Giáo trình Chuẩn đoán bệnh thú y (Phần 2)

Nội dung text: Giáo trình Chuẩn đoán bệnh thú y (Phần 2)

1. Chương 6 BNH H TIÊU HOÁ Bnh h tiêu hoá là bnh thưng xy ra đi vi mi loài gia súc, nó chim t l 33 - 53% trong các bnh ni khoa. Đa dư nưc ta thuc vùng nhit đi, khí hu thay đi bt thưng, trình đ, k thut chăn nuôi gia súc còn thp kém nên hàng năm s gia súc cht v bnh đưng tiêu hoá rt nhiu, đc bit là hi chng tiêu chy gia súc và bnh ln con phân trng. Do đó, bnh v h tiêu hoá là mt loi bnh mà nhng ngưi làm công tác ni khoa phi đc biêt chú ý. Nhng nguyên nhân gây nên bnh đưng tiêu hoá có nhiu mt, song có th tóm tt nhng nguyên nhân chính sau: Nguyên nhân nguyên phát: Ch yu do ch đ nuôi dưng, chăm sóc gia súc kém; cho gia súc ăn nhng thc ăn kém phm cht (mc, thi, ít dinh dưng, có ln tp cht, cht đc, ). Thay đi thc ăn cho gia súc đt ngt, do làm vic quá sc hoc do chung tri thiu v sinh. Nguyên nhân k phát: Thưng là hu qu ca nhng bnh truyn nhim (bnh dch t ln, lao, phó thương hàn, ) hoc các bnh kí sinh trùng (giun đũa, sán lá gan, tiên mao trùng, ) hoc do mt s bnh ca các cơ quan trong cơ th (hô hp, tun hoàn, thn kinh, bnh ca răng ming, ). Trong các loài gia súc khác nhau, mi loài có nhng đc đim riêng v gii phu và sinh lý. Chính vì vy, bnh đưng tiêu hoá ca mi loài cũng có nhng đim riêng bit. Ví d: nga có d dày đơn và nh hơn so vi cơ th nên hay mc chng bi thc, loài nhai li có d dày bn túi, trong quá trình lên men sinh hơi trong d c làm cho chúng d b chưng hơi d c, Trong hàng lot các bnh ca h tiêu hoá, trên thc t gia súc non và gia súc già có t l mc cao hơn. gia súc non do s phát trin ca cơ th chưa hoàn thin, s thích ng vi ngoi cnh kém, còn gia súc già nói chung sc đ kháng ca cơ th gim sút nên d mc bnh. Ngoài ra còn phi xét đn loi hình thn kinh và đc đim ca tng cơ th con vt cũng nh hưng trc tip đn quá trình mc bnh. Bnh đưng tiêu hoá rt phc tp và đa dng song thưng biu hin hai mt đó là s ri lon v tit dch và vn đng ca các b phn thuc đưng tiêu hoá. 6.1. BNH VIÊM MING (Stomatitis) Viêm ming là bnh mà gia súc hay mc, tuỳ theo tính cht viêm mà chia ra: viêm cata, viêm ni mn nưc, mn m, viêm màng gi, viêm hoi t. Trong lâm sàng ngưi 132
2. ta thy ba th viêm (viêm ming th cata, viêm ni mn nưc, viêm ming l loét). Trong đó th viêm ming cata hay xy ra. 6.1.1. Bnh viêm ming cata (Stomatitis catarrhalis) a. Đc đim Quá trình viêm xy ra trên niêm mc ca vùng ming. Trong quá trình viêm nưc rãi chy nhiu và làm nh hưng ti vic ly thc ăn, nưc ung và nhai thc ăn. b. Nguyên nhân Nguyên nhân nguyên phát - Do niêm mc ming b kích thích ca các tác đng cơ gii (thc ăn cng, răng mc chi, kích thích niêm mc ming → gây viêm. - Do kích thích v nhit (đ ăn, nưc ung quá nóng, ) - Do nhng tác đng v hoá cht (các loi cht đc ln vào thc ăn gây nên, hoc dùng mt s hóa cht có tính kích thích mnh trong điu tr) Nguyên nhân k phát - Do viêm lan t các khí quan khác trong cơ th, vi khun vào máu ri đn ming gây viêm. - Hu qu ca các bnh toàn thân (như thiu vitamin A, C, thiu máu). - Do k phát t mt s bnh truyn nhim (như st l mm long móng, dch t trâu bò, dch t ln, bnh đu, viêm màng mũi thi loét). c. Triu chng * Th cp tính: Con vt luôn chy nhiu nưc rãi (hình 6.1). Niêm mc ming khô, đ đu hay lm tm đ, con vt ly thc ăn chm chp, nhai khó khăn. Trong ming gia súc nóng, đau, có khi sưng vòm khu cái (nga). Nhìn trên niêm mc ngoài hin tưng đ còn thy vt xây xát . Lưi có màu xám trng, nu bnh nng lưi sưng to, đau đn, nu viêm chân răng thì thy chân răng đ, có khi có m. Hình 6.1. Nưc dãi chy nhiu * Th mn tính: Triu chng ging th cp tính nhưng kéo dài, gia súc ăn kém và ngày càng gy dn, niêm mc ming dày lên, li lõm, không nhn, mt lưi b loét, phía trong má niêm mc viêm l loét. d. Tiên lưng Bnh th nguyên phát khong 7 - 10 ngày con vt t khi, nu không chú ý h lý bnh s kéo dài, con vt gy dn. 133
3. e. Chn đoán Bnh d phát hin, da vào triu chng đ chn đoán song cn phi xem xét có phi là k phát ca các bnh khác không, nht là bnh truyn nhim. Bnh st l mm long móng: con vt st cao, vú và móng ni mn nưc và mn loét, bnh lây lan nhanh. Bnh dch t trâu bò: ngoài triu chng viêm ming, con vt th hin viêm rut rt rõ, bnh lây lan nhanh. Bnh viêm ming hoá m có tính cht truyn nhim nga: Trong môi, má, li mc lm tm nhng nt bng ht vng, ht đu sau đó hoá m, v ra, hình thành các vt loét tng đám, bnh có tính cht lây lan. Nhng bnh k trên lúc đu viêm niêm mc th cata ri mi đn các triu chng đin hình. g. Điu tr H lý: không cho con vt ăn thc ăn cng, ung nưc nóng, nhng thc ăn có tính kích thích. Dùng thuc điu tr: - Dùng dung dch sát trùng ra vùng ming + Bnh nh: dùng natri carbonat 2 - 3% hoc axit boric 3%, dung dch phèn chua 3% đ ra niêm mc ming. + Bnh nng: dùng Ichthyol 1 - 3%, hoc dung dch Rivanol 0,1%. + Bnh thuc dng mn tính: dùng natri bc 0,1 - 0,5% hoc sulfat đng 0,2 - 0,5% ra vt loét. Chú ý: Trong bnh l mm long móng ngưi ta thưng dùng các nưc qu chua - Bôi kháng sinh vào nhng nơi có nt loét. - B sung cho cơ th các loi vitamin A, C, B2, PP. 6.1.2. Bnh viêm ming ni mn nưc (Stomatitis vesiculosa) a. Đc đim Trên mt niêm mc ming ni mn nưc màu trong. Khi các mn nưc và to thành các nt loét. Bnh thưng gp bò, nga, dê. b. Nguyên nhân - Do gia súc ăn phi nhng thc ăn mc, thc ăn có tính cht kích thích, hoc do ăn thc ăn ln hoá cht hay các loi cây đc. - Do k phát t viêm ming cata. 134
4. c. Triu chng - Gia súc đau ming, ly thc ăn và nhai chm chp, có hin tưng nh thc ăn. - Niêm mc ming my ngày đu th viêm cata. Sau đó trong môi, góc mm, li, trong má ni lên nhng mn nưc nh, trong cha dch trong hoc vàng nht (mn nưc bò to hơn nga, thưng vòm khu cái, bên môi). Khong 3 - 4 ngày sau, mn v đ li nt loét màu đ tươi, sau đó tng thưng bì li tái sinh. - Gia súc gim ăn, mt mi, hơi st. d. Tiên lưng Bnh kéo dài khong 20 - 30 ngày ri khi. Nu ln nh mc bnh thì d cht vì không bú đưc. Th b bnh thưng kèm theo a chy, t l cht 50%. e. Chn đoán Cn chn đoán phân bit vi hai bnh sau: - Bnh viêm hoá m có tính cht truyn nhim ca nga: mn nưc b mưng m và bnh có tính cht lây lan. - Bnh st l mm long móng: Gia súc có triu chng toàn thân, bnh lây lan nhanh, quanh mn nưc có vành đ, có hin tưng viêm móng, vú. g. Điu tr Ging viêm ming th cata, khi mi có vt loét dùng Glyxerin, iod (Cn iod 5% 1 phn, Glyxerin 7 phn) đ ra vét loét. Sau đó bôi kháng sinh vào vt loét. 6.1.3. Bnh viêm ming l loét (Stomatitis ulcerisa) a. Đc đim Đây thuc loi viêm ming ác tính, lp niêm mc li và trong má b hoi t và loét. Do vy, làm nh hưng rt ln ti s ly và nhai thc ăn ca gia súc. Th viêm này loài ăn tht hay mc. b. Nguyên nhân - Do s xâm nhp ca loi vi trùng hoá m và hoi thư. - Do bnh răng, li, bnh ri lon trao đi cht. - Do k phát t mt s bnh truyn nhim (bnh dch t ln, dch t trâu bò, l mm long móng, bnh đu, ) c. Triu chng - Con vt st, mt mi, rũ, ăn kém, đau vùng ming (ly thc ăn và nhai thc ăn rt khó khăn). Nưc rãi có ln máu và t bào hoi t, ming hôi thi khó chu 135
5. - Li b sưng, có màu đ thm, phía dưi màu vàng nht loét như va, dưi lp đó là niêm mc loét đ (hình 6.2). Khi bnh nng xương hàm sưng to. - Bnh có th gây ra chng bi huyt, gia súc a chy. d. Tiên lưng Cha sm bnh s khi sau 10 - 15 ngày. Nu đ lâu tiên lưng xu. e. Chn đoán Da vào triu chng đin hình (niêm mc ming loét, mm rt thi, nưc rãi chy ra có c mnh t chc hoi t và máu). Cn chn đoán phân bit vi các trưng hp viêm khác. Hình 6.2. Nt loét ming g. Điu tr H lý: Cho gia súc ăn thc ăn lng và tránh cho ăn thc ăn có tính cht kích thích niêm mc ming. Chung tri sch s khô ráo và thoáng khí. Dùng thuc điu tr: - Dùng thuc sát trùng ra ming: Dùng mt trong các dung dch (nưc oxy già 3%, cn iod 1% hoc axit boric 3%, nưc phèn chua 3%). - Dùng kháng sinh bôi vào vt loét - Dùng thuc tr sc tr lc và nâng cao sc đ kháng. Đ làm mòn vt loét tăng sinh: Bôi dung dch Nitrat bc 1 - 2% sau đó ra bng nưc sinh lý t 1 - 2 ln. Chú ý: Nu gia súc không ăn đưc phi truyn dung dch đưng Glucoza ưu trương. 6.2. TC THC QUN (Obturatio Oesophagi) 6.2.1. Đc đim - Bnh thưng xy ra khi cho gia súc ăn nhng thc ăn c qu có kích thưc to hơn lòng thc qun. - Khi thc qun b tc thưng gây ri lon quá trình nut và gây ri lon hô hp. Đi vi loài nhai li còn gây chưng hơi d c k phát. - Trong các loài gia súc trâu, bò hay mc nht. 136
6. 6.2.2. Nguyên nhân - Do gia súc nut vi nhng thc ăn c qu hay thc ăn bt khô và không đưc cho ung nưc. - Do gia súc nut phi ngoi vt. - Do gây mê trong lúc thc qun vn còn tích thc ăn. - Do k phát t nhng bnh v thc qun (như giãn, hp, lit thc qun). - Do trúng đc Atropin sulfat - Do hin tưng cui lông (đi vi bò nuôi tp trung). 6.2.3. Triu chng a. Gia súc có hin tưng nghn Khi nghn con vt đang ăn b d, c luôn rưn cao làm đng tác nut, dáng băn khoăn, lc đu, mm chy nưc dãi, gia súc có phn x nôn. Bò thưng nghn sau hng hay đon thc qun quanh c, còn nga li hay nghn đon ngc. Khi thc qun tc hoàn toàn làm hơi không th thoát ra ngoài đưc. Do vy, thưng k phát chưng hơi d dày. Nu d vt to chèn ép khí qun → con vt th khó hoc ngt th. Hình 6.3. Con vt đang ăn b d b. Thc qun b sưng to Dùng tay s nn phn trái c có th tìm thy phn thc qun ni lên mt cc to (có khi không cn s cũng nhìn thy), s nn vùng sưng thy thc qun vn vo (hình 6.4). 6.2.4. Tiên lưng Nu tc thc qun do nhng vt mm thì d vt có th trôi dn vào d dày và t khi trong vài gi đn 1 ngày. Hình 6.4. Thc qun có d vt phng to Nu tc do nhng vt rn, to thì bnh kéo dài, gia súc không ăn đưc, thc qun có khi b rách, gia súc có th k phát chưng hơi d dày → con vt ngt th cht. 6.2.5. Chn đoán - Nu tc sau hng, dùng dng c m mm cho gia súc, cho tay vào có th tìm thy vt tc. Nu tc đon c dùng tay vut có th s thy. 137
7. - Nu tc đon ngc thì dùng ng thông thc qun không thông vào d dày đưc. - Có th chn đoán nơi b tc bng X - quang: ch đó ti và to hơn bình thưng. Cn phân bit vi các bnh ca thc qun sau: Thùc qu¶n co giËt: ë bÖnh ny khi hÕt c¬n co giËt èng th«ng thùc qu¶n vÉn th«ng ®−îc, kh«ng sê thÊy ngo¹i vËt ë thùc qu¶n. Thc qun hp: Bnh không có triu chng rõ rt, thc ăn lng và nưc vn trôi qua đưc. 6.2.6. Điu tr a. H lý - Đ gia súc tư th đu cao đuôi thp. - Cho gia súc ung nưc. b. Bin pháp can thip Nu d vt b tc sau hng: dùng dng c m mm thò tay vào ly d vt ra. Nu d vt tc đon c: Trong trưng hp d vt mm, dùng tay xoa bóp cho tan, sau đó cho con vt ung nưc đ con vt t nut. Trong trưng hp d vt cng, tròn, nhn, dùng parafin hoc du thc vt bơm vào thc qun cho trơn ri ly tay vut ngưc cho ngoi vt theo ra đng mm. Nu d vt tc đon sau: dùng ng thông thc qun đy vào t t, khi đy vào thy khó thì dùng Novocain 2 - 5% vi liu lưng 10 - 15ml tiêm xung quanh ch thc qun b tc, sau 5 - 10 phút bơm vào thc qun mt ít du thc vt ri li đy t t ng thông thc qun vào đ cho d vt xung d dày. Dùng thuc làm tăng co bóp thc qun: có th dùng mt trong các loi thuc sau: Thuc Đi gia súc Tiu gia súc Chó - Ln Pilocacpin 3% 10 - 15ml 5 - 10ml 3 - 5ml Strychnin sulfat 0,1% 10ml 5ml 1 - 2ml Tiêm dưi da cho gia súc Chú ý: - Tiêm 2 loi thuc trên phi chú ý đn tình trng hô hp và tun hoàn ca con vt. - Nu có k phát chưng hơi d dày: Phi dùng th thut chc d dày đ tháo hơi. - Trưng hp tc thc qun do các vt nhn hay nhng vt bám chc vào thc qun thì phi dùng bin pháp m ly ngoi vt ra. Phương pháp này rt hn ch vì nó làm hp thc qun sau khi phu thut. 138
