Giáo trình Vẽ kỹ thuật cơ khí

pdf

172 trang ngocly 1550

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Vẽ kỹ thuật cơ khí", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_ve_ky_thuat_co_khi.pdf

Nội dung text: Giáo trình Vẽ kỹ thuật cơ khí

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O ðI H C NƠNG NGHI P HÀ N I GVC.Ths. HỒNG TH CH T V K THU T C Ơ KHÍ HÀ N I 2008
M ðU V k thu t là mơn h c k thu t c ơ s đưc d y các tr ưng đi h c k thu t nh m cung cp cho sinh viên nh ng ki n th c c ơ b n v cách đc và l p b n v k thu t. Nh nh ng b n v này mà ng ưi cán b k thu t nĩi rõ đưc ý đ thi t k c a mình và thc hi n ý đ đĩ. Ngày nay khi mà m c đ chuyên mơn hố và h p tác hố trong h u h t các l ĩnh v c s n xu t và đi s ng đã đt t i m c đ cao, thì b n v k thu t đã tr thành “Ti ng nĩi” c a k thu t. Các b n v k thu t đưc xây d ng b ng các ph ươ ng pháp bi u di n khoa h c, chính xác tuân theo nh ng quy t c th ng nh t đưc quy đ nh trong các “Tiêu chu n Nhà n ưc”. Nhi m v c a mơn V k thu t là cung c p cho ng ưi h c nh ng hi u bi t c ơ b n v v k thu t đ cĩ th cĩ kh n ăng thành l p và đc b n v . Bn v ph i đưc v chính xác , sáng s a đ ng ưi đ c d hi u và tránh nh m l n vì th địi h i ph i v chính xác, t m và c n nhi u th i gian khi v b ng d ng c c m tay. Cịn khi v b ng máy ti t ki m đưc th i gian nh các ti n ích ca các thao tác nhanh và chính xác. Mơn v k thu t cịn rèn luy n cho sinh viên tác phong làm vi c khoa h c, cĩ ý th c t ch c và k lu t, tính c n th n, kiên nh n ca ng ưi làm cơng tác khoa hc k thu t. V k thu t là mơn h c k thu t c ơ s mang nhi u tính th c hành. Trong quá trình h c tp, ng ưi h c c n ph i n m v ng các ki n th c c ơ b n nh ư: lý lu n v các phép chi u, các ph ươ ng pháp bi u di n v t th , n m v ng các quy đ nh c a Tiêu chu n Nhà n ưc v b n v , m t khác ph i th ưng xuyên rèn luy n các k n ăng th c hành. Năm 1963, U ban Khoa h c và K thu t Nhà n ưc nay là B Khoa h c & Cơng ngh đã ban hành các tiêu chu n Vi t Nam v “B n v c ơ khí”. ðĩ c ũng là nh ng Tiêu chu n Nhà n ưc đu tiên c a Vi t Nam. N ăm 1964 các “Tiêu chu n v h th ng qu n lý b n v ” đưc ban hành. Các Tiêu chu n trên đã b ưc đ u th ng nh t các quy đ nh v b n v k thu t n ưc ta. ðn nay các Tiêu chu n đĩ ngày càng đưc s a đ i và hồn thi n cho phù h p v i s phát tri n ca s n xu t và s ti n b c a khoa h c, k thu t. Hi n nay các Tiêu chun v b n v k thu t nĩi riêng và các Tiêu chu n v tài li u thi t k nĩi chung đưc Nhà n ưc ban hành trong nhĩm các tiêu chu n v “H th ng tài li u thi t k ”. ð th ng nh t “Ti ng nĩi” c a k thu t trên ph m vi r ng l n h ơn, t ch c qu c t v tiêu chu n hĩa (International Organiazation for Standardization) vi t t t là ISO – thành l p t năm 1946 đã ban hành các Tiêu chu n qu c t v b n v k thu t. Vi c áp d ng nh ng Tiêu chu n Qu c gia và Qu c t c ũng nh ư các Tiêu chu n ngành, Tiêu chu n xí nghi p vào th c ti n s n xu t cĩ ý ngh ĩa r t l n đ i v i n n kinh t qu c dân. Nĩ đã thúc đy các ti n b k thu t, nâng cao n ăng su t lao đ ng, ch t l ưng và h giá thành s n ph m. Gĩp ph n giáo d c ng ưi lao đ ng v t ư t ưng, v l l i làm vi c trong n n s n xu t l n . Là nh ng ng ưi làm cơng tác khoa h c, k thu t trong t ươ ng lai chúng ta ph i cĩ ý th c trong vi c tìm hi u và ch p hành các Tiêu chu n Qu c gia và Qu c t c ũng nh ư các Tiêu chu n ngành, Tiêu chu n xí nghi p trong quá trình h c t p mơn v k thu t c ũng nh ư vi c áp vào cơng vi c thi t k và ch đo s n xu t sau này. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 1.
CH ƯƠ NG I VT LI U VÀ D NG C V ð l p các b n v k thu t c n ph i cĩ nh ng v t li u và d ng c v thích h p. L a ch n đúng và s d ng thành th o các d ng c v là m t trong nh ng điu ki n đ m b o ch t l ưng b n v và nâng cao hi u su t cơng tác. . Sau đây là m t s v t li u và d ng c th ưng dùng trong v k thu t. 1.1. V T LI U V 1.1.1. Gi y v Th ưng cĩ các lo i gi y sau đây: - Gi y v tinh (gi y crơki), là lo i gi y dày, h ơi c ng cĩ m t m t nh n và m t m t ráp. Khi v b ng chì hay b ng m c đ u v trên m t nh n. - Gi y can dùng đ sao ch p b n v . - Gi y v phác là lo i gi y th ưng, gi y k li ho c gi y k ơ vuơng. 1.1.2. Bút v Ch dùng bút chì đen đ th c hi n các b n v k ĩ thu t. Bút chì đen cĩ nhi u lo i, bút lo i c ng ký hi u b ng ch H (2H, 3H 6H) và bút lo i mm ký hi u b ng ch B (2B, 3B 6B). Ch s đ ng tr ưc ch H ho c B càng l n thì bút cĩ đ cng ho c đ m m càng l n. Bút chì lo i v a cĩ ký hi u là HB. Trong v k ĩ thu t, th ưng dùng lo i bút chì HB đ v m , v các nét m nh và bút chì 2B đ tơ đ m các nét v ho c đ vi t ch . Bút chì thân g đưc vĩt nh n hay vĩt theo hình l ưi đ c (H. 1-1). Hình 1-1 Ngày nay ng ưi ta th ưng dùng các lo i bút chì b m (H. 1-2), r t thu n ti n khi s d ng. Nên dùng lo i bút lõi chì cĩ đưng kính và đ c ng phù h p. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 2.
Hình 1-2 1.1.3. T y Ch nên dùng lo i t y m m, khi c n t y xố các nét v b ng m c đen, cĩ th dùng l ưi dao c o ho c bút ph m c tr ng. Ngồi ra cịn cĩ m t s v t li u khác nh ư m c đen, gi y nhám ( đ mài đu bút chì), đinh mũ đ c đ nh gi y v trên bàn v 1.2. D NG C V VÀ CÁCH S D NG 1.2.1. Bàn v Mt bàn v th ưng làm b ng g m m, m t bàn ph i ph ng và nh n, hai biên trái và ph i ca bàn v th ưng n p b ng g c ng đ m t bàn khơng b vênh. M t biên trái c a bàn v ph i ph ng và nh n đ cĩ th tr ưt th ưc ch T m t cách d dàng (H. 1-3). Hình 1-3 1.2.2. Th ưc ch T Th ưc ch T làm b ng g ho c b ng ch t d o, nĩ g m cĩ thân ngang m ng và đu T. Mép tr ưt c a đ u T vuơng gĩc v i mép trên c a thân ngang, đu T c ũng cĩ th quay đưc so v i thân ngang. Hình 1-4 Th ưc ch T dùng đ v ch các đưng th ng n m ngang, khi v ch, bút chì đưc v ch theo mép trên c a thân ngang. ð các đưng v song song v i nhau, ta cĩ th tr ưt mép c a đ u th ưc T d c theo biên trái c a bàn v (H. 1-4). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 3.
1.2.3. Êke Êke v k thu t th ưng là m t b g m hai chi c, m t chi c cĩ hình tam giác vuơng cân và mt chi c cĩ hình n a tam giác đ u. Êke th ưng làm b ng g m ng ho c ch t d o. Cĩ th dùng êke ph i h p v i th ưc ch T ho c hai êke ph i h p v i nhau đ v ch các đưng th ng đ ng, các đưng nghiêng song song và các gĩc (H. 1-5). Hình 1-5 1.2.4. Th ưc cong Th ưc cong là th ưc dùng đ v các đưng cong mà khơng v đưc b ng com pa nh ư các đưng elíp, parabon, hypebon Th ưc cong cĩ nhi u lo i khác nhau đưc làm b ng g ho c ch t d o. Khi v , tr ưc h t c n xác đ nh đưc m t s đim c a đưng cong, sau đĩ dùng th ưc cong n i các đim đĩ l i, sao cho m t cung nào đĩ c a th ưc cong đi qua ít nh t ba đim c a đưng cong đ đưng cong đưc tr ơn đu (H. 1-6). Hình 1-6 1.2.5. H p compa Hp compa v k thu t th ưng dùng cĩ các d ng c sau: compa v đưng trịn, compa đo, bút k m c D ưi đây trình bày cách s d ng m t s d ng c đĩ. -Compa v đưng trịn Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 4.
Compa v đưng trịn dùng đ v các đưng trịn cĩ đưng kính l n h ơn 12mm. N u v nh ng đưng trịn cĩ đưng kính l n thì ch p thêm c n n i (H. 1-7). Khi v c n chú ý m y đim sau đây: - ðu kim và đu chì (hay đu m c) đ t vuơng gĩc v i m t b n v . - Khi v nhi u đưng trịn đng tâm, nên dùng kim cĩ ng n đ u ho c dùng cách đnh tâm đ kim khơng b n sâu xu ng ván v làm cho l đâm to ra d n đ n nét v khơng chính xác. - Dùng ngĩn tay tr và tay cái c m đ u núm compa, quay m t cách đ u đ n và liên t c theo m t chi u nh t đnh. - Compa v đưng trịn bé Compa v đưng trịn bé dùng đ v đưng trịn cĩ đưng kính d ưi 12mm (H. 1-8). Cách s d ng compa nh ư các hình d ưi đây: Hình 1-7 Hình 1-8 - Compa đo Compa đo dùng đ đo đ dài đon th ng t th ưc k li đ t lên b n v . Hai đ u kim c a compa đt đúng vào hai đu mút c a đon th ng ho c hai v ch trên th ưc k li, sau đĩ đưa lên bn v b ng cách n nh hai đ u kim xu ng m t gi y v . (Hình 1-9). Hình 1-9 - Bút k m c Bút k m c là bút dùng đ k m c lên gi y crơki, gi y th ưng ho c lên gi y can b ng mc đen. Khi dùng bút k m c c n chú ý m y đim sau đây: - Khơng tr c ti p nhúng đ u bút vào bình m c, mà ph i dùng bút s t ho c bút lơng đ l y mc, tra m c vào khe gi a hai mép c a k , c n gi cho đ cao c a m c cĩ trong bút k cao kho ng t 6 đ n 8 mm đ đ m b o cho nét v đ u. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 5.
- Tr ưc khi v , c n điu ch nh c đ u bút đ nét v cĩ b r ng phù h p. - Khi v , gi cho hai mép c a đ u bút đ u ti p xúc v i m t gi y đ nét v đ u đ n, cán bút hơi nghiêng v h ưng di chuy n c a bút. (H.1-10). Ngày nay, th ưng dùng bút m c kim cĩ các c nét khác nhau (H. 1-11). Hình 1-10 Hình1-11 1.3. TRÌNH T HỒN THÀNH M T B N V ð hồn thành m t b n v b ng chì hay b ng m c, c n ph i ti n hành theo m t trình t nh t đ nh. Khi v c n chia thành hai b ưc l n, b ưc v m và b ưc tơ đ m. Dùng lo i bút chì c ng H, 2H đ v m , sau đĩ ki m tra l i b n v ri mi tơ đ m. Dùng lo i bút chì m m B ho c 2B tơ đ m các nét c ơ b n và bút chì cĩ ký hi u B ho c HB tơ các nét đt và vi t ch. V các đưng trịn nên ch n chì mm h ơn chì v đư ng th ng. C n mài đu chì trên gi y nhám cho nh n đu . Khơng nên tơ đi tơ l i t ng đon c a nét v . Nĩi chung, nên tơ các nét khĩ v tr ưc, các nét d v sau, tơ các nét đ m tr ưc, các nét mnh sau, k các đưng nét tr ưc, ghi con s , ghi các ký hi u và vi t ch sau. Trình t tơ các nét v nh ư sau: 1- V ch các đưng tr c và đưng tâm b ng nét ch m g ch m nh. 2- Tơ đm các nét c ơ b n theo th t : - ðưng cong l n đ n đưng cong bé. - ðưng b ng t trên xu ng d ưi. - ðưng th ng t trái sang ph i. - ðưng xiên gĩc t trên xu ng d ưi và t trái sang ph i. 3- Tơ các nét đt theo th t nh ư trên. 4- K các đưng giĩng, đưng ghi kích th ưc, đưng g ch g ch c a m t c t 5- V các m ũi tên, ghi các con s kích th ưc, vi t các ký hi u và ghi chú b ng ch . 6- Tơ khung và v khung tên. 7- Cu i cùng ki m tra b n v l n cu i và s a ch a. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 6.
