Giáo trình Tài chính công - Vũ Văn Hoá

Nội dung text: Giáo trình Tài chính công - Vũ Văn Hoá

1. Tr­êng ®¹i häc kinh doanh vµ c«ng nghÖ hµ néi Khoa tµi chÝnh ng©n hµng Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh c«ng Chñ biªn: GS.,TS. Vò V¨n Ho¸ PGS.,TS. Lª V¨n H­ng Hµ néi – 2009
2. Lêi nãi ®Çu Ng©n hµng vµ PGS.,TS. Lª V¨n H­ng, Phã Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh Ng©n hµng ®ång Chñ biªn. C¸c t¸c gi¶ trùc tiÕp biªn so¹n vµ chØnh lý gi¸o §Ó ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu gi¶ng d¹y vµ häc tËp tr×nh nµy gåm cã: theo ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cña Tr­êng §¹i häc Kinh GS.,TS. Vò V¨n Ho¸, Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh doanh vµ C«ng nghÖ Hµ Néi, Khoa Tµi chÝnh Ng©n Ng©n hµng, chÞu tr¸ch nhiÖm chØnh lý Gi¸o tr×nh vµ trùc hµng tæ chøc biªn so¹n Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh c«ng ®Ó gi¶ng tiÕp biªn so¹n Ch­¬ng 1; cho c¸c hÖ §¹i häc, Cao ®¼ng vµ Trung cÊp cña tr­êng. PGS.,TS. Lª V¨n H­ng, Phã Chñ nhiÖm Khoa Tµi Là một m«n học nghiệp vụ chuyªn ngành, m«n chÝnh Ng©n hµng, tham gia chØnh lý Gi¸o tr×nh vµ trùc tiÕp học Tài chÝnh c«ng tr×nh bày những vấn đề lý luận và biªn so¹n c¸c Ch­¬ng 2, 4 vµ 5; nghiệp vụ qu¶n lý tài chÝnh Nhµ n­íc cã sù liªn hệ chặt PGS.,TS. Hµ §øc Trô, Phã HiÖu tr­ëng, Chñ chẽ với c¸c cơ chế chÝnh s¸ch trong hoạt động tài chÝnh nhiÖm Khoa Cao ®¼ng vµ Trung cÊp chuyªn nghiÖp, biªn vµ ng©n s¸ch hiện hành. Nghiªn cứu m«n học Tài chÝnh so¹n Ch­¬ng 3; c«ng sÏ gióp ng­êi ®äc n©ng cao hiểu biết về lý luận cũng như kinh nghiệm về c«ng t¸c qu¶n lý tài chÝnh, Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh c«ng ®­îc biªn so¹n trong nhận thức được cơ sở và cơ chế của việc khai th¸c và sử ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trªn ®µ thùc hiÖn dụng c¸c nguồn tài chÝnh trong quan hệ gi÷a c¸c chñ thÓ ®­êng lèi ®æi míi theo h­íng më cöa vµ héi nhËp. NhiÒu trong qu¸ tr×nh t¹o lËp, qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån tµi c¬ chÕ chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi chÝnh vµ ®iÒu chÝnh c«ng. Trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay. hµnh ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®ang tõng b­íc hoµn thiÖn. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy cøu vµ biªn so¹n, song néi dung vµ h×nh thøc cña gi¸o tr×nh ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së kÕ thõa c¸c gi¸o tr×nh cña tr­êng khã tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ khiÕm khuyÕt. Khoa Tµi vµ tham kh¶o c¸c gi¸o tr×nh Qu¶n lý Tµi chÝnh c«ng cña chÝnh Ng©n hµng vµ c¸c t¸c gi¶ rÊt mong nhËn ®­îc c¸c ý Häc viÖn Tµi chÝnh; gi¸o tr×nh båi d­ìng nghiÖp vô qu¶n lý kiÕn nhËn xÐt vµ ®ãng gãp cña c¸c nhµ khoa häc, c¸n bé ng©n s¸ch cña Kho b¹c Nhµ n­íc vµ c¸c tµi liÖu cã liªn qu¶n lý, gi¶ng d¹y còng nh­ b¹n ®äc trong vµ ngoµi tr­êng quan ®Õn viÖc h­íng dÉn thùc hiÖn LuËt ng©n s¸ch Nhµ ®Ó gi¸o tr×nh ®­îc bæ sung hoµn thiÖn vµ n©ng cao chÊt n­íc. l­îng trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n sau. ChÞu tr¸ch nhiÖm biªn so¹n vµ chØnh lý gi¸o tr×nh Tµi chÝnh c«ng lµ c¸c nhµ khoa häc vµ gi¶ng viªn ®ang gi¶ng d¹y c¸c m«n häc thuéc lÜnh vùc Tµi chÝnh Ng©n Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 2 n¨m 2009 hµng cña Tr­êng §¹i häc Kinh doanh & C«ng nghÖ Hµ Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh Ng©n hµng Néi. GS.,TS. Vò V¨n Ho¸, Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh GS.,TS. Vò V¨n Hãa 3 4
3. Môc lôc 1.4.3. TCC gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ 27 b¶o ®¶m c«ng b»ng cña x· héi Ch­¬ng 1.Tæng quan vÒ Tµi chÝnh c«ng Ch­¬ng 2. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc 2.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ng©n s¸ch Nhµ 1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Tµi chÝnh c«ng 9 29 n­íc 1.1.1. Sù h×nh thµnh vµ ®Þnh nghÜa vÒ Tµi chÝnh 9 c«ng 2.1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña NSNN 29 1.1.2. Sù ph¸t triÓn cña Tµi chÝnh c«ng 13 2.1.2. HÖ thèng NSNN 31 1.1.3. C¸c ®Æc tr­ng cña tµi chÝnh c«ng 15 2.1.3. Ph©n cÊp NSNN 34 1.2. CÊu thµnh cña Tµi chÝnh c«ng 19 2.2. Thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc 37 1.2.1. Theo chñ thÓ qu¶n lý 19 2.2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm thu NSNN 37 1.2.2. C¨n cø vµo nguån h×nh thµnh vµ c¬ chÕ 2.2.2. Néi dung c¸c nguån thu cña NSNN 40 21 sö dông c¸c quü tiÒn tÖ 2.2.3. ThuÕ – nguån thu chñ yÕu cña NSNN 41 1.2.3. C¨n cø vµo sù ph©n cÊp theo hÖ thèng 22 2.2.4. Båi d­ìng nguån thu tõ NSNN 49 chÝnh quyÒn 2.3. Chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc 50 1.3. Chøc n¨ng cña Tµi chÝnh c«ng 23 2.3.1.Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm chi NSNN 50 1.3.1. Ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh trong 23 nÒn kinh tÕ quèc d©n 2.3.2.Néi dung chi NSNN 52 1.3.2. §iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ 24 2.3.3.Qu¶n lý chi NSNN 54 1.3.3. Gi¸m s¸t vµ kiÓm tra qu¸ tr×nh ph©n 2.4. C©n ®èi ng©n s¸ch Nhµ n­íc 56 25 phèi vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh 2.4.1. C¸c quan niÖm vÒ c©n ®èi NSNN 56 1.4. Vai trß cña Tµi chÝnh c«ng 25 2.4.2. Xö lý mÊt c©n ®èi NSNN 58 1.4.1. Ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh theo LuËt 2.5. Qu¶n lý quü NSNN qua KBNN 61 ®Þnh, t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung 25 2.5.1. TËp trung c¸c kho¶n thu NSNN qua KBNN 61 theo môc tiªu Nhµ n­íc ®· ho¹ch ®Þnh 2.5.2. CÊp ph¸t, thanh to¸n c¸c kho¶n chi NSNN 1.4.2. TCC ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ 68 qua KBNN ®iÒu chØnh vÜ m« c¸c quan hÖ trong nÒn kinh tÕ 26 quèc d©n 5 6
4. Ch­¬ng 3. Tµi chÝnh c¸c ®¬n vÞ Ch­¬ng 4. C¸c quü tµi chÝnh c«ng ngoµi thô h­ëng nsnn NSNN 3.1. Qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®¬n vÞ hµnh 4.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c¸c quü TCC ngoµi 77 127 chÝnh sù nghiÖp NSNN 3.1.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ®¬n vÞ hµnh 77 4.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm 127 chÝnh sù nghiÖp 4.1.2. Sù cÇn thiÕt 128 3.1.2. Néi dung thu, chi vµ quyÕt to¸n thu – chi 4.2. C¸c quü tµi chÝnh c«ng ngoµi NSNN 129 tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù 81 nghiÖp 4.2.1. Quü Dù tr÷ quèc gia 129 3.1.3. Qu¶n lý quü l­¬ng trong ®¬n vÞ HCSN 84 4.2.2. Quü B¶o hiÓm x· héi 135 3.1.4. Qu¶n lý tµi s¶n trong ®¬n vÞ HCSN 88 4.2.3. Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam 141 3.2: Qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c c¬ quan nhµ 4.2.4. Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn ®Þa ph­¬ng 146 92 n­íc 4.2.5. C¸c quü tµi chÝnh c«ng ngoµi ng©n s¸ch 148 3.2.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ qu¶n lý hµnh kh¸c 92 chÝnh tµi chÝnh ®èi víi c¸c c¬ quan Nhµ n­íc Ch­¬ng 5. TÝn dông nhµ n­íc vµ 3.2.2. Néi dung c¬ chÕ tù chñ, tù chÞu tr¸ch qu¶n lý nî c«ng nhiÖm vÒ biªn chÕ vµ kinh phÝ qu¶n lý hµnh 94 5.1. TÝn dông Nhµ n­íc 152 chÝnh cña c¬ quan Nhµ n­íc 5.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm TDNN 3.2.3. V¹i trß, tr¸ch nhiÖm cña chñ tµi kho¶n vµ 152 103 kÕ to¸n tr­ëng trong c¬ quan Nhµ n­íc 5.1.2. Vai trß cña TDNN 154 3.3: Qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®¬n vÞ sù 5.1.3. Néi dung ho¹t ®éng cña TDNN 158 104 nghiÖp c«ng lËp 5.2. Qu¶n lý nî c«ng 164 3.3.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ®¬n vÞ sù nghiÖp 104 5.2.1. Qu¶n lý nî vay trong n­íc cña ChÝnh phñ 164 c«ng lËp 5.2.2. Qu¶n lý nî vay n­íc ngoµi cña Quèc gia 167 3.3.2. Néi dung ®æi míi c¬ chÕ tù chñ tµi chÝnh 107 trong c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp c«ng lËp 3.3.3. Vai trß cña chñ tµi kho¶n vµ kÕ to¸n 124 tr­ëng trong ®¬n vÞ sù nghiÖp c«ng lËp 7 8
5. Ch­¬ng 1 . Trong ®iÒu kiÖn t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, kÓ c¶ Nhµ N­íc,muèn tËp trung ®­îc Tæng quan vÒ tµi chÝnh c«ng mét khèi l­îng tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh, ®Òu ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i x· héi.Th«ng qua 1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Tµi qu¸ tr×nh nµy c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung vµ kh«ng tËp trung chÝnh c«ng . ®­îc h×nh thµnh. §ã lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ thùc hiÖn 1.1.1. Sù h×nh thµnh tµi chÝnh c«ng vµ ®Þnh nghÜa vÒ c¸c quan hÖ tµi chÝnh. C¸c quü tiÒn tÖ ®­îc t¹o lËp th«ng tµi chÝnh c«ng. qua qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm x· S¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ lµ tiÒn ®Ò ph¸t triÓn c¸c héi vµ thu nhËp quèc d©n lµ c¸c quü tµi chÝnh. BiÓu hiÖn quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. C¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ tån bªn ngoµi cña c¸c quü tµi chÝnh lµ mét sè l­îng tiÒn nhÊt t¹i vµ ph¸t triÓn tr­íc Nhµ N­íc.LÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þnh. §Ó cã ®­îc sè l­îng tiÒn nµy c¸c chñ thÓ ®Òu ph¶i - x· héi cho thÊy, ph©n c«ng lao ®éng vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ - tµi chÝnh ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, th× tiÒn tÖ xuÊt hiÖn. trong khu«n khæ chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh trong Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tiÒn võa lµ ph­¬ng tiÖn trao nÒn kinh tÕ. ®æi,võa lµ c«ng cô h¹ch to¸n kinh doanh.TiÒn kh«ng nh÷ng Víi c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ c¸c hé gia ®×nh, quü tiÒn tÖ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña mäi hµng ho¸,mµ nã cßn cã thÓ trao cña c¸c chñ thÓ nµy ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu th«ng qua ®æi trùc tiÕp ®­îc víi mäi hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng.NÒn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh. kinh tÕ hµng ho¸ cµng ph¸t triÓn th× quyÒn lùc cña tiÒn Víi Nhµ N­íc, ®Ó t¹o lËp c¸c quü tiÒn tÖ cña m×nh, chñ cµng trë nªn m¹nh mÏ vµ râ rµng h¬n. V× vËy c¸c c¸ nh©n, thÓ nµy ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i tæ chøc kÓ c¶ Nhµ N­íc,muèn ®¹t ®­îc môc ®Ých cña m×nh cña c¶i vËt chÊt,d­íi c¸c h×nh thøc nh­: thu lîi nhuËn tõ ®Òu ph¶i tÝch luü ®­îc mét khèi l­îng tiÒn víi møc ®é nhÊt c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc; c¸c kho¶n thu tõ cung cÊp ®Þnh. V× tiÒn tÖ kh«ng nh÷ng lµ biÓu tr­ng cho mäi gi¸ trÞ hµng ho¸ - dÞch vô c«ng (dÞch vô hµnh chÝnh, ®¶m b¶o m«i vµ cña c¶i, mµ cßn tËp trung vµ thÓ hiÖn quyÒn lùc tèi ®a tr­êng, an ninh, quèc phßng ), c¸c kho¶n thuÕ, phÝ; thu cña c¸c chñ thÓ së h÷u nã. Do ®ã khi Nhµ N­íc xuÊt tõ ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu ; c¸c kho¶n hiÖn,víi t­ c¸ch lµ ng­êi cã toµn quyÒn vÒ kinh tÕ vµ chÝnh vay; viÖn trî tõ n­íc ngoµi trÞ cña quèc gia, Nhµ N­íc ®· tËp trung ngay c¸c quyÒn lùc Víi c¸c chñ thÓ kh¸c, nh­ c¸c tæ chøc thuéc lÜnh vùc tiÒn tÖ vÒ tay m×nh, nh­ ®óc tiÒn, in tiÒn, quy ®Þnh c¸c chÕ v¨n ho¸ gi¸o dôc,®oµn thÓ x· héi quü tiÒn tÖ cña nh÷ng ®é l­u th«ng tiÒn vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ trong nÒn tæ chøc nµy ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nh­: cÊp ph¸t tõ kinh tÕ. NSNN; ®ãng gãp cña héi viªn,c¸c kho¶n thu kh¸c 9 10
6. Nh÷ng néi dung tr×nh bÇy trªn võa mang tÝnh kh¸i m×nh nh÷ng quü tiÒn tÖ kh¸c nhau. Nh÷ng quü nµy ®­îc qu¸t, võa thÓ hiÖn nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ. TÝnh kh¸i qu¸t lµ ë h×nh thµnh tõ c¸c nguån tµi chÝnh ®Æc thï vµ viÖc sö dông chç c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ – tµi chÝnh, c¸c quü nµy, ®Òu theo môc ®Ých riªng cña tõng chñ thÓ . theo ®ã lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ Trong nÒn Kinh TÕ Quèc D©n, Nhµ N­íc lµ chñ thÓ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt Sau qu¸ tr×nh nµy lµ sù kinh tÕ lín nhÊt. Chñ thÓ nµy võa cã chøc n¨ng qu¶n lý hiÖn diÖn cña c¸c quü tiÒn tÖ, c¸c chñ thÓ cã thÓ sö dông kinh tÕ, võa cã chøc n¨ng qu¶n lý x· héi, víi ®Çy ®ñ quyÒn chóng vµo c¸c môc ®Ých cña m×nh. §ã lµ kÕt qu¶ cô thÓ lùc ph¸p lý. Do ®ã ®Ó h×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung cña qu¸ tr×nh ph©n phèi. Nh÷ng néi dung nµy lµ biÓu hiÖn thuéc së h÷u cña m×nh, Nhµ N­íc chØ cÇn dùa trªn c¬ së kh¸i niÖm cña Tµi ChÝnh trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. quyÒn lùc ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ VËy Tµi ChÝnh lµ c¸c quü tiÒn tÖ thuéc quyÒn së h÷u ph©n phèi l¹i cña c¶i x· héi. Cßn c¸c chñ thÓ kinh tÕ kh¸c, cña c¸c chñ thÓ, ®­îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n c¸c tæ x· héi vµ mäi c«ng d©n, ®Òu cã nghÜa vô thùc hiÖn phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i x· héi trong mét thêi kú nhÊt c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i theo luËt ®Þnh . ®Þnh. C¸c quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ N­íc ®­îc h×nh Tõ ph©n tÝch trªn cho thÊy mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a thµnh tõ c¸c nguån thu theo luËt ®Þnh. Quü tiÒn tÖ tËp trung tiÒn tÖ vµ tµi chÝnh. Thùc tiÔn cho thÊy qui m« cña s¶n xuÊt lín nhÊt cña Nhµ N­íc lµ Ng©n S¸ch Nhµ N­íc (NSNN). vµ trao ®æi hµng ho¸, quyÕt ®Þnh qui m« cña quan hÖ hµng Bªn c¹nh ®ã c¸c c¬ quan c«ng quyÒn thuéc HÖ thèng hµnh ho¸ - tiÒn tÖ, ®Õn l­ît nã – quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, l¹i chÝnh Quèc gia (Bé, Ngµnh, TØnh, HuyÖn, X· ), ®­îc quyÕt ®Þnh sù më réng vµ tÝnh ®a d¹ng cña c¸c quan ph©n Nhµ N­íc ph©n cÊp qu¶n lý, c¸c chñ thÓ nµy cã quyÒn thùc phèi, tøc lµ c¸c quan hÖ tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ nµy. hiÖn c¸c kho¶n thu - chi trong ph¹m vi qui ®Þnh. C¸c kho¶n Tuy nhiªn trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, c¸c quan hÖ kinh tÕ thu cña c¸c chñ thÓ c«ng quyÒn d­íi Nhµ N­íc, cïng víi vµ quy tr×nh ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt lµ rÊt ®a d¹ng vµ c¸c kho¶n ®­îc ®iÒu tiÕt tõ NSNN, h×nh thµnh c¸c quü tiÒn phøc t¹p. Nh­ng ®¹i bé phËn c¸c quan hÖ vµ quy tr×nh ph©n tÖ kh«ng tËp trung. Tõ c¸c quü nµy Nhµ N­íc vµ c¸c c¬ phèi ®Òu ®­îc thÓ chÕ ho¸ b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p qui cña quan c«ng quyÒn thùc hiÖn c¸c kho¶n chi ®Ó duy tr× ho¹t Nhµ N­íc. Do vËy cã thÓ nãi trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh, chi cho an ninh quèc phßng, Nhµ N­íc lµ chñ thÓ kinh tÕ lín nhÊt, quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc chi cho môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Nh÷ng h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tån t¹i cña mäi quan hÖ kinh tÕ – kho¶n chi nµy lµ ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ tµi chÝnh. N­íc.Nh­ vËy c¸c kho¶n chi cña Nhµ N­íc lµ c¸c kho¶n Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, xuÊt ph¸t tõ chÕ ®é t­ h÷u chi v× lîi Ých cña c¶ céng ®ång. C¸c kho¶n chi nµy ®­îc vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, mçi chñ thÓ kinh tÕ ®Òu t¹o lËp cho gäi lµ c¸c kho¶n chi tiªu c«ng. 11 12
