Giáo trình Quản lý chất thải nguy hại - Lâm Minh Triết

327 trang ngocly 3580

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Quản lý chất thải nguy hại - Lâm Minh Triết", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_quan_ly_chat_thai_nguy_hai_lam_minh_triet.pdf

Nội dung text: Giáo trình Quản lý chất thải nguy hại - Lâm Minh Triết

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HOÀ CHÍ MINH VIEÄN MOÂI TRÖÔØNG VAØ TAØI NGUYEÂN - IER GS.TS. LAÂM MINH TRIEÁT – TS. LEÂ THANH HAÛI GIAÙO TRÌNH QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI NHAØ XUAÁT BAÛN XAÂY DÖÏNG HAØ NOÄI 2006
LÔØI NOÙI ÑAÀU Boä Gíao trình naøy ñöôïc vieát cho ñoái töôïng chính laø caùc sinh vieân ÑH vaø hoïc vieân CH thuoäc caùc ngaønh Khoa Hoïc, Coâng Ngheä vaø Quûan Lyù Moâi Tröôøng cuûa ÑH Quoác Gia TP. Hoà Chí Minh. Tuy nhieân vôùi muïc ñích laø cung caáp moät löôïng kieán thöùc toaøn dieän veà quûan lyù lieân quan ñeán caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi khaùc nhau, Boä giaùo trình naøy coøn laø taøi lieäu tham khaûo toát cho caùc caùn boä quaûn lyù, caùn boä KHKT vaø caùc NCS ñang nghieân cöùu vaø laøm vieäc xung quanh chuû ñeà keå treân. Noäi dung cuûa giaùo trình chia ra thaønh 10 chöông, ñöôïc caáu truùc trong 4 phaàn chính: PHAÀN 1 (chöông 1, 2 vaø 3): seõ giôùi thieäu toång quan veà caùc vaán ñeà chính lieân quan ñeán chaát thaûi nguy haïi, nhö: caùc khaùi nieäm neàn taûng chung veà CTNH, giôùi thieäu veà loaïi hình CTNH ñieån hình laø caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn POPs, vaø khaùi quaùt veà caùc ñaëc tính chung trong quaù trình vaän chuyeån cuûa CTNH vaø aûnh höôûng cuûa CTNH ñeán moâi tröôøng. PHAÀN 2 (chöông 4, 5 vaø 6): giôùi thieäu veà moät soá thöïc teá lieân quan ñeán quaûn lyù CTNH nhö: khaùi quaùt veà hieän traïng vaø ñaëc ñieåm heä thoáng quaûn lyù CTNH ôû Vieät Nam vaø treân theá giôùi, caùc chuû ñeà lieân quan ñeán caùc khaâu trong qui trình quaûn lyù CTNH (töø thu gom, vaän chuyeån, ñeán löïa choïn vò trí xöû lyù ). PHAÀN 3 (Chöông 7, 8 vaø 9): caùc vaán ñeà veà kieåm soaùt vaø xöû lyù CTNH nhö kieåm toaùn chaát thaûi, ngaên ngöøa oâ nhieãm CTNH vaø caùc kyõ thuaät cô baûn ñeå xöû lyù CTNH. PHAÀN 4 (Chöông 10): Seõ giôùi thieäu moät soá chuû ñeà ñaëc bieät lieân quan ñeán giaûi phaùp quaûn lyù CTNH cho moät soá tröôøng hôïp cuï theå maø seõ laø moái quan taâm cuûa nhieàu ñoái töôïng khaùc nhau, nhö: vaán ñeà veà quaûn lyù CTNH trong gia ñình, quaûn lyù CTNH taïi moät soá ngaønh, ñoái töôïng SX coâng nghieäp khaùc nhau Sau moãi chöông ñeàu coù caâu hoûi (hoaëc baøi taäp) ñeå ngöôøi ñoïc kieåm tra vaø naém baét ñöôïc caùc kieán thöùc quan troïng nhaát cuûa chuû ñeà vöøa ñoïc. Ñaây laø taøi lieäu ñaàu tieân trong boä 03 giaùo trình maø caùc taùc giaû seõ xuaát baûn trong thôøi gian tôùi (caùc giaùo trình coøn laïi laø Kyõ thuaät xöû lyù CTNH, vaø Hoùa hoïc moâi tröôøng caùc CTNH). Do xuaát baûn laàn ñaàu neân taøi lieäu naøy chaéc chaén coøn nhieàu sai soùt, caùc taùc giaû hy voïng seõ nhaän ñöôïc nhieàu yù kieán ñoùng goùp quí baùu cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø ñoäc giaû ñeå coù theå caäp nhaät, chænh söûa hoaøn chænh hôn cho laàn taùi baûn sau. Chuùng toâi traân thaønh caùm ôn ÑH Quoác Gia TPHCM, Döï aùn Vieät Nam - Thuî Syõ (IER-EPFL) ñaõ uûng hoä veà taøi chính cho quyeån saùch naøy ñöôïc ra ñôøi. Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, thaùng 12/2005 Caùc Taùc Gæa.
Chöông 1 CAÙC KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI 1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI Khaùi nieäm veà thuaät ngöõ “chaát thaûi nguy haïi” (Hazardous Waste) laàn ñaàu tieân xuaát hieän vaøo thaäp nieân 70 cuûa theá kyû tröôùc taïi caùc nöôùc AÂu – Myõ, sau ñoù môû roäng ra nhieàu quoác gia khaùc. Sau moät thôøi gian nghieân cöùu phaùt trieån, tuøy thuoäc vaøo söï phaùt trieån khoa hoïc kyõ thuaät vaø xaõ hoäi cuõng nhö quan ñieåm cuûa moãi nöôùc maø hieän nay treân theá giôùi coù nhieàu caùch ñònh nghóa khaùc nhau veà chaát thaûi nguy haïi trong luaät vaø caùc vaên baûn döôùi luaät veà moâi tröôøng. Chaúng haïn nhö: - Chaát thaûi nguy haïi laø nhöõng chaát coù ñoäc tính, aên moøn, gaây kích thích, hoïat tính, coù theå chaùy, noå maø gaây nguy hieåm cho con ngöôøi, vaø ñoäng vaät (ñònh nghóa cuûa Philipine). - Chaát thaûi nguy haïi laø nhöõng chaát maø do baûn chaát vaø tính chaát cuûa chuùng coù khaû naêng gaây nguy haïi ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø/hoaëc moâi tröôøng, vaø nhöõng chaát naøy yeâu caàu caùc kyõ thuaät xöû lyù ñaëc bieät ñeå loïai boû hoaëc giaûm ñaëc tính nguy haïi cuûa noù (ñònh nghóa cuûa Canada). - Ngoøai chaát thaûi phoùng xaï vaø chaát thaûi y teá, chaát thaûi nguy haïi laø chaát thaûi (daïng raén, loûng, baùn raén, vaø caùc bình chöùa khí) do hoïat tính hoùa hoïc, ñoäc tính, noå, aên moøn hoaëc caùc ñaëc tính khaùc, gaây nguy haïi hay coù khaû naêng gaây nguy haïi ñeán söùc khoûe con ngöôøi hoaëc moâi tröôøng bôûi chính baûn thaân chuùng hay khi ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi chaát thaûi khaùc (theo UNEP, 1985). - Trong Ñaïo luaät RCRA (Resource Conservation and Recovery Act – 1976: Ñaïo luaät veà thu hoài vaø baûo toàn taøi nguyeân) cuûa Myõ: chaát thaûi (ôû caùc daïng raén, loûng, baùn raén, vaø caùc bình khí) coù theå ñöôïc coi laø chaát thaûi nguy haïi khi: ¾ Naèm trong danh muïc chaát thaûi chaát thaûi nguy haïi do Cuïc Baûo Veä Moâi Tröôøng Hoa Kyø (EPA) ñöa ra (goàm 4 danh saùch). ¾ Coù moät trong 4 ñaëc tính (khi phaân tích) do EPA ñöa ra goàm chaùy-noå, aên moøn, phaûn öùng vaø ñoäc tính. Caùc phaân tích ñeå thöû nghieäm naøy cuõng do EPA qui ñònh. ¾ Ñöôïc chuû nguoàn thaûi (hay nhaø saûn xuaát) töï coâng boá laø chaát thaûi nguy haïi. Beân caïnh ñoù, chaát thaûi nguy haïi coøn goàm caùc chaát gaây ñoäc tính ñoái vôùi con ngöôøi ôû lieàu löôïng nhoû. Ñoái vôùi caùc chaát chöa coù caùc chöùng minh cuûa nghieân cöùu dòch teã treân con ngöôøi, caùc thí nghieäm treân ñoäng vaät cuõng coù theå ñöôïc duøng ñeå öôùc ñoaùn taùc duïng ñoäc tính cuûa chuùng leân con ngöôøi. Taïi Vieät Nam, xuaát phaùt töø nguy cô buøng noå vieäc phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi töø quaù trình coâng nghieäp hoùa cuûa ñaát nöôùc, ngaøy 16/07/1999, Thuû Töôùng Chính Phuû ñaõ kyù 1
quyeát ñònh ban haønh Quy Cheá Quaûn Lyù Chaát Thaûi Nguy Haïi soá 155/1999/QÑ-TTg (thöôøng ñöôïc goïi taét laø qui cheá 155), trong ñoù taïi Ñieàu 2, Muïc 2 chaát thaûi nguy haïi ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: Chaát thaûi nguy haïi laø chaát thaûi coù chöùa caùc chaát hoaëc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính gaây nguy haïi tröïc tieáp (deã chaùy, deã noå, laøm ngoä ñoäc, deã aên moøn, deã laây nhieãm vaø caùc ñaëc tính nguy haïi khaùc), hoaëc töông taùc chaát vôùi chaát khaùc gaây nguy haïi ñeán moâi tröôøng vaø söùc khoûe con ngöôøi. Caùc chaát thaûi nguy haïi ñöôïc lieät keâ trong danh muïc (phuï luïc 1 cuûa quy cheá 155). Danh muïc do cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà baûo veä moâi tröôøng caáp Trung öông (Cuïc Baûo Veä Moâi Tröôøng Vieät Nam - NEA) qui ñònh. Qua caùc ñònh nghóa ñöôïc neâu ôû treân cho thaáy haàu heát caùc ñònh nghóa ñeàu ñeà caäp ñeán ñaëc tính (chaùy-noå, aên moøn, hoaït tính vaø ñoäc tính) cuûa chaát thaûi nguy haïi. Coù ñònh nghóa ñeà caäp ñeán traïng thaùi cuûa chaát thaûi (raén, loûng, baùn raén, khí), gaây taùc haïi do baûn thaân chuùng hay khi töông taùc vôùi caùc chaát khaùc, coù ñònh nghóa thì khoâng ñeà caäp. Nhìn chung, noäi dung cuûa caùc ñònh nghóa thöôøng seõ phuø thuoäc raát nhieàu vaøo tình traïng phaùt trieån khoa hoïc – xaõ hoäi cuûa moãi nöôùc. Trong caùc ñònh nghóa neâu treân coù theå thaáy raèng ñònh nghóa veà chaát thaûi nguy haïi cuûa Myõ laø roõ raøng nhaát vaø coù noäi dung roäng nhaát. Vieäc naøy seõ giuùp cho coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi ñöôïc deã daøng hôn. So saùnh ñònh nghóa ñöôïc neâu trong quyeát ñònh 155/1999/QÑ-TTg do Thuû Töôùng Chính Phuû ban haønh vôùi ñònh nghóa cuûa caùc nöôùc khaùc cho thaáy ñònh nghóa ñöôïc ban haønh trong quy cheá coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi ñònh nghóa cuûa Lieân Hôïp Quoác vaø cuûa Myõ. Tuy nhieân, trong quy cheá veà quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi cuûa chuùng ta coøn chöa roõ raøng veà caùc ñaëc tính cuûa chaát thaûi, beân caïnh ñoù chöa neâu leân caùc daïng cuûa chaát thaûi nguy haïi cuõng nhö vaø qui ñònh caùc chaát coù ñoäc tính vôùi ngöôøi hay ñoäng vaät laø chaát thaûi nguy haïi. Trong giaùo trình naøy, vôùi muïc ñích taäp trung chuû yeáu veà phaàn chaát thaûi coâng nghieäp vaø quaûn lyù kyõ thuaät chaát thaûi nguy haïi, ñoàng thôøi ñeå khoâng leäch höôùng vôùi luaät leä ñaõ ban haønh, qui cheá 155 seõ ñöôïc choïn löïa laøm cô sôû chính, beân caïnh ñoù caùc ñònh nghóa cuûa Myõ seõ ñöôïc boå sung nhaèm laøm roõ hôn veà chaát thaûi nguy haïi. 1.2. NGUOÀN GOÁC VAØ PHAÂN LOÏAI CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI 1.2.1. Nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi Do tính ña daïng cuûa caùc loaïi hình coâng nghieäp, caùc hoaït ñoäng thöông maïi tieâu duøng, caùc hoïat ñoäng trong cuoäc soáng hay caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp maø chaát thaûi nguy haïi coù theå phaùt sinh töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Vieäc phaùt thaûi coù theå do baûn chaát cuûa coâng ngheä, hay do trình ñoä daân trí daãn ñeán vieäc thaûi chaát thaûi coù theå laø voâ tình hay coá yù. Tuyø theo caùch nhìn nhaän maø coù theå phaân thaønh caùc nguoàn thaûi khaùc nhau, nhìn chung coù theå chia caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi thaønh 4 nguoàn chính nhö sau: - Töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp (ví duï khi saûn xuaát thuoác khaùng sinh söû duïng dung moâi methyl chloride, xi maï söû duïng cyanide, saûn xuaát thuoác tröø saâu söû duïng dung moâi laø toluene hay xylene ). - Töø hoaït ñoäng noâng nghieäp (ví duï söû duïng caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät ñoäc haïi). - Thöông maïi (quaù trình nhaäp-xuaát caùc haøng ñoäc haïi khoâng ñaït yeâu caàu cho saûn xuaát hay haøng quaù haïn söû duïng ). 2
- Töø vieäc tieâu duøng trong daân duïng (ví duï vieäc söû duïng pin, hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc ôû caùc Phoøng thí nghieäm, söû duïng daàu nhôùt boâi trôn, acqui caùc loïai ). Trong caùc nguoàn thaûi neâu treân thì hoaït ñoäng coâng nghieäp laø nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi lôùn nhaát vaø phuï thuoäc raát nhieàu vaøo loaïi ngaønh coâng nghieäp (baûng 1.1). So vôùi caùc nguoàn phaùt thaûi khaùc, ñaây cuõng laø nguoàn phaùt thaûi mang tính thöôøng xuyeân vaø oån ñònh nhaát. Caùc nguoàn phaùt thaûi töø daân duïng hay töø thöông maïi chuû yeáu khoâng nhieàu, löôïng chaát thaûi töông ñoái nhoû, mang tính söï coá hoaëc do trình ñoä nhaän thöùc vaø daân trí cuûa ngöôøi daân. Caùc nguoàn thaûi töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp mang tính chaát phaùt taùn daïng roäng, ñaây laø nguoàn raát khoù kieåm soaùt vaø thu gom, löôïng thaûi naøy phuï thuoäc raát nhieàu vaøo khaû naêng nhaän thöùc cuõng nhö trình ñoä daân trí cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc. Baûng 1.1 - Moät soá ngaønh coâng nghieäp vaø caùc loaïi chaát thaûi töông öùng Coâng nghieäp Loaïi chaát thaûi Saûn xuaát hoùa ¾ Dung moâi thaûi vaø caën chöng caát: white spirit, kerosene, benzene, chaát xylene, ethyl benzene, toluene, isopropanol, toluen disisocyanate, ethanol, acetone, methyl ethyl ketone, tetrahydrofuran, methylene chloride, 1,1,1-trichloroethane, trichloroethylene ¾ Chaát thaûi deã chaùy khoâng theo danh nghóa (otherwise specified) ¾ Chaát thaûi chöùa acid/base maïnh: ammonium hydroxide, hydrobromic acid, hydrochloric acid, potassium hydroxide, nitric acid, sulfuric acid, chromic acid, phosphoric acid ¾ Caùc chaát thaûi hoaït tính khaùc: sodium permanganate, organic peroxides, sodium perchlorate, potassium perchlorate, potassium permanganate, hypochloride, potassium sulfide, sodium sulfide. ¾ Phaùt thaûi töø xöû lyù buïi, buøn ¾ Xuùc taùc qua söû duïng Xaây döïng ¾ Sôn thaûi chaùy ñöôïc: ethylene dichloride, benzene, toluene, ethyl benzene, methyl isobutyl ketone, methyl ethyl ketone, chlorobenzene. ¾ Caùc chaát thaûi deã chaùy khoâng theo danh nghóa (otherwise specified) ¾ Dung moâi thaûi: methyl chloride, carbon tetrachloride, trichlorotrifluoroethane, toluene, xylene, kerosene, mineral spirits, acetone. ¾ Chaát thaûi acid/base maïnh: amonium hydroxide, hydrobromic acid, hydrochloric acid, hydrofluoric acid, nitric acid, phosphoric aic, potssium hydroxide sodium hydroxide, sulfuric acid. Saûn xuaát gia ¾ Dung moâi thaûi vaø caën chöng: tetrachloroethylene, coâng kim loaïi trichloroethylene, methylenechloride, 1,1,1-trichloroethane, carbontetrachloride, toluene, benzene, trichlorofluroethane, chloroform, trichlorofluoromethane, acetone, dichlorobenzene, xylene, kerosene, white sprits, butyl alcohol. 3