CH ƯƠ NG II NH NG TIÊU CHU N V CÁCH TRÌNH BÀY B N V 2.1. TIÊU CHU N V B N V K THU T ð đ m b o cho b n v k thu t là ph ươ ng ti n thơng tin gi a nh ng ng ưi làm cơng tác k thu t, là tài li u k thu t liên quan đn s n ph m vì v y nĩ ph i đưc th c hi n b ng nh ng ph ươ ng pháp bi u di n khoa h c, chính xác theo nh ng quy t c đưc quy đ nh th ng nh t trong các Tiêu chu n Nhà n ưc Vi t Nam và Tiêu chu n qu c t v b n v k thu t. Nh ng Tiêu chu n Nhà n ưc v b n v đưc ban hành và thơng qua vào n ăm 1963. ðn năm 1974 thì các tiêu chu n này đưc s a đ i l i và in thành "H th ng tài li u thi t k ". Dưi đây là nh ng Tiêu chu n v cách trình bày b n v . 2.2. KH GI Y 2.2.1 Các kh gi y TCVN 2-74 quy đnh kh gi y c a các b n v và nh ng tài li u k thu t khác c a t t c các ngành cơng nghi p và xây d ng. Trong kí hi u trên: TCVN : là ch vi t t t c a "Tiêu chu n Vi t Nam". 2: S hi u c a tiêu chu n đã đă ng ký. 74: Là hai ch s cu i ch n ăm 1974 ban hành ho c s a đ i tiêu chu n.Riêng nh ng tiêu chu n ban hành sau n ăm 1991 đưc ghi đ y đ t t c các ch s ch n ăm. Kh gi y là kích th ưc c a t gi y sau khi xén tính theo đơn v đo là mm. Cĩ hai lo i kh gi y chính và các kh ph .Kh gi y chính l n nh t cĩ di n tích 1 m 2, các kh gi y chính ti p theo cĩ đưc b ng cách chia đơi kh l n h ơn k v i nĩ b ng cách d c đơi theo đưng song song v i cnh ng n (H. 2-1). a, Hình 2-1 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 7
Tt c các kh gi y chính đ ng d ng v i nhau (H. 2-2). a, b, Hình 2-2 Ký hi u và kích th ưc c a các kh chính theo b ng 1-1 d ưi đây: Bng 1-1 Ký hi u kh gi y 44 24 22 12 11 Kích th ưc các c nh kh 1189x841 594x841 594x420 297x420 297x210 gi y tính b ng mm Ký hi u c a t gi y t ươ ng A0 A1 A2 A3 A4 ng v i TCVN 2-74 Ngồi các kh chính ra, cho phép s d ng các kh gi y ph , kích th ưc các c nh c a kh ph là b i s kích th ưc các c nh c a kh 11. Ví d t kh gi y 1.1 (297x 210) ta cĩ th t o ra kh ph 1.3 (297x631) ho ăc kh 3.2 (892x420). 2.2 .2. Ý ngh ĩa c a ký hi u kh gi y Ký hi u c a m i kh gi y g m 2 ch s , ch s th nh t là kích th ưc m t c nh c a kh gi y chia cho 297, ch s th hai là kích th ưc c nh cịn l i c a kh gi y chia cho 210. Tích c a hai ch s trong kí hi u là s l ưng kh 11 ch a trong kh gi y đĩ, ví d kh 24 gm cĩ: 2 x 4 = 8 kh 11 2.3. KHUNG B N V VÀ KHUNG TÊN Mi b n v đ u ph i cĩ khung b n v và khung tên riêng. N i dung và kích th ưc c a chúng đưc quy đ nh trong TCVN 3821-83 . Sau đây gi i thi u cách v khung b n v và khung tên th ưng dùng trong nhà tr ưng. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 8
2.3.1. Khung b n v Khung b n v đưc v b ng nét li n đ m, k cách các mép c a kh gi y 5mm. Khi c n đĩng thành t p, c nh trái c a khung b n v đưc k cách mép trái c a kh gi y m t kho ng b ng 25 mm (H. 2-3a). 2.3.2. Khung tên Khung tên cĩ th đ t theo c nh dài hay c nh ng n c a b n v và đưc đ t gĩc phía d ưi, bên ph i, c nh dài c a khung tên xác đnh h ưng đưng b ng c a b n v . Nhi u b n v cĩ th đưc th c hi n trên cùng m t t gi y, song m i b n v ph i cĩ khung bn v và khung tên riêng. Khi đĩ khung tên c a m i b n v ph i đ t sao cho các ch và ch s ghi trong khung tên cĩ đu h ưng lên trên ho c h ưng sang trái đ i v i b n v đĩ (H. 2-2b). a, b, Hình 2-3 Khung tên c a b n v dùng trong nhà tr ưng cĩ n i dung nh ư hình 2-4 d ưi đây: Hình 2-4 Trong đĩ: Ơ 1: Tên c a bài t p ho c tên g i c a chi ti t. Ơ 6: Ngày v Ơ 2: V t li u ch t o chi ti t. Ơ 7: Ch ký ng ưi ki m tra Ơ 3: T l c a b n v . Ơ 8: Ngày ki m tra Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 9
Ơ 4: K hi u c a b nv . Ơ 9: Tên l p, khoa, tr ưng Ơ 5: H và tên ng ưi v . 2.4. T L - T l c a m t hình bi u di n là t s gi a kích th ưc đo đưc trên hình bi u di n và kích th ưc t ươ ng ng đo đưc trên v t th t. - Tu ỳ theo đ l n và m c đ ph c t p c a v t th đưc bi u di n mà ng ưi ta ch n t l nguyên hình, t l phĩng to ho c thu nh . - Tr s kích th ưc ghi trên hình bi u di n là kích th ưc th c, khơng ph thu c v o t l ca hình bi u di n đĩ. - TCVN 3-74 t ươ ng ng v i Tiêu chu n Qu c t ISO 5455:1979 quy đnh t l c a các hình bi u di n trên các b n v c ơ khí ph i đưc ch n trong các dãy s sau: T l thu nh 1:2 ; 1:2,5 ; (1:4) ; 1:5 ; 1:10 ; (1:15) ; 1:20 ; 1:25 ; (1:40) ; 1:50 ; (1:75) ; 1:100 T l nguyên hình 1:1 T l phĩng to 2:1 ; 2,5:1 ; 4:1 ; 5:1 ; 10:1 ; 20:1 ; 40:1 ; 50:1 ; 100:1 Chú ý: - Nên h n ch dùng các t l ghi trong ngo c. - Con s t l đưc ghi trong ơ dành riêng c a khung tên theo ki u 1:1; 1:2 ; 2:1 và khơng c n ghi ch t l n a. - N u hình bi u di n c a m t b ph n hay m t chi ti t nào khác v i t l chung c a b n v thì ghi theo ki u sau: A B I ; ; TL 2 :1 TL 4 :1 TL 5 :1 2.5. ðƯNG NÉT Trên các b n v k thu t, các hình bi u di n c a v t th đưc v b ng nhi u lo i đưng nét cĩ hình d ng và kích th ưc khác nhau. TCVN 8-1993 quy đnh các lo i đưng nét v và ng dng c a chúng trên các b n v nh m làm cho các hình bi u di n rõ ràng , đp m t và d đ c 2.5.1. Các lo i nét v Các lo i nét v trên b n v c ơ khí đưc li t kê trong b ng 2-1 d ưi đây: Bng 2-1 TT Dng nét v Tên g i ng d ng 1 A Nét li n đ m A1 - C nh th y, đưng bao th y Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 10
A2 - ðưng ren th y, đ nh r ăng th y 2 B Nét li n m nh B1 - Giao tuy n t ưng t ưng B2 - ðưng kích th ưc B3 - ðưng d n, đưng giĩng kích th ưc B4 - Thân m ũi tên ch h ưng nhìn B5 - ðưng g ch g ch m t c t B6 - ðưng bao m t c t ch p B7 - ðưng tâm ng n B8 - ðưng chân ren th y 3 C Nét l ưn sĩng C1 - ðưng gi i h n gi a ph n hình c t vi ph n hình chi u trong hình c t k t h p (1) (2) ðư D Nét dích d c C2 - ng c t lìa 4 E Nét đt đ m (2) E1 - ðưng bao khu t, c nh khu t 5 F Nét đt m nh F1 - ðưng bao khu t, c nh khu t (2) 6 G Nét g ch ch m G1 - ðưng tâm m nh G2 - ðưng tr c đ i x ng G3 - Qu đ o G4 - Mt chia c a bánh r ăng 7 H Nét c t H1 - V t c a m t ph ng c t 8 J Nét g ch ch m J1 - Ch d n các đưng ho c m t c t c n x đm lí riêng 9 K Nét g ch hai K1 - ðưng bao c a chi ti t lân c n ch m m nh K2 - Các v trí đ u, cu i, trung gian c a chi ti t di đ ng K3 - ðưng tr ng tâm K4 - ðưng bao c a chi ti t tr ưc khi hình thành K5 - B ph n c a chi ti t phía tr ưc m t ph ng c t Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 11
(1) Thích h p khi s d ng máy v . (2) Ch đưc s d ng m t trong hai lo i nét trên cùng m t b n v . Hình 2-5 minh ho mt s áp d ng đ i v i các nét đã quy đnh. Hình 2-5 2.5.2. Nhĩm đưng nét Nhĩm đưng nét đưc phân theo b r ng nét v . Trong m t b n v b r ng c a các nét mnh, đ m, r t đ m ph i đưc ch n trong cùng m t nhĩm theo bng 2-2 d ưi đây: B ng 2-2 Nhĩm đưng nét Nét m nh (mm) Nét đm (mm) Nét r t đ m (mm) 1 0,18 0,35 0,7 2 0,25 0,5 1,0 3 0,35 0,7 1,4 4 0,5 1,0 2,0 5 0,7 1,4 2,0 Chú ý : - Nhĩm 2, 3 và 4 đưc ưu tiên s d ng. - Ch n b r ng c a nét v ph thu c vào kích th ưc và m c đ ph c t p c a v t th c n bi u di n. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 12
- Nhĩm đưng nét ph i ch n gi ng nhau trên t t c các hình bi u di n v i cùng m t t l trên cùng m t b n v . - Chi u r ng c a cùng m t nét v trên cùng m t b n v khơng đưc thay đi trên các hình bi u di n khác nhau. 2.5.3. Quy t c v các lo i đưng nét - N u trên hình bi u di n cĩ hai hay nhi u nét v khác lo i trùng nhau thì v theo th t ưu tiên sau: đưng bao th y, đưng bao khu t, đưng tr c, đưng tâm và đưng giĩng kích th ưc - ði v i các nét đ t, nét ch m g ch m nh và nét hai ch m g ch m nh c n v chi u dài các đon g ch và kho ng cách gi a các đon g ch trong cùng m t bn v ph i nh ư nhau. - Các nét ch m g ch, nét hai ch m g ch, nét đ t t i các ch b t đ u, ch k t thúc, ch giao nhau, ch u n l ưn đ u đưc v b ng các nét g ch. Riêng nét đt t i ch ti p giáp v i nét li n đ m thì ch ti p giáp c n v h (H.2-6a) - Cho phép v đưng tâm c a hình trịn, ơ van ,. . . b ng nét li n m nh thay cho nét ch m gach m nh khi kích th ưc c a các ph n t đĩ nh h ơn 12 mm trên b n v (H. 2-6b). Trong m i tr ưng h p, tâm c a đưng trịn đưc xác đnh b ng giao c a hai nét g ch. T i ch b t đu và k t thúc nét ch m g ch ph i v ưt quá đưng bao kho ng 2 đ n 5mm (H 2-6). a, b, Hình 2-6 2.6 CH VÀ S Trên b n v k thu t ngồi các hình v ra cịn cĩ các con s kích th ưc, nh ng ký hi u bng ch , nh ng ghi chú b ng l i khác t t c chúng ph i đưc theo các quy đ nh th ng nh t đ d đ c, đ p m t và tránh nh m l n. TCVN 6-85 phù h p v i tiêu chu n Qu c t ISO 3098-2:2000 quy đnh ch vi t g m ch , ch s và các d u dùng trên các b n v và tài li u k thu t. 2.6.1. Kh ch Kh ch (ký hi u là h) là giá tr đưc xác đ nh b ng chi u cao c a ch hoa tính b ng milimét, cĩ các kh ch sau đây: 2,5 ; 3,5 ; 5 ; 7 ; 10 ; 14 ; 20 ; 28 ; 40. Chi u r ng c a nét ch (ký hiêu là d) ph thu c vào ki u ch và chi u cao c a ch . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 13
2.6.2. Ki u ch Ki u ch k thu t: cĩ hai ki u ch đưc dùng trong k thu t . Ki u A khơng nghiêng ( đng) và ki u A nghiêng 75 0 v i d =1/14h Ki u B khơng nghiêng ( đng) và ki u B nghiêng 75 0 v i d = 1/10h Các thơng s c a ch đưc quy đ nh trong b ng 2-3 và hình 2-7 d ưi đây. Bng 2-3 Thơng s c a ch Ký hi u Kích th ưc t ươ ng đi Ki u A Ki u B Chi u cao ch hoa h 14/14h 10/10h Chi u cao ch th ưng c 10/14h 7/10h Kho ng cách gi a các ch a 2/14h 2/10h Bưc nh nh t c a các dịng b 22/14h 17/10h Kho ng cách gi a các t e 6/14h 6/10h Chi u r ng nét ch d 1/14h 1/10h Chi u r ng c a ch g 6/10h 6/10h : Hình 2-7 Ki u ch xây d ng : ngồi ki u ch k thu t trên đưc dùng cho các ngành k thu t. Trong b n v xây d ng cịn cho phép đưc dùng hai ki u ch khác theo TCVN 2233-77, đĩ là ki u ch g y nét đ m và ki u ch m thu t. Hai ki u ch này ch y u dùng đ ghi tên các b n v và các đ m c l n, đây khơng trình bày. Hình 2-8, hình 2-9 là m t s thí d v cách vi t ch , s và ch s La Mã. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 14
Hình 2-8 2.7. GHI KÍCH TH ƯC Trên b n v kích th ưc th hi n đ l n c a v t th đưc bi u di n. Vi c ghi kích th ưc ph i đưc theo các quy đ nh th ng nh t c a TCVN 5705-1993, tiêu chu n này phù h p v i Tiêu chu n Qu c t ISO 129:1985 . 2.7.1. Quy đnh chung - C ơ s đ xác đ nh đ l n và v trí t ươ ng đi gi a các ph n t đưc bi u di n là các con s kích th ưc, chúng khơng ph thu c vào t l c a b n v . - M i kích th ưc ch đưc ghi m t l n trên b n v . Kích th ưc đưc ghi trên hình chi u th hi n rõ ràng và đc tr ưng nh t v c u t o c a ph n t đưc ghi. S l ưng kích th ưc ghi trên bn v ph i đ đ ch t o và ki m tra chi ti t - Kích th ưc dài trên b n v dùng đơ n v đo là mm, nên khơng c n ghi đơn v đo sau con s kích th ưc. N u dùng đơ n v khác nh ư centimet, mét thì đơ n v đo đưc ghi ngay sau con s kích th ưc. - Kích th ưc gĩc ghi trên b n v dùng đơ n v đo là đ, phút, giây. 2.7.2. Các thành ph n c a kích th ưc Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 15
Hình 2-9 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 16
a, b, Hình 2-10 - ðưng kích th ưc dùng đ bi u th ph n t đưc ghi kích th ưc, nĩ đưc v b ng nét li n m nh (H. 2-10). - ðưng kích th ưc c a đon th ng đưc k song song v i đon th ng đĩ và cách đon th ng đĩ m t đon t 5 đ n 7 mm (H. 2-10). ðưng kích th ưc c a đ dài dây cung là đưng th ng song song v i dây cung đĩ (H.2-11a). ðưng kích th ưc c a gĩc là m t cung trịn cĩ tâm đnh gĩc (H 2-11b). ðưng kích th ưc c a đ dài cung trịn là m t cung trịn đng tâm (H 2-11c) - Khơng đưc dùng đưng tr c, đưng tâm, đưng bao làm đưng kích th ưc a, b, c, Hình 2-11 - N u hình v là hình đi x ng mà khơng v đ y đ , ho c hình v là n a hình chi u và na hình c t k t h p thì cho phép khơng v đ y đ đưng kích th ưc (H. 2-12). Hình 2-12 2.7.2.2. ðưng giĩng kích th ưc - ðưng giĩng kích th ưc dùng đ gi i h n ph n đưc ghi kích th ưc, đưc v b ng nét li n m nh và th ưng k v ưt quá đưng kích th ưc m t kho ng t 2 - 5 mm. - ðưng giĩng c a kích th ưc dài đưc k vuơng gĩc v i đưng kích th ưc (H. 2-10) . Tr ưng h p đ c bi t cho phép k đưng giĩng xiên gĩc đ kh i trùng v i đưng bao (H. 2-13). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 17
