Giáo trình Chăn nuôi trâu bò

Nội dung text: Giáo trình Chăn nuôi trâu bò

1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TR ƯNG ð I H C NƠNG NGHI P I HÀ N I PGS.TS. NGUY N XUÂN TR CH (Ch biên) PGS.TS. MAI TH TH ƠM - GVC. LÊ V ĂN BAN GIÁO TRÌNH CH ĂN NUƠI TRÂU BỊ Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 5
2. Ch ươ ng m đ u GI I THI U CHUNG V CH ĂN NUƠI TRÂU BỊ Ch ươ ng m đ u này nh m khái quát v t m quan tr ng c a ngành ch ăn nuơi trâu bị trong đi s ng kinh t -xã h i, nh ng đ c thù v sinh h c và sinh thái c ơ b n c a trâu bị mà con ng ưi cĩ th khai thác nh m s n xu t ra nh ng s n ph m cĩ giá tr cao d a trên nh ng ngu n th c ăn ít b c nh tranh nh t. M t khác, ch ươ ng này c ũng nh m cung c p cho sinh viên mt t m nhìn t ng th v tình hình và xu th c a ngành ch ăn nuơi trâu bị trong n ưc và trên Th gi i tr ưc khi đi vào nh ng v n đ k thu t c th trong các ch ươ ng sau đĩ. I. VAI TRỊ VÀ Ý NGH ĨA C A CH ĂN NUƠI TRÂU BỊ 1.1. Cung c p th c ph m Trâu bị cung c p hai lo i th c ph m cĩ giá tr cao đ i v i con ng ưi là th t và s a. Th t trâu bị đưc x p vào lo i th t đ cĩ giá tr dinh d ưng cao. Th t trâu béo cung c p 2558 Kcal/kg, lo i trung bình là 2080 Kcal/kg. S a đưc x p vào lo i th c ph m cao c p vì nĩ hồn ch nh v dinh d ưng và r t d tiêu hố. Năm 2004 tồn th gi i s n xu t trên 62 tri u t n th t trâu bị và kho ng 620 tri u t n s a, trong đĩ 80-90% t trâu bị. Trâu bị là nh ng gia súc nhai l i cĩ kh n ăng bi n th c ăn r ti n nh ư cây c , r ơm r thành hàng tr ăm thành ph n khác nhau c a th t và s a. M c s ng càng đưc c i thi n thì nhu c u c a con ng ưi v th t và s a trâu bị càng t ăng lên. 1.2. Cung c p s c kéo Trâu bị đưc s d ng t lâu đ i nay vào m c đích cung c p s c kéo đ làm đt ph c v tr ng tr t. Ngồi vi c làm đt, trâu bị cịn đưc s d ng đ kéo xe v n chuy n hàng hố và các m c đích lao tác khác nh ư kéo g , kéo n ưc, kéo c i xay, v.v L i th c a s c kéo trâu bị là cĩ th ho t đ ng b t k ỳ đa bàn nào và s d ng t i đa ngu n th c ăn t nhiên t i ch và các ph ph m nơng nghi p làm ngu n cung c p n ăng l ưng. Trâu bị to ra s c kéo nh năng l ưng l y t c và các ph ph m cây tr ng, mà năng l ưng trong cây c (hố n ăng) li đưc c đ nh tr c ti p ngu n n ăng l ưng vơ t n c a m t tr i thơng qua quá trình quang h p. Do v y, s d ng s c kéo c a trâu bị giúp tránh đưc các cu c kh ng ho ng gây ra b i các ngu n n ăng l ưng hố th ch đang đưc khai thác c n ki t d n. Th c t vi t c đ t ăng giá du ngày càng t ăng cao nh ư hi n nay thì s c kéo c a trâu bị l i tr nên cĩ nhi u ưu th so v i sc kéo c ơ gi i và vi c khai thác trâu bị cày kéo s cĩ tính b n v ng cao. 1.3. Cung c p phân bĩn và ch t đ t Phân trâu bị là lo i phân h u c ơ cĩ kh i l ưng đáng k . Kho ng 1/3 kh i l ưng v t ch t khơ trâu bị ăn vào đưc th i ra ngồi d ưi d ng phân. Hàng