7. Tõ ph©n tÝch trªn cho thÊy th«ng qua qu¸ tr×nh ph©n hiÖn bªn ngoµi lµ c¸c quü tiÒn tÖ thuéc quyÒn së h÷u cña phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt x· héi dùa trªn c¬ së Nhµ n­íc. Tuy nhiªn néi dung bªn trong cña Tµi ChÝnh c«ng quyÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c kho¶n thu, Nhµ N­íc ®· t¹o C«ng l¹i hµm chøa nh÷ng quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi lËp ®­îc c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung vµ kh«ng tËp trung. l¹i cña c¶i vËt chÊt rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p gi÷a c¸c chñ thÓ §ång thêi tõ c¸c quü tiÒn tÖ nµy Nhµ N­íc sö dông cho trong nÒn kinh tÕ. ViÖc t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ môc ®Ých chi tiªu c«ng, ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña thuéc Tµi ChÝnh C«ng mÆc dï ®a d¹ng vµ phøc t¹p, nh­ng m×nh. Qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ cña ®Òu bÞ ®iÒu chØnh bëi luËt ph¸p hiÖn hµnh. ChØ cã nh÷ng Nhµ n­íc nªu trªn lµ néi dung c¬ b¶n cña Tµi ChÝnh c«ng. Nhµ N­íc ë c¸c quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao míi cã VËy Tµi ChÝnh C«ng lµ c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung vµ n¨ng lùc thùc hiÖn vµ kiÓm so¸t Tµi ChÝnh C«ng trong kh«ng tËp trung thuéc së h÷u vµ chi phèi cña Nhµ N­íc, khu«n khæ ph¸p lý cña m×nh. ®­îc h×nh thµnh vµ sö dông trªn c¬ së c«ng quyÒn th«ng §èi diÖn víi Tµi ChÝnh C«ng lµ Tµi ChÝnh T­. BiÓu qua c¸c v¨n b¶n ph¸p quy trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. hiÖn cña tµi chÝnh t­ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c quan hÖ 1.1.2. Sù ph¸t triÓn cña tµi chÝnh c«ng . ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt, ®Ó h×nh thµnh Tµi chÝnh c«ng lµ mét kh¸i niÖm míi. Nã ra ®êi vµ ph¸t c¸c quü tiÒn tÖ thuéc quyÒn së h÷u cña c¸ nh©n,gia triÓn cïng víi c¸c Nhµ N­íc hiÖn ®¹i, khi chÕ ®é c«ng ®×nh,tËp thÓ,doanh nghiÖp, tËp ®oµn Sù h×nh thµnh c¸c quyÒn ®· t­¬ng ®èi hoµn chØnh vµ chøc n¨ng kinh tÕ – x· quü tiÒn tÖ cña c¸c chñ thÓ nµy ®¹i bé phËn ®­îc thùc hiÖn héi cña Nhµ N­íc ®· ®¹t t¬Ý ®Ønh cao cña quyÒn lùc. Tµi theo luËt ®Þnh, mét sè kh¸c cã thÓ kh«ng bÞ ph¸p luËt ®iÒu chÝnh c«ng cßn thÓ hiÖn quyÒn lùc tËp trung vÒ tµi chÝnh chØnh. Nh÷ng néi dung kh¸c biÖt quan träng gi÷a Tµi cña Nhµ N­íc, th«ng qua luËt ®Þnh vµ b»ng quyÒn lùc hîp ChÝnh C«ng vµ Tµi ChÝnh T­ lµ ë chç : quan hÖ thu chi ph¸p cña m×nh ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n thuéc Tµi ChÝnh T­ kh«ng kh«ng liªn quan ®Õn ®iÒu tiÕt vÜ phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt vµ ®iÒu phèi c¸c quan hÖ tµi chÝnh m« nÒn kinh tÕ,c¸c kho¶n chi cña Tµi ChÝnh T­ kh«ng liªn nãi chung. Tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn c¸c quan hÖ tµi chÝnh quan trùc tiÕp ®Õn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng thuéc c«ng kh«ng ph¶i chØ tËp trung t¹i Trung ­¬ng, mµ ®­îc uû th¸c quyÒn. cho c¸c c¬ quan c«ng quyÒn cÊp d­íi. B»ng luËt ph¸p vµ MÆc dï cã sù kh¸c biÖt nªu trªn, nh­ng trong nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña m×nh, Nhµ N­íc thÞ tr­êng gi÷a Tµi ChÝnh C«ng vµ Tµi ChÝnh T­ l¹i cã quan thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t c¸c quan hÖ ph©n phèi cña c¶i vËt hÖ h÷u c¬. Tµi ChÝnh T­ lµ c¬ së cña nÒn tµi chÝnh quèc gia. chÊt vµ viÖc sö dông c¸c quü tiÒn tÖ thuéc së h÷u m×nh. Nh­ng Tµi ChÝnh C«ng l¹i lµ ®éng lùc ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn Nh­ vËy, Tµi chÝnh c«ng lµ sù ph¸t triÓn cao h¬n, tËp kinh tÕ, hç trî vµ thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng cña Tµi ChÝnh T­. trung h¬n cña tµi chÝnh nãi chung. Tµi chÝnh c«ng biÓu Trong mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng gi÷a hai lo¹i tµi 13 14
8. chÝnh nµy lµ mét thÓ thèng nhÊt, biÓu hiÖn tiÒm lùc kinh tÕ – trong ®iÒu kiÖn hiÖn hµnh. Kh«ng bá sãt nguån thu, nh­ng tµi chÝnh cña quèc gia . còng kh«ng thu qu¸ søc chÞu ®ùng cña c¸c chñ thÓ. 1.1.3. C¸c ®Æc tr­ng cña Tµi chÝnh c«ng . - Kh«ng hoµn l¹i, c¸c kho¶n thu cña Nhµ N­íc bao Trong hÖ thèng Tµi ChÝnh quèc gia, Tµi ChÝnh C«ng gåm nhiÒu lo¹i, trõ c¸c kho¶n vay ( c«ng tr¸i, tÝn phiÕu ), thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc tr­ng sau: mÆc dï còng lµ nh÷ng kho¶n thu, nh­ng Nhµ N­íc ph¶i 1.1.3.1. QuyÒn së h÷u vµ sö dông Tµi ChÝnh C«ng hoµn tr¶ l¹i cho c¸c chñ thÓ cho vay sau mét thêi gian nhÊt thuéc vÒ Nhµ N­íc. ®Þnh, cßn c¸c kho¶n thu kh¸c cña Nhµ N­íc lµ c¸c kho¶n a/ Thu cña Nhµ N­íc. thu kh«ng hoµn l¹i. Kho¶n thu lín nhÊt trong sè nµy lµ Nhµ N­íc lµ chñ thÓ lín nhÊt cña quèc gia, cã ®Çy ®ñ thuÕ. ThuÕ lµ kho¶n thu tõ c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng s¶n xuÊt quyÒn lùc vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Dùa trªn c¬ së c«ng – kinh doanh vµ c¸c c«ng d©n cã thu nhËp chÞu thuÕ. §©y quyÒn Nhµ N­íc thùc hiÖn c¸c kho¶n thu ®Ó t¹o lËp c¸c lµ kho¶n thu mang tÝnh c­ìng chÕ theo luËt ®Þnh. quü tiÒn tÖ tËp trung thuéc së h÷u cña m×nh. b / C¸c kho¶n chi cña Nhµ N­íc. C¸c kho¶n thu cña Nhµ N­íc ®­îc thùc hiÖn trªn c¸c Trªn c¬ së c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung vµ kh«ng tËp trung nguyªn t¾c sau: thuéc së h÷u cña m×nh , Nhµ N­íc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô - C«ng khai, TÊt c¶ c¸c kho¶n thu cña Nhµ N­íc ®Òu chi theo luËt ®Þnh.§ã lµ c¸c kho¶n chi thùc hiÖn c¸c chøc ®­îc thÓ chÕ ho¸ b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, phï hîp víi n¨ng cña Nhµ N­íc trong tõng thêi kú ®· ®­îc ho¹ch ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc trong tõng thêi kú ®Þnh.Nhµ N­íc dùa vµo quyÒn lùc cña m×nh ®Ó quyÕt ®Þnh nhÊt ®Þnh. C¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ, kÓ c¶ mäi c«ng néi dung vÒ c¸c kho¶n chi,nh­ : môc tiªu, ®èi t­îng, sè d©n, tuú theo ®iÒu kiÖn vµ ®Þa vÞ cña m×nh, ®Òu cã quyÒn l­îng tiÒn chi ra TÝnh ®éc lËp cña Nhµ N­íc khi quyÕt tham gia x©y dùng nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy nµy. Sau khi ®Þnh c¸c kho¶n chi, kh«ng mang tÝnh chÊt t­ lîi, mµ v× lîi c¸c v¨n b¶n ®· thÓ chÕ ho¸, th× mäi ®èi t­îng chÞu sù ®iÒu Ých cña c¶ céng ®ång v× sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Do chØnh cña nh÷ng v¨n b¶n nµy ®Òu ph¶i thùc hiÖn v« ®iÒu ®ã mÆc dï dùa vµo quyÒn lùc ®Ó Nhµ N­íc quyÕt ®Þnh chi, kiÖn. nh­ng c¸c kho¶n chi ®Òu mang tÝnh chÊt c«ng vµ phôc vô - C«ng b»ng, trong quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cho môc tiªu cña nÒn kinh tÕ – x· héi. cña cña vËt chÊt x· héi, Nhµ N­íc lu«n lu«n c¨n cø vµo Tõ viÖc ®Þnh ®o¹t c¸c kho¶n thu, chi nªu trªn cho thÊy ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi trong tõng thêi kú ®Ó thùc hiÖn ®Æc tÝnh cèt lâi cña Tµi ChÝnh C«ng lµ c«ng quyÒn. Nã võa c¸c kho¶n thu. Tr­íc hÕt lµ thu theo luËt ®Þnh. Sau ®ã lµ mang tÝnh chÊt kinh tÕ võa thÓ hiÖn ®­êng lèi chÝnh trÞ cña thu trªn ®iÒu kiÖn thu nhËp kh¸ch quan cña c¸c chñ thÓ Nhµ N­íc trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. 15 16
9. 1.1.3.2. Tµi ChÝnh C«ng lµ nÒn tµi chÝnh cña c¶ céng 1.1.3.3. TÝnh chÊt x· héi ho¸ ngµy cµng më réng trong ®ång. Tµi ChÝnh C«ng. Kh¸c víi tµi chÝnh cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ kh¸c, Tµi Khi nãi ®Õn Tµi ChÝnh C«ng nhiÒu quan ®iÓm cùc ®oan ChÝnh C«ng lµ tËp hîp c¸c quan hÖ ph©n phèi cña c¶i vËt chØ xuy nghÜ theo h­íng c­ìng chÕ, kh«ng båi hoµn chÊt trong toµn bé nÒn kinh tÕ, ®Ó h×nh thµnh c¸c quü tiÒn ViÖc thùc hiÖn c¸c kho¶n thu cho Tµi ChÝnh C«ng cña mét tÖ thuéc së h÷u cña Nhµ N­íc. Nh­ vËy: sè c¬ quan c«ng quyÒn ®· ®Ó l¹i nh÷ng h×nh ¶nh kh«ng - C¸c kho¶n thu h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña Tµi mÊy thiÖn c¶m vÒ nÒn tµi chÝnh c«ng trong c«ng chóng. ChÝnh C«ng, lµ kho¶n thu tõ sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c chñ Nh÷ng Ên t­îng kh«ng tèt nµy ®· theo b¸m x· héi trong c¶ thÓ trong nÒn kinh tÕ. C¸c kho¶n thu nµy cã thÓ lµ c¸c thêi gian dµi. §ã kh«ng ph¶i lµ khuyÕt ®iÓm cña Tµi ChÝnh kho¶n b¾t buéc, nh­: thuÕ tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh C«ng,mµ lµ cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn khi thùc hiÖn c¸c doanh; c¸c kho¶n phÝ do c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ mäi c«ng chÝnh s¸ch vÒ Tµi ChÝnh C«ng. Nh­ng trªn thùc tÕ Tµi d©n thô h­ëng c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng tr¶; c¸c kho¶n ChÝnh C«ng l¹i lµ mét nÒn tµi chÝnh ®a d¹ng, mÒm dÎo vµ ®ãng gãp vµ cho vay tù nguyÖn cña mäi thµnh viªn trong mang tÝnh céng ®ång rÊt cao. §ã lµ mét nÒn tµi chÝnh thÓ x· héi hiÖn sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a nghÜa vô vµ quyÒn lîi,gi÷a - C¸c khoÈn chi, ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ c­ìng chÕ vµ tù nguyÖn. Tuy nhiªn khi tr×nh ®é d©n trÝ N­íc lµ c¸c kho¶n chi v× lîi Ých cña c¶ céng ®ång. Trong ®­îc n©ng lªn,kÕt hîp víi sù tuyªn truyÒn gi¸o dôc vµ ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ mäi c«ng d©n cã ®ãng gãp, hoÆc nh÷ng viÖc lµm thùc tÕ cña Nhµ N­íc phï hîp víi sù ph¸t kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®ãng gãp vµo sè thu cña NSNN còng triÓn kinh tÕ – x· héi, ®· lµm cho h×nh ¶nh cña Tµi ChÝnh ®Òu ®­îc h­ëng lîi. Nãi c¸ch kh¸c lµ mäi thµnh viªn cña C«ng ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt. Nh÷ng tiÕn bé nµy ®­îc thÓ x· héi ®Òu ®­îc Nhµ Nø¬c ph©n phèi l¹i mét kho¶n nhÊt hiÖn ngµy cµng ®Ëm nÐt ë c¸c ®Æc tr­ng cña Tµi ChÝnh ®Þnh, th«ng qua c¸c kho¶n chi ®Çu t­, trî cÊp, hoÆc phóc C«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng , ®ã lµ: lîi c«ng céng - Tù nguyÖn ®ãng gãp. §ã lµ c¸c kho¶n tù nguyÖn ®ãng Tõ ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕt luËn r»ng Tµi ChÝnh C«ng gãp cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ – x· héi vµ c«ng d©n, ®Ó chi lµ tµi chÝnh cña c¶ céng ®ång. Trong nÒn tµi chÝnh nµy, cho môc tiªu gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ – x· héi, mµ ®¸ng lÏ mÆc dï Nhµ N­íc lµ chñ thÓ,nh­ng thùc chÊt chØ ®ãng vai c¸c kho¶n nµy NSNN ph¶i ®¶m tr¸ch.Trong ®iÒu kiÖn trß lµ träng tµi gi¸m s¸t chu tr×nh tµi chÝnh trong nÒn kinh NSNN cßn khã kh¨n, nhiÒu quü do tù nguyÖn ®ãng gãp ®· tÕ.Thùc tiÔn cho thÊy, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, khi h×nh thµnh,nh­ : Quü ®Òn ¬n ®¸p nghÜa, Quü kh¾c phôc quyÒn lùc tËp trung vµo Nhµ N­íc cµng cao, th× Tµi ChÝnh hËu qu¶ thiªn tai, Quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo Nh÷ng quü C«ng thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång cµng râ nÐt. nµy tuy sè l­îng kh«ng lín so víi quü tiÒn tÖ tËp trung cña 17 18
10. Nhµ N­íc, nh­ng ®· gãp phÇn kh«ng nhá hç trî quan 1.2.1.1. Tµi ChÝnh C«ng thuéc Nhµ N­íc. träng cho NSNN,gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng kinh tÕ - x· Tµi ChÝnh C«ng thuéc Nhµ N­íc gåm ba bé phËn cÊu héi trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh. thµnh: - KÕt hîp gi÷a Nhµ N­íc vµ nh©n d©n cïng lµm. §©y lµ - Ng©n s¸ch Nhµ N­íc. m« h×nh míi cña mét trong c¸c ®Æc tr­ng së h÷u cña Tµi C¸c kho¶n thu,chi cña NSNN ®­îc h×nh thµnh vµ thùc ChÝnh C«ng. §ã lµ vÊn ®Ò x· héi ho¸ mét sè kho¶n chi cho hiÖn theo luËt ®Þnh. ViÖc qu¶n lý NSNN ®­îc ph©n cÊp mét sè lÜnh vùc, mµ Nhµ N­íc ch­a thùc hiÖn ®­îc, hoÆc theo c¸c cÊp hµnh chÝnh do Nhµ N­íc ®iÒu hµnh vµ kiÓm kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc hoµn toµn. Nh­ viÖc x· héi ho¸ so¸t. gi¸o dôc; y tÕ; Nhµ N­íc vµ nh©n d©n cïng lµm trong x©y - TÝn dông Nhµ N­íc. dùng cÇu phµ, ®­êng giao th«ng, b¶o vÖ m«i tr­êng Kho¶n thu cña tÝn dông Nhµ N­íc bao gåm hai nguån : Nh÷ng tµi s¶n (h÷u h×nh, hoÆc v« h×nh) ®­îc kiÕn t¹o Vay trong n­íc vµ vay, nhËn viÖn trî tõ bªn ngoµi.Nhµ trong qu¸ tr×nh x· héi ho¸, ®· thÓ hiÖn ®Æc tr­ng míi cña N­íc qu¶n lý toµn bé nguån vèn tÝn dông nµy vµ sö dông Tµi ChÝnh C«ng trong ®iÒu kiÖn d©n trÝ ph¸t triÓn. theo nh÷ng môc tiªu cña quèc gia ®­îc ho¹ch ®Þnh c«ng khai. 1.2. CÊu thµnh cña Tµi ChÝnh C«ng . - Quü dù tr÷ Quèc gia. Tµi ChÝnh C«ng lµ sù ph¸t triÓn cao h¬n vµ tËp trung Quü dù tr÷ Quèc gia lµ mét bé phËn cña NSNN,nh­ng h¬n cña tµi chÝnh nãi chung. Lo¹i h×nh tµi chÝnh nµy hoµn mang tÝnh chÊt chuyªn dïng ®Ó sö dông trong nh÷ng toµn thuéc quyÒn chi phèi cña Nhµ n­íc vµ viÖc sö dông tr­êng hîp ®Æc biÖt cña Nhµ N­íc.Quü Dù tr÷ Quèc gia c¸c quü tiÒn tÖ thuéc Tµi ChÝnh C«ng lµ do Nhµ N­íc bao gåm hai bé phËn : tiÒn vµ hiÖn vËt.Quü nµy lµ lo¹i h×nh quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn tuú theo môc ®Ých qu¶n lý vµ sö ®Æc biÖt cña quü tiÒn tÖ ngoµi NSNN. dông, cÊu thµnh cña Tµi ChÝnh C«ng ®­îc chia theo c¸c 1.2.1.2. Tµi ChÝnh C«ng thuéc c¸c ®¬n vÞ hµnh tiªu chÝ sau ®©y: chÝnh. 1.2.1. Theo chñ thÓ qu¶n lý . HÖ thèng hµnh chÝnh ë ViÖt Nam bao gåm ba bé phËn Tiªu chÝ ph©n lo¹i nµy kh«ng xem xÐt ®Õn quan hÖ cÊu thµnh ®ã lµ: HÖ thèng c¸c c¬ quan lËp ph¸p, HÖ thèng c¸c ph©n phèi cña Tµi ChÝnh C«ng, mµ trùc tiÕp xem xÐt viÖc c¬ quan hµnh ph¸p vµ HÖ thèng c¸c c¬ quan t­ ph¸p. Mçi hÖ qu¶n lý c¸c quü tiÒn tÖ thuéc Tµi ChÝnh C«ng. Theo tiªu thèng ®Òu cã c¸c tæ chøc ho¹t ®éng thèng nhÊt tõ Trung ­¬ng chÝ nµy Tµi ChÝnh C«ng ®­îc cÊu thµnh bëi: ®Õn ®Þa ph­¬ng. - HÖ thèng c¬ quan lËp ph¸p bao gåm: Quèc Héi, Héi ®ång Nh©n d©n c¸c cÊp. 19 20