¾ Chaát thaûi acid/base maïnh: amonium hydroxide, hydrobromic acid, hydrochloric acid, hydrofluoric acid, nitric acid, phosphoric acid, nitrate, sodium hydroxide, potassium hydroxide, sulfuric acid, perchloric acid, acetic acid. ¾ Chaát thaûi xi maï ¾ Buøn thaûi chöùa kim loaïi naëng töø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi ¾ Chaát thaûi chöùa cyanide ¾ Chaát thaûi chaùy ñöôïc khoâng theo danh nghóa (otherwise specified) ¾ Chaát thaûi hoaït tính khaùc: acetyl chloride, chromic acid, sulfide, hypochlorites, organic peroxides, perchlorate, permanganates ¾ Daàu nhôùt qua söû duïng Coâng nghieäp ¾ Dung moâi höõu cô chöùa clo: carbon tetrachloride, methylene giaáy chloride, tetrachloroethulene, trichloroethylene, 1,1,1- trichloroethane, caùc hoãn hôïp dung moâi thaûi chöùa clo. ¾ Chaát thaûi aên moøn: chaát loûng aên moøn, chaát raén aên moøn, ammonium hydroxide, hydrobromic acid, hydrochloric acid, hydrofluoric acid, nitric acid, phosphoric acid, potassium hydroxide, sodium hydroxide, sulfuric acid ¾ Sôn thaûi: chaát loûng coù theå chaùy, chaát loûng deã chaùy, ethylene dichloride, chlorobenzene, methyl ethyl ketone, sôn thaûi coù chöùa kim loaïi naëng ¾ Dung moâi: chöng caát daàu moû Nguoàn: David H.F. Liu, Beùla G. Liptaùk “Environmental Engineers’ Handbook” second edition, Lewis Publishers, 1997. Hieän taïi, ôû Vieät Nam, ñaëc bieät laø khu vöïc TP. Hoà Chí Minh, chöa coù ñieàu tra qui moâ vaø chi tieát naøo lieân quan ñeán thöïc traïng phaùt sinh chaát thaûi coâng nghieäp nguy haïi. Tuy nhieân xung quanh chuû ñeà naøy cuõng ñaõ coù nhieàu cô quan thöïc hieän ñieàu tra sô boä treân caùc phaïm vi vaø ñoái töôïng khaùc nhau, ñieån hình taïi khu vöïc TP. Hoà Chí Minh coù theå keå ñeán caùc ñieàu tra cuûa döï aùn “Qui hoïach toång theå heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi khu vöïc TPHCM, Ñoàng Nai, Baø Ròa Vuõng Taøu vaø Bình Döông” (Cô quan baûo veä moâi tröôøng Na Uy NORAD vaø Sôû Khoa Hoïc Coâng Ngheä vaø Moâi Tröôøng (cuõ) thöïc hieän naêm 2002), caùc soá lieäu ñieàu tra cuûa Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân IER keát hôïp cuøng Sôû Coâng nghieäp Thaønh Phoá thöïc hieän trong khuoân khoå nghieân cöùu tieàn khaû thi döï aùn xöû lyù chaát thaûi raén coâng nghieäp TPHCM (2003 – 2004), vaø caùc chöông trình giaùm saùt veä sinh coâng nghieäp do Phoøng Quûan Lyù Chaát Thaûi Raén - Sôû Taøi nguyeân Moâi tröôøng Thaønh phoá thöïc hieän gaàn ñaây (2004 – 2005). Caùc soá lieäu ñieàu tra cho thaáy chuùng ta coøn ñang gaëp phaûi quaù nhieàu baát caäp trong coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi taïi caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá, vaø coù theå noùi chung laø thò tröôøng thu gom, taùi cheá vaø tieâu huûy chaát thaûi naøy vaãn coøn khaù troâi noåi. Qua caùc taøi lieäu gaàn ñaây coù theå nhaän xeùt raèng trong caùc loïai hình chaát thaûi coâng nghieäp nguy haïi ñang phaùt sinh treân ñòa baøn thaønh phoá thì caùc chuûng loïai sau ñaây ñöôïc xem laø ñieån hình vì coù khoái löôïng lôùn nhaát: - Daàu thaûi (khoûang 25,000 taán/naêm): laø löôïng daàu nhôùt ñaõ qua söû duïng, ñöôïc thaûi ra töø caùc cô sôû söûa chöõa, saûn xuaát vaø baûo trì caùc phöông tieän vaän chuyeån, töø ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát vaø cheá bieán daàu khí, töø ngaønh saûn xuaát caùc saûn 4
phaåm kim loïai, ngaønh coâng nghieäp chuyeån taûi ñieän . Löôïng daàu thaûi naøy moät phaàn ñöôïc taùi sinh taïi choã, moät phaàn ñöôïc caùc ñôn vò thu gom (chuû yeáu laø tö nhaân) ñeå taùi sinh, moät phaàn ñöôïc thu gom laø nhieân lieäu ñoát, vaø vaãn coøn moät phaàn khaùc ñöôïc ñoå tröïc tieáp xuoáng coáng raõnh thoùat nöôùc - Chaát thaûi chöùa (nhieãm) daàu (khoûang 50,000 taán/naêm): bao goàm caùc loïai reû lau dính daàu nhôùt, caùc thuøng vaø bao bì dính daàu nhôùt, caùc chaát thaûi töø caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhö saûn xuaát daøy deùp, da, ngaønh coâng nghieäp daàu khí, ngaønh saûn xuaát caùc saûn phaåm kim loïai, Coù theå noùi ñaây laø löôïng chaát thaûi nguy haïi coù khoái löôïng lôùn nhaát (vì lí do vôùi tính nguyeân taéc laø neáu moät bao bì coù dính chaát thaûi nguy haïi thì coù theå xem caû khoái löôïng bao bì ñoù cuõng laø chaát thaûi nguy haïi). Caùc loïai hình chaát thaûi naøy nhìn chung cuõng ñöôïc thu gom vaø taùi söû duïng sau khi ñaõ xöû lyù raát sô saøi (chuû yeáu laø röûa vaø söû duïng laïi) vaø moät soá ít ñöôïc ñem ñoát, soá khaùc thì thaûi thaúng ra moâi tröôøng. - Caùc chaát höõu cô taïp (khoûang 10,000 taán/naêm): bao goàm caùc saûn phaåm thaûi laø caùc chaát höõu cô nguy haïi nhö caùc loïai thuoác baûo veä thöïc vaät (chieám soá löôïng lôùn nhaát) vaø nhieàu thaønh phaàn höõu cô phöùc taïp khaùc. Nguoàn goác phaùt sinh chuû yeáu töø ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät, caùc ngaønh day da, daàu khí, kim loïai Hieän traïng löu tröõ vaø thaûi boû loïai hình chaát thaûi naøy gioáng nhö chaát thaûi nhieãm daàu. - Buøn kim loïai (khoûang 5,000 taán/naêm): chuû yeáu phaùt sinh töø caùc ngaønh coâng nghieäp xi maï vaø saûn xuaát caùc saûn phaåm kim loïai, töø caùc coâng ngheä saûn xuaát vaø töø caùc coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi. Nhìn chung caùc loïai buøn nguy haïi naøy haàu nhö khoâng ñöôïc thaûi boû moät caùch an toøan maø thöôøng chuyeân trôû ra khoûi nhaø maùy vaø ñoå thaúng xuoáng caùc baõi choân laáp cuûa thaønh phoá. - Buøn töø caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi: maëc duø chuùng ta môùi coù khoûang 300 – 400 coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi töø caùc xí nghieäp coâng nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá vaø cuõng chöa naém vöõng ñöôïc tình hình hoïat ñoäng cuï theå cuûa caùc traïm xöû lyù naøy, nhöng veà maët nguyeân taéc thì ñaây laø nguoàn taïo ra chaát thaûi nguy haïi khaù ñaùng keå ñoøi hoûi phaûi coù giaûi phaùp thaûi boû an toøan nhaát cho moâi tröôøng. - Cuoái cuøng laø nhoùm caùc hôïp chaát ñöôïc xem laø caùc hoùa chaát voâ cô taïp coù chuûng loïai khaù ña daïng nhöng khoái löôïng khoâng lôùn laém (khoûang 2 – 3000 taán/naêm) ñöôïc phaùt sinh ra töø caùc ngaønh nhö saûn xuaát hoùa chaát cô baûn, thuoác baûo veä thöïc vaät, xi maï kim loïai, saûn xuaát caùc saûn phaåm kim loïai, saûn xuaát vaø taùi cheá aécqui chì Qui trình quaûn lyù caùc chaát thaûi naøy taïi caùc doanh nghieäp hieän nay cuõng chöa roõ raøng. - Ngoøai ra, tuy khoâng ñöôïc xem laø chaát thaûi nhöng caùc vuøng ñaát bò oâ nhieãm, (nhaát laø oâ nhieãm do daàu nhôùt thaûi, oâ nhieãm do chaát höõu cô ) cuõng laø caùc ñoái töôïng quan troïng cuûa coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi, nhaát laø coâng taùc phuïc hoài oâ nhieãm moâi tröôøng. Hieän traïng phaùt sinh caùc loïai hình chaát thaûi coâng nghieäp nguy haïi treân ñòa baøn Thaønh Phoá ñöôïc khaùi sô boä nhö treân cho thaáy moät nhu caàu böùc xuùc laø taát caû caùc loïai hình naøy ñeàu ñoøi hoûi caàn coù caùc giaûi phaùp quaûn lyù nguoàn phaùt sinh, thu gom, taùi cheá – taùi söû duïng vaø thaûi boû an toøan nhaát. Nhu caàu naøy theå hieän roõ neùt nhaát taïi caùc nhaø maùy trong caùc khu coâng nghieäp – khu cheá xuaát cuûa Thaønh Phoá vì toác ñoä gia taêng soá löôïng caùc cô sôû trong nhöõng nôi naøy laø khaù cao trong nhöõng naêm gaàn ñaây. 5
1.2.2. Phaân loïai chaát thaûi nguy haïi Coù nhieàu caùch phaân loaïi chaát thaûi nguy haïi, nhöng nhìn chung ñeàu theo 2 caùch nhö sau: - Theo ñaëc tính (döïa vaøo ñònh nghóa treân cô sôû 4 ñaëc tính cô baûn) - Theo danh saùch lieät keâ ñöôïc ban haønh keøm theo luaät • Theo ñaëc tính Tính chaùy (Ignitability) Moät chaát thaûi ñöôïc xem laø chaát thaûi nguy haïi theå hieän tính deã chaùy neáu maãu ñaïi dieän cuûa chaát thaûi coù nhöõng tính chaát nhö sau: 1. Laø chaát loûng hay dung dòch chöùa löôïng alcohol < 24% (theo theå tích) hay coù ñieåm chôùp chaùy (plash point) nhoû hôn 60oC (140oF). 2. Laø chaát thaûi (loûng hoaëc khoâng phaûi chaát loûng) coù theå chaùy qua vieäc ma saùt, haáp phuï ñoä aåm, hay töï bieán ñoåi hoùa hoïc, khi baét löûa, chaùy raát maõnh lieät vaø lieân tuïc (dai daúng) taïo ra hay coù theå taïo ra chaát nguy haïi, trong caùc ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aùp suaát tieâu chuaån. 3. Laø khí neùn 4. Laø chaát oxy hoùa Loaïi chaát thaûi naøy theo EPA laø nhöõng chaát thaûi thuoäc nhoùm D001 hay phaàn D (theo Luaät RCRA-Myõ). Moät soá daáu hieäu ñoái vôùi caùc chaát thaûi naøy nhö sau: Tính aên moøn (Corrosivity) pH laø thoâng soá thoâng duïng duøng ñeå ñaùnh giaù tính aên moøn cuûa chaát thaûi, tuy nhieân thoâng soá veà tính aên moøn cuûa chaát thaûi coøn döïa vaøo toác ñoä aên moøn theùp ñeå xaùc ñònh chaát thaûi coù nguy haïi hay khoâng. Nhìn chung moät chaát thaûi ñöôïc coi laø chaát thaûi nguy haïi coù tính aên moøn khi maãu ñaïi dieän theå hieän moät trong caùc tính chaát sau: 1. Laø chaát loûng coù pH nhoû hôn hoaëc baèng 2 hay lôùn hôn hoaëc baèng 12.5. 2. Laø chaát loûng coù toác ñoä aên moøn theùp lôùn hôn 6,35 mm (0.25 inch) moät naêm ôû nhieät ñoä thí nghieäm laø 55oC (130oF). Loaïi chaát thaûi naøy theo EPA laø nhöõng chaát thaûi thuoäc nhoùm D002. 6
Tính phaûn öùng (Reactivity) Chaát thaûi ñöôïc coi laø nguy haïi vaø coù tính phaûn öùng khi maãu ñaïi dieän chaát thaûi naøy theå hieän moät tính chaát baát kyø trong caùc tính chaát sau: 1. Thöôøng khoâng oån ñònh vaø deã thay ñoåi moät caùch maõnh lieät maø khoâng gaây noå 2. Phaûn öùng maõnh lieät vôùi nöôùc 3. Ôû daïng khi troän vôùi nöôùc coù khaû naêng noå 4. Khi troän vôùi nöôùc, chaát thaûi sinh ra khí ñoäc, bay hôi, hoaëc khoùi vôùi löôïng coù theå gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi hoaëc moâi tröôøng. 5. Laø chaát thaûi chöùa cyanide hay sulfide ôû ñieàu kieän pH giöõa 2 vaø 11.5 coù theå taïo ra khí ñoäc, hôi, hoaëc khoùi vôùi löôïng coù theå gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi hoaëc moâi tröôøng. 6. Chaát thaûi coù theå noå hoaëc phaûn öùng gaây noå neáu tieáp xuùc vôùi nguoàn kích noå maïnh hoaëc neáu ñöôïc gia nhieät trong thuøng kín. 7. Chaát thaûi coù theå deã daøng noå hoaëc phaân huûy (phaân ly) noå, hay phaûn öùng ôû nhieät ñoä vaø aùp suaát chuaån. 8. Laø chaát noå bò caám theo Luaät ñònh. Nhöõng chaát thaûi naøy theo EPA thuoäc nhoùm D003. Ñaëc tính ñoäc (Toxicity) Ñeå xaùc ñònh ñaëc tính ñoäc haïi cuûa chaát thaûi ngoaøi bieän phaùp söû duïng baûng lieät keâ danh saùch caùc chaát ñoäc haïi ñöôïc ban haønh keøm theo luaät cuûa moãi nöôùc, hieän nay coøn phoå bieán vieäc söû duïng phöông phaùp xaùc ñònh ñaëc tính ñoäc haïi baèng phöông thöùc roø ræ (Toxicity Charateristic Leaching Procedure- TCLP) ñeå xaùc ñònh. Keát quaû cuûa caùc thaønh phaàn trong thí nghieäm ñöôïc so saùnh vôùi giaù trò ñöôïc cho trong Baûng 1.2 (goàm 25 chaát höõu cô, 8 kim loaïi vaø 6 thuoác tröø saâu), neáu noàng ñoä lôùn hôn giaù trò trong baûng thì coù theå keát luaän chaát thaûi ñoù laø chaát thaûi nguy haïi. Baûng 1.2 - Noàng ñoä toái ña cuûa chaát oâ nhieãm ñoái vôùi ñaëc tính ñoäc Nhoùm Chaát oâ nhieãm Noàng ñoä Nhoùm Chaát oâ nhieãm Noàng ñoä CTNH toái ña CTNH toái ña theo EPA (mg/l) theo EPA (mg/l) 7
D004 Arsenica 5.0 D036 Hexachloro-1,3- 0.5 butadiene D005 Bariuma 100.0 D037 Hexachloroethane 3.0 D019 Benzene 0.5 D008 Leada 5.0 D006 Cadmiuma 1.0 D013 Lidanea 0.4 D022 Carbon tetrachloride 0.5 D009 Mercurya 0.2 D023 Chlordane 0.03 D014 Methoxychlora 10.0 D024 Chlorobenzene 100.0 D040 Methyl ethyl ketone 200.0 D025 Chloroform 6.0 D041 Nitrobenzene 2.0 D007 Chlorium 5.0 D042 Pentachlorophenol 100.0 D026 o-Cresol 200.0 D044 Pyridine 5.0 D027 m-Cresol 200.0 D010 Selenium 1.0 D028 p-Cresol 200.0 D011 Silvera 5.0 D016 2,4-Da 10.0 D047 Tetrachloroethylene 0.7 D030 1,4 Dichlorobenzene 7.5 D015 Toxaphenea 0.5 D031 1,2-Dichloroethane 0.5 D052 Trichloroethylene 0.5 D032 1,1-Dichloroethylene 0.7 D053 2,4,5 trichlorophenol 400.0 D033 2,4-Dinitrotoluene 0.13 D054 2,4,6 trichlorophenol 2.0 D012 Endrina 0.02 D017 2,4,5-TP (Silvex)a 1.0 D034 Heptachlor (va 0.008 D055 Vinyl chloride 0.2 hydroxide cuûa noù) D035 Hexachlorobenzene 0.13 a Thaønh phaàn oâ nhieãm ñoäc tính theo EP tröôùc ñaây Nguoàn: RCRA (Myõ), ñieàu 40, phaàn 261.24 Moät caùch phaân loaïi Chaát Thaûi Nguy Haïi theo ñaëc tính khaùc ñöôïc theå hieän nhö sau döïa treân quan ñieåm nhöõng moái nguy haïi tieàm taøng vaø caùc tính chaát chung cuûa chuùng, chia ra thaønh 9 nhoùm: a. Nhoùm 1: Chaát gaây noå. Nhoùm naøy bao goàm: Caùc chaát deã gaây noå, ngoaïi tröø nhöõng chaát quaù nguy hieåm trong khi vaän chuyeån hay nhöõng chaát coù nhieàu khaû naêng nguy haïi thì ñöôïc xeáp vaøo loaïi khaùc. Chuù yù: caùc chaát maø töï noù khoâng deã noå nhöng coù theå taïo neân moät taàng khí, hôi hay buïi deã noå thì khoâng thuoäc nhoùm I naøy). Vaät gaây noå, ngoaïi tröø nhöõng duïng cuï chöùa chaát gaây noå maø vôùi moät khoái löôïng hay tính chaát nhö theá maø söï voâ yù, söï boác chaùy ngaãu nhieân hay baét ñaàu chaùy seõ khoâng gaây neân bieåu hieän naøo beân ngoaøi duïng cuï nhö vaêng maûnh, coù ngoïn löûa, coù khoùi, noùng leân hay gaây tieáng noå aàm ó. Chaát deã noå vaø vaät gaây noå khoâng ñöôïc ñeà caäp trong 2 muïc treân, ñöôïc saûn xuaát theo quan ñieåm laø taïo ra hieäu öùng noå hay saûn xuaát phaùo hoa tuøy theo töøng muïc ñích. 8
