch trư�t Ailao Shan - Sông H�ng kéo dài theo hư�ng �ông nam t� �ông Tibet, d�c theo rìa tây c�a craton Dương T� ��n Bi�n �ông. Ho�t ��ng magma và sinh khoáng c�a ��i d�ch trư�t này v� cơ b�n c�ng tương t� như các c�u trúc Pamir và Tibet nêu trên. � segment Ailao Shan trên lãnh th� Trung Qu�c bi�u hi�n r�ng rãi các ho�t ��ng magma granitoid, mafic ki�m và ki�m Kainozoi và các bi�u hi�n qu�ng hóa liên quan v�i chúng: Cu-Au-porphyr, Au, Au-Sb và Ag. T�i �ây, các nhà nghiên c�u �ã phân chia �ư�c các ��i qu�ng l�n v�i các m� Cu và Cu-Au ki�u porphyry tu�i 40-36 tr.n. và 16-11 tr.n. có quy mô công nghi�p; �ai qu�ng hóa vàng Ailao Shan (v�i các ki�u qu�ng hóa Au-As và Au-Sb có tu�i 30 tr.n.) c�ng như các m� Ag và kim lo�i hi�m khác. Trên lãnh th� Vi�t Nam, ho�t ��ng magma Kainozoi liên quan v�i va ch�m �n �� - Âu Á g�n li�n v�i s� hình thành ��i Sông H�ng và các c�u trúc k� c�n (Phan Si Pan, Sông �à) [Tr.n Tr/ng Hòa (cb), 1995, 1997, 1999c, 2005c; Tr.n Tr/ng Hòa, 2007; Tran Tuan Anh et al., 2001, 2002; Polyakov et al., 1997; Izokh et al., 2004]. Ho�t ��ng magma mafic ki�m cao kali tu�i Paleogen trên ranh gi�i gi�a c�u trúc Sông �à và Phan Si Pan c�ng có nh�ng ��c �i�m tương t� như các ho�t ��ng magma � Pamir (ph�c h� Bargan, Kyzylrabat, Dunkeldyk) [Pavlova& Borisenko, 2009] và Tibet [Chung et al., 1997; Li, 1997]. Nh�ng tư li�u này cho phép phân chia �ư�c m�t �ai ho�t ��ng magma cao kali Kainozoi liên quan t�i các quá trình va ch�m và lãnh th� Vi�t nam (cá bi�t là TBVN) tr� thành m�t m�t xích c�a chu�i s� ki�n magma ��c thù này. Theo các nghiên c�u g�n �ây, các ho�t ��ng magma Kainozoi trong ph�m vi ��i bi�n ch�t áp su�t-nhi�t �� cao Sông H�ng c�ng như trong các c�u trúc Phan Si Pan và Sông �à k� c�n, d�a theo m�i tương quan v�i ho�t ��ng chuy�n d�ch m�nh d�c theo ��i Sông H�ng (35-22 tr.n.), có th� phân chia thành 3 giai �o�n: trư�c d�ch trư�t (42-35 tr.n.), ��ng d�ch trư�t (35-25 tr.n.) và sau d�ch trư�t (22-19 tr.n.) [Tr.n Tr/ng Hòa, 2007]. Các thành t�o magma hình thành trư�c d�ch trư�t bao g�m: các t� h�p núi l�a - pluton bimodal mafic ki�m kali và siêu ki�m kali (lamproit, absarokit, minet); felsic ki�m (trachyt, granosyenit, syenit) ch� y�u bi�u hi�n trong rift Sông �à. Tu�i thành t�o c�a các t� h�p magma này ch� y�u n�m trong kho�ng 42-35 tri�u n�m. Các thành t�o magma ��ng d�ch trư�t (35-25 tr.n.) trong ��i Sông H�ng ch� y�u là các th� xâm nh�p mafic-siêu mafic
3. Phn III. Giai on Kainozoi - hot ng magma liên quan t i va chm #n $ - Âu Á 245 (lherzolit, vebsterit, gabro amphibol), còn trên ��i Phan Si Pan là granit sáng màu á ki�m ki�u Yê Yên Sun (35 tr.n.) [Shaerer et al., 1994]. Bi�u hi�n c�a ho�t ��ng magma sau d�ch trư�t ch� y�u quan sát �ư�c trong ��i Sông H�ng dư�i d�ng các �ai m�ch mafic (dolerit) không b� bi�n d�ng và các th� nh� granit sáng màu ho�c các m�ch granit aplit, granit pegmatite có tu�i ��ng v� bi�n thiên trong kho�ng 24-19 tr.n. [Tr.n Tr/ng Hòa, 2007]. V�i nh�ng �i�u trình bày trên, rõ ràng ho�t ��ng magma và sinh khoáng giai �o�n Kainozoi liên quan ��n va ch�m �n �� - Âu Á v�n �ang là m�t trong nh�ng v�n �� nóng c�a ��a ch�t h�c �ương ��i. Trong ph�n này c�a chuyên kh�o, các tác gi� mu�n trình bày các k�t qu� nghiên c�u m�i v� ho�t ��ng magma và sinh khoáng giai �o�n Kainozoi trên lãnh th� Vi�t Nam, mà trong trư�ng h�p này là các c�u trúc ��a ch�t ch�u �nh hư�ng tr�c ti�p ho�c gián ti�p c�a quá trình hình thành và phát tri�n ��i d�ch trư�t Ailao Shan - Sông H�ng trong m�i liên quan v�i va ch�m �n �� - Âu Á.
4. 247 Chng 1 CÁC T H P NÚI LA - PLUTON KIM KALI VÀ SIÊU KIM KALI PALEOGEN RIFT SÔNG $À Các �á núi l�a-pluton ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen � ph�n tây b�c c�u trúc Sông �à và trên ranh gi�i c�a nó v�i kh�i nâng Phan Si Pan có thành ph�n khá �a d�ng, t� mafic ki�m ��n felsic ki�m. Theo các tài li�u nghiên c�u hi�n có thì nh�ng thành t�o tương t� c�ng khá ph� bi�n � vùng Dali Eihai, tây b�c t�nh Vân Nam (Trung Qu�c) [Li, 1997]. � Vi�t Nam, các nghiên c�u v� các �á núi l�a-pluton mafic ki�m kali và siêu ki�m kali �ã b�t ��u t� r�t s�m và m�t trong nh�ng tên �á � �ây �ã �i vào t� �i�n ��a ch�t th� gi�i: cocit (� Sin Cao và C�c Pia) [Lacroix, 1933], mà sau này v�i m�i quan tâm v� s� có m�t c�a lamproit � Vi�t Nam, Wagner (1986) �ã phân tích l�i cocit t� nh�ng m�u � B�o tàng Thiên nhiên Paris [Wagner C., Velde D., 1986]. Các nghiên c�u sau này v� cocit c�ng như các �á mafic ki�m kali khác � khu v�c Tam �ư�ng và �ông Pao �ã làm sáng t� �ư�c r�ng, cocit có các ��c trưng cơ b�n c�a lamproit th�p titan ki�u ��a Trung H�i [Trn Trng Hòa (cb), 1995; 1997; Polyakov et al., 1997; Trn Tu*n Anh et al., 2001; Nguy0n Trung Chí (cb), 2003]. Ngoài ra, các �á absarokit, minet, trachyt và syenit khu v�c Tam �ư�ng, �ông Pao c�ng �ư�c nghiên c�u chi ti�t v� thành ph�n v�t ch�t và �ư�c gi�i thi�u trong chương này. 1.1. $&c (i*m (,a ch.t Ho�t ��ng magma ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen � TBVN bi�u hi�n m�nh m� và phân b� r�ng rãi nh�t � khu v�c Tam �ư�ng và �ông Pao (t�nh Lai Châu). V� m�t ��a ch�t, �ây là khu v�c ti�p giáp gi�a m�t bên là c�u trúc Sông �à, còn bên kia là kh�i nâng Phan Si Pan, li�n k� v�i ��i d�ch trư�t Sông H�ng � phía �ông. Di�n l� ch� y�u c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali �ư�c khoanh ��nh dư�i d�ng 2 trư�ng núi l�a Sin Cao - Pìn H� và �ông Pao (Hình 3.1.1). Trong hai trư�ng �ó, phát tri�n ch� y�u các �á núi l�a và m�t s� �ai m�ch c�ng như thân xâm nh�p nh� phân b� tr�c ti�p trong di�n l� c�a chúng. Ngoài ra, các thân xâm nh�p nh� syenit và �ai m�ch có thành ph�n tương t� còn phân b� r�i rác ngoài
5. 248 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) di�n l� c�a hai trư�ng núi l�a trên, d�c theo các ��t gãy ��a phương t� Tam �ư�ng ��n Phong Th�. D�a theo thành ph�n, các thành t�o núi l�a- pluton ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen thu�c v� các t� h�p �á sau: 1/ T� h�p mafic-ki�m kali và siêu ki�m kali bao g�m lamproit, absarokit (và trachybasalt, trachyandesit), minet, shonkinit ; 2/ T� h�p felsic ki�m và siêu ki�m kali bao g�m trachyt - trachyrhyolit, syenit-granosyenit. Trong các nghiên c�u trư�c �ây, các �á thu�c t� h�p ��u �ư�c g�p vào ph�c h� Pu Sam Cap, còn m�t s� kh�i syenit và granosyenit t� t� h�p th� hai là thành ph�n ch� y�u c�a ph�c h� xâm nh�p ki�m có tên kép là N�m Xe - Tam �ư�ng theo ��a danh ph� bi�n c�a chúng [Dovjikov (cb), 1965; Trn V4n Tr5 (cb), 1977]. Nh�ng n�m sau này, các �á núi l�a và �ai m�ch thành ph�n felsic ki�m �ư�c x�p vào h� t�ng Pu Tra tu�i Paleogen, còn t�t c� các kh�i xâm nh�p d�ng á núi l�a trung tính-axit ki�m, các �ai m�ch shonkinit và minet ��u �ư�c g�p l�i trong thành ph�n c�a ph�c h� Pu Sam Cap [6ào 6ìnhTh8c, Hu9nh Trung (cb), 1995]. C�n ph�i nh�n xét r�ng, các �á syenit khu v�c N�m Xe và Tam �ư�ng không hoàn toàn tương t� v� thành ph�n v�i syenit khu v�c �ông Pao và Pu Sam Cáp. Tuy nhiên, do di�n phân b� h�n ch�, l�i chưa xác l�p �ư�c các kh�i riêng bi�t có quan h� ��a ch�t rõ r�t v�i �á vây quanh, ��ng th�i t�i nh�ng khu v�c bi�u hi�n syenit ki�u N�m Xe-Tam �ư�ng c�ng g�p các th� �ai m�ch có thành ph�n shonkinit, lamproit và minet như b�i c�nh ��a ch�t thư�ng th�y � các kh�i xâm nh�p Pu Sam Cáp, nh�ng �á syenit này v�n �ư�c mô t� chung trong thành ph�n c�a ph�c h� Pu Sam Cáp [Trn Trng Hòa (cb), 1995]. Các t� h�p mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali ph� bi�n khá r�ng rãi � ph�n tây b�c c�a c�u trúc Sông �à, t� khu v�c Tam �ư�ng- �ông Pao ��n Phong Th�-N�m Xe (Hình 3.1.1). Tuy nhiên, chúng t�p trung ch� y�u � khu v�c Sin Cao và �ông Pao thu�c huy�n Tam �ư�ng (c�) và � �ây các bi�n lo�i th�ch h�c c�ng như d�ng bi�u hi�n c�a chúng th� hi�n ��y �� nh�t và rõ r�t nh�t.
6. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 249 Hình 3.1.1. Sơ �� phân b� các �á ki�m kali và siêu ki�m kali trên cánh tây b�c c�a rift Sông �à, TBVN. T� h�p mafic ki�m kali và siêu ki�m kali bao g�m ch� y�u các bi�n lo�i th�ch h�c sau: absarokit, minet, shonkinit, lamproit. Ngo�i tr� minet và shonkinit ch� g�p dư�i d�ng �ai m�ch, absarokit và lamproit ��u g�p c� � d�ng núi l�a và �ai m�ch. Riêng lamproit còn t�o thành nh�ng th� xâm nh�p d�ng h�ng có kích thư�c nh�. V� trí phân b� và th� n�m ��a ch�t c�a absarokit, minet, lamproit �ư�c th� hi�n trên hình 3.1.1 và �ã �ư�c mô t� chi ti�t trong [Trn Trng Hòa (cb), 1997], vì th� � �ây ch� nêu m�t s� nét chính. Các th� �ai m�ch và xâm nh�p d�ng h�ng thư�ng có thành ph�n th�ch h�c tương ��i ��ng nh�t; gi�a các bi�n lo�i �á trong m�ch ho�c trong kh�i ch� khác nhau v� ��c �i�m ki�n trúc; s� bi�n ��ng v� thành ph�n không rõ r�t ch�ng t� m�c �� phân d� trong bu�ng trung gian y�u. Trong khi �ó, thành ph�n th�ch h�c c�a các c�u trúc núi l�a thư�ng r�t ph�c t�p. Vi�c �o v� chi ti�t � c�u trúc núi l�a khu v�c Pìn H� cho phép khoanh ��nh m�t th� h�ng ki�u �ng n� c�u thành t� các bi�n lo�i: tuf, tuf-aglomerat, tuf-breccia, tuf-lava và tuf-lapili có thành ph�n lamproit và absarokit (Hình 3.1.2). Các tuf v�n núi l�a này n�m ph� trên trachyt và tuf thành ph�n trachyt. Trong tuf lamproit và tuf absarokit thư�ng quan sát th�y các m�nh v�n c�a trachyt, �ôi khi là
7. 250 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) syenit và m�nh �á tr�m tích, bi�n ch�t khác. �áng chú ý là trong tuf lamproit thư�ng g�p các th� tù manti có thành ph�n pyroxenit, peridotit, glimmerit. Ven rìa �ng n� Pìn H� còn l� các thân �á lamproit d�ng m�ch thu�c tư�ng h�ng c�a c�u trúc núi l�a này. Các �ai m�ch và xâm nh�p d�ng h�ng lamproit thư�ng g�p � ngoài di�n phân b� c�a các trư�ng núi l�a, trong các tr�m tích carbonat Trias mà �i�n hình là các th� xâm nh�p Côc Pia, Si Mang Khang [Trn Trng Hòa (cb), 1997], Phan Si Hoa [Nguy0n Trung Chí (cb), 2003]. Lamproit kh�i Phan Si Hoa còn xuyên c�t syenit ki�m ki�u Pu Sam Cáp [Nguy0n Trung Chí (cb), 2003]. Thành ph�n th�ch h�c ch� y�u c�a các th� xâm nh�p này là lamproit olivin-pyroxen (Ol-Cpx) và lamproit pyroxen-phlogopit (Cpx-Phl). Trong kh�i C�c Pia còn g�p các th� tù có thành ph�n peridotit b� serpentin hóa. Trong nh�ng n�m g�n �ây, các �ng n� lamproit còn �ư�c phát hi�n � khu v�c T�a Chùa (t�nh �i�n Biên), trên ranh gi�i gi�a c�u trúc Sông �à và ��i N�m Cô [Nguy0n V4n Nguyên và nnk, 2005]. Theo mô t� c�a các tác gi� này thì các bi�n lo�i �á � khu v�c T�a Chùa c�ng có thành ph�n tương t� như lamproit � khu v�c Sin Cao (Lai Châu). Các �ai m�ch minet, monchikit và camtonit thư�ng g�p trong các tr�m tích l�c nguyên tu�i Trias mu�n và Creta. M�t trong nh�ng �ai m�ch �i�n hình là �ai m�ch minet N�m C�y xuyên c�t tr�m tích l�c nguyên tu�i Creta � tây b�c Tam �ư�ng, khu v�c Phong Th�. �ai m�ch này có chi�u dày t�i 7,5m và c�u thành ch� y�u t� minet v�i t� h�p c�ng sinh Cpx + Phl + San. Shonkinit ch� g�p dư�i d�ng �ai m�ch trong syenit s�m màu kh�i Cuôn Há � �ông nam trư�ng núi l�a �ông Pao. Các �á núi l�a thành ph�n trachyt phân b� � hai trư�ng Sin Cao và �ông Pao ��u khá gi�ng nhau. R�t ph� bi�n các tuf kh�i t�ng, tuf aglomerat, tuf s�n k�t, ngh�a là các �á ch� y�u có ki�n trúc h�t thô.
8. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 251 Hình 3.1.2. Sơ �� ��a ch�t “�ng n�” Pìn H� (Sin Cao, Tam �ư�ng-Lai Châu). Chú gi1i: 1- Tuf d�m k�t và tuf-lapili thành ph�n absarokit và lamproit; 2- Tuf-lava thành ph�n absarokit và lamproit; 3- trachyt và trachyandesit; 4- lamproit Cpx-Phl; 5- lamproit Ol-Cpx; 6- lamproit giàu phlogopit; 7- �ai m�ch monchikit; 8- granosyenit và syenit; 9- �á vôi Trias; 10- ranh gi�i các nhóm th�ch h�c; 11- ��t gãy. Theo [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. 1.2. Th4ch h5c và khoáng v;t h5c Trong s> các @á lamproit (cocit), ph� bi�n nh�t là 2 bi�n lo�i th�ch h�c: lamproit Ol-Cpx và lamproit Cpx-Phl. Ít khi g�p lamproit Phl. Các �á có t� h�p c�ng sinh khá �n ��nh: Ol+Cpx+Phl+San ±Leu. Ol, Cpx và Phl thư�ng g�p c� trong thành ph�n ban tinh và n�n. Sanidin và leucit ch� g�p dư�i d�ng khoáng v�t n�n. Khoáng v�t ph� ph� bi�n là cromspinel, ilmenit, apatit, zircon, rutin. Trong m�u giã �ãi tuf lamproit �ng n� Pìn H� còn g�p granat (grosular), sphen, pha khoáng áp su�t siêu cao-mursanit
9. 252 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) (SiC), s�t t� sinh và vàng t� sinh. Ki�n trúc �á ch� y�u là porphyr ho�c d�ng porphyr v�i n�n t� g�n aphanit ��n microlit gi�ng như dolerit. Trong lamproit c�a các kh�i xâm nh�p, �� k�t tinh c�a n�n �á t�t hơn, song không bao gi� g�p các ki�n trúc xâm nh�p th�c th�-ki�n trúc toàn tinh t� hình. Các ��c �i�m v� ki�n trúc c�a các bi�n lo�i lamproit �ư�c th� hi�n trên các Cnh 3.1.1-3.1.4. nh 3.1.1. Pyroxen phân ��i trong lampoit Ol-Cpx khu v�c Sin Cao. �� phóng ��i 100X. nh 3.1.2. Lamproit Ol-Cpx-Phl khu v�c Pìn H�. �� phóng ��i 100X. Absarokit có t� h�p c�ng sinh khoáng v�t g�n tương t� như lamproit Cpx-Phl. V� m�t ki�n trúc có th� phân bi�t lava absarokit, tuf lava và ph� bi�n bom núi l�a. Trong absarokit r�t hi�m khi g�p olivin, n�u có thì c�ng �ã b� serpentin hóa hoàn toàn. �ôi ch�, olivin trong absarokit th� hi�n như là khoáng v�t ngo�i lai (xenocryst). Trong n�n c�a absarokit �ôi khi g�p plagioclas.
10. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 253 nh 3.1.3. Lamproit Cpx-Phl (diopsid-phlogopit) khu v�c Si Mang Khang. �� phóng ��i 100X. nh 3.1.4. Lamproit diopsid-phlogopit-leucit khu v�c Pìn H�. �� phóng ��i 40�. Nhóm lamprophyr bao g�m ch� y�u minet, �ôi khi g�p monchikit và camtonit, trong �ó minet thu�c nhóm siêu ki�m kali, còn monchikit và camtonit-kali-natri. Minet �i�n hình �ư�c mô t� � �ai m�ch N�m C�y (khu v�c Phong Th�), còn monchikit g�p trong kh�i xâm nh�p d�ng h�ng Côc Pia và trong khu v�c �ng n� Pìn H�; camtonit g�p dư�i d�ng �ai m�ch trong tr�m tích l�c nguyên Trias mu�n (khu v�c �ông Pao). Minet có �� k�t tinh tương ��i t�t, ki�n trúc g�n v�i gabrodolerit, t� h�p c�ng sinh: Cpx+Phl+San, trong �ó các ban tinh ch� y�u là clinopyroxen, �ôi khi-Phl. Sanidin t�o thành các tinh th� d�ng t�m kéo dài, s�p x�p song song v�i ti�p xúc c�a �ai m�ch v�i �á vây quanh (Gnh 3.1.5, 3.1.6). Monchikit là các �á giàu clinopyroxen, v� thành ph�n g�n g�i v�i pyroxenit kali. �á có ki�n trúc d�ng porphyr rõ r�t v�i ban tinh ch� y�u là Cpx, thư�ng c�m l�i thành t�ng �ám l�n trên n�n h�t nh�-m�n bao g�m ch� y�u là Cpx, m�t ít Phl và San. Camtonit có t� h�p c�ng sinh: Phl+Cpx+San+Pl, trong �ó ban tinh ch� y�u là Phl, n�n bao g�m Phl-San-Pl-Cpx.
11. 254 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) nh 3.1.5. Minet khu v�c N�m C�y; phóng ��i 100�. nh 3.1.6. Minet khu v�c N�m C�y; phóng ��i 40�. Nhóm trachyt thư�ng có ki�n trúc tuf v�i thành ph�n m�nh v�n khá ph�c t�p: trachyt, các m�nh �á silic, cát k�t N�n là lava trachyt ho�c tuf trachyt h�t nh�-m�n xen l�n m�t ít t�y tinh. Thành ph�n khoáng v�t c�a trachyt ch� y�u g�m feldspar kali, albit, clinopyroxen, biotit; Khoáng v�t ph� ph� bi�n là apatit, zircon, fluorit, �ôi khi có granat. Nhóm syenit có thành ph�n khá �a d�ng, bao g�m các bi�n lo�i t� syenit s�m màu tương �ng v�i gabro-syenit, syenit pyroxen-amphibol- biotit ��n syenit ch�a granat và granosyenit sáng màu có ch�a m�t ít biotit. Trong kh�i Cuôn Há còn g�p các �á s�m màu tương t� như shonkinit. T� h�p c�ng sinh khoáng v�t c�a syenit bao g�m Fsp + Pl + Cpx ± Amf + Bi ±Gr. Trong gabro-syenit có th� g�p Ol. Olivin thư�ng ch� ��c trưng cho lamproit. Ol d�ng ban tinh trong lamproit thu�c lo�i có �� magnesi cao (Mg#=95-83), tương �ng v�i forsterit-chrysolit, trong n�n-chrysolit và hyalosiderit, còn thành ph�n hóa h�c c�a Ol trong absarokit thư�ng tương �ng v�i hyalosiderit (Mg#-80-75) (BCng 3.1.1, Hình 3.1.3). Nhìn chung, hàm lư�ng NiO trong Ol khá cao:
12. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 255 0,10-0,48%. Olivin thư�ng có c�u t�o ��ng nh�t, song �ôi khi c�ng có c�u t�o phân ��i: theo hư�ng t� trung tâm ra rìa tinh th�, �� Mg# và hàm lư�ng NiO gi�m khá rõ r�t (t� Mg#85 ��n Mg#77; NiO t� 0,19% ��n 0,12%), th� hi�n quá trình phân d� k�t tinh c�a magma. Trong tuf absarokit �ôi khi g�p Ol d�ng xenocryst ��c trưng có �� M# r�t cao (90-92), hàm lư�ng CaO r�t th�p (0,06%), giàu NiO (0,43%). Bng 3.1.1. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a olivin trong lamproit [Trn Trng Hòa (cb), 1997; Tran Tuan Anh, 2001a]. STT KHM SiO2 FeO MgO CaO NiO T�ng 1 H-101-B 41,26 9,10 48,62 0,09 0,28 99,35 2 H-101M 39,96 15,51 43,83 0,20 0,12 99,62 3 V-108-B 39,39 16,49 44,81 0,17 - 99,89 4 P-58-B 40,68 9,94 48,91 0,08 0,29 99,89 5 P-63-B 40,17 13,13 46,55 0,08 0,26 100,20 6 P-69-B 40,23 14,87 44,99 0,15 0,16 100,40 7 P-71-B 40,21 13,13 46,23 0,12 0,21 99,90 8 P-73-B 40,94 10,23 47,77 0,09 0,37 99,40 9 G-941-B 40,77 7,49 51,64 0,08 0,43 100,41 10 P-235/1-M 41,09 9,81 47,94 0,11 0,34 99,29 11 P-235/2-B 40,86 7,93 50,92 0,09 0,32 100,17 12 P-245-B 40,78 8,58 50,39 0,08 0,30 100,13 13 P-247-B 40,66 8,28 51,09 0,09 0,29 100,41 14 H-724-B 41,54 7,53 50,33 0,06 0,48 100,12 15 T-1764-B 40,89 10,80 47,22 0,07 0,34 99,32 16 T-1588-T 39,39 14,66 45,98 0,12 0,19 100,34 17 T-1588-R 37,28 21,45 40,83 0,20 0,12 99,88 18 P-119-B 40,12 13,58 45,68 0,12 0,25 100,08 19 P-120-B 40,15 13,18 41,60 0,12 0,26 100,08 20 T-1726-B 40,73 9,94 48,76 0,02 0,36 99,81 21 H-768-B 41,17 7,72 50,43 0,06 0,43 99,81 Chú gi1i: Khu v�c: 1-4: N�m Hon; 5-9: C�c Pia; 10-13: Si Mang Khang; 14-17: Sin Cao; 18-21: Pìn H�; B: ban tinh; M: tinh th� trong n�n; T: trung tâm; R: ngoài rìa.
13. 256 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.1.3. Thành ph�n c�a olivin trong lamproit theo tương quan NiO - XMg. [Tran Tuan Anh, 2001a]. Clinopyroxen ph� bi�n trong t�t c� các lo�i �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali c�ng như trong các �á felsic ki�m, ngo�i tr� trachyt và syenit sáng màu. Cpx có m�t � hai d�ng: ban tinh và n�n. Trong lamproit và absarokit, Cpx thư�ng có thành ph�n tương �ng v�i diopsit magnesi ho�c diopsit-augit. D�a vào tương quan gi�a Fe, Mg, Al, Ti, Cr có th� phân chia Cpx trong các �á mafic (lamproit, absarokit, minet và monchikit) thành 2 nhóm. Cpx nhóm th� nh�t có hàm lư�ng Cr cao và Al, Ti tương ��i th�p ��c trưng cho lamproit và absarokit; hàm lư�ng Cr2O3 trong chúng bi�n thiên trong kho�ng 0,2-0,7%, cá bi�t có m�u ��n 1,3%; hàm lư�ng TiO2=0,15-0,3%, Al2O3=0,60-1,2%. Cpx nhóm th� hai có hàm lư�ng chrom tương ��i th�p (Cr2O3 < 0,1%), ngư�c l�i - hàm lư�ng titan (TiO2=0,4-1,2%), nhôm (Al2O3=2,3-5,4%) tương ��i cao (BCng 3.1.2). Nh�ng Cpx này thư�ng g�p trong minet và monchikit. K�t qu� phân tích microsond cho th�y, Cpx d�ng ban tinh, ��c bi�t là các tinh th� kh�m trong Ol thư�ng có hàm lư�ng MgO, Cr2O3 cao hơn các tinh th� n�n. ��ng th�i, � nh�ng tinh th� phân ��i, t� tâm ra rìa hàm lư�ng Ti, Al, Fe, Na t�ng, còn Mg, Cr, Ca gi�m, th� hi�n tác ��ng c�a quá trình phân d� k�t tinh. Cpx trong các ki�u syenit khác nhau c�ng khác nhau: Cpx trong syenit khu v�c �ông Pao (kh�i Cuôn Há) có nh�ng ��c trưng tương ��i g�n g�i v�i Cpx c�a các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali, ch� khác là nghèo Mg# hơn và có hàm lư�ng Na cao hơn (Na2O=0,8-1,7%); Cpx trong syenit khu v�c Tam �ư�ng có hàm lư�ng Na còn cao hơn n�a (Na2O=0,8-5,6%) tương �ương v�i augit-egirin [Trn Trng Hòa (cb), 1995].
14. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 257 Bng 3.1.2. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a clinopyroxen trong các �á ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen. [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. KHM H-101-B H-101-M H-101-K P-55-B P-55-M P-55-K STT 1 2 3 4 5 6 SiO2 53,75 53,59 51,81 53,39 51,43 52,02 TiO2 0,15 0,16 0,83 0,20 0,23 0,23 Al2O3 1,10 0,91 2,18 1,11 2,52 1,19 FeO 3,36 4,87 6,07 4,57 7,88 5,44 MnO - - - 0,15 0,25 0,18 MgO 17,23 16,81 15,64 16,79 13,43 16,34 CaO 23,70 23,99 23,14 23,39 23,74 23,65 Na2O 0,30 0,40 0,62 0,37 0,69 0,44 Cr2O3 0,42 0,15 0,18 0,15 0,01 0,22 T�ng 100,00 100,90 100,50 100,10 100,20 99,70 KHM V-108-B P-63-B P-73a-B P-237-B P-245-B T-1588-B STT 7 8 9 10 11 12 SiO2 53,59 52,72 52,85 53,54 52,78 53,30 TiO2 0,20 0,28 0,43 0,13 0,09 0,22 Al2O3 0,94 1,42 1,47 0,84 1,72 1,14 FeO 4,12 3,94 5,67 4,11 6,93 5,34 MnO - 0,10 0,17 0,12 0,26 0,13 MgO 17,29 16,84 16,55 17,17 14,22 15,59 CaO 23,05 22,41 21,96 22,54 22,42 23,42 Na2O 0,29 0,37 0,31 0,29 0,86 0,45 Cr2O3 0,03 0,63 0,29 0,02 0,04 0,12 T�ng 99,50 98,71 99,71 98,77 99,34 100,00 KHM T-1588-M T-1588-K T-1588-T T-1588-R P-184-B P-195-B STT 13 14 15 16 17 18 SiO2 53,33 52,46 55,15 53,39 53,74 51,33 TiO2 0,20 0,35 0,12 0,41 0,17 0,27 Al2O3 1,31 1,09 0,79 1,92 0,72 3,96 FeO 3,77 3,63 3,64 6,30 4,32 7,13 MnO - - 0,11 0,11 0,16 0,22 MgO 17,50 18,02 17,80 15,30 17,61 13,49 CaO 23,34 23,26 21,61 22,18 21,78 21,57 Na2O 0,44 0,47 0,33 0,53 0,32 1,11 Cr2O3 0,70 0,61 0,33 0,06 0,38 0,03 T�ng 100,60 99,89 99,88 100,02 99,20 99,12 KHM P-188-B T-1589-B T-1589-B P-215-B T-1724-B T-1592-B STT 19 20 21 22 23 24
15. 258 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) SiO2 54,25 53,51 53,18 52,80 53,19 52,18 TiO2 0,11 0,20 1,24 0,25 0,26 0,18 Al2O3 0,64 1,09 1,21 1,32 0,88 1,30 FeO 3,85 2,86 4,66 4,86 4,83 5,82 MnO 0,14 - - 0,15 0,15 0,17 MgO 18,74 17,45 16,23 16,67 16,91 16,22 CaO 20,89 23,25 23,21 22,39 22,28 23,39 Na2O 0,30 0,34 0,30 0,38 0,37 0,56 Cr2O3 0,21 0,98 0,19 0,26 0,25 0,09 T�ng 99,15 99,68 99,22 99,08 99,13 99,91 KHM T-1592-M T1735-B P-66B P-179-B P-193-B STT 25 26 27 28 29 SiO2 52,88 50,64 46,98 52,44 52,79 TiO2 0,27 0,72 1,22 0,25 0,18 Al2O3 1,38 4,05 5,35 1,40 2,34 FeO 6,17 5,38 10,84 5,11 3,32 MnO - 0,11 0,10 0,15 0,09 MgO 15,87 15,76 10,68 16,15 17,35 CaO 23,18 21,01 22,55 22,94 22,47 Na2O 0,50 0,98 0,74 0,34 0,31 Cr2O3 0,05 0,57 0,07 0,08 0,14 T�ng 99,80 99,23 98,53 98,87 98,98 Chú gi1i: Lamproit Ol-Cpx và Cpx-Phl: 1-7: N�m Hon, 8-9: C�c Pia, 10-11: Si Mang Khang, 12-16: Sin Cao; 17-19: Pìn H�; tuf – lava thành ph�n absarokit: 20-21: Sin Cao; 22-23: Pìn H�; tuf h�n t�p: 24-25: Sin Cao; Lamprophyr: 26: minet N�m C�y, 27: monchikit C�c Pia; trachyt: 28-29: Pìn H�. B: Ban tinh; M: các tinh th� nh� trong n�n; K: tinh th� bao th� trong: 3-6: phlogopit, 14: olivin; T- trung tâm; R: ngoài rìa. Phlogopit ph� bi�n trong t�t c� các nhóm �á, ��c bi�t là trong lamproit Cpx-Phl, absarokit, minet và camtonit; chúng bi�u hi�n dư�i d�ng ban tinh và tinh th� nh� � n�n. Trong lamproit Ol-Cpx, Phl ch� có trong thành ph�n khoáng v�t n�n. M�t �i�m �áng chú ý là Phl trong lamproit và absarokit thư�ng có màu nâu �� ph�t l�c, trong khi Phl trong minet, camtonit c�ng như trong trachyt và syenit ��c trưng màu nâu l�c ��m. Trong Phl t� lamproit và absarokit thư�ng có các tinh th� kh�m cromspinel và magnetit; r�t ph� bi�n hi�n tư�ng thay th� Phl b�i magnetit tương t� như quá trình opaxit hóa thư�ng th�y trong các �á núi l�a. �ôi ch�, Phl b� thay th� b�i fuxit màu xanh da tr�i, m�t bi�u hi�n khá ��c trưng ��i v�i Phl cao Cr c�a kimberlit và lamproit. R�t ��c trưng c�u t�o phân ��i. Nét ��c trưng v� thành ph�n hóa h�c c�a Phl trong nhóm các �á mafic là hàm lư�ng Al2O3 th�p, dao ��ng
16. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 259 trong kho�ng 12,5-14,0%, hàm lư�ng TiO2 (2,4-6,9%) và MgO cao (16-24%) (BCng 3.1.3). Trên bi�u �� phân lo�i theo các tương quan AlIV–(Fe/Fe+Mg) (không th� hi�n � �ây), h�u h�t các �i�m thành ph�n c�a Phl trong lamproit ��u ph�n ánh ��c trưng giàu h�p ph�n phlogopit, còn trong minet và absarokit l�i giàu annit và siderophylit hơn. Biotit trong syenit c�ng thu�c lo�i cao titan (TiO2 ��n 3%), th�p nhôm (Al2O3=11,5%), song nghèo Mg (MgO=7%) và cao Fe (FeO*=28%) [Trn Trng Hòa (cb), 1995], còn phlogopit trong trachyt ��c trưng cao titan (TiO2=2,46-4,46%), khá cao nhôm (Al2O3=13,2-14,6%) và tương ��i th�p magnesi (MgO=14,3-17,7%) [Tran Tuan Anh, 2001a]. Xem xét tương quan hàm lư�ng c�a Mg, Fe, Ti, Cr trong Phl c�a lamproit và lamprophyr có th� th�y có hai khuynh hư�ng khác nhau: nh�ng Phl giàu Ti thư�ng nghèo Cr và ngư�c l�i. Phl trong minet và camtonit c�ng thu�c lo�i có hàm lư�ng Ti cao (3-6%) và Cr th�p (0,06-0,19%), song so v�i Phl trong lamproit, chúng có �� magnesi th�p hơn, hàm lư�ng s�t cao hơn. Theo [Tran Tuan Anh, 2001a], thành ph�n c�a phlogopit trong glimerit (th� tù trong tuf lava absarokit) ��c trưng r�t giàu magne (Mg# - 0,89-0,92), th�p titan (TiO2=0,72-0,84%), cao crom (Cr2O3=1,71-2,40%) ch�ng t� �ư�c hình thành trong �i�u ki�n sâu. Thành ph�n hóa h�c c�a phlogopit khu v�c nghiên c�u trong ��i sánh v�i phlogopit trong lamproit t� các khu v�c khác nhau trên th� gi�i �ư�c th� hi�n trên hình 3.1.4. Hình 3.1.4. Thành ph�n c�a phlogopit trong lamproit Paleogen khu v�c Pu Sam Cáp trên bi�u �� Al2O3 - TiO2. [Mitchell and Bergman, 1991]. Bng 3.1.3. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a phlogopit trong các �á mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen. [Trn Trng Hòa (cb),1997]. KHM V108-B V101-B H101-M P55-B H81-B H81-B STT 1 2 3 4 5 6 SiO2 38,13 36,00 39,41 38,82 40,14 36,42 TiO2 5,87 7,46 4,31 0,97 0,80 2,72