8. 6.3. BNH D DÀY VÀ RUT CA LOÀI NHAI LI (Diseases of ruminant) 6.3.1. Đc đim sinh lý ca các túi d dày D dày (4 túi) ca loài nhai li có nhng đc đim sinh lý và gii phu riêng. Do vy, bnh v d dày ca loài nhai li cũng mang đc đim riêng mà các loài gia súc khác không có (hình 6.5). Trung khu thn kinh ca d dày và d c nm trung não. Dây thn kinh mê tu là thn kinh vn đng, nên khi ngưi ta kích thích dây thn kinh này thì s co bóp ca các túi d dày s tăng cưng. S phi hp các co bóp ca túi d dày do trung tâm dinh Hình 6.5. D dày loi nhai li dưng trưc d t ong. Nhng kích thích cm giác ca các túi này s truyn vào ty sng, đó nó tip xúc vi c dây thn kinh t d c vào. S vn đng ca d dày đưc bt đu bng co bóp ca d t ong làm th tích d t ong gim đi 1/2 hay 2/3 ln, cht cha đưc đy lên phía trên và phía sau xoang d c, thc ăn có th dc vào ti phía cui ca túi trên. Sau ln co bóp th hai thành túi trên ca d c cũng co bóp, thc ăn s t túi trên xung túi dưi. Khi thành ca túi trên cng ra thì túi dưi co li. Khi lưng thc ăn ca túi dưi li dn lên phía trưc ca túi trên. Do kt qu ca s co bóp làm thc ăn đưc xáo trn, các bt hơi tp trung lên túi hơi làm hơi thoát ra đưc d dàng. Tip theo s co bóp ca d t ong là s co bóp ca d lá sách, d t ong co bóp trưc vi cưng đ co bóp rt mnh nên nưc trong d t ong chy vào d lá sách, khi bung lá sách đã đy thì cơ ca d lá sách đóng li, lá sách co bóp mnh dn thc ăn vào các lá, cht cng đưc gi li, cht lng chy vào d múi kh, có mt phn chy v d t ong, các lá sách co bóp s nghin nh thc ăn thc vt. D múi kh co bóp không có quan h vi s co bóp ca ba túi trên mà là tip tc vi nhu đng ca rut non. Đi vi gia súc đang bú thì rãnh thc qun còn đóng kín nên khi con vt bú sa, nưc s đi thng vào d lá sách ri chy vào d múi kh. D múi kh (hay d dày thc), tá tràng, kt tràng và rut non có chc năng tương t như đng vt d dày đơn. Chính d múi kh, vi sinh vt d c và phn còn li ca thc ăn chưa lên men nhưng có kh năng tiêu hoá s tiêu hoá bng enzym to ra các sn phm s đưc hp thu. Phn x nhai li đưc thc hin do s kích thích ca thc ăn vào thành d c. Ngoài vic nhai li, trâu bò còn có hin tưng hơi đ thi cht khí do s lên men trong d c sinh ra, mi gi hơi t 17 - 20 ln, khi đó cht khí ép vào d c gây phn x làm giãn thc qun, cơ d dày co bóp đ đy hơi ra ngoài. 139
9. rut d lá sách thc qun d c d múi kh d t ong Hình 6.6. Tiêu hoá các túi d dày Trong d c trâu, bò còn cha lưng vi sinh vt khá ln, chúng tit ra men ureaza đ tiêu hoá đm ure và chuyn thành protein ca cơ th. gia súc kho, hot đng ca các túi d dày bình thưng thì thc ăn đng li trong d c và d t ong khong 2 ngày, nhu đng d c ca trâu bò t 2 - 5 ln, ca dê cu t 2 - 6 ln trong 2 phút. 6.3.2. Cơ năng tiêu hoá ca các túi d dày Quá trình tiêu hoá trong d c ngoài tác dng cơ gii còn có quá trình phân hu ca vi sinh và các cht lên men. Lưng vi sinh vt trong d c rt ln (khong 1 t con trong 1 kg thc ăn d c). Trưc ht tho phúc trùng phá v màng xenluloza đ to điu kin cho vi khun lên men và gii phóng các cht dinh dưng khác như tinh bt, đưng, đm trong thc ăn đ d dàng tiêu hoá. Tho trùng cũng ăn mt phn xenluloza đã b phá v đó đ có năng lưng cho s hot đng ca chúng. Cht xơ dưi tác dng ca vi khun gây lên men rt mnh, qua mt s giai đon và cui cùng to ra nhiu cht khí (CH4, CO2) và các axit béo bay hơi khác (a. acetic, a. propiovic, a. butyric, a. valeric), các sn phm này đưc hp th vào máu qua thành d c đ tham gia vào quá trình trao đi cht, vi khun còn làm lên men hemixenluloza thành pentoza và hexoza, lên men dectin to thành mt s axit béo bay hơi khác. Tho phúc trùng cũng phân gii tinh bt thành polysaccarit nh men amylaza trong cơ th tho phúc trùng tit ra. Nhng đa đưng này s đưc lên men to thành axit béo bay hơi. S phân gii protein trong d c không đáng k. Các vi sinh vt bin protein thc vt thành protein đng vt có giá tr dinh dưng cao trong cơ th ca chúng. H vi sinh vt này theo dch thc ăn đi xung d múi kh và rut non, đó do môi trưng không thích hp, chúng cht đi, tr thành ngun protein đng vt cung cp cho trâu bò. Ngưi 140
10. ta tính rng 20 - 30% cht đm d tiêu hoá trong d c là vi sinh vt to thành. Vic tng hp các vitamin nhóm B và K cũng do các vi sinh vt ( gia súc trưng thành) to nên, riêng vitamin C cha trong thc ăn b phân hoá nhanh trong d c. Chú ý: Vic tng hp các vitamin này ch thc hin đưc khi gia súc cai sa. Vì vy, vi gia súc non vic b sung các vitamin cho cơ th là cn thit. 6.4. BNH BI THC D C (Dilatatio acuta ruminis íngestis) 6.4.1. Đc đim Bnh d c bi thc (hay còn gi tích thc ăn trong d c) là do trong d c cha nhiu thc ăn khó tiêu hóa làm cho th tích d dày tăng lên gp bi, vách d dày căng. Nu thc ăn tích li lâu trong d c thưng k phát viêm rut và gây ri lon hô hp, cơ th b nhim đc → con vt cht. Đây là bnh trâu bò hay mc (chim 40% trong các bnh d dày bn túi). Bnh tin trin chm (thưng xy ra sau khi ăn t 6 - 9 gi). 6.4.2. Nguyên nhân Do ăn quá no: Trâu bò ăn quá no các loi thc ăn khô, thc ăn khi gp nưc d trương n (như rơm, c khô, cây h đu, bã đu) hoc do gia súc nhn đói lâu ngày đt nhiên ăn no, ăn xong ung nhiu nưc lnh ngay đu có th dn đn d c bi thc. Do chăm sóc kém hoc thay đi thc ăn đt ngt (trâu bò cày kéo b mc bnh do làm vic quá mt nhc, ăn xong đi làm ngay, bò sa mc bnh do thiu vn đng). Do cơ th gia súc suy yu, b máy tiêu hoá hot đng kém, hoc do k phát t nhng bnh khác như nghn d lá sách, lit d c, viêm d t ong do ngoi vt và d múi kh bin v. Do k phát t mt s bnh truyn nhim (bnh cúm, bnh t huyt trùng, ). 6.4.3. Cơ ch sinh bnh Hot đng ca d c do h thn kinh thc vt chi phi. Vì vy, nhng nhân t gây bnh bên ngoài hay trong cơ th đu làm tr ngi ca hot đng thn kinh mê tu, làm gim nhu đng ca d c → thc ăn tích li d c. Khi thc ăn tích li trong d c làm tăng áp lc xoang bng → gây ri lon hô hp và tun hoàn. Do vy, con vt có biu hin th khó. Hơn na khi thc ăn tích li lâu s lên men, thi ra sinh ra nhiu hơi và các sn vt phân gii (như các loi khí; axit hu cơ). Nhng cht này kích thích vào vách d c, làm cho d c co git tng cơn → con vt đau bng và không yên. Nu hơi sinh ra nhiu s gây ra chưng hơi, mt khác thc ăn trong quá trình lên men s trương to làm căng vách d dày dn ti giãn d dày. Bnh tin trin làm cho cơ trơn co bóp yu dn → bnh nng thêm, vách d c b kích thích gây viêm hoi t, cht phân gii ngm vào máu gây trúng đc → con vt cht. 141
11. 6.4.4. Triu chng Bnh xy ra sau khi ăn t 6 - 9 gi. Triu chng lâm sàng th hin rõ: Con vt gim ăn hay không ăn, ngng nhai li, hơi ra có mùi chua, hay chy dãi, con vt đau bng (khó chu, đuôi qut mnh vào thân, xoay quanh cc buc, ly chân sau đp bng, đng nm không yên có khi chng bn vó giy gia, khi dt di thy con vt c đng cng nhc, hai chân dng ra. Mé bng trái con vt phình to, s nn thy chc, n tay vào có dng bt nhão, con vt đau, cho tay qua trc tràng s vào d c thy chc như s vào túi bt, con vt rt khó chu. Gõ vào vùng d c thy âm đc tương đi ln lên vùng âm bùng hơi. Vùng âm đc tuyt đi ln và chim c vùng âm đc tương đi. Tuy vy, nu con vt chưng hơi k phát thì khi gõ vn có âm bùng hơi. Nghe thy âm nhu đng d c gim hay ngng hn, nu bnh nng thì vùng trái chưng to, con vt th nhanh, nông, tim đp mnh, chân đi long chong, run ry, mt mi, cũng có khi nm mê mt không mun dy. Có th gây viêm rut k phát. Lúc đu con vt đi táo, sau đó đi a chy, st nh. 6.4.5. Tiên lưng Nu bnh nh, không k phát bnh khác thì sau 3 - 5 ngày s khi, nu k phát chưng hơi, viêm rut hay nhim đc thì có th cht. 6.4.6. Chn đoán Trâu bò mc bnh này có nhng đc đim: Bng trái căng to, s vào chc, n tay vào vùng d c đ li vt tay, gia súc không ăn, nhai li gim. Cn phân bit vi các bnh: D c chưng hơi: Bnh phát ra nhanh, vùng bng trái căng to, s d c căng như qu bóng, gia súc khó th cht nhanh. Lit d c: Nn vùng bng trái cm thy thc ăn nhão như cháo, nhu đng d c mt. Viêm d t ong do ngoi vt: Con vt có triu chng đau khi khám vùng d t ong. 6.4.7. Điu tr Nguyên tc tc điu tr: làm hi phc và tăng cưng nhu đng d c, tìm cách thi thc ăn tích lâu ngày trong d c. a. H lý Cho gia súc nhn ăn 1 - 2 ngày (không hn ch nưc ung), tăng cưng xoa bóp vùng d c, dt cho gia súc vn đng đ tăng cưng cơ năng vn đng ca d c. 142
12. Nhng ngày sau cho gia súc ăn mt ít thc ăn mm, d tiêu và cho ăn làm nhiu ln trong ngày, đng thi có th tht cho gia súc bng nưc m. Moi phân trong trc tràng và kích thích bàng quang cho con vt đi tiu. b. Dùng thuc Dùng thuc ty tr cht cha trong d c: Sulfat natri 300 - 500 g/con (trâu, bò); 50 - 100 g/con (bê, nghé); 20 - 50 g/con (dê, cu). Hòa vi nưc sch cho con vt ung 1 ln trong ngày đu điu tr. Dùng thuc tăng cưng nhu đng d c: Pilocacpin 3% 5 - 10ml/con (trâu, bò); 3 - 5ml/con (bê, nghé); 2 - 3ml/con (dê, cu). Tiêm bp, ngày 1 ln Tăng cưng tiêu hóa d c: dùng HCl (10 - 12ml nguyên chun hòa vi 1 lít nưc). Cho con vt ung ngày 1 ln. Đ phòng thc ăn lên men trong d c - Ichthyol: trâu, bò (20 - 30g), dê, cu, bê, nghé (1 - 2g). Cho ung ngày 1 ln. - Hoc dùng formol (15ml nguyên chun hoà vi 1 lít nưc sch) cho con vt ung: trâu, bò (1 lít/con); bê, nghé, dê (200 - 300ml/con). Cho ung ngày 1 ln. - Hoc dùng: cn + ti; nưc dưa chua, nưc lá th cho con vt ung. Dùng thuc tr sc, tr lc, tăng cưng gii đc cho cơ th: Thuc Trâu, bò (ml) Bê, nghé, dê, cu (ml) Dung dch Glucoza 20% 1000 - 2 000 500 - 1000 Cafeinnatribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln Chú ý: - Nu bi thc d c có k phát chưng hơi cp tính phi dùng troca chc thoát hơi. - Vi bin pháp trên mà thc ăn vn tích trong d c thì m d c ly bt thc ăn 6.5. LIT D C (Atomia ruminis) 6.5.1. Đc đim Bnh làm cho d c co bóp kém và dn đn lit → thc ăn trong d c, d múi kh không đưc xáo trn và tng v đng sau. Thc ăn tích li trong d c, d t ong, d múi kh và b thi ra, lên men sinh ra cht đc, làm cho cơ th b trúng đc và hi cho h thng thn kinh thc vt. Kt qu làm tr ngi cơ năng vn đng ca d c, làm gia 143
13. súc gim ăn, gim nhai li và thưng k phát viêm rut, cui cùng con vt trúng đc cht. Bnh thưng thy trâu, bò, còn dê, cu ít mc. 6.5.2. Nguyên nhân * Do cơ th suy nhưc (chim khong 40%), thưng gp nhng trưng hp sau: - Do thc ăn khan him, gia súc b đói, ăn rơm b mc, thi nát nên thiu sinh t. Hình 6.7. M d c ly thc ăn - Do gia súc b các bnh tim, gan, thn, ri lon trao đi cht, hay mc nhng bnh mn tính khác. - Do chăm sóc nuôi dưng gia súc không đúng phương pháp: + Cho ăn lâu ngày nhng thc ăn làm hn ch nhu đng cơ trơn (trâu bò ăn nhiu thc ăn tinh, kém thc ăn thô xanh). + Cho ăn thc ăn có tính kích thích mnh làm cho nhu đng d c quá hưng phn, đn giai đon sau s làm gim trương lc ca cơ → nhu đng d c gim sau đó lit. - Do cho ăn nhng thc ăn quá đơn điu hay thay đi thc ăn quá đt ngt. - Do ch đ qun lý gia súc không hp lý, gia súc làm vic quá sc, thay đi điu kin chăn th. * Do k phát ca mt s bnh khác - K phát t mt s bnh ni khoa (d c bi thc, d c chưng hơi, viêm d t ong do ngoi vt, viêm phúc, mc). - K phát t mt s bnh truyn nhim (bnh cúm, bnh t huyt trùng). - K phát t mt s bnh kí sinh trùng (sán lá gan, kí sinh trùng đưng máu) hoc do trúng đc cp tính gây nên. 6.5.3. Cơ ch sinh bnh Các tác đng bnh lý làm tr ngi ti hot đng ca h thn kinh trung ương, thn kinh thc vt ri làm tr ngi s hot đng ca tin v làm cho cơ d c gim nhu đng và dn đn lit. Khi d c b lit, nhng thc ăn tích li trong d c, d lá sách lên men, thi ra sinh ra các cht đc và đưc hp th vào máu gây nh hưng đn tiêu hoá và trng thái toàn thân ca con vt (do nhng sn phm phân gii t d c hp th vào máu, làm gim cơ năng thi đc ca gan, lưng glycogen trong gan gim dn dn đn chng xeton huyt, lưng kim d tr trong máu gim dn ti trúng đc toan. Đng thi do thc ăn lên men, các sn phm sinh ra kích thích vào vách d dày gây nên chng viêm hoi t d dày, viêm cata d múi kh và rut → bnh tr nên nng thêm). 144