11. - HÖ thèng c¬ quan hµnh ph¸p bao gåm: ChÝnh Phñ; + Quü B¶o hiÓm x· héi. Bé, ngµnh vµ c¸c c¬ quan t­¬ng ®­¬ng; UBND c¸c + Quü B¶o vÖ m«i tr­êng ViÖt Nam cÊp. + Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn ®Þa ph­¬ng - HÖ thèng c¬ quan t­ ph¸p bao gåm: ViÖn kiÓm s¸t + C¸c quü tµi chÝnh c«ng ngoµi ng©n s¸ch kh¸c (Quü Nh©n d©n tèi cao vµ Toµ ¸n Nh©n d©n c¸c cÊp. Dù tr÷ tµi chÝnh vµ c¸c quü chuyªn dïng kh¸c cña Nhµ TÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ thuéc c¸c hÖ thèng trªn ®Òu lµ nh÷ng N­íc). ®¬n vÞ dù to¸n,nhu cÇu chi tiªu cña nh÷ng ®¬n vÞ nµy,®­îc C¸c quü ngoµi NSNN ®­îc sö dông mang tÝnh chÊt lËp theo n¨m ng©n s¸ch. Trªn c¬ së nhu cÇu chi ®· ®­îc chuyªn dïng theo tõng lÜnh vùc.Nguån h×nh thµnh c¸c quü duyÖt, NSNN sÏ ®¶m b¶o nhu cÇu chi cho ho¹t ®éng cña nµy mét phÇn ®­îc trÝch tõ NSNN,phÇn cßn l¹i tù t¹o lËp bé m¸y hµnh chÝnh quèc gia. theo c¬ chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh. 1.2.1.3. Tµi ChÝnh C«ng thuéc c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp. 1.2.3. C¨n cø vµo sù ph©n cÊp theo hÖ thèng chÝnh C¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp rÊt ®a d¹ng. Ho¹t ®éng cña chóng quyÒn. lµ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng phÇn kh¸c nhau thuéc chøc n¨ng cña Theo tiªu chÝ nµy Tµi ChÝnh C«ng ®­îc chia thµnh: Nhµ N­íc vÒ c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ - x· héi, b¶o vÖ m«i - Tµi ChÝnh C«ng thuéc cÊp Trung ­¬ng. tr­êng, cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng - Tµi ChÝnh C«ng thuéc cÊp ®Þa ph­¬ng. Tµi C«ng C¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp ®­îc NSNN cÊp mét phÇn kinh thuéc cÊp nµy l¹i ®­îc chia thµnh : phÝ ho¹t ®éng. Sè kinh phÝ cßn thiÕu c¸c ®¬n vÞ nµy ®­îc + Tµi ChÝnh C«ng cÊp tØnh vµ t­¬ng ®­¬ng. quyÒn thu phÝ ®Ó bï ®¾p, v× vËy chóng ®­îc gäi lµ ®¬n vÞ + Tµi ChÝnh C«ng cÊp huyÖn vµ t­¬ng ®­¬ng. sù nghiÖp cã thu. Nh÷ng ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu ®­îc tù + Tµi ChÝnh C«ng cÊp x· vµ t­¬ng ®­¬ng. chñ vÒ tµi chÝnh. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña TCC c¸c cÊp,®Òu thùc hiÖn 1.2.2. C¨n cø vµo nguån h×nh thµnh vµ c¬ chÕ sö dông theo luËt ®Þnh. Tuy nhiªn ë ®©y còng cÇn ph©n biÖt sù kh¸c c¸c quü tiÒn tÖ. nhau gi÷a TCC víi NSNN. NSNN lµ tæng hîp c¸c kho¶n thu C¨n cø vµo tiªu chÝ nµy, Tµi ChÝnh C«ng ®­îc chia chi cña Nhµ N­íc ®· ®­îc dù to¸n trong mét thêi kú nhÊt thµnh c¸c lo¹i sau: ®Þnh, ®ã lµ kÕt qu¶ sù vËn ®éng cña TCC. Cßn TCC lµ qu¸ - Ng©n S¸ch Nhµ N­íc. tr×nh thùc hiÖn c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña - TÝn dông Nhµ N­íc. c¶i vËt chÊt trong nÒn kinh tÕ ®Ó h×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ, - C¸c quü ngoµi NSNN: trong ®ã cã NSNN. + Quü Dô tr÷ Quèc gia. 21 22
12. 1.3. Chøc n¨ng cña Tµi ChÝnh C«ng. phèi nhiÒu quü tiÒn tÖ ®­îc h×nh thµnh, tuú thuéc vµo c¸c Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TCC cã nh÷ng chøc n¨ng chñ thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi. sau ®©y: Thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi cña TCC, ®­îc ®Æt ra 1.3.1. Ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh trong nÒn trong c¸c ®iÒu kiÖn: tËp trung, c«ng khai, c«ng b»ng vµ kinh tÕ quèc d©n. d©n chñ. Do ®ã chøc n¨ng ph©n phèi cña TCC g¾n liÒn víi Dùa trªn c¬ së c«ng quyÒn ®Ó sö dông chøc n¨ng ph©n quyÒn lùc cña Nhµ N­íc vµ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ phèi cña tµi chÝnh, Nhµ N­íc chiÕm h÷u mét phÇn cña c¶i thÞ tr­êng. vËt chÊt cña x· héi,®Ó t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ 1.3.2. §iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ. thuéc së h÷u cña m×nh. §ã lµ chøc n¨ng ph©n phèi cña Tµi Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hÇu hÕt c¸c quan hÖ ph©n ChÝnh C«ng. phèi cña c¶i vËt chÊt trong x· héi ®Òu bÞ ®iÒu chØnh bëi luËt VÒ ph¹m vi, chøc n¨ng ph©n phèi cña TCC hÑp h¬n ph¸p. §Æc biÖt víi TCC lµ c«ng cô kinh tÕ quan träng víi chøc n¨ng ph©n phèi cña tµi chÝnh nãi chung vÒ c¸c chøc n¨ng ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ, trªn c¬ së chøc ph­¬ng diÖn: §èi t­îng ph©n phèi (nguån cña c¶i vËt n¨ng nµy Nhµ N­íc cã thÓ: chÊt); Chñ thÓ ph©n phèi ( ng­êi cã quyÒn së h÷u, sö dông - §iÒu chØnh l¹i quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt) vµ kÕt qu¶ ph©n phèi (c¸c quü tiÒn tÖ ®­îc cña c¶i vËt chÊt phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ – h×nh thµnh sau qu¸ tr×nh ph©n phèi). x· héi trong tõng thêi kú th«ng qua c¸c luËt vµ v¨n b¶n - VÒ ®èi t­îng ph©n phèi: TCC chØ thùc hiÖn ph©n phèi ph¸p quy, nh­: LuËt NSNN,c¸c luËt thuÕ, ph¸p lÖnh vµ c¸c mét bé phËn nhÊt ®Þnh cña c¶i vËt chÊt x· héi theo luËt v¨n b¶n vÒ phÝ vµ lÖ phÝ, c¸c luËt vÒ s¶n xuÊt kinh doanh ®Þnh,chñ yÕu lµ bé phËn cña c¶i míi ®ù¬c t¹o ra (GDP) cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ViÖc ®iÒu chØnh c¸c v¨n thuéc mét sè ®èi t­îng, chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé cña c¸i b¶n ph¸p quy nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh ph©n x· héi. phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt vµ do ®ã ®Õn sù ph¸t - Chñ thÓ ph©n phèi: ChØ cã mét sè chñ thÓ chÞu t¸c triÓn cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. - §iÒu chØnh c¸c kho¶n chi tiªu cña NSNN, ®éng th¸i ®éng cña TCC, trong ®ã Nhµ N­íc, víi t­ c¸ch lµ ng­êi cã toµn quyÒn së h÷u vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ sau qu¸ tr×nh nµy ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ph©n phèi. quèc d©n.Nh÷ng chñ thÓ, khu vùc, thµnh phÇn kinh - KÕt qu¶ ph©n phèi: kÕt qu¶ ph©n phèi cña TCC h×nh tÕ ®­îc Nhµ N­íc gia t¨ng ®Çu t­ nguån lùc tµi chÝnh, sÏ cã c¬ héi ph¸t triÓn. thµnh mét sè quü tiÒn tÖ tËp trung, trong ®ã quü lín nhÊt lµ Nh­ vËy ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph©n phèi, ®Æc biÖt lµ NSNN. Cßn víi tµi chÝnh nãi chung, sau qu¸ tr×nh ph©n ®iÒu chØnh c¸c kho¶n chi tiªu cña NSNN, sÏ ¶nh h­ëng vÜ 23 24
13. m« tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. §©y lµ chøc n¨ng - Ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh theo luËt ®Þnh. Ph©n quan träng cña TCC g¾n víi quyÒn lùc cña Nhµ N­íc trong phèi lµ chøc n¨ng vèn cã cña tµi chÝnh.Nh­ng víi TCC mäi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. quan hÖ ph©n phèi thuéc lÜnh vùc tµi chÝnh nµy ®Òu ®­îc 1.3.3. Gi¸m s¸t vµ kiÓm tra qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö thùc hiÖn theo luËt ®Þnh.§Æc ®iÓm trong quan hÖ ph©n phèi dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh. cña TCC lµ: §èi t­îng ®Ó gi¸m s¸t vµ kiÓm tra cña TCC lµ qu¸ tr×nh + Ph©n phèi cña TCC mang tÝnh toµn diÖn, nghÜa lµ c¸c ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña c¸c chñ chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ vµ mäi c«ng d©n ®Òu chÞu t¸c thÓ trong nÒn kinh tÕ. Môc tiªu cña qu¸ tr×nh nµy lµ xem ®éng cña c¸c quan hÖ ph©n phèi thuéc TCC. xÐt ®Õn sù c©n ®èi,tÝnh hîp lý, tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶ cña + Ph©n phèi cña TCC thÓ hiÖn nguyªn t¾c: c«ng khai, TCC. d©n chñ, c«ng b»ng. Gi¸m s¸t vµ kiÓm tra lµ hai néi dung ®ång thêi trong - H×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung thuéc së h÷u cña chøc n¨ng cñaTCC. NÕu trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö Nhµ N­íc, ®Ó ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu chi: duy tr× bé m¸y dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh,cã nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng c«ng quyÒn; cho an ninh quèc phßng; cho v¨n ho¸, gi¸o ®óng nh÷ng môc tiªu nªu trªn, Nhµ N­íc sÏ ®iÒu chØnh, dôc, y tÕ; cho ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi §ã lµ c¸c kho¶n kh¾c phôc nh÷ng sai sãt vµ nh÷ng néi dung bÊt hîp lý cña chi mang l¹i lîi Ých cho c¶ céng ®ång. ChØ cã TCC míi thÓ qu¸ tr×nh nµy. hiÖn ®­îc vai trß nµy. C¸c chøc n¨ng cña TCC cã quan hÖ h÷u c¬,lµ mét thÓ Nh­ vËy TCC mét mÆt thÓ hiÖn lµ c«ng cô cña bé m¸y thèng nhÊt trong mét nÒn tµi chÝnh d­íi sù ®iÒu hµnh cña c«ng quyÒn, nh­ng mÆt kh¸c l¹i thÓ hiÖn quyÒn lùc cña nã, Nhµ N­íc. ®ã lµ quyÒn lùc tµi chÝnh cña TCC trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.4. Vai trß cña Tµi ChÝnh C«ng. 1.4.2. TCC ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ Vai trß cña TCC trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc xem ®iÒu chØnh vÜ m« c¸c quan hÖ trong nÒn kinh tÕ quèc xÐt trong ®iÒu kiÖn TCC ®· ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n cao vµ d©n. ®¹t ®Õn møc ®é quyÒn lùc tµi chÝnh. §ã lµ: Trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i c¸c nguån 1.4.1. Ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh theo luËt lùc tµi chÝnh,­u tiªn hµng ®Çu cña TCC lµ ®¶m b¶o sù ph¸t ®Þnh, t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung theo triÓn kinh tÕ – x· héi. Nh÷ng ­u tiªn nµy thÓ hiÖn râ trong môc tiªu Nhµ N­íc ®· ho¹ch ®Þnh. viÖc ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, nh­: gi¶m dÇn tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c chñ thÓ vµo NSNN, ®ång thêi Nhµ N­íc l¹i kh«ng ngõng t¨ng tû träng vµ sè l­îng 25 26
14. chi tµi chÝnh cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.ChØ cã sù c¶i Tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng vÉn lµ: gi¶m mét sè c¸ch thu chi trong quan hÖ ph©n phèi cña TCC cã lîi cho kho¶n ®ãng gãp vµ t¨ng chi hç trî theo nh÷ng tiªu chÝ nhÊt c¸c chñ thÓ kinh tÕ míi lµ c¬ së ®¶m b¶o ch¾c ch¾n nhÊt ®Þnh, nh­: cho sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c cña mäi nÒn kinh - T¨ng chi ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ c¸c vïng n«ng th«n, tÕ. miÒn nói ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ h¹ tÇng cßn nhiÒu khã Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, do nhiÒu nguyªn kh¨n. nh©n ®· lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ mÊt c©n ®èi tæng thÓ hoÆc - Cho vay ­u ®·i, gi¶m thuÕ víi c¸c chñ thÓ kinh tÕ côc bé. §Ó lËp l¹i thÕ c©n ®èi míi cho sù ph¸t triÓn,Nhµ míi khëi nghiÖp. N­íc chØ cã thÓ sö dông c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt lµ TCC. §ã - Trî cÊp cho c¸c ®èi t­îng ë nh÷ng vïng bÞ thiªn tai. lµ t¨ng hoÆc gi¶m thu chi tµi chÝnh ®Ó xö lý c¸c quan hÖ - Cho vay, ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ víi môc tiªu xo¸ c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ, nh­: gi÷a tÝch luü vµ tiªu ®ãi gi¶m nghÌo. dïng; gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ; c«ng nghiÖp vµ n«ng - LËp c¸c quü ®¶m b¶o an sinh x· héi: Quü b¶o hiÓm y nghiÖp; xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu HiÖu qu¶ cña sù ®iÒu tÕ, Quü b¶o hiÓm x· héi, Quü phßng ngõa thiªn tai chØnh vÜ m« nµy lµ lËp l¹i thÕ c©n ®èi míi cho sù ph¸t triÓn Tõ nh÷ng néi dung nªu trªn cho thÊy TCC thùc sù lµ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. c«ng cô ®Æc biÖt quan träng cña Nhµ N­íc ®Ó duy tr× sù 1.4.3. Tµi ChÝnh C«ng gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn æn ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ - x· héi. ®Þnh vµ c«ng b»ng cña x· héi. Thùc tÕ ®· cho thÊy, kinh tÕ – x· héi cµng ph¸t triÓn th× vai C¬ së ®Ó x· héi ph¸t triÓn æn ®Þnh lµ sù c«ng trß cña TCC cµng quan träng. Tuy nhiªn sö ®ông TCC nh­ b»ng.C«ng b»ng x· héi bao gåm nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã thÕ nµo l¹i cßn tuú thuéc vµo vai trß cña Nhµ N­íc trong c«ng b»ng vÒ kinh tÕ lµ quan träng nhÊt. Tuy nhiªn trong mçi quèc gia. tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ, kÓ c¶ c¸c quèc gia ph¸t triÓn nhÊt,còng kh«ng thÓ cã sù c«ng b»ng tuyÖt ®èi. Mµ lu«n lu«n xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng giÇu nghÌo, tõ ®ã dÉn ®Õn bÊt b×nh ®¼ng vÒ ®Þa vÞ vµ quyÒn lîi gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Trong thùc tÕ ë mäi quèc gia, TCC ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh gi¶m bít sù bÊt b×nh ®¼ng nµy, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cña x· héi. Tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, ë mçi quèc gia, ph­¬ng ph¸p sö dông TCC ®Ó t¹o sù c«ng b»ng x· héi cã sù kh¸c nhau. 27 28
15. Ch­¬ng 2 mét lín. C¸c kho¶n thu thuÕ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc nhu cÇu chi tiªu, buéc Nhµ n­íc ph¶i vay nî b»ng c¸ch ph¸t hµnh Ng©n s¸ch nhµ n­íc c«ng tr¸i ®Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt cña NSNN. Nh­ vËy, viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh NSNN lu«n g¾n 2.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ng©n s¸ch liÒn víi Nhµ n­íc, trong ®ã Quèc héi thùc hiÖn quyÒn lËp nhµ n­íc ph¸p vÒ NSNN, cßn quyÒn hµnh ph¸p giao cho ChÝnh phñ 2.1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña NSNN thùc hiªn. MÆc dï vËy, cho ®Õn nay, ng­êi ta vÉn cßn cã Ng©n s¸ch nhµ n­íc (NSNN) lµ ph¹m trï kinh tÕ vµ lµ nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau khi ®­a ra kh¸i niÖm vÒ NSNN: ph¹m trï lÞch sö. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch Thø nhÊt: NSNN lµ b¶n dù to¸n thu – chi tµi chÝnh cña Nhµ n­íc g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña nÒn Nhµ n­íc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, th­êng lµ kinh tÕ hµng hãa – tiÒn tÖ trong c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt mét n¨m. do Nhµ n­íc trùc tiÕp qu¶n lý. Nãi c¸ch kh¸c, sù ra ®êi vµ Thø hai: NSNN lµ quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc, ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc cïng víi sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ lµ kÕ ho¹ch tµi chÝnh c¬ b¶n cña Nhµ n­íc. hµng hãa – tiÒn tÖ lµ nh÷ng tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi, tån t¹i vµ Thø ba: NSNN lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. trong qu¸ tr×nh Nhµ n­íc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån Trong t¸c phÈm “Nguån gèc cña gia ®×nh, chÕ ®é t­ tµi chÝnh kh¸c nhau. h÷u vµ Nhµ n­íc”, F. ¡ngghen ®· chØ ra r»ng, Nhµ n­íc ra NSNN lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tæng hîp vµ trõu t­îng. ®êi trong cuéc ®Êu tranh cña x· héi cã giai cÊp. Nhµ n­íc Kh¸i niÖm NSNN ph¶i thÓ hiÖn ®­îc néi dung kinh tÕ – x· xuÊt hiÖn víi t­ c¸ch lµ c¬ quan c«ng quyÒn ®Ó duy tr× vµ héi cña NSNN, ph¶i ®­îc xem xÐt trªn c¸c mÆt h×nh thøc, ph¸t triÓn x· héi. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã, Nhµ n­íc ®· thùc thÓ vµ quan hÖ kinh tÕ chøa ®ùng trong NSNN. Ên ®Þnh c¸c thø thuÕ, b¾t buéc mäi tæ chøc vµ thµnh viªn XÐt vÒ h×nh thøc: NSNN lµ mét b¶n dù to¸n thu vµ chi trong x· héi ph¶i ®ãng gãp ®Ó lËp ra quü tiÒn tÖ riªng cã do ChÝnh phñ lËp ra, ®Ö tr×nh Quèc héi phª chuÈn vµ giao cña Nhµ n­íc - quü NSNN - ®Ó chi tiªu cho bé m¸y Nhµ cho ChÝnh phñ tæ chøc thùc hiÖn. n­íc, qu©n ®éi, c¶nh s¸t Khi c¸c quèc gia ®· ph¸t triÓn XÐt vÒ thùc thÓ: NSNN bao gåm nh÷ng nguån thu vµ nh­ng kh«ng cã sù ®ång ®Òu vÒ søc m¹nh, nh÷ng tham nh÷ng kho¶n chi cô thÓ vµ ®­îc ®Þnh l­îng. C¸c nguån thu väng vÒ l·nh thæ vµ chñ quyÒn ®· dÉn ®Õn viÖc chuÈn bÞ vµ ®Òu ®­îc nép vµo mét quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n­íc; thùc hiÖn c¸c cuéc chiÕn tranh x©m l­îc, c¸c kho¶n chi c¸c kho¶n chi ®Òu ®­îc xuÊt ra tõ quü tiÒn tÖ tËp trung Êy. tiªu giµnh cho bé m¸y thèng trÞ vµ qu©n ®éi ®ßi hái ngµy 29 30