17. 260 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Al2O3 12,94 13,46 12,71 13,06 12,90 12,68 FeO 9,56 9,90 8,36 9,73 4,43 12,89 MgO 18,71 16,87 20,93 20,46 24,88 18,29 CaO 0,02 0,01 0,00 0,00 0,04 0,06 Na2O 0,28 0,36 0,31 0,36 0,30 0,58 K2O 10,18 8,72 9,86 9,50 10,17 9,67 Cr2O3 0,10 0,16 0,09 1,23 0,89 0,05 BaO 0,51 2,57 0,03 0,11 0,11 0,49 KHM P73a-B P63-B P263-B P245-B H763-B T1588-B STT 7 8 9 10 11 12 SiO2 37,46 37,44 40,67 38,63 38,87 38,13 TiO2 4,09 6,77 0,93 1,55 1,42 4,76 Al2O3 13,54 13,07 13,21 13,18 13,19 13,28 FeO 10,23 8,39 4,81 8,33 9,75 10,24 MgO 18,56 18,57 23,68 21,16 20,63 18,67 CaO 0,00 0,08 0,00 0,00 0,05 0,04 Na2O 0,41 0,58 0,62 0,40 0,46 0,51 K2O 9,55 9,50 9,39 9,47 9,13 9,88 Cr2O3 0,05 0,04 0,90 0,05 0,07 0,07 BaO 0,57 - 0,16 0,25 - 0,19 KHM T1588-M T1588-K P184-B P195-B P188-B T1589-B STT 13 14 15 16 17 18 SiO2 37,05 35,20 40,45 38,98 38,04 37,53 TiO2 6,07 5,33 0,92 1,93 2,86 3,44 Al2O3 13,32 13,55 13,60 13,65 14,02 14,23 FeO 10,35 11,23 4,34 8,82 11,87 8,48 MgO 16,59 18,99 23,96 21,28 18,15 19,99 CaO 0,73 0,01 0,00 0,00 0,00 0,03 Na2O 0,56 0,50 0,53 0,31 0,59 0,42 K2O 9,08 9,43 9,31 8,69 9,18 9,30 Cr2O3 - 0,66 1,63 0,14 0,16 0,30 BaO 0,22 0,04 0,19 0,19 0,62 0,51 KHM T1589-M P215-B T1722-B T1724-B T1592-B T1592-B STT 19 20 21 22 23 24 SiO2 37,55 38,14 40,47 40,20 38,05 39,23 TiO2 3,55 2,36 7,73 0,82 2,18 2,14 Al2O3 14,18 13,54 11,98 13,45 14,34 14,00 FeO 8,33 8,94 5,37 4,14 8,86 8,18 MgO 20,37 21,04 20,70 23,90 19,88 21,57
18. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 261 CaO 0,02 0,00 0,00 0,00 0,00 0,03 Na2O 0,44 0,47 0,99 0,41 0,57 0,61 K2O 9,37 9,57 8,69 9,67 9,25 9,40 Cr2O3 0,24 0,19 0,02 2,14 0,02 0,26 BaO 0,51 0,31 0,36 0,05 - - KHM T1735-B V124-B P66-B P179-B P193-B STT 25 26 27 28 29 SiO2 37,36 36,36 37,30 39,64 37,46 TiO2 6,06 3,07 6,13 0,75 3,81 Al2O3 12,94 14,07 13,16 12,78 12,90 FeO 12,66 15,39 14,09 8,98 14,28 MgO 16,06 15,32 14,25 20,89 15,34 CaO 0,00 0,02 0,08 0,00 0,00 Na2O 0,57 0,11 0,45 0,52 0,55 K2O 8,83 9,97 9,35 9,29 8,35 Cr2O3 0,06 0,19 0,07 0,70 0,01 BaO 0,51 - - 0,08 0,65 Chú gi1i: lamproit Ol-Cpx và Cpx-Phl: 1-6: N�m Hon; 7-8: C�c Pia; 9-10: Si Mang Khang; 11-14: Sin Cao; 15: Pìn H�; tuf – lava thành ph�n absarokit: 18-19: Sin Cao; 20- 22: Pìn H�; tuf h�n t�p: 23-24: Sin Cao. 25: minet N�m C�y; 26: camtonit Phong Th�; 27: monchikit Sin Cao; trachyt: 28-29: Pìn H�. B: fenocryst; M: các tinh th� nh� trong n�n; K: bao th� trong magnetit; T: trung tâm; R: ngoài rìa. Chromspinel (Crm) trong lamproit thư�ng g�p dư�i d�ng các tinh th� nh� n�m kh�m trong Ol và Phl. K�t qu� phân tích cho th�y, thành ph�n hóa h�c c�a Crm thay ��i t� chromit ��n ferialumochromit và chrom-magnetit (B�ng 3.1.4). Các bi�n lo�i Crm có hàm lư�ng Cr, Mg, Al cao nh�t thư�ng là nh�ng tinh th� n�m kh�m trong olivin d�ng ban tinh, còn Crm là các tinh th� trong n�n có hàm lư�ng các nguyên t� này th�p hơn. Nhìn chung, xét theo thành ph�n hóa h�c thì Crm trong lamproit TBVN khá g�n g�i v�i Crm trong lamproit c�a nhi�u khu v�c trên th� gi�i, tuy nhiên s� khác bi�t cơ b�n là Crm trong lamproit TBVN không có b� m�t tinh th� b� g�m mòn magma ch�ng t� ngu�n g�c manti sâu. Magnetit (Mt) thư�ng g�p trong ph�n n�n c�a lamproit ho�c dư�i d�ng tinh th� kh�m trong Phl và Cpx, ��c trưng có hàm lư�ng Ti t� 2 ��n 8% (BCng 3.1.4). Nh�ng bi�n lo�i magnetit th�p Ti thư�ng có hàm lư�ng Cr2O3 cao hơn (��n 5%). �ôi khi g�p nh�ng bi�n lo�i có hàm lư�ng V2O5 ��n 0,6%, MnO ��n 1%.
19. 262 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Bng 3.1. 4. Thành ph�n hóa h�c (%tl, EPMA) ��i di�n c�a chromspinel và magnetit trong lamproit. [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. KHM H101-B H101-M B10-B P69-B P77-B T1588-B T1588-M T1592-M STT 1 2 3 4 5 6 7 8 TiO2 0,82 1,91 0,44 0,3 0,34 0,54 6,7 5,94 Al2O3 4,05 0,19 8 7,56 8,7 4,92 2,88 0,93 Cr2O3 43 5,1 53,86 53,71 54,93 51,08 0,75 0,15 FeO 42,3 84,5 27,05 29,74 24,56 35,97 84,85 81,27 MnO 0,55 0,68 0,25 0,29 0,2 0,65 0,95 0,48 MgO 5,4 0,61 9,2 7,22 9,81 4,8 0,71 2,56 T�ng 96,12 92,99 98,8 98,82 98,54 97,96 96,84 91,33 Ti 0,02 0,06 0,01 0,01 0,01 0,01 0,18 0,16 Al 0,17 0,01 0,32 0,3 0,34 0,2 0,12 0,04 Cr 1,22 0,15 1,44 1,47 1,46 1,44 0,02 0 Fe3+ 0,56 1,72 0,22 0,22 0,18 0,33 1,48 1,52 Fe2+ 0,72 1 0,54 0,62 0,51 0,74 1,12 1,11 Mn 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,02 0,03 0,02 Mg 0,29 0,04 0,46 0,37 0,49 0,26 0,05 0,15 Ghi chú: 1-3: lamproit Ol-Cpx khu v�c N�m Hon; 4: lamproit Ol-Cpx khu v�c C�c Pia; 5: monchikit C�c Pia; 6-7: lamproit Ol-Cpx khu v�c Sin Cao; 8: tuf thành ph�n ph�c t�p. B: tinh th� d�ng bao th� trong olivin; M: tinh th� trong ph�n n�n c�a �á. Ilmenit trong lamproit có thành ph�n tương �ng v�i ilmenit c�a các �á mafic song có hàm lư�ng MnO cao (��n 1,6%) và không có các d�u hi�u ��c trưng c�a picroilmenit ��c trưng cho các lamproit có ngu�n g�c manti sâu. Trong m�u giã �ãi lamproit khu v�c �ng n� Pìn H� còn g�p s�t t� sinh và vàng t� sinh (Au=78-84%, Ag=16%, Hg=0,1-0,38%) [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. 1.3. $,a hóa và (>ng v, Thành ph�n hóa h�c trung bình c�a các nhóm �á nghiên c�u �ư�c tính toán th�ng kê và trình bày trong bCng 3.1.5 trên cơ s� m�t kh�i lư�ng l�n m�u �ư�c phân tích ��ng b� v� hàm lư�ng các h�p ph�n chính và nguyên t� hi�m-v�t [Trn Trng Hòa (cb), 1997; Tran Tuan Anh et al, 2001b]. Có th� nêu m�t s� nh�n ��nh sau: V� cơ b�n, các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali rift Sông �à ��u thu�c nhóm �á cao magnesi, cao ki�m và th�p titan. Tuy nhiên, gi�a lamproit, absarokit và minet có nh�ng �i�m khác bi�t khá rõ r�t thông qua các giá tr� th�ng kê.
20. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 263 Các �á lamproit ��c trưng có hàm lư�ng MgO cao (Mg# 85-95), thư�ng là cao nh�t trong nhóm �á mafic ki�m và siêu ki�m kali, trong �ó lamproit Ol-Cpx có hàm lư�ng MgO (11-12%) cao hơn so v�i lamproit Cpx-Phl (MgO=8-9%). C� 2 ki�u lamproit này h�u như không khác nhau v� hàm lư�ng c�a Ti, Al, Fe và Ca (BCng 3.1.5). Hàm lư�ng t�ng ki�m (K2O+Na2O) trong lamproit thư�ng >7% và xét theo tương quan K2O/Na2O (> 2), h�u h�t các m�u thu�c lo�t siêu ki�m kali (Hình 3.1.5). Bng 3.1.5. Thành ph�n hóa h�c (%tl) trung bình c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali khu v�c Pu Sam Cap [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. 1 2 3 4 5 STT X S X S X S X S X S SiO2 52,67 0,99 52,81 0,71 48,46 0,97 55,07 0,69 54,76 2,73 TiO2 0,66 0,04 0,63 0,04 0,66 0,09 0,83 0,03 0,86 0,30 Al2O3 11,81 0,18 11,28 1,18 11,84 0,71 16,14 0,40 13,89 1,72 Fe2O3 8,01 0,12 7,90 0,39 6,78 0,32 6,75 0,24 7,45 0,81 MnO 0,15 0,01 0,14 0,01 0,30 0,35 0,15 0,01 0,17 0,04 MgO 11,34 0,87 11,92 1,18 11,46 1,51 5,17 0,50 7,80 2,11 CaO 7,48 0,63 7,56 0,68 17,14 1,56 6,08 0,76 7,79 0,95 Na2O 2,20 0,31 1,97 0,39 0,81 0,32 2,52 0,41 3,06 0,94 K2O 5,23 1,29 5,26 0,50 2,25 0,98 6,72 0,42 3,74 1,71 P2O5 0,45 0,02 0,52 0,07 0,30 0,18 0,58 0,03 0,47 0,07 n 6 17 3 6 2 6 7 8 9 10 STT X S X S X S X S X S SiO2 67,2 4,2 53,6 1,37 52,02 1,44 62,23 2,33 54,59 2,29 TiO2 0,36 0,13 0,69 0,06 0,65 0,13 0,44 0,05 0,71 0,06 Al2O3 15,56 0,89 12,20 0,71 11,67 0,70 16,23 0,24 12,38 0,86 Fe2O3 3,44 1,28 7,24 0,39 7,27 0,97 4,43 0,47 7,33 0,92 MnO 0,08 0,04 0,14 0,02 0,15 0,03 0,11 0,03 0,17 0,02 MgO 1,10 1,17 9,73 1,49 1,84 1,97 1,24 1,22 7,66 1,56 CaO 1,75 1,54 8,40 1,61 8,68 2,32 4,74 1,18 9,00 3,24 Na2O 3,01 1,27 2,22 0,39 1,71 0,60 1,86 1,68 1,86 0,40 K2O 7,37 2,26 5,14 0,59 5,50 0,49 8,49 3,68 5,78 0,35 P2O5 0,15 0,10 0,66 0,73 0,53 0,10 0,22 0,07 0,52 0,05 n 13 33 30 3 11
21. 264 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) BCng 3.1.5 (tiLp) 11 12 13 14 15 STT X S X S X S X S X S SiO2 53,5 1,56 53,42 0,33 70,78 2,87 63,69 4,24 55,31 2,33 TiO2 0,66 0,04 0,62 0,01 0,32 0,23 0,90 0,15 0,69 0,07 Al2O3 11,75 0,81 10,81 0,97 14,74 0,60 16,14 3,31 12,22 1,20 Fe2O3 7,29 0,41 7,87 0,51 3,11 1,81 6,59 1,70 6,74 0,62 MnO 0,16 0,02 0,20 0,06 0,11 0,06 0,17 0,05 0,17 0,04 MgO 11,26 3,32 11,00 1,12 1,30 0,76 2,85 2,47 7,47 1,59 CaO 7,98 1,40 10,30 2,58 0,89 0,22 0,94 0,86 9,67 2,98 Na2O 1,89 0,47 2,14 0,74 2,68 0,97 2,03 1,58 1,59 0,40 K2O 5,04 0,50 3,11 0,71 5,96 0,57 6,32 1,25 5,65 0,79 P2O5 0,52 0,03 0,53 0,06 0,13 0,04 0,39 0,17 0,49 0,06 n 10 5 6 3 23 16 17 18 19 20 STT X S X S X S X S X S SiO2 51,38 1,25 52,95 1,77 52,66 1,21 55,74 3,49 57,46 2,30 TiO2 0,61 0,03 0,70 0,06 0,70 0,07 0,67 0,05 0,63 0,06 Al2O3 11,18 0,33 12,53 0,90 12,15 0,97 12,27 0,98 10,69 0,05 Fe2O3 7,82 0,40 8,03 0,73 7,82 0,44 6,79 2,06 6,26 0,22 MnO 0,16 0,01 0,14 0,02 0,14 0,02 0,15 0,02 0,17 0,06 MgO 12,16 1,10 10,30 2,04 10,94 2,53 7,85 1,46 7,34 0,17 CaO 8,79 0,98 7,78 0,81 7,90 0,88 8,64 1,29 11,05 2,05 Na2O 1,75 0,26 2,57 0,84 2,03 0,42 1,63 0,79 1,64 0,45 K2O 5,67 0,58 4,46 0,74 5,12 0,66 5,72 1,21 4,37 0,12 P2O5 0,47 0,03 0,52 0,06 0,53 0,05 0,53 0,10 0,39 0,08 n 13 13 16 13 2 Chú gi1i: 1-3: khu v�c C�c Pia (1- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 2- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 3-pyroxenit; 4: minet N�m C�y; 5-9: khu v�c N�m Hon (5-camtonit, 6-syenit và granosyenit, 7- lamproit Cpx-Ph-(Ol), 8- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 9-trachyt; 10-15: khu v�c Pìn H�: 10- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 11- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 12- monchikit, 13-trachyryolit, 14- trachyt, 15- tuf-lava absarokit; 16- lamproit Ol-Cpx-(Phl) Si Mang Khang; 17-20: khu v�c Sin Cao: 17- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 18- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 19- tuf-lava absarokit, 20- tuf h�n t�p; n - s� lư�ng phân tích; X: giá tr� trung bình; S: �� l�ch bình phương. Các �á núi l�a có thành ph�n absarokit khác m�t cách cơ b�n v�i lamproit mô t� trên là nghèo magnesi hơn, song giàu nhôm và calci hơn. Hàm lư�ng MgO trung bình trong absarokit dao ��ng trong kho�ng 6,7-
22. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 265 8,9%, hàm lư�ng Al2O3: 12-13%. So v�i lamproit, absarokit giàu t�ng ki�m hơn (7,5-8,1%) và c�ng thu�c lo�t siêu ki�m kali (Hình 3.1.5). Hình 3.1. 5. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali khu v�c Pu Sam Cáp trên bi�u �� tương quan K2O – Na2O. 1- lamproit Ol-Cpx-(Phl); 2- lamproit Cpx-Phl-(Ol); 3- tuf thành ph�n h�n t�p; 4- lava và tuf-lava absarokit; 5- minet; 6- camtonit; 7- monchikit; 8- trachyt; 9- syenit và granosyenit. Minet có thành ph�n hóa h�c khá ��ng nh�t, r�t giàu kali, giàu nhôm, silic và nghèo magnesi: hàm lư�ng K2O trung bình ��t 6,7%, Al2O3 trung bình - 16,14%, SiO2 trung bình - 55,07%, còn hàm lư�ng MgO trung bình ch� 5,17%. Xét theo tương quan K2O/Na2O, minet c�ng thu�c lo�t siêu ki�m kali (Hình 3.1.5). Camtonit g�n g�i v�i minet � hàm lư�ng Si, Al, Ca song khác � ch� có hàm lư�ng Mg, Na cao hơn, K th�p hơn, thu�c lo�t shoshonit (1<K2O/Na2O<2). Theo các tương quan khác: CaO - SiO2, Mg# - SiO2 và (K2O+Na2O)/Al2O3 chúng tương t� như absarokit. Monchikit có thành ph�n hóa h�c g�n g�i v�i lamproit � hàm lư�ng Mg, Ti, Al song khác là có hàm lư�ng Ca cao và r�t cao, trong khi �� ki�m r�t th�p (Hình 3.1.6a,b,c).
23. 266 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.1.6a. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali trên bi�u �� SiO2-KMg. Ký hi�u như trên hình 3.1.5.
24. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 267 Hình 3.1.6b. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali trên bi�u �� SiO2-CaO. Ký hi�u như trên hình 3.1.5.