- Nh ng ch cĩ cung l ưn, đưng giĩng đưc k t giao đim c a hai đưng bao n i ti p vi cung l ưn (H. 2-14). Hình 2-13 Hình 2-14 - Cho phép dùng các đưng tr c, đưng tâm, đưng bao, đưng kích th ưc làm đưng giĩng kích th ưc (H. 2-15). 2.7.2.3. Mũi tên hai đ u mút c a đưng kích th ưc đưc v m ũi tên, đ l n c a m ũi tên t l thu n v i chi u r ng nét v c a b n v (H. 2-16). Hình 2-15 Hình 2-16 - Trong tr ưng h p đưng kích th ưc ng n quá khơng đ ch đ v m ũi tên thì m ũi tên đưc v phía bên ngồi hai đưng giĩng (H. 2-17). - Tr ưng h p cĩ nhi u kích th ưc n i ti p nhau mà khơng đ ch đ v m ũi tên thì dùng du ch m đ m ho c g ch xiên thay cho m ũi tên (H. 2-18). Hình 2-17 Hình 2-18 2.7.2.4. Con s kích th ưc - Con s kích th ưc ph i vi t chính xác, rõ ràng phía trên và vào kho ng gi a c a đưng kích th ưc. Chi u cao c a con s kích th ưc th ưng khơng bé h ơn 3,5mm. - Chi u c a con s kích th ưc đ dài ph thu c vào đ nghiêng c a đưng kích th ưc so vi đưng b ng c a b n v (H. 2- 19). N u đưng kích th ưc cĩ đ nghiêng quá l n thì con s kích th ưc đưc ghi trên giá ngang (H. 2-20). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 18
Hình 2-19 Hình 2-20 - Chi u con s kích th ưc gĩc ph thu c vào đ nghiêng c a đưng th ng vuơng gĩc v i đưng phân giác c a gĩc đĩ (H. 2-21). Hình 2-21 Hình 2-22 - Khơng cho phép b t c đưng nét nào c a b n v chia hay c t con s kích th ưc, trong tr ưng h p c n thi t thì ph i vi t con s kích th ưc l ch ho c v ng t đon các đưng (H. 2-22). - ði v i nh ng kích th ưc quá bé, khơng đ ch đ ghi kích th ưc thì con s đưc vi t trên đưng kéo dài c a đưng kích th ưc ho c trên giá ngang (H. 2-23). - Khi cĩ nhi u đưng kích th ưc song song nhau hay đ ng tâm thì kích th ưc nh đ t trong, kích th ưc l n đ t ngồi. Các đưng kích th ưc ph i cách nhau 7 đn 10 mm và con s ca các kích th ưc đĩ đ t so le nhau (H.2-24). Hình 2-23 Hình 2-24 - ði v i các ph n t gi ng nhau, phân b cĩ quy lu t thì cĩ th ghi kích th ưc c a chúng nh ư (H. 2-25). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 19
Hình 2-25 2.7.2.4. Các ch và kí hi u - ðưng kính : Trong m i tr ưng h p, tr ưc con s kích th ưc c a đưng kính ph i ghi kèm ký hi u φ cĩ kh b ng kh c a con s kích th ưc, đưng kích th ưc c a đưng kính đưc k qua tâm đưng trịn (H. 2-26). Hình 2-26 - Bán kính: Trong m i tr ưng h p, đi v i các cung trịn cĩ gĩc tâm nh h ơn 180 0 thì ghi kích bán kính. Tr ưc con s kích th ưc c a bán kính cĩ kèm theo ch R b ng kh c a con s kích th ưc (H.2 - 27). ði v i các cung trịn cĩ bán kính quá bé, khơng đ ch đ ghi kích th ưc và v m ũi tên thì cho phép ghi nh ư (H. 2-27b,c). ði v i cung trịn cĩ bán kính quá l n, tâm c a cung bên ngồi gi i h n c n v , cho phép đưng kích th ưc v gãy khúc và khơng c n xác đ nh tâm (H. 2- 28). a b c Hình 2-27 Hình 2-28 - Hình c u: Phía tr ưc con s kích th ưc đưng kính hay bán kính c a hình c u ph i ghi ch “c u” ho c d u ο kèm d u φ hay ch R (H 2-29). - Hình vuơng: ð phân bi t ph n m t ph ng v i m t cong dùng nét li n m nh g ch chéo ph n m t ph ng. Phía tr ưc con s kích th ưc c nh c a hình vuơng ghi d u (H.2-30). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 20
a) b) Hình 2-29 - ð dài cung trịn Phía trên con s đ dài cung trịn ghi d u ∩, đưng kích th ưc là m t cung trịn đng tâm, đưng giĩng k song song v i đưng phân giác c a gĩc ch n cung đĩ (H.2-31). Hình 2-30 Hình 2-31 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 21
CH ƯƠ NG III V HÌNH H C Trong quá trình th c hi n m t b n v ta th ưng ph i th c hi n m t s v n đ v d ng hình ph ng nh ư: chia đu m t đon th ng, chia đ u m t đưng trịn, v các cung n i ti p, v các đưng cong hình h c . Trong ch ươ ng này chúng ta l n l ưt nghiên c u các v n đ đĩ. 3.1 CHIA ðU M T ðON TH NG VÀ M T ðƯNG TRỊN 3.1.1. Chia đu m t đon th ng Chia đon th ng AB ra n ph n b ng nhau. - Qua đim A k đưng th ng Ax b t k ỳ (nên k sao cho gĩc BAx là m t gĩc nh n). - K t đim A, đ t liên ti p lên Ax, n đon th ng b ng nhau b ng các đim chia 1 ’, 2 ’, 2', n ’. - N i n ’ v i B và qua các đim 1 ’, 2 ', 3, ’ k các đưng th ng song song v i n ’B. Giao đim c a các đưng th ng đĩ v i AB cho ta các đim chia t ươ ng ng 1, 2, 3, đĩ là các đim c n tìm (H. 3-1). Hình 3-1 3.1.2. Chia đu m t đưng trịn Cách chia đưng trịn ra 2, 3, 4, 6, 8 ph n đu nhau ta đu đã bi t. D ưi đây là cách chia đưng trịn ra 5, 7, 9, 10, 11, 13, ph n đu nhau. 3.1.2.1 Chia đưng trịn ra 5 và 10 ph n đ u nhau Chia đưng trịn ra 5 ph n đ u nhau b ng các d ng đ dài c nh c a hình 5 c nh đ u ni ti p trong đưng trịn đĩ theo cơng th c : a 5 = R/2 10 − 2 5 ( trong đĩ R là bán kính đưng trịn). Cách v nh ư sau: - Qua tâm O k hai đưng kính AB và CD vuơng gĩc v i nhau. - Xác đnh trung đim M c a bán kính OA. - V cung trịn tâm M, bán kính MC, cung trịn này c t OB t i đim N, CN là đ dài cnh hình n ăm c nh đ u và ON là đ dài hình 10 c nh đu ni ti p đưng trịn đĩ (H. 3-2). 3.1.2.2. Chia đưng trịn ra 7, 9, 11,13 ) ph n đu nhau Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 22
Ph ươ ng pháp g n đúng (H. 3-3) d ưi đây th ưng dùng đ chia đưng trịn ra 7, 9, 11,13 ph n đu nhau. Ví d chia d ưng trịn ra 7 ph n đu nhau: - K hai đưng kính vuơng gĩc AB và CD. - V cung trịn tâm D, bán kính CD, cung này c t A kéo dài t i E và F. - Chia đưng kính CD ra 7 ph n b ng nhau b ng các đim chia 1 ’, 2 ', 3 ’ - N i E và F v i các đim chia ch n 2, 4, 6 (ho c các đim chia l 1 ’, 3 ', 5’ ), các đưng này c t đưng trịn t i các đim 1, 2, 7 chính là các đnh c a hình 7 c nh đ u n i ti p đưng trịn ph i v . Cách chia đưng trịn ra 9, 11, 13, làm t ươ ng t khi đĩ ta chia CD ra 9, 11, 13, ph n đu nhau. Ta cĩ th v m t hình cĩ n c nh n i ti p m t đưng trịn cho tr ưc b ng cách tính đ dài a n c a m t c nh. Khi đĩ đ dài a n đưc tính b ng cơng th c sau: 180 0 an = 2rsin n Hình 3-2 Hình 3-3 3.2. V ð D C VÀ ð CƠN 3.2.1. V đ d c ð d c gi a đưng th ng AB và đưng th ng AC chính là tang c a gĩc α t o thành gi a hai đưng th ng đĩ (H. 3-4). BC S = = tg α AC ð d c đ c tr ưng cho đ nghiêng gi a đưng th ng này so v i đưng th ng kia, đưc tính theo ph n tr ăm ho c t l . V đ d c là v gĩc α theo tang ca gĩc. Hình 3-4 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 23
Cách v đ d c c a m t c t thép hình theo kích th ưc đã cho, cĩ đ d c 1:10 (H.3 - 5). ð v đ d c 1:10, ta v tam giác vuơng cĩ m t c nh gĩc vuơng (c nh đ ng) là 10, c nh gĩc vuơng kia (n m ngang) là 100. Hình 3-5 3.2.2. V đ cơn ð cơn là t s gi a hi u s hai đưng kính c a hai m t c t vuơng gĩc c a hình cơn trịn xoay và kho ng cách gi a hai m t c t đĩ (H. 3-6). D − d K = = 2 tg α h V m t hình cơn cĩ đ cơn K là v hai c nh bên c a m t hình thang cân cĩ hai đáy là D và d mà các c nh bên đu cĩ đ d c b ng K/2 so v i đưng cao c a hình thang đĩ (H 3-6a). Ví d : v m t hình cơn cĩ đ cơn 1:5, đ nh là A, tr c là AB. - Qua hai đim A và B đã xác đnh v hai đưng th ng cĩ đ d c v i tr c AB b ng S = K/2 = 1: 10. a) b) Hình 3-6 Trong ngành ch t o máy, đ cơn dùng cho các lo i m i ghép hình cơn đưc quy đ nh trong TCVN 135-63 , theo đĩ đ cơn K cĩ các giá tr : 1:200 ; 1:100 ; 1:50 ; 1:30 ; 1:20 ; 1:15 ; 1:12 ; 1:10 ; 1:8 ; 1:7 ; 1:5 ; 1:3 ; ho c tính theo gĩc 2 α ta cĩ: 30 0 ; 45 0 ; 60 0 ; 75 0 ; 90 0 ; 120 0. 3.2.3. Cách ghi kích th ưc đ d c và đ cơn TCVN 5705-1993 quy đnh v ghi kích th ưc cho đ d c và đ cơn nh ư sau: Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 24
- Phía tr ưc con s kích th ưc ch đ d c hay đ cơn ph i ghi d u đ d c ∠ hay d u đ cơn < . ðnh c a các d u này ph i h ưng v đáy d c ho c đ nh hình cơn. Hình 3-7 - Các d u hi u trên đưc vi t trên giá song song v i đáy d c ho c trên tr c c a hình cơn (H. 3-7). 3.4. V N I TI P V n i ti p là v các đưng chuy n ti p tr ơn đu t đưng cong này sang đưng cong khác hay t đưng cong sang đưng th ng theo quy lu t hình h c. Tr ơn đu t c là t i đim ni ti p hai đưng cong hay m t đưng cong và m t đưng th ng cĩ cùng ti p tuy n. Khi v ni ti p c n xác đ nh tâm cung n i ti p và các đim n i ti p. Cách v n i ti p c n d a vào các tính ch t ti p xúc c a đưng th ng v i đưng trịn và c a đưng trịn v i đưng trịn. - M t đưng th ng ti p xúc v i m t đưng trịn thì tâm c a đưng trịn cách đưng th ng m t đon b ng bán kính đưng trịn, đim ni ti p là chân đưng vuơng gĩc h t tâm đưng trịn xu ng đưng th ng (H. 3-8). - M t đưng trịn ti p xúc v i m t đưng trịn khác thì kho ng cách tâm c a hai đưng trịn b ng t ng hai bán kính n u chúng ti p xúc ngồi (H.3-9), ho c b ng hi u hai bán kính n u chúng ti p xúc trong (H. 3-10). ðim ni ti p là giao gi a đưng n i hai tâm v i đưng ti p tuy n chung c a hai đưng trịn đĩ. Hình 3-8 Hình 3-9 Hình 3-10 Sau đây là m t s tr ưng h p n i ti p: 3.4.1. N i ti p các cung trịn b ng m t đon th ng Cho hai đưng trịn tâm O 1 và O 2 bán kính R 1 và R 2, kho ng cách gi a hai tâm O 1 và O2 b ng A. V n i ti p hai đưng trịn đĩ b ng hai đon th ng. Cĩ hai tr ưng h p sau: - ðưng th ng ti p xúc ngồi, cách v nh ư hình 3-11 - ðưng th ng ti p xúc trong, cách v nh ư hình 3-12. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 25
Hình 3-11 Hình 3- 12 3.4.2. N i ti p hai đưng th ng c t nhau b ng m t cung trịn Hình 3-13 Cho hai đưng th ng d 1 và d 2 ct nhau, v cung trịn bán kính R ti p xúc v i hai đưng th ng đĩ. Cách v nh ư hình 3-13. 3.4.3. N i ti p đưng th ng và cung trịn b ng m t cung trịn khác Cho đưng th ng d, đưng trịn tâm O 1, bán kính R 1, v cung trịn bán kính R ti p xúc vi đưng th ng và đưng trịn đĩ. Cĩ hai tr ưng h p: Hình 3-14 Hình 3-15 - Cung trịn n i ti p R ti p xúc ngồi v i đưng trịn tâm O 1 (H. 3-14) . - Cung trịn n i ti p R ti p xúc trong v i đưng trịn tâm O 1 (H. 3-15). 3.4.4. N i ti p hai cung trịn b ng m t cung trịn khác Cho hai đưng trịn tâm O 1 và O 2, bán kính R 1 và R 2, v cung trịn bán kính R ti p xúc vi hai đưng trịn đĩ. Cĩ ba tr ưng h p: - Cung n i ti p R ti p xúc ngồi v i c hai đưng trịn đã cho (H. 3-16a). - Cung n i ti p R ti p xúc trong vi c hai đưng trịn đã cho (H. 3-16b). - Cung n i ti p R ti p xúc trong v i m t đưng trịn và ti p xúc ngồi v i đưng trịn kia (H. 3-16c). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 26
a b c Hình 3-16 3.5. V M T S ðƯNG CONG HÌNH H C Trong v k thu t cĩ nhi u lo i đưng cong khác nhau: đưng cong ph ng, đưng cong khơng gian; đưng cong cĩ quy lu t, đưng cong khơng cĩ quy lu t. Dưi đây trình bày cách v m t s đưng cong ph ng cĩ quy lu t, khi v các đưng cong này ph i dùng th ưc cong. 3.5.1. ðưng elíp ðưng elíp là qu tích các v trí c a m t đim cĩ t ng kho ng cách t đĩ đn hai đim c đ nh F 1 và F 2 b ng m t s l n h ơn kho ng cách F 1F2 (H. 3-17). MF 1 + MF 2 = AB = 2a F1 và F 2 là hai tiêu đim c a elíp, đon th ng AB = 2a g i là tr c l n c a elíp, đon th ăng CD vuơng gĩc v i AB là tr c nh c a elíp, giao đim O c a AB và CD là tâm c a elíp. Hình 3-17 Hình 3-18 Cách v elíp (H.3-18) - V hai đưng trịn tâm O, đưng kính AB và CD. - V m t đưng kính tu ỳ ý c a hai đưng trịn đĩ. T giao đim c a đưng kính này vi đưng trịn nh k đưng th ng song song v i tr c l n và t giao đim c a đưng kính đĩ vi đưng trịn l n k đưng th ng song song v i tr c nh , giao đim c a hai đưng v a k là mt đim thu c elíp. Các đim khác c ũng v t ươ ng t (H. 3-18). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 27