14. Do quá trình lên men đã làm thay đi pH ca d c: t kim yu chuyn sang toan (do lưng axit hu cơ đt ngt tăng lên trong d c) gây bt li cho s sng ca các vi sinh vt phân gii xenluloza và infusoria trong d c, mt khác nhng sn vt sinh ra d c còn kích thích ti s cm th hoá hc vách d dày nên sinh ra nhng cơn co git d dày. Nhng dch lng trong d dày, chy vào d múi kh và rut làm nh hưng đn nhu đng ca d dày và rut và làm cho d lá sách căng to (do thc ăn chưa đưc làm mm, theo dch th tràn vào d lá sách). Nhng kích thích bnh liên tc truyn đn h thn kinh trung ương, làm t bào thn kinh mt mi, con vt rơi vào trng thái b c ch. 6.5.4. Triu chng a. Th cp tính Con vt gim ăn, thích ăn thc ăn thô hơn thc ăn tinh, khát nưc, nhai li gim hoc ngng hn, nhu đng d c kém hoc mt. Con vt hay hơi, hơi có mùi hôi thi. Con vt thích nm, mt mi, niêm mc ming khô. S nn vùng d c qua trc tràng thy thc ăn như cháo đc, vùng bng trái sưng to, con vt khó th. Phân lng ln cht nhy, khi k phát viêm rut thì phân loãng và thi. Nu bnh nng con vt có cơn co git, sau đó con vt cht. b. Th mn tính Con vt ăn ung tht thưng, nhai li gim, hơi thi, d c gim nhu đng nên thưng chưng hơi nh, phân lúc táo, lúc lng, trưng hp không k phát bnh khác thì nhit đ bình thưng, con vt gy dn, sau đó suy nhưc ri cht. 6.5.5. Bnh tích Th tích ca d c và d múi kh tăng, vùng d c trùng xung, thc ăn trong d lá sách khô li, trong d c cha đy dch nhy có mùi thi, niêm mc d dày viêm hoc xut huyt. 6.5.6. Tiên lưng Bnh mi phát thì sau khi điu tr 3 - 5 ngày con vt bình phc tr li. Bnh dng mn tính tiên lưng xu. 6.5.7. Chn đoán Phi nm đưc đc đim ca bnh như nhu đng d c gim, hoc ngng hn, nhai li gim, kém ăn, thnh thong chưng hơi, lúc đu đi táo, sau đó a chy, thc ăn trong d c nát như cháo. Cn chn đoán phân bit vi các bnh: 145
15. D c chưng hơi: Bnh phát ra đt ngt, vùng bng trái phng to, căng như qu bóng, con vt ngt th, niêm mc tím bm, nu can thip không kp thi con vt s cht. Viêm d dày - rut cp tính: Gia súc hơi st, trong d c không tích hơi và đng li thc ăn, nhu đng rut tăng, a chy. Viêm d t ong ngoi vt: Con vt cũng lit d c, thay đi tư th đng, dng hai chân trưc khi xung dc, đau, nghin răng, phù ym. Bnh thưng gây viêm phúc mc, viêm ngoi tâm mc k phát. 6.5.8. Điu tr Nguyên tc là làm tăng nhu đng d c, làm gim cht cha. a. H lý Khi mi mc bnh cho gia súc nhn 1 - 2 ngày (không hn ch ung nưc) sau đó cho ăn thc ăn d tiêu, cho ăn ít và nhiu ln trong ngày. Xoa bóp vùng d c (ngày t 1 - 5 ln, mi ln khong 10 - 15 phút), cho gia súc vn đng nh. Trưng hp gia súc đau nhiu không nên xoa bóp vùng d c. b. Dùng thuc Dùng thuc làm tăng cưng nhu đng d c (dùng mt trong các loi sau): - Magie sulfat: trâu, bò (300 g/con); bê, nghé (200 g/con). Hòa vi 1 lít nưc cho con vt ung 1 ln trong ngày đu điu tr. - Hoc Pilocacpin 3%: trâu, bò (3 - 6ml/con); bê, nghé (3ml/con). Tiêm bp ngày 1 ln. - Hoc dung dch NaCl 10%: trâu, bò (200 - 300ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. Chú ý: Nhng gia súc có cha không dùng thuc kích co bóp cơ trơn - Dùng thuc c ch lên men sinh hơi ca d c - Điu chnh h thn kinh, tránh nhng kích thích bnh lý (dùng thuc an thn) - Dùng thuc tr sc, tr lc, nâng cao sc đ kháng và tăng cưng gii đc Thuc Trâu, bò (ml) Bê, nghé, dê, cu (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafeinnatribenzoat 20% 20 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. - Trưng hp viêm mn tính dùng nưc mui nhân to cho ung 146
16. - Nu lit d c do thn kinh giao cm quá hưng phn: Dùng Novocain 0,25% 20 - 40ml phong b vùng bao thn. - Đ tăng cưng quá trình tiêu hoá: Dùng HCl 0,5% 500ml cho ung; dùng rưu ti 40 - 60ml cho ung. - Nu chưng hơi d c k phát: Cho ung thuc đ c ch lên men trong d c. - Nu k phát a chy: Cho ung tanin và thuc kháng sinh chng nhim khun đưng rut. 6.6. CHƯNG HƠI D C CP TÍNH (Tympania ruminis acuta) 6.6.1. Đc đim Do gia súc ăn nhiu thc ăn d lên men, sinh ra nhiu hơi tích trong d c → d c chưng hơi phình to, ép vào cơ hoành làm tr ngi ti hô hp và tun hoàn. Do vy, con vt có biu hin th khó hoc ngt th. Vit Nam gia súc hay mc bnh này vào v đông xuân, nht là lúc c non đang mc và còn nhiu sương giá. 6.6.2. Nguyên nhân - Do gia súc ăn nhiu thc ăn d lên men, sinh hơi (thc ăn xanh cha nhiu nưc, nhng cây h đu, thân cây ngô non, lá dâm bt, ) hoc gia súc ăn phi nhng thc ăn đang lên men d (cây, c, rơm mc). - Do gia súc ăn phi thc ăn có cha cht đc (cht đc hp cht phospho hu cơ) - Do gia súc làm vic quá sc hoc do thi tit thay đi quá đt ngt làm nh hưng ti b máy tiêu hoá. - Bnh phát sinh còn do k phát t bnh lit d c, viêm d t ong, viêm phúc mc, lit thc qun, tc thc qun hay do gia súc nm lit lâu ngày. - Do k phát t mt s bnh truyn nhim (cúm, t huyt trùng, ). - Do gia súc b trúng đc Carbamid. - Bê, nghé mc bnh thưng do bú sa không tiêu 6.6.3. Cơ ch sinh bnh Thc ăn trong d c do tác đng ca các vi sinh vt trong d c, sinh sn ra khí: metan (26%), carbonic (6,2%), sulfua hydro, hydrogen và nitơ (7%). Mt phn hơi tích li trên b mt thc ăn túi trên, khí còn tha đưc gia súc ra ngoài, mt phn nh thm vào máu, phn còn li theo đưng rut thi ra ngoài. Khi thc ăn d lên men, phn x hơi b ngưng tr, gây nên chưng hơi d c. 147
17. Còn có ý kin cho rng: Đ có hơi tích li trong d c không ch do thc ăn và điu kin khí hu mà còn do bt hơi hình thành trong d c và các cht nhy carbonat ca nưc bt. Nhng bt hơi này có sc căng b mt ln lên tích li túi trên và trn vi thc ăn. Do s tích li nhng bt hơi ln lên nhng bt hơi nh không có li thoát ra vì nhng bt hơi ln có sc căng b mt ln hơn, nó tích li phn trên, ngoài ra protein thc vt cũng giúp cho sc căng b mt ca nhng bt hơi ln lên. Cũng có ý kin cho rng: Hơi tích trong d c là glycosid, axit cyanhydric, cht ging vitamin PP thc vt gây c ch cơ trơn d c, d c nhu đng kém làm hơi tích li. Thuyt khác cho rng: nhng cht sn sinh trong cơ th như histamin cũng có tác dng làm c ch hot đng ca cơ trơn, làm cho bnh d phát ra. Song dù cho nguyên nhân nào đi na, bnh gây ra ch yu vn do thc ăn lên men cha nhiu nưc làm hơi sn sinh nhiu, làm ri lon tun hoàn vách d c và c ch thn kinh nh hưng đn s nhai li và hơi, vách d c b thiu máu, nhu đng d c gim. Hơi tích li làm th tích d c tăng lên đt ngt, ép lên cơ hoành làm gia súc ngt th, máu v tim b tr ngi gây huyt não và tĩnh mch c, gan cũng b d c chèn ép gây thiu máu làm cơ năng gii đc ca gan gim đng thi nhng cht phân gii trong d c kích thích vào vách d c gây cho con vt nhng cơn co tht. Đn cui kì bnh, d c b tê lit, quá trình tng hơi ra ngoài hoàn toàn b ngng tr nên gia súc lâm vào trng thái trm trng, gia súc có th cht do ngt th và do tun hoàn tr ngi. 6.6.4. Triu chng Bnh xut hin rt nhanh (thưng xut hin sau khi ăn 30 phút đn 1 gi). Bnh mi phát con vt t ra không yên, bn chn, bng trái ngày càng phình to và con vt có triu chng đau bng (con vt luôn ngonh li nhìn bng, vy đuôi, cong lưng, hai chân thu vào bng). Quan sát vùng bng thy vùng bng trái Hình 6.8. Bò chưng hơi d c sưng to, hõm hông trái căng phng, có khi phng cao hơn ct sng (hình 6.8). Gõ vào bng trái (đc bit hõm hông trái) thy âm trng chim ưu th, âm đc và âm bùng hơi mt. Nu khí tích li nhiu trong d c, khi gõ còn nghe thy âm kim thuc. Nghe vùng d c thy nhu đng d c lúc đu tăng sau đó gim dn ri mt hn, ch nghe thy ting n lép bép do thc ăn lên men. 148
18. Bnh càng nng, gia súc đau bng càng rõ rt, vã m hôi, u oi, hay s hãi, con vt ngng ăn, ngng nhai li. Gia súc khó th, tn s hô hp tăng, dng hai chân trưc đ th, hoc thè lưi đ th và con vt cht do ngt th. H thng tun hoàn b ri lon, máu c và đu không dn v tim đưc nên tĩnh mch c phng to, tim đp nhanh (140 ln/phút), mch yu, huyt áp gim, gia súc đi tiu liên tc. 6.6.5. Bnh tích Gia súc có hin tưng chy máu mũi và hu môn, có hin tưng lòi dom, mm đy bt, thc qun vít cht, thc ăn lên ti tn ming, phi sung huyt, máu tím bm. 6.6.6. Tiên lưng Bnh hay xy ra th cp, rt nguy him, khi gia súc phát bnh nu không kp thi can thip gia súc s b ngt th, trúng đc axit carbonic làm tr ngi tun hoàn và xut huyt não, gia súc cht nhanh. 6.6.7. Chn đoán Cn nm đưc đc đim chính ca bnh: bnh tin trin nhanh (thưng sau khi ăn 1 - 2 gi), vùng bng trái căng phng, trong d c cha đy hơi, gia súc khó th, tĩnh mch c phng to. Cn chn đoán phân bit vi d c bi thc: bnh bi thc d c, bnh tin trin chm (thưng xut hin sau khi ăn t 6 - 9 gi), khi gõ vùng d c xut hin âm đc tuyt đi. 6.6.8. Điu tr Nguyên tc điu tr là tìm mi bin pháp làm thoát hơi trong d c, c ch s lên men, tăng cưng nhu đng d c đng thi chú ý tr tim, tr sc. Trưng hp chưng hơi quá cp phi dùng Troca đ chc thoát hơi trong d c, nhưng chú ý khi chc phi đ thoát hơi t t. a. H lý - Đ gia súc đng yên trên nn dc (đu cao mông thp) cho d th, dùng tay xoa bóp d c nhiu ln (mi ln t 10 - 15 phút). - Di nưc lnh vào na thân sau, bôi Ichthyol vào lưi hoc dùng que ngáng ngang mm đ kích thích gia súc hơi. - Đưa tay vào trc tràng móc phân và kích thích bàng quang đ gia súc đi tiu b. Dùng thuc điu tr - Dùng thuc thi tr cht cha d c: 149
19. Thuc Trâu, bò Bê, nghé MgSO4 hoc Na2SO4 200 - 300 g/con 100 - 200 g/con Hòa nưc cho ung mt ln trong c quá trình điu tr - Dùng thuc c ch s lên men sinh hơi d c (nưc dưa chua, dm ăn, NH3, formol, nưc rưu ti, ). - Dùng thuc tr sc, tr lc: Thuc Trâu, bò Bê, nghé Cafeinnatribenzoat 20% 10 - 15ml 5 - 10ml vitamin B1 2,5% 10 - 15ml 5 - 10ml Tiêm dưi da ngày 1 ln. 6.7. TC NGHN D LÁ SÁCH (Obturatio omasi) 6.7.1. Đc đim Do bn thân d lá sách co bóp kém. Do vy, vic đy thc ăn vào d múi kh chm, ngưc li d t ong và d c nhu đng mnh nên thc ăn luôn xung d lá sách → thc ăn tích trong d lá sách, khô dn và tc li. Bnh thưng xy ra vào thi kỳ giá rét. Trâu, bò min núi mc bnh nhiu hơn trâu, bò vùng đng bng. 6.7.2. Nguyên nhân - Do trâu, bò ăn nhiu cám trong mt thi gian dài hoc trong cám có ln bùn đt. - Do trâu, bò ăn nhiu c khô, rơm r, lõi ngô mà ít ung nưc. - Do k phát t viêm d dày, d múi kh bin v, do tc ca thông vi d múi kh. - Do k phát t nhng bnh kí sinh trùng đưng máu (bnh tiên mao trùng), bnh truyn nhim hay nhng bnh gây st cao, làm cho d lá sách gim nhu đng → thc ăn tích li d lá sách. 6.7.3. Cơ ch sinh bnh D lá sách có cu to bi nhiu lá nh, gia các lá nh đó có ch cha thc ăn nên s vn chuyn trong d lá sách khó khăn hơn các d khác. Do tác đng ca bnh nguyên làm d lá sách co bóp kém, trong khi đó thc ăn li không ngng t d t ong dn xung, nưc trong thc ăn đưc hp th nhanh nên thc ăn khô và đi xung d múi kh khó khăn → thc ăn tích li d lá sách. Nu thc ăn tích li lâu s ép vào vách ca d lá sách làm cho tng lá b hoi t → cơ th b nhim đc làm bnh ngày càng nng thêm. 150