25. 268 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.1.6c. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali trên bi�u �� và SiO2-(K2O+Na2O)/Al2O3 (mol). Ký hi�u như trên hình 3.1.5. Thành ph�n hóa h�c ��i di�n và hàm lư�ng các nguyên t� hi�m-v�t trong lamproit thu�c các khu v�c khác nhau, absarokit, montikit, minet c�ng như trachyt và syenit �ư�c trình bày � bCng 3.1.6. ��c �i�m phân b� nguyên t� hi�m - v�t trong các m�u ��i di�n �ư�c th� hi�n trên các bi�u �� giá tr� chu�n hóa theo thành ph�n c�a Chondrit và Manti nguyên th�y (Hình 3.1.7). Cơ s� d� li�u ��y �� �� xây d�ng các bi�u �� này có th� tham kh�o trong [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. Xem xét giá tr� hàm lư�ng và ��c �i�m �ư�ng cong phân b� ��t hi�m và nguyên t� hi�m có th� nêu m�t s� nh�n ��nh cơ b�n sau:
26. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 269 Bng 3.1. 6. Thành ph�n hóa h�c (XRF, %tl) ��i di�n và hàm lư�ng nguyên t� hi�m - v�t (ICP-MS, ppm) c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali khu v�c Pu Sam Cáp. S� li�u theo [Trn Trng Hòa (cb), 1997; Tran Tuan Anh, 2001a]. Ki�u Lamproit Ol – Cpx Lamproit Cpx - Phl �á Sin N�m Sin Khu v�c N�m Hon C�c Pia Pìn H� Pìn H� Cao Hon Cao M�u G-916 P-55 P-81 T-1765 P-178 T-1725 T1545 T1597 P168 SiO2 50,29 48,01 50,33 51,07 52,12 51,23 54,43 49,48 52,93 TiO2 0,72 0,57 0,57 0,78 0,66 0,63 0,67 0,72 0,81 Al2O3 11,09 10,60 11,07 12,28 12,40 10,75 11,49 11,56 12,73 Fe2O3 7,71 6,07 7,50 7,10 7,61 6,95 7,17 8,02 7,44 MnO 0,14 0,13 0,13 0,15 0,16 0,14 0,13 0,16 0,14 MgO 12,94 10,84 12,61 9,87 9,27 11,79 10,34 12,85 8,00 CaO 7,60 11,09 7,92 7,34 7,60 6,93 7,96 7,16 6,91 Na2O 1,79 0,58 0,83 1,98 0,92 2,09 2,17 2,38 1,42 K2O 5,71 5,96 6,66 5,25 5,48 4,99 4,26 3,78 5,71 P2O5 0,62 0,50 0,54 0,58 0,50 0,51 0,40 0,50 0,57 MKN 1,18 4,42 1,42 3,40 2,93 3,83 0,90 2,94 3,14 T�ng 99,79 98,76 99,58 99,81 99,74 99,84 99,93 99,54 99,82 Cu 56 60 43,51 67 65 59 59 60 58 Ni 217 210 314,10 215 95 187 228 397 68 Co 43 42 42,64 37 26 43 37 36 34 Cr 889 600 1113 478 353 1100 663 725 370 V 30 50 169 131 110 120 128 80 129 Ba 1690 6090 1669 2094 1406 2080 1570 1553 1657 Rb 256,5 104,5 245,6 284 113 176 205 216,6 259 Sr 2138 13458 1149 1922 1594 1470 1456 1452 1472 Zr 269 299 162,6 290 210 231 191 225 244 Nb 10,7 8,5 13,5 7,0 3,54 7,00 15,0 4,7 8,9 Y 31,3 21 23,3 30,8 29,8 20,8 25,8 33,4 39,0 Cs - - - 26,0 - - - - 25,0 Sc 21 19 25,3 19,0 23,2 20,4 24,6 21,4 21,8 La 56 142 34,21 75,00 47,00 52,00 57,00 34,60 63,00 Ce 107 189 66,79 129,00 80,00 85,00 96,00 69,00 107,0 Nd 46 52 30,63 62,00 38,00 38,00 46,00 32,00 50,00 Sm 8,1 8,3 6,21 14,30 8,60 8,30 8,60 6,20 11,40 Eu 2,2 2 1,43 3,00 2,04 1,98 2,10 1,70 2,70 Gd 5,9 4,9 5,75 9,80 7,70 6,70 6,30 4,70 9,00 Tb 0,8 0,7 0,77 1,45 1,11 1,00 1,10 0,70 1,30
27. 270 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Yb 1,6 1,5 2,05 2,37 1,68 1,75 1,80 1,60 1,95 Lu 0,2 0,2 0,31 0,31 0,22 0,23 0,30 0,30 0,25 Hf 4,1 4,1 4,06 4,60 3,40 4,00 4,20 4,10 4,60 Ta 0,64 0,41 0,84 0,80 0,60 0,60 0,66 0,43 0,80 Th 15,1 14,2 11,72 2,00 12,20 13,90 14,30 9,70 15,20 U 3,7 5,8 4,24 5,10 5,50 0,40 4,80 3,00 4,70 BCng 3.1. 6 (tiLp). Trachyt và Ki�u �á Absarokit Monchikit Minet Syenit trachyryolit �ông Tam Khu v�c Sin cao C�c Pia N�m C�y Pìn H� Pao �ư�ng M�u T1772 T1589 P66 T1737 T1740 T1735 P193 P210 V111 H43 SiO2 49,55 49,31 47,89 52,88 53,28 54,66 69,96 63,29 62,15 64,29 TiO2 0,60 0,74 0,61 0,80 0,78 0,78 0,23 0,76 0,41 0,30 Al2O3 11,80 12,01 12,14 15,36 15,62 16,00 14,69 14,04 15,63 16,81 Fe2O3 7,74 7,52 6,83 6,73 6,28 6,47 2,10 6,39 4,01 2,84 MnO 0,12 0,18 0,12 0,15 0,15 0,14 0,11 0,21 0,14 0,06 MgO 7,11 8,24 9,49 5,59 4,99 4,35 1,23 2,69 0,49 0,17 CaO 7,57 7,98 15,44 6,52 6,12 5,29 0,90 0,56 2,98 2,52 Na2O 1,41 1,78 1,03 2,61 2,32 2,37 2,14 1,65 4,20 3,57 K2O 7,04 5,88 3,08 6,23 6,60 6,93 5,83 6,85 8,27 9,40 P2O5 0,64 0,50 0,33 0,55 0,53 0,60 0,11 0,21 0,18 0,08 MKN 6,00 5,85 2,14 2,45 3,24 2,41 2,60 3,08 4,00 1,50 T�ng 99,57 99,99 99,09 99,88 99,90 100,00 99,89 99,73 99,87 99,97 Cu 28,36 65 - 61 57 78 25 36 13,75 11,54 Ni 71,39 121 - 76 70 68 20 65 7,86 2,14 Co 27,72 57 36 28 27 29 15 37 4,69 2,41 Cr 366,5 420 1000 169 195 180 33 353 1,95 1,33 V 66,23 120 - 118 114 114 26 120 60,66 75,32 Ba 1449 1721 945 3100 3600 3086 1083 1586 7511 6655 Rb 402 298 72 163 250 204 313 409 241,6 280,4 Sr 1017 1628 2634 2555 1776 1465 715 979 2535 1606 Zr 149,6 264 178 469 546 449 261 244 559,1 91,77 Nb 12,05 15,20 1,80 13,10 21,00 15,50 22,70 9,10 32,27 13,03 Y 37,86 14,70 1,00 25,00 37,20 30,70 30,30 22,30 43,52 37,91 Sc 28,98 22,00 19,90 15,00 14,40 14,40 3,40 15,80 9,11 5,58 La 32,29 48,80 30,50 117,0 118,0 121,00 58,00 31,00 146,10 31,35 Ce 59,09 89,00 52,70 185,0 188,0 185,00 90,00 72,00 268,20 70,53 Nd 33,59 38,00 24,20 81,00 83,00 78,00 35,00 30,00 91,79 44,09 Sm 7,43 7,80 5,30 17,20 18,00 16,30 7,10 5,80 14,65 9,96 Eu 1,76 2,30 1,12 3,70 3,80 3,71 1,46 1,50 3,27 2,55 Gd 6,88 6,90 4,20 13,60 11,80 12,70 5,60 5,00 10,07 3,28 Tb 1,00 1,00 0,67 1,91 1,70 1,81 0,90 0,75 1,46 1,20
28. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 271 Trachyt và Ki�u �á Absarokit Monchikit Minet Syenit trachyryolit �ông Tam Khu v�c Sin cao C�c Pia N�m C�y Pìn H� Pao �ư�ng Yb 2,89 1,90 1,53 2,58 2,46 2,61 2,13 1,44 3,38 3,03 Lu 0,41 0,20 0,21 0,33 0,32 0,34 0,30 0,20 0,52 0,46 Hf 3,97 4,30 4,80 9,20 9,60 9,50 5,40 4,20 13,28 3,89 Ta 0,74 0,61 0,70 1,40 1,60 1,60 1,80 0,70 1,49 0,80 Th 11,78 14,70 11,00 4,30 4,50 4,20 28,00 11,70 38,12 10,07 U 2,42 3,10 4,90 1,40 13,40 1,50 12,00 5,60 9,31 2,70 Nhóm các �á núi l�a và pluton mafic ki�m và siêu ki�m kali ��u tương ��i giàu các nguyên t� Ni, Cr, Rb, Sr, Ba, Zr, Th, U và ��t hi�m nh�; nghèo Nb, Ta, Hf. T� l� La/Nb, La/SmN, Ce/YbN cao c�ng như �ư�ng cong phân b� ��t hi�m d�c ch�ng t� quá trình tách ly c�a các h�p ph�n s�m màu trong dung th� có vai trò rõ r�t. Hàm lư�ng giàu c�a các nguyên t� lithophil có bán kính ion l�n bi�u hi�n s� làm giàu dung th� do bi�n ch�t trao ��i �ã x�y ra � ph�n manti th�ch quy�n l�c ��a. Tuy nhiên, bi�u hi�n d� thư�ng âm Eu nh� � t�t c� các ki�u �á có l� còn ph�n ánh �nh hư�ng c�a h�n nhi�m dung th� magma b�i v�t ch�t v�. ��c �i�m nghèo Nb, Ta, Ti (các nguyên t� TNT) bi�u hi�n rõ r�t � các d� thư�ng âm trên bi�u �� chu�n hóa theo thành ph�n c�a Manti nguyên th�y trong các �á nghiên c�u hoàn toàn phù h�p v�i ��c tính ��a hóa c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen trong mi�n �nh hư�ng c�a va húc �n �� - Âu Á, thí d� như Dali-Shichuan, Tibet (Trung Qu�c), các �á lamproit th�p titan ki�u ��a Trung H�i và các �á núi l�a ki�u Roman (Italia) [Li, 1997]. ��c �i�m nghèo TNT trong các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali trên di�n r�ng là m�t minh ch�ng cho ��c �i�m ��a hóa mang y�u t� hút chìm c�a Manti th�ch quy�n l�c ��a mà t� �ó các dung th� magma �ư�c hình thành. S� ��ng nh�t v� hình d�ng các bi�u �� và giá tr� chu�n hóa c�a ��t hi�m (thư�ng vư�t so v�i Chondrit 200-1000 l�n) và nguyên t� hi�m c�a các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali TBVN ch�ng t� chúng �ư�c hình thành t� cùng ch�t ngu�n và nguyên nhân c�a s� �a d�ng v� thành ph�n th�ch h�c là quá trình phân d� c�a dung th� ban ��u, mà minh ch�ng là các k�t qu� nghiên c�u v� bao th� dung th� trong clinopyroxen c�a Lamproit khu v�c Pìn H� (xem ph�n ti�p theo).
29. 272 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.1. 7: ��c �i�m phân b� nguyên t� hi�m-v�t chu�n hóa theo Chondrit (trái) và Manti nguyên th�y (ph�i) c�a lamproit Ol-Cpx-(Phl) và Cpx-Phl (hàng trên), lamproit và monchikit (hàng gi�a), lamproit và absarokit (hàng dư�i). Hai bi�u �� dư�i cùng là t�ng h�p theo khu v�c.
30. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 273 Hình 3.1.7. (Ti�p theo): ��c �i�m phân b� nguyên t� hi�m-v�t chu�n hóa theo Chondrit (trái) và Manti nguyên th�y (ph�i) c�a lamproit Ol-Cpx-(Phl) khu v�c C�c Pia (hàng trên), minet khu v�c N�m C�y (hàng gi�a), syenit khu v�c Tam �ư�ng và �ông Pao (hàng dư�i). Các �á núi l�a và xâm nh�p felsic ki�m t� các khu v�c khác nhau c�ng có nh�ng ��c �i�m ��a hóa tương t� như các �á mafic: giàu Ba, Sr, Zr, Th, U và các nguyên t� ��t hi�m nh�, nghèo Nb, Ta (BCng 3.1.6). ��c �i�m �ư�ng cong phân b� ��t hi�m và nguyên t� v�t c�a chúng (Hình 3.1.7) g�n như trùng v�i các �á mafic, �� l�ch không �áng k� và bi�u hi�n d� thư�ng âm Eu rõ r�t hơn. Các t� l� La/Nb, Zr/Hf, La/SmN và Ce/YbN
31. 274 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) trong trachyt và syenit c�ng tương t� như trong các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali. �i�u �ó ph�n ánh m�i liên quan ngu�n g�c c�a chúng. K�t qu� phân tích ��ng v� Sr và Nd trong m�t s� m�u lamproit t� các khu v�c khác nhau (BCng 3.1.7) cho th�y chúng ��c trưng có t� l� 87Sr/86Sr nguyên th�y khá cao (0,7066 - 0,7075), t� l� 143Nd/144Nd th�p (0,512336 - 0,512450), tương �ng v�i
    Nd bi�n thiên trong kho�ng t� – 0,764 ��n - 4,0. B�ng phương pháp ��ng th�i Rb-Sr c�ng xác ��nh �ư�c t� l� nguyên th�y 87Sr/86Sr c�a lamproit �ông Pao (42 tr.n.) và minet N�m C�y (40 tr.n) là 0,7069 và 0,7056. Các ��c �i�m ��ng v� này ��c trưng cho các s�n ph�m c�a ngu�n manti giàu ki�u II [Zindler A., Hart S., 1986]. Trên bi�u �� tương quan 87 86
    Nd - Sr/ Sr (Hình 3.1.8), các �i�m bi�u di�n thành ph�n c�a lamproit TBVN phân b� g�n g�i v�i các �á minet và leucitite hơn là v�i lamproit “truy�n th�ng”. Theo [Nguy0n Trung Chí (cb), 2003], t� l� ��ng v� 87Sr/86Sr nguyên th�y c�a trachyt và syenit khu v�c Pu Sam Cap là 0,7072 hoàn toàn g�n g�i v�i ��c �i�m ��ng v� c�a lamproit và kh�ng ��nh thêm tính cùng ngu�n gi�a chúng. Bng 3.1.7. ��c trưng ��ng v� 87Sr/86Sr và 143Nd/144Nd trong lamproit khu v�c Pu Sam Cáp [Tran Tuan Anh et al, 2001]. 87 86 TT M�u Rb Sr Sr/ Sri ±2 1 G916 256,5 2138 0,706735 0,000008 2 T1545 205 1456 0,706839 0,000005 3 P188 259 1472 0,707521 0,000006 4 P236 227 966 0,706585 0,000007 5 P9496 232 1135 0,706964 0,000004 143 144 TT M�u Sm Nd Nd/ Nd ±2
     1 G916 8,1 46 0,512450 0,000003 -0,76395 2 T1545 8,6 46 0,512411 0,000005 -173,673 3 P188 11,4 50 0,512336 0,000004 -399,944 4 P236 8,2 34 0,512447 0,000004 -150,383 5 P9496 6,8 29,9 0,512402 0,000002 -270,004 Ghi chú: 1- lamproit Ol-Cpx-(Phl) khu v�c N�m Hon; 2- lamproit Cpx-Phl-(Ol) khu v�c N�m Hon; 3- lamproit Cpx-Phl-(Ol) khu v�c Pìn H�; 4- lamproit Ol-Cpx-(Phl) khu v�c Si Mang Khang; 5- lamproit Ol-Cpx-(Phl) khu v�c C�c Pia.
32. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 275 Hình 3.1.8. V� trí c�a lamproit khu v�c Pu Sam Cáp trên bi�u �� �Nd - 87Sr/86Sr 1.4. Ngu>n gAc magma, (iCu kiDn P-T và bAi c1nh (,a (Fng lHc Tính th�ng nh�t v� các ��c trưng thành ph�n khoáng v�t và ��a hóa- ��ng v� c�a các �á mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen rift Sông �à ch�ng t� chúng có m�i liên quan ch�t ch� v�i nhau v� m�t ngu�n g�c: �ư�c hình thành t� các magma nóng ch�y t� manti th�ch quy�n l�c ��a vùng �NA. Có 3 mô hình lý gi�i s� giàu K, Sr (và 87Sr/86Sr) và các nguyên t� có bán kính ion l�n trong các �á ki�m kali và siêu ki�m kali: 1/ K�t qu� c�a quá trình k�t tinh phân d� t� magma basalt [O’Hara M.J., Yoder H.S., 1967]; 2/ ��ng hóa magma basalt b�i v�t li�u v� trong quá trình dâng lên các t�ng c�u trúc trên [Rock N.M.S., 1980]; 3/ Bi�n ch�t trao ��i b�i fluid và làm giàu manti trư�c khi nóng ch�y t�ng ph�n [Menzies M.A., 1989]. C� hai mô hình ��u ��u không gi�i thích �ư�c m�c �� giàu kali như � các �á nghiên c�u: K2O=4,5 - 6,6% 9 trong �á mafic và ��n 9 - 12% trong �á felsic ki�m. C� hàm lư�ng K2O và K2O/Na2O trong lamproit và absarokit ��u cao hơn so v�i nh�ng �á có ngu�n g�c v�, ch�ng h�n như granit cao nhôm. ��ng th�i, v�i phương th�c phân d� k�t tinh ho�c ��ng hóa v�t ch�t v� �ơn thu�n, thì s�n ph�m �ư�c t�o ra không th� có ��c tính nghèo các nguyên t� có trư�ng l�c cao như Nb, Ti như �ã th�y � trên, mà nguyên nhân có th� do m�t ph�n các khoáng v�t ch�a titan v�n còn t�n t�i trong ngu�n khi nhi�t �� và áp su�t nóng ch�y th�p ho�c do tác ��ng hóa h�c c�a magma v�i th�ch quy�n nghèo khi nó dâng lên v� [Klemen et al., 1990]. Tương tác c�a magma v�i v�t ch�t v� c�ng là
33. 276 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) �i�u có th� lý gi�i cho bi�u hi�n d� thư�ng âm c�a Eu trên các bi�u �� phân b� ��t hi�m; nó không ph�i là h�u qu� c�a s� tách ly plagioclas trong quá trình phân d� k�t tinh như các mô hình thành t�o các ki�u �á mafic khác. Không lo�i tr� kh� n�ng ��c tính nghèo TNT c�a dung th� magma nghiên c�u là th�a k� t� b�n ch�t ��a hóa c�a Manti th�ch quy�n. Cùng v�i ��c tính giàu magne c�a lamproit và absarokit, gi� thi�t h�p lý nh�t có th� ch�p nh�n là chúng �ư�c hình thành do k�t tinh t� dung th� �ư�c nóng ch�y t� m�t ch�t n�n manti �ã ch�u bi�n ��i bi�n ch�t trao ��i. D�u hi�u c�a quá trình bi�n ch�t trao ��i sâu có th� là t� l� ��ng v� Sr-Nd cao cùng v�i t� l� Rb/Sr cao trong khi t� l� Rb/Ba th�p (Hình 3.1.9). Mô hình này tương t� các lý thuy�t gi�i thích ngu�n g�c thành t�o lamproit “truy�n th�ng”. Khi th� nghi�m s� d�ng �á lamproit phlogopit giàu SiO2 làm magma ki�m ban ��u, �ã xác ��nh �ư�c r�ng t� h�p c�ng sinh K-feldspar + Amphibol + Mica + Clinopyroxen k�t tinh � nhi�t �� th�p hơn 13000C và áp su�t th�p hơn 5,5 Gpa [Mittchell R.H., 1995]. Thành ph�n c�a ch�t ngu�n mà t� �ó các �á núi l�a siêu ki�m kali ki�u Italia ho�c Vân Nam (Trung Qu�c) �ư�c hình thành, theo các nghiên c�u c�a Foley S.P., G. Venturelli (1987) và Li P., (1997), là ch�t n�n manti có thành ph�n lherzolit phlogopit b� bi�n ch�t trao ��i. D�a vào s� tương ��ng v� thành ph�n c�a các �á mafic siêu ki�m kali TBVN v�i các �á c�a Italia và Vân Nam, có th� cho r�ng dung th� magma c�a chúng c�ng �ư�c nóng ch�y t� ch�t n�n tương t� (lherzolit phlogopit) và quá trình nóng ch�y t�ng ph�n c�a ch�t n�n này �ã d�n ��n s� làm giàu K và các nguyên t� không tương thích khác. ��c tính cao Mg# c�a Ol như �ã trình bày trên, s� g�n g�i v� t� l� Rb/Sr và Ba/Sr trong lamproit TBVN v�i các ��c trưng c�a peridotit phlogopit dư�ng như �ng h� cho gi� thuy�t này (Hình 3.1.9). Tuy nhiên, v�i s� có m�t c�a pyroxenit phlogopit và glimerit dư�i d�ng các th� tù trong absarokit �ư�c ghi nh�n � khu v�c �ng n� Pìn H� [Tran Tuan Anh et al., 2001], không lo�i tr� kh� n�ng ch�t ngu�n c�a magma siêu ki�m kali TBVN có thành ph�n tương �ng v�i pyroxenit phlogopit. �ây là v�n �� c�n nghiên c�u thêm �� làm sáng t�.
34. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 277 Hình 3.1.9. V� trí c�a lamproit, absarokit và minet trên bi�u �� tương quan Rb/Sr - Ba/Sr. Ký hi�u �i�m thành ph�n c�a các �á ki�m kali Paleogen TBVN như trên hình 3.1.5. Ghi chú: MORB - Basalt s�ng núi ��i dương; PM - manti nguyên th�y; OIB - basalt ��o ��i dương. Các trư�ng thành ph�n c�a các �á siêu ki�m kali �ông Nam Tây Ban Nha, Tây Kimberley, B�c Tibet theo [Mitchell, 1995]. K�t qu� nghiên c�u thành ph�n và nhi�t �� ��ng nh�t bao th� trong Cpx t� lamproit khu v�c Sin Cao [Trn Trng Hòa (cb), 1997; Trn Trng Hòa và nnk, 1999; Simonov et al, 1997] cho m�t s� nh�n ��nh v� �i�u ki�n thành t�o c�a các �á mafic siêu ki�m kali như sau: - Nhi�t �� k�t tinh c�a Cpx x�y ra trong kho�ng nhi�t �� 1210-1250oC tương �ng v�i nhi�t �� k�t tinh c�a wyomingit (lamproit phlogopit- diopsit-leucite: 1220-1270oC ho�c verit và fortunit �ông nam Tây Ban Nha (1200-1240oC) [Sarygin, 1997]. - Lamproit nghiên c�u �ư�c hình thành t� dung th� �ã ti�n hóa trong quá trình phân d� k�t tinh; thành ph�n ban ��u c�a nó g�n như ��ng nh�t v�i các ��c �i�m tương �ng c�a các dung th� lamproit � Leucite-Hills, Wyoming (B�c M�). V� ��c �i�m ti�n hóa thành ph�n bao th� (v�i s� t�ng SiO2, Al2O3 và gi�m MgO+FeO+CaO) thì lamproit nghiên c�u hoàn toàn g�n g�i v�i lamproit �ông nam Tây Ban Nha (Hình 3.1.10-3.1.11).
35. 278 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.1.10. V� trí lamproit Pu Sam Cáp trong t�a �� SiO2, K2O+Na2O, MgO+FeO+CaO - Al2O3 theo tài li�u bao th� trong pyroxene. Chú gi1i: 1- bao th� ��ng nh�t trong pyroxene sáng màu; 2-trong pyroxene màu l�c; 3-trư�ng �á Wyomingit và Orendit; 5-th�y tinh trong các khoáng v�t mu�n c�a wyomingit [Simonov et al., 1997; Trn Trng Hòa và nnk, 1999e]. Hình 3.1.11. Ti�n hóa thành ph�n c�a các bao th� dung th� trong clinopyroxen c�a lamproit Sin Cao [Simonov et al., 1997; Trn Trng Hòa và nnk, 1999e]. Chú gi1i: 1- bao th� ��ng nh�t trong pyroxene sáng màu; 2- trong pyroxene màu l�c; 3- th�y tinh c�a bao th� chưa nung nóng trong pyroxene sáng màu. Các trư�ng �á: 4- wyomingit và orendit; 5- verit, fortunit và lamproit �N Tây Ban Nha; 6- th�y tinh c�a bao th� trong verit và fortunit. Hư�ng bi�n ��i thành ph�n c�a bao th�: 7- lamproit và bao th� trong pyroxene Sin Cao; 8 -lamproit và bao th� trong pyroxene �N Tây Ban Nha. S� li�u c�a 4-5-6 theo [Sarygin et al, 1997].
36. Phn III. Ch ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali 279 - S� hình thành các �á mafic siêu ki�m kali rift Sông �à là k�t qu� c�a quá trình phân d� magma ban ��u có thành ph�n tương �ng v�i magma lamproit và quá trình ti�n hóa ti�p theo �ã d�n ��n vi�c hình thành các bi�n lo�i �á có thành ph�n khác nhau. K�t lu�n này khác v�i quan ni�m c�a Nguy�n Trung Chí (2003), cho r�ng magma ban ��u có thành ph�n basaltoid l�c ��a có ngu�n g�c manti trên. Minh ch�ng cho thành ph�n ban ��u g�n g�i v�i magma lamproit c�a các �á mafic siêu ki�m kali nghiên c�u là k�t qu� phân tích bao th� dung th� �ông c�ng trong Cpx t� lamproit N�m Hon có thành ph�n siêu mafic ki�m (SiO2=41,61%, MgO=20,41%, K2O=5,58%, Na2O=0,78%) [Trn Trng Hòa và nnk, 1999e]. Thêm vào �ó, trong ph�m vi khu v�c nghiên c�u ch� ph� bi�n các �á mafic siêu ki�m kali, còn nh�ng s�n ph�m khác có th� coi là �ư�c phân d� t� basalt ki�m ho�c chí ít là tương �ương v�i basalt ki�m h�u như không có. Th�c t� này �ã nh�n m�nh thêm b�n ch�t c�a magma ban ��u cho s� hình thành các �á mafic cao magne ki�m kali và siêu ki�m kali có thành ph�n g�n g�i v�i magma lamproit hơn. Vi�c xác ��nh tu�i thành t�o c�a lamproit, absarokit, minet, trachyt và syenit khu v�c cánh �ông b�c c�a rift Sông �à b�ng các phương pháp Rb- Sr và Ar-Ar cho các giá tr� khá h�p, t� 42 ��n 35 tri�u n�m (Hình 3.1.12- 14), ngh�a là v� m�t th�i gian s� hình thành các �á này x�y ra trư�c ho�t ��ng d�ch trư�t m�nh v�i biên �� l�n c�a kh�i �ông Dương d�c theo h� th�ng ��t gãy Sông H�ng (35 - 22 tr.n.). Nhi�u nghiên c�u �ã ch� ra r�ng, h�u qu� c�a s� ��ng �� va ch�m �n �� - Âu Á là quá trình t�o núi Hymalaya x�y ra trên di�n r�ng, ��ng th�i gây tách giãn v� l�c ��a v�i bi�u hi�n c�a hàng lo�t ��t gãy t�a r�ng v� hư�ng �ông - �ông nam, bao trùm toàn b� ph�n lãnh th� phía tây Trung Qu�c và �ông Nam Á. D�c theo các ��t gãy sâu này, trên lãnh th� ph�n rìa tây nam c�a craton Dương T� ph� bi�n các thành t�o mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali Eocen - Oligocen, kéo dài t� Tibet (Trung Qu�c) ��n TBVN. Trên lãnh th� Vi�t Nam hi�n t�i, theo k�t qu� nghiên c�u hi�n có, các thành t�o này ch� y�u có tu�i Eocen ho�c cùng l�m là Oligocen s�m. Trong khi �ó, � ph�n phía tây nam Trung Qu�c, tu�i thành t�o tr� nh�t c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali là Miocen s�m [Li P., 1997], ngh�a là quá trình tách giãn v� l�c ��a Kainozoi s�m v�i s� hình thành các �á ki�m kali và siêu ki�m kali còn ti�p t�c x�y ra ��ng th�i v�i quá trình d�ch trư�t d�c theo ��i ��t gãy Sông H�ng. V� th�i gian, s� hình thành các �á ki�m kali và siêu ki�m kali TBVN trùng v�i giai �o�n s�m c�a ho�t ��ng magma này � rìa tây nam craton Dương T�. Như v�y, ho�t ��ng magma ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen TBVN g�n li�n v�i các quá trình tách giãn n�i l�c x�y ra do tương tác (va ch�m) �n ��- Âu Á. Trên cơ s� ��i sánh các �á mafic siêu ki�m kali Paleogen (và picrit ki�m Permi) c�a rift Sông �à v�i các thành t�o tương t� � khu v�c Dali
37. 280 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) (Trung Qu�c) [Chung et al, 1997] �ã cho r�ng biên �� d�ch trư�t c�a ��i Sông H�ng ��t ��n 600 km. Hình 3.1.8. Tu�i. Rb-Sr c�a minet N�m C�y [Trn Trng Hòa (cb), 1997]. Hình 3.1. 7. Bi�u �� tu�i Ar-Ar c�a minet N�m C�y [Tran Tuan Anh et al., 2001b]. Hình 3.1.8. Bi�u �� tu�i Ar-Ar c�a lamproit (RR35A-B; P-9481), absarokit (P-201), trachyt (T-770) và syenit (V-111) khu v�c C�c Pia và Sin Cao. [Trn Trng Hòa (cb), 1997].
38. 281 Chng 2 HOT NG MAGMA TRÊN KHI NÂNG PHAN SI PAN VÀ I SÔNG HNG 2.1. Granit á ki(m ph+c h- Yê Yên Sun trên kh1i nâng Phan Si Pan 2.1.1. c i m a cht, tui thành to, thch hc và khoáng vt Theo các nghiên c�u trư�c �ây, các granit ki�u Yê Yên Sun �ư�c x�p vào ph�c h� cùng tên, ch� bao g�m m�t batolith duy nh�t, n�m kéo dài theo phương tây b�c - �ông nam, l� ra c� � hai bên biên gi�i Vi�t-Trung. Th� batolith này có thành ph�n ph�c t�p: grano�iorit, granit biotit, granosyenit, granit felspat ki�m [Dovjikov (cb), 1965; Tr�n V�n Tr� (cb), 1977; �ào �ình Th�c - Hu�nh Trung (cb), 1995], trong �ó ch� y�u là granit biotit. V� ngu�n g�c và b�n ch�t ki�n t�o c�a granit Yê Yên Sun, cho ��n nay v�n còn nh�ng ý ki�n khác nhau: a/ chúng là s�n ph�m c�a ho�t ��ng magma ki�m vôi [�ào �ình Th�c - Hu�nh Trung (cb), 1995]; b/ các thành t�o á ki�m c�a ho�t ��ng magma n�i m�ng [Bùi Minh Tâm và n.n.k, 1999]. Cá bi�t, theo �ào �ình Th�c - Hu�nh Trung (cb) (1995), Nguy�n Trung Chí (cb) (2003) granit Yê Yên Sun là tư�ng xâm nh�p sâu c�a granit Phu Sa Phìn và có liên quan v� ngu�n g�c v�i các �á núi l�a ki�m (trachyrhyodacit, trachyrhyolit) Tú L�. Như �ã trình bày � chương 2 ph�n II, theo các nghiên c�u c�a Tran Tuan Anh et al., (2002), trong di�n l� c�a kh�i Yê Yên Sun, d�a theo ��c �i�m ��a hóa có th� phân bi�t ít nh�t là 2 ki�u granit: ki�u th� nh�t bao g�m các �á á ki�m giàu kali và giàu Nb-Ta-Zr; ki�u th� hai là các granit á ki�m, ki�u ki�m kali-natri và nghèo Nb-Ta-Zr. Các granit ki�u th� nh�t, d�a theo t�t c� các thông s� ��a hóa và tu�i ��ng v� (260 tr.n.) có th� ��i sánh v�i các granit á núi l�a c�a tr�ng Tú L� c�ng như granit ki�m kh�i Mư�ng Hum � tây b�c kh�i nâng Phan Si Pan, ngh�a là các granit ki�u A �i�n hình. Các quan sát � nhi�u �i�m l� d�c theo m�t c�t qua kh�i Yê Yên Sun, �o�n t� Ô Quy H� �i Bình Lư (Hình 3.2.1) ��u cho m�t b�c tranh khá th�ng nh�t: có s� xen k� gi�a granit h�t trung - nh� khá s�m màu b� bi�n d�ng � m�c �� khác nhau và có c�u t�o phân d�i v�i granit ch� y�u h�t nh�, sáng
39. 282 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) màu hơn và h�u như không b� bi�n d�ng. Quan h� xuyên c�t gi�a hai ki�u �á r�t rõ ràng (�nh 3.2.1 – 3.2.2). K�t qu� phân tích U-Pb b�ng k� thu�t LA- ICP-MS zircon t� hai ki�u granit cho k�t qu� kh�ng ��nh chúng là hai lo�i granitoid �ư�c hình thành trong hai giai �o�n khác nhau: granit tương ��i s�m màu c�u t�o phân d�i có tu�i (Concordia) là 260.7±4.4 tr.n., còn granit sáng màu h�t nh� không phân d�i có tu�i 30.7±1.9 tr.n. [Tr�n Tr�ng Hòa (cb), 2010]. Giá tr� 260 tr.n. c�ng g�n g�i v�i các k�t qu� phân tích c�a Ph�m Trung Hi�u - 255-256 tr.n (2009) [Ph�m Trung Hi�u và nnk, 2009], còn giá tr� 30 tr.n. g�n g�i v�i các xác ��nh c�a Zhang et al., (1989) ��i v�i granit Jinping (ki�u Yê Yên Sun trên lãnh th� Trung Qu�c; U-Pb, titanit). Hình 3.1.1. S� �� phân b� granit kh�i Yê Yên Sun theo tuy�n �èo Hoàng Liên (t� Ô Quy H� ��n Bình Lư) 1 - Granit kh�i Yê Yên Sun: granit giàu Nb-Ta-Zr (260 - 255tr.n.): SH.1331-1332; ) QH8; HO3-01; HO3-2/1; HO3-3 granit nghèo Nb-Ta-Zr (35 – 30tr.n.): SH. 1326-1329, KC157 ; 2 - Rholit Tú L�; 3 - Granit ki�u Phu Sa Phìn; 4 - Granit ph�c h� Pò Sen; 5 - Các thành t�o Paleozoi; 6 - Các thành t�o ti�n Cambri; 7 - �i�m kh�o sát l�y m�u. V�i k�t qu� ��nh tu�i granitoid trên ��i Phan Si Pan nêu trên, có th� cho r�ng, n�i dung c�a ph�c h� Yê Yên Sun �ã �ư�c thay ��i m�t cách cơ b�n: granitoid Kainozoi trên kh�i nâng Phan Si Pan (ph�c h� Yê Yên Sun theo n�i hàm ��u tiên �ư�c xác l�p) liên quan t�i ho�t ��ng d�ch trư�t d�c theo ��i Sông H�ng s� ch� là các granit tương ��i sáng màu (ch�a biotit và amphibol) h�t nh�, nghèo Nb-Ta-Zr và có tu�i thành t�o kho�ng 30 tri�u n�m. Xét theo m�i quan h� v�i chuy�n ��ng d�ch trư�t d�c theo ��i
40. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 283 Sông H�ng, các granit này có th� �ư�c coi như là các thành t�o ��ng d�ch trư�t. Các granit ki�u này có l� t�o thành các kh�i nh� song có th� là r�t nhi�u xen l�n v�i các granitoid có ngu�n g�c khác và �ư�c thành t�o trong các giai �o�n khác, ít ra � �ây có th� xác ��nh là granitoid ki�m vôi Pò Sen (760 tr.n.) và granitoid á ki�m và ki�m ki�u Phu Sa Phìn - Mư�ng Hum (260 - 255 tr.n.). Vi�c tách bi�t di�n l� c�a các granitoid này và th� hi�n chúng trên b�n �� ��a ch�t �òi h�i ph�i có công tác �o v� chi ti�t. �i�u �áng chú ý là trong m�t c�t khu v�c Ô Quy H� - Thác B�c còn phát hi�n �ư�c s� có m�t c�a các �ai m�ch á núi l�a ki�u adakit - dacit porphyr (�nh 3.2.4). nh 3.2.1. �i�m l� granit phân d�i - 260 nh 3.2.2. Granit h�t nh� (màu sáng, bên tr.n. (OQH-8, màu xám s�m) và dư�i) xuyên c�t granit biotit b� bi�n granit sáng màu h�t nh� không phân d�ng (màu s�m, góc trên bên ph�i) d�i - 30 tr.n. (KC-157, màu xám thư�ng xuyên quan sát �ư�c � nhi�u tr�ng). Thác B�c, Sa Pa. v�t l� (PSP 18, chân �èo Bình Lư). Granit ki�u Yê Yên Sun ch� y�u có thành ph�n tương �ng v�i granit biotit và biotit - amphibol h�t nh�, trong ph�n l�n các trư�ng h�p ��u khá sáng màu, có c�u t�o tương ��i ��ng nh�t, ki�n trúc d�ng porphyr y�u ho�c porphyr rõ v�i các ban tinh là feldspar kali (�nh 3.2.3). Dacit porphyr (adakit) có ki�n trúc porphyr rõ v�i các ban tinh feldspar kali, th�ch anh và biotit trên n�n ki�u felzit (�nh 3.2.4).