16. C¸c kho¶n thu chi cña NSNN ®Òu ph¶n ¸nh nh÷ng mèi Quèc héi phª chuÈn dù to¸n vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch. quan hÖ kinh tÕ nhÊt ®Þnh gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c chñ thÓ ho¹t ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm thèng nhÊt qu¶n lý vµ ®iÒu ®éng trªn mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ - x· héi, bao gåm: hµnh NSNN. - Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a Nhµ n­íc víi d©n c­. Bé m¸y Nhµ n­íc cña ta ®­îc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh dùa - Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c tæ chøc tµi trªn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ. Ng©n s¸ch lµ c«ng cô chÝnh, tÝn dông vµ c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn cña Nhµ n­íc, v× vËy hÖ thèng NSNN còng ®­îc x©y dùng kinh tÕ; theo nguyªn t¾c ®ã. ë c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, - Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n th¶o luËn ng©n s¸ch cÊp m×nh, nh­ng chÝnh trÞ - x· héi. ph¶i ®­îc Uû ban nh©n d©n cÊp trªn vµ ChÝnh phñ xÐt - Quan hÖ tµi chÝnh gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c Quèc gia vµ duyÖt l¹i ®Ó thèng nhÊt vµ ®­a vµo NSNN trªn c¬ së tu©n c¸c tæ chøc quèc tÕ. thñ c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ chÕ ®é thu chi, c¸c ®Þnh Tõ sù ph©n tÝch trªn, ta cã thÓ ®­a ra kh¸i niÖm vÒ møc, tiªu chuÈn chi tiªu, môc lôc ng©n s¸ch vµ c¸c quy NSNN nh­ sau: ®Þnh kh¸c cã liªn quan ®Õn NSNN. NSNN lµ b¶n dù to¸n thu – chi tµi chÝnh tæng hîp cña Hai lµ, nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh phï hîp gi÷a cÊp Nhµ n­íc, ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh g¾n liÒn ng©n s¸ch víi cÊp chÝnh quyÒn Nhµ n­íc. víi qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ Nguyªn t¾c nµy xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu b¶o ®¶m nguån tµi tËp trung cña Nhµ n­íc nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña chÝnh cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña mçi cÊp Nhµ n­íc trªn c¬ së luËt ®Þnh. chÝnh quyÒn Nhµ n­íc. V× vËy, cÇn ph¶i x©y dùng cho mçi 2.1.2. HÖ thèng Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp chÝnh quyÒn cã ng©n s¸ch cña cÊp m×nh, cã nguån thu HÖ thèng NSNN lµ tæng thÓ c¸c cÊp Ng©n s¸ch cã quan vµ c¸c kho¶n chi, cã quyÒn quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch cña cÊp hÖ mËt thiÕt víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô m×nh trªn c¬ së chÊp hµnh ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. C¸ch thu chi cñÊyNNN mçi cÊp. lùa chän nµy ph¸t huy ®­îc quyÒn d©n chñ, tÝnh chñ ®éng Trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ LuËt NSNN, vµ tÝch cùc trong viÖc khai th¸c nguån thu, qu¶n lý c¸c hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n­íc ViÖt nam ®­îc thiÕt lËp dùa kho¶n chi cña NSNN. trªn hai nguyªn t¾c c¬ b¶n sau ®©y: HiÖn nay theo quy ®Þnh cña LuËt NSNN 1996, hÖ thèng Mét lµ, nguyªn t¾c thèng nhÊt vµ tËp trung d©n chñ NSNN gåm ng©n s¸ch trung ­¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng N­íc ta lµ mét quèc gia thèng nhÊt, quyÒn lùc nhµ n- theo s¬ ®å d­íi ®©y: ­íc lµ thèng nhÊt, do ®ã chØ cã mét NSNN thèng nhÊt do 31 32
17. ph­¬ng vµ hç trî chuyÓn giao nguån tµi chÝnh cho chÝnh quyÒn cÊp d­íi. 2.1.3. Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN 2.1.3.1. Kh¸i niÖm ph©n cÊp qu¶n lý NSNN Khi ®· h×nh thµnh hÖ thèng NSNN gåm nhiÒu cÊp th× viÖc ph©n cÊp qu¶n lý NSNN lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. NSNN lµ mét thÓ thèng nhÊt gåm nhiÒu cÊp ng©n s¸ch; mçi cÊp ng©n s¸ch võa ph¶i tu©n thñ c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch theo luËt ®Þnh, võa ph¶i cã tÝnh ®éc lËp, tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi quyÒn h¹n cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong qu¸ tr×nh thùc thi c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô ®­îc ph©n c«ng. Ng©n s¸ch trung ­¬ng bao gåm c¸c ®¬n vÞ dù tãan cña XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa nãi trªn, ph©n cÊp qu¶n lý NSNN cÊp nµy. Mçi bé, mçi c¬ quan trung ­¬ng lµ mét ®¬n vÞ dù lµ gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn Nhµ n­íc to¸n cña NSTW. Trung ­¬ng víi c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong qu¸ NSTW cung øng nguån tµi chÝnh cho c¸c nhiÖm vô, tr×nh qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng NSNN. môc tiªu chung cho c¶ n­íc trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: kinh 2.1.3.2. Yªu cÇu ph©n cÊp qu¶n lý NSNN tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng, an ninh, ®èi ngo¹i vµ hç trî chuyÓn giao nguån tµi chÝnh cho ng©n s¸ch Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch ®­îc thùc hiÖn theo c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng. yªu cÇu sau ®©y: NS§P lµ tªn chung ®Ó chØ ng©n s¸ch cu¶ c¸c cÊp chÝnh - §¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña NSNN. Ph©n cÊp qu¶n quyÒn ®Þa ph­¬ng phï hîp víi ®Þa giíi hµnh chÝnh c¸c cÊp. lý ®Ó ph¸t huy quyÒn d©n chñ, tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña Ng©n s¸ch x·, ph­êng, thÞ trÊn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch, c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong viÖc khai th¸c vµ båi d­ìng c¸c võa lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña ng©n s¸ch huyÖn vµ nguån thu; sö dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ c¸c kho¶n chi quËn. Ng©n s¸ch huyÖn, quËn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch, NSNN. võa lµ mét bé phËn cÊu thµnh cu¶ ng©n s¸ch tØnh, thµnh - Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ph¶i phï hîp víi c¸c lÜnh phè trùc thuéc trung ­¬ng. vùc ph©n cÊp kh¸c cña Nhµ n­íc, t¹o ra mét sù ®ång bé Ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng cung øng nguån tµi chÝnh ®Ó trong qu¸ tr×nh qu¶n lý ho¹t ®éng c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña chÝnh quyÒn nhµ n­íc ë ®Þa cña nÒn kinh tÕ. 33 34
18. - Néi dung ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch ph¶i dùa trªn Ph©n cÊp ng©n s¸ch lµ ph¶i x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ c¬ së c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô quyÒn h¹n cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong viÖc lËp, chÊp vµ quyÒn h¹n cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn, b¶o ®¶m mçi cÊp hµnh vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch, møc vay nî trong d©n, c¸c ng©n s¸ch ®Òu cã c¸c kho¶n thu – chi t­¬ng xøng víi kho¶n phô thu bæ sung cho ng©n s¸ch cÊp d­íi; thêi h¹n nhiÖm vô ®­îc giao. lËp, xÐt duyÖt, b¸o c¸o NSNN ra Héi ®ång nh©n d©n vµ göi §iÓm míi trong LuËt NSNN ban hµnh n¨m 1996 (söa lªn cÊp trªn sao cho võa n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña chÝnh ®æi n¨m 2002) lµ Quèc héi quyÕt ®Þnh dù to¸n NSNN, quyÒn trung ­¬ng, võa ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o ph©n bæ ng©n s¸ch trung ­¬ng, phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n cña chÝnh quyÒn c¬ së. s¸ch Nhµ n­íc; Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp ®­îc chñ ®éng 2.1.3.4. Nguyªn t¾c ph©n cÊp qu¶n lý NSNN quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch cña cÊp m×nh, quyÕt ®inh a) Ph©n cÊp ng©n s¸ch ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé víi ph©n bæ dù to¸n ng©n s¸ch cho cÊp d­íi. ph©n cÊp kinh tÕ vµ tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh. 2.1.3.3. Néi dung ph©n cÊp qu¶n lý NSNN Tu©n thñ nguyªn t¾c nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho a) Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c cÊp chÝnh viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu chi, quyÒn, x¸c ®Þnh râ nguån thu vµ nhiÖm vô chi cu¶ c¸c cÊp chÕ ®é qu¶n lý NSNN. chÝnh quyÒn mét c¸ch chÝnh x¸c. §©y lµ mét trong nh÷ng néi dung chñ yÕu cña ph©n cÊp Ph©n cÊp kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó qu¶n lý NSNN. Qua ph©n cÊp ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý NSNN; tæ chøc bé m¸y Nhµ cña mçi cÊp trong viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é, tiªu n­íc lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi, møc ®é cña NSNN ë chuÈn , ®Þnh møc, ph¹m vi, møc ®é qu¶n lý ng©n s¸ch. mçi cÊp chÝnh quyÒn. Trong t­¬ng lai, cïng víi viÖc hoµn b) Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt trong qu¸ tr×nh ph©n thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ c¶i c¸ch bé m¸y hµnh giao nhiÖm vô thu, chi vµ c©n ®èi NSNN. chÝnh, nguyªn t¾c ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch còng sÏ ®­- §Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ nµy, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ îc thay ®æi mét c¸ch t­¬ng øng. nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ cu¶ mçi cÊp chÝnh quyÒn, kh¶ b) §¶m b¶o thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o cña NSTW vµ vÞ n¨ng t¹o ra nguån thu trªn tõng ®Þa bµn mµ chÝnh quyÒn ®ã trÝ ®éc lËp NS§P trong hÖ thèng NSNN thèng nhÊt. qu¶n lý, ®ång thêi nghiªn cøu, sö dông c¸c biÖn ph¸p ®iÒu §¶m b¶o vai trß chñ ®¹o cu¶ NSTW lµ mét ®ßi hái hoµ thÝch hîp cho tõng cÊp ng©n s¸ch. kh¸ch quan, b¾t nguån tõ vÞ trÝ, vai trß cña chÝnh quyÒn c) Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chu trung ­¬ng ®· ®­îc HiÕn ph¸p vµ LuËt NSNN quy ®Þnh ®èi tr×nh ng©n s¸ch. víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc. 35 36
19. NSTW trªn thùc tÕ lµ ng©n s¸ch cña c¶ n­íc, tËp trung thøc gi¸ trÞ. Thu NSNN ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ n¶y ®¹i bé phËn nguån thu cña quèc gia vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n sinh trong qu¸ tr×nh ph©n chia c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia chi chñ yÕu cña quèc gia. gi÷a Nhµ n­íc vµ c¸c chñ thÓ trong x· héi. Sù ph©n chia ®ã VÞ trÝ ®éc lËp cña NS§P ®­îc thÓ hiÖn: c¸c cÊp chÝnh lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu tån t¹i vµ quyÒn cã quyÒn lËp, chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch ph¸t triÓn cña bé m¸y nhµ n­íc còng nh­ yªu cÇu thùc cña m×nh trªn c¬ së chÝnh s¸ch, chÕ ®é Nhµ n­íc ®· ban hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc. §èi t- hµnh. MÆt kh¸c, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¶i chñ ®éng, s¸ng ­îng ph©n chia nguån tµi chÝnh quèc gia lµ kÕt qu¶ lao t¹o trong viÖc ®éng viªn, khai th¸c c¸c thÕ m¹nh cña ®Þa ®éng s¶n xuÊt trong n­íc t¹o ra ®­îc thÓ hiÖn d­íi h×nh ph­¬ng ®Ó t¨ng nguån thu, ®¶m b¶o chi, thùc hiÖn c©n ®èi thøc tiÒn tÖ. ng©n s¸ch cña cÊp m×nh. VÒ mÆt néi dung, thu NSNN chøa ®ùng c¸c quan hÖ c) §¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng trong ph©n cÊp ng©n ph©n phèi d­íi h×nh thøc gi¸ trÞ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh s¸ch. Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc tËp trung mét phÇn nguån tµi §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n- cÊp chÝnh quyÒn, viÖc giao nhiÖm vô thu, chi cho ®Þa ph- ­íc. ­¬ng ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu c©n ®èi chung cña c¶ n­íc, Thu NSNN g¾n chÆt víi thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ vµ nh­ng ph¶i cè g¾ng h¹n chÕ sù chªnh lÖch vÒ kinh tÕ, v¨n sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ nh­ gi¸ c¶, l·i suÊt, ho¸, x· héi do hËu qu¶ cña ph©n cÊp bÊt hîp lý tr­íc ®©y thu nhËp, tiÒn l­¬ng. Sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï ®ã võa gi÷a c¸c vïng l·nh thæ. t¸c ®éng ®Õn sù t¨ng gi¶m møc thu, võa ®Æt ra yªu cÇu n©ng cao t¸c dông ®iÒu tiÕt cña c¸c c«ng cô thu NSNN. b) §Æc ®iÓm thu NSNN 2.2. Thu ng©n s¸ch nhµ n­íc Thu NSNN cã hai ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: 2.2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm thu NSNN - TÝnh ph¸p lý vµ tÝnh c­ìng chÕ rÊt cao: Mét sè kho¶n a) Kh¸i niÖm: Thu NSNN lµ viÖc Nhµ n­íc dïng quyÒn thu chñ yÕu cña NSNN nh­ thuÕ, phÝ, lÖ phÝ, thu tõ c¸c lùc cña m×nh ®Ó tËp trung mét phÇn c¸c nguån tµi chÝnh ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®Òu lµ c¸c kho¶n thu theo quèc gia ®Ó h×nh thµnh quü NSNN nh»m tháa m·n c¸c nhu nghÜa vô b¾t buéc ®èi víi c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n, ®­îc cÇu cña chi tiªu cña Nhµ n­íc. quy ®Þnh b»ng c¸c v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao nhÊt nh­ Nguån tµi chÝnh ®­îc tËp trung vµo NSNN lµ nh÷ng HiÕn ph¸p, LuËt, Ph¸p lÖnh do Quèc héi hoÆc Uû ban kho¶n thu nhËp cña Nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ th­êng vô Quèc héi th«ng qua. tr×nh Nhµ n­íc tham gia ph©n phèi cña c¶i x· héi d­íi h×nh 37 38
20. - TÝnh kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp: ViÖc nép thuÕ vµ c¸c C¸ch ph©n lo¹i nµy cho phÐp ®¸nh gi¸ sù lµnh m¹nh vµ kho¶n ph¶i nép theo nghÜa vô kh¸c kh«ng g¾n víi lîi Ých tiÒm lùc cña nÒn tµi chÝnh quèc gia vµ rÊt cã ý nghÜa trong cô thÓ cña ng­êi nép, mµ hä ®­îc h­ëng c¸c lîi Ých gi¸n tæ chøc ®iÒu hµnh NSNN. tiÕp d­íi h×nh thøc c¸c dÞch vô c«ng do Nhµ n­íc cung 2.2.2. Néi dung c¸c nguån thu NSNN cÊp. Gi¸ trÞ hµng ho¸ dÞch vô mµ hä ®­îc h­ëng kh«ng a) ThuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ: t­¬ng øng víi sè thuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép kh¸c. §©y lµ c¸c kho¶n thu chñ yÕu vµ th­êng xuyªn cña c) Ph©n lo¹i thu NSNN Nhµ n­íc do c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n nép theo quy ®Þnh cña ViÖc ph©n lo¹i c¸c kho¶n thu NSNN cã ý nghÜa thiÕt ph¸p luËt. thùc trong viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý c¸c nguån Hệ thống thuế, phí và lệ phí hiện nay ở Việt Nam gồm thu NSNN. Cã hai c¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn lµ: có: Mét lµ, ph©n lo¹i theo néi dung kinh tÕ: - Thuế thu nhập doanh nghiệp; Ph©n lo¹i c¸c kho¶n thu NSNN theo néi dung kinh tÕ lµ - Thuế giá trị gia tăng; cÇn thiÕt ®Ó thÊy râ sù ph¸t triÓn vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña nÒn - Thuế tiêu thụ đặc biệt; kinh tÕ. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, cã thÓ chia c¸c kho¶n thu - Thuế xuất nhập khẩu; NSNN thµnh hai nhãm: - Thuế thu nhập cá nhân; - Nhãm thu th­êng xuyªn cã tÝnh chÊt b¾t buéc gåm - Thuế sử dụng đất nông nghiệp; thuÕ, phÝ, lÖ phÝ víi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ do luËt ®Þnh. - Thuế nhà đất; - Nhãm thu kh«ng th­êng xuyªn bao gåm c¸c kho¶n - Thuế tài nguyên; thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc, thu tõ ho¹t ®éng sù - Thuế môn bài; nghiÖp, thu tiÒn b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u - Các loại phí: Giao thông, phí cầu đường, phí bay qua Nhµ n­íc vµ c¸c kho¶n thu kh¸c ®· kÓ ë trªn. bầu trời; Hai lµ, ph©n lo¹i theo yªu cÇu ®éng viªn vèn vµo - Các loại lệ phí: Trước bạ, hải quan, chứng thư, công NSNN: Cã thÓ chia c¸c kho¶n thu NSNN thµnh: chứng - Thu trong c©n ®èi NSNN: Bao gåm c¸c kho¶n thu th- b) C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc: ­êng xuyªn vµ thu kh«ng th­êng xuyªn. - Thu nhËp tõ gãp vèn cæ phÇn cña Nhµ n­íc vµo c¸c - Thu bï ®¾p thiÕu hôt NSNN: khi sè thu NSNN kh«ng c¬ së kinh tÕ; ®¸p øng ®­îc nhu cÇu chi tiªu, Nhµ n­íc ph¶i ®i vay, bao - TiÒn thu håi phÇn vèn gãp cña Nhµ n­íc vµo c¸c c¬ gåm vay trong n­íc vµ vay tõ n­íc ngoµi. së kinh tÕ; 39 40