ngày m i trâu tr ưng thành th i ra t 15-20 kg phân, bị tr ưng thành 10-15 kg. Phân trâu bị ch a kho ng 75-80% n ưc, 5- 5,5% khống, 10% axit photphoric, 0,1% kali, 0,2% canxi. M c dù ch t l ưng khơng cao nh ư phân l n, nh ưng nh cĩ kh i l ưng l n phân trâu bị đã đáp ng mt ph n r t l n nhu c u phân h u c ơ cho n n nơng nghi p hu c ơ. Hi n nay nhi u vùng, nh t là nh ng vùng tr ng cà phê phân trâu bị đưc bán v i giá khá cao đ làm phân bĩn. Nhi u n ơi ng ưi ta nuơi trâu bị v i đích l y phân là chính. Ngồi vi c dùng làm phân bĩn, trên Th gi i phân trâu bị cịn đưc dùng làm ch t đ t. T i m t s n ưc Tây Nam Á nh ư n ð, Pakistan, phân đưc tr n vi r ơm b ăm, n m thành bánh và ph ơi n ng khơ, d tr và s d ng làm ch t đ t quanh n ăm. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 6
3. 1.4. Cung c p nguyên li u cho cơng nghi p ché bi n và th cơng m ngh Ngồi vi c cung c p th c ph m cho con ng ưi, s c kéo và phân bĩn cho nơng nghi p, ngành ch ăn nuơi trâu bị cịn s n xu t ra m t s ph ph m mà con ng ưi cĩ th khai tác s dng. S ng trâu n u đưc gia cơng ch bi n c n th n cĩ th tr thành nhi u m t hàng m ngh khác nhau. S ng trâu cĩ nhi u hình d ng, cĩ màu t đen tuy n đn màu m t ong nh t. Sng trâu đ m l y r t to và r ng cĩ kh n ăng cung c p cho các ngh nhân và các th th cơng mt s l ưng nguyên li u đáng k đ t o ra các m t hàng nh ư cúc áo, trâm cài, l ưc, thìa, d ĩa, cán và bao da, các vịng s đeo, đ trang trí, kim đan, mĩc áo S ng trâu cịn đưc dùng làm tù và. T i vi n b o tàng Raffles Singapo cĩ m t ngai s ng trâu c a vua Kenlautan Sultan Mohamed, mt ngai làm b ng s ng trâu, ghép t nhi u m nh g t d ũa, ch m tr và ph i m t 3 năm m i làm xong cái ngai này. Da trâu bị là ngu n nguyên li u ch y u cho các nhà máy thu c da. Da trâu bị cĩ th dùng làm áo da, g ăng tay, bao súng, dây l ưng, giày, dép, c p nhi u vùng nơng thơn ng ưi ta cịn dùng da trâu làm th c ph m. Nh đ dày, s c b n và kh năng u n m m c a nĩ mà lơng trâu thích h p cho vi c s n xu t bàn ch i m ngh và lau chùi mt s máy mĩc quang h c. 1.5. Ý ngh ĩa kinh t -xã h i và v ăn hố c a ch ăn nuơi trâu bị Vi vi c khai thác nh ng vai trị nĩi trên c a trâu bị thì ch ăn nuơi trâu bị tr ưc k t là mt ho t đ ng kinh t . Trong ho t đ ng kinh t này trâu bị cĩ th coi nh ư là ”nhà máy sinh hc” v i nguyên li u là cây c và s n ph m là th t, s a, s c kéo, phân bĩn kèm theo các ph ph m khác. Nguyên li u cho ho t đ ng này d s n xu t cịn th tr ưng s n ph m thì ht s c rng l n. ð y m nh phát tri n ch ăn nuơi trâu bị cho phép khai thác t i đa các ngu n tài nguyên thiên nhiên s n cĩ, k c nh ng ngu n n ăng l ưng cĩ th tái t o đang b b phí gây ơ nhi m mơi tr ưng nh ư r ơm r và các ph ph m cây tr ng khác, đ t o ra nh ng sn ph m cĩ giá tr cao cho xã h i. Ch ăn nuơi trâu bị do v y mà đã tr thành k sinh