Hình 1.1: Thuoác noå TNT Nhoùm I ñöôïc chia thaønh 6 phaân nhoùm chính töø 1.1 ñeán 1.6 döïa treân möùc ñoä nguy hieåm khi noå. Phaân nhoùm 1.1 laø nhöõng chaát coù hieåm hoïa gaây noå cao vaø 1.6 thì raát ít nhaïy noå. b. Nhoùm II: Caùc chaát khí neùn, hoùa loûng hay hoøa tan coù aùp. Nhoùm naøy bao goàm nhöõng loaïi khí neùn, khí hoùa loûng, khí trong dung dòch, khí hoùa laïnh do laïnh, hoãn hôïp moät hay nhieàu khí vôùi moät hay nhieàu loaïi hôi cuûa nhöõng chaát thuoäc nhoùm khaùc, nhöõng vaät chöùa caùc chaát khí nhö Tellurium Hexaflouride vaø bình phun khí coù dung tích lôùn hôn 1 lít. Hình 1.2: Caùc bình khí neùn Nhoùm II naøy bao goàm nhöõng chaát ôû daïng khí maø: ÔÛ 500C coù aùp suaát lôùn hôn ôû 300kPa. Hoaøn toaøn laø khí ôû 200C coù aùp suaát chuaån laø 101,3kPa. Ñieàu kieän vaän chuyeån chaát khí tuøy thuoäc vaøo traïng thaùi vaät lyù cuûa noù. Ví duï nhö: Khí neùn: laø khí (tröø khi ôû trong dung dòch) maø khi ñoùng vaøo bình döôùi moät aùp löïc ñeå vaän chuyeån thì cuõng vaãn hoaøn toaøn laø khí ôû 200C. Khí hoùa loûng: laø khí maø khi ñoùng vaøo bình ñeå vaän chuyeån thì coù moät phaàn laø daïng loûng ôû 200C. 9
Khí hoùa loûng do laïnh: laø khí neùn maø khí ñoùng vaøo bình vaän chuyeån thì coù moät phaàn loûng vì nhieät ñoä cuûa noù thaáp. Khí trong dung dòch: laø khí neùn maø khi ñoùng vaøo bình vaän chuyeån thì coù theå hoøa tan trong dung dòch khaùc. Nhoùm II naøy ñöôïc chia thaønh caùc phaân nhoùm nhö sau: Phaân nhoùm 2.1: Caùc loaïi khí deã chaùy nhö Eâtan, Butan Phaân nhoùm 2.2: Caùc loaïi khí khoâng coù khaû naêng gaây chaùy, khoâng ñoäc nhö Oâxy, Nitô Phaân nhoùm 2.3: Caùc chaát khí coù tính ñoäc nhö Clo, c. Nhoùm III: Caùc chaát loûng deã gaây chaùy Nhoùm naøy bao goàm nhöõng chaát loûng coù theå baét löûa vaø chaùy, nghóa laø chaát loûng coù ñieåm chôùp chaùy nhoû hôn hoaëc baèng 610C. Hình 1.3: Boàn chöùa xaêng, daàu Nhöõng chaát sau ñaây khoâng thuoäc nhoùm III: • Nhöõng chaát loûng coù ñieåm chôùp chaùy cao hôn 230C nhöng thaáp hôn 610C, maø coù nhieät ñoä chaùy cao hôn 1040C hay soâi tröôùc khi ñaït tôùi nhieät ñoä chaùy. Tieâu chuaån naøy khoâng bao goàm nhöõng chaát loûng coù theå gaây chaùy, hoãn hôïp nöôùc vaø nhieàu saûn phaåm daàu moû maø nhöõng chaát naøy khoâng thöïc söï laø ñaïi dieän cho chaát nguy haïi coù khaû naêng gaây chaùy. • Nhöõng chaát hoøa tan ôû daïng loûng chöùa ít hôn 24% Etanol theo theå tích. • Bia röôïu vaø nhöõng saûn phaåm tieâu duøng khaùc, khi ñoùng goùi thì goùi beân trong coù dung tích ít hôn 5 lít. d. Nhoùm IV: Caùc chaát raén deã chaùy, chaát coù khaû naêng töï boác chaùy vaø nhöõng chaát khi gaëp nöôùc seõ sinh ra khí deã chaùy. Nhoùm naøy ñöôïc phaân chia thaønh 3 phaân nhoùm nhö sau: 10
Hình 1.4: Sôn caùc loaïi Phaân Nhoùm 4.1 bao goàm: • Chaát raén coù theå chaùy; • Nhöõng chaát töï phaân huûy; • Chaát ít nhaïy noå. Ñaëc tính cuûa nhöõng chaát raén coù theå gaây chaùy: Nhöõng chaát raén coù theå gaây chaùy laø nhöõng chaát deã baét löûa vaø coù theå gaây chaùy khi ma saùt. Chaát raén deã baét löûa daïng boät, haït hay kem nhaõo laø nhöõng chaát nguy hieåm vì chuùng deã daøng boác chaùy chæ qua tieáp xuùc raát ngaén vôùi nguoàn löûa. Ví duï: löûa töø que dieâm, vaø löûa seõ lan roäng ra ngay töùc khaéc. Nhöng moái hieåm hoïa khoâng chæ do löûa maø coøn do nhöõng saûn phaåm chaùy ñoäc haïi. Caùc chaát boät kim loaïi thöôøng ñaëc bieät nguy hieåm bôûi vì khoù tieâu dieät ngoïn löûa, khi duøng nhöõng taùc nhaân dieät löûa thoâng thöôøng nhö Dioxit Cacbon (CO2) hay nöôùc caøng laøm cho ngoïn löûa trôû neân nguy hieåm hôn. Ñaëc tính cuûa nhöõng chaát töï phaûn öùng vaø chaát lieân quan: Chaát töï phaûn öùng laø nhöõng chaát coù khaû naêng bò phaân huûy toûa nhieät maïnh (ôû ñieàu kieän thöôøng hay taêng nhieät ñoä). Nhöõng chaát khoâng ñöôïc xeáp vaøo loaïi chaát töï phaûn öùng trong phaân nhoùm 4.1 naøy nhö sau: Chaát noå theo tieâu chuaån phaân loaïi ôû nhoùm I. Nhöõng chaát bò Oâxy hoùa theo trình töï phaân chia ôû phaân nhoùm 5.1. Nhöõng hôïp chaát Peoxit höõu cô theo trình töï phaân chia ôû phaân nhoùm 5.2. Nhieät cuûa quaù trình phaân huûy thaáp hôn 300J. Nhieät ñoä cuûa quaù trình phaân huûy töï kích thích thaáp hôn 750C. Löu yù: nhieät cuûa quaù trình phaân huûy coù theå xaùc ñònh baèng caùch söû duïng baát cöù phöông phaùp naøo theo quy chuaån quoác teá. Ví duï: maùy queùt nhieät löôïng vi sai. 11
Ñaëc tính cuûa nhöõng chaát ít nhaïy noå: Chaát ít nhaïy noå laø nhöõng chaát ñaõ bò aåm bôûi nöôùc (hay röôïu) hay ñaõ bò pha loaõng vôùi nhöõng chaát khaùc ñeå laøm giaûm tính noå cuûa noù. Ví duï nhö theo “Heä thoáng phaân haïng quoác teá ñoái vôùi chaát nguy haïi” ta coù: 1310 Ammonium Pierate, aåm 2555 Nitro Cellulose vôùi Nöôùc 1320 Dinitro Phenol, aåm 2556 Nitro Cellulose vôùi Röôïu 1357 Ureâ Nitrat, aåm 2557 Nitro Cellulose vôùi caùc chaát hoùa deûo Phaân Nhoùm 4.2: laø nhöõng chaát coù khaû naêng töï boác chaùy bao goàm: • Nhöõng chaát töï boác chaùy. • Nhöõng chaát töï toûa nhieät. Tính chaát cuûa nhöõng chaát töï boác chaùy vaø töï toûa nhieät: Söï töï toûa nhieät cuûa moät chaát, daãn ñeán töï boác chaùy do phaûn öùng cuûa chaát naøy vôùi OÂxy trong khoâng khí vaø phaàn nhieät gia taêng khoâng nhanh choùng thoaùt ñi khoûi moâi tröôøng xung quanh. Quaù trình töï boác chaùy xaûy ra khi maø nhieät taêng theâm vöôït quaù möùc nhieät tieâu hao, do ñoù ñaït ñeán nhieät ñoä töï ñoäng boác chaùy. Coù hai loaïi chaát lieäu phaân bieät roõ veà tính töï chaùy nhö sau: Nhöõng chaát, bao goàm caû hoãn hôïp vaø dung dòch (loûng hay raén), maø ngay caû vôùi moät khoái löôïng nhoû cuõng boác chaùy trong voøng 5 phuùt tieáp xuùc vôùi khoâng khí. Nhöõng chaát naøy coù khaû naêng töï boác chaùy cao nhaát vaø ñöôïc goïi laø chaát töï boác chaùy. Nhöõng chaát khaùc, khi tieáp xuùc vôùi khoâng khí duø khoâng ñöôïc cung caáp naêng löôïng cuõng coù khaû naêng töï toûa nhieät. Nhöõng chaát naøy seõ chaùy chæ khi naøo vôùi moät khoái löôïng lôùn (vaøi kg) vaø sau moät thôøi gian daøi (vaøi giôø hay vaøi ngaøy) vaø ñöôïc goïi laø chaát töï phaùt nhieät. Phaân Nhoùm 4.3: Nhöõng chaát khi tieáp xuùc vôùi nöôùc seõ taïo neân nhöõng khí deã chaùy. Nhöõng chaát khi tieáp xuùc vôùi nöôùc seõ giaûi phoùng nhöõng khí deã chaùy coù theå taïo thaønh hoãn hôïp noå vôùi khoâng khí. Nhöõng hoãn hôïp nhö theá raát deã baét löûa do baát cöù moät nguoàn gaây chaùy bình thöôøng naøo, ví duï nhö nguoàn aùnh saùng maët trôøi, nhöõng duïng cuï caàm tay phaùt ra tia löûa hay nhöõng boùng ñeøn saùng khoâng boïc baûo veä. Chaùy noå coù theå gaây nguy hieåm cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng xung quanh, ví duï nhö khí ñaát ñeøn (Canxi Cabit). e. Nhoùm V: Nhöõng taùc nhaân oâxy hoùa vaø caùc peoxit höõu cô. Nhoùm V ñöôïc chia thaønh caùc phaân nhoùm nhö sau: Phaân Nhoùm 5.1: Taùc nhaân OÂxy hoùa. 12
Ñoù laø nhöõng chaát, duø khoâng chaùy cuõng coù theå deã daøng giaûi phoùng OÂxy, hay do quaù trình OÂxy hoùa coù theå taïo neân ngoïn löûa ñoái vôùi baát kyø chaát lieäu naøo, hoaëc kích thích quaù trình chaùy ñoái vôùi nhöõng vaät lieäu khaùc, do ñoù laøm taêng theâm cöôøng ñoä chaùy. Phaân Nhoùm 5.2: Caùc Peoxit höõu cô. Haàu heát nhöõng chaát trong muïc naøy laø coù theå chaùy vaø taát caû ñeàu chöùa caáu truùc hoùa trò 2 –O-. Chuùng hoaït ñoäng nhö laø nhöõng taùc nhaân Oâxi hoùa vaø coù theå coù khaû naêng phaân huûy do noå. Ôû daïng loûng hoaëc daïng raén, chuùng coù theå coù phaûn öùng maïnh ñoái vôùi nhöõng chaát khaùc. Haàu heát seõ chaùy nhanh vaø raát nhaïy khi bò neùn hay va chaïm. Nhöõng chaát thuoäc 5.1 vaø 5.2 caàn phaûi ñöôïc xöû lyù khaùc nhau khi ñaùnh daáu nhöõng goùi haøng, kieän haøng vaø xe taûi ñang vaän chuyeån, vaø vaän chuyeån rieâng bieät. f. Nhoùm VI: Chaát gaây ñoäc vaø chaát gaây nhieãm beänh. Nhoùm VI ñöôïc chia thaønh caùc phaân nhoùm sau: Phaân Nhoùm 6.1: Chaát gaây ñoäc. Nhöõng chaát coù theå laøm cheát ngöôøi hoaëc laøm toån thöông nghieâm troïng ñeán söùc khoûe cuûa con ngöôøi neáu nuoát phaûi, hít thôû hay tieáp xuùc vôùi da. Phaân Nhoùm 6.2: Chaát gaây nhieãm beänh. Goàm nhöõng chaát chöùa vi sinh vaät coù theå phaùt trieån vaø toàn taïi ñoäc laäp, bao goàm vi truøng, kyù sinh truøng, naám hoaëc taùc nhaân taùi lieân keát, lai gioáng hay bieán ñoåi gen, maø chuùng ta bieát raèng seõ gaây beänh ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät. g. Nhoùm VII: Nhöõng chaát phoùng xaï. Bao goàm nhöõng chaát hay hoãn hôïp töï phaùt ra tia phoùng xaï. Tia phoùng xaï coù khaû naêng ñaâm xuyeân qua vaät chaát vaø gaây hieän töôïng ion hoùa. h. Nhoùm VIII: Nhöõng chaát aên moøn. Bao goàm nhöõng chaát taïo phaûn öùng hoùa hoïc phaù huûy khi tieáp xuùc vôùi caùc moâ soáng, hoaëc trong tröôøng hôïp roø ræ seõ phaù huûy hoaëc laøm hö hoûng nhöõng haøng hoùa khaùc hoaëc ngay caû phöông tieän vaän chuyeån. Hình 1.5: Caùc hoùa chaát coù tính aên moøn 13
i. Nhoùm IX: Nhöõng chaát nguy haïi khaùc. Bao goàm nhöõng chaát vaø vaät lieäu maø trong quaù trình vaän chuyeån coù bieåu hieän moät moái nguy hieåm khoâng ñöôïc kieåm soaùt theo tieâu chuaån cuûa caùc chaát lieäu thuoäc nhoùm khaùc. Nhoùm naøy bao goàm moät soá chaát vaø vaät lieäu bieåu hieän söï nguy haïi cho chuyeån cuõng nhö cho moâi tröôøng, khoâng ñaït tieâu chuaån cuûa caùc nhoùm khaùc. • Theo luaät ñònh ÔÛ Vieät Nam, ñeå xaùc ñònh chaát thaûi coù phaûi laø chaát thaûi nguy haïi hay khoâng, coù theå tham khaûo loaïi chaát thaûi nhö ñöôïc quy ñònh trong quy cheá ñöôïc ban haønh theo quyeát ñònh 155/1999/QÑ-TTg cuûa Thuû Töôùng Chính Phuû (xem theâm phaàn phuï luïc). Beân caïnh caùch phaân loïai ñaõ trình baøy ôû treân, theo ñaïo luaät RCRA (Myõ) beân caïnh caùc ñaëc tính cuûa chaát thaûi, EPA coøn lieät keâ caùc chaát thaûi nguy haïi ñaëc tröng theo phaân nhoùm khaùc nhau K, F, U, P vaø vieäc phaân loïai ñöôïc thöïc hieän theo moät quy trình nhö sau: Chaát thaûi Phaân loïai Danh muïc F Danh muïc K Danh muïc P+ U Caùc ñaëc tính cuûa CTNH Khoâng coù trong danh muïc Chaát thaûi nguy haïi Chaát thaûi khoâng nguy haïi Hình 1.6. Phaân loaïi chaát thaûi theo danh muïc luaät ñònh cuûa EPA (Myõ) Theo qui trình treân, khi ñoù moät chaát thaûi ñaàu tieân seõ ñöôïc xem xeùt veà khaû naêng nguy haïi, neáu coù khaû naêng nguy haïi thì ñaàu tieân seõ ñöôïc kieåm tra trong caùc danh muïc chaát thaûi nguy haïi F, K, U vaø P, neáu thuoäc trong caùc danh muïc naøy, thì chaát thaûi ñoù laø chaát thaûi nguy haïi. Neáu khoâng thuoäc caùc danh muïc naøy, chaát thaûi ñoù seõ ñöôïc mang ñi kieåm tra xem coù thuoäc moät trong boán ñaëc tính nguy haïi khoâng. Neáu chaát thaûi coù moät trong 4 14
ñaëc tính nguy haïi, chaát thaûi ñoù laø chaát thaûi nguy haïi, coøn khoâng thì thuoäc vaøo chaát thaûi khoâng nguy haïi. 1.3. MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ TRONG LAÁY MAÃU VAØ PHAÂN TÍCH CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI Vieäc xaùc ñònh moät chaát thaûi coù laø nguy haïi hay khoâng naém vai troø quan troïng trong coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi, vì raèng trong raát nhieàu tröôøng hôïp, keå caû khi so saùnh ñoái chieáu vôùi luaät ñònh cuõng khoù coù theå xaùc ñònh chính xaùc ranh giôùi giöõa moät chaát thaûi ñöôïc xem laø nguy haïi hay khoâng nguy haïi. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, keát quaû phaân tích ñònh tính chaát thaûi seõ laø cô sôû döõ lieäu laøm caên cöù ñeå xaùc ñònh vieäc phaân loïai chuùng vaø choïn löïa phöông phaùp kieåm soaùt xöû lyù thích hôïp. Ñeå soá lieäu phaân tích coù tính chính xaùc cao vaán ñeà laáy maãu, baûo quaûn, vaän chuyeån maãu vaø phöông phaùp phaân tích coù aûnh höôûng ñaùng keå. Ngoaøi ra caùc coâng taùc quaûn lyù vaø caùc bieän phaùp an toaøn cuõng naém moät vai troø quan troïng quyeát ñònh ñaëc tröng cuûa soá lieäu. Ñaây chính laø caùc neùt ñaëc tröng trong coâng taùc kieåm soùat vaø ñaûm baûo chaát löôïng (Quality Assurance and Quality Control QAQC) trong phaân tích caùc chaát thaûi nguy haïi. 1.3.1. Laáy maãu chaát thaûi nguy haïi vaø caùc vaán ñeà lieân quan Laáy maãu Vieäc laáy maãu naém moät vai troø quan troïng quyeát ñònh ñeán ñoä chính xaùc vaø ñoä tin caäy cuûa keát quaû sau naøy. Muoán ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu treân maãu laáy ñöôïc phaûi ñaûm baûo laø mang tính ñaïi dieän cho chaát thaûi. Moät maãu muoán ñaûm baûo laø maãu mang tính ñaïi dieän caàn moät soá chuù yù sau: - Neáu chaát thaûi ôû daïng loûng ñöïng trong thuøng neân troän ñeàu (neáu vieäc troän naøy an toaøn vaø khoâng gaây ra söï coá chaùy noå) tröôùc khi laáy maãu. Ñoái vôùi caùc thuøng chöùa cuøng moät loaïi chaát thaûi vaø bieát chaéc veà loaïi chaát thaûi chöùa trong thuøng thì chæ caàn laáy maãu ngaãu nhieân 20% soá thuøng laø ñuû ñaëc tröng cho cho chaát thaûi. Neáu khoâng chaéc veà loaïi chaát thaûi chöùa trong thuøng thì phaûi laáy maãu vaø phaân tích taát caû caùc thuøng. - Neáu nguoàn thaûi töø saûn xuaát hay chaát thaûi raén töø quaù trình xöû lyù chaát thaûi, neân laáy maãu toång (composite) vaø phaân tích. Trong tröôøng hôïp naøy maãu ñöôïc laáy ñònh kyø, sau ñoù troän laïi vaø phaân tích. - Neáu chaát thaûi chöùa trong hoà, ñaäp, thuøng chöùa, hay caùc thieát bò töông töï, neân laáy maãu theo 3 chieàu (daøi, roäng, saâu). Thöôøng thì nhöõng maãu naøy ñöôïc phaân tích rieâng reõ, nhöng ñoâi khi ñöôïc hoãn hôïp laïi. Quaù trình naøy vôùi muïc ñích ñaëc tröng hoùa chaát thaûi raén vaø giuùp cho vieäc xaùc ñònh toaøn boä löôïng chaát laø coù nguy haïi hay khoâng. Chuù yù: löôïng maãu neân laáy hôi dö cho phaân tích, thöôøng löôïng maãu laáy lôùn hôn 1500 ml. Vaø khi laáy maãu neân thöïc hieän vieäc laáy keøm moät soá maãu sau ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc cuûa keát quaû: - Laáy maãu 2 laàn (Duplicate sampling): maãu naøy ñöôïc laáy nhaèm chöùng minh tính laëp laïi cuûa phöông phaùp laáy maãu. Thoâng thöôøng 10% cuûa maãu neân ñöôïc laáy laøm hai laàn. 15