3.5.2 ðưng ơ van Ơ van là đưng cong khép kín cĩ d ng gi ng nh ư hình elíp, đưc t o b i 4 cung trịn tng đơi m t b ng nhau. Ơ van cĩ hai tr c đ i x ng vuơng gĩc v i nhau. Cách v đưng ơ van theo hai tr c AB và CD (H. 3-19). - V cung trịn tâm O bán kính OA, cung này c t CD kéo dài t i E. - V cung trịn tâm C bán kính CE, cung này c t AC t i F - V đưng trung tr c c a đon AF, đưng này c t tr c dài t i đim O 1 và c t tr c ng n t i đim O 3. Hai đim O 1 và O 3 là tâm c a cung KL và LM - L y đi x ng các đim O1 và O 3 ta cĩ O 3 và O 4 là tâm c a các cung MN và NK. ðưng ơ van th ưng dùng đ v m t bích thay th cho các elíp khi v g n đúng Hình 3-19 3.5.3. ðưng sin ðưng sin là đưng cong đưc bi u di n b ng ph ươ ng trình y = sin α ðưng sin đưc dùng đ bi u di n đưng cong c a dịng đin xoay chi u, hình chi u vuơng gĩc c a đưng xo n c tr , lị xo D ưi đây là cách v đưng sin (H. 3-20): - K hai đưng th ng vuơng gĩc Ox, Oy làm hai tr c to đ . - V đưng trịn đưng kính d cĩ tâm O n m trên tr c Ox là đưng trịn đơ n v . Hình 3-20 - Trên Ox l y đon OA = Πd, r i chia đưng trịn và đon OA ra mt s ph n b ng nhau (ch ng h n 12 ph n), b ng các đim chia 1, 2, 3, 12 và 1 ’, 2 ’, 3 ’, 12 ’. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 28
- Qua các đim chia trên đưng trịn k các đưng song song v i tr c Ox và qua các đim chia trên đưng th ng OA k các đưng th ng song song v i tr c Oy. - M i c p đưng th ng song song v i các tr c Ox, Oy t ươ ng ng giao nhau t i m t đim thu c đưng sin, n i các đim nĩi trên b ng th ưc cong ta đưc đưng sin ph i v . 3.5.4. ðưng thân khai c a đưng trịn ðưng thân khai c a đưng trịn là qu tích các v trí c a m t đim n m trên m t đưng th ng, khi đưng th ng đĩ l ăn khơng tr ưt so v i m t đưng trịn c đ nh, đưng trịn c đ nh g i là đưng trịn c ơ s . ðưng thân khai c a đưng trịn dùng đ bi u di n prơfin c a bánh r ăng, dao c t Cách v đưng thân khai khi bi t bán kính R c a đưng trịn c ơ s (H. 3-21) d ưi đây: Hình 3-21 - Chia đưng trịn c ơ s ra m t s ph n đ u nhau, ch ng h n làm 12 ph n, b ng các đim chia 1, 2, 3, 12. - T các đim chia đĩ k các ti p tuy n v i đưng trịn c ơ s . Trên ti p tuy n v i đim 12, k t đim 12, đ t m t đon th ng cĩ đ dài b ng chu vi c a đưng trịn c ơ s 2 ΠR. - Chia đu đon th ng đĩ thành 12 ph n b ng nhau (b ng s ph n đã chia đưng trịn cơ s ) b ng các đim chia 1 ’, 2 ’, 3 ’, 12 ’. - L n l ưt đ t lên ti p tuy n t i các đim chia 1, 2, 3 các đon cĩ giá tr b ng 11, 10 l n đon 2 ΠR/12 ta đưc các đim thu c đưng thân khai. - N i các đim nĩi trên b ng th ưc cong ta đưc đưịng thân khai ph i v . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 29
CH ƯƠ NG IV BI U DI N V T TH Ni dung c a m t b n v k thu t bao g m: Các hình bi u di n ca vt th (là các vt đưc to thành t các kh i hình h c c ơ b n, bao g m c các chi ti t máy), đ l n (các kích th ưc) và nh ng yêu c u k thu t c n thi t cho vi c ch t o và ki m tra chi ti t. ð bi u di n đưc vt th trong khơng gian lên trên m t b n v , trong v k thu t ng ưi ta dùng nhi u ph ươ ng pháp. Ph bi n nh t là ph ương pháp hình chi u th ng gĩc k t hp v i hình c t và m t c t. Ngồi ra trong k thu t, nht là trong v xây d ng bên c nh hình chi u th ng gĩc cịn dùng hình chi u tr c đo và hình chi u ph i c nh đ bi u di n v t th . TCVN 5 – 78 quy đnh các quy t c bi u di n v t th trên t t c các b n v c a các ngành cơng nghi p và xây d ng. Hình bi u di n g m cĩ: hình chi u, hình c t, m t c t và hình trích . Sau đây chúng ta đi nghiên c u các lo i hình bi u di n đĩ. 4.1. HÌNH CHI U ðnh ngh ĩa: Hình chi u là hình bi u di n b m t nhìn th y đưc c a v t th đ i v i ng ưi quan sát, cho phép th hin các ph n khu t c a v t th b ng nét đ t đ gi m s l ưng hình bi u di n. 4.1.1. Các lo i hình chi u 4.1.1.1. Hình chi u c ơ b n TCVN 5 – 78 quy đnh l y sáu m t ph ng c a m t hình h p làm sáu m t ph ng hình chi u c ơ b n. V t th coi nh ư đưc đ t trong lịng hình h p n m gi a m t ng ưi quan sát và mt ph ng hình chi u t ươ ng ng (H. 4-1). Sau khi chi u v t th lên sáu m t ph ng hình chi u, chúng đưc tr i ra cho trùng v i mt ph ng hình chi u đ ng (m t ph ng b n v ) ta thu đưc sáu hình chi u g i là sáu hình chi u c ơ b n. V trí các hình chi u c ơ b n đưc b trí nh ư (H. 4-2) và cĩ tên g i nh ư sau: Hình 4-1 - (1) Hình chi u t tr ưc (hình chi u đ ng, hình chi u chính). - (2) Hình chi u t trên (hình chi u b ng). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 30
- (3) Hình chi u t trái (hình chi u c nh). - (4) Hình chi u t ph i. - (5) Hình chi u t d ưi. - (6) Hình chi u t sau. Hình 4-2 Chú ý : - V t th c n bi u di n đưc xem nh ư là v t th đ c, nên s cĩ ph n th y, ph n khu t. Khi xây d ng các hình chi u ta ph i đ t v t th v trí sao cho các b m t c a nĩ song song v i các m t ph ng hình chi u đ các hình chi u thu đưc khơng b bi n d ng. ho c ít bi n d ng nh t. - N u các hình chi u t trên, t trái, t ph i, t d ưi và t sau đưc đ t v trí thay đ i so v i hình chi u đ ng nh ư đã quy đnh trong hình 4-2 thì phía trên các hình chi u đĩ ph i ghi chú nh ư hình chi u A c a (H. 4-3). Hình 4-3 Ph ươ ng pháp b trí các hình chi u c ơ b n nh ư s ơ đ trên g i là ph ươ ng pháp gĩc t ư th nh t hay cịn g i là ph ươ ng pháp E . Ph ươ ng pháp này đưc Vi t Nam, các n ưc châu Âu và m t s n ưc trên th gi i s d ng. Mt s n ưc khác nh ư Nh t, các n ưc Tây Âu và châu M khi xây d ng các hình bi u Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 31
di n c a v t th l i quy đ nh m t ph ng hình chi u đưc đ t gi a v t th và m t ng ưi quan sát. Ph ươ ng pháp này g i là ph ươ ng pháp gĩc t ư th ba hay cịn g i là ph ươ ng pháp A . S ơ đ b trí các hình chi u c ơ b n c a ph ươ ng pháp này đưc b trí nh ư (H. 4-4). Hình 4-4 Tiêu chu n qu c t ISO quy đ nh trên các b n v cĩ th s d ng m t trong hai ph ươ ng pháp nĩi trên đ bi u di n v t th . Du đ c tr ưng c a ph ươ ng pháp E (H 4-5a), du đ c tr ưng ca ph ươ ng pháp A (H 4-5b). a b Hình4-5 4.1.1.2. Hình chi u ph Hình chi u ph là hình chi u m t b ph n v t th lên trên m t m t ph ng khơng song song v i b t k ỳ m t ph ng hình chi u c ơ b n nào. Hình chi u ph đưc s trong tr ưng h p v t th cĩ m t b ph n nào đĩ cĩ b m t khơng song song v i b t k ỳ hình chi u c ơ b n nào, n u chi u lên trên m t ph ng hình chi u cơ b n thì hình chi u thu đưc s b bi n d ng v hình d ng và kích th ưc (H. 4-6). 4.1.1.3. Hình chi u riêng ph n Hình chi u riêng ph n là hình chi u c a m t b ph n v t th lên trên m t m t ph ng hình chi u c ơ b n. Hình chi u riêng ph n đưc s trong tr ưng h p khơng c n thi t ph i v hình chi u c ơ bn c a tồn b v t th (H. 4-7). Chú ý: Hình chi u ph và hình chi u riêng ph n c n ph i ghi chú cho chúng bao g m: - M ũi tên ch h ưng chi u đưc đ t vuơng gĩc vi b m t c n đưc bi u di n. - Ch hoa ch h ưng chi u đưc đ t ngay sát m ũi tên và m t ch hoa đ ch tên hình chi u đưc đ t phía trên c a hình chi u t ươ ng ng, bên d ưi ch hoa này cĩ g ch chân. - N u hình chi u ph và hình chi u riêng ph n đưc đ t v trí liên h tr c ti p v i Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 32
hình chi u c ơ b n thì khơng c n ghi ký hi u nh ư hình chi u riêng ph n phía d ưi (H. 4-6). Hình 4-6 Hình 4-7 Cho phép xoay hình chi u ph (hình chi u A c a hình 4-6) đn v trí song song v i hình chiêu c ơ b n, khi đĩ phía trên c a ch ký hi u ch tên hình chi u cĩ v m ũi tên cong ch hình chi u đã xoay . Hình chi u riêng ph n và hình chi u ph đưc gi i h n b ng nét l ưn sĩng nh ư hình 4-6 và hình chi u A c a hình 4-7, ho c khơng v đưng gi i h n n u nh ư ph n v t th đưc bi u di n cĩ ranh gi i rõ r t nh ư hình chi u B c a hình 4-7. 4.1.2. Cách v hình chi u c a v t th 4.1.2.1. Phân tích hình d ng v t th Bt k ỳ m t v t th nào dù đơ n gi n hay ph c t p đ u đưc t o thành t nh ng kh i hình h c c ơ b n. Hình chi u c a v t th là t ng h p hình chi u c a các kh i hình h c c ơ b n to thành v t th đĩ. Mu n v hình chi u c a v t th , tr ưc tiên ph i bi t phân tích hình d ng v t th đĩ ra làm nhi u ph n cĩ hình d ng ca các kh i hình h c c ơ b n và xác đnh v trí t ươ ng đi gi a Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 33
chúng .Sau đĩ ti n hành v hình chi u c a t ng ph n cùng giao tuy n gi a các m t c a chúng ta s cĩ đưc hình chi u c a tồn b v t th . Cách phân tích hình d ng v t th là ph ươ ng pháp c ơ b n đ v các hình chi u, đ ghi kích th ưc và đc các b n v k thu t. Sau đây là ví d v hình chi u c a đ (H. 4-8). Cĩ th phân tích đ làm ba ph n: - Ph n đ cĩ d ng hình l ăng tr , đáy cĩ d ng hình thang cân, trên đ cĩ hai l hình tr . - Ph n thân đ cĩ d ng hình l ăng tr , m t ph ng phía d ưi ti p xúc v i m t phía trên ca đ , m t cong phía trên ti p xúc v i ph n . - Ph n là m t hình tr r ng, l r ng c ũng cĩ d ng hình tr . Hình 4-8 4.1.2.2 V hình chi u c a v t th Khi v hình chiu c a đ ta l n l ưt v hình chi u c a đ , thân và ph n . Ta v ln l ưt hình chi u đ ng , hình chi u b ng và hình chi u c nh ta s đưc hình chi u c a đ (H. 4-9). ð th hi n đưc hình th t các m t bên c a đ , khi chi u ta đ t m t đ c a song song v i m t ph ng hình chi u b ng, ph n thân đ đ t song song v i m t ph ng hình chi u đng . Cn v n d ng các ki n th c v cách bi u di n đim, đưng th ng, m t ph ng và các giao tuy n đã đưc h c trong mơn hình h c ho hình vào cách bi u di n v t th. Trong b n v k thu t, quy đ nh khơng v các tr c chi u vì v y khi v hình chi u th ba ta nên ch n m t đưng nào đĩ làm chu n, đ t đĩ xác đ nh các đưng nét khác. N u hình chi u th ba là hình đi x ng thì ch n tr c đ i x ng làm chu n. N u hình chi u th ba là hình khơng đi x ng thì ta ch n đưng bao biên làm chu n. Ví d : đ v hình chi u c nh c a đ ta ch n đưng bao c a m t sau làm chu n hình 4-9 chu n này trùng v i chu n II là chu n đ ghi kích th ưc. Các kích th ưc đưc đo t hình chi u bng r i đưa sang hình chi u c nh. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 34
Ta c ũng cĩ th d ng đưng nghiêng 45 0 làm đưng ph tr đ v hình chi u th ba. 4.1.3. Cách ghi kích th ưc c a v t th 4.1.3.1. Phân tích kích th ưc Kích th ưc ghi trên b n v th hi n đ l n c a v t th đưc bi u di n. Kích th ưc ph i đưc ghi đ y đ và rõ ràng. Khơng đưc ghi th a, ghi thi u Ng ưi ta phân chia kích th ưc ca v t th ra làm các lo i sau. - Kích th ưc đ nh hình: là kích th ưc xác đ nh đ l n c a t ng kh i hình h c c ơ b n to thành v t th . Trong hình 4-9 các kích th ưc kích th ưc 110, 55, 42, 26 và 16 xác đnh đ l n c a đ cĩ d ng l ăng tr , các kích th ưc Φ38, Φ22, và 44 xác đnh đ l n c a hình tr - Kích th ưc đ nh v : là kích th ưc xác đ nh v trí t ươ ng đi gi a các kh i hình h c c ơ bn t o thành v t th . Kích th ưc 58 xác đ nh v trí t ươ ng đi gi a hình tr và đ theo chi u cao. Kích th ưc 62 xác đ nh v trí t ươ ng đi c a hai l Φ16 đi v i m t ph ng đ i x ng ( đ nh v theo chi u dài), kích th ưc 14 xác đ nh v trí t ươ ng đi c a hai l Φ16 đi v i m t sau c a đ ( đ nh v theo chi u r ng). - Kích th ưc đ nh kh i: (cịn g i là kích th ưc khuơn kh hay kích th ưc chốn ch ) là kích th ưc xác đ nh đ l n nh t c a v t th theo ba chi u dài, r ng, cao. Kích th ưc 110 xác đnh chi u dài c a đ . Kích th ưc 58 và Φ38 xác đnh chi u cao ca đ . Hình 4-9 Nh ư v y đ ghi kích th ưc c a v t th ta c ũng dùng cách phân tích hình d ng ca v t th đ xác đ nh các kích th ưc đ nh hình, sau đĩ xác đnh các kích th ưc đ nh v và kích th ưc đ nh kh i. C n chú r ng m t kích th ưc cĩ th tham gia vào m t, hai ho c c ba trong Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 35