21. - Thu tõ huy ®éng vèn ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh Nguån nép thuÕ lµ mét phÇn thu nhËp do lao ®éng, s¶n kÕt cÊu h¹ tÇng; xuÊt kinh doanh, ®Çu t­ tµi chÝnh vµ do chuyÓn dÞch tµi s¶n - Thu nhËp tõ b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u mang l¹i. cña Nhµ n­íc; ThuÕ cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: - Thu håi tiÒn ®Çu t­ vµ cho vay cña Nhµ n­íc; - Lµ h×nh thøc ®éng viªn mang tÝnh c­ìng chÕ theo luËt - TiÒn sö dông ®Êt, tiÒn thu hoa lîi vµ ®Êt c«ng Ých; ®Þnh. §ãng thuÕ lµ nghÜa vô b¾t buéc; ng­êi cã nghÜa vô - TiÒn cho thuª ®Êt vµ mÆt n­íc; nép thuÕ kh«ng ®­îc tho¸i th¸c nghjÜa vô. ViÖc ph©n phèi c) Thu nhËp tõ khai th¸c vµ b¸n tµi nguyªn thiªn nhiªn c¸c kho¶n thu nhËp qua thuÕ g¾n víi quyÒn lùc cña Nhµ d) Thu tõ c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp v¨n ho¸, thÓ thao n­íc. Nhµ n­íc dùa vµo quyÒn lùc to lín cña m×nh ®Ó ban ®) Thu tõ c¸c kho¶n vay nî vµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hµnh c¸c s¾c thuÕ, b¾t buéc ng­êi nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc Quèc tÕ, quµ tÆng cña c¸c ®Ó Nhµ n­íc cã nguån tµi chÝnh æn ®Þnh, th­êng xuyªn, nhµ h¶o t©m trong n­íc vµ quèc tÕ; ®¶m b¶o trang tr¶i c¸c kho¶n chi, phôc vô c¸c ho¹t ®éng e) C¸c nguån thu kh¸c: tiÒn ph¹t, tÞch thu, tÞch biªn tµi hµng ngµy cña bé m¸y Nhµ n­íc. s¶n - ThuÕ lµ kho¶n ®ãng gãp kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp cho 2.2.3. ThuÕ – nguån thu chñ yÕu cña NSNN ng­êi nép. Nã vËn ®éng mét chiÒu, kh«ng ph¶i lµ kho¶n a) Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña thuÕ thï lao mµ ng­êi nép thuÕ ph¶i tr¶ cho Nhµ n­íc do ®­îc ThuÕ lµ mét h×nh thøc huy ®éng nguån tµi chÝnh cho h­ëng c¸c dÞch vô ®· ®­îc Nhµ n­íc cung cÊp. Nhµ n­íc ®· cã tõ l©u ®êi. Khi Nhµ n­íc ra ®êi, thuÕ lµ - ThuÕ lµ mét h×nh thøc ®ãng gãp ®· ®­îc x¸c ®Þnh tr- nguån thu chñ yÕu ®Ó trang tr¶i c¸c kho¶n chi tiªu cña Nhµ ­íc vµ mang nÆng tÝnh giai cÊp. Khi vËn dông c¸c ®Æc n­íc. Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña lÞch sö, c¸c ®iÓm vèn cã cña thuÕ ®Òu ph¶i t×m c¸ch b¶o vÖ lîi Ých cña Nhµ n­íc ®Òu sö dông quyÒn lùc cña m×nh ®Ó ban hµnh c¸c giai cÊp mµ Nhµ n­íc ®ã ®¹i diÖn. b) C¸c yÕu tè cÊu thµnh cña mét s¾c thuÕ luËt thuÕ, b¾t buéc d©n c­ vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp cho Nhµ n­íc. Mét luËt thuÕ th«ng th­êng cã c¸c yÕu tè cÊu thµnh Nh­ vËy, thuÕ lµ h×nh thøc ®ãng gãp nghÜa vô cña c¸c sau: ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n cho Nhµ n­íc theo luËt ®Þnh nh»m - Ng­êi nép thuÕ: lµ chñ thÓ cña thuÕ, lµ mét ph¸p ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n­íc. nh©n hay thÓ nh©n cã nghÜa vô ph¶i nép mét kho¶n thuÕ do luËt thuÕ quy ®Þnh. Ng­êi nép thuÕ lu«n ®­îc quy ®Þnh râ Tõ kh¸i niÖm trªn cho thÊy: ViÖc nép thuÕ vµo NSNN rµng trong tÊt c¶ c¸c luËt thuÕ. lµ nghÜa vô, lµ sù ®ãng gãp mang nÆng tÝnh c­ìng chÕ ®èi víi c¸c chñ thÓ nép thuÕ (c¸c doanh nghiÖp vµ d©n c­). 41 42
22. - §èi t­îng ®¸nh thuÕ: lµ c¸c kh¸ch thÓ cña thuÕ, lµ - Gi¸ tÝnh thuÕ: lµ trÞ gi¸ cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ, nã cã nh÷ng kho¶n thu nhËp mµ mét luËt thuÕ t¸c ®éng vµo vµ liªn quan mËt thiÕt ®Õn møc thuÕ ph¶i nép. VÝ dô: thuÕ ®iÒu tiÕt nã. §èi t­îng ®¸nh thuÕ cã thÓ lµ lîi nhuËn, lîi ®¸nh vµo tµi s¶n chuyÓn nh­îng: tr­íc hÕt ph¶i ®Þnh gi¸ tµi tøc vµ c¸c kho¶n thu nhËp nhËn ®­îc, mét lo¹i hµng ho¸, s¶n theo mé møc gi¸ nµo ®ã ®Ó tÝnh thuÕ, nã cã thÓ lµ gi¸ dÞch vô hoÆc tµi s¶n ®em b¸n. Trong nhiÒu tr­êng hîp ng- thÞ tr­êng, cã thÓ lµ gi¸ do c¬ quan thuÕ Ên ®Þnh. Mét khèi ­êi ta th­êng lÊy ®èi t­îng ®¸nh thuÕ ®Ó ®Æt tªn cho thuÕ. l­îng hµng hãa nh­ nhau, gi¸ tÝnh thuÕ kh¸c nhau sÏ dÉn VÝ dô: thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, ®Õn møc thuÕ ph¶i nép kh¸c nhau. thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ m«n bµi - Khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ: lµ møc thu nhËp b¾t ®Çu ph¶i - C¨n cø tÝnh thuÕ: lµ nh÷ng yÕu tè mµ ng­êi thu thuÕ ®¸nh thuÕ, thu nhËp d­íi møc ®ã kh«ng ph¶i nép thuÕ. Khi dùa vµo ®ã ®Ó tÝnh sè thuÕ ph¶i nép. C¸c lo¹i thuÕ kh¸c thiÕt kÕ khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ ph¶i tÝnh ®Õn diÖn ng­êi nép nhau th× c¨n cø tÝnh thuÕ còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, thuÕ thuÕ. Khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ cµng cao, diÖn ng­êi nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã c¨n cø tÝnh thuÕ lµ gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ cµng hÑp vµ ng­îc l¹i, khëi ®iÓm ®¸nh thuÕ cµng thÊp, diÖn suÊt; thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cã c¨n cø tÝnh thuÕ lµ thu ng­êi nép thuÕ cµng réng. nhËp chÞu thuÕ vµ thuÕ suÊt; thuÕ xuÊt nhËp khÈu cã c¨n cø - MiÔn, gi¶m thuÕ: Lµ mét biÖn ph¸p Nhµ n­íc gióp ®ì tÝnh thuÕ lµ sè l­îng, chñng lo¹i hµng hãa xuÊt nhËp khÈu, nh÷ng ng­êi cã hoµn c¶nh khã kh¨n. Nh÷ng ®èi t­îng gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ suÊt thuéc diÖn ­u ®·i b»ng c¸ch cho phÐp hä kh«ng ph¶i nép - ThuÕ suÊt: lµ phÇn thuÕ ph¶i nép tÝnh trªn mçi ®¬n vÞ kho¶n thuÕ ®¸ng lÏ ph¶i nép. cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. Trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh cña - Th­ëng ph¹t: Th­ëng lµ h×nh thøc Nhµ n­íc khuyÕn mét luËt thuÕ, thuÕ suÊt cã vÞ trÝ quan träng nhÊt. Ng­êi ta khÝch ®èi víi nh÷ng tæ chøc hoÆc c¸ nh©n cã thµnh tÝch vÝ nã nh­ “linh hån” cña mét s¾c thuÕ. ThuÕ suÊt ph¶n ¸nh trong qu¸ tr×nh chÊp hµnh c¸c luËt thuÕ. Ph¹t lµ h×nh thøc møc nép thuÕ cao hay thÊp, nÆng hay nhÑ, ®ång thêi liªn kû luËt ®èi víi c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n vi ph¹m luËt thuÕ. quan ®Õn sè thuÕ Nhµ n­íc thu ®­îc lµ bao nhiªu vµo ng©n - Thñ tôc vÒ thuÕ: lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ nh÷ng giÊy tê s¸ch Nhµ n­íc. Do vËy, viÖc thiÕt kÕ thuÕ suÊt lµ mét vÊn vµ tr×nh tù thu nép mang tÝnh hµnh chÝnh ®Ó thi hµnh luËt ®Ò ph¶i ®­îc xem xÐt cÈn träng. thuÕ (nh­ thñ tôc kª khai, tÝnh thuÕ vµ nép thuÕ). - §¬n vÞ tÝnh thuÕ: lµ ®¬n vÞ ®­îc sö dông lµm ph­¬ng Ngoµi c¸c yÕu tè trªn ®©y, trong luËt thuÕ bao giê còng tiÖn tÝnh to¸n cña ®èi t­îng ®¸nh thuÕ. VÝ dô: ®¬n vÞ tÝnh quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ, Bé thuÕ cña thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ ®ång ViÖt Nam Tµi chÝnh, c¬ quan thuÕ, cña UBND c¸c cÊp vµ nghÜa vô (VND); ®¬n vÞ tÝnh thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ kg cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n nép thuÕ. thãc tÝnh theo h¹ng ®Êt. 43 44
23. c) HÖ thèng thuÕ - ThuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu (XNK): lµ lo¹i thuÕ gi¸n HÖ thèng thuÕ bao gåm nhiÒu s¾c thuÕ mµ Nhµ n­íc sö thu ®¸nh vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu hîp ph¸p qua dông, nã t¹o lËp nguån thu cho NSNN vµ thùc hiÖn nh÷ng biªn giíi quèc gia nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý ho¹t ®éng môc tiªu nhÊt ®Þnh trong qu¶n lý kinh tÕ. xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸, më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ViÖt Nam ®· hoµn thµnh c¸c giai ®o¹n c¶i c¸ch thuÕ ngo¹i, b¶o vÖ s¶n xuÊt vµ h­íng dÉn tiªu dïng trong n­íc. b­íc mét (1990 – 1995); b­íc hai ( 1996 – 2001 ) vµ ®ang §èi t­îng chÞu thuÕ XNK lµ hµng ho¸ XNK qua cöa thùc hiÖn lé tr×nh c¶i c¸ch thuÕ b­íc ba b¾t ®Çu tõ n¨m khÈu biªn giíi, hµng ho¸ ra vµo thÞ tr­êng phi thuÕ quan 2002. HÖ thèng thuÕ hiÖn hµnh cña n­íc ta bao gåm: trong n­íc. - ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ( GTGT): lµ lo¹i thuÕ tÝnh trªn §èi t­îng nép thuÕ XNK lµ c¸c tæ chøc c¸ nh©n cã kho¶n gi¸ trÞ t¨ng thªm cña hµng ho¸ vµ dÞch vô ph¸t sinh hµng ho¸ XNK thuéc ®èi t­îng chÞu thuÕ xuÊt khÈu, nhËp trong qu¸ tr×nh tõ s¶n xuÊt ®Õn l­u th«ng vµ tiªu dïng. khÈu. §èi t­îng chÞu thuÕ GTGT lµ hµng ho¸, dÞch vô dïng - ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp (TNDN): lµ lo¹i thuÕ cho s¶n xuÊt, kinh doanh vµ tiªu dïng ë ViÖt Nam, trõ c¸c trùc thu ®¸nh vµo thu nhËp chÞu thuÕ cña doanh nghiÖp. lo¹i hµng ho¸ dÞch vô ®ang gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt, §èi t­îng nép thuÕ DNDN lµ c¸c c¬ së kinh doanh kinh doanh, cÇn ®­îc Nhµ n­íc khuyÕn khÝch hµng ho¸, dÞch vô cã thu nhËp chÞu thuÕ TNDN. Nh÷ng ®èi §èi t­îng nép thuÕ GTGT lµ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã t­îng ®­îc miÔn trõ nép thuÕ TNDN bao gåm hé gia ®×nh, ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh hµng ho¸ dÞch vô vµ ng­êi c¸ nh©n, tæ hîp s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thu nhËp tõ s¶n nhËp khÈu, kh«ng ph©n biÖt ngµnh nghÒ kinh doanh. phÈm trång trät, ch¨n nu«i, thuû h¶i s¶n trõ nh÷ng gia ®×nh - ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt(TT§B): lµ lo¹i thuÕ tiªu dïng vµ c¸ nh©n s¶n xuÊt hµng ho¸ lín. ®¸nh vµo mét sè hµng ho¸ , dÞch vô ®Æc biÖt mà Nhà nước - ThuÕ thu nhËp cá nhân (trước đây gọi là Thuế thu không khuyến khích hoặc hạn chế tiêu dùng n»m trong nhập ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao) lµ lo¹i thuÕ trùc thu, danh môc do Nhµ n­íc quy ®Þnh. ®iÒu tiÕt vµo thu nhËp chÞu thuÕcña ng­êi cã thu nhËp §èi t­îng chÞu thuÕ TT§B lµ c¸c lo¹i hµng ho¸ (thuèc nh»m gãp phÇn b¶o ®¶mc«ng b»ng x· héi vÒ thu nhËp gi÷a l¸, r­îu bia, « t«, x¨ng, ®iÒu hoµ nhiÖt ®é, bµi l¸, vµng m· c¸c c¸ nh©n trong x· héi. ) vµ c¸c dÞch vô ( kinh doanh ca-si-n«, vò tr­êng, xæ sè, §èi t­îng nép thuÕ lµ c¸c c¸ nh©n cã thu nhËp chÞu ch¬i golf, m¸t-xa, ka-ra-«-kª ) thuÕ, bao gåm c«ng d©n ViÖt Nam ë trong n­íc hoÆc c«ng §èi t­îng nép thuÕ lµ c¸c tæ chøc c¸ nh©n co¸ s¶n t¸c, lao ®éng ë n­íc ngoµi vÒ cã thu nhËp cao; ng­êi n­íc xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ kinh doanh dÞch vô thuéc ®èi ngoµi lµm viÖc hoÆc ®Þnh c­, sinh sèng cã thu nhËp ë ViÖt t­îng chÞu thuÕ Gi¸ trÞ gia t¨ng. Nam 45 46
24. Ngoµi ra cßn cã mét sè lo¹i thu kh¸c nh­: ThuÕ sö lo¹i thuÕ gi¸n thu hiÖn nay gåm cã: ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, dông ®Êt n«ng nghiÖp, ThuÕ nhµ ®Êt, ThuÕ tµi nguyªn, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu ThuÕ m«n bµi vµ mét sè lo¹i thu kh¸c cã tÝnh chÊt thuÕ, - Ph©n lo¹i theo ®èi t­îng ®¸nh thuÕ: nh­ phÝ vµ lÖ phÝ ( PhÝ giao th«ng, phÝ cÇu ®­êng, phÝ bay Dùa vµo ®èi t­îng ®¸nh thuÕ, nghÜa lµ thuÕ ®¸nh trªn qua bÇu trêi; lÖ phÝ tr­íc b¹, lÖ phÝ h¶i quan, chøng th­, ) c¸i g×, thuÕ ®­îc chia thµnh c¸c lo¹i: d) Ph©n lo¹i thuÕ + ThuÕ thu nhËp: ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n, thuÕ thu nhËp BÊt cø hÖ thèng thuÕ cña quèc gia nµo còng ®Òu ®­îc doanh nghiÖp ph©n lo¹i ®Ó qu¶n lý. Mét sè c¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn gåm + ThuÕ tµi s¶n: ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp; thuÕ tµi cã: nguyªn, thuÕ chuyÓn giao quyÒn sö dông ®Êt; thuÕ mua, - Ph©n lo¹i theo tiªu thøc chuyÓn giao: b¸n nhµ cöa, xe cé ViÖc ph©n lo¹i nµy nh»m x¸c ®Þnh ai lµ ng­êi nép thuÕ, đ) Vai trò của thuế đối với nền kinh tế ai lµ ng­êi thùc sù ph¶i g¸nh chÞu thuÕ. Theo tiªu thøc nµy - Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách Nhà nước, thuÕ ®­îc chia thµnh hai lo¹i lµ thuÕ trùc thu vµ thuÕ gi¸n là yếu tố quyết định tiềm lực của nền tài chính quốc gia; thu. - Thuế là công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước đối với + ThuÕ trùc thu: lµ c¸c thø thuÕ trùc tiÕp huy ®éng mét nền kinh tế; phÇn thu nhËp cña ng­êi lµm nghÜa vô nép thuÕ. §Æc ®iÓm - Thuế là đòn bẩy kinh tế quan trọng kích thích các c¬ b¶n cña thuÕ trùc thu lµ ng­êi nép thuÕ vµ ng­êi chÞu đơn vị, tổ chức kinh tế tăng cường quản lý hoạt động sản thuÕ lµ mét. Nã ®¸nh trùc tiÕp vµo ng­êi nép thuÕ, tøc lµ xuất kinh doanh dịch vụ nhằm mang lại hiệu quả kinh tế ng­êi cã thu nhËp chÞu thuÕ. ë ®©y kh«ng cã sù chuyÓn cao nhất; giao g¸nh nÆng thuÕ cho ng­êi kh¸c chÞu. C¸c lo¹i thuÕ - Thuế là nguồn lực đầu tư chủ yếu của Nhà nước để trùc thu hiÖn nay gåm cã: ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, thúc đẩy tăng nhanh tóc độ tăng trưởng và phát triển kinh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. tế; + ThuÕ gi¸n thu: lµ c¸c thø thuÕ mµ ng­êi nép thuÕ - Thuế đảm bảo tính công bằng xã hội; tạo điều kiện gi¸n tiÕp nép thuÕ cho ng­êi tiªu dïng, hä kh«ng ph¶i lµ cho các thành viên trong xã hội thực hiện đầy đủ các nghĩa ng­êi chÞu thuÕ. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thuÕ gi¸n thu lµ vụ và trách nhiệm trước Nhà nước; ®­îc cÊu thµnh trong gi¸ c¶ hµng hãa, dÞch vô ®Ó b¸n ra. ë - Thuế góp phần thúc đẩy tiến trình mở cửa và hội ®©y cã sù chuyÓn giao g¸nh nÆng thuÕ tõ ng­êi nép thuÕ nhập với các nước trong khu vực và thế gới. theo luËt ®Þnh sang ng­êi tiªu dïng qua c¬ chÕ gi¸ c¶. C¸c 47 48
25. 2.2.4. Båi d­ìng nguån thu NSNN Bèn lµ: Nhµ n­íc dïng vèn NSNN ®Çu t­ trùc tiÕp vµo Muèn t¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i cã nguån lùc dåi dµo, mét sè doanh nghiÖp quan träng thuéc nh÷ng ngµnh vµ trong ®ã yÕu tè quan träng hµng ®Çu lµ ph¶i huy ®éng tèi nh÷ng lÜnh vùc then chèt ®Ó võa thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®a c¸c nguån tµi chÝnh ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, võa t¹o ra nguån tµi chÝnh míi. ®¶m thùc hiÖn ®ång thêi c¸c môc tiªu t¨ng tr­ëng nhanh MÆt kh¸c, Nhµ n­íc cÇn ph¶i chó träng ®Çu t­ vµo con ng- chãng vµ bÒn v÷ng, vÊn ®Ò båi d­ìng nguån thu cho ng©n ­êi, n©ng cao d©n chÝ, ph¸t triÓn khoa häc, ch¨m lo søc s¸ch nhµ n­íc cã tÇm quan träng quyÕt ®Þnh. kháe ®Ó cã mét ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ giái vµ n¨ng Nh÷ng ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó båi d­ìng suÊt lao ®éng cao. nguån thu gåm cã: N¨m lµ: CÇn ph¶i thùc hiÖn nghiªm chØnh chÝnh s¸ch Mét lµ: Trong qu¸ tr×nh khai th¸c, cho thuª, nh­îng tiÕt kiÖm, khuyÕn khÝch mäi ng­êi tiÕt kiÖm tiªu dïng, b¸n tµi s¶n, tµi nguyªn quèc gia ®Ó t¨ng thu cho ng©n s¸ch, dµnh vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. Nhµ n­íc ph¶i nghiªn cøu, Nhµ n­íc cÇn ph¶i bè trÝ nguån kinh phÝ tháa ®¸ng ®Ó nu«i bè trÝ c¬ cÊu chi NSNN mét c¸ch hîp lý, trong ®iÒu kiÖn d­ìng, t¸i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i tµi s¶n vµ tµi nguyªn; ng©n s¸ch cã h¹n, cÇn tiÕt kiÖm chi tiªu cho tiªu dïng, c¶i kh«ng lµm c¹n kiÖt vµ ph¸ hñy c¸c lo¹i tµi s¶n vµ tµi c¸ch vµ tinh gi¶n bé m¸y hµnh chÝnh ®Ó tÝch lòy vèn cho nguyªn v× môc ®Ých tr­íc m¾t. ®Çu t­ ph¸t triÓn. Hai lµ: ChÝnh s¸ch thuÕ ph¶i b¶o ®¶m thùc hiÖn ®ång thêi hai yªu cÇu c¬ b¶n: Võa huy ®éng ®­îc nguån tµi 2.3. Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc chÝnh cho Nhµ n­íc, võa khuyÕn khÝch tÝch tô vèn cña 2.3.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm chi NSNN doanh nghiÖp vµ d©n c­. V× vËy, cÇn ph¶i æn ®Þnh møc huy Chi NSNN lµ viÖc ph©n phèi vµ sö dông quü NSNN ®éng cña Nhµ n­íc, ®ång thêi ph¶i th­êng xuyªn nghiªn nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô cña Nhµ cøu t×nh h×nh thùc tÕ ®Ó söa ®æi, bæ sung chÝnh s¸ch thuÕ n­íc theo LuËt ph¸p quy ®Þnh. cho phï hîp víi thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp vµ cña d©n Chi NSNN lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i c¸c nguån tµi c­. chÝnh ®· ®­îc tËp trung vµo quü NSNN vµ bè trÝ chóng vµo Ba lµ: ChÝnh s¸ch vay d©n ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt Ng©n nh÷ng môc ®Ých sö dông kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ. V× s¸ch nhµ n­íc cµn ®­îc ®Æt trªn c¬ së thu nhËp vµ møc vËy, chi NSNN lµ nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ, kh«ng chØ dõng sèng cña d©n. NÕu Nhµ n­íc vay (møc huy ®éng) qu¸ lín, l¹i trªn c¸c ®Þnh h­íng mµ ph¶i ph©n bæ cho c¸c ch­¬ng ng­êi d©n sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n, kh«ng c¶i thiÖn ®­îc tr×nh, môc tiªu, tõng ho¹t ®éng vµ tõng c«ng viÖc thuéc møc sèng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng tù ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn ®Ó chøc n¨ng cña Nhµ n­íc. t¹o ra nguån tµi chÝnh míi. Chi NSNN lµ sù phèi hîp thùc hiÖn hai qu¸ tr×nh: 49 50