- Maãu neàn vaän chuyeån (travel blank sample) laø caùc chai ñöïng maãu ñöôïc chuaån bò nhö nhöõng chai chöùa maãu khaùc. Cuõng ñöôïc vaän chuyeån töø phoøng thí nghieäm ñeán vò trí laáy maãu vaø töø vò trí laáy maãu veà phoøng thí nghieäm nhaèm muïc ñích xaùc ñònh coù hay khoâng söï nhieãm baån trong vieäc chuaån bò chai (thieát bò) ñöïng maãu vaø phöông thöùc chuyeân chôû. - Maãu traéng (field blank sample) laø chai laáy maãu nhöng duøng ñöïng nöôùc khoâng oâ nhieãm theo phöông phaùp nhö nhöõng phöông phaùp duøng ñeå laáy maãu. Maãu naøy chæ thò söï nhieãm baån lieân quan ñeán phöông thöùc laáy maãu taïi hieän tröôøng (field sampling procedure). Khi laáy maãu loûng ngoaøi maãu chaát thaûi caàn laáy phaûi laøm caû ba loaïi maãu treân. Coøn khi laáy maãu ñaát, semi-soils, buøn vaø chaát thaûi raén, cuøng vôùi maãu caàn laáy, chæ caàn laáy theâm loaïi maãu thöù nhaát (duplicate sampling). Baûo quaûn maãu Coâng taùc baûo quaûn maãu cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng, vì neáu khoâng baûo quaûn maãu hôïp lyù do quaù trình bieán ñoåi hoùa hoïc vaø hoùa lyù cuõng nhö bieán ñoåi sinh hoïc seõ laøm thay ñoåi thaønh phaàn cuõng nhö tính chaát cuûa chaát thaûi. Khoaûng thôøi gian giöõa laáy maãu vaø phaân tích khoâng neân lôùn hôn 24h vaø maãu neân tröõ ôû nhieät ñoä 4oC. Moãi loaïi chaát thaûi, tuøy theo thaønh phaàn ñeàu coù moät caùch baûo quaûn maãu rieâng. Ví duï ñoái vôùi maãu chöùa kim loaïi thì acid nitric ñöôïc theâm vaøo ñeå hieäu chænh cho pH nhoû hôn 2 (vôùi caùch baûo quaûn naøy maãu oån ñònh trong 6 thaùng), hay ñoái vôùi maãu chöùa cyanide thì NaOH 6N ñöôïc theâm vaøo ñeå hieäu chænh pH lôùn hôn 12 vaø tröõ laïnh ôû 4oC (caùch naøy maãu seõ oån ñònh ñeán 14 ngaøy). Vì vaäy nhaèm ñaûm baûo ñoä chính xaùc cuûa maãu neân tham khaûo caùc taøi lieäu veà phaân tích (APHA, ASTM, ) ñeå coù moät cheá ñoä baûo quaûn maãu thích hôïp. Thieát bò laáy maãu Vieäc choïn löïa vaät lieäu ñeå laøm thieát bò laáy maãu vaø chöùa maãu cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Yeâu caàu ñoái vôùi moät thieát bò laáy maãu laø khoâng laøm gia taêng hay thaát thoaùt chaát oâ nhieãm. Vì vaäy vaät lieäu duøng ñeå cheá taïo thieát bò laáy maãy vaø bình chöùa maãu thöôøng ñöôïc laøm baèng nhöõng vaät lieäu trô vaø phaûi röûa kyõ tröôùc khi söû duïng. Moät soá vaät lieäu thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo vaø duøng phuï trôï vôùi thieát bò laáy maãu vaø chöùa maãu laø: • Thuûy tinh [thuûy tinh maøu (maøu naâu hay hoå phaùch-amber), thuûy tinh trong ñoái vôùi kim loaïi, daàu, cyanide, BOD, TOC, COD, buøn, ñaát, chaát thaûi raén vaø nhöõng thöù khaùc] • Teflon • Theùp khoâng ræ • Theùp carbon chuyeân duøng (cao caáp hay chaát löôïng cao-high grade) • Polypropylene • Polyethylene (ñoái vôùi caùc ion thoâng thöôøng chaúng haïn nhö Fluoride, chloride, vaø sulfate) 16
Tuøy thuoäc vaøo loaïi thuøng chöùa maãu, vò trí laáy maãu maø söû duïng caùc thieát bò khaùc nhau. Coù nhieàu loaïi thieát bò laáy maãu töông öùng vôùi caùc caùch laáy maãu khaùc nhau. Vaán ñeà an toaøn khi laáy maãu An toaøn laø moät vieäc heát söùc quan troïng trong coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi, ñaëc bieät laø trong vieäc laáy maãu vaø phaân tích. Trong ñoù an toaøn cho coâng taùc laáy maãu chieám moät vò trí khaù quan troïng, coù aûnh höôûng lôùn ñeán an toaøn cho ngöôøi laáy maãu vaø tính an toaøn cho khu vöïc löu tröõ maãu cuõng nhö coäng ñoàng cö daân quanh khu tröõ maãu. Ñeå ñaûm baûo an toaøn, moät soá vaán ñeà caàn chuù yù trong coâng taùc laáy maãu laø • Khi môû caùc thuøng chöùa chaát thaûi neân söû duïng caùc coâng cuï ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu khoâng phaùt tia löûa (traùnh chaùy noå) ví duï duøng cô leâ coù oáng loùt baèng ñoàng thau. • Tröôùc khi môû thuøng chöùa neân kieåm tra xem thuøng coù bò phoàng maët hay khoâng, neáu coù phaûi söû duïng caùc thieát bò môû thuøng maø coù theå vaän haønh töø xa vôùi khoaûng caùch an toaøn caàn thieát cho ngöôøi vaän haønh. • Khi laáy maãu, ngöôøi laáy maãu baét buoäc phaûi coù caùc ñoà baûo hoä lao ñoäng caàn thieát (ñoà baûo hoä vaø caùc trang thieát bò khaùc). Vieäc giaûm bôùt caùc trang thieát bò baûo hoä chæ ñöôïc pheùp thöïc hieän khi ñaõ bieát raát roõ baûn chaát cuûa chaát thaûi caàn laáy maãu. Caùc vaán ñeà giaùm saùt vaø quaûn lyù maãu Ñaây laø coâng vieäc caàn thieát ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc, vaø ñoä tin caäy cuûa moät keát quaû. Caùc coâng vieäc chuû yeáu laø phaûi giaùm saùt ñöôïc quaù trình töø vò trí laáy maãu ñeán phoøng thí nghieäm (hay noùi caùch khaùc laø töø coâng taùc laáy maãu cho ñeán keát quaû phaân tích cuoái cuøng). Beân caïnh ñoù, quaù trình giaùm saùt naøy phaûi ñöôïc ghi chuù laïi trong caùc vaên baûn vaø soå saùch (nhaät kyù) cuûa nhoùm laáy maãu. Caùc noäi dung caàn ghi chuù trong soå coâng taùc bao goàm: • Ngaøy thaùng vaø thôøi gian • Teân cuûa ngöôøi giaùm saùt vaø cuûa thaønh vieân nhoùm coâng taùc • Muïc ñích (yù ñònh) cuûa vieäc laáy maãu • Mieâu taû vuøng laáy maãu • Vò trí vuøng laáy maãu • Thieát bò laáy maãu ñaõ söû duïng • Ñoä sai soùt (deviation) so vôùi lyù thuyeát • Nguyeân nhaân sai soùt • Vuøng quan saùt (field observation) • Vuøng ño ñaïc (field measurements) • Keát quaû cuûa baát kyø ño ñaïc naøo khaùc taïi vuøng khaûo saùt ño ñaïc laáy maãu • Ñònh daïng maãu • Loaïi vaø soá cuûa maãu ñöôïc laáy • Laáy maãu, ñoùng goùi, daùn nhaõn vaø thoâng tin veà di chuyeån Nhaät kyù (hay soå coâng taùc) neân ñöôïc löu nhö moät vaên baûn cuûa moät döï aùn hay tö lieäu nhaèm phuïc vuï cho caùc coâng taùc sau naøy. 1.3.2. Phaân tích 17
Trong quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi, ngoaøi moät soá nguoàn thaûi xaùc ñònh vaø bieát roõ baûn chaát, thì soá chæ tieâu phaân tích seõ ñöôïc giôùi haïn. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc baûn chaát vaø thaønh phaàn cuûa chaát thaûi nguy haïi. Vì vaäy vieäc giôùi haïn caùc chæ tieâu caàn phaân tích vaø neân phaân tích loaïi chaát naøo seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên. Theo moät taøi lieäu, neân öu tieân phaân tích 129 chaát höõu cô vaø voâ cô sau (baûng 1.4). Baûng 1.4 - Caùc loaïi 129 chaát oâ nhieãm ñöôïc öu tieân phaân tích Chaát höõu cô bay hôi 34 2-nitrophenol 69 1,2-diphenylhyrazine 103 PCB-1221 1 Acrolein 35 4-nitrophenol 70 Fluoranthene 104 PCB-1232 2 Acrylonitrile 36 Parachlorometacresol 71 Fluorene 105 PCB-1242 3 Benzene 37 1,2,4-trichlorobenzene 72 Hexachlorobenzene 106 PCB-1248 4 Bis(chloromethyl)ether 38 Phenol 73 Hexachlorobutadiene 107 PCB-1254 5 Bromoform 39 2,4,6-trichlorophenol 74 Hexachlorocyclopenta 108 PCB-1260 diene 6 Carbon tetrachloride Chaát höõu cô bazô vaø 75 Hexachloroethane 109 Toxaphene trung tính 7 Chlorobenzene 40 Acenaphthene 76 Indeno(1,2,3-cd)- 110 Kim loïai pyrene 8 Chlorodibromomethane 41 Acenaphtylene 77 Isophorone 111 Antimony 9 Pentachlorophenol 42 Anthracene 78 Naphthalene 112 Arsenic 10 2-chloroethyl vinyl ether 43 Benzidine 79 Nitrobenzene 113 Beryllium 11 Chloroform 44 Benzo(a)anthracene 80 N-nitrosodi-n- 114 Cadmium propylamine 12 Dichlorobromomethane 45 Benzo(a)pyrene 81 N- 115 Chromium nitrosodimethylamine 13 1,2-dichloroethane 46 Benzo(ghi)perylene 82 N- 116 Copper nitrosodiphenylamine 14 1,1-dichloroethane 47 Benzo(k)fluoranthene 83 Phenathrene 117 Lead 15 1,1-dichloroethylene 48 3,4-benzo- fluoranthene 84 Pyrene 118 Mercury 16 1,2-dichloropropane 49 bis(2- 85 2,3,7,8- 119 Nickel chloroethoxy)methane tetrachlorodibenso-p- dioxin 17 1,2-dichloropropylene 50 Bis(2-chloroethyl)ether Thuoác tröø saâu vaø 120 Selenium PCBs 18 Ethylbenzene 51 Bis(2- 86 Aldrin 121 Silver chloroisopropyl)ether 19 Methyl bromide 52 Bis(2-ethylhexyl)phthalate 87 Alpha-BHC 122 Thallium 20 Methyl chloride 53 4-bromophenyl phenyl 88 Beta-BHC 123 Zinc ether 21 Methylene chloride 54 Butyl benzyl phthalate 89 Gamma-BHC 124 Cyanides 22 1,1,1,3-tetrachloroethane 55 2-chloro-naphthalene 90 Delta-BHC 125 Asbestos 23 Tetrachloroethylene 56 4-chlorophenyl phenyl 91 Chlordane ether 24 Toluene 57 Chrysene 92 4,4’-DDD 25 1,2-trans- 58 di-n-butyl phthalate 93 4,4’-DD chloroethane dichloroethylene 26 1,1,1-trichloroethane 59 di-n-octyl phthalate 94 Dieldrin 27 1,1,2-trichloroethane 60 Dibenzo(a,h)anthracene 95 Alpha-endosulfan 28 Trichloroethylene 61 1,2-dichlorobenzene 96 Beta- endosulfan 29 Vinyl chloride 62 4,4’-DDT 97 Endosulfan sulfate Chaát höõu cô axít ñöôïc 63 1,4-dichlorobenzene 98 Endrin trích ly 30 2-chlorophenol 64 Diethyl phthalate 99 Endrin aldehyde 31 2,4-dichlorophenol 65 Dimethyl phthalate 100 Heptachlor 32 2,4-dimethylphenol 66 2,4-dinitrotoluene 101 Heptachlor epoxide 33 4,6-dinitro-o-cresol 67 2,6-dinitrotoluene 102 PCB-1016 18
Nguoàn: (EPA), 1980-1988, National Pollutant Discharge Elimination System, khoûan 40 phaàn 122. (Washington, DC: U.S. Government Printing Office.). Do chi phí phaân tích cho moät maãu chaát thaûi nguy haïi thöôøng raát cao. Vì vaäy ñeå giaûm chi phí phaân tích neân chuaån bò nhieàu maãu vaø ban ñaàu chæ neân phaân tích moät soá chæ tieâu sau ñoù döïa treân caùc chæ tieâu naøy loaïi daàn caùc chæ tieâu khoâng caàn thieát. Caùc chæ tieâu thöôøng duøng laøm cô sôû ñeå loaïi tröø caùc chæ tieâu phaân tích khoâng caàn thieát laø: pH, ñoä daãn ñieän, TOC (toång carbon höõu cô), phenol toång, organic scan-phoå höõu cô (qua vieäc duøng GC vôùi flame ionization detector), halogenated (qua vieäc duøng GC vôùi electron capture detector); Caùc phöông phaùp phaân tích chaát thaûi nguy haïi coù theå tham khaûo trong nhieàu taøi lieäu cuûa nöôùc ngoøai nhö EPA1979, EPA 1977, EPA 1985a, EPA 1979a, APHA 1980, APHA 1995. CAÂU HOÛI OÂN TAÄP 1. Vieát ñònh nghóa chaát thaûi nguy haïi theo quy cheá 155/1999/QÑ-TTg? So saùnh söï khaùc bieät giöõa ñònh nghóa cuûa Vieät Nam vôùi caùc toå chöùc quoác teá khaùc? 2. Coù maáy nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi, cho ví duï? 3. Neâu caùc ñaëc tính cuûa chaát thaûi nguy haïi? Vaø tính chaát cuûa noù? 4. Ñeå coù ñöôïc maãu ñaïi dieän, caàn coù nhöõng chuù yù gì khi laáy maãu? 5. Ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc cuûa keát quaû caàn laáy caùc loaïi maãu naøo khi laáy maãu chaát thaûi nguy haïi? 6. Neâu caùc vaán ñeà caàn chuù yù ñeå laáy maãu chaát thaûi nguy haïi moät caùch an toaøn? 7. Haõy neâu caùc noäi dung caàn ghi nhaän khi laáy maãu? 19