s các lo i kích th ưc đã nêu. Trong ví d trên kích th ưc 110 là kích th ưc đ nh hình c a ph n đ đ ng th i c ũng là kích th ưc đ nh kh i c a đ . Kích th ưc 58 là kích th ưc đ nh v c a ph n , m t khác nĩ li k t h p v i kích th ưc Φ38 t o thành kích th ưc đ nh kh i c a đ theo chi u cao. Hình 4-10 trình bày cách ghi kích th ưc cho m t s kh i hình h c c ơ b n. Hình 4-10 ð ghi kích th ưc cho v t th ta ph i ch n các y u t hình h c ( đim, đưng, m t) đ làm chu n, t đĩ xác đ nh các y u t khác c a v t th . M i chi u c a v t th th ưng ch ch n mt chu n và chu n đĩ th ưng là m t đáy, m t ph ng đ i x ng c a c v t th ho c tr c hình hc c a kh i hình h c c ơ b n. Trong hình 4-9: C hu n I là m t ph ng đ i x ng c a v t th , nĩ xác đ nh các kích th ưc chi u dài c a v t th nh ư các kích th ưc 110, 62, Φ38, Φ22. Chu n II là m t sau c a vt th , nĩ xác đ nh các kích th ưc chi u r ng c a v t th nh ư các kích th ưc 10,14, 55, 26, 22, 44. Chu n III là m t đáy c a v t th , nĩ xác đ nh các kích th ưc chi u cao c a v t th nh ư các kích th ưc 58, 16. 4.1.3.2. Phân b các kích th ưc Khi ghi kích th ưc cho v t th thì vi c phân b các kích th ưc c ũng c n đưc chú ý. - M i kích th ưc ch đưc ghi m t l n trên b n v , khơng đưc ghi th a khơng đưc ghi thi u. Ví d kích th ưc 18 ( H.4-11a), và Φ18 (H. 4-11b) ghi th a vì chúng đã đưc xác đnh t kích th ưc 9 và 8. - Các kích th ưc đ nh hình c a b ph n nào, nên ghi trên hình bi u di n th hi n đ c tr ưng nh t c u t o c a b ph n đĩ. Ví d kích th ưc bán kính cung trịn ghi hình chi u là cung trịn nh ư R23 (H. 4-12). Kích th ưc đưng kính đáy c a kh i trịn nên ghi trên hình chi u cĩ ph ươ ng vuơng gĩc v i tr c quay c a kh i trịn nh ư Φ40 và Φ15 (H. 4-12). Nh ng kích th ưc cĩ liên quan, bi u th cùng m t b ph n c a v t th nên ghi g n nhau. Ví d các kích th ưc c a rãnh là 12, 8, 15 đu đưc ghi trên hình chi u đ ng; các kích th ưc c a l là Φ10, 12, 80 cùng ghi trên hình chi u b ng (H. 4-13) Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 36
a) b) Hình 4-11 Hình 4-12 - Nh ng kích th ưc c u t o bên trong và bên ngồi c a v t th nên ghi v hai phía c a hình bi u di n. Các kích th ưc c u t o bên trong đưc ghi v phía hình c t. Các kích th ưc cu t o bên ngồi đưc ghi v phía hình chi u (H. 4-14). M i kích th ưc ph i đưc ghi m t v trí rõ ràng trên b n v , nên ghi v phía bên ngồi c a hình bi u di n và t p trung trên m t s hình chi u. Hình 4-13 Hình 4-14 4.1.4. ðc b n v và v hình chi u th ba 4.1.4.1.Cách đc b n v ðc b n v là m t quá trình t ư duy khơng gian t các hình ph ng khơng gian hai chi u thành khơng gian ba chi u. Khi đ c b n v ng ưi đ c c n chú ý nh ng đim sau: - Khi đc, ng ưi đ c ph i xác đ nh đúng h ưng nhìn cho t ng hình bi u di n theo các Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 37
hưng nhìn t tr ưc, t trên,t trái, t ph i đ cĩ th hình dung đưc hình d ng m t tr ưc, mt trên, m t ph i c a v t th . - Ph i n m ch c đ c đim hình chi u c a các kh i hình h c c ơ b n, r i c ăn c theo các hình chi u mà chia v t th ra thành các b ph n. Phân tích hình d ng t ng b ph n c a v t th đi đn hình dung c u t o c a tồn b v t th . - Ph i phân tích đưc ý ngh ĩa c a t ng lo i đưng nét th hi n trên các hình chi u. Nét li n đ m, nét đ t, nét ch m g ch m i đưng, nét đ u th hi n m t đưng, m t m t nào đĩ ca v t th . - ði v i nh ng v t th mà đưng th y ngồi khơng d phân tích thành các b ph n, cĩ th dùng cách phân tích đưng, m t. Ta bi t r ng, b t k ỳ m t v t th nào c ũng đưc gi i hn b i m t s m t nh ư m t ph ng, m t cong. Các m t đĩ cĩ v trí t ươ ng đi v i nhau, chúng cĩ th song song v i nhau ho c c t nhau. N u chúng song song thì cĩ m t tr ưc, m t sau ho c m t trên, m t d ưi Ví d: ð c các hình chi u c a v t th và v hình chi u th ba (H. 4-15). V t th đưc bi u di n b ng hình chi u đ ng và hình chi u b ng, ta đi v hình chi u c nh c a v t th . C ăn c vào hai hình chi u đã cho ta cĩ th phân tích v t th ra làm hai ph n: ph n đ d ưi và ph n thân trên. Ph n đ ( đưc v nét đ m) là m t t m cĩ chi u dày 12, chi u dài 88, chi u r ng 46 (R23 x2). Hai đu c a đ là hai n a hình tr bán kính R23. Trên đ cĩ hai l trịn Φ8. Hình chi u đ ng c a các l đưc th hi n b ng các nét đt, các nét g ch ch m m nh gi a các nét đt th hi n các đưng tr c c a các l trịn xoay (H. 4-16). Hình 4-15 Hình 4-16 Ph n thân ( đưc v đ m) là m t ng hình tr cĩ đưng kính Φ40. Bên trong cĩ l tr rng Φ15, cao 30 và l hình vuơng c nh 22, hình chi u đ ng c a chúng th hi n b ng các nét đt, hình chi u b ng đưc th hi n b ng hình trịn và hình vuơng. Hình trịn và hình vuơng dưi hình chi u b ng là hai đưng khép kín th hi n m t tr và l ăng tr đĩ. C ăn c vào hình chi u đ ng ta xác đ nh đưc v trí t ươ ng đi gi a chúng, m t l ăng tr phía trên, m t tr phía d ưi (H. -17). Phía trên bên trái c a ph n thân b c t đi m t ph n b i m t c t ngang cĩ chi u cao là 10 và m t c t d c cách tr c 7. Do v y d ưi hình chi u b ng cĩ hai m t khép kín k nhau (bi u th b ng m t k ngang và m t k d c(H. 4-18). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 38
Hình 4-17 Hình 4-18 4.1.4.2. Cách v hình chi u th ba Khi v hình chi u th ba ta ti n hành v t ng ph n c a v t th ta ti n hành v ph n đ tr ưc, ph n thân sau ,, v hình d ng bên ngồi tr ưc, v hình d ng bên trong sau; v b ph n ch y u tr ưc, v b ph n th yu sau. Chú ý: Khi v hình chi u th ba khi cĩ hình chi u đ ng và hình chi u b ng r i ta c n đm b o s t ươ ng quan gi a các hình chi u đĩ là : - Chi u dài c a các y u t hình h c trên hình chi u đ ng và hình chi u b ng ph i bng nhau. - Chi u cao c a các y u t hình h c trên hình chi u đ ng và hình chi u c nh ph i b ng nhau. - Chi u r ng c a các y u t hình h c trên hình chi u b ng và hình chi u c nh ph i bng nhau Cách v đưc th hi n trên hình 4-19. Hình 4-19 4.2. HÌNH C T ð bi u di n c u t o bên trong c a v t th ta dùng các nét đt. ði v i nh ng v t th Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 39
cĩ c u t o bên trong ph c t p, n u ch dùng hình chi u đ bi u di n s l ưng nét đ t s nhi u làm cho b n v khơng rõ ràng, đơi khi làm t i b n v , ng ưi đ c khĩ hình dung và d gây nh m l n. ð kh c ph c nh ưc đim này, trên b n v ngồi hình chi u ng ưi ta cịn s d ng các lo i hình bi u di n khác nh ư hình c t và m t c t. 4.2.1. Khái ni m v hình c t và m t c t Mu n cĩ hình c t và m t c t ng ưi ta làm nh ư sau: dùng m t m t ph ng t ưng t ưng đ c t v t th làm hai ph n (H. 4-20). Sau đĩ b ph n v t th n m gi a m t ng ưi quan sát và mt ph ng c t. Chi u ph n cịn l i c a v t th lên trên m t m t ph ng song song v i m t ph ng c t thì hình bi u di n thu đưc ta g i là hình c t (H.4-21a). Hình bi u di n c a ph n v t th n m ngay trên m t ph ng c t đưc g i là mt c t (H. 4-21b). Ta cĩ th đ nh ngh ĩa hình c t nh ư sau: ðnh ngh ĩa: Hình c t là hình bi u di n ph n cịn l i c a v t th lên trên m t m t ph ng song song v i m t ph ng c t sau khi ta t ưng t ưng dùng m t ph ng c t này đ c t qua vt th . Cịn mt c t là hình bi u di n ph n v t th n m ngay trên m t ph ng c t. Chú ý: M t ph ng c t nĩi trên ch là tưng t ưng, ch cĩ tác d ng đ i v i vi c v m t hình c t ho c m t m t c t nào đĩ. Sau khi v xong hình c t nào đĩ v t th l i đưc coi là nguyên v n mu n v hình c t khác ta l i ph i dùng m t ph ng c t t ưng t ưng khác. Hình 4-20 4.2.2. Phân lo i hình c t 4.2.2.1. Chia theo v trí m t ph ng c t - Hình c t đ ng: Là hình c t thu đưc khi m t ph ng c t song song v i m t ph ng hình chi u đ ng (H. 4-22). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 40
a b Hình 4-21 Hình 4-22 - Hình c t b ng: Là hình c t thu đưc khi m t ph ng c t song song v i m t ph ng hình chi u b ng (H. 4-23). Hình 4-23 - Hình c t c nh: Là hình c t thu đưc khi m t ph ng c t song song v i m t ph ng hình chi u c nh (H. 4-24). Các hình c t đ ng, b ng, c nh đưc đ t ngay v trí c a các hình chi u t ươ ng ng. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 41
- Hình c t nghiêng: Là hình c t thu đưc khi m t ph ng c t khơng song song v i m t ph ng hình chi u c ơ b n nào . Hình c t nghiêng đưc dùng trong tr ưng h p v trí các l lõm c n bi u di n khơng song song v i b t k ỳ m t ph ng hình chi u c ơ b n nào (H. 4-25). Hình 4-24 Hình 4-25 - Hình c t riêng ph n : là hình c t th hi n c u t o m t ph n nh c a v t th , cho phép đt hình c t riêng ph n ngay trên hình chi u c ơ b n và dùng nét l ưn sĩng đ gi i h n vi ph n hình chi u (H. 4-26). Hình 4-26 - 4.2.2.2. Chia theo s l ưng m t ph ng c t - Hình c t đơn gi n: Là hình c t thu đưc khi ch dùng m t m t đ c t v t th . Các Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 42
hình c t đ ng, b ng, c nh, nghiêng, riêng ph n trình bày trên đu là các hình c t đơn gi n (H. 4-22, 4-23, 4-24, 4-25, 4-26). Nu m t ph ng c t c t d c theo chi u dài tr c ho c d c theo chi u cao tr c c a v t th thì hình c t thu đưc g i là hình c t d c. Nu m t ph ng c t c t vuơng gĩc v i chi u dài hay chi u cao c a v t th thì hình c t thu đưc g i là hình c t ngang. - Hình c t ph c t p: Là hình c t thu đưc khi dùng hai m t ph ng tr lên đ c t qua vt th . Cĩ hai lo i hình c t ph c t p đĩ là hình c t hình c t b c và c t hình c t xoay. +Hình c t b c: là hình c t thu đưc khi ta dùng các m t ph ng c t cùng song song v i mt m t ph ng hình chi u c ơ b n đ c t qua v t th (H. 4-27). Hình 4-27 Trên hình 4-27 n u ch dùng m t m t ph ng c t thì khơng th hi n đưc các l r ng các v trí khác nhau. Do đĩ ng ưi ta đã dùng ba m t ph ng c t l n l ưt c t qua tr c c a ba l cùng song song v i m t ph ng hình chi u đ ng. Trên hình c t b c quy ưc khơng v các nét bi u di n g y khúc c a các m t ph ng c t trung gian. + Hình c t xoay: là hình c t thu đưc khi dùng các m t ph ng c t giao nhau ti tr c chính c a v t th khi các m t ph ng này trùng v i tr c đi x ng c a các b ph n đĩ (H. 4-28). Hình 4-28 Hình c t xoay dùng đ th hi n c u t o bên trong c a m t s b ph n c a v t th khi các m t ph ng đ i x ng c a các b ph n này giao nhau t i tr c chính c a v t th . Khi v hình ct xoay thì m t ph ng nghiêng đưc xoay v trùng v i mt ph ng th ng đng hay n m Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 43
ngang thành m t m t ph ng và đưc b trí ngay trên hình chiu c ơ b n chi u c ơ b n đĩ (H. 4-28). 4.2.3. Các quy ưc v hình c t - Vi trí c a các m t ph ng c t đưc v b ng nét c t là nét li n đ m. Nét c t đưc đ t ti nh ng ch gi i h n c a các m t ph ng c t, ch b t đ u, ch k t thúc, ch chuy n ti p và ch giao nhau c a các m t ph ng c t (H. 4-29). - nét c t đ u và nét c t cu i cĩ m ũi tên ch h ưng nhìn, đưc đ t vuơng gĩc v i nét ct t i đim gi a. Bên c nh m ũi tên cĩ ghi ch hoa đ ch tên g i m t ph ng c t. Phía trên hình c t cĩ ghi tên g i b ng ch hoa t ươ ng ng theo ki u A-A ; B-B . Nét g ch ngang bên dưi v b ng nét li n đ m (H. 4-30). Hình 4-29 - N u m t ph ng c t trùng v i m t ph ng đ i x ng c a v t th và các hình bi u di n đt g n nhau cĩ liên h chi u thì khơng c n ghi v trí và tên g i hình c t (H. 4-22, 4-23, 4-24) - ð gi m b t s l ưng hình bi u di n, cho phép ghép m t ph n hình chi u và m t ph n hình c t ho c các ph n hình c t v i nhau thành m t hình bi u di n theo cùng m t ph ươ ng chi u g i là hình c t k t h p hay hình c t ghép (H. 4 -30). Hình 4-30 - N u hình c t k t h p là hình đi x ng thì cĩ th ghép m t n a hình chi u v i m t na hình c t . N a hình c t đưc đ t bên ph i c a tr c đ i x ng th ng đ ng ho c bên d ưi tr c đ i x ng n m ngang, cịn n a hình chiu đưc đ t bên trái tr c đ i x ng th ng đ ng ho c Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 44