26. Qu¸ tr×nh ph©n phèi lµ qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ nguyªn t¾c cã hoµn tr¶, ®ã lµ c¸c kho¶n tÝn dông tµi trî cña NSNN ®Ó h×nh thµnh c¸c lo¹i quü cña c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ ChÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu ®­îc ­u tr­íc khi ®­a vµo sö dông. tiªn ®Çu t­ nh­ cho vay gi¶i quyÕt viÖc lµm, xãa ®ãi gi¶m Qu¸ tr×nh sö dông lµ qu¸ tr×nh c¸c c¬ quan ®¬n vÞ trùc nghÌo, hç trî häc ®­êng tiÕp chi dïng kinh phÝ ®· ®­îc NSNN cÊp ph¸t theo c¸c - Chi NSNN lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña khèi l­îng môc tiªu, nhiÖm vô ®· ®­îc x¸c ®Þnh. tiÒn tÖ trong l­u th«ng, nã g¾n liÒn víi sù vËn ®éng cña c¸c Mçi mét chÕ ®é x· héi, mçi mét giai ®o¹n lÞch sö, chi ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c nh­ gi¸ c¶, tiÒn l­¬ng, tÝn dông, thuÕ, NSNN cã néi dung, c¬ cÊu kh¸c nhau, song chóng cã tû gi¸ hèi ®o¸i nh÷ng ®Æc ®iÓm chung d­íi ®©y: Chi NSNN cã quy m« lín, phøc t¹p, g¾n liÒn víi sù vËn - Chi NSNN g¾n víi bé m¸y Nhµ n­íc vµ nh÷ng ®éng ®a d¹ng cña c¸c lo¹i vËt t­, hµng hãa, dÞch vô . Do nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi mµ Nhµ n­íc ph¶i ®¶m vËy, nã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn m«i tr­êng tµi chÝnh vÜ m« ®­¬ng thùc hiÖn trong tõng thêi kú. vµ vi m«; ®Õn tæng cung, tæng cÇu vÒ vèn tiÒn tÖ. NÕu thu, - Chi NSNN g¾n víi quyÒn lùc cña Nhµ n­íc. Quèc héi chi NSNN b¶o ®¶m c©n ®èi, tæng cung vµ tæng cÇu vÒ tµi lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt quyÕt ®Þnh quy m«, néi chÝnh vÒ c¬ b¶n còng sÏ c©n ®èi vµ do ®ã tæng cung tæng dung, c¬ cÊu chi NSNN vµ ph©n bæ nguån vèn ng©n s¸ch cÇu vÒ hµng hãa, dÞch vô cña x· héi sÏ æn ®Þnh. cho c¸c môc tiªu, nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña 2.3.2. Néi dung chi NSNN quèc gia. ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh ph¸p, cã nhiÖm vô 2.3.2.1. Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c kho¶n chi NSNN. Chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn cña NSNN bao gåm nhiÒu - HiÖu qu¶ chi NSNN kh¸c víi hiÖu qu¶ sö dông vèn kho¶n chi víi nh÷ng môc ®Ých, tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm kh¸c cña c¸c doanh nghiÖp, nã ®­îc xem xÐt trªn tÇm vÜ m« vµ nhau. §Ó phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý, ng­êi ta th­êng c¨n cø lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi, quèc phßng, an ninh, dùa vµo vµo môc ®Ých c¸c kho¶n chi ®Ó x¸c ®Þnh c¸c néi dung chi, viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu, nhiÖm vô ®· ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ nh­ sau: vµ phª duyÖt trong dù to¸n chi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - Chi ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuéc kÕt cÊu h¹ - Chi NSNN lµ nh÷ng kho¶n chi kh«ng hoµn tr¶ trùc tÇng kinh tÕ x· héi cña nÒn kinh tÕ, kh«ng cã kh¶ n¨ng thu tiÕp. C¸c kho¶n cÊp ph¸t tõ NSNN cho c¸c ngµnh, c¸c cÊp, håi vèn. Lo¹i nµy bao gåm c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, ®ª cho c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, x· héi, gióp ®ì ng­êi ®iÒu, kªnh m­¬ng, cÊp tho¸t n­íc, th«ng tin – viÔn th«ng, nghÌo kh«ng ph¶i hoµn l¹i cho Nhµ n­íc. §Æc ®iÓm nµy nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ, y tÕ v¨n ho¸ thÓ thao, x©y gióp ph©n biÖt c¸c kho¶n chi NSNN víi c¸c kho¶n tÝn dùng c«ng së c¬ quan Nhµ n­íc dông. Tuy nhiªn, NSNN còng cã nh÷ng kho¶n chi theo 51 52
27. - Chi ®Çu t­ vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ H§ND); Hµnh ph¸p (ChÝnh phñ, Uû ban nh©n d©n) vµ T­ chøc kinh tÕ cña Nhµ n­íc; chi gãp vèn cæ phÇn vµo c¸c ph¸p (ViÖn kiÓm s¸t, Toµ ¸n nh©n d©n) tõ Trung ­¬ng ®Õn thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng kho¶n chi nµy nh»m thùc hiÖn ®Þa ph­¬ng. vai trß dÉn d¾t vµ ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh - Chi cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ®oµn thÓ - x· héi: Bao tÕ theo ®óng môc tiªu cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú, b¶o gåm c¸c tæ chøc chÝnh trÞ (c¸c §¶ng ph¸i, t«n gi¸o), c¸c ®¶m tÝnh æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. ®oµn thÓ, tæ chøc x· héi (§oµn thanh niªn, Héi LHPN, Héi - Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn c¸c ch­¬ng tr×nh, môc tiªu quèc cùu chiÕn binh, Héi n«ng d©n, MÆt trËn Tæ quèc) tõ trung gia nh­ gi¶i quyÕt viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, trång ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. rõng, giao th«ng thuû lîi, kiªn cè ho¸ tr­êng líp häc. - Chi cho quèc phßng, an ninh: Kho¶n chi nµy chñ yÕu - Chi mua hµng ho¸ vËt t­ chiÕn l­îc cña Dù tr÷ quèc phôc vô yªu cÇu ho¹t ®éng vµ s½n sµng chiÕn ®Êu cña c¸c gia lùc l­îng vò trang, bao gåm c¸c ®¬n vÞ thuéc 3 hÖ thèng: 2.3.2.2. Chi th­êng xuyªn cña NSNN Qu©n ®éi nh©n d©n, C«ng an nh©n d©n vµ C¶nh s¸t nh©n - Chi cho sù nghiÖp kinh tÕ cña Nhµ n­íc: Ng©n s¸ch d©n tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. Nhµ n­íc cÊp kinh phÝ ho¹t ®éng cho c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp - C¸c kho¶n chi kh¸c, bao gåm chi hç trî c¸c quü tµi kinh tÕ do c¸c ngµnh qu¶n lý, nh­ng néi dung ho¹t ®éng cã chÝnh ngoµi NSNN (Dù tr÷ Quèc gia, B¶o hiÓm x· héi, B¶o liªn quan hç trî cho toµn bé nÒn kinh tÕ nh­ c¸c ®¬n vÞ sù vÖ m«i tr­êng ); chi trî gi¸ theo quyÕt ®Þnh cña ChÝnh nghiÖp giao th«ng, sù nghiÖp n«ng, l©m, thuû h¶i s¶n, khÝ phñ. t­îng thuû v¨n, ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c­, b¶o vÖ 2.3.3. Qu¶n lý chi NSNN m«i tr­êng 2.3.3.1. Nguyªn t¾c chung - Chi cho v¨n hãa – x· héi: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp Chi NSNN cã vai trß quan träng trong sù nghiÖp ph¸t kinh phÝ ho¹t ®éng cho c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp thuèc c¸c lÜnh triÓn kinh tÕ- x· héi cña c¸c Quèc gia. V× vËy, viÖc qu¶n lý vùc Gi¸o dôc ®µo t¹o, v¨n ho¸ nghÖ thuËt, thÓ dôc thÓ thao, c¸c kho¶n chi NSNN ph¶i dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ th«ng tin truyÒn th«ng, th«ng tÊn b¸o chÝ C¬ chÕ tµi b¶n sau ®©y: chÝnh ¸p dông ®èi víi c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu lµ NSNN Mét lµ, dùa trªn c¬ së nguån thu ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chØ cÊp kinh phÝ hç trî, b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó chi. cho c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng thuËn lîi vµ cã hiÖu qu¶. Chi NSNN ph¶i dùa trªn c¬ së cã nguån thu thùc tÕ cña - Chi cho bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc. Kho¶n chi nµy nÒn kinh tÕ. Nã ®ßi hái møc ®é chi vµ c¬ cÊu c¸c kho¶n chi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lý Nhµ ph¶i dùa vµo kh¶ n¨ng t¨ng trëng GDP. NÕu vi ph¹m n­íc víi ba hÖ thèng quyÒn lùc: LËp ph¸p (Quèc héi, nguyªn t¾c nµy sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng béi chi NSNN, mét 53 54
28. nguyªn nh©n dÉn ®Õn kh¶ n¨ng bïng næ l¹m ph¸t, g©y mÊt t¹o nªn c«ng cô tæng hîp cïng t¸c ®éng ®Õn c¸c vÊn ®Ò cña æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. nÒn kinh tÕ vÜ m«. Hai lµ, ®¶m b¶o yªu cÇu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ trong 2.3.3.2. §èi víi chi ®Çu t­ ph¸t triÓn viÖc bè trÝ c¸c kho¶n chi tiªu cña NSNN CÇn ph¶i qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c cã tÝnh ®Æc thï sau C¸c kho¶n chi NSNN cã ®Æc ®iÓm chung lµ bao cÊp víi ®©y: khèi l­îng rÊt lín vµ rÊt khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t, Mét lµ, viÖc cÊp ph¸t vèn ®Çu t­ ph¶i cã kÕ hoach, ®Æc biÖt lµ c¸c kho¶n chi cho ®Çu t­ XDCB. Do vËy, cÇn ®óng môc ®Ých vµ ®èi t­îng; ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ trong c¸c Hai lµ, thùc hiÖn nghiªm chØnh tr×nh tù ®Çu t­ x©y dùng kho¶n chi NSNN. c¬ b¶n, b¶o ®¶m ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu thiÕt kÕ vµ dù to¸n ®­îc duyÖt; §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy, c¬ quan qu¶n lý Ba lµ, cÊp ph¸t theo khèi l­îng thùc tÕ hoµn thµnh vµ cÇn ph¶i s¾p xÕp, bè trÝ c¸c kho¶n chi NSNN víi mét c¬ trong ph¹m vi dù to¸n ®· ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn phª cÊu hîp lý, theo c¸c ch­¬ng tr×nh cã môc tiªu ®· ®­îc phª duyÖt. duyÖt; ®ång thêi ph¶i dùa trªn c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh Bốn là, chịu sự kiểm tra, giám sát trực tiếp của Kho møc chi tiªu cã c¨n cø khoa häc vµ thùc tiÔn. bạc Nhà nước, Ba lµ, viÖc bè trÝ c¸c kho¶n chi cÇn tËp trung vµ cã 2.3.3.3. §èi víi chi th­êng xuyªn träng ®iÓm. Ph¶i chÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái viÖc ph©n bæ dù to¸n NSNN sau ®©y: ph¶i ­u tiªn cho c¸c ch­¬ng tr×nh, môc tiªu träng ®iÓm cña Mét lµ, c¸c kho¶n chi ph¶i trªn c¬ së dù to¸n NSNN ®· Nhµ n­íc, nh»m thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, t¹o ®­îc phª duyÖt; ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn. Hai lµ, c¸c kho¶n chi ph¶i ®­îc sö dông tiÕt kiÖm vµ cã Bèn lµ, ph©n biÖt râ nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi hiÖu qu¶; cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn theo luËt ®Þnh ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n Ba lµ, chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t trùc tiÕp cña Kho b¹c chi cho thÝch hîp. ¸p dông nguyªn t¾c nµy tr¸nh ®­îc viÖc Nhµ n­íc; bè trÝ c¸c kho¶n chi chång chÐo, khã kiÓm tra, gi¸m s¸t, n©ng cao tr¸ch nhiÖm vµ tÝnh chñ ®éng cña c¸c ngµnh, c¸c 2.4. C©n ®èi ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. 2.4.1. C¸c quan niÖm vÒ c©n ®èi NSNN N¨m lµ, tæ chøc chi NSNN trong sù phèi hîp chÆt chÏ a) Kh¸i niÖm: C©n ®èi ng©n s¸ch lµ viÖc vËn dông tæng víi t×nh h×nh l­u th«ng tiÒn tÖ, l·i suÊt, tû gi¸ hèi ®o¸i ®Ó hîp c¸c chÝnh s¸ch, c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - tµi chÝnh nh»m 55 56
29. b¶o ®¶m cho sù c©n b»ng gi÷a tæng thu vµ tæng chi NSNN 2.4.2. Xö lý mÊt c©n ®èi NSNN trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, th­êng lµ mét n¨m. a) Kh¸i niÖm vµ nguyªn nh©n b) Mét sè quan niÖm vÒ c©n ®èi NSNN Béi chi NSNN lµ sè chªnh lÖch gi÷a chi lín h¬n thu - Lý thuyÕt cæ ®iÓn vÒ sù th¨ng b»ng ng©n s¸ch (thÞnh trong n¨m ng©n s¸ch. hµnh ë Ch©u ¢u thÕ kû 19) : Mçi n¨m ng©n s¸ch , tæng sè Nguyªn nh©n cña béi chi ng©n s¸ch b¾t nguån chñ yÕu thu ph¶i ngang b»ng tæng sè chi. tõ hoµn c¶nh cña nÒn kinh tÕ, thu nhËp kh«ng ®ñ bï ®¾p §iÒu ®¸ng chó ý cña lý thuyÕt nµy lµ ChÝnh phñ kh«ng c¸c kho¶n chi phÝ. Béi chi ng©n s¸ch còng cã thÓ x¶y ra do ®­îc ®i vay (ph¸t hµnh c«ng tr¸i) ®Ó c©n ®èi ng©n s¸ch, sù thay ®æi chÝnh s¸ch thu- chi cña Nhµ n­íc, ng­êi ta gäi c«ng traÝ chØ ph¸t hµnh khi ®Êt n­íc cã chiÕn tranh. Nhµ lµ béi chi c¬ cÊu; hoÆc còng cã thÓ sù thay ®æi chu kú kinh n­íc chØ ®­îc phÐp sö dông thuÕ ®Ó tµi trî – c©n ®èi ng©n tÕ, ng­êi ta gäi lµ béi chi chu kú. Ngµy nay, béi chi NSNN s¸ch. trë thµnh phæ biÕn ®èi víi hÇu hÕt c¸c quèc gia, tuy ë - Lý thuyÕt vÒ ng©n s¸ch chu kú: Sù th¨ng b»ng cña nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. ng©n s¸ch sÏ kh«ng duy tr× trong khu«n khæ mét n¨m, mµ §èi víi c¸c n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, sè thu sÏ duy tr× trong khu«n khæ cña mét chu kú kinh tÕ. NSNN cã h¹n, trong khi nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n­íc l¹i §iÒu ®¸ng chó ý cña lý thuÕt nµy lµ trong thêi kú kinh rÊt lín vµ kh«ng ngõng t¨ng lªn, dÉn ®Õn sù mÊt c©n b»ng tÕ thÞnh v­îng, Nhµ n­íc cÇn lËp quü dù tr÷ (nh­ng ph¶i gi÷a thu vµ chi, béi chi NSNN th­êng xuyªn x¶y ra. cã gi¶i ph¸p b¶o toµn vsf t¨ng tr­ëng); khi nÒn kinh tÕ suy Béi chi NSNN trªn quy m« lín, tèc ®é cao ®­îc coi lµ tho¸i, Nhµ n­íc ®­îc phÐp chi v­ît qu¸ sè thu hiÖn cã, kÓ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu, trùc tiÕp vµ quyÕt c¶ viÖc sö dông quü dù tr÷, nghÜa lµ kh«ng yªu cÇu th¨ng ®Þnh dÉn ®Õn l¹m ph¸t, g©y t¸c h¹i nghiªm träng ®Õn sù b»ng thu chi ng©n s¸ch. ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ – x· héi, ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng - Lý thuyÕt vÒ cè ý thiÕu hôt ng©n s¸ch: T¹o ra mét sù cña d©n c­ vµ sù æn ®Þnh cña nÒn tµi chÝnh quèc gia. mÊt th¨ng b»ng vÒ tµi chÝnh ®Ó ®èi lËp víi sù mÊt th¨ng Th¨ng b»ng gi÷a thu vµ chi NSNN hay c©n ®èi NSNN b»ng vÒ kinh tÕ. lµ nguyªn t¾c qu¶n lý NSNN, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch §iÒu ®¸ng chó ý cña lý thuyÕt nµy lµ sù thõa nhËn vµ quan cña æn ®Þnh tiÒn tÖ, æn ®Þnh s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ nã duy tr× sù tån t¹i cña l¹m ph¸t, cã thÓ g©y hiÓm ho¹ ®èi víi cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó t¹o dùng m«i tr­êng tµi chÝnh vÜ m« æn nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, mÆt sau cña thuyÕt nµy lµ thóc ®Èy ®Þnh. V× vËy, th¨ng b»ng thu, chi NSNN ph¶i ®­îc coi lµ më mang ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm, t¹o nguån thu quèc s¸ch vµ cÇn ph¶i ®­îc gi÷ v÷ng. cho ng©n s¸ch. 57 58
30. Trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch béi chi, Nhµ n­íc ph¶i t×m n÷a vµ t¹m thêi ®¹t ®­îc sù th¨ng b»ng, dï lµ th¨ng b»ng mäi gi¶i ph¸p ®Ó khèng chÕ béi chi, t×m nguån bï ®¾p béi nhÊt thêi, b»ng c¸ch b¾t c¸c giai cÊp giµu cã nhÊt ph¶i chi. g¸nh nh÷ng kho¶n ®¶m phô bÊt th­êng”. C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó bï ®¾p béi chi, tiÕn tíi th¨ng Tuy thêi ®¹i ngµy nay ®· kh¸c, nh­ng vÉn cã thÓ t×m ra b»ng thu chi ng©n s¸ch th­êng ®­îc c¸c quèc gia vËn dông c¸c gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng thu, gi¶m chi, ch¼ng h¹n nh­ Nhµ lµ: n­íc cã thÓ cho thuª hoÆc nh­îng b¸n mét bé phËn - Gi¶i ph¸p th­êng xuyªn trong mäi hoµn c¶nh lµ tµi s¶n, tµi nguyªn quèc gia cã thêi h¹n, tiÕp tôc c¶i khuyÕn khÝch ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ më réng l­u th«ng c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh, tinh gi¶m bé m¸y Nhµ n­íc. §Æc hµng ho¸, ®«ng thêi khai th¸c triÖt ®Ó c¸c nguån thu, t¨ng biÖt lµ ph¶i kiªn tr× ®­êng lèi ®æi míi, ph¸t triÓn m¹nh mÏ c­êng tiÕt kiÖm chi tiªu NSNN; nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó khai th¸c vµ sö dông cã - Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vay nî trong vµ ngoµi nø¬c hiÖu qu¶ c¸c nguån néi lùc vµ ngo¹i lùc; sö dông ®ång bé ®Ó bï ®¾p béi chi; c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu kiÖn cña nÒn - T¹m øng tõ Ng©n hµng trung ­¬ng theo yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr­êng, theo ®Þnh h­íng XHCN mµ §¶ng vµ Bé Tµi chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c nhu cÇu chi tiªu cÇn Nhµ n­íc ta ®· lùa chän. thiÕt, cÊp b¸ch cña NSNN. T¨ng thu, gi¶m chi lµ gi¶i ph¸p tèt nhÊt ®Ó t×m c¸ch c©n Ph¸t hµnh thªm tiÒn giÊy ®Ó chi tiªu ng©n s¸ch v­ît ®èi ng©n s¸ch nh»m æn ®Þnh t×nh h×nh tµi chÝnh vÜ m«. qu¸ yªu cÇu cña l­u th«ng tiÒn tÖ sÏ lµm mÊt c©n ®èi vÒ Song kh«ng ph¶i bao giê còng thùc hiÖn thuËn lîi. Bëi lÏ, cung vµ cÇu vÒ hµnh ho¸ vµ tiÒn tÖ. HËu qu¶ trùc tiÕp lµ trong bèi c¶nh møc t¨ng GDP ch­a lín, nÕu tËp trung vµo ®ång tiÒn mÊt gi¸ nhanh chãng, gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô sÏ ng©n s¸ch v­ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp sÏ h¹n chÕ ®Õn kh¶ t¨ng vät, l¹m ph¸t x¶y ra. V× thÕ, tõ nhiÒu n¨m nay, Quèc n¨ng tÝch luü ®Ó ®Çu t­ vµ quü tiªu dïng ë khu vùc t­ nh©n, héi vµ ChÝnh phñ kh«ng cho phÐp vµ hÕt søc h¹n chÕ sö lµm gi¶m ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. §èi víi nhiÖm vô c¾t dông gi¶i ph¸p nµy. gi¶m chi tiªu còng cã nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, nÕu gi¶m §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng béi chi ng©n s¸ch vµ vay nî chi v­ît qu¸ giíi h¹n cÇn thiÕt sÏ ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn triÒn miªn, ®Æc biÖt lµ vay nî n­íc ngoµi, vÒ nguyªn t¾c, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, an ninh, quèc phßng C¸c M¸c ®· chØ ra r»ng: “ Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng nî cña ®¸t n­íc. nÇn Êy th× Nhµ n­íc ph¶i hoÆc gi¶m bít c¸c kho¶n chi tiªu, HiÖn nay, ®Ó xö lý béi chi NSNN, bªn c¹nh biÖn ph¸p nghÜa lµ ®¬n gi¶n ho¸, thu hÑp bé m¸y chÝnh quyÒn, thu t¨ng thu, gi¶m chi, hÇu hÕt c¸c Quèc gia ®Òu sö dông ®Õn hÑp ph¹m vi qu¶n lý cña m×nh l¹i, ph¶i sö dông hÕt søc Ýt biÖn ph¸p vay nî. nh©n viªn, hoÆc lµ Nhµ n­íc ph¶i t×m c¸ch kh«ng vay nî 59 60
31. Vay nî trong n­íc vµ ngoµi n­íc lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ C¸c tæ chøc, c¸ nh©n, kÓ c¶ c¸c tæ chức, c¸ nh©n n­íc cã ý nghÜa chiÕn l­îc, cã thÓ tr¸nh ®­îc viÖc ph¸t hµnh ngoµi ho¹t ®éng trªn l·nh thæ n­íc Céng hoµ x· héi chñ thªm tiÒn giÊy. Nh­ng nÕu viÖc vay nî bÞ l¹m dông th× hËu nghÜa ViÖt Nam cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô nép ®Çy ®ñ, qu¶ sÏ kh«n l­êng. Mét khi nî ®Õn h¹n mµ kh«ng tr¶ ®­îc, ®óng h¹n c¸c kho¶n thuÕ, phÝ, lÖ phÝ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép Nhµ n­íc ph¶i khÊt nî th× sÏ g©y tæn h¹i ®Õn lßng tin cña kh¸c vµo NSNN qua KBNN. d©n ®èi víi Nhµ n­íc. §èi víi nî cña n­íc ngoµi, nã lµm C¬ quan ThuÕ nhµ n­íc, H¶i quan, Tµi ChÝnh vµ c¸c c¬ ¶nh h­ëng ®Õn thÓ diÖn quèc gia. NÕu kh«ng t¨ng ®­îc quan kh¸c ®­îc ChÝnh phñ cho phÐp hoÆc ®­îc Bé tµi thuÕ ®Ó tr¶ nî th× ph¶i vay nî míi ®Ó tr¶ nî cò vµ nguy c¬ chÝnh uû quyÒn thu NSNN (gäi chung lµ c¬ quan thu) phèi vÒ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒm Èn trong c¸c kho¶n nî cò hîp víi Kho b¹c Nhµ n­íc tæ chøc qu¶n lý, tËp trung c¸c ch­a ®ù¬c hoµn tr¶. V× vËy, vÊn ®Ò quan träng ®­îc ®Æt ra kho¶n thu NSNN, th­êng xuyªn kiÓm tra, ®«n ®èc, ®¶m lµ vay nî ®Õn møc nµo ®Ó ®¶m b¶o sù an toµn, tr¸nh ®­îc b¶o mäi kho¶n thu NSNN ph¶i ®­îc tËp trung ®Çy ®ñ, kÞp nguy c¬ khñng ho¶ng nî vµ nhÊt lµ tiÒn vay nî ph¶i ®­îc thêi vµo KBNN. sö dông cã hiÖu qu¶ ®Ó t¹o thªm nhiÒu nguån thu nhËp míi b) Mọi kho¶n thu NSNN ph¶i nép trùc tiÕp vµo kho cho NSNN, b¶o ®¶m kh¶ n¨ng tr¶ nî ®óng h¹n vµ gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. b¹c Nhµ n­íc. §Ó thực hiện vay nî trong n­íc có hiệu quả, cÇn ChØ ®èi víi mét sè kho¶n phÝ, lÖ phÝ, thuÕ cña c¸c hé nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng thu nhËp vµ møc kinh doanh kh«ng cè ®Þnh, c¸c hé s¶n xuÊt kinh doanh nhá sèng cu¶ d©n c­, vÊn ®Ò l·i suÊt huy ®éng, thêi h¹n hoµn vµ mét sè kho¶n thu NSNN ë ®Þa bµn mµ viÖc nép trùc tiÕp tr¶. §Ó thùc hiÖn viÖc vay nî n­íc ngoµi, ®iÒu quan träng vµo Kho b¹c Nhµ n­íc khã kh¨n, th× c¬ quan thu ®­îc trùc lµ ph¶i nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö dông tiÒn vay, sù biÕn ®éng tiÕp thu, sau ®ã ®Þnh kú nép vµo Kho b¹c Nhµ n­íc theo của thị trường tài chính tiền tệ, l·i suÊt, tỷ giá hối đoái, lùa quy ®Þnh. chän h×nh thøc vay, còng nh­ c¸c điều kiện về m«i tr­êng c) Mäi kho¶n thu NSNN ®­îc h¹ch to¸n b»ng ®ång kinh tÕ, luËt ph¸p, t¹o thuËn lîi ®Ó thu hót vèn vay. ViÖt Nam, chi tiÕt theo niªn ®é Ng©n s¸ch, cÊp ng©n s¸ch, môc lôc NSNN vµ m· sè ®èi t­îng nép thuÕ. 2.5. Qu¶n lý quü NSNN qua Kho b¹c Nhµ C¸c kho¶n thu NSNN b»ng ngo¹i tÖ, b»ng hiÖn vËt, n­íc b»ng ngµy c«ng lao ®éng ®­îc quy ®æi ra ®ång ViÖt Nam 2.5.1. TËp trung c¸c kho¶n thu NSNN qua KBNN theo tû gi¸ h¹ch to¸n ngo¹i tÖ do Bé tµi chÝnh quy ®Þnh, 2.5.1.1. Nguyªn t¾c chung hoÆc gi¸ hiÖn vËt, gi¸ ngµy c«ng lao ®éng ®­îc c¬ quan a) C¸c kho¶n thu NSNN ®­îc nép vào KBNN ®Çy ®ñ Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh ®Ó h¹ch to¸n thu ng©n và ®óng h¹n. s¸ch t¹i thêi ®iÓm ph¸t sinh. 61 62
32. d) C¸c kho¶n thu NSNN ®­îc ph©n chia cho ng©n s¸ch th¸ng sau, göi Kho b¹c NN ®ång cÊp ®Ó lËp kÕ ho¹ch phèi c¸c cÊp theo ®óng tØ lÖ phÇn tr¨m (%) ph©n chia do Uû ban hîp tæ chøc thu ng©n s¸ch. th­êng vô Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh quyÕt Tæ chøc thu nép. ®Þnh ®èi víi c¸c kho¶n thu. - Yªu cÇu tæ chøc, c¸ nh©n cung cÊp th«ng tin, tµi ®) C¸c kho¶n thu kh«ng ®óng chÕ ®é ph¶i ®­îc hoµn liÖu liªn quan ®Õn x¸c ®Þnh nghÜa vô thuÕ ®Ó thùc hiÖn tr¶ cho ®èi t­îng nép. ph¸p luËt vÒ thuÕ. C¸c kho¶n thu ®· tËp trung vµo NSNN, nh­ng ®­îc - Phèi hîp víi Kho b¹c NN thèng nhÊt ph©n ®Þnh ®èi miÔn gi¶m hoÆc hoµn tr¶, Kho b¹c nhµ n­íc phải làm thủ t­îng nép trùc tiÕp qua Kho b¹c NN vµ ®èi t­îng nép t¹i tục hoµn tr¶ kịp thời cho c¸c ®èi t­îng nép theo yêu cầu c¬ quan ThuÕ, h¶i quan; bè trÝ vµ th«ng b¸o lÞch thu t¹i c¸c cña c¬ quan tµi chÝnh. ®Þa ®iÓm hîp lý, tr¸nh tËp trung qu¸ lín vµo chØ mét sè e) C«ng khai ho¸ quy tr×nh tËp trung, qu¶n lý c¸c ngµy. kho¶n thu NSNN. - Trùc tiÕp tæ chøc thu ng©n s¸ch ®èi víi nh÷ng ®èi Quy tr×nh, thñ tôc, c¸c hå s¬ cÇn thiÕt khi thu, nép, t­îng ®­îc ph©n c«ng nép ®Çy ®ñ, kÞp thêi vµo Kho b¹c miÔn, gi¶m hoµn tr¶ c¸c kho¶n thu NSNN ph¶i ®­îc th«ng Nhµ n­íc. b¸o vµ niªm yÕt c«ng khai t¹i c¬ quan thu vµ Kho b¹c Nhµ - Tr­íc khi lµm thñ tôc hoµn tr¶ c¸c kho¶n thuÕ vµ n­íc n¬i giao dÞch trùc tiÕp víi ®èi t­îng nép. thu kh¸c cho ®èi t­îng nép thuÕ, nÕu ®èi t­îng nép thuÕ 2.5.1.2. Trách nhiệm cña c¸c c¬ quan trong viÖc tæ cßn nî thuÕ, nî ph¹t t¹i c¬ quan thu kh¸c th× chñ ®éng chøc thu NSNN. th«ng b¸o cho c¬ quan thu ®ã biÕt ®Ó cßn cã biÖn ph¸p xö a) C¬ quan thuÕ và h¶i quan lý. LËp dù to¸n thu - Tæ chøc kÕ to¸n thu, kiÓm tra, ®èi chiÕu sè liÖu thu C¨n cø nhiÖm vô thu c¶ n¨m ®­îc giao, nhiÖm vô thu ng©n s¸ch víi Kho b¹c Nhµ n­íc. hµng quý do c¬ quan tµi chÝnh cÊp trªn th«ng b¸o, sè ®¨ng b) Kho b¹c Nhµ n­íc ký thuÕ vµ dù kiÕn c¸c kho¶n ph¶i nép NSNN, các c¬ quan - TËp trung c¸c kho¶n thu NSNN vµ ph©n chia c¸c ThuÕ và H¶i quan (n¬i trùc tiÕp qu¶n lý ®èi t­îng nép kho¶n thu cho ng©n s¸ch c¸c cÊp theo ®óng tû lÖ phÇn tr¨m thuÕ) lËp dù to¸n thu thuéc ph¹m vi qu¶n lý, chi tiÕt theo (%) ph©n chia ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh ®èi víi tõng ®Þa bµn, lo¹i h×nh doanh nghiÖp, hé kinh doanh , tõng kho¶n thu; thêi h¹n nép, ph©n lo¹i theo h×nh thøc nép trùc tiÕp vµo - Tæng hîp, lËp b¸o c¸o thu NSNN göi c¬ quan tµi Kho b¹c NN vµ nép t¹i c¬ quan ThuÕ, H¶i quan. §Þnh kú chÝnh vµ c¸c c¬ quan h÷u quan theo chÕ ®é quy ®Þnh. hµng th¸ng, c¬ quan ThuÕ, H¶i quan lËp kÕ ho¹ch thu 63 64
33. - Phèi hîp kiÓm tra vµ ®èi chiÕu sè liÖu thu NSNN víi Cã quyÒn khiÕu n¹i c¸c vÊn ®Ò vi ph¹m chÕ ®é thu nép c¸c c¬ quan thu ®¶m b¶o chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ, kÞp thêi; x¸c NSNN cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng. nhËn sè liÖu thu NSNN theo yªu cÇu cña c¸c c¬ quan Nhµ ®) Ng©n hµng n¬i ®èi t­îng nép më tµi kho¶n n­íc cã thÈm quyÒn. Cã tr¸ch nhiÖm chuyÓn tiÒn theo yªu cÇu cña ®èi t­îng - Thùc hiÖn hoµn tr¶ c¸c kho¶n thu NSNN theo yêu cầu nép vµo Kho b¹c Nhµ n­íc ®Ó nép NSNN; lËp vµ göi c¸c cña c¬ quan tµi chÝnh. chøng tõ ®Çy ®ñ, kÞp thêi, ®óng mÉu biÓu do Bé tµi chÝnh Kho b¹c Nhµ n­íc n¬i ®èi t­îng nép më tµi kho¶n cã quy ®Þnh ®Ó Kho b¹c Nhµ n­íc lµm c¨n cø h¹ch to¸n thu tr¸ch nhiÖm trÝch tµi kho¶n tiÒn göi cña ®èi t­îng nép theo NSNN. yªu cÇu (b»ng v¨n b¶n) cña c¬ quan thu ®Ó nép NSNN theo Thùc hiÖn trÝch tµi kho¶n tiÒn göi cña ®èi t­îng nép quy ®Þnh. theo yªu (b»ng v¨n b¶n) cña c¬ quan thu ®Ó nép NSNN c) C¬ quan tµi chÝnh theo quy ®Þnh. - Phèi hîp víi c¬ quan thu, Kho b¹c Nhµ n­íc trong 2.5.1.3. Ph­¬ng thøc thu NSNN viÖc tËp trung c¸c kho¶n thu NSNN; ®«n ®èc c¸c dèi t­îng a) Đối với c¸c kho¶n thuÕ, phÝ, lÖ phÝ thuéc ph¹m vi qu¶n lý nép ®Çy ®ñ, kÞp thêi c¸c kho¶n thu Kho b¹c Nhµ n­íc trùc tiÕp thu: c¸c kho¶n thuÕ, phÝ, lÖ NSNN vµo Kho b¹c Nhµ n­íc. phÝ cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸ nh©n, hé - KiÓm tra, ®èi chiÕu vµ ra lÖnh hoµn tr¶ hoÆc ®Ò nghÞ kinh doanh ho¹t ®éng th­êng xuyªn, cã ®Þa ®iÓm cè ®Þnh, cÊp cã thÈm quyÒn hoµn tr¶ c¸c kho¶n thu NSNN theo chÕ thuËn lîi cho viÖc nép tiÒn, th× ph¶i nép trùc tiÕp vµo Kho ®é quy ®Þnh. b¹c Nhµ n­íc. - Phèi hîp víi Kho b¹c Nhµ n­íc rµ so¸t, ®èi chiÕu c¸c C¬ quan thu trùc tiÕp thu: thuÕ, phÝ, lÖ phÝ cña c¸c hé kho¶n thu ng©n s¸ch, ®¶m b¶o h¹ch to¸n ®Çy ®ñ, chÝnh kinh doanh kh«ng cè ®Þnh, kh«ng th­êng xuyªn hoÆc ®Þa x¸c, ®óng môc lôc NSNN vµ tû lÖ ph©n chia cho ng©n s¸ch ®iÓm ë xa mµ viÖc nép tiÒn trùc tiÕp vµo Kho b¹c Nhµ n­íc c¸c cÊp. cã khã kh¨n. C¬ quan thu cã tr¸ch nhiÖm thu tiÒn mÆt tõ - ThÈm ®Þnh b¸o c¸o quyÕt to¸n thu NSNN cña ng©n ®èi t­îng nép vµ nép toµn bé sè tiÒn ®· thu vµo Kho b¹c s¸ch cÊp d­íi; tæng hîp vµ lËp b¸o c¸o quyÕt to¸n thu Nhµ n­íc theo quy ®Þnh. NSNN thuéc ph¹m vi qu¶n lý theo chÕ ®é quy ®Þnh. §èi víi c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch x·: viÖc tæ chøc thu, d) Tæ chøc c¸ nh©n cã nghÜa vô nép NSNN nép ng©n s¸ch x· ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña Bé tµi Kª khai vµ nép ®Çy ®ñ c¸c kho¶n ph¶i nép NSNN theo chÝnh theo quy ®Þnh vÒ qu¶n lü ng©n s¸ch x· vµ c¸c ho¹t ®óng chÕ ®é; chÊp hµnh nghiªm th«ng b¸o thu NSNN cña c¬ ®éng tµi chÝnh cña x·, ph­êng, thÞ trÊn. quan thu; thùc hiÖn ®óng quy tr×nh, thñ tôc nép NSNN. 65 66
34. b) Đối với c¸c kho¶n thu tiÒn ph¹t do Bé tµi chÝnh quy ®Þnh vµ h¹ch to¸n thu Ng©n s¸ch trung §èi víi c¸c kho¶n thu ph¹t do ®èi t­îng nép ph¹t trùc ­¬ng. tiÕp vµo kho b¹c Nhµ n­íc; Kho b¹c Nhµ n­íc thùc hiÖn Tr­êng hîp vay ngo¹i tÖ kh«ng chuyÓn vÒ quü ngo¹i tÖ thu NSNN theo quy ®Þnh. cña NSNN: c¨n cø lÖnh ghi thu, lÖnh ghi chi cña Bé tµi Tr­êng hîp c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn xö ph¹t chÝnh, Kho b¹c NN quy ®æi ra ®ång ViÖt Nam theo tû gi¸ trùc tiÕp thu tiÒn ph¹t tõ ®èi t­îng nép, c¬ quan thu cã h¹ch to¸n do Bé tµi chÝnh quy ®Þnh vµ h¹ch to¸n ghi thu, tr¸ch nhiÖm nép ®Çy ®ñ, kÞp thêi vµo NSNN qua Kho b¹c ghi chi NSNN; Nhµ n­íc trªn ®Þa bµn theo quy ®Þnh. §èi víi kho¶n vay b»ng vËt t­, thiÕt bÞ, hµng ho¸ cã gi¸ c) Đối với c¸c kho¶n vay trong n­íc vµ ngoµi n­íc gèc ngo¹i tÖ: c¨n cø lÖnh thu cña c¬ quan tµi chÝnh, Kho - C¸c kho¶n vay trong n­íc b¹c Nhµ n­íc h¹ch to¸n thu NSNN theo quy ®Þnh. §èi víi c¸c kho¶n vèn huy ®éng trong n­íc b»ng h×nh d) §èi víi c¸c kho¶n thu kh¸c thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, c«ng tr¸i x©y dung Tæ Thu tõ quü dù tr÷ tµi chÝnh, thu bæ sung c©n ®èi tõ quèc cho ng©n s¸ch trung ­¬ng, c¨n cø vµo sè vèn ®· huy ng©n s¸ch cÊp trªn, thu kÕt d­ NSNN, thu chuyÓn nguån tõ ®éng, Kho b¹c Nhµ n­íc h¹ch to¸n cho vay bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch n¨m tr­íc: Kho b¹c Nhµ n­íc c¨n cø quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch trung ­¬ng; cña c¬ quan tµi chÝnh ®Ó h¹ch to¸n thu NSNN. §èi víi c¸c kho¶n vèn huy ®éng cho ng©n s¸ch cÊp Thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc, thu håi tiÒn tØnh ®Ó cÊp ph¸t ®Çu t­ x©y dung c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ cho vay, ho¹t ®éng sù nghiÖp, thu tiÒn sö dông ®Êt, tiÒn tÇng, c¨n cø vµo sè vèn ®· huy ®éng, Kho b¹c Nhµ n­íc thuª ®Êt, tiÒn b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ h¹ch to¸n thu ng©n s¸ch cÊp tØnh. n­íc, thu hoµn vèn, thu tõ c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch trong §èi víi kho¶n vay trong n­íc kh¸c, c¨n cø vµo giÊy ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n, thu tõ c¸c di s¶n nhµ b¸o cã cña Ng©n hµng, Kho b¹c Nhµ n­íc h¹ch to¸n thu n­íc ®­îc h­ëng, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, thanh lý tµi s¶n, NSNN. C¸c kho¶n vay cña ng©n s¸ch cÊp nµo, th× h¹ch b¸n tµi s¶n tÞch thu viÖc nép trùc tiÕp vµo Kho b¹c Nhµ to¸n thu ng©n s¸ch cÊp ®ã. n­íc hoÆc nép qua c¬ quan thu ®­îc thùc hiÖn theo quy - C¸c kho¶n vay n­íc ngoµi ®­îc ®­a vµo c©n ®èi ®Þnh ®èi víi tõng kho¶n thu. NSNN. 2.5.2. CÊp ph¸t, thanh to¸n c¸c kho¶n chi NSNN C¸c kho¶n vay b»ng ngo¹i tÖ chuyÓn vÒ quü ngo¹i tÖ qua KBNN cña NSNN: C¨n cø giÊy b¸o Cã cña Ng©n hµng, Kho b¹c 2.5.2.1. Nguyªn t¾c chung Nhµ n­íc quy ®æi ra ®ång ViÖt Nam theo tû gi¸ h¹ch to¸n a) TÊt c¶ c¸c kho¶n chi NSNN ph¶i ®Òu ®­îc kiÓm tra, kiÓm so¸t trong qu¸ tr×nh cÊp ph¸t, thanh to¸n. 67 68