41. 284 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) nh 3.2.4. Adakit t�i �i�m KC-151. Th�y rõ nh 3.2.3. Granit h�t nh� sáng màu, ki�n các ban tinh feldspar kali, trúc granophyre, không phân d�i biotit và th�ch anh trên n�n t�i v�t l� KC-157. Thác B�c. d�ng felsit. C�ng sinh khoáng v�t thư�ng th�y trong granit ki�u Yê Yên Sun: Q + Fsp + Pl + Bi ± Hbl + Sphen + Fluorit. Thành ph�n hóa h�c c�a biotit trong các granit này ��c trưng có hàm lư�ng titan r�t th�p (TiO2=0,83- 1,10%), tương ��i th�p nhôm (Al2O3=13,71-14,92%) và cao magnesi (MgO=11,83-13,1%) [Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2003]. Amphibol hi�m hơn và có thành ph�n tương �ng v�i hornblend có hàm lư�ng ki�m tương ��i cao. 2.1.2. c i m a hóa K�t qu� phân tích thành ph�n hóa h�c và hàm lư�ng các nguyên t� hi�m-v�t (bao g�m c� ��t hi�m) �ư�c nêu trong b�ng 3.2.1, qua �ó có th� th�y granit ki�u Yê Yên Sun ��c trưng có hàm lư�ng nhôm cao * (Al2O3=14,89 - 16,56 %), tương ��i th�p s�t (Fe2O3 =0,19-1,33%) và tương ��i cao ki�m kali. Chúng khá nghèo Rb (135-163 ppm) so v�i các granit á ki�m ki�u Phu Sa Phìn c�a tr�ng Tú L� c�ng như granit giàu Nb- Ta-Zr trên kh�i nâng Phan Si Pan, song giàu Sr (216-1447 ppm) và Ba (481-3319 ppm) (B�ng 3.2.1). T� l� K/Rb=178-289, Rb/Sr=0,1-0,86, Rb/Ba=0,04-0,45 làm cho chúng g�n g�i v�i granit ki�u I ho�c ki�u h�n h�p I-S. Chúng khá giàu các nguyên t� ��t hi�m, ��c bi�t là ��t hi�m nh� và trên bi�u �� phân b� ��t hi�m chu�n hóa theo thành ph�n c�a Chondrit (Hình 3.2.2-a) có th� th�y �� hình c�a granit Yê Yên Sun không có d� thư�ng âm rõ r�t c�a Eu như các granit khác. M�c �� giàu nguyên t� ��t hi�m trong chúng ch� tương �ương v�i s�n ph�m c�a ho�t ��ng magma c�a lo�t ki�m vôi. �i�u này còn �ư�c th� hi�n � hàm lư�ng các nguyên t� Nb (7,1-17,9 ppm), Ta (0,45-1,59ppm), Zr (92-178 ppm), Y (6-11,58 ppm) và Hf (3-5,3 ppm) trong granit mô t� (B�ng 3.2.1) và th� hi�n rõ trên bi�u �� chu�n hóa theo thành ph�n Manti nguyên th�y (Hình 3.2.2-b).
42. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 285 Bng 3.2.1. Thành ph�n hóa h�c (XRF, %tl) và hàm lư�ng nguyên t� hi�m-v�t c�a granit Yê Yên Sun (khu v�c �èo Hoàng Liên) [Tran Tuan Anh et al., 2002; Trn Trng Hòa, 2007]. M�u SH-1326 SH-1327 SH-1328 SH-1329 M�u SH-1326 SH-1327 SH-1328 SH-1329 SiO2 75,74 69,75 70,10 71,99 La 9,57 42,32 37,42 14,62 TiO2 0,08 0,22 0,20 0,17 Ce 17,15 71,63 60,06 25,44 Al2O3 14,89 16,27 16,56 16,10 Pr 1,981 7,945 6,364 2,896 Fe2O3 0,35 1,33 1,19 0,80 Nd 6,61 26,89 20,5 9,875 MnO 0,00 0,04 0,02 0,02 Sm 1,278 4,419 3,117 1,796 MgO 0,00 0,13 0,00 0,07 Eu 0,249 1,38 1,057 0,68 CaO 0,81 1,75 1,45 1,60 Gd 1,163 3,462 2,44 1,412 Na2O 4,04 4,44 4,34 4,12 Tb 0,19 0,416 0,282 0,167 K2O 4,03 4,56 4,72 4,17 Dy 1,272 1,98 1,329 0,865 P2O5 0,01 0,07 0,03 0,04 Ho 0,257 0,339 0,221 0,163 Pb 39,39 30,01 32,56 29,31 Er 0,916 1 0,651 0,525 Cs 3,348 3,092 1,642 3,319 Tm 0,165 0,146 0,09 0,082 Rb 187,6 150,4 135,3 163 Yb 1,259 1,002 0,645 0,62 Sr 216,7 1289 1447 448,6 Lu 0,236 0,159 0,095 0,1 Y 10,21 11,58 8,1 6,051 Hf 3,612 5,382 4,643 3,007 Zr 92,89 177,2 178,3 103,6 Ta 1,594 0,751 0,454 0,762 Nb 17,9 11,35 7,148 11,91 Th 16,61 20,97 19,67 12 Ba 481,1 2890 3319 1229 U 8,978 4,524 4,514 4,036 Ghi chú: V� trí các �i�m m�u trong b�ng xem trên hình 3.2.1.
43. 286 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.2.2. Bi�u �� ��t hi�m chu�n hóa theo Chondrite (a) và �a nguyên t� chu�n hóa theo Manti nguyên th�y (b) c�a granitoit Yê Yên Sun [Tran Tuan Anh et al., 2002; Trn Trng Hòa, 2007]. 2.1.3. B!i c"nh a #ng l%c D�a theo các ��c trưng ��a hóa, granit Yê Yên Sun tương �ng v�i granitoid là s�n ph�m k�t tinh t� các dung th� có ngu�n g�c v� dư�i ho�c �ư�c hình thành do quá trình tương tác manti - v� m�nh m�. Xét theo ��c �i�m nghèo Nb, Ta, Hf và v�ng m�t Eu-minimum, có th� gi� ��nh r�ng ch�t n�n c�a các granit này có thành ph�n g�n g�i v�i ch�t n�n thư�ng �ư�c gi� ��nh cho các granitoid lo�t ki�m vôi �i�n hình, ch�ng h�n như granitoid tu�i Permi (272-260 tr.n.) ph�c h� �i�n Biên ho�c granitoid Neo-Proterozoi (750 tr.n) ph�c h� Pò Sen trên lãnh th� TBVN. Các nghiên c�u v� ��c �i�m ��ng v� c�a granit Yê Yên Sun cho th�y t� l� 87Sr/86Sr khá cao - 0,7288 - 0,7347 [Nguy�n Trung Chí (cb), 2003] v�i �Nd(�) t�p trung trong kho�ng t� (-4,68) ��n (-4,84) [Tr�n Tr�ng Hòa, 2007] ch�ng t� s� g�n g�i v�i granitoid ngu�n g�c v� song có nh�ng y�u t� c�a manti. �ây là �i�u c�n có nh�ng nghiên c�u chi ti�t hơn �� làm sáng t�. V� trí thành ph�n c�a granit Yê Yên Sun trên các bi�u �� phân bi�t b�i c�nh ki�n t�o trong t�a �� Rb-(Y+Nb) và Nb-Y (Hình 3.2.3) theo Pearce et al., (1984) trùng v�i trư�ng các granit ki�u cung núi l�a (VAG) ho�c granit h�n h�p ki�u cung núi l�a và ��ng va ch�m (VAG+Syn- COLG). Tu�i thành t�o (U-Pb) c�a granit Yê Yên Sun – 35-30 tr.n, rõ ràng là trùng v�i th�i gian x�y ra ho�t ��ng tách giãn m�nh th�ch quy�n l�c ��a trong ph�m vi rìa tây craton Dương T� v�i s� hình thành các t� h�p magma khác nhau v� thành ph�n, trong �ó có các �á kali và siêu ki�m kali rift Sông �à và trong các c�u trúc khác trên lãnh th� Trung Qu�c. Như v�y, s� xu�t hi�n granit ki�u Yê Yên Sun có th� g�n v�i quá trình tách v� (tách giãn) v� l�c ��a rìa craton Dương T� do h�u qu� c�a va ch�m �n �� - Âu Á và trùng v�i giai �o�n d�ch trư�t trái c�a kh�i �ông Dương d�c theo ��i ��t gãy Sông H�ng, n�u ch�p nh�n th�i �i�m b�t ��u c�a quá trình này (d�ch chuy�n m�nh v�i biên �� l�n) là 35 tr.n. Các granit
44. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 287 bi�n d�ng y�u ho�c không b� bi�n d�ng trong ��i trư�t Sông H�ng có tu�i thành t�o mu�n hơn (22-24 tr.n.), có các ��c trưng thành ph�n v�t ch�t khác [Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2000] (xem m�c 2.3.). ��ng th�i, kh� n�ng thành t�o các granit này do nóng ch�y v� dư�i trong mi�n c�ng giãn d�c theo hai cánh c�a ��i d�ch trư�t c�ng là cơ ch� c�n �ư�c tính ��n. Trong trư�ng h�p này, có th� ��ng ý v�i gi� thi�t v� m�i liên quan ��ng d�ch trư�t c�a chúng v�i chuy�n ��ng d�ch trư�t d�c theo ��i Sông H�ng như thí d� c�a granit Jinping trên lãnh th� Trung Qu�c [Zhang et al, 1989]. Như v�y, các nghiên c�u chi ti�t v� granit Yê Yên Sun trên kh�i nâng Phan Si Pan �ã cung c�p cơ s� �áng tin c�y cho vi�c ch�nh lý và b� sung m�t cách cơ b�n v� ��c tính và b�n ch�t ki�n t�o c�a các thành t�o magma Kainozoi trên kh�i nâng Phan Si Pan - c�u trúc k� c�n v�i h� th�ng rift Sông �à - Tú L� và ��i d�ch trư�t l�n Sông H�ng trên lãnh th� Vi�t Nam. Hình 3.2.3. V� trí granit Yê Yên Sun trên bi�u �� Rb-(Y+Nb) và Nb -Y. Ký hi�u như hình 3.2.2. 2.2. Các t5 h6p gabro - peridotit <=i tr6t Sông H?ng 2.2.1. S' l()c v* +i tr()t Sông H/ng ��i trư�t Sông H�ng trên lãnh th� Vi�t Nam là ph�n �ông nam c�a ��i trư�t Ailao Shan - Sông H�ng (Ailao Shan-Red River Shear Zone- ASRR) lôi cu�n s� quan tâm l�n c�a các nhà nghiên c�u ��a ch�t [Tapponier et al., 1982, 1990; Leloup et al., 1995; Harrison et al., 1996]. Theo mô hình ki�n t�o c�a Tapponier, s� hình thành ��i trư�t Ailao Shan - Sông H�ng liên quan t�i ��ng �� Indostan v�i Eurasia, trong �ó quá trình tách giãn Bi�n �ông �ư�c gi� thi�t là ��ng th�i v�i quá trình d�ch trư�t c�a ��i này [Tapponier et al., 1982, 1990]. ��i trư�t Ailao Shan- Sông H�ng kéo dài trên 1000 km t� Tibet ��n Bi�n �ông. Trong thành ph�n c�a ��i phân chia �ư�c 4 kh�i bi�n ch�t h�p v�i m�c �� bi�n ch�t khác nhau cho ��n tư�ng granulit: Dãy núi Con Voi � Vi�t Nam, Ailao Shan, Diacang Shan và Xuelong Shan thu�c t�nh Vân Nam Trung Qu�c
45. 288 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) [Leloup et al., 1995; Harrison et al., 1996]. Vai trò quan tr�ng c�a ASRR trong các mô hình ki�n t�o khu v�c và phân tích sinh khoáng là �i�u không có gì ph�i bàn cãi, tuy nhiên còn nhi�u câu h�i liên quan ��n ti�n hóa c�a ��i này v�n �ang là nh�ng v�n �� thư�ng xuyên �ư�c tranh lu�n [Tapponier et al., 1982, 1986; Briais et al., 1993; Leloup and Kienast, 1993; Leloup et al., 1995; Harrison et al., 1996; Dewey et al., 1989; Molnar and Gipson, 1996; England and Molnar, 1990; Murphy et al., 1997; Rangin et al., 1995; Chung et al., 1997; ]. Trên b�n �� ��a ch�t Vi�t Nam [�ovjikov (cb), 1965; Tr�n V�n Tr� (cb), 1977; Tr�n ��c Lư�ng – Nguy�n Xuân Bao (cb), 1989], các thành t�o bi�n ch�t ��i Sông H�ng n�m k�p gi�a 2 ��t gãy sâu khu v�c là Sông H�ng và Sông Ch�y. Chúng �ư�c coi là các thành t�o bi�n ch�t ti�n Cambri trên cơ s� m�c �� bi�n ch�t cao c�a �á c�u thành, th�m chí ��n tư�ng granulit [Tr�n T�t Th�ng và nnk, 2000]. Trong ph�m vi ��i Sông H�ng khá ph� bi�n các mô t� v� hi�n tư�ng granit hóa siêu bi�n ch�t c�a gneis và �á phi�n k�t tinh. E.P. Izokh (1965) là ngư�i ��u tiên mô t� granit biotit và leucogranit trong ��i Sông H�ng như là các thành t�o magma, nhưng ông l�i coi các �á s�m màu trong gneis và blastomilonit là amphibolit. Nhi�u nghiên c�u v� tu�i ��ng v� g�n �ây cho th�y các �á bi�n ch�t � ��i Sông H�ng �ư�c hình thành trong Oligocen mu�n-Miocen s�m [Leloup et al., 1995; Harrison et al., 1996; Tran Ngoc Nam et al., 1998; Wang et al., 1998]. Tuy nhiên, tu�i c�a gneis �ư�c xác ��nh theo zircon b�ng k� thu�t SHRIM cho tu�i Proterozoi mu�n (838 tr.n. [Lan et al, 2001]). Các tranh lu�n nhi�u nh�t là v� th�i gian hình thành ��i d�ch trư�t, tính giai �o�n c�a nó và ngu�n nhi�t cung c�p cho quá trình bi�n ch�t nhi�t �� cao �ó. V�n �� ��i sánh gi�a th�i gian ngu�i c�a �á bi�n ch�t và v� trí c�a khu v�c, ngh�a là tính b�t ��ng th�i d�c theo chi�u dài c�a ��i và tu�i c�a chuy�n d�ch trư�t b�ng trái. Wang và các c�ng s� (2000) cho r�ng d�ch chuy�n d�c theo ASRR x�y ra vào kho�ng 27 tr.n., ngh�a là mu�n hơn 3 tr.n. so v�i b�t ��u tách giãn Bi�n �ông [Wang et al., 2000]. Ngư�c l�i, Leloup (1993) cho r�ng chuy�n d�ch trư�t trái x�y ra s�m hơn ho�t ��ng tách giãn. Các nghiên c�u c�a tác gi� này �ã kh�ng ��nh là không có m�i tương quan gi�a th�i gian ngu�i l�nh và kho�ng cách d�c theo ��i trư�t. Ho�t ��ng d�ch chuy�n x�y ra trư�c và còn ti�p t�c trong quá trình ngu�i l�nh và bóc mòn (denudation) c�a ��i Sông H�ng [Leloup and Kienast, 1993; Leloup et al., 1995, 2001]. Minh ch�ng cho �i�u này là các nghiên c�u v� granitoid �ã xâm nh�p và b� bi�n d�ng trong ��i Sông H�ng v�i tu�i ��ng v� �ư�c xác ��nh b�ng phương pháp U-Pb theo monazit trong granit là 31,9±0,3 tr.n. Giá tr� này có th� �ư�c coi là t�i thi�u, b�i l� nó phù h�p v�i ho�t ��ng bi�n ch�t ti�n tri�n. Các d� thư�ng t� s�m � Bi�n �ông c�ng �ư�c ��nh tu�i là 30 tr.n.
46. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 289 Theo các nghiên c�u ��nh tu�i ��ng v� b�ng Ar-Ar và phân tích v�t v�ch t� các �á bi�n ch�t trong ��i Sông H�ng c�a Maluski và các c�ng s� (2001), có th� chia ra 2 pha ho�t hóa ki�n t�o và tr�i trư�t (nâng tr�i) [Maluski et al., 2001]. Giai �o�n Oligocen s�m (37-35 tr.n.) kèm theo xâm nh�p c�a granit Phan Si Pan (Yê Yên Sun) c�ng như bi�u hi�n c�a ho�t ��ng magma mafic-siêu mafic cao ki�m kali (lamproit, minet, absarokit). Giai �o�n mu�n trùng v�i pha d�ch chuy�n chính d�c theo ��i Sông H�ng và chi�m kho�ng th�i gian 25-21 tr.n. Tu�i c�a muscovit t� các m�u thu th�p � khu v�c B�o Yên (thu�c ��i Sông H�ng) là 24±2 tr.n. (Ar-Ar), còn tu�i v�t v�ch theo apatit là 18-22 tr.n. �i�u �ó ch�ng t� t�c �� nâng tr�i v�t ch�t trong ��i Sông H�ng x�y ra khá nhanh c�ng như t�c �� ngu�i l�nh cao. Các k�t qu� này khá phù h�p v�i các k�t qu� nghiên c�u c�a các tác gi� khác [Harrison et al., 1996; Leloup et al., 1997; Tr�n Ng�c Nam et al., 1998; Wang et al., 1998]. K�t qu� phân tích mica t� gneis trên �ư�ng t� Lào Cai �i Sa Pa cho tu�i bi�n ch�t 40 tr.n., còn tu�i v�t v�ch theo apatit là 37-27 tr.n. c�ng cho th�y t�c �� ngu�i l�nh nhanh [Leloup et al., 1997]. Tu�i c�a granit Phan Si Pan (Yê Yên Sun) khu v�c phía tây Sa Pa �ư�c xác ��nh là Oligocen - 34 tr.n. [Leloup et al., 1997] và 35 tr.n. [Zhang & Schaerer, 1999], khá phù h�p v�i k�t qu� phân tích v�t v�ch c�a [Maluski, et al., 2001] (30-32 tr.n.) c�ng như tu�i thành t�o c�a các �á mafic siêu ki�m kali - lamproit tây b�c rift Sông �à (xem chương 1, ph�n III). 2.2.2. Hot #ng magma mafic - siêu mafic trong +i Sông H/ng Trong các nghiên c�u k� trên, các �á magma trong ��i Sông H�ng ít �ư�c quan tâm. Tuy nhiên, k�t qu� nghiên c�u c�a các tác gi� chuyên kh�o này v� các �á magma ��i Sông H�ng cho th�y, các kh�i granit phân b� trong ��i Sông H�ng là các thành t�o sau d�ch chuy�n v�i tu�i ��ng v� �ư�c xác ��nh b�ng phương pháp Ar-Ar là 24-22 tr.n. Ngoài ra, trong gneis và milonit c�a ��i d�ch trư�t thư�ng g�p các th� �á mafic-siêu mafic: lherzolit, pyroxenit olivin và pyroxenit, gabro amphibol �ôi khi ch�a granat [Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2004b]. Các �á này l� dư�i d�ng các th�u kính, boudina trong gneis granat-biotit-silimanit và �á phi�n k�t tinh c�a ph�c h� bi�n ch�t Sông H�ng. M�t s� nhà nghiên c�u lý gi�i s� có m�t c�a các th� �á mafic-siêu mafic này như là ph�n di sót ho�c tàn dư c�a ophiolit c�a ��i khâu Sông Mã rơi vào ��i trư�t ép Sông H�ng [Leloup, 1997]. Qu� th�c, trên �ư�ng Lào Cai-Yên Bái thu�c ��a ph�n c�a huy�n B�o Yên có l� m�t s� th� serpentinit (apoharzburgit) b� bi�n v� m�nh, song v� thành ph�n và ki�n trúc-c�u t�o chúng hoàn toàn khác v�i lherzolit, pyroxenit (vebsterit) và gabro c�a ��i Sông H�ng. Theo k�t qu� nghiên c�u c�a các nhà ��a ch�t nhóm t� b�n �� 1: 50.000 �oan Hùng thì
47. 290 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) lherzolit và pyroxenit �ư�c x�p và ph�c h� B�o Ái, còn gabro �ôi khi ch�a granat �ư�c x�p vào ph�c h� C�m Ân và chúng ��u có tu�i Proterozoi [Hoàng Thái S�n, 1997]. Các công trình nghiên c�u c�a các tác gi� chuyên kh�o này �ã ch�ng minh r�ng lherzolit, pyroxenit ch�a olivin, vebsterit, gabro amphibol trong ��i Sông H�ng t�o thành m�t t� h�p th�ng nh�t bao g�m các xâm nh�p nh�. ��ng th�i, �ã xác l�p �ư�c 2 m�c th�i gian hình thành chúng: 35 và 25 tr.n. [Izokh et al., 2004; Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2004b]. Các giai �o�n ho�t ��ng magma mafic-siêu mafic này tương �ng v�i các giai �o�n bi�n ch�t nhi�t-áp cao và chuy�n ��ng trư�t b�ng trái m�nh d�c theo ��i ��t gãy Sông H�ng [Leloup et al., 1997; Maluski at al., 2001]. Ngoài ra, trong gneis và �á phi�n k�t tinh ��i Sông H�ng còn có m�t s� th� granit b� bi�n d�ng y�u, có tu�i 24-22 tr.n. [Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2000] c�ng như các �ai m�ch granit aplit, granit - pegmatit bi�u hi�n như là các s�n ph�m siêu bi�n ch�t v�i tu�i ��ng v� �ư�c xác ��nh (Ar-Ar) vào kho�ng 19-21 tr.n. [Tr�n Tr�ng Hòa, 2007], phù h�p v�i các nghiên c�u trư�c �ây [Tapponier et al., 1991]. S� có m�t c�a nh�ng �á felsic này ch�ng t� ho�t ��ng siêu bi�n ch�t trong gneis ��i Sông H�ng còn ti�p t�c x�y ra c� sau d�ch chuy�n m�nh thu�c giai �o�n 35-22 tr.n. Vì th�, vi�c phân chia các ho�t ��ng magma trư�c d�ch trư�t, ��ng d�ch trư�t và sau d�ch trư�t trong ��i Sông H�ng và k� c�n ch� có ý ngh�a tương ��i khi so sánh v�i ho�t ��ng d�ch trư�t v�i biên �� l�n d�c theo ��i ��t gãy Sông H�ng. Ch�ng minh b�n ch�t magma và tính giai �o�n c�a ho�t ��ng magma xâm nh�p trong các t�ng �á bi�n ch�t cao ��i Sông H�ng, xác l�p ngu�n g�c và m�i liên quan c�a chúng v�i quá trình d�ch chuy�n trái trong Kainozoi d�c theo ��i Sông H�ng s� cung c�p các ch�ng c� m�i cho vi�c lý gi�i �i�u ki�n ��a ��ng l�c c�a khu v�c trong m�i liên quan v�i ��ng �� �n �� - Âu Á - m�t trong nh�ng m�i quan tâm l�n c�a ��a ch�t th� gi�i. 2.2.3. c i m phân b! và cu to a cht Các xâm nh�p mafic- siêu mafic trong ��i Sông H�ng phân b� trong các �á bi�n ch�t tư�ng almandin - amphibolit và granulit (gneis biotit- silimanit-granat±cordierit± orthopyroxen, amphibolit, �á phi�n k�t tinh, �á hoa, canxiphir) thu�c ph�c h� bi�n ch�t Sông H�ng. Chúng có thành ph�n khá �a d�ng, bao g�m lherzolit spinel, pyroxenit ch�a olivin-spinel và gabro amphibol. K�t qu� kh�o sát theo các m�t c�t ngang qua �ư�ng phương c�a c�u trúc Sông H�ng (Hình 3.2.4) d�c theo tuy�n �ư�ng B�o Yên-B�o Hà, M�u A-Tân Nguyên và m�t s� �i�m l� � ��a ph�n thành ph� Yên Bái, khu v�c Yên Ki�n (Vi�t Trì) cho th�y, trong di�n l� c�a plagiogneis g�p vô s� các th� d�ng th�u kính nh� n�m gi� ch�nh h�p ho�c xuyên c�t rõ r�t �á gneis vây quanh, có khi t�o thành t�ng c�m, m�i c�m g�m vài th�. Nh� có các taluy �ư�ng m�i m� c�t ngang kh�i bi�n ch�t
48. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 291 Sông H�ng, quan h� gi�a các �á magma và bi�n ch�t c�ng như gi�a các �á magma có thành ph�n khác nhau quan sát �ư�c r�t rõ. Các th� này, theo m�i d�u hi�u v� c�u trúc và thành ph�n có th� coi là các boudin - k�t qu� c�a ho�t ��ng bi�n d�ng d�o trong plagiogneis x�y ra mu�n hơn. Trong trư�ng h�p � ��i Sông H�ng, s� hình thành các boudin - th�u kính mafic-siêu mafic có l� liên quan ��n bi�n d�ng d�o x�y ra trong Kainozoi s�m. Chi�u dày c�a m�i th� thư�ng ch� kho�ng vài mét, có khi t�i hàng ch�c, th�m chí hàng tr�m mét. Các th� mafic-siêu mafic phân b� r�t r�ng rãi và kéo dài d�c tuy�n �á bi�n ch�t cao c�a ��i Sông H�ng. Theo k�t qu� kh�o sát hi�n t�i, các th� có thành ph�n ch� y�u siêu mafic (lherzolit và vebsterit olivin-spinel) t�p trung � khu v�c trung tâm (d�c theo m�t c�t M�u A-Tân Nguyên; khu v�c Làng Chàng; Km8 Yên Bái), còn các th� gabro amphibol (và horblendit) ho�c monzodiorit thư�ng g�p � 2 mút �N và TB c�a dãy núi Con Voi. T�i m�t c�t M�u A-Tân Nguyên �ã g�p m�t s� th� �á có thành ph�n ph�c t�p: lherzolit, vebsterit ch�a olivin và spinel, gabro s�m màu và gabro amphibol. Hình 3.2.4. S� �� ��a ch�t ��i trư�t Sông H�ng, trên �ó th� hi�n m�t s� tuy�n kh�o sát c�t qua �ư�ng phư�ng c�a c�u trúc Sông H�ng. [Trn Trng Hòa 2007].
49. 292 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) M�t c�t B�o Yên - B�o Hà: Trong m�t c�t theo �ư�ng B�o Yên - B�o Hà, � v� trí cách th� tr�n B�o Yên (Ph� Ràng) 9 km g�p các l�p k�p amphibolit granat có tính phân l�p bi�n ch�t trong gneis biotit- silimanit-granat v�i các th� migmatit (�nh 3.2.5 - 3.2.6). Các �á này cùng v�i gneis t�o thành các n�p u�n nh� ph�c t�p, vì th� có th� coi chúng là thành t�o bi�n ch�t (para-amphibolit). C�ng t�i �ây g�p metagabro c�u t�o kh�i tr�ng ch�a granat v�i pyrotin, chalcopyrit d�ng xâm tán nh� và các tinh th� biotit d�ng kh�m poikilit. Theo thành ph�n hóa h�c, chúng tương �ng v�i gabro á ki�m (monzogabro), ��c trưng cao TiO2 và K2O. Monzogabro b� các m�ch granit-pegmatit ch�a granat và cordierit xuyên c�t. Tu�i ��ng v� c�a granit - pegmatit �ư�c xác ��nh theo �ơn khoáng plagioclas b�ng phương pháp Ar-Ar là 20±0,9 tr.n. [Tr�n Tr�ng Hòa, 2007]. Các �á metagabro amphibol- biotit tương t� và pyroxenit ch�a biotit còn quan sát th�y � ph�n tây nam m�t c�t, g�n v� phía B�o Hà. T�i �ây, trong di�n l� gneis biotit- silimanit-granat c�u t�o d�ng m�t có ch�a graphit và sulfid, g�p các th� �á s�m màu b� boudin hóa (�nh 3.2.7 - 3.2.8). Gneis t�i các �i�m này b� migmatit hóa r�t m�nh. Ti�p xúc gi�a vebsterit v�i gneis r�t s�c nét. D�c theo ti�p xúc th�y có hi�n tư�ng biotit hóa. Vì th�, không lo�i tr� kh� n�ng s� có m�t c�a biotit trong pyroxenit liên quan t�i quá trình bi�n ch�t ch�ng. Tuy nhiên, ��i v�i pyroxenit và lherzolit � nh�ng khu v�c khác không th�y bi�u hi�n quá trình biotit hóa như v�y. Trong vebsterit có m�t xâm tán sulfide d�ng gi�t (pyrotin-chalcopyrit- pentlandit) là bi�u hi�n �i�n hình cho �á magma. Kích thư�c c�a các gi�t sulfide có khi ��t t�i 2-3 cm. Xâm tán sulfide giàu c�ng g�p trong gneis, nhưng ch� th�y � g�n ti�p xúc v�i vebsterit. T�i �i�m l� này còn quan sát th�y m�t s� th� gabro amphibol - biotit d�ng �ai m�ch b� boudin hóa v�i m�c �� khác nhau, có chi�u dày kho�ng 30 cm (�nh 3.2.9). Khác v�i amphibolit, gabro � �ây c�u t�o kh�i, không có d�u hi�u phân d� bi�n ch�t thư�ng ��c trưng cho amphibolit. Trong gabro th�y có granat, ch�ng t� �á �ư�c hình thành � �� sâu l�n. Nh�ng quan sát mô t� trên cho phép gi� thi�t r�ng � ph�n rìa (ngoài) c�a ��i Sông H�ng xu�t hi�n gabro và pyroxenit có �� ki�m kali tương ��i cao và xét theo s� có m�t c�a granat trong m�t s� th�, tương �ng v�i giai �o�n s�m c�a quá trình hình thành ��i trư�t. Nh�ng thành t�o này, v� th�i gian, có th� ��i sánh v�i s� xu�t hi�n ho�t ��ng magma mafic cao kali � tây b�c c�a ��i Sông H�ng - khu v�c rift Sông �à mô t� trên.
50. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 293 nh 3.2.5. C�u t�o phân d�i bi�n ch�t c�a nh 3.2.6. Gneis granat-silimanit-biotit amphibolit trong gneiss granat-silimanit- ph�c h� Sông H�ng. V�t l� H-2012b biotit v�i các bi�u hi�n migmatit. V�t l� trên �ư�ng B�o Yên-B�o Hà. trên �ư�ng B�o Yên-B�o Hà, H-1597. nh 3.2.7. Các th� monzogabro và nh 3.2.8. Boudin vebsterit ch�a biotit trong vebsterit (s�m màu) b� boudin hóa quan sát gneiss. Ti�p xúc v�i gneiss r�t s�c nét và �ư�c trên �ư�ng B�o Yên-B�o Hà. quan sát th�y blastomilonit. V�t l� H-2012c (B�o Hà). nh 3.2.9. Th� gabro amphibol-biotit b� nh 3.2.10. Các th� �ai m�ch gabro boudin hóa (�ư�ng B�o Yên-B�o Hà). amphibol b� boudin hóa v�i m�c �� khác nhau và b� tiêm nh�p b�i granit aplit. V�t l� H-1701/1 và H-1701/2. � ph�n ��u (�ông b�c) c�a m�t c�t B�o Yên - B�o Hà g�p l� khá nhi�u th� gabro amphibol (�i�m l� H-1701) và horblendit (�i�m l� H- 1701/2) d�ng �ai m�ch v�i m�c �� boudin hóa khác nhau (�nh 3.2.10); không g�p các th� gabro ch�a granat. Trong gneis, th�y các th� nh� b� bi�n d�ng d�o khá m�nh và boudin hóa. Có th� phân bi�t �ư�c các th�
51. 294 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) b� boudin hóa hoàn toàn, các th� ch� b� boudin hóa m�t ph�n và có nh�ng th� hoàn toàn chưa b� �nh hư�ng c�a quá trình này. Trong khi �ó, t�t c� các th� �á mafic ��u b� chia c�t b�i các tiêm nh�p granitoit, mà càng g�n các th� mafic thì càng nhi�u hơn. T�i �i�m l� này, b�i c�nh ��a ch�t gi�ng như trư�ng h�p các �ai m�ch ��ng pluton (syn- plutonic) xâm nh�p vào granitoid còn chưa ngu�i. Trong boudin c�ng như trong �ai m�ch, các �á s�m màu ��c trưng có thành ph�n ��ng nh�t và c�u t�o kh�i tr�ng. Khác v�i amphibolit, các �á � �ây không có bi�u hi�n phân d� bi�n ch�t và bi�n d�ng ki�u vi u�n n�p. Dư�i kính hi�n vi, gabro có ki�n trúc magma ��c trưng và có th� �ư�c xác ��nh như là gabro amphibol và horblendit. Trong gabro quan sát th�y xâm tán pyrotin-chalcopyrit. Trong �á bi�n ch�t vây quanh c�ng th�y bi�u hi�n sulfid hóa và graphit hóa. Gabro b� xuyên c�t b�i nhi�u m�ch granit sáng màu và pegmatit-granit. Tu�i ��ng v� phóng x� (Ar-Ar) c�a pegmatit-granit d�ng m�ch xác ��nh theo plagioclas (m�u H1597) - 21,2 +/- 0,2 tr.n. [Tr�n Tr�ng Hòa, 2007]. � ph�n trung tâm c�a m�t c�t B�o Yên – B�o Hà �ôi khi g�p các th� vebsterit và lherzolit c�ng như vebsterit ch�a granat, gabro amphibol ch�a granat. C�n nh�c l�i là � ph�n rìa c�a m�t c�t không g�p các th� gabro ch�a granat. Như s� trình bày � ph�n ti�p theo, �i�u này liên quan ��n s� khác nhau v� tư�ng �� sâu hình thành c�a các �á và th�i gian xâm nh�p khác nhau c�a chúng. M�t c�t M�u A - Tân Nguyên: M�t c�t �ư�c th�c hi�n d�c theo �ư�ng t� M�u A, huy�n V�n Yên � phía tây nam (g�n b� sông H�ng) ��n Tân Nguyên trên �ư�ng Qu�c l� 70 � phía �ông b�c (Hình 3.2.4). T�i �ây, trong gneis quan sát th�y nhi�u th� boudin nh� và m�t s� th� riêng bi�t có kích thư�c l�n (��n 100m) thành ph�n gabro amphibol, gabro amphibol ch�a granat, vebsterit amphibol, lherzolit và srigsgeimit. � ph�n phía nam c�a m�t c�t này �ã xác l�p �ư�c m�t th� l�n c�u t�o t� gabro amphibol và vebsterit. Ph�n trung tâm c�a th� này c�u t�o t� vebsterit có thành ph�n chuy�n ti�p sang gabro (�nh 3.2.11). T�i �ây còn g�p các �i�m l� riêng bi�t có thành ph�n lherzolit h�t l�n v�i các tinh th� orthopyroxen kích thư�c l�n (M�u H-1715). Gabro amphibol ch�a granat quan sát �ư�c d�ng boudin trong gneis và blactomilonit. Ti�p xúc c�a gabro v�i gneis và blactomilonit r�t s�c nét song không th�y ��i tôi c�ng (�nh 3.2.6). � ph�n gi�a m�t c�t M�u A - Tân Nguyên �ã ghi nh�n �ư�c s� có m�t c�a lherzolit và vebsterit. R�t ph� bi�n gabro amphibol-granat và diorit. � m�t s� th� �ã xác l�p �ư�c ��c �i�m phân d� t� lherzolit ��n vebsterit ch�a olivin; � nh�ng th� khác: t� vebsterit olivin ��n vebsterit và gabro amphibol s�m màu.
52. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 295 nh 3.2.11. Th� gabro-pyroxenit ch�a nh 3.2.12. Ti�p xúc s�c nét c�a gabro olivine trên �ư�ng M�u A - Tân Nguyên. amphibol v�i gneiss. V�t l� �-1716, V�t l� �-1715. �ư�ng M�u A - Tân Nguyên. nh 3.2.13. Gabrodolerit không b� bi�n d�ng nh 3.2.14. ��c tính phân d� bi�n ch�t trong trong �ai m�ch xuyên c�t gneiss amphibolit � moong khai thác �á trên �ư�ng M�u A - Tân nguyên. khu v�c Yên Ki�n (Vi�t Trì). Lát m�ng �-1722, nicon (+). T�i m�t c�t này, trong gneis còn g�p m�t th� �ai m�ch gabrodolerit amphibol h�t nh� không có bi�u hi�n bi�n d�ng (�nh 3.2.13). Chi�u dày �ai m�ch 3-4 m. Khác v�i nh�ng khu v�c khác, � �ây không th�y hi�n tư�ng boudin hóa. Thân m�ch này c�t qua c�u t�o gneis, song l�i b� granit - pegmatit xuyên c�t. Nh�ng quan sát trên �ây ch�ng t� quá trình xâm nh�p magma mafic x�y ra nhi�u l�n và còn ti�p t�c c� sau khi ho�t ��ng chuy�n d�ch chính �ã k�t thúc. Các th� lherzolit và vebsterit Làng Chàng và vebsterit olivin-spinel Yên Bái, �ư�c mô t� chi ti�t trong [Tran Trong Hoa et al, 2000; Tr�n Tr�ng Hòa và nnk, 2004b], v� m�t c�u trúc ��a ch�t, c�ng phân b� � ph�n trung tâm c�a ��i Sông H�ng. �i�u �áng chú ý là cùng v�i các th� xâm nh�p có ti�p xúc gi� ch�nh h�p v�i gneis vây quanh, còn quan sát �ư�c nh�ng th� có ti�p xúc xuyên c�t rõ r�t. � khu v�c Yên Ki�n phía b�c Vi�t Trì, trong m�t moong khai thác �á làm ph� gia xi m�ng �ã quan sát th�y amphibolit có bi�u hi�n phân d� bi�n
53. 296 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) ch�t (�nh 3.2.14). Trong amphibolit quan sát th�y plagiomigmatit, ch�ng t� amphiboit �ã b� nung nóng m�nh. Ngoài amphibolit còn g�p m�t s� th� gabro amphibol c�u t�o kh�i tr�ng, horblendit và vebsterit ch�a amphibol và olivin mà v� thành ph�n hoàn toàn tương t� như các �á t� các m�t c�t mô t� trên. Nh�ng quan sát này cho phép nh�n ��nh v� s� có m�t c�a ho�t ��ng magma mafic-siêu mafic ��ng d�ch chuy�n trên toàn chi�u dài c�a ��i Sông H�ng. S� bi�u hi�n các �á amphibolit và gabro amphibol tương t� trong gneis biotit-silimanit-granat � khu v�c Núi Gôi (Nam ��nh) là minh ch�ng cho nh�n ��nh này. T�i m� ruby Tân Hương, trong �á hoa graphit hóa quan sát th�y m�t s� di�n l� amphibolit, trong �ó có bi�n lo�i ch�a granat. ��ng th�i, còn th�y gabro amphibol, vebsterit và vebsterit olivin v�i các tinh th� orthopyroxen d�ng kh�m poikilit. V� cơ b�n, t� h�p �á magma � �ây c�ng tương t� như các �á � m�t c�t M�u A – Tân Nguyên thu�c khu v�c trung tâm ��i Sông H�ng. Nh�ng quan sát này cho phép gi� ��nh s� tham gia c�a ho�t ��ng magma mafic-siêu mafic trong quá trình thành t�o khoáng hóa ruby. Mô hình thành t�o ruby có s� tham gia c�a các v�t ch�t s�m màu (amphibolit) c�ng �ã �ư�c Phan Tr�ng Tr�nh và nnk (1999) �� c�p t�i. �� tìm hi�u thêm v� khía c�nh này, các tác gi� chuyên kh�o �ã xem xét và thu th�p m�u lõi khoan th�m dò m� Tân Hương LK-4-T. K�t qu� nghiên c�u cho th�y: cùng v�i s� có m�t c�a amphibolit có ��c �i�m phân d� bi�n ch�t, t�i ti�p xúc v�i �á hoa �ã b�t g�p gabro amphibol và vebsterit. Ti�p xúc tr�c ti�p c�a các �á này v�i �á hoa, trong m�u lõi khoan, không quan sát �ư�c, nhưng � g�n ti�p xúc, v� phía �á hoa, b�t ��u là calciphyr có phlogopit, graphit, spinel và chrom-pargasit; ti�p theo là ��i �á hoa có ch�a fuchsit và sulfide. Phía gabro th�y có granat gi�ng như các thành t�o skarn n�i ti�p xúc. Nh�ng quan sát này ch�ng minh cho ti�p xúc xâm nh�p nhi�t �� cao c�a gabro, vebsterit v�i �á hoa. Không th�y s� có m�t c�a granitoit như m�t s� nhà nghiên c�u gi� thi�t [Nguy�n Kinh Qu�c (cb), 1995], b�i l� � �� sâu 46,7-50 m c�a lõi khoan l�i xu�t hi�n canxiphir ch� không ph�i là granit như các mô t� trư�c �ây (Hình 3.2.5). Theo k�t qu� phân tích c�a Garnier et al., (2002), tu�i thành t�o khoáng hóa ruby m� Tân Hương (phương pháp Ar-Ar) là 23,2±0,6 tr.n., khá phù h�p v�i th�i gian xâm nh�p c�a các th� mafic-siêu mafic giai �o�n 2 trong ��i Sông H�ng. Ngoài ph�m vi ��i Sông H�ng, tu�i c�a khoáng hóa ruby n�m trong kho�ng 30-34 tr.n., phù h�p v�i giai �o�n (s�m) hình thành các th� gabro amphibol ch�a granat, pyroxenit và lherzolit. ��i v�i vùng Pribaican (Nga), ngư�i ta cho r�ng quá trình d�ch trư�t v�i biên �� l�n, t�t y�u d�n ��n s� xu�t hi�n các c�u trúc ép tr�i v�t ch�t, thư�ng bi�u hi�n dư�i d�ng các ch�m trư�t (ngh�ch) [Phedorovski, 2001]. ��c bi�t, ch�u tác ��ng ép
54. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 297 tr�i rõ r�t là các thành t�o carbonat. Vì th�, không lo�i tr� kh� n�ng là các m� ruby ki�u L�c Yên, Tân Hương và các m� khác có liên quan t�i quá trình ép tr�i v�t ch�t t� ��i Sông H�ng. Hình 3.2.5. M�t c�t l� khoan LK-4-T m� ruby Tân Hư�ng. 1 - �á hoa ch�a sulfur; 2 - �á hoa ch�a fucxit; 3 - endo-skarn; 4 - gabro amphibol và vebsterit; 5 - amphibolit và amphibolit ch�a granat. Như v�y, các quan sát ��a ch�t cho phép phân chia m�t s� giai �o�n bi�u hi�n ho�t ��ng magma mafic-siêu mafic ��ng d�ch trư�t. � ven rìa ��i Sông H�ng, trong m�t s� m�t c�t �ã xác l�p �ư�c các �á metamafic cao kali và pyroxenit tương �ng v�i giai �o�n s�m c�a quá trình phát tri�n ��i Sông H�ng (Hình 3.2.6). Trong trung tâm, ph� bi�n r�ng rãi lherzolit, srisgeimit, vebsterit olivin, gabro amphibol- granat �ư�c thành t�o � �� sâu l�n [Izokh et al, 2004]. � giai �o�n mu�n hơn hình thành các th� gabro amphibol và horblendit d�ng �ai m�ch b� boudin hóa y�u c�ng như gabrodolerit amphibol trong �i�u ki�n �� sâu nh� hơn.
55. 298 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) Hình 3.2.6. S� �� nguyên lý phân b� các th� xâm nh�p mafic - siêu mafic trong ��i Sông H�ng. [Trn Trng Hòa, 2007]. 1 - metagabroid cao kali và pyroxenit giai �o�n s�m; 2, 3 - mafic và siêu mafic cao áp su�t; 4- gabbroid amphibol giai �o�n k�t thúc. M�i tên ch� hư�ng d�ch trư�t trái c�a ��i Sông H�ng. 2.2.4. c i m thch hc và khoáng vt D�a vào các ��c �i�m th�ch h�c - khoáng v�t và th�ch - ��a hóa, có th� phân chia trong s� các thành t�o mafic - siêu mafic ��i Sông H�ng m�t s� nhóm �á: peridotit và peridotit amphibol (lherzolit và srisgeimit), pyroxenit (vebsterit olivin, vebsterit, vebsterit ch�a granat và vebsterit h�t l�n v�i orthopyroxen d�ng poikilit), gabro amphibol, gabrodolerit amphibol và metamonzogabro. Các �á siêu mafic � khu v�c Làng Chàng, ph�n gi�a c�a m�t c�t M�u A-Tân Nguyên, m�t c�t B�o Yên-B�o Hà và Yên Bái có nh�ng ��c �i�m khoáng v�t và ��a hóa gi�ng nhau. Trư�c h�t c�n ph�i nh�n xét r�ng, các �á �ư�c x�p vào nhóm lherzolit là nh�ng �á ch�a > 40% olivin (B�ng phân lo�i c�a IUGS); trong trư�ng h�p ngư�c l�i chúng ch� �ư�c g�i là vebsterit olivin. Thu�c nhóm này �i�n hình là các �á pyroxenit olivin- spinel khu v�c Yên Bái. Trong nhóm các �á siêu mafic có th� phân bi�t �ư�c lherzolit, lherzolit ch�a amphibol và srisgeimit (korlandit). Các �á này có quan h� chuy�n ti�p v�i vebsterit olivin. S� khác nhau gi�a chúng ch� � hàm lư�ng c�a olivin, ��ng th�i thư�ng bi�u hi�n rõ r�t � ��c �i�m th�ch ��a hóa. Ch�ng h�n, ��i v�i lherzolit thư�ng ��c trưng hàm lư�ng MgO > 25%, trong khi pyroxenit có hàm lư�ng MgO dao ��ng trong kho�ng 15-22%. ��ng th�i, trong lherzolit, olivin luôn quan sát �ư�c dư�i d�ng tinh th� t� hình có ch�a tinh th� kh�m cromspinel màu nâu. Lherzolit ��c trưng có t� h�p c�ng sinh khoáng v�t: Ol + Opx + Cpx + Amf + Sp; trong lherzolit không th�y plagioclas và khoáng v�t này ch� xu�t hi�n trong pyroxenit. Trong lherzolit c�ng không g�p granat, thư�ng
56. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 299 ch� ��c trưng spinel. �á thư�ng có ki�n trúc h�t nh� - trung, c�u t�o kh�i tr�ng (�nh 3.2.15). nh 3.2.15. Srisgeimit (lherzolit) trong m�t c�t nh 3.2.16. Vebsterit olivine v�i các tinh M�u A - Tân Nguyên. Ol - olivin, th� Cpx l�n (gi�a). Trong Cpx th�y Am - amphibol, Sp - chromspinel. có ki�n trúc phân h�y v�i tinh th� M�u H-1722; nicon (+); phóng ��i 40X. chromspinel màu hung. M�u H-1721, m�t c�t B�o Hà, nicon (+), phóng ��i 40X. Pyroxenit trong ��i Sông H�ng ch� y�u là vebsterit olivin và vebsterit. M�t m�t chúng t� h�p ch�t ch� v�i lherzolit, m�t khác, chúng tham gia vào thành ph�n c�a các th� phân d� t� pyroxenit ��n gabro. Ngoài ra, �ôi khi g�p vebsterit v�i các tinh th� orthopyroxen l�n d�ng kh�m poikilit. Trong m�t c�t B�o Yên-B�o Hà g�p t�ng l�n vebsterit ch�a granat. Olivin trong lherzolit có thành ph�n tương �ng v�i chrysolit (f=17-27), hàm lư�ng CaO th�p, NiO cao (0,17-0,20%) ��c trưng cho các �á pluton (B�ng 3.2.2, Hình 3.2.7). Hàm lư�ng cao c�a NiO trong olivin ch�ng t� b�n ch�t magma c�a nó, b�i l�, olivin �ư�c tái k�t tinh thư�ng không ch�a Ni và có �� s�t th�p [Tran Trong Hoa et al., 2000; Izokh et al., 2004]. �� s�t cao c�a olivin t� lherzolit không cho phép coi chúng là các m�nh sót c�a ophiolit �ư�c lôi kéo vào ��i d�ch trư�t Sông H�ng. ��ng th�i, d�a vào thành ph�n c�a olivin, lherzolit ��i Sông H�ng c�ng r�t khác v�i peridotit manti sâu (ch�ng h�n như lherzolit trong các xâm nh�p khu v�c T� Khoa) c�ng như lherzolit spinel �ư�c magma basalt ki�m Kainozoi �ưa lên. K�t qu� tính toán trình t� k�t tinh �ư�c th�c hi�n theo chương trình “Pluton” cho �ai m�ch gabrodolerit (M�u H-1712) có thành ph�n �ư�c gi� ��nh là thành ph�n c�a dung th� ban ��u, cho th�y pha liquidus ��u tiên � nhi�t �� 13350C là olivin có �� s�t 12- 18%, phù h�p v�i các s� li�u phân tích olivin trong lherzolit nêu trên. Vì th�, có th� gi� ��nh r�ng lherzolit là pha tích t� s�m (cumulate) c�a dung th� ban ��u
57. 300 Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên) có thành ph�n như v�y ho�c có hàm lư�ng magne cao hơn (nhưng không th�p hơn). Bng 3.2.2. Thành ph�n hóa h�c (%tl; EPMA) c�a olivine trong lherzolit và vebsterit ch�a olivine ��i Sông H�ng [Tran Trong Hoa et al, 2000; Izokh et al, 2004]. KHM SiO2 FeO MnO MgO CaO Na2O K2O T�ng f H1715 39,36 17,41 0,161 42,52 0,000 0,000 0,000 99,45 0,19 H1715_1 39,48 17,20 0,196 42,66 0,028 0,000 0,000 99,56 0,18 H-1718 40,42 16,27 0,260 42,70 0,004 0,039 0,014 99,71 0,18 H-1719/1 39,97 15,82 0,160 42,92 0,000 0,014 0,007 98,89 0,17 H-1719/2 40,65 15,35 0,170 42,92 0,000 0,003 0,004 99,10 0,17 H-1719/2_1 40,01 15,95 0,170 42,46 0,000 0,012 0,009 98,61 0,17 H-1719/2_2 40,32 15,80 0,190 42,92 0,000 0,012 0,008 99,25 0,17 H-1720/1 40,46 14,43 0,150 43,34 0,021 0,018 0,017 98,44 0,16 H-1720/1_1 40,65 14,90 0,170 43,73 0,023 0,012 0,017 99,50 0,16 H-1721/2 40,03 16,32 0,290 42,71 0,008 0,024 0,011 99,39 0,18 H-1722 38,69 23,75 0,390 36,34 0,005 0,028 0,016 99,22 0,27 Ghi chú: H-1715-H-1721: lherzolit; H-1722: hornblendit; H-1718: vebsterit. Hình 3.2.7. Thành ph�n c�a olivine trong mafic-siêu mafic ��i Sông H�ng (màu ��) trên bi�u �� NiO và CaO - MgO. Trên bi�u �� có c� các �i�m thành ph�n c�a olivine t� siêu mafic khu v�c cao B�ng và Núi Chúa theo các tài li�u t� chư�ng 4-ph�n II �� ��i sánh. Pyroxen: Thành ph�n hóa h�c c�a pyroxen �ư�c trình bày trong b�ng 3.2.3 và v� trí c�a chúng �ư�c th� hi�n trên bi�u �� En-Wo-Fs Hình 3.2.8. ��i v�i lherzolit và pyroxenit t� m�t c�t M�u A – Tân Nguyên �ã xác d�nh �ư�c hàm lư�ng nhôm cao b�t thư�ng trong pyroxen (��n 7 – 8%), ��ng th�i hàm lư�ng chrom c�ng cao (Cr2O3 =0,25-0,38%) ch�ng t� chúng �ư�c hình thành � �� sâu l�n hơn so v�i vebsterit ch�a olivin khu v�c Yên Bái.
58. Ph n III. Ch ng 2. Ho�t ��ng magma trên kh�i nâng Phan Si Pan và ��i S. H�ng 301 Clinopyroxen trong các �á khu v�c Yên Bái và Yên Ki�n (Vi�t Trì) có thành ph�n tương �ng v�i diopsit (Wo45,23-49,14En36,58-38,59Fs14,27-15,93), hàm lư�ng nhôm không vư�t quá 3% và th�p crom (Cr2O3=0,04-0,18%) [Tran Trong Hoa et al., 2000]. Trong m�t s� tinh th� clinopyroxen t� lherzolit và vebsterit th�y có ki�n trúc phân h�y dung d�ch c�ng v�i s� bi�u hi�n các tinh th� kh�m phân b� ��nh hư�ng m�t cách có quy lu�t c�a chromspinel (�nh 3.2.17). Nh�ng quan sát này cho phép gi� thi�t là trong m�t s� trư�ng h�p, pyroxen có th� là các tinh th� ban tinh sâu c�a giai �o�n s�m có thành ph�n cao nhôm và chrom �ư�c magma �ưa lên. S� phân h�y pyroxen là do thay ��i m�c �� oxy hóa trong quá trình tương tác v�i gneis. Có th� th�y m�i tương quan gi�a Cr2O3 và Al2O3 v�i MgO trong clinopyroxen (Hình 3.2.9). Hình 3.2.8. Thành ph�n c�a pyroxene trong các �á mafic - siêu mafic ��i Sông H�ng trên bi�u �� En-Wo-Fs. Bng 3.2.3. Thành ph�n hóa h�c (%tl, EPMA) c�a clinopyroxen trong các �á mafic-siêu mafic ��i Sông H�ng [Trn Trng Hòa và nnk, 2004b; Izokh et al., 2004]. KHM SiO2 TiO2 Al2O3 FeO Cr2O3 MnO MgO CaO Na2O K2O T�ng H1718_1 52,00 0,73 7,26 3,98 0,31 0,08 19,77 12,40 0,26 0,10 96,89 H1718_2 51,69 0,80 7,61 3,94 0,30 0,08 19,53 12,42 0,30 0,12 96,79 H1718_3 52,85 0,77 7,10 4,01 0,35 0,04 19,65 12,40 0,16 0,09 97,42 H1718_4 52,72 0,76 7,52 4,28 0,38 0,06 19,72 12,18 0,25 0,08 97,95 H1718_5 52,89 0,58 6,95 4,29 0,36 0,04 19,86 12,18 0,22 0,07 97,44 H1719/1_1 52,96 0,63 7,08 4,16 0,25 0,09 19,54 12,40 0,25 0,10 97,46 H1719/1_2 52,61 0,64 7,30 4,53 0,24 0,07 20,09 12,36 0,25 0,04 98,13 H1719/2_1 53,23 0,69 7,08 4,13 0,29 0,07 19,56 12,28 0,22 0,10 97,65