bên trên tr c đ i x ng n m ngang. Tr c đ i x ng đơc dùng làm đưng gianh gi i gi a chúng (H. 4-31). - N u v t th cĩ hình c t k t h p trên đĩ cĩ m t c nh th y trùng v i tr c đ i x ng thì dùng nét l ưn sĩng làm đưng phân cách. Nét l ưn sĩng v l ch sang ph n hình chi u hay ph n hình c t tu ỳ theo nét li n đ m thu c ph n hình bi u di n nào (H. 4-32). Hình 4-31 Hình 4-32 Hình 4-33 Hình 4-34 - Trong tr ưng h p hình chi u và hình c t khơng cĩ chung tr c đ i x ng c ũng cho phép ghép m t ph n hình chi u và m t ph n hình c t, khi đĩ đưng phân cách là nét l ưn sĩng (H. 4-33). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 45
- Khi ghép m t ph n hình chi u v i nhi u ph n hình c t c a v t th trên m t hình bi u di n nào đĩ ta cĩ th l y hai tr c đ i x ng làm đưng phân cách (H. 4-34). - Trong t t c các tr ưng h p trên hình c t k t h p, khơng v các nét đ t bên ph n hình chi u mà phía đi x ng c a các nét này đã đưc th hi n bên ph n hình c t. 4.2.4. Quy ưc v ghi ký hi u v t li u trên hình c t và m t c t - ð phân bi t ph n v t th n m trên m t ph ng c t và ph n v t th n m phía sau m t ph ng c t.Trên hình c t, ph n đ c c a v t th b m t ph ng c ăt c t qua đưc v quy ưc b ng các ký hi u v t li u. Theo TCVN 0007-1993 quy đnh cách ký hi u trên m t c t c a các lo i vt li u th ưng g p trên các b n v k thu t (H. 4- 36). Hình 4-35 - Các đưng g ch g ch m t c t đưc v b ng nét li n m nh, k song song, cách đ u nhau và nghiêng v i đưng tr c, đưng tâm, đưng bao m t gĩc 45 0. (H 4-36). ð tránh trùng vi đưng tr c, đưng bao nào đĩ cho phép k các đưng g ch m t c t nghiêng 30 0 ho c 60 0. - Kho ng cách gi a các đưng g ch g ch tu ỳ thu c vào đ l n c a mi n đưc g ch và t l c a b n v , nh ưng khơng đưc l n h ơn hai l n chi u r ng c a nét li n đ m đưc dùng trên b n v và khơng đưc nh h ơn 0,7 mm. - Ký hi u v t li u trên m t c t c a hai chi ti t k nhau ph i đưc phân bi t nhau b ng hưng gch, b ng kho ng cách gi a các đưng g ch ho c b ng các đưng g ch so le nhau. Nu b dày c a ph n đưc g ch nh h ơn ho c b ng 2 mm thì cho phép tơ đen (H. 4-37). - N u m t ph ng c t đi d c theo tr c đ c (H. 4-38a) ho c đi qua các chi ti t nh ư thành mng nh ư gân ch u l c (H. 4-38b), nan hoa c a tay v n (H.4-39a), đinh tán (H. 4-39b), bu lơng, vít, thì quy ưc khơng g ch g ch trên m t c t c a các chi ti t này . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 46
Hình 4-36 Hình 4-37 a, b, Hinh 4-38 a, b, Hình 4-39 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 47
4.3. M T C T 4.3.1 Khái ni m v m t c t Nh ư đã trình bày trong ph n khái ni m v hình c t và m t c t trên ta cĩ đnh ngh ĩa v m t ct nh ư sau: ðnh ngh ĩa: M t c t là hình bi u di n ph n v t th nm ngay trên m t phng c t mà khơng bi u di n ph n phía sau (H. 4-21b). Khác v i hình c t, trên m t c t khơng v hình chi u c a ph n v t th n m phía sau m t ph ng c t 4.3.2. Phân lo i m t c t - M t c t r i :là lo i m t c t đưc đ t bên ngồi hình bi u di n t ươ ng ng (H. 4-40). ðưng bao c a m t c t r i đưc v b ng nét li n đ m, nĩ th ưng đưc dùng đ th hi n nh ng ph n t cĩ đưng bao m t c t ph c t p. Mt c t r i cĩ th đưc đ t gi a ph n c t lìa c a m t hình chi u nào đĩ (H. 4-41). Hình 4 - 40 Mt c t r i th ưng đưc b trí d c theo đưng kéo dài c a nét c t và đt g n hình bi u di n t ươ ng ng, song c ũng cho phép đ t b t kì v trí nào trên b n v . Hình 4 - 41 - M t c t ch p: là m t c t đ t ngay trên hình bi u di n t ươ ng ng (H. 4 - 42). ðưng bao c a m t c t ch p đưc v b ng nét li n m nh. Các đưng bao c a hình bi u di n chính t i ch đ t m t c t ch p v n đưc v đ y đ . M t c t ch p th ưng đưc dùng đ bi u di n nh ng ph n t cĩ đưng bao m t c t đơn gi n. 4.3.3. Các quy ưc v m t c t Cách ký hi u cho m t c t c ũng gi ng nh ư đi v i hình c t bao g m nét c t, m ũi tên ch hưng chi u và ch hoa ch tên m t c t (H. 4-43). Tr các tr ưng h p sau: Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 48
- Khi m t c t là hình đi x ng đ ng th i tr c đi x ng c a nĩ đ t trùng v i v t c a mt ph ng c t, ho c trên đưng kéo dài c a v t m t ph ng c t, ho c đ t t i ch c t lìa c a v t th (H. 4-40, 4-41, 4-42) Hình 4-42 Hình 4-43 . Hình 4 -44 - M t c t đưc đ t theo đúng h ưng m ũi tên và cho phép đt v trí b t k ỳ trên b n v. ð i v i m t c t nghiêng n u đã đưc xoay, thì phía trên c a ch ký hi u cĩ m ũi tên cong gi ng nh ư hình c t đã đưc xoay (H. 4 -44). - N u m t ph ng c t đi qua tr c c a l ho c lõm trịn xoay thì cho phép v đ y đ đưng bao c a l , lõm trịn xoay đĩ (v c ph n phía sau m t ph ng c t) nh ư các m t c t A-A (H. 4-42); A-A và C-C trong (H. 4-45). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 49
Hình 4-45 - Trong tr ưng h p đ c bi t cho phép dùng m t cong đ c t v t th , khi đĩ m t c t đưc v theo d ng hình tr i và cĩ ghi ch đã tr i phía d ưi g ch ngang (H.4-46). Hình 4-46 4.4. HÌNH TRÍCH - ðnh ngh ĩa: Hình trích là hình bi u di n đưc phĩng to trích ra t m t hình bi u di n đã cĩ trên b n v , nh m đ th hi n m t cách t m v đưng nét và hình d ng c a m t ph n t nào đĩ c a v t th mà trên hình bi u di n chính nĩ ch ưa đưc th hi n rõ (H. 4-47). Hình 4-47 Hình trích c ũng cĩ th là lo i hình bi u di n khác v i hình bi u di n t ươ ng ng, nh ư trong thí d hình 4-48 hình bi u di n chính là hình chi u nh ưng hình trích ra l i là hình c t . - Ghi chú cho hình trích : ð ch tên hình trích trên hình bi u di n chính ng ưi ta khoanh trịn b ng nét li n mnh ch c n v trích ra và ghi ký hi u b ng ch s La Mã hay ch hoa. Hình trích th ưng đưc đ t g n hình bi u di n chính cĩ ghi ký hi u b ng ch s La mã hay ch hoa tươ ng ng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 50
kèm theo t l phĩng to. Hình 4-48 4.5. V GIAO TUY N C A V T TH V giao tuy n c a v t th th ưng g p m t s chi ti t cĩ d ng trịn xoay b vát ph ng to thành giao tuy n ph ng. Ph ươ ng pháp v giao tuy n c a m t ph ng v i các m t đã đưc trình bày trong mơn Hình h c ho hình. D ưi đây trình bày cách v m t c ăt nghiêng c a v t th và cách v giao tuy n c a v t th cĩ l xuyên. 4.5.1. V m t c t nghiêng c a v t th V m t c t nghiêng c a v t th là v hình th t c a giao tuy n c a m t ph ng v i các mt c a v t th . Nh ư ph n hình c t trên ta th y r ng đ th hi n hình th t c a m t b ph n nào đĩ c a v t th , đơi khi ta ph i dùng hình c t nghiêng. Mu n làm đưc điu đĩ ta ph i bi t cách v m t c t nghiêng c a v t th . Th c ch t là ta dùng ph ươ ng pháp bi n đ i hình h c đ tìm hình th t c a giao tuy n. Ví d : V m t c t nghiêng c a v t th (H. 4-49) nh ư sau: - Tr ưc tiên ta phân tích v t th thành hai ph n: Ph n trên là hình tr trịn xoay Ph n d ưi là hình l ăng tr sáu c nh đ u. Giao tuy n c a m t ph ng c t vĩi ph n hình tr là elíp, giao tuy n c a m t ph ng c t v i ph n hình l ăng tr là m t đa giác. - Ti p theo xác đ nh hình chi u c a giao tuy n b ng cách xác đnh các đim đ c bi t thu c giao trên hình chi u đ ng và hình chi u b ng. - K các đưng tr c song song v i v t c a m t ph ng c t làm tr c đ i x ng cho hình th t c a giao tuy n. - T các đim 1 1, 2 1, 3 1, . . . , 5 1 k các đưng giĩng vuơng gĩc v i v t c t, và đt trên các đưng giĩng đĩ các đon t ươ ng ng đo đưc trên hình chi u b ng: đon 2-9 b ng đon 22 - 9 2; đon 3-8 b ng đon 3 2 - 8 2; đon 4-7 b ng đon 4 2-72 ; đon 5-6 b ng đon 5 2-62. N i các đim 1, 2, 3, . . . ta đưc hình th t c a giao tuy n. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 51
Hình 4-49 Hình 4-50 4.5.2. V vât th cĩ l xuyên Vt th xuyên là v t th cĩ d ng hình h c cĩ l xuyên ngang, trong th c t c ũng th ưng g p m t s chi ti t cĩ c u t o t ươ ng t nh ư v t th cĩ l xuyên. V v t th cĩ l xuyên là v hình chi u c a v t th sau khi đã xuyên l ngang qua, th c ch t là v giao tuy n c a l xuyên v i các m t c a v t th . đây ta ph i v n d ng nh ng ki n th c đã h c trong mơn Hình h c ho hình v cách tìm giao tuy n c a các m t đ v . Tr ưc tiên ta ph i v hình chi u c a các đim đ c bi t thu c giao tuy n c a hai hình chi u đã cho, sau đĩ v hình chi u th ba c a các đim đĩ. Ví d : Cho hai hình chiu đ ng và hình chi u b ng c a hình tr cĩ l xuyên (H. 4-50). V ba hình chi u c a v t th sau khi đã xuyên l hình tr và l hình l ăng tr tam giác. Ta l n l ưt v giao tuy n c a l xuyên hình l ăng tr tam giác v i m t tr ngồi và v giao tuy n c a hai l xuyên v i nhau ( l ngang l ăng tr tam giác và l d c hình h p ch nh t). Cách v nh ư sau: - Xác đnh các đim A 1, A 2, B 1, B 2, . . . thu c giao tuy n c a l xuyên v i m t tr ngồi trên hình chi u đ ng và hình chi u b ng. - Xác đnh các đim 5 1, 5 2, 61, 6 2, . . . thu c giao tuy n c a l xuyên v i các m t c a l hình h p bên trong. - T hai hình chi u c a đim đã cho ta v hình chi u th ba. Giao tuy n c a hai m t bên c a l xuyên v i m t tr là hai cung elíp. Hình chi u c nh c ũng là hai cung elíp, cách v (H. 4-51). Hình 4-52a là hình bi u di n c a v t th xuyên đã v xong giao tuy n và các hình c t. Hình 4-52b là hình chi u tr c đo th hi n hình d ng trong khơng gian c a v t th này. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 52
Hình 4-51 a, b, Hình 4-52 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 53
CH ƯƠ NG V HÌNH CHI U TR C ðO 5.1. KHÁI NI M V HÌNH CHI U TR C ðO Nh ư đã bi t, các hình chi u th ng gĩc th hi n chính xác hình d ng và kích th ưc c a vt th đưc bi u di n, vì v y trong k thu t ph ươ ng pháp hình chi u th ng gĩc đưc dùng làm ph ươ ng pháp bi u di n chính. Nh ưng m i hình chi u th ng gĩc l i ch th hi n đưc hai chi u c a v t th vì v y làm cho ng ưi đ c khĩ hình dung ra c u t o c a v t th . ð kh c ph c nh ưc đim đĩ c a ph ươ ng pháp hình chi u th ng gĩc ng ưi ta cịn dùng ph ươ ng pháp hình chi u tr c đo đ b sung cho hình chi u th ng gĩc. Hình chi u tr c đo cĩ ưu đim là trên m t hình bi u di n th hi n đưc c ba chi u ca v t th , do đĩ hình v cĩ tính l p th , tính tr c quan cao. Vì v y trên b n v c a nh ng v t th cĩ c u t o ph c t p, bên c nh các hình chi u th ng gĩc ng ưi ta th ưng v thêm hình chi u tr c đo đ ng ưi đ c d hình dung ra c u t o c a v t th . 5.1.1. N i dung c a ph ươ ng pháp hình chi u tr c đo Mu n cĩ hình chi u tr c đo c a v t th ng ưi ta chi u song song v t th đĩ cùng v i h tr c to đ vuơng gĩc (trong đĩ v t th đưc g n vào) lên trên m t m t ph ng hình chi u P' và h ưng chi u l . Trên (H. 5-1) ta cĩ m t hình l p ph ươ ng đưc g n vào h tr c to đ Oxyz sao cho các c nh OA, OB, OC l n l ưt trùng v i các tr c to đ Ox, Oy, Oz. Khi ta chi u song song hình l p ph ươ ng cùng v i h to đ mà nĩ đưc g n vào theo h ưng chi u l lên m t ph ng P ' thì ta đưc hình chi u tr c đo c a hình h p đĩ cùng v i hình chi u tr c đo c a h tr c. Hình chi u trc đo c a các đon th ng song song đưc chi u thành các đon th ng song song. - M t ph ng P ' gi là m t ph ng hình chi u tr c đo. - H ưng chi u l g i là h ưng chi u tr c đo. - Hình chi u O ’x’, O ’y’ và O ’z’ là hình chi u tr c đo c a ba tr c to đ Ox, Oy và Oz hay O 'x'y'z' gi là h tr c tr c đo ( là hình chi u tr c đo c a h tr c t a đ vuơng gĩc Oxyz) - Các đon th ng O 'A', O 'B' và O 'C' là hình chi u tr c đo c a OA,OB và OC Các t s gi a đ dài c a các đon th ng sau khi chi u và tr ưc khi chi u theo ph ươ ng các tr c to đ đưc g i là các h s bi n d ng theo tr c đĩ: O' A' = p là h s bi n d ng theo tr c đo O ’x’. OA O'B' = q là h s bi n d ng theo tr c đo O ’y’. OB O'C' = r là h s bi n dng theo tr c đo O ’z’. OC 5.1.2. Phân lo i hình chi u tr c đo Hình chi u tr c đo đưc chia thành các lo i sau: - Căn c theo h ưng chi u l Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 54