CHÖÔNG 10 CAÙC GIAÛI PHAÙP QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI CHO MOÄT SOÁ TRÖÔØNG HÔÏP CUÏ THEÅ Chöông naøy seõ trình baøy moät soá giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi cho caùc tröôøng hôïp cuï theå ôû Vieät Nam. Caùc tröôøng hôïp seõ thaûo luaän bao goàm: - Chaát thaûi nguy haïi coù nguoàn goác sinh hoaït. - Chaát thaûi nguy haïi töø ngaønh saûn xuaát vaø söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät. - Caát thaûi nguy haïi laø buøn thaûi töø heä thoáng thoaùt nöôùc vaø caùc coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi. - Chaát thaûi nguy haïi laø caùc daàu nhôùt pheá thaûi töø caùc hoaït ñoäng sinh hoaït vaø coâng nghieäp. 10.1. CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI TRONG CHAÁT THAÛI SINH HOÏAT 10.1.1. Giôùi thieäu chung: Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa, nhieàu loaïi chaát thaûi khaùc nhau töø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi coù xu höôùng taêng leân veà soá löôïng, töø nöôùc coáng, raùc sinh hoaït, phaân, chaát thaûi coâng nghieäp ñeán caùc chaát thaûi ñoäc haïi. Neáu khoâng coù phöông phaùp ñuùng ñaén ñeå giaûi quyeát löôïng chaát thaûi naøy thì seõ gaây oâ nhieãm moâi tröôøng do vöôït quaù khaû naêng tieáp nhaän cuûa töï nhieân. Trong soá caùc chaát thaûi naøy, chaát thaûi sinh hoaït töø caùc hoïat ñoäng cuûa con ngöôøi, nhaát laø töø caùc khu vöïc ñoâ thò ñoàng daân cö, laø moät trong nhöõng vaán ñeà caáp baùch caàn ñöôïc giaûi quyeát ñeå coù theå duy trì ñieàu kieän soáng toát cho con ngöôøi. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ñaõ coù nhieàu tieán boä ñaùng chuù yù trong coâng ngheä xöû lyù ñeå ñoái phoù vôùi vaán ñeà phaân huûy caùc loïai chaát thaûi raén. Muïc tieâu chính laø giaûm theå tích cuûa chaát thaûi trong ñieàu kieän veä sinh, trong khi ñoù caàn taùi cheá ñeå taän duïng caùc nguyeân lieäu coù ích hoaëc sinh ra naêng löôïng. Theo quan ñieåm baûo veä moâi tröôøng, taùi cheá hieän nay laø muïc tieâu öu tieân haøng ñaàu cuûa coâng ngheä quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi. Do söï khan hieám caùc baõi phaân huûy chaát thaûi, do vieäc gia taêng daân soá, khoái löôïng vaø chuûng loaïi chaát thaûi, cuõng nhö vieäc chöa phaân loaïi vaø taùi cheá trong coâng taùc quaûn lyù, neân hieän nay taïi nöôùc ta vaãn chuû yeáu chæ duøng phöông phaùp ñoát vaø choân laáp ñeå xuû lyù loaïi chaát thaûi naøy. Gaàn ñaây, ngöôøi ta coøn ñoøi hoûi giaûm löôïng chaát thaûi nhieàu hôn nöõa. Ñoàng thôøi, khoùi vaø tro töø caùc loø ñoát cuõng phaûi ñöôïc xöû lyù trong ñieàu kieän khoâng ñoäc haïi ñeå loaïi boû caùc chaát thaûi ñoäc haïi nhö dioxin, kim loaïi naëng, Noùi ñeán “chaát thaûi nguy haïi sinh hoaït” (domestic hazardous waste) laø noùi ñeán nhöõng vieäc thaûi boû nhöõng thöù ñaõ qua söû duïng bôûi caùc hoaït ñoäng sinh hoaït nhö coï söûa, taåy truøng, laøm vöôøn, nuoâi caùc ñoäng vaät laøm caûnh, sôn queùt, dieät coân truøng, baûo döôõng boàn taém, xe coä, saøn nhaø, noù coù theå bao goàm moät soá döôïc phaåm vaø moät soá saûn phaåm phuïc vuï caù nhaân.Thuaät ngöõ “nguy haïi” trong tröôøng hôïp naøy laø noùi ñeán söï coù maët cuûa nhöõng thaønh phaàn coù theå coù caùc ñaëc tính nhö aên moøn, deã chaùy, deã taùc duïng vôùi caùc chaát khaùc hoaëc ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng. 240
Neáu ñöôïc quaûn lyù thích hôïp thì phaàn lôùn caùc caùc vaät naøy khoâng taïo thaønh chaát thaûi nguy haïi. Yeâu caàu phaûi thaûi boû baèng caùch ñaëc bieät. Tuy nhieân khi löôïng chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình taêng leân thì chuùng caàn phaûi ñöôïc quaûn lyù moät caùch thích hôïp. Nhöõng saûn phaåm gia ñình thaûi ra chöùa ñöïng nhöõng thaønh phaàn aên moøn, ñoäc, deã baét löûa, hoaëc phaûn öùng ñôïc xem xeùt nhö laø "pheá lieäu ñoäc haïi töø ñôøi soáng" hoaëc "chaát thaûi nguy haïi sinh hoïat". Nhöõng saûn phaåm, nhö sôn, nöôùc taåy röûa, daàu môõ, caùc loïai pin – acqui ñaõ qua söû duïng, vaø nhöõng hoùa chaát dieät coân truøng (thuoác saùt truøng), chöùa ñöïng nguy hieåm tieàm taøng laø nhöõng thaønh phaàn caàn coù yeâu caàu ñaëc bieät khi chuùng ta töø boû cuûa chuùng. Moät thoùi quen khaù nguy hieåm vaø laõng phí maø chuùng ta thöôøng laøm laø ñoå nhöõng chaát thaûi naøy ngay xuoáng raõnh, treân neàn nhaø, vaøo trong nhöõng boàn röûa cuûa nhaø veä sinh, hoaëc trong vaøi tröôøng hôïp chuùng ta coøn löu tröõ chuùng ngay taïi moät vò trí naøo ñoù trong nhaø moät thôøi gian. Nhöõng söï nguy hieåm cuûa nhöõng thoùi quen nhö theá coù theå khoâng thaáy hieån nhieân ngay laäp töùc, tuy nhieân roõ raøng laø caùch laøm, caùch giaûi quyeát nhö vaäy laø khoâng thích hôïp vaø coù theå laøm oâ nhieãm moâi tröôøng, cuõng nhö laø moät moái ñe doïa tôùi söùc khoûe con ngöôøi, töùc laø cuûa chính chuùng ta. 10.1.2. Nhöõng saûn phaåm nguy hieåm trong Nhaø Haàu heát ngöôøi tieâu duøng khoâng coù yù thöùc roõ reät veà nhöõng saûn phaåm coù chöùa nhöõng ñoäc toá nguy hieåm maø hoï ñang söû duïng trong gia ñình. Cuõng chính vì vaäy khi ñi mua haøng veà söû duïng, haàu nhö chuùng ta chöa coù ñöôïc yù thöùc veà tính ñoäc haïi cuûa moùn haøng mình caàn mua, vaø cuõng coù raát ít ngöôøi coù yù ñònh söû duïng nhöõng saûn phaåm thay theá neáu moùn haøng ñònh mua coù theå mang laïi moät soá tính ñoäc toá naøo ñoù cho hoï vaø gia ñình. Tröôùc tieân, laøm sao ñeå bieát ñöôïc moùn haøng mình caàn mua laø nguy hieåm? Ñoïc nhaõn hieäu?. Khi ñoïc nhaõn cuûa saûn phaåm gaén leân bao bì saûn phaåm chuùng ta coù theå nhaän thaáy: söï nguy hieåm, caûnh baùo, hoaëc moät söï nhaéc nhôû naøo ñoù khi söû duïng. Veà nguyeân taéc, nhaø saûn xuaát phaûi höôùng daãn, chæ baùo raèng ñoä nguy hieåm töùc thôøi cuûa laø ôû möùc naøo, noù coù tính nguy hieåm, tính ñoäc, tính deã chaùy hoaëc tính aên moøn khoâng. Caûnh baùo hoaëc nhaéc nhôû cuõng caàn chæ baùo cho nhöõng saûn phaåm coù tính nguy hieåm ít hôn. Nhöõng saûn phaåm khoâng lieät keâ nhöõng töø ngöõ hay tín hieäu thoâng thöôøng laø nhöõng saûn phaåm ít nguy hieåm nhaát. Nhìn chung, moät saûn phaåm laø nguy hieåm khi noù chöùa ñöïng moät hoaëc hôn nhöõng thuoäc tính sau: - Deã chaùy: Coù theå deã daøng chaùy trong löûa hoaëc ñöôïc ñoát chaùy. - Deã noå / Phaûn öùng: Coù theå noå khi ñeå ngoøai aùnh saùng, ñeå noùng leân, cuù soác thình lình hoaëc söùc eùp. - Chaát aên moøn: Coù theå chaùy vaø phaù huûy soáng vaûi moûng. - Ñoäc: Coù naêng löïc cuûa vieäc gaây ra veát thöông hoaëc gaây cheát xuyeân qua söï aên vaøo qua ñöôøng tieâu hoùa, hít thôû, hoaëc söï haáp thuï qua da. - Phoùng xaï: Coù theå gaây hö haïi vaø phaù huûy nhöõng teá baøo hay moâi tröôøng vaät chaát. Moät soá moái hieåm nguy coù theå gaëp töø vieäc söû duïng caùc saûn phaåm trong nhaø: - Nhöõng söï pha troän cuûa vaøi saûn phaåm nguy hieåm coù theå saûn sinh ra hôi nöôùc nguy hieåm, söï noå hoaëc baét löûa. 241
- Nhöõng saûn phaåm chöùa ñöïng a-xít hoaëc hoùa chaát khaùc coù theå ñoát chaùy da, gaây thöông tích ôû maét hoaëc aûnh höôûng ñeán heä hoâ haáp. - Caùc loïai hoùa chaát dieät coân truøng (thuoác saùt truøng, thuoác dieät ruoài, muoãi, gianù ), caùc loïai sôn vaø dung moâi coù theå gaây ra söï choaùng vaùng, caùu kænh, beänh nhöùc ñaàu, söï buoàn noân, ñoå moà hoâi, söï chaán ñoäng ôû heä thaàn kinh - Söï tieáp xuùc nhieàu laàn (laâu daøi, laëp ñi laëp laïi ) vôùi moät soá loïai hoùa chaát thoâng thöôøng söû duïng haøng ngaøy coù theå gaây ra ung thö hoaëc nhöõng khuyeát taät khaùc. - Caùc vaät lieäu nguy haïi ñaët trong caùc thuøng chöùa raùc gia ñình vaø coâng coäng coù theå laøm toån thöông nghieâm troïng nhöõng coâng nhaân thu gom raùc. Ñaùnh giaù möùc ñoä nguy haïi: Ñöôïc söû duïng hôïp lyù thì phaàn lôùn caùc chaát thaûi nguy haïi trong hoä gia ñình khoâng gaây ra moái ñe doïa ñaùng keå naøo. Tuy nhieân vieäc thaûi boû khoâng hôïp lyù caùc chaát hoùa hoïc trong hoä gia ñình coù theå gaây ra vaán ñeà ñoái vôùi coäng ñoàng. Chuùng coù theå gaây ra moái ñe doïa ñoái vôùi vaät nuoâi, caù, thöïc vaät vaø nguoàn nöôùc ngaàm. Möùc ñoä nguy haïi phuï thuoäc caû vaøo saûn phaåm thaûi boû vaø caùch thaûi boû chuùng. Chaát thaûi nguy haïi trong hoä gia ñình laø moái ñe doïa ñoäc haïi tieàm aån cho chính chuùng ta vaø caû con chaùu chuùng ta neáu chuùng khoâng ñöôïc söû duïng, löu tröõ vaø thaûi boû moät caùch caån thaän. Caùc heä thoáng coáng vaø caùc nhaø xöû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït khoâng ñöôïc thieát keá ñeå xöû lyù nhieàu loaïi chaát hoùa hoïc nguy haïi trong hoä gia ñình. Do vaäy caùc chaát hoùa hoïc naøy thaûi qua heä thoáng coáng maø khoâng heà ñöôïc xöû lyù, chuùng coù theå thaâm nhaäp vaøo nguoàn nöôùc cuûa khu vöïc vaø coù theå phaù huûy hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät trong quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi. Caùc hoä gia ñình caàn phaûi quaûn lyù chaát thaûi hoùa hoïc cuûa mình moät caùch hôïp lyù ñeå traùnh oâ nhieãm moâi tröôøng vaø caùc taùc haïi ñeán con ngöôøi vaø caùc vi sinh vaät khaùc. Haøng ngaøy haøng ngaøn ngöôøi thaûi ra moät löôïng nhoû chaát thaûi hoùa hoïc trong hoä gia ñình. Coäng laïi thì chuùng thaønh moät löôïng chaát thaûi nguy haïi ñaùng keå. Nhöõng gì maø chuùng ta laøm hoâm nay coù theå aûnh höôûng tôùi söùc khoûe vaø moâi tröôøng cuûa chuùng ta hoâm nay cuõng nhö trong töông lai. Caùc loïai Pin ñaõ vaø ñang söû duïng ÔÕ nöôùc ta cuõng nhö caùc nöôùc treân theá giôùi haøng naêm saûn xuaát vaø tieâu thuï moät löôïng pin khaù lôùn duøng cho nhu caàu hoïat ñoäng sinh hoïat cuûa con ngöôøi. Moãi moät chuûng loïai pin coù chöùa caùc hoùa chaát tieâu bieåu, trong soá naøy coù nhöõng kim loïai naëng nguy hieåm nhö keõm, mangan, lithium, niken, caùt-mi vaø thuûy ngaân. Ngoaøi ra, saûn xuaát pin tieâu thuï moät löôïng lôùn naêng löôïng vaø saûn sinh söï oâ nhieãm ñaùng keå. Caùc saûn phaåm Sôn Sôn coù theå chöùa ñöïng nhieàu hoãn hôïp khaùc nhau. Tính chaát cuûa sôn phuïc vuï nhu caàu söû duïng cuõng nhö baûn chaát oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa chuùng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo vieäc lieäu coù phaûi sôn treân neàn daàu hoaëc treân neàn nhöïa muû. Coù nhöõng chuûng loïai sôn chöùa ñöïng nhöõng thaønh phaàn ñoäc maø caùi ñoù coù theå laøm oâ nhieãm nöôùc ngaàm, ví duï nhö nhöõng hoùa chaát töø daàu hoûa, nhöõng dung moâi alkyd, vaø acrylic hoaëc nhöõng nhöïa vinyl. Moät soá chuûng loïai sôn cuõ hôn coù theå chöùa ñöïng thuûy ngaân, maø ñaõ bò caáu söû duïng töø nhöõng naêm 1960. Söï oâ nhieãm khoâng khí Trong nhaø Vì chuùng ta tieâu phí 80 tôùi 90 phaàn traêm thôøi gian cuûa chuùng ta ôû nhaø, neân söï oâ nhieãm khoâng khí trong nhaø coù theå coù nhöõng hieäu öùng quan troïng treân söùc khoûe cuûa chuùng ta. 242
Nhieàu saûn phaåm gia ñình maø chuùng ta söû duïng coù theå ñoùng goùp phaàn laøm cho khoâng khí trong nhaø oâ nhieãm hôn nhieàu laàn. Do ñaëc ñieåm cuûa moâi tröôøng beân trong nhaø, nhieàu chaát oâ nhieãm seõ trôû neân oâ nhieãm hôn beân ngoaøi khoâng khí gaáp boäi. 10.1.3. Quaûn lyù CTNH trong hoä gia ñình: 9 Moãi chuùng ta ñeàu coù traùch nhieäm quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình moät caùch hôïp lyù. Caùch deã nhaát vaø toát nhaát ñeå laøm vieäc naøy laø khoâng taïo ra chaát thaûi ôû nôi ñaàu tieân. 9 Moät soá vieäc neân vaø khoâng neân laøm trong vieäc söû duïng an toaøn caùc saûn phaåm hoùa chaát trong gia ñình ñöôïc lieäc keâ ôû baûng döôùi ñaây. NEÂN LAØM KHOÂNG NEÂN LAØM Ñeå xa löûa vaø nöôùc. Khoâng neân thaûi boû chaát hoùa hoïc baèng Ñeå nguyeân trong voû ñöïng nhö khi caùch ñoå xuoáng ñaát hoaëc coáng thoaùt mua veà vôùi ñaày ñuû nhaõn maùc vaø nöôùc möa. ngaøy mua. Khoâng choân voû ñöïng vaãn coøn chaát Khoùa tuû ñöïng laïi neáu coù theå. hoùa hoïc beân trong. Ñeå ñoä thoâng thoaùng thích hôïp khi söû Khoâng ñoát nhöïa, sôn hoaëc caùc chaát duïng vaø löu tröõ saûn phaåm nguy haïi. nguy hieãm tieàm aån, caùc chaát naøy ñoát seõ taïo thaønh khí ñoät. Neáu khoâng duøng heát thì chia cho baïn Khoâng choân chaát thaûi beân leà ñöôøng. beø, haøng xoùm giöõ nguyeân trong voû ñöïng nhö khi mua vôùi ñaày ñuû nhaõn Khoâng ñeå raùc vaøo thuøng hoaëc beå raùc maùc. khi baïn chöa chaéc chaén raèng noù ñaõ an Taùi cheá vaø söû duïng baát cöù luùc naøo toaøn. neáu coù theå. Khoâng taùi söû duïng caùc voû ñöïng chaát Ñoái vôùi saûn phaåm nguy haïi khoâng thaûi nguy haïi ñeå ñöïng thöùc aên. duøng heát phaûi thaûi boû moät caùch an VÔÙI MOÃI SAÛN PHAÅM, HAÕY TÖÏ toaøn (xem muïc thaûi). HOÛI BAÛN THAÂN: Lieân heä vôùi nhaø saûn xuaát neáu baïn coù Toâi ñaõ söû duïng noù moät caùch an toaøn caâu hoûi veà caùch söû duïng, löu giöõ vaø chöa? thaûi boû saûn phaåm. Toâi ñaõ löu giöõ noù moät caùch an toaøn Duøng heát toaøn boä saûn phaåm tröôùc khi chöa? thaûi boû voû ñöïng. Toâi ñaõ bieát thaûi boû noù moät caùch an Vöùt thuoác quaù haïn vaøo toaleùt. toaøn chöa? Ñoå heát chaát trong bình phun ra baèng caùch thaùo naép ñeán khi khoâng coøn Khoâng mua saûn phaåm chöùa nhieàu chuùt naøo ra nöõa. kim loaïi naëng, chaát höõu cô ñoät haïi, Goùi voû ñöïng trong giaáy baùo tröôùc khi Photpho hoaëc Nitô. boû vaøo choã vöùt ñi neáu treân nhaõn coù Khoâng xeù nhaõn maùc cuûa saûn phaåm caûnh baùo traùnh tieáp xuùc tröïc tieáp da ñi. tay vaøo voû bình ñöïng. Khoâng ñöïng vaøo ñoà vaät khaùc (khoâng 243