20. 6.7.4. Triu chng Thi gian đu con vt gim ăn, mt mi, kém nhai li, thnh thong d c b bi thc hoc chưng hơi nh. Con vt st, đau vùng d lá sách do vy thưng quay đu v vùng d lá sách, nghe vùng d lá sách thy âm nhu đng mt (nghe khe sưn 7 - 9 trên đưng ngang t g vai phi). Chc dò d lá sách thy kim chuyn đng theo hình con lc. Triu chng biu hin sm nht là gia súc đi táo, trong phân có nhng mnh thc ăn chưa tiêu hoá. Nhng ngày đu thân nhit, tn s hô hp, tim mch bình thưng, nhng ngày sau đó có hoi t trong d lá sách và b bi huyt thì con vt st cao, triu chng toàn thân rõ ràng. 6.7.5. Chn đoán Đ chn bnh ngưi ta căn c vào: đau vùng d lá sách, a táo phân có ln mnh thc ăn chưa kp tiêu hóa. Ngoài ra còn dùng phương pháp chc dò d lá sách và bơm thuc vào d lá sách. Đ 6.7.6. iu tr a. H lý Hình 6.9. Thc ăn khô cng trong d lá sách Cho gia súc vn đng. Bnh mi phát sinh cho gia súc ăn nhng thc ăn cha nhiu nưc hay c non. Đưa tay vào trc tràng móc phân và kích thích gia súc đi tiu. b. Dùng thuc điu tr Dùng thuc làm nhão thc ăn trong d lá sách: - MgSO4: trâu, bò (200 - 300g/con); bê, nghé (100 - 200g/con). Hòa vi nưc cho ung mt ln. - Dung dch MgSO4 25%: trâu, bò (300 - 400ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm trc tip vào d lá sách. - Dùng thuc tăng cưng nhu đng d lá sách. Dùng mt trong các loi thuc sau: + Pilocacpin: trâu, bò (5 - 6ml/con); bê, nghé (3 - 5ml/con). Tiêm bp ngày 1 ln. + Hoc Strychnin sulfat 0,1%: trâu, bò (10 - 15ml/con); bê, nghé: 5 - 10ml/con. Tiêm dưi da ngày 1 ln. + Hoc dung dch NaCl 10%: trâu, bò (300ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. Chú ý: Đi vi trâu, bò có cha thì dùng dung dch NaCl 10%. Dùng thuc tr sc, tr lc, tăng cưng gii đc và nâng cao sc đ kháng cho cơ th. 151
21. Thuc Trâu, bò (ml) Bê, nghé (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafeinnatribenzoat 20% 20 5 - 10 Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 Vitamin C 5% 20 10 Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. Dùng thuc điu tr triu chng k phát nu có. Nu táo bón dùng thuc nhun tràng. Nu a chy dùng thuc cm a chy. 6.8. VIÊM D DÀY - RUT (Gastro enteritio) 6.8.1. Đc đim Quá trình viêm xy ra dưi lp biu mô ca vách d dày và rut → làm tr ngi rt ln ti tun hoàn và dinh dưng vách d dày và rut, làm cho c lp niêm mc t chc b viêm → vách d dày và rut b sung huyt, hoá m, hoi t gây nên nhim đc và bi huyt cho cơ th. Con vt có biu hin a chy rt nng, cơ th b mt nưc và cht đin gii rt nhiu → con vt cht nhanh. Bnh tin trin nhanh và t l cht cao. Tùy theo tính cht viêm mà có (viêm xut huyt; viêm th màng gi; viêm hoi thư) 6.8.2. Nguyên nhân a. Th nguyên phát - Do s chăm sóc nuôi dưng gia súc không đúng phương pháp, cho gia súc ăn thc ăn kém phm cht, ung nưc bn. - Do gia súc làm vic quá sc, thi tit thay đi đt ngt, chung tri v sinh kém. - Do trúng đc các loi hoá cht gây viêm niêm mc đưng tiêu hoá. - Do nhim các loi vi khun có sn trong đưng tiêu hoá (Salmonella, E. coli, ). Khi sc đ kháng ca cơ th gim, các loi vi khun này phát trin gây bnh. b. Th k phát - Do k phát t viêm rut th viêm cata. - K phát t mt s bnh truyn nhim (như bnh dch t ln, dch t trâu bò, cúm, viêm màng mũi thi loét và bnh do kí sinh trùng). 6.8.3. Cơ ch sinh bnh Niêm mc d dày, rut b kích thích bi các nguyên nhân gây bnh làm tr ngi nghiêm trng đn cơ năng vn đng và tit dch ca d dày, rut, các mô bào ca vách 152
22. d dày, rut b phá hy, đng thi các vi khun trong rut phát trin mnh, phân gii các cht cha thành các sn vt đc ngm vào máu gây trúng đc cho cơ th. Trong quá trình viêm, niêm mc d dày, rut b sưng, sung huyt, xut huyt, lp niêm mc thưng bì b tróc → thi ra protit trong rut càng tr nên nghiêm trng. Nhng sn phm phân gii t protit như Indol, Scatol, H2S, ngm vào máu, c ch thn kinh trung ương làm nh hưng đn tiêu hoá ca d dày, rut → con vt a chy d di. Do kt qu ca các quá trình phân gii các cht cha trong d dày, rut và protit → con vt st cao, a chy mnh → cơ th mt nưc và cht đin gii, kt qu con vt b trúng đc, hôn mê dn đn cht. Ngoài ra còn có th gây viêm k phát đn tim, gan, thn, lách. 6.8.4. Triu chng a. Triu chng toàn thân Con vt ăn kém hoc không ăn, mt mi, khát nưc. Khi bnh tr nên kch phát con vt rũ, st cao, mch nhanh, run ry, vã m hôi và cht rt nhanh. Trưc khi cht thân nhit gim. b. Triu chng cc b Con vt a chy nng, phân lng như nưc, màu đen, thi khm, có khi ln c máu tươi, màng gi (do lp niêm mc rut bong tróc), s ln đi a trong ngày nhiu (hình 6.10). chó và ln còn có hin tưng nôn ma. Do a chy mnh, cơ th b mt nưc và cht đin gii. Do vy, trên lâm sàng thy h mt trũng sâu, khoé mt có r, niêm mc mt hơi vàng, da khô, mt đàn tính, lông xù. Khi a chy nhiu, đn giai đon cui cơ vòng hu Hình 6.10. Trâu a chy nng môn b lit nên phân t đng chy ra ngoài, con vt nm lit, thân nhit h, sau đó con vt cht. c. Triu chng phi lâm sàng - Kim tra nưc tiu có albumin niu, lưng nưc tiu gim, t trng nưc tiu tăng. - Kim tra máu thy s lưng hng cu, hàm lưng hemoglobin tăng, t l bch cu đa nhân trung tính tăng. 6.8.5. Bnh tích Trưng hp viêm rut xut huyt, trên vách rut có các đim hoc vt xut huyt, phân màu đ hoc đen. 153
23. Nu viêm th màng gi, trên b mt rut ph lp fibrin. Viêm hoá m trên mt niêm mc ph lp màu vàng. Trên lâm sàng gia súc b viêm d dày và rut, niêm mc rut b lóc ra tng mng dài, màu trng, xanh, dính, nhy, theo phân ra ngoài, trâu bò d múi kh b xut huyt nng, dc đưng rut xut huyt. Cht cha trong rut nát như bùn đen. 6.8.6. Tiên lưng Viêm mc đ nh, bnh kéo dài t 1 - 2 tun. Nu cha tích cc bnh có th khi nhưng gia súc hi phc rt lâu và hay chuyn sang giai đon mn tính. Viêm th nng con vt cht sau 2 - 3 ngày. Nu bnh gây nên do nguyên nhân trúng đc con vt cht sau 24 gi. 6.8.7. Chn đoán Cn chn đoán phân bit vi các bnh: Viêm rut th cata cp tính: Triu chng toàn thân nh, ch yu là tr ngi cơ năng vn đng và tit dch sinh ra a chy. Điu tr kp thi và h lý tt thì con vt khi sau đó hi phc nhanh. Hi chng đau bng: Triu chng lâm sàng ging viêm d dày - rut nhưng con vt không st, không có triu chng toàn thân rõ rt, hin tưng đau bng th hin rõ. Suy tim cp và viêm ngoi tâm mc: Bnh này do máu li tĩnh mch nên gây viêm d dày, rut, song bnh có triu chng huyt toàn thân và phù. Mt s bnh truyn nhim gây viêm d dày - rut: bnh nhit thán, t huyt trùng, dch t. Nhng bnh này ngoài triu chng viêm d dày, rut, bnh còn có các triu chng đc thù khác, bnh có tính cht lây lan. 6.8.8. Điu tr Nguyên tc điu tr: b sung nưc, cht đin gii và tăng cưng th lc cho con vt. thi tr cht cha trong d dày, rut, bo v niêm mc đưng tiêu hoá, c ch s lên men đ đ phòng trúng đc. a. H lý - Khi bnh mi phát, cho gia súc nhn ăn 1 - 2 ngày, sau đó cho ăn thc ăn d tiêu. Cho gia súc ung nưc t do (tt nht ung nưc đin gii). - Thu dn phân và cht thi, ty u chung tri b. Dùng thuc điu tr B sung nưc và cht đin gii cho cơ th: Dùng các dung dch đng trương (Ringer lactat, dung dch nưc sinh lý, dung dch glucoza đng trương, ). 154
24. Thi tr cht cha trong rut: Dùng thuc ty mui (magie sulfat, hoc natri sulfat) Dùng Natri bicarbonat 2% đ tht ra rut Dùng thuc bo v niêm mc rut: Cho ung nưc cháo go np (sau khi ung thuc ra rut) mi ln 2 - 3 lít, ngày ung 3 - 4 ln, hoc dùng Natri bromua 40 - 50g trn vào cháo hoc cho ung. Trong trưng hp a chy lâu ngày và không phi mc bnh truyn nhim, cho con vt ung tanin (nga, bò t 5 - 20g, ln t 2 - 5g, chó t 0,1 - 0,5g) hoà vi nưc cho ung. Hoc dùng các cây có cha cht chát như búp sim, búp i, qu hng xiêm xanh sc đc cho ung. Dùng thuc đ c ch lên men trong d dày và rut: cho ung Ichthyol (nga: 10 - 15g; trâu bò: 10 - 20g; ln: 0,5 - 1g). Dùng kháng sinh đ dit vi khun bi nhim đưng rut: Có th dùng mt trong các loi kháng sinh: - Sulfaguanidin: đi gia súc 20 - 40g; dê cu 1 - 3g; chó 0,5 - 1g. - Streptomycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho ung ngày 2 ln. - Kanamycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho ung ngày 2 ln. - Gentamycin: trâu bò 5 - 10mg/kg TT; ln, chó 10mg/kg TT. Tiêm liên tc 3 - 4 ngày. - Neomycin: 25 - 50mg/kg TT. Cho ung ngày 1 ln - Enrofloxacin, Norcoli Dùng thuc gim tit dch và co tht d dày, rut: - Dùng nưc m tht rut. - Dùng atropin sunfat 0,1%: đi gia súc 10 - 15ml/con; tiu gia súc 5 - 10ml/con; ln, chó 1 - 3ml. Tiêm bp ngày 1 ln. 6.9. VIÊM RUT CATA CP (Enteritis catarrhalis acuta) 6.9.1. Đc đim Quá trình viêm xy ra trên lp biu mô ca vách rut, làm nh hưng đn nhu đng và hp thu ca rut. Trong rut viêm cha nhiu dch nhy, t bào biu mô vách rut bong tróc, bch cu xâm nhim, nhng thc ăn chưa kp tiêu hoá, cùng vi các sn phm phân gii kích thích vào vách rut làm tăng nhu đng sinh ra a chy. Tùy theo v trí viêm rut mà triu chng a chy xut hin sm hay mun. Tùy theo loi thc ăn mà tính cht viêm khác nhau (viêm th toan, viêm th kim). Nu bnh không nng lm thì triu chng toàn thân không rõ ràng. Nu bnh nng thì toàn thân suy nhưc, con vt st nh. Bnh thưng xy ra vào thi kỳ thc ăn khan him. Đi vi nga, nu không điu tr kp thi d chuyn sang th mn tính. 155
25. 6.9.2. Nguyên nhân - Do cht lưng thc ăn kém, thay đi thc ăn đt ngt. Do đó làm nh hưng ti tiêu hoá ca con vt. - Do thi tit, khí hu thay đi đt ngt, hoc gia súc b lnh đt ngt. - Do gia súc b ng đc bi các loi hoá cht, thuc tr sâu. - Do k phát t mt s bnh (như bnh dch t, t huyt trùng, phó lao, sán lá gan, sán lá rut, viêm gan, tc d lá sách, ). 6.9.3. Cơ ch sinh bnh Nhng nhân t bên ngoài hay bên trong cơ th tác đng vào h thng ni th cm ca rut, s làm tr ngi ti cơ năng vn đng và tit dch ca rut to điu kin thun li cho nhng h vi sinh vt trong rut phát trin, làm tăng cưng quá trình lên men và thi ra rut. Loi vi khun lên men cht bt đưng sinh ra nhiu axit hu cơ và axit acetic, axit axeto acetic và hơi (như CH4, CO2, H2, ). Các loi vi khun phân gii protit sinh ra Indol, Scatol, Phenol, H2S, NH3 và các amino axit. T s lên men và thi ra đó làm thay đi đ pH trong rut gây tr ngi v tiêu hoá và hp thu trong rut. Nhng cht phân gii trong quá trình lên men rut ngm vào máu gây nhim đc, nhng hơi sn sinh ra kích thích làm rut tăng nhu đng sinh đau bng. Trong quá trình viêm các kích thích lý Hình 6.11. Ln viêm rut a chy hoá trên s gây nên viêm, niêm mc rut sung huyt, thoái hoá, cơ năng tit dch tăng, đng thi cng vi dch thm xut tit ra trong quá trình viêm làm cho nhu đng rut tăng, con vt sinh ra a chy. Do a chy con vt rơi vào tình trng mt nưc và cht đin gii, máu đc li gây hin tưng toan huyt làm cho bnh tr nên trm trng. 6.9.4. Triu chng Con vt ăn kém, u oi, khát nưc, không st hoc st nh, giai đon đu nhu đng rut gim, con vt a phân táo, giai đon sau nhu đng rut tăng, con vt a chy (hình 6.11). Tính cht bnh lý tùy theo v trí viêm trên rut. a. Nu viêm rut non Nhu đng rut non tăng, trong rut óc ách như nưc chy. Nu trong rut cha đy hơi, khi nhu đng rut mnh s thy âm kim khí, khi rut co git sinh chng đau bng. 156
26. Nu quá trình viêm chưa lan xung rut già thì hin tưng a chy chưa xut hin. Sau viêm t 2 - 3 ngày mi xut hin a chy. b. Nu viêm rut già Nhu đng rut tăng, nghe như ting sm, gia súc a chy, phân nhão như bùn, hoc loãng như nưc, trong cha nhng mnh thc ăn chưa tiêu hoá, phân ln dch nhày, máu và t bào thưng bì, phân thi khm và tanh, gia súc hay đánh rm, phân dính vào hu môn, kheo chân và đuôi. Gia súc a chy lâu ngày thì bng hóp, mt trũng, lông xù, da thô, cơ vòng hu môn b lit, phân t do chy ra ngoài. c. Nu viêm trc tràng và tiu kt tràng Con vt thưng có triu chng đi kit, con vt luôn mun đi a nhưng mi ln đi ch có mt ít phân, trong phân có Hình 6.12. Ln viêm tiu kt tràng dch nhày, l hu môn m rng hay lòi ra (hình 6.12). d. Nu viêm rut cata toan tính Con vt ăn ung không thay đi nhiu, gia súc d mt khi lao tác nng, hay vã m hôi, nhu đng rut tăng, đi a nhiu ln, phân loãng, chua, thi, đánh rm kêu nhưng không thi. e. Nu viêm cata kim tính Con vt gim ăn, lông dng, da gim đàn tính, có khi nhit đ hơi lên cao. Gia súc mt mi, đi long chong, nhu đng rut gim, khi a chy phân có màu đen xm, mùi thi ra. Trong nưc tiu lưng Indican tăng. Khi a chy kéo dài thì con vt mt nưc nhiu, mt cht đin gii → h mt con vt trũng sâu, con vt có triu chng nhim đc, triu chng thn kinh rõ. 6.9.5. Tiên lưng Bnh th nguyên phát, sau khi cht cha trong rut thoát ra ngoài 2 - 3 ngày sau con vt s khi, con vt khi hn sau 5 - 6 ngày. Bnh nng, con vt a chy kéo dài, cơ th mt nưc, cht đin gii, cơ th nhim đc, con vt thưng cht sau 1 - 2 tun mc bnh. Trưng hp a chy cp ch khong 3 - 4 ngày là con vt cht. 157