+ Hình chi u tr c đo vuơng gĩc : n u h ưng chi u l h p v i m t ph ng hình chi u tr c đo P ' m t gĩc 90 0. + Hình chi u tr c đo xiên gĩc: n u h ưng chi u l h p v i m t ph ng hình chi u P ' m t gĩc khác 90 0. Hình 5-1 - Căn c theo các h s bi n d ng + Hình chi u tr c đo đ u: n u ba h s bi n d ng b ng nhau (p = q = r). + Hình chi u tr c đo cân: n u hai trong h s bi n d ng b ng nhau (p = q ≠ r ; p ≠ q = r ; p = r ≠ q ; ). + Hình chi u tr c đo l ch: nu c ba h s bi n d ng khác nhau (p ≠ q ≠ r). 5.2. CÁC LO I HÌNH CHI U TR C ðO TH ƯNG DÙNG Nh ư trên ta th y cĩ r t nhi u lo i hình chi u tr c đo n u k t h p c hai y u t là h s bi n d ng và gĩc h p b i h ưng chi u l v i m t ph ng hình chi u P '. TCVN 11-78 trình bày mt s đ c tr ưng và nh ng quy đ nh cĩ liên quan đn m t s lo i hình chi u tr c đo th ưng dùng và cách v hình chi u tr c đo c a m t v t th . 5.2.1. Hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u ( đ ng tr c th ng gĩc) Các đc tr ưng c a hình chi u tr c đo bao g m gĩc gi a các tr c tr c đo, h s bi n dng và đc đim hình chi u tr c đo c a đưng trịn. Trong hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u ta cĩ: - Gĩc g ia các tr c tr c đo: Hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u cĩ các tr c O’x,’ O’y’ và O’z’ làm v i nhau các gĩc b ng nhau và b ng 120 0. Tr c Oz th ng đ ng (H. 5-2). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 55
- H s bi n d ng : H s bi n d ng theo các tr c đ u b ng nhau v i giá tr là: p = q = r = 0,82 ð kh i ph i tính tốn khi v ta l y các h s bi n d ng quy ưc là : P = Q = R = 1. Vì v y ta coi nh ư phĩng to v t th lên M l n: M= 1: 0,82 = 1,22 l n. - Hình chi u tr c đo c a đưng trịn : Trong hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u, đưng trịn n m trên các m t ph ng song song v i các m t ph ng xác đ nh b i hai tr c to đ đ u cĩ hình chi u tr c đo là các elíp, tr c ln c a các elíp này đu vuơng gĩc v i hình chi u tr c đo c a tr c th ba. Ví d hình chi u tr c đo c a đưng trịn n m trên m t ph ng song song v i m t ph ng x 'O'y' là mt elíp cĩ tr c l n vuơng gĩc v i truc O 'z ' (H. 5-3). N u l y các h s bi n d ng P = Q = R = 1 thì thì tr c l n c a elíp b ng 1,22d, tr c nh b ng 0,71d ( d là đưng kính c a đưng trịn ). a) b) Hình 5-2 . Hình 5-3 Hình 5-4 Hình 5-4 là cách v ơ van thay th cho elíp. Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 56
Hình 5-5 Hình 5-5 là hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u c a m t m t bích. 5.2.2. Hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân (nh tr c th ng gĩc) - Gĩc gi a các tr c tr c đo : Hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân g m cĩ tr c O 'z' đt v trí đng, tr c O'x' nghiêng v i đưng n m ngang m t gĩc b ng 7 010 ' . Tr c O 'y' nghiêng v i đưng n m ngang mt gĩc 41 025 '. Các gĩc x 'O'y' = y 'O'z' = 131 025 ' và gĩc x 'O'z' = 97 010 ' . Khi v tr c O 'x' ta th ưng v theo tg7 0 = 1/8 và tr c O 'y' v theo tg41 0 = 7/8 . Cách v nh ư (H. 5-6) . Hình 5-6 Hình 5-7 - H s bi n d ng: Hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân cĩ h s bi n d ng là: p = r = 0,94 và q = 0,47 ð khi v đ ph i tính tốn ng ưi ta th ưng dùng h s bi n d ng quy ưc: P = R = 1 và Q = 0,5 và coi nh ư v t th đưc phĩng to lên M =1: 0,94 = 1,06 l n - Hình chi u tr c đo c a đưng trịn : Trong hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân các đưng trịn song song v i m t ph ng x'O'y' ho c y 'O'z' thì hình chi u tr c đo là các elíp cĩ tr c l n b ng 1,06d và tr c nh bng 0,35d. Tr c l n c a elíp nghiêng đi m t gĩc 7 0 so v i tr c O 'x' ho c tr c O 'y'. Cịn các đưng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 57
trịn song song v i m t ph ng x 'O'z' thì hình chi u tr c đo là m t elíp cĩ tr c l n vuơng gĩc vi tr c O 'y' và b ng 1,06d và tr c nh b ng 0,94d (H.5-7). Hình 5-8 Hình 5-9 Cho phép v thay elíp b ng hình ơvan nh ư (H. 5-8). D ưi đây là hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân c a cái bích (H. 5-9) 5.2.3. Hình chi u tr c đo đ ng cân ( nh tr c xiên gĩc) - Gĩc gi a các tr c tr c đo: Hình chi u tr c đo đ ng cân cĩ v trí các tr c tr c đo nh ư (H.5-10). Cĩ tr c O 'z' th ng đ ng. Cĩ gĩc x 'O'z' =90 0 và gĩc x 'O'y' = y 'O'z' = 135 0. - H s bi n d ng : Trong hình chi u tr c đo đ ng cân ta cĩ m t ph ng t a đ xOz trùng v i m t ph ng hình chi u tr c đo P ' cho nên m t ph ng x 'O'z' trùng v i m t ph ng P ' và khi đĩ ta cĩ các h s bi n d ng nh ư sau: p = r = 1 và q = 0,5 . Hình 5-10 - Hình chi u tr c đo c a đưng trịn : Hình chi u tr c đo đ ng cân c a các đưng trịn n m trong m t ph ng song song v i x'O'z' s khơng b bi n d ng hay v n gi a nguyên là các đưng trịn. Cịn các đưng trịn n m trong các m t ph ng song song v i m t ph ng x 'O'y' ho c y 'O'z' cĩ d ng là elíp. N u l y theo Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 58
h s bi n d ng quy ưc thì tr c l n c a elíp b ng 1,06d, tr c nh b ng 0,35d. Tr c l n c a elíp làm v i tr c x ' ho c tr c z ' m t gĩc 7 0 (H. 5-11) . - Khi v elíp cho phép thay elíp b ng hình ơvan, cách v (H. 5-12). Hình 5-11 Hình 5-12 Hình 5-13 là hình chi u tr c đo đ ng cân c a m t cái đ . Hình 5-13 5.3. CÁCH D NG HÌNH CHI U TR C ðO 5.3.1. Ch n lo i hình chi u tr c đo ð bi u di n v t th , ta cĩ th dùng m t trong các lo i hình chi u tr c đo quy đ nh trong TCVN 11 – 78 , tuy nhiên tu ỳ theo đc đim c u t o c a t ng v t th và m c đích th hi n mà ta ch n lo i hình chi u tr c đo cho phù h p. Các ví d minh ho v cách ch n lo i hình chi u tr c đo - Vi d 1 : ð th hi n khâu n i cĩ c u t o hai m t đ u cĩ các l trịn trên hình chi u th ng gĩc. Ta dùng hình chi u tr c đo vuơng gĩc đ u là t t nh t vì khi đĩ trên các m t khác nhau các đưng trịn đu bi n d ng nh ư nhau, khi đĩ các l hình tr đưc th hi n rõ ràng nh t (H. 5-14a). - Vi d 2 : ð th hi n các v t th cĩ hình kh i vuơng v c ng ưi ta th ưng ch n hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân. Ta th y đ bi u di n đ t a g m hai kh i l ăng tr và hình vuơng đt l ch nhau 45 0 dùng hình chi u tr c đo vuơng gĩc cân là thích h p nh t (H. 5-15b). N u dùng hình chi u tr c đo vuơng gĩc đu thì các c nh c a kh i l ăng tr và hình vuơng b trùng nhau làm cho hình bi u di n khơng đưc rõ và n i (H. 5-15a) Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 59
a) b) c) Hình 5-14 a) b) c) Hình 5-15 Ví d 3 : ð th hi n nh ng v t th cĩ m t b m t nào đĩ cĩ hình d ng ph c t p, nh ư nh ng m t cĩ nhi u đưng trịn hay đưng cong, ta nên ch n lo i hình chi u tr c đo xiên gĩc. Chú ý đt m t cĩ c u t o ph c t p v trí song song v i m t ph ng khơng bi n d ng x 'O'z'; và tu ỳ theo chi u dày mà ch n lo i hình chi u tr c đo đ ng cân hay đng đ u (H. 5-16b,c). 5.3.2. Cách d ng hình chi u tr c đo ð d ng hình chi u tr c đo c a v t th , tr ưc h t ta c n ph i bi t cách d ng hình chi u tr c đo c a m t đim. Cách d ng hình chi u tr c đo c a m t đim nh ư sau: Cách d ng hình chi u tr c đo c a m t đim Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 60
Ta dùng ph ươ ng pháp to đ đ d ng hình chi u tr c đo c a m t đim. Ph ươ ng pháp này đã đưc trình bày trong mơn hình h c ho hình. Hình 5-16 Mu n v hình chi u tr c đo c a đim A tr ưc h t ta v v trí các tr c đo ( tu ỳ theo lo i hình chi u tr c đo đã ch n). Xác đ nh các to đ vuơng gĩc c a đim đã cho (X A, Y A, ZA). Sau đĩ c ăn c vào các h s bi n d ng theo các tr c ta tính đưc các to đ tr c đo c a đim đĩ b ng cách cách nhân to đ vuơng gĩc v i h s bi n d ng t ươ ng ng: ’ ’ ’ X A = p.X A ; Y A = q.Y A ; Z A = r.Z A Ln l ưt đ t các to đ tr c đo đã tính lên các tr c đo ta xác đ nh đưc đim A ’ là hình chi u tr c đo c a đim A (H. 5-17).Khi v hình chi u tr c đo c a m t v t th ta c n c ăn c vào đc đim c u to và hình d ng c a nĩ đ ch n cách d ng sao cho đơn gi n và thu n ti n nh t. Sau đây là m t s ví d v cách d ng. Hình 5-17 Cách d ng hình chi u tr c đo c a v t th Ta bi t r ng hình chi u tr c đo c a m t v t th chính là t p h p hình chi u tr c đo c a nhi u đim, đưng và m t t o thành vì th cách d ng hình chi u tr c đo c a v t th c ũng Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 61
tươ ng t nh ư cách d ng hình chi u tr c đo cu m t đim. Ph ươ ng pháp to đ là ph ươ ng pháp cơ b n đưc dùng đây. Khi v hình chi u tr c đo c a v t th ta c n c ăn c vào đc đim c u t o và hình dáng ca v t th mà ch n cách v sao cho vi c d ng hình chi u tr c đo là c a v t th đĩ thu n ti n mh t. D ưi đây là m t s ví d : - ði v i v t th cĩ d ng hình h p Ta v m t hình h p ngo i ti p v t th đã cho và ch n ba m t c a hình h p đĩ làm ba mt ph ng to đ , sau c t b d n nh ng ph n mà v t th khơng cĩ (H. 5-18). - ði v i v t th cĩ m t ph ng đ i x ng Nên ch n m t ph ng đ i x ng c a v t th trùng v i m t m t ph ng to đ nào đĩ. Ví d v cách d ng hình chi u tr c đo c a m t v t th d ng l ăng tr cĩ l xuyên ngang, hai m t ph ng đ i x ng là xOz và yOz dùng làm hai m t ph ng to đ (H.5-19). - ði v i v t th hình thành b i chuy n đ ng c a m t cu nh ư hình xuy n, lị xo Ta v hình chi u tr c đo c a các m t c u, r i v đưng bao c a hình chi u tr c đo các m t c u đĩ, ta s đưc hình chi u tr c đo c a v t th . Ví d cách d ng hình chi u tr c đo ca m t hình xuy n (H. 5-20). Hình 5-18 - ði v i v t th trịn xoay cĩ đưng sinh là m t đưng cong ph ng Ta dùng m t ph ng c t vuơng gĩc làm các m t c t ph tr và ch n tr quay làm tr c to đ . Hình 5-21 trình bày cách d ng hình chi u tr c đo c a tay n m. ðưng bao các elíp (hình chi u tr c đo c a các m t c u ph tr ) là hình chi u tr c đo c a tay n m. - V giao tuy n c a hai m t cong Khi v giao tuy n c a hai m t cong, ta ph i dùng các m t c t ph tr đ v các đim thu c giao tuy n. Hình 5-22 trình bày cách d ng hình chi u tr c đo giao tuy n c a hai m t tr b ng các m t c t ph tr . 5.3.3. V hình c t trong hình chi u tr c đo ð th hi n c u t o bên trong c a v t th , trên hình chi u tr c đo c ũng dùng hình c t. Khi v ta chú ý ch n m t ph ng c t sao cho hình chi u tr c đo v a th hi n đưc c u t o bên trong mà v n gi nguyên đưc hình dáng c ơ b n c a v t th đĩ. Th ưng thì v t th đưc xem nh ư b c t đi m t ph n t ư hay m t ph n tám c a v t th và các m t c t là các m t ph ng đ i xng c a v t th . Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 62
Hình 5-19 Hình 5-20 Hình 5-21 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 63