Ñoïc kyõ nhaõn maùc cuûa saûn phaåm phaûi laø voû ñöïng nhö khi mua veà) ñeå tröôùc khi mua xem coù ñuùng phaûi thöù löu giöõ vaø söû duïng veà sau. mình caàn khoâng. Khoâng pha troän caùc chaát vôùi nhau vôùi Chæ mua thöù caàn thieát, khi coù theå thì raùc thaûi. neân haïn cheá chuûng loaïi saûn phaåm Khoâng troän caùc saûn phaåm coù chöùa mua (nhieàu khi chaát taåy röûa chung coù Clo vôùi saûn phaåm coù chöùa NH4 hoaëc theå söû duïng thay vì söû duïng caùc chaát acid. taåy röûa cho muïc ñích daëc bieät). Khoâng ñeå caùc chaát hoùa hoïc trong gia Duøng danh muïc caùc saûn phaåm nguy ñình trong taàm vôùi cuûa treû em. haïi cuûa gia ñình ñeå xaùc ñònh caùc chaát nguy haïi. Khoâng ñeå caïnh treû em vôùi caùc vaät nuoâi laøm caûnh trong gia ñình. Mua vaø söû duïng caùc chaát thay theá an toaøn vaø ít coù haïi hôn. Khoâng ñeå cuøng treân giaù ñöïng thöùc aên. Caân nhaéc caû veà khía caïnh söùc khoûe vaø moâi tröôøng khi quyeát ñònh mua. Khoâng ñeå chaát nguy haïi vaøo voû hoäp gioáng hoäp ñöïng thöùc aên. Xem xaùt ñeán vieäc söû duïng caùc coâng cuï thay vì söû duïng caùc hoùa chaát troâng Khoâng ñeå hoaù chaát nguy haïi vaøo tuû coâng vieäc. thuoác. Ñoïc vaø laøm theo höôùng daãn moät caùch Khoâng ñeå caùc chaát kî nhau cuøng moät caån thaän. Luoân duøng noàng ñoä ñaõ nôi (chaát deã chaùy khoâng neân cuøng höôùng daãn. chaát aên moøn. Chaát ñoäc haïi caàn phaûi ñeå rieâng.) Ñeo gaêng, uûng, khaåu trang theo höôùng daãn cuï theå treân nhaõn. Traùnh Khoâng ñeå trong caùc hoäp bò roø ræ. Cho hít buïi hoaëc hôi saûn phaåm. chuùng vaøo tuùi nilon roài ñaëc vaøo hoäp to hôn coù naép ñaäy vaø coù chaát huùt aåm Phaûi bieát nhöõng thöù naøo ñoäc haïi vaø thích hôïp. löu giöõ ñuùng quy ñònh. Daïy treû em veà söï nguy hieåm caùc chaát ñoäc haïi. 9 Thaûi boû laø phöông saùch cuoái cuøng ñoái vôùi chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình. Neân khuyeán khích caùc hoä gia ñình giaûm vieäc phaùt sinh caùc chaát thaûi nguy haïi tieàm aån baèng vieäc thöïc hieän 3 tieâu chí trong quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình laø giaûm thieåu, taùi söû duïng vaø taùi cheá. ¾ Giaûm thieåu chaát thaûi nguy haïi baèng caùch mua caùc saûn phaåp thay theá an toaøn vôùi moâi tröôøng neáu coù theå. Neáu baïn mua caùc saûn phaåm nguy haïi tieàm aån thì phaûi mua löôïng maø caàn. Soá coøn thöøa neân cho ngöôøi khaùc duøng ñeán. ¾ Taùi söû duïng caùc saûn phaåm nguy haïi neáu coù theå. Ví duï nhö söû duïng sôn cuõ ñeå laøm lôùp sôn loùt. Daàu thoâng voâ cô coù theå taùi söû duïng khi caùc haït sôn laéng xuoáng ñaùy. ¾ Taùi cheá moïi thöù maø baïn coù theå. Daàu, dung moâi, daàu nhôøn ñaõ qua söû duïng cuûa xe maùy, pin ñaõ söû duïng cuûa oâtoâ vaø moät soá saûn phaåm khaùc taùi cheá ñöôïc. 244
Thaûi boû an toaøn Phaûi luoân luoân thaän troïng khi thaûi boû chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình. Xeùt cho cuøng caùc saûn phaåm naøy ñöôïc laø ra ñeå söû duïng trong gia ñình vaø vöôøn nhaø. Do vaäy noùi chung trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp neáu ñöôïc söû duïng hôïp lyù neáu chuùng ñöôïc söû duïng hôïp lyù chuùng seõ khoâng gaây moái ñe doïa ñaùng keå. Caùc chaát hoùa hoïc trong gia ñình phaûi ñöôïc söû duïng theo höôùng daãn vaø ñöôïc thaûi boû an toaøn, thaûi boû an toaøn chaát hoùa hoïc trong gia ñình coù nghóa laø chuùng phaûi ñöôïc thaûi boû baèng caùch sao cho: o Khoâng gaây haïi tôùi moâi tröôøng. o Khoâng gaây haïi tôùi con ngöôøi. Khoâng ñöôïc thaûi boû chaát thaûi nguy haïi tích ñoïng xuoáng haàn töï hoïai hoaëc xuoáng heä thoáng coáng raõnh. Khoâng ñöôïc ñoát hoaëc choân chaát thaûi nguy haïi moät caùch tuøy tieän. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà thaûi boû chaát thaûi nguy haïi trong gia ñình • Söû duïng vaø taùi söû duïng caøng nhieàu caøng toát • Cung caáp nhöõng thöù maø baïn khoâng duøng nöõa vôùi nhaõn hieäu roõ raøng cho haøng xoùm hoaëc baïn beø cuûa baïn neáu hoï coù nhu caàu duøng • Lieân heä vôùi caùc nhaø chöùc traùch ñòa phöông ñeå xin tö vaán hoaëc thu gom. Phaàn lôùn caùc hoäi ñoàng thaønh phoá ñeàu cung caáp cho daân cö khu vöïc mình phöông tieän thu gom. • Neáu coù caùc phöông tieän thu gom, caùc chaát thaûi nguy haïi naøy phaûi ñöôïc caùc hoä gia ñình löu giöõ an toaøn ñeán khi chuùng ñöôïc mang ñeán ñieåm thu gom. Giaûm bôùt nhöõng saûn phaåm nguy hieåm ôû nhaø Khi ñi mua haøng, ñoïc moät nhaõn saûn phaåm ñeå caån thaän tìm hieåu kyõ höôùng daãn söû duïng vaø nhöõng söï nguy hieåm cuûa saûn phaåm chuùng ta mua noù. Neáu nhaõn hieäu ñöôïc trình baøy khoâng roõ raøng, haõy hoûi nhaø phaân phoái hoaëc khoâng mua saûn phaåm ñoù nöõa. Thoâng thöôøng nhöõng saûn phaåm maø khoâng mang baát kyø töø tín hieäu nguy hieåm naøo thì thöôøng ñöôïc xem xeùt nhö caùc maët haøng ít nguy hieåm nhaát. Moät soá thaønh phaàn trong caùc saûn phaåm tieâu duøng haøng ngaøy coù theå gaây ra nhöõng hieäu öùng söùc khoûe daøi haïn (kinh nieân) hoaëc ngaén haïn (töùc thôøi). Nhöõng saûn phaåm maø thaâm nhaäp vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp hoaëc xuyeân qua da coù theå gaây ra cho söùc khoûe nhöõng hieäu öùng kinh nieân. Trong nhöõng tröôøng hôïp ñoù phaûi ñoïc kyõ caûnh baùo treân nhaõn saûn phaåm hoaëc baûn höôùng daãn söû duïng, ñoâi khi seõ phaûi mang gaêng tay hoaëc thieát bò an toaøn. Nhìn chung neân traùnh söû duïng nhöõng saûn phaåm nhö vaäy. Chæ mua caùi gì maø chuùng ta thaáy thöïc söï caàn Neáu chuùng ta phaûi mua nhöõng saûn phaåm nguy hieåm, haõy chæ mua caùi gì chuùng ta coù theå söû duïng heát hoaøn toaøn (mua vöøa ñuû). Baèng caùch naøy chuùng ta seõ khoâng phaûi lo laéng tìm choã löu giöõa phaàn thöøa cuûa caùc saûn phaåm naøy trong nhaø. Neáu söû duïng coøn thöøa, caàn coá gaéng tìm thaáy ngöôøi naøo ñoù coù theå söû duïng chuùng. Khoâng neân söû duïng nhöõng hoùa chaát dieät coân truøng (thuoác saùt truøng) cuõ, quaù haïn hoaëc khoâng roõ nguoàn goác. Nhöõng hoùa chaát dieät coân truøng (thuoác saùt truøng) cuõ coù theå chöùa ñöïng hoùa chaát maø baây giôø ñaõ bò caám (ví duï nhö DDT, Kelthane). 245
Laøm vieäc trong moät moâi tröôøng thoâng thoaùng toát Nhieàu nhaõn saûn phaåm coù ñeà “söû duïng ô nôi thoâng thoùang thích hôïp". Nhö vaäy seõ phaûi söû duïng ôû nôùi coù söï thoâng hôi toát nhaát, töùc laø ôû beân ngoaøi nhaø. Khi söû duïng ôû beân trong nhaø, haõy môû nhieàu cöûa soå vaø nhöõng cöûa chính neáu coù theå, ñeå coù theå thoâng gioù toát hôn. Moät soá saûn phaåm khaùc yeâu caàu söû duïng (nhaát laø khi môû bao bì) ôû nhöõng nôi khoâ raùo, traùnh tieáp xuùc aùnh naéng maët trôøi, hoaëc traùnh xa nhöõng nguoàn nöôùc (hoaëc khoâng ñöôïc môû trong mol6i tröôøng quaù aåm öôùt), vaø chuùng ta phaûi tuaân thuû tuyeät ñoái nhöõng chæ daãn ñoù. Nhaø beáp hoaëc buoàng taém coù theå khoâng ñöôïc thoâng thoùang toât neân phaûi coù cöûa soå, quaït huùt ñeå ñieàu tieát khoâng khí ra vaøo. Caát giöõ nhöõng saûn phaåm an toaøn Khi nhöõng saûn phaåm nguy hieåm khoâng söû duïng, giöõ chuùng ñöôïc caát giöõ beân trong moät phoøng (buoàng, hoäp, kho) oå nhaø, baûo veä traùnh treû em, vaät nuoâi vaø moâi tröôøng beân trong nhaø. Giöõ nhöõng saûn phaåm trong nhöõng hoäi kín cho ñeán khi ñöôïc söû duïng. Khoâng troän laãn tröø phi phaûi laøm nhö vaäy. Ñeà phoøng caùc saûn phaåm deã chaùy, vaø phaûi löu tröõ chuùng ô nôi caùch xa nguoàn nhieät, ñieän. Nhöõng saûn phaåm deã chaùy cao nhö daàu, xaêng caàn phaûi ñöôïc giöõ trong moät nhaø phuï rieâng bieät neáu coù theå. 10.1.4. Moät soá CTNH trong gia ñình thöôøng ñöôïc thu gom hieän nay ôû Vieät Nam. − Saûn phaåm baûo döôõng xe (daàu xe ñaõ söû duïng, daàu phanh, boã taûi nhieät, boä taûm nhieät, xi saùp ) − Saûn phaåm duøng trong coâng vieäc laøm vöôøn (hoäp döïng, thuoát phun dieät coân truøng, chaát dieät naám, coû, caùc loaïi thuoác tröø saâu) − Saûn phaåm duøng sôn (dung moâi, chaát pha loaõng, nhöïa thoâng, keo dính, chaát ñaùnh boùng, chaát ñeå laøm bong sôn cuû). Ñoái vôùi sôn nöùôc neân duøng heát neáu coù theå, hoaëc troän vôùi sôn khaùc ñeå taùi söû duïng. Phaàn coøn laïi ñeå khoâ cho raén laïi roái boû vaøo choû ñeå thaûi loaïi. Taùi cheá sôn cuû neáu coù theå. − Saûn phaåm duøng ñeå baûo döôõng nhaø saøn (choåi caïo sôn, maùy huùt buïi, chaát ñaùnh boùng, ) − Saûn phaåm ôû kho( duïng cuï gæ saét, chaát taåy, ) − Dung moâi( xaêng daàu, diesen, daàu hoûa, dung moâi pha nhöïa thoâng, chaát ñaùnh boùng ñoà duøng) − Saûn phaåm duøng coï röõa (chaát taåy röûa nhaø veä sinh, taåy röûa loø saáy, thuoát taåy ) − Caùc chaát taåy truøng − Saûn phaåm baûo döôõng beå bôi (clo nöôùc, clo haït, acid ) − Saûn phaåp duøng dieät coân truøng (thuoát dieät chuoät, bình phun daùn, moái) − Pin duøng trong nhaø( pin saïc vaø pin thöôøng) − Caùc hoùa chaát thaûi ra töø caùc coâng vieäc sôû thích rieâng (coù theå coù dung moâi) ví duï nhö laøm aûnh (coù theå chöùa baïc) − Caùc saûn phaåm phuïc vuï caù nhaân (vieäc chaêm soùc toùc, duïng cuï caéc toùc, duïng cuï caïo sôn moùng tay moùng chaân) − Thuoác thuù y vaø thuoác cho ngöôøi − Caùc thöù linh tinh khaùc (thuûy ngaân töø nhieät keá, chaát thaûi laây nhieåm vaø chaát thaûi phoùng xaï trong gia ñình chöù khoâng phaûi trong coâng nghieäp) − Nhöõng thöù khoâng xaùc ñònh ñöôïc (khoâng coù nhaõn) − Bình phun vaø bình khí coù aùp 246
10.2. QUAÛN LYÙ CTNH NGAØNH SAÛN XUAÁT THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT 10.2.1. Hieän Traïng OÂ Nhieãm Do Saûn Xuaát Hieän nay, coù khaù nhieàu caùc cô sôû saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn ñang hoaït ñoäng treân ñòa baøn Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. Ña phaàn caùc cô sôû saûn xuaát naøy ñeàu xaû tröïc tieáp vaøo keânh, möông, soâng, hoà chöa qua xöû lyù daãn ñeán tình traïng oâ nhieãm nghieâm troïng moâi tröôøng nöôùc. Nhieàu chæ tieâu nhö chaát höõu cô, BOD5, COD, NH4, N, P cao hôn tieâu chuaån cho pheùp, nguy cô nöôùc sinh hoaït vaø saûn xuaát ôû nhieàu vuøng ngaøy caøng traàm troïng. 5 löu vöïc keânh raïch ôû TPHCM laâu nay ñaõ trôû thaønh nhöõng doøng keânh ñen hoâi thoái bôûi söï phaân huûy caùc chaát höõu cô. Vuï khoaûng 20 taán caù cheát ôû Quaän 7 – TPHCM maø keát quaû maãu nöôùc töø raïch chaûy caùc ao caù, sau khi phaân tích cho thaáy coù dung löôïng Thuoác Tröø Saâu. Ngoaøi ra, caây troàng, vaät nuoâi trong moâi tröôøng nöôùc bò huûy hoaïi naêng neà. Nöôùc bieån ven bôø ñaõ baét ñaàu coù daáu hieäu oâ nhieãm nghieâm troïng. Haøm löôïng chaát höõu cô, chaát dinh döôõng, kim loaïi naëng, vi sinh, hoùa chaát baûo veä thöïc vaät ôû moät sôù nôi vöôït tieâu chuaån cho pheùp 2-5 laàn. Ñaëc bieät, caùc cô sôû saûn xuaát naøy khaù gaàn caùc khu vöïc daân cö xung quanh (ñieån laø nhaø maùy hoùa chaát quaän Taân Bình TPHCM). Do ñoù, haøng ngaøy ngöôøi daân ñòa phöông phaûi thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi muøi hoùa chaát raát khoù chòu töø caùc nhaø maùy naøy gaây ra, ñoù laø chöa keå nhöõng ngöôøi coâng nhaân laøm vieäc tröïc tieáp trong caùc nhaø maùy. Thieát nghó, oââ nhieãm moâi tröôøng do hoùa chaát töø caùc cô sôû saûn xuaát naøy gaây ra laø raát nghieâm troïng, duø ñaõ ñöôïc caûnh baùo raát nhieàu nhöng cuoái cuøng cuõng troâi lôø ñi bôûi nhöõng aùp löïc veà thu huùt ñaàu tö, phaùt trieån saûn xuaát vaø lôïi nhuaän. Nhìn moät caùch toång theå – töø Boä Coâng nghieäp laø cô quan quaûn lyù nhieàu nhaø maùy saûn xuaát ñoùng treân ñòa baøn TPHCM ñeàu chöa coù moät chieán löïôc trieät ñeå vaø kieân quyeát ñeå giaûi quyeát oâ nhieãm moâi tröôøng do ngaønh saûn xuaát naøy gaây ra. Naêm 2000, TPHCM töøng khôûi ñoäng trôû laïi chöông trình di dôøi doanh nghieäp gaây oâ nhieãm ra ngoaïi thaønh nhöng tieán ñoä quùa chaäm chaùp. Soá doanh nghieäp di dôøi ñöôïc taïi TPHCM môùi ñeám ñöôïc treân ñaàu ngoùn tay. Döïa theo keát quaû phaân tích cuûa caùc nhaø khoa hoïc vaø y teá Vieät Nam, caùc vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm nhö rau muoáng, caø phaùo, ngoù sen, baép caûi, laø do thuoác baûo veä thöïc vaät thuoäc goác organo- phosphat. Danh töø thuoác baûo veä thuùc vaät Vieät Nam duøng ñeå chæ caùc loïai hoùa chaát duøng laøm thuoác saùt truøng, thuoác tröø saâu raøy, thuoáâc dieät coû daïi, vaø thuoác tröø naám. Vieäc truy tìm nguyeân nhaân cho caùc vuï ngoä ñoäc treân cuõng töông ñoái giaûn dò. Nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng naøy laø do: Ngöôøi söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät khoâng coù ñuû thoâng tin trong khi duøng caùc loaïi thuoác treân. Ôû Vieät Nam hieän coù treân 200 loaïi thuoác vaø coù treân 700 nhaõn hieäu khaùc nhau, chöa keå coù caùc loaïi thuoác nhaäp laäu khoâng coù nhaõn hieäu, vaø raát nhieàu teân thuùoâc naèm trong danh saùch bò caám söû duïng. Noâng daân khoâng ñöôïc höôùng daãn ñaày ñuû tröôùc khi söû duïng Teä haïi hôn nöõa, moät soá caùn boä naém maét laøm ngô vì quyeàn lôïi caù nhaân khi ñem baùn thuoác baûo veä thöïc vaät traùi pheùp ñaõ bò tòch thu vaø bò caám söû duïng. 247