27. 6.9.6. Chn đoán Cn nm đưc nhng đc đim ca bnh: bnh thưng sinh a chy, nhu đng rut tăng, con vt không st hoc st nh, con vt vn ăn ung bình thưng hoc gim ăn. Đ điu tr có hiu qu cn phân bit viêm rut cata toan tính hay kim tính: Ly 2 - 3 gam phân cho vào ng nghim, hoà loãng phân vi ít nưc (5 - 10ml), dùng đũa thu tinh đánh tan, ghi li màu sc ca phân, sau đó dùng giy quỳ đ đo đ pH, ri nút cht li, đ ng nghim vào t m t 5 - 6 gi ly ra quan sát. Nu viêm rut cata toan tính thì nưc phân trong, ngưc li nu viêm th kim thì nưc phân đc. Cn chn đoán phân bit vi nhng bnh sau: Viêm d dày - rut: triu chng toàn thân rõ ràng, con vt rũ, mt mi, a chy mnh, phân có màng gi, mch nhanh, thân nhit cao, niêm mc hoàng đn, có triu chng nhim đc toàn thân, triu chng thn kinh rõ, Trưng hp rut kinh luyn và các loi đau bng khác: phi điu tra nguyên nhân gây bnh và chn đoán hi chng đau bng. Viêm cơ tim và viêm ngoi tâm mc: do suy tim làm cho tĩnh mch ca huyt gây nên triu chng đưng rut (nên khi chn đoán phi có h thng). C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm: phã lao, Colibacilosis, phã th−¬ng hn. Vì vy cn chn đoán v vi trùng hc. Các bnh kí sinh trùng: huyt bào t trùng, tiên mao trùng cũng gây nên viêm rut th cata. Vì vy cn chn đoán v kí sinh trùng hc. 6.9.7. Điu tr a. H lý Khi bnh mi phát, đ gia súc nhn đói 1 - 2 ngày sau đó cho ăn thc ăn d tiêu. Nu viêm rut cata toan tính cho con vt ăn nhiu thc ăn thô xanh. Nu viêm rut cata kim tính cho co vt ăn thc ăn xanh, cháo go, ngô. Cho con vt ngh ngơi (đi vi gia súc cày kéo), chung tri sch s, khô ráo và thoáng mát. Chưm nóng vùng bng (dùng cám rang hoc tro nóng cho vào bao ti qun quanh bng). b. Dùng thuc điu tr Thi tr cht cha trong rut: Dùng Na2SO4 hoc MgSO4 (trâu, bò, nga 300 - 500g; dê, cu, bê, nghé 50 - 100g; ln 25 - 50g; chó 10 - 20g) hòa nưc cho ung 1 ln trong c quá trình điu tr. Dùng thuc trung hòa pH trong rut và máu: Nu viêm rut th toan tính, dùng Natri carbonat 3% nhit đ 38 - 400C, tht rut hoc dung dch Natri carbonat 1%, tiêm chm vào tĩnh mch. Nu viêm th kim tính dùng dung dch thuc tím 0,1% tht ra rut. 158
28. c ch quá trình lên men và thi ra trong rut Thuc Trâu, bò, nga Dê, cu, bê nghé Chó, ln Ichthyol 25 - 50g 5 - 10g 3 - 5g Hoà thành dung dch 1 - 2% cho ung ngày 1 ln Dùng thuc gim dch tit rut và co tht rut (bt than hot tính) Đi gia súc Bê, nghé, dê, cu Chó, Ln 250 - 300g 20 - 30g 5 - 10g Cho gia súc ung ngày mt ln. Thuc Đi gia súc Tiu gia súc Chó, ln Atropin sulfat 0,1% 15ml 10ml 1 - 3ml Tiêm bp ngày mt ln. Chú ý: Đi vi trưng hp mà nguyên nhân gây bnh không phi là truyn nhim thì khi ty cht cha trong rut ri dùng axit tanic cho ung đ làm se niêm mc rut: nga (5 - 10g); bò (10 - 25g); bê nghé cu dê (3,5 - 5g); chó (0,1 - 0,5g). Có th dùng các loi lá có cht chát sc cho ung. B sung nưc, cht đin gii và tr sc, tr lc cho cơ th Dùng thuc chng nhim khun đưng rut. 6.10. VIÊM RUT CATA MN TÍNH (Enteritis catarrhalis chronica) 6.10.1. Đc đim Do niêm mc rut b viêm lâu ngày làm thay đi cu trúc niêm mc rut (niêm mc tăng sinh, các tuyn rut teo) → tr ngi đn cơ năng tit dch và vn đng ca rut. Hu qu, gây ri lon tiêu hóa, trên lâm sàng thy con vt a chy xen k vi táo bón kéo dài). Bnh thưng xy ra đi vi trâu, bò và nga. 6.10.2. Nguyên nhân Bnh rt ít khi th nguyên phát, thưng là k phát t viêm cata cp tính (đc bit đi vi nga). Nguyên nhân gây bnh ging như viêm cata cp tính nhưng tính kích thích ca bnh nguyên dài hơn. Do gia súc mc mt s bnh truyn nhim, kí sinh trùng mn tính, bnh ni khoa. 6.10.3. Cơ ch phát bnh Do rut b viêm lâu ngày làm cho vách rut thay đi v cu trúc (vách rut mng, tuyn rut b teo, lp t bào thưng bì thoái hoá, t chc liên kt tăng sinh, trên mt 159
29. niêm mc rut b loét hay thành so), làm gim nhu đng rut → sinh ra táo bón. Khi thc ăn trong rut tích li lâu thưng lên men và kích thích vào niêm mc rut, làm tăng tit dch và nhu đng rut → gây a chy. Vì vy, trong quá trình bnh con vt có hin tưng táo bón, a chy xut hin xen k có tính chu kỳ và kéo dài. Bnh kéo dài, con vt suy dinh dưng, thiu máu, kit dn ri cht. 6.10.4. Triu chng Con vt ăn ung tht thưng, mt mi, kém tiêu hoá, lúc a chy, lúc táo bón, bng thưng hóp nhưng có lúc li sinh chưng hơi rut, d c hay chưng hơi nh (đi vi trâu, bò). Nga đôi khi có hin tưng đau bng. Triu chng toàn thân không rõ ràng, bnh nng con vt b suy dinh dưng, thiu máu, ngày mt gy dn, niêm mc trng bch hoc hơi vàng, con vt b suy tim có th gây phù bn chân và bng, sau đó suy kit ri cht (hình 6.13). 6.10.5. Tiên lưng Bnh kéo dài hàng tháng hoc hàng năm, rt khó điu tr. 6.10.6. Chn đoán Căn c vào hin tưng a chy kéo dài (a chy xen k vi táo bón), con vt gy dn. Khi chn đoán chú ý phân bit vi mt s bnh truyn nhim mn tính, bnh gan Hình 6.13. Con vt gy yu mn tính, bnh v trao đi cht, bnh ký sinh trùng, cn chú ý c bnh mm xương ca nga cũng k phát bnh này. 6.10.7. Điu tr a. H lý - Điu chnh khu phn ăn (cho ăn nhng loi thc ăn d tiêu hoá và kích thích tit dch, chia lưng ăn làm nhiu ba). Tăng cưng hot đng đi vi con vt bnh. - Chăm sóc nuôi dưng gia súc tt, chung trai sch s và thoáng. b. Dùng thuc điu tr - Dùng thuc điu tr nguyên nhân chính. - Dùng thuc thi tr cht cha trong rut: Thuc Đi gia súc Tiu gia súc Chó, ln MgSO4 300g/con 100 - 200g/con 10 - 20g/con 160
30. Hòa vi nưc cho ung - Dùng thuc kích thích tiêu hóa + Đi vi vi đi gia súc cho ung axit clohydric loãng 1% hoc rưu. + Đi vi ln cho ung men tiêu hóa (Biosubtil hoc Subtil) cùng vi Becberin. - Dùng thuc điu tr triu chng ( thi kỳ táo bón dùng thuc nhun tràng, thi kỳ a chy cho ung thuc cm a chy). - Dùng thuc tr sc tr lc, tăng cưng gii đc và sc đi kháng cho cơ th Thuc Đi gia súc (ml) Tiu gia súc (ml) Chó, ln (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 500 150 - 400 Cafeinnatribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1 - 3 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 40 5 - 10 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 10 - 15 Vitamin C 5% 15 10 5 Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. - Dùng thuc làm se niêm mc rut và dit vi khun bi nhim 6.11. CHNG KHÔNG TIÊU CA GIA SÚC NON (Dispepsia) 6.11.1. Đc đim Đây là bnh kém tiêu hoá ca d dày và rut gia súc non. Bnh thưng gp nht là bnh a phân trng ca ln con và bê nghé. Bnh đưc chia làm hai th: th đơn gin mang tính cht viêm cata thông thưng và th nhim đc do k phát các vi trùng có sn trong đưng rut gây nên. 6.11.2. Nguyên nhân a. Do bn thân gia súc non - Do s phát dc ca bào thai kém. - Do nhng đc đim sinh lý b máy tiêu hoá ca gia súc non như d dày và rut ca ln con trong 3 tun đu chưa có kh năng tit dch v, thc ăn trc tip kích thích vào niêm mc mà tit dch, trong dch v chưa có HCl, hàm lưng và hot tính ca men pepsin rt ít. - Do h thng thn kinh ca gia súc non chưa n đnh nên kém thích nghi vi s thay đi ca ngoi cnh. - Gia súc non trong thi kỳ bú sa có tc đ phát trin v cơ th rt nhanh, đòi hi phi cung cp đy đ đm, khoáng và vitamin. Trong khi đó sa m ngày càng gim v s lưng và cht lưng, nu không b sung kp thi, gia súc non d b còi cc và nhim bnh. 161
31. b. Do gia súc m - Không đưc nuôi dưng đy đ khi mang thai. - Trong thi gian nuôi con không đưc chăm sóc nuôi dưng tt hoc b bnh. - Cho ăn nhiu thc ăn khó tiêu. - Gia súc m đng dc. c. Do ngoi cnh - Do v sinh kém, gia súc non ít đưc vn đng và tm nng. - Do vi trùng xâm nhp. - Do nhim ký sinh trùng. - Trong nhng nguyên nhân k trên thì yu t chăm sóc, nuôi dưng đóng vai trò quyt đnh. Chú ý: đi vi bê nghé còn do nguyên nhân nhim giun đũa. 6.11.3. Cơ ch sinh bnh Khi b bnh, đu tiên d dày gim tit dch v, nng đ HCl gim, làm gim kh năng dit trùng và kh năng tiêu hoá protit. Khi đ kim trong đưng tiêu hoá tăng cao to điu kin cho các loi vi khun trong đưng rut phát trin mnh, làm thi ra các cht cha trong đưng rut và sn sinh nhiu cht đc. Nhng sn phm trên kích thích vào niêm mch rut làm tăng nhu đng, con vt sinh ra a chy. Khi bnh kéo dài, con vt b mt nưc (do a chy) gây nên ri lon trao đi cht trong cơ th như nhim đc toan hoc mt cn bng các cht đin gii, làm cho bnh tr nên trm trng, gia súc có th cht. 6.11.4. Triu chng a. Ln con a phân trng Ln con t 5 - 25 ngày tui d mc bnh. Trong 1 - 2 ngày đu mc bnh, ln vn bú và chy nhy như thưng. Phân táo như ht đu xanh, nht màu. Sau đó phân lng dn, có màu vàng hoc trng, có bt và cht nhày, mùi tanh khm. Con vt có bú hoc b bú, lông xù và dng, da nhăn nheo, nht nht, đuôi và khoeo dính đy phân. Con vt b bnh t 5 - 7 ngày, cơ th quá kit sc dn đn cht, nu gia súc Hình 6.14. Ln a phân trng qua khi thì chm ln, còi cc. 162
32. b. Bê nghé a phân trng Bê nghé thưng mc bnh này sau khi sinh ra 10 - 15 ngày, thm chí còn sm hơn. Con vt đi a phân lng mùi chua nhưng vn bú và đi li đưc. Sau vài ngày con vt biu hin rõ triu chng toàn thân như: st 40 - 410C, gim ăn, thích nm, phân lng, có màu hơi xanh, mùi tanh khm, bng chưng to, th nông và nhanh, tim đp nhanh và yu. Bnh nng gia súc có th b hôn mê, nhit đ h dn ri cht (hình 6.15). 6.11.5. Điu tr Nguyên tc điu tr: sm và tích cc a. Bnh ln con a phân trng * H lý: Khi ln mi mc bnh cn hn ch bú m, có điu kin thì tách riêng ln b bnh đ theo dõi và điu tr bnh. Kim tra li v sinh chung tri và ch đ chăm sóc, chú ý đn nhit đ và m đ chung nuôi. * Dùng thuc điu tr: Hình 6.15. Bê a phân trng Dùng thuc làm se niêm mc rut: cho ung các cht có tanin đ làm se niêm mc rut và dit khun như nưc lá i, qu hng xiêm xanh, bt tanin, búp sim, Dùng kháng sinh dit vi khun bi nhim (dùng mt trong các loi kháng sinh sau). - Cho ung sulfaguanidin 0,5 - 1 g/con/ngày. - Neomycin cho ung 25 - 50 mg/kg TT/ngày, cho ung liên tc 3 - 4 ngày. - Spectam tiêm bp 25 mg/kg TT 2 ln/ngày, liên tc 3 ngày. - Norfloxacin, Enrofloxacin, Dùng thuc điu chnh s cân bng h vi sinh vt trong đưng rut: Cho ung canh trùng B. subtilis hoc Biosubtil hoc ch phm sinh hc. b. Bnh bê nghé a phân trng * H lý: Cách ly riêng nhng con bnh, hn ch cho bú (thm chí bt nhn bú t 8 - 12 gi) cho ung nưc đưng pha mui hoc dung dch orezol. * Dùng thuc điu tr: Dùng thuc kháng sinh chng nhim khun đưng rut: - Sulfaguanidin 0,1 - 0,2g/kg TT, ung 2 - 3 ln trong ngày, liên tc 3 - 5 ngày. - Biomycin 0,02g/kg TT cho ung ngày 2 ln, liên tc 2 - 3 ngày. 163
33. Dùng thuc tăng cưng tr sc, tr lc. Thuc Liu lưng Glucoza 20% 300 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 5 - 10ml Canxi clorua 10% 30 - 40ml Urotropin 10% 30 - 50ml Vitamin C 5% 10ml Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. Trưng hp bê nghé a phân trng do giun đũa: dùng thuc ty giun 6.11.6. Phòng bnh - Chú ý phòng chng lnh, m và bn cho gia súc non. - Chăm sóc tt gia súc cái mang thai, cho gia súc non tp ăn sm, chú ý b sung thêm vào khu phn khoáng vi lưng và vitamin. Vi ln con dùng Dextran st tiêm đ kích thích sinh trưng và phát trin (tiêm vào ngày th 3 và th 10 sau khi sinh). 164