Hình 5-22 Trình t v hình c t trong hình chi u tr c đo Cĩ hai cách ti n hành: - Cách th nh t là v m t c t sau khi đã v đ y đ hình chi u tr c đo c a v t th (H. 5-23). - Cách th hai là v m t c t tr ưc r i sau đĩ m i v hình chi u tr c đo c a ph n v t th cịn l i sau các m t c t (H. 5-24). Mt s quy ưc v hình c t trong hình chi u tr c đo ð v hình chi u tr c đo đưc đơn gi n TCVN 11-74 quy đnh nh ư sau: - ðưng g ch g ch m t c t trong hình chi u tr c đo đưc k song song v i hình chi u tr c đo c a đưng chéo c a hình vuơng cĩ các c nh song song v i tr c to đ t ươ ng ng (H. 5-25) . - Trong hình chi u tr c đo c a các thành m ng nh ư gân ch u l c, các nan hoa vn v ký hi u v t li u trên m t c t khi c t d c hay c t ngang (H. 4-26). - Cho phép v m t c t ren và r ăng c a bánh r ăng theo quy ưc nh ư trong hình chi u th ng gĩc. Khi c n cĩ th v hình chi u tr c đo c a vài b ưc ren hay bánh r ăng (H. 5-27). 5.3.4. Tơ bĩng trong hình chi u tr c đo ð hình chi u tr c đo n i và đp ng ưi ta th ưng dùng cách tơ bĩng. Cách tơ bĩng đưc d a trên s chi u sáng đ i v i v t th . H ưng c a tia sáng đưc quy ưc là h ưng chi u song song v i hình chi u tr c đo c a đưng chéo c a hình l p ph ươ ng cĩ các m t ph ng song song v i các m t ph ng to đ (H. 5-28a). Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 64
Hình 5-23 Hình 5-24 Hình 5-25 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 65
Hình 2-26 Hình 5-27 a, b, Hình 5-28 Tr ưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 66
CH ƯƠ NG VI V QUY ƯC CÁC LO I M I GHÉP Mt chi c máy bao gm nhi u chi ti t t o thành, đ gi chúng trên máy cn ghép chúng li v i nhau b ng các m i ghép tháo đưc ho c khơng tháo đưc. M i ghép tháo đưc là lo i m i ghép khi c n tháo r i các chi ti t ghép khơng c n phá hng m i ghép nh ư m i ghép b ng ren, then, chêm, ch t Mi ghép khơng tháo đưc là lo i m i ghép khi mu n tháo r i các chi ti t ghép b t bu c ph i phá h ng m i ghép nh ư ghép b ng tán, b ng hàn Trong m i ghép, nh ng chi ti t dùng đ ghép các chi ti t khác l i v i nhau g i là chi ti t ghép nh ư: bu lơng, đai c, vít c y, then, chêm, ch t, đinh tán Nh ng chi ti t ghép đưc dùng r ng rãi trong các ngành ch t o máy, ph n l n chúng đã đưc tiêu chu n hố v hình d ng, kích th ưc và các thơng s k thu t theo các tiêu chu n th ng nh t c a Nhà n ưc. Trong ch ươ ng này chúng ta nghiên c u cách v , cách ký hi u quy ưc các chi ti t ghép và các m i ghép. 6.1. REN 6.1.1. Khái ni m v s hình thành ren ðưng xo n c ðinh ngh ĩa: ðưng xo n c là qu đ o c a m t đim chuy n đ ng đ u trên m t đưng sinh, khi đưng sinh đĩ quay đ u quanh m t tr c c đ nh. Nu đưng sinh là đưng th ng song song v i tr c quay thì ta cĩ đưng xo n c tr (H. 6-1a). N u đưng sinh là đưng th ng c t tr c quay thì cĩ đưng xo n c nĩn (H. 6-1b). a, b, Hình 6-1 Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 67
Sau đây là m t s thơng s c a đưng xo n c: - Vịng xo n là m t ph n c a đưng xo n c đưc gi i h n b i hai đim g n nhau nh t ca đưng xo n c n m trên cùng m t đưng sinh. - Bưc xo n là kho ng cách di chuy n c a m t đim trên đưng sinh, khi đưng sinh quay đưc m t vịng quanh tr c. B ưc xo n đưc ký hi u là P h (H. 6-2). - Gĩc xo n là gĩc nâng c a đưng xo n c. S liên h gi a b ưc xo n P h và đưng kính d ca hình tr theo h th c sau đây: Ph tg α = trong đĩ α là gĩc xo n πd ðưng xo n c tr - Hình chi u th ng gĩc c a đưng xo n c tr trên m t ph ng vuơng gĩc v i tr c quay là mt đưng trịn trùng v i đưng trịn hình chi u c a m t tr . - Hình chi u c a đưng xo n c tr trên m t ph ng song song v i tr c quay là m t đưng hình sin. Cách v hình chi u c a đưng xo n c tr (H. 6-2). Hình 6-2 - ðưng xo n c ph i: N u ph n th y c a đưng xo n c cĩ h ưng đi lên t trái sang ph i đưc g i là đưng xo n c ph i (H. 6-3a). - ðưng xo n c trái: N u ph n th y c a đưng xo n c cĩ h ưng đi lên t ph i sang trái đưc g i là đưng xo n c trái (H. 6-3b). - S đ u m i: Nu trên m t tr cĩ nhi u đưng xo n c cĩ cùng m t b ưc xo n và cách đu nhau, thì s đưng c đĩ g i là s đu m i, ký hi u s đu m i là n. Hình 6-4 là đưng xo n Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 68
c tr cĩ hai đu m i. - Bưc ren là kho ng cách gi a hai đim cùng n m trên m t đưng sinh c a hai đưng xo n c k nhau. Ký hi u b ưc ren là P, t s gi a b ưc xo n và s đu m i chính là b ưc ren: Ph P = n ðưng xo n c nĩn - Hình chi u c a đưng xo n c nĩn trên m t ph ng vuơng gĩc v i tr c quay là m t đưng xo n c ácimét. - Hình chi u c a đưng xo n c nĩn trên m t phng song song v i tr c quay là m t đưng dao đng t t d n. - ðưng xo n c nĩn c ũng cĩ h ưng xo n ph i ho c trái và cĩ m t ho c nhi u đu m i. Cách v đưng xo n c nĩn (H. 6-5). a, b, Hình 6-3 Hình 6-4 Hình 6-5 6.1.2. S hình thành m t ren Mt hình ph ng (tam giác, hình thang, hình vuơng ) chuy n đng theo quy lu t đưng xo n c, sao cho m t ph ng c a hình ph ng luơn luơn ch a tr c quay, s t o thành b m t xo n c đưc g i là mt ren (H. 6-6) Hình 6-7 là các hình chi u vuơng gĩc c a kh i ren tam giác. - Ren hình thành trên m t tr g i là ren tr , ren hình thành trên m t cơn g i là ren cơn. - Ren hình thành trên m t ngồi c a hình tr g i là ren ngồi (ren trên tr c), ren hình Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 69
thành trên m t trong c a hình tr g i là ren trong (ren trong l ) (H. 6-8) . Hình 6 - 6 Hình 6-7 Hình 6-8 6.1.3. Các y u t c a ren - Prơfin ren là đưng bao c a m t c t ren. Prơfin ren cĩ d ng tam giác đ u, tam giác cân, hình thang cân, hình thang th ưng, hình vuơng - ðưng kính ren: Gm cĩ ba lo i đưng kính nh ư hình (6-8) ðưng kính ngồi là đưng kính c a m t tr đi qua đ nh ren c a ren ngồi ho c đi qua đáy ren c a ren trong. ðưng kính ngồi chính b ng đưng kính danh nghĩa c a ren. ðưng kính ngồi ký hi u là d. ðưng kính trong là đưng kính c a m t tr đi qua đáy ren c a ren ngồi ho c đi qua đnh ren c a ren trong. ðưng kính trong ký hi u là d 1. ðưng kính trung bình là đưng kính cĩ giá tr trung bình c a hai đưng kính trên. ðưng kính trung bình ký hi u là d 2. - Bưc ren P là kho ng cách theo chi u tr c c a hai đim t ươ ng ng c a hai prơfin ren k nhau (H. 6-9). - S đ u m i là s đưng xo n c t o thành ren (H. 6-9). ði v i ren nhi u đ u m i thì bưc xo n là tích c a s đ u m i và b ưc ren: Ph = n . P. N u là ren m t đ u m i thì P h = P. Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 70
- Hưng xo n: H ưng xo n c a ren là h ưng c a đưng xo n c t o thành ren đĩ. Hình 6-9 6.1.4. Các lo i ren th ưng dùng Trong k thu t, ng ưi ta th ưng dùng nhi u lo i ren khác nhau, đ l p ghép ta dùng ren h mét, ren Anh, ren ng , đ truy n l c dùng ren hình vuơng, ren hình thang Sau đây là m t s lo i ren tiêu chu n th ưng dùng, các y u t c ơ b n c a nĩ và cách v quy ưc đnh trong các tiêu chu n Nhà n ưc. - Ren h mét: Prơfin ren h mét là m t tam giác đ u, dùng đơ n v đo là mm, ký hi u ren h mét là M. Ren h mét cĩ hai lo i: ren h mét b ưc l n và ren h mét b ưc nh . Hai lo i ren này cĩ cùng đưng kính nh ưng cĩ b ưc ren khác nhau. Các kích th ưc c a chúng đưc quy đ nh trong TCVN 2247-77 và TCVN 2248-77 (H . 6-10a). - Ren cơn h mét: Prơfin ren cơn h mét là m t tam giác cĩ gĩc đ nh là 60 0, dùng đơ n v đo là mm, ký hi u là MK. Các kích th ưc c a chúng đưc quy đ nh trong TCVN 2253-77. - Ren ng: Ren ng dùng trong các m i ghép b ng ng, ren ng cĩ prơfin là m t tam giác cân, gĩc đ nh là 55 0 (H. 6-10 b,c), đơ n v đo là inch, (1 inch = 25,4 mm). Cĩ hai lo i ren ng: Ren ng hình tr ký hi u là G và các kích th ưc c a ren ng hình tr đưc quy đnh trong TCVN4681-89 . Ren ng hình cơn ký hi u là R. Các kích th ưc c a ren ng hình cơn đưc quy đ nh trong TCVN 4631-88. - Ren trịn: Prơfin ren là m t cung trịn, đơ n v đo là mm, ký hi u là Rd. Các kích th ưc ca chúng đưc quy đ nh trong TCVN 2256-77. Ren trịn đưc dùng cho các chi ti t cĩ v m ng. - Ren hình thang: Prơfin ren hình thang là m t hình thang cân, gĩc đ nh là 30 0, dùng đơ n v đo là mm, ký hi u là Tr (H 6-10d). Các kích th ưc c a ren hình thang m t đu m i đưc quy đnh trong TCVN 2254-77. ði v i ren hình thang nhi u đu m i đưc quy đnh trong TCVN 2255-77. - Ren r ăng c ưa: Prơfin là hình thang th ưng cĩ gĩc đnh là 30 0 , đơ n v đo là mm, ký hi u là S (H. 6-10e). - Ren hình vuơng : Ngồi ra do yêu c u s d ng ng ưi ta cịn dùng các lo i ren khơng tiêu chu n nh ư ren hình vuơng cĩ prơfin là hình vuơng (H. 6-10f), ho c ren hình ch nh t cĩ prơfin là hình ch nh t. Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 71
a) b) c) d) e) f) Hình 6-10 6.1.5. Cách v quy ưc ren Hình d ng c a ren t ươ ng đi ph c t p, vì v y trong v k thu t ng ưi ta cho phép ren đưc v theo quy ưc ca TCVN 5807-1995 . - ði v i ren th y (ren trên tr c và hình c t ren trong l ): ðưng đ nh ren v b ng nét li n đ m, đưng đáy ren v b ng nét li n m nh. Trên hình bi u di n vuơng gĩc v i tr c ren, đưng đáy ren ch v 3/4 đưng trịn. ðưng gi i h n ren ( đon ren đ y) v b ng nét li n đ m (H. 6-11) . a, b, Hình 6-11 - ði v i ren khu t: ðưng đ nh ren, đưng đáy ren và đưng gi i h n ren đ u đưc v bng nét đ t (H. 6-12). Hình 6-12 Hình 6-13 Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 72
- ði v i đon ren c n Thơng th ưng khơng bi u di n đon ren c n d n, tuy nhiên khi c n thi t ph i bi u di n ho c ghi kích th ưc, đon ren c n d n th y đưc v nghiêng b ng nét li n m nh (H. 6-13). Hình 6-14 - ði v i m i ghép ren Các quy đnh trên c ũng đưc áp d ng đ v m i ghép ren, tuy nhiên, trong khu v c ren ăn kh p, ưu tiên v ren trên tr c coi nh ư ren trên tr c che khu t ren trong l , cịn ren trong l ch v ph n ch ưa b ghép (H. 6-14). 6.1.6. Kí hi u ren Ký hi u ren đưc ghi theo hình th c c a ghi kích th ưc và đưc ghi trên đưng kích th ưc c a đưng kính ngồi cùng c a ren nh ư hình 6-15 và b ng 6-1 d ưi đây. Các ký hi u ren đưc quy đ nh trong TCVN 204-1993 g n cĩ : - Ch ký hi u ch prơfin ren (ví d : M, G, R, Rd, Tr, S ) - ðưng kính danh ngh ĩa là đưng kính ngồi c a ren, đi v i ren ng th ưng là đưng kính lịng ng. - B ưc ren ch ghi cho ren b ưc nh cịn khơng ghi cho ren b ưc l n. Ren m t đu m i thì b ưc ren b ng b ưc xo n. Ren nhi u đu m i thì b ưc ren đưc ghi trong ngo c đơ n và ghi sau b ưc xo n. - H ưng xo n: ði v i ren cĩ h ưng xo n ph i thì khơng c n ghi h ưng xon, cịn ren cĩ Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 73
hưng xo n trái thì ghi ký hi u LH sau kích th ưc b ưc ren. - Ký hi u c p chính xác c a ren đưc ghi sau các ký hi u ren và phân cách v i các ký hi u ren b ng g ch n i. ði v i ren h mét, ren hình thang, ren r ăng c ưa c p chính xác t ươ ng ng v i mi n dung sai, ký hi u mi n dung sai b ng ch A cho ren l và ch B cho ren tr c. ði v i ren ng hình tr và ren ng hình cơn cĩ hai c p chính xác: c p tinh ký hi u là A, cp th ưng ký hi u là B. CÁCH GHI KÝ HI U REN Bng6-1 Lo i ren Kí Ví d Gi i thích hi u 1. Ren h M M 24 - ðưng kính danh ngh ĩa 24mm, ren m t mét b ưc đu m i, h ưng xo n ph i, ren b ưc l n ln khơng ghi b ưc ren mà tra ph n ph l c. 2. Ren h M M 24 x1,5 LH - ðưng kính danh ngh ĩa 24mm, ren b ưc mét b ưc nh 1,5mm, m t đ u m i, h ưng xo n trái nh M 20x3(P1) - ðưng kính danh ngh ĩa 20mm, ren b ưc nh 1mm, ba đu m i. 3. Ren cơn MK MK 20x1,5 - Ren cơn h mét, đưng kính danh ngh ĩa h mét 20mm b ưc, ren 1,5mm. MK20x1,5 LH - Ren cơn h mét h ưng xo n trái. 3 3 4. Ren ng G G1 /4 - A - ðưng kính danh ngh ĩa 1 /4 inch, hưng hình tr xo n trái, cp chính xác tinh A. G1-B - Ren ng hình tr đưng kính danh ngh ĩa 1 cp chính xác th ưng B. 5. Ren ng hình cơn -Ren ng hình cơn (ren cơn ngồi) đưng 1 1 - Ren cơn R R1 /4 kính 1 /4 inch ngồi 1 - Ren cơn Rc Rc 1 /4 LH - Ren ng hình cơn (ren cơn trong) đưng 1 trong kính 1 /4 inch. 6. Ren trịn Rd Rd 16 - Ren trịn bưc l n, đưng kính danh ngh ĩa 16mm Rd 12x1,5 LH - Ren trịn đưng kính danh ngh ĩa 12mm, ren b ưc nh 1,5mm,hưng xo n trái. Tr Tr 20x4 LH - Ren hình thang, đưng kính danh ngh ĩa 20mm x b ưc ren 4mm, ren m t đ u m i Tr 20x4 (P2) - Ren hình thang, đưng kính danh ngh ĩa 20mm, 2 đu m i b ưc ren 2mm Trưng ði h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình V k thu t c ơ khí 74