35. C¸c kho¶n chi ph¶i cã trong dù to¸n NSNN ®­îc ph©n néi dung trong dù to¸n do c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm bæ, ®óng chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc do cÊp cã thÈm quyÒn giao, kh«ng ®óng chÝnh s¸ch, chÕ ®é, tiªu chuÈn, quyÒn quy ®Þnh vµ ®· ®­îc thñ tr­ëng ®¬n vÞ sö dông NSNN ®Þnh møc, th× yªu cÇu c¬ quan ph©n bæ ng©n s¸ch ®iÒu hoÆc ng­êi ®­îc uû quyÒn quyÕt ®Þnh chi. Tr­êng hîp ph¶i chØnh l¹i. qua ®Êu thÇu hoÆc thÈm ®Þnh gi¸ th× ph¶i tæ chøc ®Êu thÇu Bè trÝ nguån ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi, tr­êng hîp nhu hoÆc thÈm ®Þnh gi¸ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c kho¶n cÇu chi v­ît qu¸ kh¶ n¨ng thu vµ huy ®éng cña quü NSNN, chi cã tÝnh chÊt th­êng xuyªn ®­îc chia ®Òu trong n¨m ®Ó th× c¬ quan tµi chÝnh ph¶i chñ ®éng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chi; c¸c kho¶n chi cã tÝnh chÊt thêi vô hoÆc chØ ®Ó ph¸t sinh vay t¹m thêi theo quy ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o nguån; tr­êng hîp vµo mét sè thêi ®iÓm nh­ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n, mua s¾m, ®· thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p trªn mµ vÉn kh«ng ®¸p øng ®ñ söa ch÷a lín vµ c¸c kho¶n chi cã tÝnh chÊt kh«ng th­êng nhu cÇu chi, c¬ quan tµi chÝnh ®­îc yªu cÇu (b»ng v¨n b¶n) xuyªn kh¸c ph¶i thùc hiÖn theo dù to¸n quý ®­îc ®¬n vÞ dù Kho b¹c Nhµ n­íc t¹m dõng viÖc thanh to¸n mét sè kho¶n to¸n cÊp I giao cïng víi giao dù to¸n n¨m. chi vÒ mua s¾m, söa ch÷a theo tõng nhiÖm vô cô thÓ ®Ó b) Mäi kho¶n chi NSNN ®­îc h¹ch to¸n b»ng ®ång ®¶m b¶o c©n ®èi quü NSNN, nh­ng kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn ViÖt Nam theo niªn ®é ng©n s¸ch, cÊp ng©n s¸ch vµ môc viÖc tæ chøc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh ®­îc giao cña ®¬n lôc ng©n s¸ch. vÞ. C¸c kho¶n chi NSNN b»ng ngo¹i tÖ, hiÖn vËt, ngµy c«ng lao ®éng ®­îc quy ®æi vµ h¹ch to¸n b»ng ®ång ViÖt KiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chi tiªu vµ sö dông Nam theo tû gi¸ ngo¹i tÖ, gi¸ hiÖn vËt, ngµy c«ng lao ®éng ng©n s¸ch ë c¸c ®¬n vÞ sö dông NSNN, tr­êng hîp ph¸t do c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh. hiÖn c¸c kho¶n chi v­ît nguån cho phÐp, sai chÕ ®é hoÆc c) C¸c kho¶n chi NSNN sai chÕ ®é ph¶i ®­îc thu håi. ®¬n vÞ kh«ng chÊp hµnh chÕ ®é b¸o c¸o, th× cã quyÒn yªu C¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña c¬ quan tµi chÝnh hoÆc cÇu Kho b¹c Nhµ n­íc t¹m dõng thanh to¸n. quyÕt ®Þnh cña c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn, Kho b¹c b) C¬ quan Nhµ n­íc ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng Nhµ n­íc thùc hiÖn viÖc thu håi c¸c kho¶n chi sai chÕ ®é H­íng dÉn, theo dâi, kiÓm tra viÖc sö dông NSNN cho NSNN. thuéc ngµnh, lÜnh vùc do c¬ quan qu¶n lý vµ cña c¸c ®¬n vÞ 2.5.2.2. Tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ trong trùc thuéc; ®Þnh kú b¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn chi NSNN viÖc qu¶n lý, cÊp ph¸t vµ thanh to¸n c¸c kho¶n chi vµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kh¸c theo chÕ ®é quy ®Þnh. NSNN §¬n vÞ sö dông NSNN a) C¬ quan tµi chÝnh TÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ sö dông NSNN vµ c¸c tæ chøc ®­îc ThÈm tra viÖc ph©n bæ dù to¸n NSNN cho c¸c ®¬n vÞ sö NSNN hç trî th­êng xuyªn ph¶i më tµi kho¶n t¹i Kho b¹c dông NSNN. Tr­êng hîp viÖc ph©n bæ kh«ng phï hîp víi Nhµ n­íc, chÞu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t cña c¬ quan tµi 69 70
36. chÝnh, Kho b¹c Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù to¸n Kho b¹c Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm t¹m dõng thanh to¸n NSNN ®­îc giao vµ quyÕt to¸n NSNN theo ®óng chÕ ®é yªu cÇu cña c¬ quan tµi chÝnh (b»ng v¨n b¶n) ®èi víi c¸c quy ®Þnh. tr­êng hîp quy ®Þnh ®· nãi ë trªn. Thñ tr­ëng c¸c ®¬n vÞ sö dông NSNN cã tr¸ch nhiÖm: 2.5.2.3. KiÓm so¸t các khoản t¹m øng và thanh to¸n - QuyÕt ®Þnh chi theo chÕ ®é, tiªu chuÈn vµ ®Þnh møc vèn cho khèi l­îng c«ng viÖc hoµn thµnh chi trong ph¹m vi dù to¸n chi NSNN ®­îc cÊp cã thÈm a. KiÓm so¸t t¹m øng vèn quyÒn giao. NhËn ®­îc ®Ò nghÞ t¹m øng, c¸n bé thanh to¸n kiÓm tra - Qu¶n lý, sö dông NSNN vµ tµi s¶n Nhµ n­íc the o tÝnh hîp lý, hîp lÖ, møc vèn ®Ò nghÞ t¹m øng theo quy ®óng chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi NSNN; ®óng môc ®Þnh, ghi ®Çy ®ñ c¸c chØ tiªu, ký vµo GiÊy ®Ò nghÞ t¹m øng, ®Ých, tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶. Tr­êng hîp vi ph¹m, tuú theo GiÊy rót vèn ®Çu t­ vµ b¸o c¸o Tr­ëng phßng thanh to¸n tÝnh chÊt vµ møc ®é, sÏ bÞ xö lý kû luËt, xö ph¹t hµnh chÝnh vèn ®Çu t­. Trªn c¬ së nguån vèn hiÖn cã, Tr­ëng phßng hoÆc bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo quy ®Þnh cña thanh to¸n vèn ®Çu t­ ký vµ tr×nh Gi¸m ®èc Kho b¹c Nhµ ph¸p luËt. n­íc duyÖt. Sau khi ®­îc phª duyÖt, phßng Thanh to¸n vèn Kho b¹c Nhµ n­íc ®Çu t­ chuyÓn GiÊy rót vèn ®Çu t­ cho phßng KÕ to¸n. KiÓm so¸t c¸c hå s¬, chøng tõ chi vµ thùc hiÖn chi tr¶, Sauk hi lµm xong thñ tôc t¹m øng, kÕ to¸n l­u 1 liªn giÊy thanh to¸n kÞp thêi c¸c kho¶n chi NSNN cã ®ñ ®iÒu kiÖn rót vèn ®Çu t­, 2 liªn cßn l¹i phßng KÕ to¸n chuyÓn l¹i thanh to¸n theo quy ®Þnh; tham gia víi c¬ quan tµi chÝnh, phßng thanh to¸n vèn ®Çu t­ ®Ó l­u hå s¬ dù ¸n vµ tr¶ chñ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn trong viÖc kiÓm ®Çu t­. Tr­êng hîp vãn chÊp nhËn t¹m øng kh¸c møc ®Ò tra t×nh h×nh sö dông NSNN, x¸c nhËn sè chi NSNN qua nghÞ t¹m øng, sau khi b¸o c¸o Tr­áng phßng Thanh to¸n Kho b¹c Nhµ n­íc cña c¸c ®¬n vÞ sö dông NSNN. vèn ®Çu t­, c¸n bé thanh to¸n tr¶ l¹i tµi liÖu ®Ó chñ ®Çu t­ Kho b¹c Nhµ n­íc cã quyÒn t¹m ®×nh chØ, tõ chèi chi lËp l¹i GiÊy rót vèn ®Çu t­. tr¶, thanh to¸n vµ th«ng b¸o cho ®¬n vÞ sö dông NSNN b. KiÓm so¸t thanh to¸n vèn cho khèi l­îng c«ng viÖc biÕt; ®ång thêi, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh cña m×nh hoµn thµnh. trong c¸c tr­êng hîp sau: Nãi chung, khi nhËn ®ñ tµi liÖu, c¸n bé thanh to¸n tiÕn - Chi kh«ng ®óng môc ®Ých, ®èi t­îng theo dù to¸n hµnh kiÓm tra, thèng nhÊt sè liÖu vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n víi ®­îc duyÖt. chñ ®Çu t­, x¸c ®Þnh sè vèn thanh to¸n, sè vèn t¹m øng cÇn - Chi kh«ng ®óng chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi do ph¶i thu håi, tªn ®¬n vÞ ®­îc h­ëng; ghi ®Çy ®ñ c¸c chØ c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh. tiªu, ký vµo PhiÕu gi¸ hoÆc b¶ng kª thanh to¸n, GiÊy rót - Kh«ng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chi theo quy ®Þnh. vèn ®Çu t­, GiÊy ®Ò nghÞ thanh to¸n t¹m øng vèn ®Çu t­ 71 72
37. (nÕu cã thanh to¸n t¹m øng) vµ b¸o c¸o Tr­ëng phßng - Tr­êng hîp ®¬n vÞ sù nghiÖp ch­a göi QuyÕt ®Þnh Thanh to¸n vèn ®Çu t­. Trªn c¬ së nguån vèn hiÖn cã, giao quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tµi chÝnh cña c¬ Tr­ëng phßng Thanh vèn ®Çu t­ ký tr×nh Gi¸m ®èc Kho quan cã thÈm quyÒn, Quy chÕ chi tiªu néi bé cho Kho b¹c b¹c Nhµ n­íc duyÖt. Sau khi ®­îc duyÖt, phßng thanh to¸n Nhµ n­íc n¬i ®¬n vÞ më tµi kho¶n giao dÞch; Kho b¹c Nhµ vèn ®Çu t­ chuÓyn GiÊy rót vèn ®Çu t­, GiÊy ®Ò nghÞ thanh n­íc thùc hiÖn kiÓm so¸t, thanh to¸n cho ®¬n vÞ theo c¸c to¸n t¹m øng vèn ®Çu t­ (nÕu cã thanh to¸n t¹m øng) cho chÕ ®é, chØ tiªu hiÖn hµnh do c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm phßng kÕ to¸n. Sau khi lµm xong thñ tôc thanh to¸n, thu quyÒn ban hµnh. håi t¹m øng, kÕ to¸n l­u 1 liªn GiÊy rót vèn ®Çu t­, 1 liªn - §· cã trong dù to¸n ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn GiÊy ®Ò nghÞ thanh to¸n t¹m øng vèn ®Çu t­ (nÕu cã thanh giao. to¸n t¹m øng), tµi liÖu cßn l¹i phßng KÕ to¸n chuyÓn l¹i Tr­êng hîp ®Çu n¨m ng©n s¸ch, dù to¸n ng©n s¸ch vµ phßng Thanh to¸n vèn ®Çu t­ ®Ó l­u hå s¬ dù ¸n vµ tr¶ chñ ph­¬ng ¸n ph©n bæ dù to¸n ng©n s¸ch ch­a ®­îc c¬ quan ®Çu t­. Tr­êng hîp vèn chÊp nhËn t¹m øng kh¸c møc ®Ò cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh hoÆc ph¶i ®iÒu chØnh dù to¸n nghÞ t¹m øng, sau khi b¸o c¸o Tr­ëng phßng Thanh to¸n ng©n s¸ch theo quy ®Þnh, Kho b¹c Nhµ n­íc t¹m cÊp kinh vèn ®Çu t­, c¸n bé thanh to¸n tr¶ l¹i tµi liÖu ®Ó chñ ®Çu t­ phÝ cho ®¬n vÞ theo quy ®Þnh cña Bé tµi chÝnh. lËp l¹i GiÊy rót vèn ®Çu t­. - §· ®­îc thñ tr­ëng ®¬n vÞ hoÆc ng­êi ®­îc ñy 2.5.2.4. §èi víi c¸c kho¶n chi th­êng xuyªn thuéc quyÒn quyÕt ®Þnh chØ. quyÒn tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp c«ng lËp - §óng tiªu chuÈn, ®Þnh møc, chÕ ®é chi tiªu do c¬ a) §iÒu kiÖn cÊp ph¸t thanh to¸n quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn hoÆc ®¬n vÞ quy ®Þnh. Kho b¹c Nhµ n­íc chØ thùc hiÖn cÊp ph¸t, thanh to¸n - Cã ®Çy ®ñ hå s¬, chøng tõ hîp ph¸p, hîp lÖ theo cho ®¬n vÞ khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau quy ®Þnh liªn quan ®Õn tõng kho¶n chi, kÓ c¶ ®èi víi c¸c - §· cã quyÕt ®Þnh giao quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch kho¶n chi thùc hiÖn theo quy chÕ chi tiªu néi bé cña ®¬n vÞ nhiÖm vÒ thùc hiÖn nhiÖm vô, tæ chøc bé m¸y, biªn chÕ tµi (trõ c¸c kho¶n thanh to¸n v¨n phßng phÈm, thanh to¸n chÝnh; quyÕt ®Þnh ph©n lo¹i ®¬n vÞ sù nghiÖp; møc NSNN c«ng t¸c phÝ ®­îc ®¬n vÞ thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ kho¸n b¶o ®¶m th­êng xuyªn cña c¬ quan cã thÈm quyÒn cho ®¬n theo quy chÕ chi tiªu néi bé; kho¶n thanh to¸n tiÒn c­íc sö vÞ sù nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ (®èi víi ®¬n vÞ ®¶m dông ®iÖn tho¹i c«ng vô t¹i nhµ riªng vµ ®iÖn tho¹i di ®éng b¶o mét phÇn chi phÝ ho¹t ®éng, ®¬n vÞ sù nghiÖp ®­îc hµng th¸ng theo h­íng dÉn cña Bé tµi chÝnh. NSNN b¶o ®¶m toµn bé kinh phÝ ho¹t ®éng). - Tµi kho¶n tiÒn göi, tµi kho¶n dù to¸n cña ®¬n vÞ sù nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ cßn ®ñ sè d­ ®Ó thanh to¸n. 73 74
38. b) KiÓm so¸t thanh to¸n - Sau khi kiÓm so¸t hå s¬, chøng tõ chi ®¬n vÞ thùc Hå s¬ thanh to¸n hiÖn chÕ ®é tù chñ, Kho b¹c Nhµ n­íc thùc hiÖn; Khi cã nhu cÇu thanh to¸n, ngoµi c¸c hå s¬ göi mét lÇn - Tr­êng hîp ®¶m b¶o ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chi tr¶ vµo ®Çu n¨m nh­: dù to¸n chi NSNN, Quy chÕ chi tiªu néi theo quy ®Þnh, Kho b¹c Nhµ n­íc thùc hiÖn chi tr¶, thanh bé (göi vµo n¨m ®Çu thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ vµ göi khi cã to¸n cho ®¬n vÞ thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ theo quy ®Þnh. bæ sung, söa ®æi) ; ®¬n vÞ sù nghiÑp thùc hiÖn chÕ ®é tù - Tr­êng hîp ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n, nh­ng thuéc chñ göi Kho b¹c Nhµ n­íc n¬i giao dÞch c¸c hå s¬, tµi liÖu, ®èi t­îng ®­îc t¹m øng, Kho b¹c Nhµ n­íc lµm thñ tôc t¹m chøng tõ cã liªn quan ®Õn tõng lÇn thanh to¸n, bao gåm: øng cho ®¬n vÞ thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ theo quy ®Þnh. - GiÊy rót dù to¸n NSNN ghi râ néi dung chi thuéc - Tr­êng hîp kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn chØ theo quy ®Þnh. nguån kinh phÝ chi th­êng xuyªn vµ chi tiÕt theo ®óng quy Kho b¹c Nhµ n­íc ®­îc phÐp tõ chèi chi tr¶, thanh to¸n vµ ®Þnh cña môc lôc NSNN lµm c¨n cø ®Ó Kho b¹c Nhµ n­íc th«ng b¸o râ lý do ®Ó ®¬n vÞ sù nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é tù kiÓm so¸t vµ h¹ch to¸n chi NSNN; chñ biÕt; ®ång thêi, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh tõ chèi - C¸c hå s¬, chøng tõ kh¸c phï hîp tÝnh chÊt cña tu thanh to¸n cña m×nh. õng kho¶n chi theo quy ®Þnh. Kho b¹c Nhµ n­íc kiÓm so¸t hå s¬ thanh to¸n cña ®¬n vÞ, bao gåm: - KiÓm so¸t, ®èi chiÕu c¸c kho¶n chi so víi dù to¸n NSNN ®­îc giao, ®¶m b¶o c¸c kho¶n chi cã trong dù to¸n chi NSNN ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn giao cho ®¬n vÞ sù nghiÖp ®Ó thùc hiÖn chÕ ®é tù chñ; - KiÓm tra, kiÓm so¸t tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña c¸c hå s¬, chøng tõ theo quy ®Þnh ®èi víi tõng kho¶n chi. - KiÓm tra, kiÓm so¸t c¸c kho¶n chi ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi NSNN do c¬ quan NN cã thÈm quyÒn quy ®Þnh hoÆc theo chÕ tù chñ; - §èi víi c¸c kho¶n chi b»ng tiÒn mÆt, ngoµi viÖc kiÓm so¸t theo c¸c quy ®Þnh nªu trªn, Kho b¹c Nhµ n­íc cßn ph¶i thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt theo ®óng quy ®Þnh. 75 76
39. Ch­¬ng 3 mét ngµnh theo mét hÖ thèng däc ®­îc chia thµnh c¸c ®¬n vÞ dù to¸n c¸c cÊp nh­ sau: Tµi chÝnh c¸c ®¬n vÞ sö dông + §¬n vÞ dù to¸n cÊp I lµ cÊp trªn trùc tiÕp duyÖt vµ cÊp kinh phÝ ng©n s¸ch nhµ n­íc dù to¸n cho ®¬n vÞ dù to¸n cÊp II vµ cÊp III trùc thuéc; + §¬n vÞ dù to¸n cÊp II lµ cÊp trªn trùc tiÕp duyÖt vÕp cÊp dù to¸n cho ®¬n vÞ dù to¸n cÊp III; 3.1. Qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®¬n + §¬n vÞ dù to¸n cÊp III lµ ®¬n vÞ dù to¸n trùc tiÕp chi vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp tiªu; 3.1.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù Vµ ®¬n vÞ dù to¸n cÊp d­íi cña cÊp III. nghiÖp 3.1.1.3. Ph©n lo¹i ®¬n vÞ HCSN 3.1.1.1. Kh¸i niÖm ViÖc ph©n lo¹i ®¬n vÞ HCSN nh»m x¸c ®Þnh râ vai trß §¬n vÞ HCSN lµ ®¬n vÞ do Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh vÞ trÝ mµ mçi cÊp chÝnh quyÒn cña c¬ quan sö dông kinh thµnh lËp nh»m thùc hiÖn mét nhiÖm vô chuyªn m«n phÝ ng©n s¸ch nhµ n­íc theo ®Þnh møc, tiªu chuÈn chÕ ®é nhÊt ®Þnh hay qu¶n lý nhµ n­íc vÒ mét lÜnh vùc nµo ®ã hiÖn hµnh theo luËt NSNN. (c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn, c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc, 3.1.1.3.1. C¸c c¬ quan Nhµ n­íc bao gåm c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc theo ngµnh, c¸c tæ chøc ®oµn - C¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ; thÓ ) ho¹t ®éng b»ng nguån kinh phÝ ng©n s¸ch nhµ Dù to¸n cÊp II vµ cÊp III trùc thuéc n­íc cÊp, cÊp trªn cÊp toµn bé hoÆc cÊp mét phÇn kinh - V¨n phßng Quèc héi, V¨n phßng Chñ tÞch n­íc; phÝ vµ c¸c nguån kh¸c ®¶m b¶o theo nguyªn t¾c kh«ng - Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp; ViÖn KiÓm so¸t nh©n d©n båi hoµn trùc tiÕp nh»m thùc hiÖn nhiÖm vô cña §¶ng vµ c¸c cÊp; Nhµ n­íc giao cho tõng giai ®o¹n. - V¨n phßng Héi ®ång nh©n d©n, V¨n phßng Uû ban - §¬n vÞ HCSN lµ ®¬n vÞ ®­îc NSNN trang tr¶i toµn bé nh©n d©n; c¸c c¬ quan chuyªn m«n thuéc UBND c¸c tØnh, hoÆc mét phÇn nguån tµi chÝnh nªn cã ®Æc ®iÓm sau ®©y: thµnh phè trùc thuéc TW. 3.1.1.2. §Æc ®iÓm - V¨n phßng H§ND, V¨n phßng UBND; C¸c c¬ quan - Nguån chi tr¶ cho c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ HCSN chuyªn m«n thuéc UBND c¸c quËn, huyÖn, thµnh phè, thÞ theo dù to¸n ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn giao vµ ®­îc NSNN x· thuéc tØnh, thµnh phè thuéc TW; UBND x·, ph­êng. cÊp toµn bé hoÆc mét phÇn dù to¸n ®­îc duyÖt. §¬n vÞ 3.1.1.3.2. C¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp c«ng lËp trong lÜnh vùc ph¶i lËp dù to¸n thu, chi theo c¸c ®Þnh møc, chÕ ®é tiªu Gi¸o dôc - §µo t¹o, Y tÕ, V¨n hãa - Th«ng tin, ThÓ dôc thÓ chuÈn do Nhµ n­íc qui ®Þnh. C¸c ®¬n vÞ HCSN trong cïng thao, sù nghiÖp N«ng - L©m, Ng­ nghiÖp, Thuû lîi, sù 77 78