34. Chương 7 BNH H TIT NIU (Diseases of the urinary system) 7.1. ĐI CƯƠNG Thn là mt cơ quan có vai trò quan trng bc nht đ đm bo s hng đnh ca môi trưng bên trong cơ th. Đơn v v mt t chc hc cũng như đ thc hin chc năng sinh lý ca thn là Nephron. Cơ ch hot đng to thành nưc tiu ca thn là lc, tái hp thu và bài tit. Thông qua vic to thành nưc tiu và các hot đng chuyn hóa, ni tit. Thn có các chc năng quan trng chính sau đây. 7.1.1. Chc năng lc Đây là mt chc năng quan trng ca thn, đào thi t máu tt c các cht không cn thit và Hình 7.1. H thng tit niu các cht đc đi vi cơ th, như các sn phm cui cùng ca các chuyn hóa (đc bit là ca chuyn hóa protein), các mui, các thuc, các cht màu, cht đc, gi li các cht như protein, lipit, gluxit. 7.1.2. Chc năng điu chnh s hng đnh các thành phn ca máu, gi vng pH máu - Điu hòa cân bng kim - toan. - Điu hòa s hng đnh áp lc thm thu ca máu. - Điu hòa s hng đnh ca thành phn máu. - Đ thc hin chc năng này thn đào thi mt cách có chn lc các cht cn đào thi và gi li cơ th các cht cn thit, đm bo s hng đnh các thành phn máu. 7.1.3. Chc năng cô đc và hòa loãng Tùy thuc vào nhu cu ca cơ th mà thn có th cô đc hoc hòa loãng nưc tiu. Th nht bng cách tái hp thu và bài tit, đào thi s lưng nưc không cn thit ra nưc tiu và gi li lưng nưc cn cho nhu cu ca cơ th. 7.1.4. Chc năng đi vi chuyn hóa Đ thc hin các nhim v sinh lý ca thn, thn xy ra nhiu quá trình chuyn hóa phc v cho nhu cu bn thân thn và các chc năng mà thn phi đm bo: điu 165
35. hòa chuyn hóa mui - nưc, to amoniac và thi các mui amon, chuyn hóa các cht sinh màu, tham gia to axit hypuric và thi axit hypuric, cùng vi gan to creatin và chuyn hóa creatin. Đc bit t bào ng còn xy ra mt cách mnh m s chuyn hóa ca các cht gluxit, lipit, protein nh h thng men phong phú thn (các men ca vòng Krebs, các men phosphataza, men glucoronidaza, men glutaminaza, ). 7.1.5. Tham gia điu chnh các áp lc đng mch Cn nêu lên là các nhóm t bào nh vùng đon xa ca ng lưn, t chc đm ca tiu cu, đng mch đn và đi có to ra renin, là mt cht ni tit bn cht là mt protein có hot đng ca mt men proteaza bin hypertensinogen (là mt globulin) thành hypertensin có tác dng gây co mch, qua đó nh hưng ti huyt áp. 7.1.6. Tham gia vic to máu Bng mt hormon khác đưc tng hp thn là Erythropoietin thuc loi mucoprotein có tác dng kích thích ty xương to máu. 7.2. NHNG TRIU CHNG KHI THN B BNH Bnh ca thn thưng biu hin nhng hin tưng sau: 7.2.1. Protein niu Trong quá trình thn mc bnh, vách mao qun ca thn b thoái hoá, tính thm thu tăng lên, làm cho các cht có phân t ln như protein cũng có th thm qua đưc. Protein niu còn do các tr niu thi ra theo nưc tiu như tr thưng bì, tr hng cu, tr ht, trong trưng hp protein niu gi thì protein ra ngoài theo nưc tiu là sn phm ca bàng quang, niu đo khi các b phn này b bnh hoc ti cơ quan sinh dc. 7.2.2. Huyt niu Do thn b xut huyt (cn phân bit vi các trưng hp do k phát t các bnh truyn nhim hoc do viêm xut huyt niu đo, bàng quang hay đưng sinh dc). 7.2.3. Cao huyt áp Đây là triu chng thưng thy khi b viêm thn. Khi thn không đưc cung cp máu đy đ s hình thành mt cht globin gi là renin, nó kt hp vi mt protein đc bit trong huyt tương là hypertensinogen đ to thành hypertensin, cht này có tác dng làm co các mao qun → gây cao huyt áp. 7.2.4. Ure huyt Ure huyt là hi chng ca s gi li cht cn bã đưc sinh ra trong quá trình trao đi cht, gây đc cho cơ th. Có 2 trưng hp ure huyt 166
36. Ure huyt trưc thn là do bnh ngoài thn gây nên như khi b nôn ma, a chy kéo dài, làm cho cơ th mt nưc, máu cô đc li, áp lc keo trong máu tăng làm tr ngi cho quá trình siêu lc trong qun cu thn gây nên. Ure huyt loi này còn gp trong trưng hp đái đưng hay ri lon tun hoàn do nhim trùng. Ure huyt sau thn do gia súc b tc niu qun, bàng quang, niu đo làm cho gia súc không đi tiu đưc, ure trong nưc tiu ngm vào máu làm cho gia súc trúng đc, nu không can thip kp thi con vt s cht. 7.2.5. Phù thũng Do cơ năng thi nưc tiu ca thn b tr ngi, các mui khoáng, nht là Na + gi li trong t chc làm cho nưc hp thu vào đó. Mt khác do hu qu ca albumin niu làm gim áp lc keo ca máu gây hin tưng thoát tương dch gây phù toàn thân hoc tích nưc xoang ngc và xoang bng. 7.2.6. Suy thn Trong quá trình viêm, mt s các tiu cu thn b phá hoi nên cơ năng bài tit ca thn b tr ngi. Hu qu ca suy thn là mt kh năng duy trì đ pH ca máu, nên gia súc d b trúng đc toan hoc kim. Cht cn azot tích li trong máu. 7.3. VIÊM THN CP TÍNH (Nephritis acuta) 7.3.1. Đc đim Quá trình viêm tiu cu thn, hoc t chc k thn ca tiu cu thn. Tiu cu thn b dch r viêm thâm nhim. Bnh gây nh hưng ti quá trình siêu lc ca thn dn đn phù (do tích nưc, mui t chc) và gây nhim đc đi vi cơ th (do các sn phm trong quá trình trao đi cht không thi ra ngoài đưc). Bnh ít khi gp th nguyên phát, thưng là k phát t các bnh khác 7.3.2. Nguyên nhân Do k phát t mt s bnh: - K phát t mt s bnh truyn nhim (bnh dch t ln, đóng du ln, t huyt trùng, nhit thán, l mm long móng). - K phát t mt s bnh ký sinh trùng đưng máu (tiên mao trùng, biên trùng) - K phát t mt s bnh ni khoa (bnh viêm d dày rut, viêm gan, suy tim, ). Do vi trùng t các viêm khác trong cơ th đn thn gây viêm (t viêm ni tâm mc, ngoi tâm mc, viêm phi, ). Do b nhim đc bi hoá cht, nm mc thc ăn, đc t thc vt. Do gia súc b cm lnh, b bng. 167
37. 7.3.3. Cơ ch sinh bnh Do nhng kích thích ca bnh nguyên gây ri lon thn kinh trung khu, làm nh hưng ti cơ năng ca thn kinh vn mch, các mao qun toàn thân sinh ra co tht, nht là thn s làm gim tính thm thu mao qun thn, các cht đc tích li trong tiu cu thn gây nên viêm. Khi tiu cu thn b viêm, lp t bào ni bì sưng và tróc ra, t bào bch cu thâm nhim, mao qun cu thn co tht làm cho lưng nưc tiu gim sinh ra ure huyt gây nên trúng đc. Do s co tht mch qun, cht renin đưc sn sinh nhiu, kt hp vi hypertensinogen trong huyt tương thành hypertensin làm cao huyt áp. S thi nưc tiu b tr ngi, mui NaCl tích li trong t chc gây nên phù toàn thân. Trong nưc tiu có albumin, t bào thưng bì, hng cu, bch cu và tr niu. 7.3.4. Triu chng Bnh ít khi gp th nguyên phát, thưng là k phát t các bnh khác, khi mc bnh con vt thưng có các triu chng: - Gia súc st cao, toàn thân b c ch, b ăn và đau vùng thn làm cho con vt đi đái khó khăn, lưng cong. Khi s vào vùng thn con vt có phn ng đau. - Con vt đi tiu nhiu thi kỳ đu (đa niu), giai đon sau đi tiu ít (thiu Hình 7.2. Triu chng đau thn chó niu), nưc tiu đc, có khi có máu. Bnh kéo dài gây hin tưng phù toàn thân (các vùng phù d thy là ngc, ym, bng, chân, âm h và mí mt), có hin tưng tràn dch màng phi, xoang bng, xoang bao tim. - Hàm lưng ure tăng cao trong máu gây nhim đc, làm cho con vt b hôn mê, co git, nôn ma, a chy. - Xét nghim nưc tiu có protein niu, huyt niu, tr niu và t bào biu mô tiu cu thn. Hình 7.3. Thn sung huyt và xut huyt - Trong máu, s lưng bch cu tăng, t l bch cu trung tính tăng (nht là t l bch cu non). 168
38. 7.3.5. Bnh tích Thn b sưng, mt thn sung huyt hoc lm tm sung huyt, màng ngoài thn d bóc, trong mao qun ca tiu cu thn có protein đông đc, bch cu và ít hng cu. H thng ni bì sưng làm cho tiu cu thn phình to, t bào thưng bì ca thn tiu qun b thoái hoá ht và thoái hoá m (hình 7.3). Trong nưc tiu có tr niu, tr ht, tr hng cu, tr m, 7.3.6. Chn đoán Căn c vào đc đim ca bnh: phù, huyt áp cao, giãn tim, thiu niu, albumin niu, ure huyt, có các loi tr niu trong nưc tiu, vùng thn đau, hay k phát viêm phi và viêm rut. Cn chn đoán phân bit vi: - Bnh thn cp và mn tính: Không đau vùng thn, hàm lưng protein trong nưc tiu rt nhiu, trong nưc tiu có tr niu, không có hin tưng cao huyt áp. - Bnh viêm b thn: không có hin tưng phù, không cao huyt áp, vùng thn rt mn cm, nưc tiu đc có nhiu dch nhy. - Si thn: không có hin tưng st. 7.3.7. Điu tr a. H lý Cho gia súc ngh ngơi, không cho con vt ăn thc ăn có nhiu mui, thc ăn có nhiu nưc, thc ăn có tính cht kích thích mnh đi vi thn, hn ch cho ung nưc. b. Dùng thuc điu tr - Dùng thuc điu tr nguyên nhân chính - Dùng kháng sinh đ dit vi khun - Dùng các thuc li niu, gii đc, tăng cưng sc đ kháng cho cơ th Thuc Đi gia súc Tiu gia súc Chó, ln Glucoza 20% 1000 - 2000ml 400 - 500ml 150 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 15ml 5 - 10ml 1 - 3ml Canxi clorua 10% 50 - 70ml 20 - 30ml 5 - 10ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 10 - 15ml Vitamin C 5% 20ml 10ml 3 - 5ml Tiêm chm vào tĩnh mch. - Ngoài ra có th cho ung nưc râu ngô, bông mã đ hoc r c tranh. - Đ phòng hin tưng thn nhim m, hoc thoái hoá, gim viêm (dùng Prednisolon hoc Dexamethazon). 169
39. 7.4. BNH THN CP TÍNH VÀ MN TÍNH (Nephrosis acuta et chromica) 7.4.1. Đc đim Quá trình viêm xy ra ng thn, đây là mt bnh toàn thân, là s tip din ca quá trình ri lon trao đi cht (ri lon trao đi protein, lipit, cht khoáng và nưc), t đó gây nên s thoái hoá mô bào thn tiu qun và làm ri lon cơ năng ca thn. Bnh còn có tên gi là hi chng thn hư (vì các kt qu nghiên cu cho thy các triu chng ca thn hư có th gp trong nhiu bnh cu thn tiên phát và th phát. Tn thương thn cũng đa dng, mc dù các biu hin lâm sàng và sinh hóa tương đi ging nhau). Triu chng lâm sàng và sinh hóa đưc đc trưng là: protein niu nhiu, protein máu gim, albumin máu gim, lipit máu tăng, phù. 7.4.2. Nguyên nhân a. Nguyên nhân do tiên phát - Bnh cu thn tn thương ti thiu. - Bnh cu thn mn tính (xơ hóa cu thn , đon, bnh cu thn màng, viêm cu thn màng tăng sinh; các bnh viêm cu thn tăng sinh và xơ hóa khác). b. Nguyên nhân do k phát - K phát t mt s bnh truyn nhim cp tính và mn tính gây nên (bnh lao, cúm, ln đóng du, viêm ph mc truyn nhim nga, bnh thiu máu truyn nhim). - Do hu qu ca các chng trúng đc (trúng đc thy ngân và các kim loi nng, nm mc đc, ) - Bnh h thng: các cht đc ca cơ th sn sinh ra do ri lon trao đi cht, làm tn thương ng thn (chng xeton huyt, bnh gan, chng đái tháo đưng) - Khi gia súc b bng nng, 7.4.3. Cơ ch sinh bnh Ngưi ta cho rng, bnh thn không phi bt ngun đu tiên thn mà là bnh ca toàn thân, dn đn ri lon v tính cht lý hoá th keo trong t chc. S ri lon đó là biu hin v tr ngi trao đi cht (trao đi protit, lipit, nưc, mui NaCl) ca cơ th và gây ra các triu chng lâm sàng, sinh hóa đc trưng: Albumin niu nhiu: albumin trong huyt tương mang đin tích âm, bình thưng nó khó lt qua đưc màng lc ca cu thn vì lp đin tích âm ca màng lc cu thn ngăn cn. Trong hi chng thn hư, do lp đin tích âm ca màng nn cu thn b hy hoi → cu thn đ lt d dàng các phân t mang đin tích âm như là albumin, còn globulin là phân t ln không chui ra ngoài mch qun → hàm lưng globulin trong máu tăng. Khi lưng albumin đưc bài xut ra ngoài nhiu gây nên gim lưng albumin trong máu. 170
40. Do gim albumin trong máu và s tng hp protein ca gan không bù đp kp → gim áp lc th keo máu gây ra phù (do nưc di chuyn t lòng mao mch ra). Cũng do gim áp lc th keo máu và ri lon điu chnh tng hp protein đã kích thích gan tng hp lipoprotein → tăng lipit máu. Th tích máu gim (do thoát dch ra t chc) gây hot hóa h Renin - Angiontensin - Aldosteron và h thn kinh giao cm gây tăng tái hp thu Na+, nưc ca ng thn → phù. Mt khác nhng cht đng li thn tiu qun, cùng vi thn tiu qun b sưng s làm cho gia súc bí đái và gây nên phù. Nhng cht đc sinh ra trong quá trình ri lon trao đi cht s phá hoi các cơ quan trong cơ th và cui cùng tp trung v thn và gây nên thoái hoá thn tiu qun. thn tiu qun hình thành tr niu trong, lp t bào thưng bì lóc ra và b v thành nhng mnh nh đng li trong tiu qun hình thành h thng tr niu ht. Nu bnh th cp tính, mi phát hin thì thn tiu qun hp thu mnh, nưc tiu ít và đc, trưng hp bnh thn mn tính, làm cho vách thn tiu qun tái hp thu kém, làm cho gia súc đi đái nhiu và t trng nưc tiu thp. 7.4.4. Triu chng a. Bnh nh Trong nưc tiu có ít albumin, t bào thưng bì thn và tr niu, nưc tiu có tính toan. b. Bnh nng Hàm lưng protein trong nưc tiu cao (30%). Cn nưc tiu có t bào thưng bì thn, nhiu loi tr niu (tr trong, tr sáp, tr ht, ). Trưng hp cp tính: con vt mt mi, ăn ít, đái ít, lưng nưc tiu gim và t trng cao. Khi bnh th mn tính: lưng nưc tiu nhiu và t trng nưc tiu gim. Gia súc b phù nng ym, âm nang, bn chân, có khi tràn dch màng phi hoc phúc mc, gia súc gy dn hay b ri lon tiêu hoá. Xét nghim máu và nưc tiu thy: protein toàn phn trong máu gim, lipit trong máu tăng, nng đ albumin trong máu thp, nng đ Na+ trong máu thp, tc đ lng máu tăng, albumin trong nưc tiu nhiu. 7.4.5. Bnh tích th nh, thn không sưng hoc hơi sưng. Trên kính hin vi thy t bào quai Henle sưng to thành hình tròn, nguyên sinh cht có ht, nhân t bào to, lòng qun hp. Bnh nng hơn thn sưng to, mm, lp v dày, màu xám. Trên kính hin vi ngoài hin tưng thoái hoá ht còn thy thoái hoá không bào, nhân t bào b phá, t bào nhim m. 171