Theo baùo caùo cuûa Boä Thöông Maïi ñoïc ñöïôc treân baùo Ngöôøi Lao Ñoäng ngaøy 20/4/2002 thì haøng naêm, möùv tieâu thuï thuoác baûo veä thöïc vaät trong nöùôc vaøo khaoûng 1,5 trieäu taán, khoâng keå moät soá löôïng khoâng nhoû ñöôïc nhaäp caûng laäu qua ñöôøng bieân giôùi maø chính quyeàn khoâng theå kieåm soùat ñöôïc. Khi ñem con soá naøy aùp duïng vaøo toång dieän tích troàng troït ôû Vieät Nam vaøo khoaûng 12 trieäu hecta, dó nhieân giôùi laøm khoa hoïc coù theå thaáy ngay raèng ngöôøi noâng daân Vieät Nam ñaõ xöû duïng moät soá löôïng cao raát nhieàu laàn hôn so vôùi noâng daân ôû caùc quoác gia Taây Phöông. Cô quan Löông Noâng quoác teá(FAO) ñaõ töøng khuyeán caùo chæ soá söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät ôû Vieät Nam raát cao, ñaït möùc trung bình cho moät muøa laø 5,3; trong luùc ñoù chæ soá treân cuûa Trung Quoác Trung taâm Kieåm Ñònh Thuoác Baûo Veä Thöïc Vaät ñaõ baùo caùo veà tình traïng oâ nhieãm thuoác tröø saâu raày ôû Vieät Nam laø: “Sau khi röûa saïch naáu chín dö löôïng ñoäc chaát trong thuoác tröø saâu Methamidophos (loaïi pesticide chöùa phosphat höõu cô) coøn laïi trong rau töôi vaãn vöôït quùa möùc cho pheùp vaø coøn coù theå gaây ngoä ñoäc. Dö löôïng thuoác treân trong caûi ngoït laø 315.3 mg/kg; sau khi röûa saïch vaø naáu chín caûi ngoït; dö löôïng coøn 0.183mg/kg; vöôït quaù 46 laàn möùc cho pheùp aên ñöôïc cuûa moät ngöôøi naëng 50kg. trong keát quaû phaân tích 256 maãu rau taïi chôï Mai Xuaân Thöôûng; chôï Caàu Muoái, Baø Chieåu trong naêm 1996 cho thaáy 57% soá maãu coù dö löôïng Methamidophos vöôït quaù möùc cho pheùp töø 50 laàn trôû leân. (Thoâng taán xaõ VN7/1998). Moät chuyeân gia thuoäc coâng ty caáp thoaùt nöôùc thaønh phoá Hoà Chí Minh cho bieát rau muoáng ñöôïc troàng raûi raùc khaép caùc keânh raïch trong thaønh phoá vaø ñöôïc xòt thuoác tröø saâu baèng caën nhôùt xe pheá thaûi. Nhôùt töôùi leân caây rau muoáng coù muïc ñích laøm taêng ñoä xanh töôi cuûa caây vaø ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa saâu boï. Ña soá caùc thuoác tröø saâu ñang söû duïng ôû TP. HCM laø caùc hôïp chaát höõu cô chöùa moät hay nhieàu nhaân toá Clo hay Phosphat keát hôïp vôùi nhaân Benzen do ñoù raát khoù bò tieâu huûy trong thieân nhieân duø trong moät thôøi gian raát daøi 10.2.2. Giaûi Phaùp Quaûn Lyù Kieán Nghò Nhìn chung trong caùc khaâu saûn xuaát thì ta thaáy khaâu töø dung moâi chöùa trong boàn ñöôïc bôm qua boàn khuaáy troän hay khaâu nguyeân lieäu thoâ daïng boät ñöôïc chuyeån qua boàn khuaáy troän qua thieát bò pheãu chôø thì noù seõ laøm aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng khoâng khí trong nhaø maùy raát lôùn qua söï bay hôi leân vôùi noàng ñoä raát cao ôû trong boàn chöùa dung moâ. Ngoaøi ra, ôû trong nhaø maùy coøn cho ra moät löôïng chaát thaûi raén khaù lôùn qua caùc khaâu voâ thuøng hay caùc loaïi bao bì döïng hoaù chaát hoaëc nguyeân lieäu duøng ñeå pha cheá thuoác. Quaûn lyù khí thaûi a) Aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng khoâng khí: Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm chính do moâi tröôøng khoâng khí chuû yeáu töø caùc thieát bò phoái lieäu (khaâu naïp nguyeân lieäu, khuaáy troän) vaø daây chuyeàn chieát chai, ñoùng goùi (naïp saûn phaåm vaøo chai, bao bì phoái giaáy hoaëc tuùi plastic). Taùc nhaân gaây ra oâ nhieãm khoâng khí laïi laø buïi nguyeân lieäu, caùc chaát dung moâi vaø nguyeân lieäu loûng deã bay hôi. b) Bieän phaùp quaûn khí thaûi trong nhaø maùy: 248
Caùc boàn hay phuy chöùa dung moâi hay nguyeân lieäu daïng boät hay daïng loûng caàn coù naép ñaäy laïi. Trong khaâu khuaáy troän hay chieát chai caàn phaûi thöïc hieân trong moät heä thoáng kín. Caùc thieát bò bôm nguyeân lieâu caàn ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân ñeå traùnh söï roø rì, thaát thoaùt khí ra ngoaøi. Moãi nhaø maùy caàn ñaët moät heä thoáng xöû lyù khí thaûi. Quaûn lyù chaát chaát thaûi raén a) Nguoàn phaùt sinh chaát thaûi raén trong nhaø maùy: Chaát thaûi raén ñöôïc phaùt sinh töø caùc nguoàn sau: Chaát thaûi sinh hoaït cuûa coâng nhaân trong nhaø maùy. Chaát thaûi töø caùc voû chai loï hay caùc bao bì polime ñöïng nguyeân lieäu hay hoùa chaát trong quaù trình saûn xuaát. b) giaûi phaùp quaûn lyù ¾ Taïi nhaø maùy caàn coù moät heä thoáng phaân loaïi chaát thaûi raén nhö: ¾ Ñoái vôùi chaát thaûi sinh hoaït thì giao cho coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò thu gom. ¾ Coøn ñoái vôùi caùc bao bì hay chai loï thì taùi söû duïng laïi. Quaûn lyù nöôùc thaûi. a) nguoàn phaùt sinh: • Nöôùc thaûi töø quaù trinh sinh hoaït cuûa coâng nhaân trong nhaø maùy chieám ña soá. • Nöôùc thaûi töø söï roø cuûa caùc oâng daãn hoaù chaát, hay nguyeân lieâu. b) bieän phaùp xöû lyù Ñoái vôùi nöôùc thaûi sinh hoaït thì xöû lyù taäp trung vôùi nöôùc thaûi ñoâ thò. Nöôùc thaûi ñöôïc thaûi ra töø vieäc söû duïng nöôùc trong hoaït ñoäng caùc cô sôû saûn xuaát ñöôïc xem laø coù möùc ñoä oâ nhieãm lôùn, do noàng ñoä vaø tính chaát cuûa caùc dung moâi vaø nguyeân lieäu cuõng nhö saûn phaåm. Do ñoù phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu khi saûn xuaát thuoác BVTV ñeå haïn cheá toái ña oâ nhieãm: Máy móc sử dụng được bảo quản tốt, có chứng từ bảo quản khi sửa chữa, thay dầu, Máy móc sử dụng trong bảo vệ thực vật (kể cả máy bơm tay) được kiểm tra hàng năm có chứng từ do người có trách nhiệm và đủ trình độ ký. Các loại thiết bị, bao gồm cả thiết bị đo lường, phải đảm bảo độ chính xác khi pha trộn các loại thuốc bảo vệ thực vật để đảm bảo đúng liều lượng và quy trình hướng dẫn trên bao bì sản phẩm. Nöôùc thaûi cuûa caùc xí nghieäp thuoác tröø saâu bao goàm gaàn nhö toaøn boä caùc loaïi thuoác tröø saâu ñöôïc saûn xuaát taïi xí nghieäp. Caùc loaïi saûn phaåm naøy bao goàm caùc loaïi hôïp chaát clor höõu cô, phosphor höõu cô, carbamate, pyrethroid. Quaù trình xöû lyù qua caùc giai ñoaïn sau: 249
Xöû lyù baèng hoaù chaát: loaïi boû bôùt moät phaàn caùc chaát thaûi Keo tuï: söû duïng caùc cheá phaåm laø caùc polymer höõu cô hoaëc voâ cô ñeå loaïi boû caùc hôïp chaát höõu cô. Quaù trình naøy raát quan troïng. Phaûi löïa choïn caùc chaát keo tuï ñeå quaù trình keo tuï xaûy ra nhanh, deã laéng. Laéng gaïn: sau khi keo tuï caùc hôïp chaát höõu cô, nöôùc thaûi phaûi qua beå laéng gaïn tröôùc khi ñi vaøo beå loïc Loïc haáp phuï: ñaây laø böôùc quan troïng baäc nhaát trong toaøn boä quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi. Caùc chaát höõu cô coøn laïi sau caùc quaù trình treân ñöôïc haáp phuï treân caùc heä chaát haáp phuï sao cho nöôùc thaûi sau khi qua quaù trình naøy coù theå cho chaûy vaøo heä thoáng nöôùc thaûi chung cuûa thaønh phoá. Quûan lyù khaâu Ñoùng goùi Bao bì ñoùng goùi Khi ñoùng goùi caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn caàn baûo ñaûm caùc quy ñònh sau: Thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn phaûi ñöôïc ñoùng goùi baèng bao bì coù chaát löôïng toát. Bao bì phaûi ñöôïc ñoùng kín vaø ngaên ngöøa roø ræ khi vaän chuyeån khoâng ñeå chaát nguy haïi dính beân ngoai bao bì. Không tái sử dụng các bao bì thuốc bảo vệ thực vật dưới bất cứ hình thức nào, trừ khi nhà cung cấp tái sử dụng bao bì. Bao bì môùi , bao bì taùi söû duïng hay bao bì ñöôïc tu söûa ñeàu phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu thöû nghieäm veà tính naêng vaø veà caùc chi tieát kyõ thuaät, moãi bao bì phaûi ñöïôc kieåm tra chaéc chaên, khoâng bò maøi moøn, nhieãm baån hay hö haïi gì khaùc. Bao bì naøo coù bieåu hieän giaûm ñoä beàn thì khoâng ñöôïc söû duïng. Bao bì (keå caû caùc phuï tuøng ñi keøm nhö naép, voøi, vaät lieäu bòt kín) khoâng chöùa thaønh phaàn coù theå phaûn öùng vôùi chaát chöùa beân trong taïo ra nhöõng saûn phaåm nguy hieåm hay saûn phaåm laøm giaûm ñoä beàn cuûa bao bì. Thaân vaø phaàn bao quanh bao bì phaûi coù caáu truùc thích hôïp ñeå coù theå chòu ñöôïc rung ñoäng. Naép chai hay caùc boä phaän ñoùng kín giaûm ma saùt phaûi ñöôïc giöõ chaët, an toaøn vaø hieäu quaû baèng phöông tieän chaéc chaén. Bao bì beân trong phaûi ñöôïc bao goùi, giöõ chaët hay loùt ñeäm nhaèm ngaên ngöøa söï roø ræ. Taát caû caùc nhaõn treân thuøng haøng chöùa chaát nguy haïi phaûi coù hình daïng, maøu saéc, kí hieäu vaø chöõ vieát theo ñuùng quy ñònh, moïi nhaõn phaûi ñöôïc in hay daùn chaéc chaén treân bao bì ñeå deã naähn bieát, roõ raøng vaø khoâng bò che khuaát bôûi baát kì phaàn naøo treân bao bì hay bò che bôûi nhaõn khaùc. Caùc nhaõn khoâng ñöôïc gaáp neáp. Hệ thống tiêu huỷ bao bì thuốc bảo vệ thực vật phải có địa điểm bảo quản an toàn, hệ thống vận chuyển trước tiêu huỷ và phương pháp tiêu huỷ đảm bảo không gây nguy hiểm cho con người. Hệ thống tiêu huỷ bao bì thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo giảm thiểu nguy cơ nhiễm độc môi trường, nguồn nước, hệ động thực vật thông qua địa điểm tập trung bao bì và 250
hệ thống vận chuyển trước tiêu huỷ an toàn bằng phương pháp có trách nhiệm với môi trường. Ở đâu có các hệ thống thu gom và tiêu huỷ bao bì chính thức, phải có cả hồ sơ ghi rõ sự tham gia từ các nông trường và nhóm nông trường. Có hướng dẫn rõ ràng bằng văn bản về việc rửa bao bì thuốc bảo vệ thực vật ba lần trước khi tiêu huỷ hoặc khi cần. Có trang bị thiết bị rửa bình, bao bì bằng áp suất. Thông qua việc sử dụng thiết bị vận chuyển bao bì hoặc các bước hướng dẫn bằng văn bản cho người sử dụng thiết bị, nước rửa tráng bao bì luôn được sử dụng khi pha thuốc. Không sử dụng bất cứ loại bao bì thuốc bảo vệ thực vật nào đã qua một lần sử dụng, lưu giữ, đánh dấu và vận chuyển theo yêu cầu của hệ thống thu gom và tiêu huỷ bao bì chính thức. Có nơi lưu giữ an toàn dành cho bao bì thuốc bảo vệ thực vật đã qua sử dụng trước khi tiêu huỷ. Địa điểm này phải cách biệt khỏi các nguyên liệu đóng gói và cây trồng, đánh dấu cố định và hạn chế sự ra vào của người và động vật. Tuân thủ các quy định, luật pháp nếu có của địa phương và nước sở tại trong việc tiêu huỷ bao bì thuốc bảo vệ thực vật đã qua sử duïng Quûan lyù khaâu Daùn nhaõn Hình 10.1. Daùn nhaõn chai loï thuoác BVTV taïi caùc cô sôû saûn xuaát Taát caû caùc nhaõn treân thuøng haøng chöùa chaát nguy haïi phaûi coù hình daïng, maøu saéc, kí hieäu vaø chöõ vieát theo ñuùng quy ñònh, moïi nhaõn phaûi ñöôïc in hay daùn chaéc chaén treân bao bì ñeå deã nhaän bieát, roõ raøng vaø khoâng bò che khuaát bôûi baát kì phaàn naøo treân bao bì hay bò che bôûi nhaõn khaùc. Caùc nhaõn khoâng ñöôïc gaáp neáp. Tất cả các ghi chép chỉ rõ ngày, tháng, năm dùng thuốc bảo vệ thực vật. Ghi chép chỉ rõ nhãn hiệu và thành phần chính của thuốc cũng như thuốc dùng cho loại côn trùng nào. Ghi rõ tên người phun thuốc trong mỗi đợt . Ghi rõ tên chuûng của loại sâu, bệnh hay cỏ cần diệt. Ghi rõ thông tin về cán bộ kỹ thuật đề xuất sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Hồ sơ ghi rõ số lượng thuốc sử dụng hoặc lượng nước (hay các chất pha chế khác), và liều lượng tính bằng g/l hay các đơn vị đo lường khác được quốc tế công nhận. 251
Ghi chép đầy đủ và chi tiết các loại máy móc sử dụng (nếu nhiều loại, cần ghi riêng từng loại), và phương pháp sử dụng (đeo trên vai, lượng lớn, U.L.V., qua hệ thống thuỷ lợi, rắc, phun sương, phun từ trực thăng hay phương pháp khác. Ghi rõ ngày đầu của vụ thu hoạch. Ghi đầy đủ thời gian con người tiếp cận lại vườn cây sau khi phun thuốc. Có các phương pháp để người dân nhận biết khi vào lại vườn sau khi phun thuốc. Quûan lyù khaâu Nhaäp kho Kho chöùa hoùa chaát taïi cô sôû saûn xuaát Bò ræ seùt do khoâng baûo quaûn trong kho Caùc loïai thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn chæ ñöôïc löu tröõ taïm thôøi trong nhöõng vò trí, khu vöïc ñaõ quy ñònh. Boàn chöùa chaát nguy haïi coù theå taùi söû duïng vaøo caùc muïc ñích khaùc. Khi thu gom, chieát roùt vaøo boàn coù theå tích lôùn hôn 0.5m3 thì phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh veà quaûn lyù chaát thaûi nguy haïi, toaøn boä heä thoáng van ñoùng môû phaûi ñöôïc laép ñaët vaø hoaït ñoäng theo ñuùng nguyeân taéc an toaøn. Các phương tiện bảo quản thuốc bảo vệ thực vật phải tuân thủ luật pháp và quy tắc của nước sở tại và của địa phương. Kho bảo quản thuốc bảo vệ thực vật phải có cấu trúc tốt, có hệ thống khoá an toàn, đủ thoáng khí để tránh hơi độc tích tụ trong trường hợp con người phải vào kho) và phải có dủ ánh sáng tự nhiên cũng như nhân tạo để bảo đảm cán bộ phụ trách có thể dễ dàng đọc nhãn hiệu khi vẫn để nguyên sản phẩm trên giá. Kho giữ thuốc bảo vệ thực vật phải được xây bằng nguyên liệu chống cháy (yêu cầu tối thiểu là chống được trong vòng 30 phút. Kho lưu trữ thuốc bảo vệ thực vật cách xa các nguyên liệu khác. Kho thuốc bảo vệ thực vật được trang bị hệ thống giá để không thấm nước để tránh tình trạng xuống cấp do ẩm như: kim loại hoặc nhựa cứng. Kho bảo quản thuốc bảo vệ thực vật có các thùng chứa chống rò rỉ hoặc được ngăn (có hệ thống ngăn rò rỉ) phù hợp với lượng chất lỏng cần bảo quản, có tường và sàn được sơn lớp chống hoá chất để đảm bảo không có bất cứ sự rò rỉ, hay thấm nhiễm ra ngoài kho. Khu vực pha chế và cân đong huốc bảo vệ thực vật có các thiết bị tiêu chuẩn để đảm bảo tỷ lệ thành phần chính xác trong hỗn hợp. 252
Kho và khu vực pha hỗn hợp thuốc bảo vệ thực vật có thuốc rửa mắt, nước sạch ở cách đó không quá 10 mét, các bước cứu hộ rõ ràng và sơ cứu tốt, các biển hiệu phải cố định và rõ ràng. Kho bảo quản thuốc bảo vệ thực vật và tất cả các nơi pha trộn và san đổ thuốc đều được trang bị đổ dùng vệ sinh như cát, chỗi quét và đồ hót rác và túi lylon để sử dụng trong trường hợp thuốc bảo vệ thực vật bị chảy ra ngoài. Các đồ dùng vệ sinh đó phải được để ở vị trí cố định, có biển chỉ dẫn. Kho bảo quản thuốc bảo vệ thực vật luôn khoá và chỉ cho phép những người có nhiệm vụ, đã qua đào tạo về thuốc bảo vệ thực vật vào. Có hệ thống cứu nạn hoàn chỉnh, cố định và dễ thấy, có đầy đủ điện thoại, radio, các bước sơ cứu ở vị trí dễ thấy, dễ tiếp cận, cách kho không quá 10 mét. Có hồ sơ kiểm kê cập nhật liên tục các loại thuốc bảo quản trong Có danh sách kiểm kê ghi rõ các triệu chứng nhiễm độc và thông tin về sơ cứu cho mỗi sản phẩm tại nơi bảo quản. Tất cả thuốc bảo vệ thực vật đang bảo quản đều được giữ trong bao bì gốc, chỉ trừ trường hợp do rách vỡ, có thể sử dụng bao bì mới nhưng phải có đầy đủ thông tin của nhãn hiệu nguyên bản. Tất cả các loại thuốc bảo vệ thực vật đang bảo quản trong kho (và được xác định cho từng loại cây) phải được duyệt và đăng ký sử dụng cho cà phê và/ hoặc cây trồng khác trong nông trường. Tất cả các loại thuốc bảo vệ thực vật ở dạng bột hay viên được để trên giá cao phía trên các loại thuốc dạng lỏng tránh trường hợp rò rỉ. Có biển hiệu cảnh báo nguy hiểm rõ ràng và cố định trên hoặc gần cửa ra vào kho bảo quản thuốc bảo vệ thực vật. Quaûn lyù vieäc löu tröõ taïi caùc ñaïi lyù Khi caùc saûn phaåm thuoác BVTV ñöôïc vaän chuyeån ñeán caùc ñaïi lyù taïi caùc ñòa phöông ñeå cung caáp cho ngöôøi söû duïng thì vieäc thieát keá kho löu tröõ laø caàn theáit vaø tuaân theo caùc nguyeân taéc sau: Phaân chia khu vöïc löu tröõ caùc loaïi thuoác BVTV moät caùch hôïp lyù. Traùnh aùnh saùng vaø nhieät ñoä cao, neáu löu tröû döôùi aùnh saùng maët trôøi thì phaûi coù maùi che ñeå traùnh möa naéng ñeå ñaûm baûo an toaøn. Phaûi coù thieát bò khaûo saùt möùc ñoä roø ræ hoùa chaát ñoå traøn döôùi ñaát 253