41. Trong trưng hp t bào thn b thoái hoá ht thì thn sưng to, rn, ct ra có màu vàng đc. 7.4.6. Tiên lưng Tuỳ theo tính cht ca bnh nguyên mà quyt đnh tiên lưng. Nu bnh nh, khi loi tr bnh nguyên, thn s hi phc. Nu bnh nng, thi gian bnh kéo dài, thn b thoái hoá rt khó hi phc. 7.4.7. Chn đoán Cn nm đưc đc đim ca bnh: Nưc tiu nhiu protein, có t bào thưng bì thn, có tr niu (tr trong, tr ht). Gia súc b phù nng. Trong trưng hp bnh thn không ghép viêm thn thì huyt áp không cao và không b ure huyt, albumin trong máu gim, protein toàn phn gim, lipit toàn phn tăng. Cn phi chn đoán phân bit vi: bnh viêm thn cp, bnh viêm b thn. 7.4.8. Điu tr Nguyên tc điu tr: Tin hành đng thi ba vn đ (điu tr theo cơ ch sinh bnh, điu tr triu chng, điu tr d phòng các bin chng). a. H lý Khi không b ure huyt và chng ure nưc tiu thì cho ăn nhng thc ăn có nhiu protein đ b sung lưng protein mt qua đưng nưc tiu. Hn ch cho ung nưc khi gia súc b phù, không cho ăn mui. b. Dùng thuc điu tr - Dùng thuc điu tr nguyên nhân chính (ví d nu là hu qu ca bnh truyn nhim thì dùng kháng sinh can thip). - Điu tr theo cơ ch sinh bnh (dùng thuc c ch min dch - Prednisolon) - Dùng thuc li tiu, gim phù tăng sc đ kháng và sát trùng đưng niu Thuc Đi gia súc Tiu gia súc Chó, ln Glucoza 20% 1000 - 2000ml 400 - 500ml 150 - 400ml Cafeinnatribenzoat 20% 15ml 5 - 10ml 1 - 3ml Canxi clorua 10% 50 - 70ml 20 - 30ml 5 - 10ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 10 - 15ml Vitamin C 5% 20ml 10ml 3 - 5ml Tiêm chm vào tĩnh mch ngày 1 ln. - Điu tr d phòng các bin chng (tc nghn tĩnh mch - do tăng đông máu): dùng Aspirin (chng ngưng kt tiu cu), hoc thuc kháng vitamin K (Syntrom, Wafarin). 172
42. 7.5. VIÊM BÀNG QUANG CP (Cystitis) 7.5.1. Đc đim Quá trình viêm xy ra trên niêm mc bàng quang và gây co tht bàng quang, làm cho con vt đi tiu khó. Khi viêm bàng quang còn làm cho quá trình hình thành cui niu đưc d dàng. Bnh thưng thy chó, bò, nga, các loi gia súc khác ít gp. Tùy theo tính cht viêm mà bnh có các th: viêm cata, viêm xut huyt, viêm màng gi. Tùy theo thi gian bnh có viêm cp tính hoc viêm mn tính. 7.5.2. Nguyên nhân - Do tác đng ca mt s bnh truyn nhim (bnh dch t, phó thương hàn, ) hoc do tác đng ca các loi vi trùng sinh m (Staphylococcus, Streptococcus, Colibacillea, ) nhng loi vi trùng này qua máu hoc qua thn vào bàng quang, hoc có sn trong bàng quang, khi bàng quang b tn thương hay khi sc đ kháng ca cơ th gim là cơ hi tt đ vi trùng phát trin và gây bnh. - Do viêm thn hoc viêm niu qun, quá trình viêm lan xung bàng quang. - gia súc cái bnh hay gp khi b viêm t cung hoc âm đo. - Do các kích thích cơ gii (dùng ng thông niu đo, do cui niu kích thích vào vách bàng quang). - Do tc niu đo, nưc tiu tích li trong bàng quang và b phân gii to thành nhng sn vt đc, nhng sn phm này kích thích vào niêm mc bàng quang gây viêm. - Do nh hưng ca các cht đc. 7.5.3. Cơ ch sinh bnh Các yu t gây bnh tác đng đn h thng ni cm th ca niêm mc bàng quang và đưc dn truyn lên thn kinh trung ương, t đó gây nên hin tưng sung huyt niêm mc bàng quang → viêm. Các sn phm to ra trong quá trình viêm như (tương dch, bch cu, hng cu, t bào thưng b bàng quang, ) s tr thành môi trưng tt cho vi trùng phát trin. Nhng đc t ca vi khun cùng vi nhng cht phân gii ca dch viêm và s phân gii ca nưc tiu thành amoniac kích thích vào vách niêm mc bàng quang làm cho bàng quang b co tht→ con vt đi đái dt. Nu cơ vòng bàng quang co tht con vt đi đái khó khăn. Nhng cht phân gii t bàng quang và đc t ca vi khun thm vào máu làm cho gia súc b nhim đc, gây st và có biu hin triu chng toàn thân. Khi viêm bàng quang còn làm cho quá trình hình thành cui niu đưc d dàng. 173
43. 7.5.4. Triu chng Con vt đau bàng quang khi đi tiu, luôn luôn có đng tác đi tiu nhưng nưc tiu ít hoc không có. Con vt t v không yên, cong lưng, đau bng, rên r. Con vt kém ăn, u oi, thân nhit tăng. S nn bàng quang hoc khám qua trc tràng con vt đau đn, bàng quang trng rng. Trưng hp cơ vòng bàng quang co tht, nưc tiu tích đy trong bàng quang, lên men, có th gây v bàng Hình 7.4. Niêm mc bàng quang xut huyt quang, gia súc th có mùi amoniac. Nưc tiu thay đi: Nu viêm cata thì nưc tiu đc, có cha nhiu dch nhày và mt ít protein. Nu viêm xut huyt, nưc tiu có máu. Nu viêm hoá m, nưc tiu có m vàng hoc xanh. Nu viêm th màng gi, nưc tiu có màng gi. Trong cn nưc tiu có nhiu bch cu, hng cu, t bào thưng bì ca bàng quang, màng gi, dch nhày và vi trùng. viêm mn tính, triu chng nh, hin tưng đi tiu khó và đau không rõ, gia súc không st, bnh kéo dài. 7.5.5. Bnh tích Niêm mc bàng quang sưng, lm tm xut huyt hay tng vt xut huyt, có dch nhy, m. Bnh th nng trên mt bàng quang ph mt lp màng gi, bàng quang b loét tng mng. 7.5.6. Tiên lưng Th viêm cata thì tiên lưng tt còn các th viêm khác thì tiên lưng xu. Viêm bàng quang d dn ti loét hoc hoi t bàng quang và viêm bàng quang dn ti viêm thn, b thn, viêm phúc mc, gây chng bi huyt, lit bàng quang và gia súc cht. 7.5.7. Điu tr a. H lý Đ gia súc yên tĩnh, cho ăn nhng loi thc ăn ít kích thích, cho ung nưc t do. b. Dùng thuc điu tr Dùng kháng sinh đ tiêu viêm và dit khun Dùng thuc li niu: có th dùng mt trong các loi thuc sau: (Axetat kali, Diuretin, Urotropin, bông mã đ, r c tranh, râu ngô). 174
44. Ra bàng quang: dùng dung dch sát trùng (dung dch KMnO4 0,1%, phèn chua 0,5%, axit boric 1 - 2%, axit salicylic 1%, axit tanic 1 - 2 %, Rivanol 0,1%, ). Trưc khi tht thuc sát trùng, nên tht vào bàng quang nưc mui sinh lý nhit đ 37 - 390C (đi gia súc: 300ml, tiu gia súc: 50ml). Sau khi cho dung dch sát trùng vào khong 2 - 3 phút ri rút dung dch sát trùng ra. Cui cùng tht kháng sinh vào bàng quang. Dùng thuc gim đau: dùng mt trong các loi thuc Anagin, Prozin hoc phong b Novocain 0,25% vào đt sng lưng. Chú ý: Khi bàng quang tích đy nưc tiu mà niu đo b tc: hn ch cho gia súc ung nưc, không dùng thuc li niu, sau đó dùng th thut đ rút nưc tiu ra ngoài. 7.6. VIÊM NIU ĐO (Uretritis) 7.6.1. Đc đim Quá trình viêm xy ra lp niêm mc trong niu đo. Trong quá trình bnh, tuỳ theo tính cht và thi gian mc bnh, bnh viêm niu đo th hin các th viêm: viêm cata, viêm xut huyt, viêm có fibrin, viêm tương dch, viêm hoá m, viêm cp tính, viêm mn tính, Gia súc cái và gia súc đc ging hay mc. 7.6.2. Nguyên nhân - Do tác đng cơ gii (thưng do thông niu đo, do cui niu làm xây xát niêm mc gây viêm). - Do viêm lan t các cơ quan khác đn (viêm bàng quang, viêm âm đo). - Do k phát t mt s bnh kí sinh trùng đưng niu đo. 7.6.3. Triu chng - Gia súc luôn luôn đi tiu, khi đi con vt có cm giác đau đn đưng niu đo. - Gia súc đc thì dương vt luôn sưng to, bao quy đu sưng, gia súc cái thì âm môn m, r ra tng git nưc tiu có ln dch nhày (hình 7.5). - S nn niu đo hoc dùng ng thông làm cho gia súc đau đn, khó chu. Khi viªm, v¸ch niÖu ®¹o dy lªn, lßng niÖu ®¹o hÑp l¹i, con vËt ®i tiÓu khã kh¨n. Hình 7.5. Dch viêm chy ra mép âm môn N−íc tiÓu ®ôc, trong n−íc tiÓu cã lÉn m¸u, mñ v dÞch nhy. 175
45. 7.6.4. Tiên lưng Bnh phn ln có tiên lưng tt, nhưng nu bnh làm lòng niu đo hoá so và hp li thì s gây hin tưng khó đi tiu. Khi nưc tiu tích li niu đo s to điu kin cho vi trùng phát trin, t đó d gây viêm lan lên bàng quang, b thn và thn. 7.6.5. Điu tr Nguyên tc điu tr: loi b nguyên nhân gây bnh, sát trùng niu đo và đ phòng hin tưng viêm lan rng. a. H lý - Ngng phi ging đi vi gia súc b bnh. - V sinh chung tri sch s khô ráo. b. Dùng thuc điu tr Dùng thuc sát trùng đưng niu: - Urotropin 20%: đi gia súc (50 - 100ml), tiu gia súc (30 - 50ml/con), ln, chó (20 - 30ml/con). Tiêm tĩnh mch ngày 1 ln. - Cho ung salon, hoc axit salicylat. Dùng kháng sinh đ dit vi khun (có th dùng mt trong các loi kháng sinh): - Penicillin 10000 - 15000 UI/kg TT tiêm bp ngày 2 ln, liên tc 3 - 5 ngày. - Ampicillin 10 mg/kg TT tiêm bp ngày 1 ln, liên tc 3 - 5 ngày. - Gentamycin 5 - 10 mg/kg TT tiêm bp ngày 1 ln, liên tc 3 - 5 ngày. - Lincomycin 10 - 15 mg/kg TT tiêm bp ngày 1 ln. Dùng dung dch sát trùng ra niu đo. Dùng các bin pháp đ tăng cưng tr sc, tr lc cho gia súc. Trưng hp viêm niu đo gây tc đái, nưc tiu tích đy bàng quang thì phi tìm cách thoát nưc tiu ra ngoài tránh gây v bàng quang. Nu lòng niu đo viêm tăng sinh và lòng niu đo b tc thì dùng th thut ngoi khoa m niu đo. 176
46. Chương 8 BNH V MÁU, DINH DƯNG (Diseases of blood, Nutritional diseases) Máu có quan h mt thit ti s sng ca cơ th, nó vn chuyn cht dinh dưng đn các t chc và thi tit nhng sn phm sinh ra trong quá trình trao đi cht. Máu có nhim v trao đi O2 và CO2 phi và mô bào. Máu làm nhim v điu tit nhit cho cơ th, tham gia vào quá trình thc bào và sn sinh kháng th, vn chuyn các cht ni tit đ làm cho các khí quan trong cơ th liên h vi nhau cht ch. Thành phn hu hình ca máu đng vt đu n đnh, nó ch thay đi chút ít trong phm vi sinh lý. Khi cơ th b mt kích thích nào đó ni ti hoc các tác đng t bên ngoài đu có th làm thay đi v thành phn và tính cht ca máu. S thay đi này ph thuc vào tính cht ca bnh, mc đ ca bnh cũng như din bin ca quá trình bnh. Bnh ca cơ quan to máu do nhiu nguyên nhân gây bnh khác nhau dn đn mt máu: như các bnh truyn nhim, kí sinh trùng, trúng đc, ung thư, các bnh v ri lon dinh dưng và trao đi cht. Khi máu và cơ quan to máu b bnh s nh hưng nghiêm trng ti cơ th. Nhng hin tưng mt máu và tan máu gây nên thiu máu, nhng nhân t gây bi huyt làm thay đi bnh lý trong cơ quan to máu. các chng viêm, quá trình gây m, nhng ri lon v ni tit có th gây nên chng tăng bch cu. 8.1. CHNG THIU MÁU (Anaemia) 8.1.1. Đc đim Bình thưng khi lưng ca máu đưc duy trì mc đ gn như hng đnh. Do đó, thiu máu là gim s lưng hng cu trong mt đơn v dung tích máu, kèm theo gim hàm lưng hemoglobin, làm cho hng cu thay đi v cht ln lưng. Có rt nhiu cách xp loi thiu máu, song d hiu nht là cách xp loi theo cơ ch sinh bnh. Có th xp thành ba nhóm chính. 8.1.2. Thiu máu do mt máu Thiu máu do mt máu là thiu máu nhưc sc (vì st b mt ra ngoài cơ th không thu hi li đưc). Có hai trưng hp mt máu: 177
47. - Thiu máu cp tính Do cơ th b mt ln mt máu vi khi lưng ln, làm cho con vt ri lon tun hoàn và hô hp nghiêm trng đng thi th hin ri lon v thn kinh, do lưng máu mao qun thiu ht nhanh chóng, nghiêm trng nht là s thiu máu não. Trưng hp này thành phn máu không thay đi. - Thiu máu th mn tính Do máu chy ra ngoài liên tc vi mt khi lưng nh. Trong trưng hp này ngoài s thay đi v s lưng, cht lưng máu cũng thay đi, th hin rõ nht là s gim hng cu và huyt sc t. a. Nguyên nhân * Nguyên nhân ch yu gây nên mt máu cp tính: - Do v mch qun (nht là v đng mch) - Khi gia súc b ngoi thương, làm phu thut, - Do v mt s khí quan trong cơ th (v gan, lách, d dày, xut huyt phi, ). * Nguyên nhân gây mt máu mn tính: - Do mt s bnh truyn nhim mn tính. - Bnh ký sinh trùng, bnh ni khoa mn tính. b. Cơ ch sinh bnh * Trưng hp mt máu cp tính gây nên thiu máu não, dn đn t bào thn kinh v não b nh hưng nghiêm trng, gia súc cht trong thi gian ngn. Khi mt máu, lưng máu tim và mch qun gim, áp lc xoang và đng mch c gim, t đó kích thích thn kinh giao cm làm cho tim đp nhanh, mch qun co li, đng t mt giãn rng, vã m hôi. Hơn na do lưng oxy trong máu gim làm cho gia súc ngt th. Khi lưng máu mch qun gim, máu các cơ quan d tr trong cơ th (như lách) dn vào mch qun, tip đó dch t chc cũng dn vào mch qun làm cho con vt có cm giác khát nưc. * Trưng hp mt máu mn tính: huyt cu s thay đi v s lưng và cht lưng. S thay đi chng nhng ph thuc vào s lưng máu mt mà còn ph thuc vào kh năng tái sinh ca cơ quan to máu. Trưng hp mt máu mn tính, trong máu xut hin nhiu hng cu non, hàm lưng huyt sc t gim, s lưng bch cu tăng. Nu mt máu trưng din có th dn ti mt s cơ quan ngoài tu xương cũng to máu (như gan, lách, hch lâm ba). c. Triu chng * Trưng hp mt máu cp tính: làm cho cơ th suy sp rt nhanh chóng. Gia súc toát m hôi, lnh, cơ run ry, khó th, niêm mc trng bch (như màu chén s), gia súc 178
48. rt khát nưc. Nhit đ cơ th h dn, mch yu, tim đp nhanh, huyt áp h đt ngt, ting tim th hai gim. Trong máu s lưng hng cu gim, lưng huyt sc t gim, s lưng bch cu và huyt tiu bn tăng (hình 8.1). * Trưng hp mt máu mn tính: con vt mt mi, yu dn, mt kh năng làm vic, niêm mc nht nht. Trong máu xut hin các dng hng cu bnh lý, s lưng hng cÇu v l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m. d. Tiên lưng Tiên lưng ca bnh ph thuc vào lưng máu ca cơ th mt nhiu hay ít, ph thuc vào v trí nơi chy máu và cơ quan b mt máu. Hình 8.1. Niêm mc mt nht nht e. Điu tr Nguyên tc điu tr: loi tr nguyên nhân gây chy máu, đ phòng chy máu tip tc, b sung lưng máu đã mt cho cơ th và kích thích s to máu. * Trưng hp mt máu cp - Nu chy máu bên ngoài: dùng các th thut ngoi khoa đ cm máu. - Nu chy máu bên trong: dùng các thuc làm co mch qun, làm xúc tin quá trình đông máu nơi có máu chy. * Trưng hp mt máu mn tính: Cho gia súc ung st hoàn nguyên (FeCl2), kt hp vi vitamin C đ tăng cưng quá trình to máu. Gia súc ăn tht cho ăn thêm gan. Dùng vitamin B12 tiêm cho gia súc. Chú ý: - Trưng hp gia súc b chy máu phi không đưc dùng Adrenalin đ tiêm (vì nó làm giãn mch qun phi). - Tip máu khi gia súc b mt máu cp tính: s lưng máu tip tuỳ thuc vào s lưng máu mt và phn ng ca cơ th (có th t 0,1 - 2 lít). Nu không có máu tip, phi dùng nưc sinh lý đ duy trì huyt áp bình thưng ca gia súc. 8.1.3. Thiu máu do dung huyt Đây là chng thiu máu gây nên bi hng cu b phá hu hàng lot, làm cho gia súc có hin tưng hoàng đn. 179
49. a. Nguyên nhân - Do gia súc mc mt s bnh truyn nhim hoc ký sinh trùng (xon khun, tiên mao trùng, lê dng trùng, biên trùng, ). - Do gia súc b trúng đc các loi hoá cht (Pb, Hg, Cloroforin, ). - Do b ung thư, b bng lâu ngày, hoc b nhim trùng huyt. - Do suy tu, dn ti cơ năng to huyt b ri lon. b. Cơ ch sinh bnh Nhng đc t ca vi sinh vt, ký sinh trùng hay nhng cht đc khác t bên ngoài cơ th thông qua phn x thn kinh trung ương s phá hoi cơ năng ca cơ quan to máu. Trong quá trình viêm hàng lot các t bào máu (bch cu, hng cu, huyt tiu bn) b phá v. Do hng cu b phá v, lưng bilirubin tăng lên trong huyt thanh (ch yu là hemobilirubin). Do vy, trên lâm sàng con vt có hin tưng hoàng đn. Mt khác do hng cu b v nhiu làm cho con vt b suy nhưc dn đn cht. c. Triu chng - Gia súc kém ăn, da khô, lông xù, th nông, tim đp nhanh, niêm mc mt nht nht có màu vàng, da cũng có màu vàng. Trâu bò b bnh thưng lit d c, gim sn lưng sa. - Xét nghim máu thy: S lưng hng cu gim nhiu, trong máu xut hin hng cu d hình (hng cu đa sc, hình lưi), sc kháng hng cu gim, s lưng bch cu thưng không tăng. Trong huyt Hình 8.2. Bò tht thiu máu thanh hàm lưng hemobilirubin tăng cao, phn ng vandenberg gián tip. - Trong nưc tiu xut hin hemoglobin niu (huyt sc t niu) lưng urobilin tăng. - Trong phân, lưng stekobilin tăng, phân có màu đm. - Khi m khám có hin tưng lá lách sưng to, gan cũng hơi sưng có hin tưng hoi t hoc thoái hoá m. d. Chn đoán Căn c vào triu chng lâm sàng đin hình và kt qu xét nghim máu, nưc tiu. Đng thi cn chú ý kim tra ký sinh trùng đưng máu, thc ăn, thuc hoc hoá cht đã dùng cho gia súc. 180
50. e. Điu tr Căn c vào tính cht ca bnh nguyên đ tin hành điu tr. Nu là bnh truyn nhim hay ký sinh trùng đưng máu phi điu tr nhng bnh trên. Nu là trúng đc, tìm bin pháp gii đc. * H lý: Tăng cưng chăm sóc và nuôi dưng tt gia súc. B sung vào thc ăn nhng nguyên t vi lưng và protein đ to hng cu. * Dùng thuc điu tr: Trong trưng hp s lưng hng cu b phá hu ít: dùng các thuc có tác dng làm tăng hng cu. - Cho ung viên st: ĐGS (5 - 10 g/con/ngày); TGS (2 - 3 g/con/ngày); chó (1g/con/ngày). - Tiêm vitamin B12: ĐGS (2000 - 3000 γ/con); TGS (1000 γ/con); chó (200 - 500 γ/con). Dùng các loi thuc làm tăng cưng cơ năng ca gan như Philatopgan: ĐGS (10ml/con/ngày); TGS (5ml/con/ngày); ln, chó (2 - 5ml/con/ngày). Tiêm hoc cho ung tùy theo ch phm thuc. 8.1.4. Thiu máu do ri lon chc phn to máu Quá trình to máu cn nhng nguyên liu như st, protein, vitamin và s hot đng bình thưng ca cơ quan to máu. Loi thiu máu này rt phc tp. Trong nhóm này ngưi ta thưng gp: - Thiu máu do thiu st. - Thiu máu do thiu protein. - Thiu máu do thiu vitamin (vitamin C, B12). - Thiu máu do ty xương kém hoc không hot đng. 8.2. CHNG THIU VITAMIN (Hypo vitaminosis) Vitamin là nhng hp cht hu cơ, vi mt s lưng ít nhưng nó li có tác dng vô cùng quan trng trong quá trình trao đi cht ca cơ th. Nó có nhiu trong các loi thc ăn đng vt và thc vt. Vitamin chia làm 2 loi: - Vitamin tan trong m gm các loi vitamin A, D, E, K. - Vitamin tan trong nưc gm các loi vitamin nhóm B và C. Khi cơ th gia súc thiu vitamin, tuỳ theo thiu loi vitamin nào s biu hin trên lâm sàng nhng triu chng đc hiu. Khi thiu vitamin đu dn đn gim ăn, chm ln, suy dinh dưng, thiu máu, tiêu chy, viêm phi. 181
51. 8.2.1. Thiu vitamin A (A - Hypovitaminosis) a. Đc đim Vitamin A có nhiu trong du gan cá, lòng đ trng, caroten (tin vitamin A) có nhiu trong qu gc, t, cà chua, đu đ, Thiu vitamin A s đưa gia súc đn gy sút, mt khô, viêm giác mc. Bnh thưng xy ra gia súc non, gây tn tht ln cho chăn nuôi. b. Nguyên nhân - Do sa m không đ lưng caroten. - Do gia súc thiu thc ăn xanh trong mùa đông. - Do gia súc mc bnh đưng tiêu hoá, nh hưng ti s hp thu vitamin. c. Triu chng Đi vi gia súc non: con vt kém ăn, chm ln, viêm kt mc, giác mc, mt khô, gy yu, lông xù, thiu máu. Đi vi gia súc cái: hay b sy thai, sát nhau, viêm t cung. ln có hin tưng khô mt và viêm giác mc biu hin không rõ nhưng có triu chng thn kinh, th lc kém, bnh nng có hin tưng co git hoc hôn mê. Bnh vi gà rt nghiêm trng (đc bit là gà con), gà b viêm kt mc, mt sưng chy nưc hoc thành bc m, có bã đu, nhãn cu đc, cung lưi, vòm khu cái, hng và thc qun có ni mn lm tm, mũi có dch nhy, mào nht màu, th khó, có lp màng gi d bóc thanh qun, dưi lp niêm mc không b loét. Trưng hp này cn phân bit vi bnh đu gà th màng gi, bnh đu này lp màng gi khó bóc, lp niêm mc dưi có vt loét và chy máu. d. Phòng tr bnh * H lý: - Phi kp thi b sung vitamin A hoc thc ăn có nhiu vitamin A vào khu phn (gia súc sơ sinh phi lưu tâm cho bú sa đu). - Tăng cưng các loi thc ăn cho nhiu caroten như c khô, các loi c qu, cà rt, bí đ, * Dùng thuc điu tr: - Dùng du cá tiêm cho con vt: bò (10 - 20ml/con); ln (5 - 10ml/con). Tiêm dưi da hoc tiêm bp tht. Đi vi gà có th trn du cá vi thc ăn cho gà ăn. - Dùng vitamin A: bò (50000 - 100000 UI/con); ln (25000 - 30000 UI/con) - Cha theo triu chng các bnh k phát: như viêm kt mc, viêm rut, viêm phi. 182
52. 8.2.2. Thiu vitamin B1 (B1 - Hypovitaminosis) a. Đc đim Vitamin B1 gi v trí quan trng trong h thng trao đi cht, đc bit đi vi chuyn hoá gluxit và trong hot đng thn kinh. Đi vi trao đi gluxit, vitamin B1 còn làm tăng hp thu đưng vách rut vào máu. Đi vi hot đng ca thn kinh nó có tác dng c ch men cholinsteraza làm gim s thu phân axetylcholin, nên khi thiu vitamin B1, cholinsteraza hot đng mnh làm cho hot đng thn kinh b ri lon, vi biu hin bên ngoài là hin tưng co git và bi lit. Khi thiu vitamin B1, quá trình kh carboxyl ca các xetoaxit b ngng tr làm cho lưng axit pyruvic, axit oxaloacetic, axit α - xetoglutamic, tăng lên trong máu. Hin tưng này dn đn trng thái toan huyt do th xeton. b. Triu chng Khi thc ăn thiu vitamin B1 gia súc thưng phát sinh chng phù thũng và viêm thn kinh, có biu hin nhiu cơ quan như bp tht, cơ tim, ng tiêu hoá, Thn kinh b viêm, thưng gây hin tưng co git, bi lit t chi và có nhng bin đi thoái hoá t chc. Chng thiu vitamin B1 thy rõ nht ngng, gà, vt, làm con vt gim ăn, lông xù, a chy, lit cơ hoc co git. bò khi thiu vitamin B1 s mc bnh lưi đen, gim ăn. c. Cách phòng tr - Đi vi gia súc (đc bit bò sa) cho ăn men bia t 25 - 100 g/ngày, trn ln vi thc ăn hoc cho ăn cám lên men rưu. - Dùng vitamin B1 tiêm bp hoc dưi da: ĐGS (2 g/ngày); TGS (0,5 - 1 g/ngày); ln, chó (0,3 - 0,5g/ngày). 8.2.3. Thiu vitamin C (C - Hypovitaminosis) a. Đc đim Vitamin C còn có tên gi là axit ascorbic, vitamin chng bnh Scorbut. Loi vitamin này khó bo qun vì d b oxy hoá khi gp nhit đ hơi cao. Vitamin C tham gia vào s hô hp ca t bào, tăng tính đông ca máu và kh năng kháng th. Vitamin C nâng đ tác đng ca men khác thúc đy s cu to ca sn xương, cng c vách mch qun. Nó có tác dng tt trong vic chng nhim trùng và gim st. b. Triu chng Thiu vitamin C s gây hin tưng xut huyt niêm mc (như niêm mc li, chân răng, niêm mc trong ni tng) và t chc dưi da. chó khi thiu vitamin C thưng thy viêm ming, viêm d dày, rut, xut huyt, con vt nôn ma, đái ra máu. 183
53. c. Điu tr - Đi vi chó, mèo cho ăn thêm gan, thn, nưc chanh, cà chua sng. - Đi vi loài ăn c, tăng cưng cho ăn các loi c, qu, c tươi. - Có th b sung vitamin C vào thc ăn vi liu lưng 100 - 200 mg/kg thc ăn. - Tiêm vitamin C trc tip vào mch máu. 8.3. CHNG SUY DINH DƯNG (Dystrophia) Gia súc non toàn đàn hay trong mt đàn có mt s con gy yu, còi cc, chm ln, đó là hin tưng suy dinh dưng. a. Nguyên nhân Do gia súc m trong thi kỳ mang thai ít đưc bi dưng, thc ăn thiu protein, khoáng, vitamin. Gia súc m b mc bnh làm nh hưng đn cht lưng sa, hoc do phi ging đng huyt làm quá trình trao đi cht ca gia súc non gim, dn đn còi cc, chm ln. Gia súc non b bnh như viêm rut, viêm phi, ký sinh trùng, b. Cơ ch sinh bnh Quá trình dn đn suy dinh dưng, đu tiên thưng bt đu bng ri lon tiêu hoá, làm kh năng vn đng và tit dch ca d dày và rut gim, t đó các cht đm, khoáng, sinh t đưc hp thu kém. T suy dinh dưng s làm cho quá trình hưng phn ca v não, do đó mt kh năng điu chnh các trung khu dưi võ não. Mt khác đ duy trì s sng, cơ th phi tiêu hao năng lưng ca bn thân chúng, làm cơ th ngày càng gy yu, sc đ kháng cũng gim, con vt hay mc bnh hoc quá Hình 8.3. Ln còi cc suy nhưc mà cht. c. Triu chng Con vt b suy dinh dưng thưng chm ln, lông xù (hình 8.3), niêm mc nht nht, bn chân yu, đi không vng, thích nm mt ch đôi khi có hin tưng phù. Th nhanh và nông, tim đp nhanh, nhu đng d dày và rut gim, khi thc ăn trong rut tích li lên men sinh ra a chy. Thân nhit thưng thp. Kim tra máu: Hàm lưng huyt sc t gim, s lưng hng cu và bch cu gim, t l lâm ba cu tăng, trong máu xut hin các dng hng cu non. 184