Phaûi coù khoûang caùch an toaøn töø khu löu tröû ñeán khu nhaø ôû. Khoâng ñöôïc löu tröõ hoùa chaát cuøng vôùi thöïc phaåm. Phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån veà phoøng chaùy noå khi thieát keá kho löu tröõ: vaät lieäu xaây döïng kho phaûi coù tính chòu löûa, phaûi coù choã thoaùt hieåm. Khoaûng caùch an toaøn ngaên caùch chaùy, coù heä thoáng baùo chaùy, phoøng chöõa chaùy. Ñoái vôùi vaät lieäu baèng theùp phaûi ñöôïc caùch löûa. Keát caáu kieán truùc cuûa kho löu tröõ phaûi coù heä thoáng thoâng gío toát nhö treân traàn nhaø, böùc töôøng, döôùi saøn nhaø. Saøn nhaø kho löu tröõ phaûi coù keát caáu choáng thaám thích hôïp, deã lau chuøi, heä thoáng thoaùt nöôùc thích hôïp. ngöôøi quaûn lyù kho phaûi thuoäc baûng höôùng daãn veà coâng taùc an toaøn, quy taéc an toaøn trong kho, phaûi thuoác quy taéc an toaøn vaø öùng cöùu khi coù söï coá. Coù coâng taùc baûo trì kho ñònh kyø. Coâng vieäc naøy seõ goùp phaàn laøm taêng tính an toaøn taïi kho löu tröõ nhaèm haïn cheá caùc söï coá Ngoaøi ra: Thöôøng xuyeân môû caùc lôùp höôùng daãn caùch söû duïng thuoác ôû caùc ñaïi lyù, ñaëc bieät laø caùc loaïi thuoác BVTV môùi. Phaûi thöôøng xuyeân thanh tra, kieåm tra caùc ñaïi lyù ñeå ngaên chaën kòp thôøi vieäc baùn caùc loaïi thuoác caám söû duïng, thuoác quaù haïn söû duïng, thuoác giaû, Thanh tra ñieåm kinh doanh thuoác BVTV Caùc hình thöùc xöû phaït ñoái vôùi caùc ñaïi lyù vi phaïm Theo nghò ñònh 26/2003/NÑ-CP ra ngaøy 19 – 3 - 2003 quy ñònh xöû phaït vi phaïm haønh chính trong lónh vöïc baûo veä vaø kieåm ñònh baûo veä thöïc vaät, trong muïc C Ñieàu 14 coù ñeà ra hình thöùc xöû phaït vaø möùc phaït ñoái vôùi haønh vi vi phaïm caùc quy ñònh veà buoân baùn thuoác vaø nguyeân lieäu laøm thuoác BVTV: caûnh caùo vaø xöû phaït töø 200 ngaøn ñeán 500 ngaøn ñoái vôùi moät trong caùc haønh vi vi phaïm sau: 254
Buoân baùn thuoác khoâng coù chöùng chæ haønh ngheà hoaëc chöùng chæ haønh ngheà ñaõ heát haïn. Buoân baùn thuoác khoâng coù cöûa haøng vaø kho chöùa thuoác hoaëc coù cöûa haøng vaø kho chöùa khoâng ñuùng quy ñònh. Buoân baùn thuoác vaø nguyeân lieäu laøm thuoác chung vôùi thöùc aên chaên nuoâi, löông thöïc, thöïc phaåm, haøng giaûi khaùt, thuoác y teá, thuoác thuù y vaø caùc haøng hoùa vaät tö tieâu duøng khaùc, tröø phaân boùn, buoân baùn thuoác döôùi daïng oáng tieâm thuûy tinh, buoân baùn thuoác khoâng coù teân trong danh muïc thuoác BVTV ñöôïc pheùp söû duïng vaø haïn cheá söû duïng ôû Vieät Nam, thuoác BVTV heát haïn söû duïng thuoác khoâng ñaït tieâu chaån chaát löôïng, thuoác khoâng roõ nguoàn goác xuaát xöù coù khoái löôïng ñeán döôùi 5 kg thuoác thaønh phaåm, buoân baùn thuoác caám söû duïng taïi Vieät Nam coù khoái löôïng ñeán döôùi 1 kg (hoaëc 1 lít) thuoác thaønh phaåm. Quaûn lyù vieäc söû duïng thuoác BVTV - Ñoái vôùi nhaø quaûn lyÙ: Nhìn chung ña soá ñoái töôïng söû duïng thuoác laø ngöôøi noâng daân, do ñoù hoï cuõng khoâng coù hieåu saâu veà söï nguy hieåm cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñoái vôùi söùc khoeû vaø caây troàng nhö theá naøo. Do vaäy, ñöùng treân phöông dieän ngöôøi quaûn lyù caàn phaûi laøm nhöõng coâng vieäc sau: • Giaùo duïc, tuyeân truyeàn saâu roäng hôn nöõa cho noâng daân veà caùc loaïi thuoác tröø saâu, öu cuõng nhö nhöôïc ñieåm cuûa chuùng. Taùc haïi cuûa vieäc khoâng duøng ñuùng thuoác, phöông phaùp an toaøn khi söû duïng thuoác vaø phun thuoác. • Khuyeán khích söû duïng caùc phöông phaùp phoøng tröø dòch haïi IPM ñeå haïn cheá vieäc söû duïng thuoác tröø saâu. • Vieäc buoân baùn thuoác phaûi thoâng qua kieåm dòch vaø do nhöõng ñôn vò hay caù nhaân coù hieåu bieát veà thuoác ñeå traùnh vieäc söû duïng sai thuoác vaø nhieãm ñoäc sang caùc saûn phaåm khaùc. • Caùc thuoác tröø saâu dö thöøa phaûi ñöôïc löu tröõ trong nhöõng thuøng kín vaø baûo quaûn ôû nhöõng nôi thoaùng maùt, xa löûa sau ñoù mang ñeán nôi xöû lyù. • Thöôøng xuyeân kieåm tra, giaùm saùt vieäc söû duïng thuoác cuûa noâng daân. Coù keá hoaïch vaø bieän phaùp xöû lyù ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm. - Ñoái vôùi ngöôøi söû duïng: Khi söû duïng thuoác caàn coù nhöõng bieän phaùp nhö sau: Bieän phaùp phoøng ngöøa: Maëc quaàn aùo, khaên che kín da trong quaù trình phun thuoác, khi phun thuoác neân ñöùng treân chieàu gioù, sau khi lao ñoäng caàn thay quaàn aùo vaø taém röûa kyõ baèng xaø boâng. Tuîeât ñoái khoâng aên uoáng, huùt thuoác trong thôøi gian phun thuoác, röûa tay saïch tröôùc khi uoáng nöôùc 255
Khoâng laøm vieäc vôùi hoaù chaát khi cô theå ñang suy yeáu nhö caûm cuùm, phuï nöõ khi coù kinh, mang thai vaø cho con buù. Tuyeät ñoái khoâng duøng thuoác ñeå boâi gheû, dieät tröø chí khoâng aên gia suùc khi bò nhieãm ñoäc thuoác tröø saâu. Bieän phaùp söû duïng an toaøn, coù hieäu quûa thuoác BVTV: Söû duïng thuoác phaûi bieát phoái hôïp vôùi caùc bieän phaùp khaùc nhö duøng gioáng khaùng, ñieàu chænh thôøi vuï, baûo veä caùc loaïi thieân ñòch coù ích thì môùi naâng cao hieäu quaû kinh teá. Bieát duøng ñuùng thuoác theo qui taéc 4 ñuùng: duøng ñuùng thuoác, ñuùng luùc, ñuùng lieàu löôïng, vaø ñuùng caùch. - Duøng ñuùng thuoác: Caàn bieát roõ söû duïng thuoác ñeå dieät loaïi saâu naøo, treân caây troàng naøo. Neáu khoâng bieát caùch caàn nhôø caùc boä kyõ thuaät ñieàu tra treân ñoàng ruoäng, vöôøn ñeå coù caùch söû duïng moät caùch chính xaùc. Neáu coù nhieàu loaïi thuoác ñeàu coù coâng duïng nhö nhau thì caàn löïa choïn loaïi coù ñaëc tính sau: • Ít ñoäc haïi ñoái vôùi ngöôøi phun thuoác • Ít nguy haïi ñoái vôùi ngöôøi tieâu thuï saûn phaåm • An toaøn ñoái vôùi caây troàng • Ít ñoäc haïi ñoái vôùi caùc loaøi gia suùc coù ích ( gia suùc, toâm, caù, caùc loaøi thieân ñòch ) • Khoâng toàn dö laâu trong nguoàn thöùc aên, trong ñaát. - Duøng ñuùng luùc: Duøng ñuùng luùc coù nghóa laø neáu phun thuoác khoâng kòp thôøi vaøo luùc ñoù thì khi thu hoaïch naêng suaát vaø phaåm chaát noâng saûn seõ giaûm suùt ñaùng keå. Trong tröôøng hôïp, tuy coù saâu beänh treân ñoàng ruoäng nhöng: • Hoaëc maät ñoä cuûa chuùng coøn thaáp • Hoaëc do treân ñoàng ruoäng coù maät ñoä thieân ñòch cao, coù khaû naêng khoáng cheá, kìm haõm söï phaùt trieån cuûa cuûa saâu beänh. Khi ñoù chöa caàn phun thuoác vì caây troàng coù khaû naêng choáng chòu ñöôïc. Sau ñoù caây troàng coù theå hoài phuïc ñöôïc khoâng giaûm naêng suaát, thì chöa phaûi laø luùc caàn phun thuoác. Neáu caàn phun thuoác, thì phaûi phun khi saâu ôû tuoåi nhoû, beänh môùi phaùt sinh. Khoâng phun thuoác vaøo nhöõng luùc trôøi naéng gaét, cô theå deã bò meät moûi, deã bò gaây ñoäc. Khoâng phun thuoác vaøo luùc trôøi saép möa, hoaëc gioù to laøm cho thuoác bò röûa troâi hoaëc baùm khoâng ñeàu laøm giaûm hieäu quûa cuûa thuoác. Vôùi nhöõng noâng saûn duøng laøm löông thöïc, thöïc phaåm cho ngöôøi vaø gia suùc khoâng ñöôïc phun thuoác khi gaàn thu hoaïch. Phaûi ñaûm baûo ñuùng thôøi gian caùch ly cuûa töøng loaïi treân töøng loaïi noâng saûn. - Duøng ñuùng lieàu löôïng 256
Ñoïc kyõ baûn höôùng daãn thuoác, tính toaùn thaät ñuùng löôïng thuoác caàn pha cho moãi bình phun vaø soá bình caàn cho moät dieän tích xaùc ñònh. Phaûi coù duïng cuï ñong thuoác, khoâng öôùc löôïng baèng maét, khoâng boác thuoác boät baèng tay. Caàn phun heát thuoác ñaõ tính toaùn treân thöûa ruoäng cuûa mình. Khoâng duøng thuoác vôùi lieàu löôïng cao hôn qui ñònh vì noù khoâng laøm gia taêng hieäu quaû cuûa thuoác maø gaây ra laõng phí tieàn baïc vaø taêng nguy cô nhieãm ñoäc cho ngöôøi phun thuoác, ngöôøi tieâu thuï saûn phaåm, caùc sinh vaät coù ích vaø moâi tröôøng. - Duøng ñuùng caùch pha thuoác Ñoái vôùi thuoác caàn hoaø tan trong nöôùc (nhuõ daàu, thuoác söõa) phaûi pha sao cho thuoác hoaø thaät ñeàu trong nöôùc. Do ñoù, khi pha ban ñaàu ñoå vaøo bình bôm 1/3 –1/2 möùc caàn pha, tieáp ñoù ñoå töø töø vaøo bình löôïng thuoác ñaõ ñong, vöøa ñoå, vöøa khuaáy. Sau cuøng ñoå noát nöôùc coøn laïi, khuaáy kyõ vaø ñem bình ñi phun ngay. Ñoái vôùi nhöõng thuoác boät hoaø tan trong nöôùc, tröôùc heát phaûi cho löôïng thuoác ñaõ caân vaøo moät bình ñong nhoû, cho moät ít nöôùc vaøo khuaáy ñeàu ñeå taïo thaønh moät dung dòch thuoác nöôùc ñaäm ñaëc roài môùi ñoå vaøo bình bôm ñeå hoaø loaõng vôí nöôùc, sau ñoù khuaáy kyõ roài ñem ñi phun ngay. Phaûi phun sao cho thuoác baùm ñeàu vaøo caùc boä phaän cuûa caây bò saâu haïi, do ñoù phaûi duøng moät löôïng nöôùc ñuû ñeå pha thuoác. Trung bình 1.000 m2 caàn duøng 60-80 l nuôùc. Ñeå khaéc phuïc tình traïng söû duïng sai thuoác caàn boå sung theâm caùn boä khoa hoïc cho ñòa phöông ñeå höôùng daãn noâng daân trong söû duïng thuoác. Taêng cöôøng kieán thöùc baûo veä moâi tröôøng vaø söùc khoûe cho noâng daân, tuyeät ñoái khoâng ñöôïc löu haønh caùc loaïi thuoác tröø saâu ñaõ caám söû duïng. Xöû lyù sau khi söû duïng - Ñoái vôùi caùc cô saûn xuaát: Hoï phaûi coù chính saùch thu mua caùc chai loï hoaëc bao bì ñöïng hoaù chaát cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät vôùi giaù cao. Hoï caàn phaûi coù caùc coâng ngheä taùi cheá laïi caùc nguyeân lieäu ñoù. Hoï caàn coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñeå tìm nhöõng bao bì ñöïng thuoác baûo veä thöïc vaät deã phaân huyû . - Ñoái vôùi ngöôøi noâng daân: ¾ Sau khi söû duïng xong phaûi taäp trung laïi thaønh moät choã nhaát ñònh. ¾ Thöôøng xuyeân tham gia vaøo coâng taùc khuyeán noâng do xaõ hay huyeän toå chöùc nhaèm naâng cao söï hieåu bieát veà thuoác baûo veä thöïc vaät. 257
¾ Hoï caán coù choã löu tröõ voû chai, bao bì moät lyù nhö nôi ñoù phaûi traùnh xa treû em, caùc ñoäng vaät nuoâi trong nhaø, khoâng bò aåm öôùt Quaûn lyù veà vieäc vaän chuyeån töø caùc coâng ñoaïn saûn xuaát cho ñeán söû duïng Ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù caàn phaûi thöïc hieän caùc vaán ñeà sau: Caùc cô sôû saûn xuaát khoâng ñöôïc giao caùc loïai thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn cho ñôn vò vaän chuyeån, löu tröõ vaø xöû lyù neáu khoâng coù giaáy pheùp hôïp leä. Tröôùc khi vaän chuyeån hay giao nhaän caùc loïai thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn phaûi ñöôïc ñoùng goùi vaø daùn nhaõn theo ñoùng quy ñònh. Caùc cô sôû naøy cuõng phaûi giao haøng haùo ñeán ñôn vò tieáp nhaän trong thôøi gian nhaát ñònh vaø ngaén nhaát. Ñôn vò naøo duøng xe cuûa mình ñeå vaän chuyeån caùc saûn phaåm phaûi tuaân thuû nghieâm tuùc nhöõng quy ñònh chung (roø ræ, ñoå vôõ vaø xaûy ra tai naïn). Ñôn vò vaän chuyeån coù nhieäm vuï laøm saïch xöû lyù caùc chaát rôi vaõi treân ñöôøng. Ñoái vôùi moãi loaïi phöông tieän vaän chuyeån: baèng ñöôøng boä, ñöôøng haøng khoâng, ñöôøng thuûy phaûi coù nhöõng nguyeân taéc ñaëc thuø rieâng. Giaùo duïc, tuyeân truyeàn saâu roäng hôn nöõa cho noâng daân veà caùc loaïi thuoác tröø saâu, öu cuõng nhö nhöôïc ñieåm cuûa chuùng. Taùc haïi cuûa vieäc khoâng duøng ñuùng thuoác, phöông phaùp an toaøn khi söû duïng thuoác vaø phun thuoác. Xaây döïng nhöõng khu vöïc thu gom caùc pheá phaåm thuoác tröø saâu ñeå xöû lyù Khuyeán khích söû duïng caùc phöông phaùp phoøng tröø dòch haïi ñeå haïn cheá vieäc söû duïng thuoác tröø saâu. Vieäc buoân baùn thuoác phaûi thoâng qua kieåm dòch vaø do nhöõng ñôn vò hay caù nhaân coù hieåu bieát veà thuoác ñeå traùnh vieäc söû duïng sai thuoác vaø nhieãm ñoäc sang caùc saûn phaåm khaùc Caùc thuoác tröø saâu dö thöøa phaûi ñöôïc löu tröõ trong nhöõng thuøng kín vaø baûo quaûn ôû nhöõng nôi thoaùng maùt, xa löûa sau ñoù mang ñeán nôi xöû lyù. Thöôøng xuyeân kieåm tra, giaùm saùt vieäc söû duïng thuoác cuûa noâng daân. Coù keá hoaïch vaø bieän phaùp xöû lyù ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm Nhaø nöôùc caàn nghieâm khaéc hôn veà vaán ñeà söû duïng thuoác tröø saâu khoâng ñuùng (lieàu löôïng, thôøi gian caùch ly, chuûng loaïi) vaø nhöõng loaïi thuoác tröø saâu ñaõ caám treân thò tröôøng ñeå giaûm toái ña nhöõng nguy cô gaây ngoä ñoäc cuûa thuoác tröø saâu. Naâng cao yù thöùc söû duïng vaøo töï baûo veä mình khi söû duïng thuoác tröø saâu cuûa ngöôøi daân nhö: caùch söû duïng caùc trang thieát bò baûo hoä, thôøi gian caùch ly, thu gom caùc chai loï thaûi boû sau söû duïng ñeå coù bieän phaùp xöû lyù phuø hôïp. 258