nhai, là m t ph ươ ng ti n xố đĩi gi m nghèo, là cơng c đ gĩp ph n phát tri n b n v ng. Th c t đã cho th y đ i vi nhi u ng ưi nghèo thì cho vay ti n h khơng bi t làm sao đ cho ti n ” đ ” ra đưc, nh ưng khi cho ”vay” trâu bị thì h l i d n d n thốt đưc nghèo nh s bê nghé hàng n ăm đưc đ ra. m t trình đ cao h ơn, n u bi t đ u t ư và t ch c h p lý trên c ơ s khoa h c thì ch ăn nuơi trâu bị s giúp chuy n d ch c ơ c u kinh t nơng nghi p, t o ra nhi u cơng ăn vi c làm, tăng thu nh p trên m t đ n v di n tích đ t đai, t o điu ki n làm giàu b n v ng cho nhi u h nơng dân. Tuy nhiên. điu đĩ khơng cĩ ngh ĩa là ch ăn nuơi trâu bị càng thâm canh, quy mơ ch ăn nuơi càng l n và càng ”hi n đ i hố” thì m i càng cĩ l i v m t kinh t . Ý ngh ĩa kinh t cĩ đưc khi bi t s d ng trâu bị đ khai thác m t cách b n v ng nh t nh ng ngu n l i s n cĩ. ði v i nhi u vùng nơng thơn và mi n núi trâu bị cịn đưc coi nh ư m t lo i tài s n c đnh, là ph ươ ng ti n tích l tài chính hay m t ngân hàng s ng đ đ m b o an ninh kinh t cho h gia đình, cĩ th chuy n thành ti n m t b t c lúc nào gia đình c n cho nh ng nhu c u l n nh ư xây nhà, ma chay, c ưi xin, ch a b nh v.v C ũng chính vì th mà uy tín và v th c a mt ng ưi trong thơn b n nhi u khi ph thu c vào s l ưng trâu bị mà h cĩ đưc. Bên c nh ý ngh ĩa kinh t -xã h i nh ư trên, trâu bị đã t ng g n bĩ v i đ i s ng v ăn hố và tâm linh c a ng ưi dân nơng thơn Vi t Nam c ũng nh ư nhi u n ưc khác. Con trâu cùng v i cây tre đã làm nên bi u t ưng c a làng quê đt Vi t t l c t c ưng. Các h i thi trâu, ch i trâu, đâm trâu, các ch trâu bị, v.v là nh ng sinh ho t mang tính v ăn hố truy n th ng sâu sc c a các dân t c Vi t Nam. M i ng ưi Vi t Nam càng đi xa càng nh v hình nh làng quê ca mình và khơng th khơng cĩ trong đĩ hình bĩng c a con trâu. Chính con trâu đã gĩp ph n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 7
4. làm cho ng ưi Vi t g n bĩ v i nhau trên m t n n v ăn hố và truy n th ng đ m đà b n s c dân tc. II. ðC THÙ SINH H C VÀ SINH THÁI C A TRÂU BỊ 2.1. Ưu th sinh h c và ý ngh ĩa sinh thái c a trâu bị Nh cĩ h vi sinh v t c ng sinh trong d c , trâu bị và gia súc nhai l i nĩi chung cĩ 2 đc thù sinh h c n i b t là kh n ăng phân gi i th c ăn x ơ ch a liên k t β-1,4 glucozit và s dng nit ơ phi protein (NPN). a. Kh n ăng phân gi i liên k t βββ-1,4 glucozit Vi sinh v t d c cĩ kh n ăng phân gi i liên k t β-1,4 glucozit trong các đi phân t xenluloza và hemixenluloza c a vách t bào th c ăn th c v t. Chính nh kh n ăng đ c thù này mà gia súc nhai l i cĩ kh n ăng s d ng các lo i th c ăn x ơ thơ mà ng ưi và các lồi d dày đơ n khơng s d ng làm th c ăn đưc. ðiu này cĩ ý ngh ĩa sinh thái r t l n, cho phép ch ăn nuơi gia súc nhai l i trên nh ng ngu n th c ăn ít b c nh tranh nh ư cây c và ph ph m nơng nghi p và do v y mà cĩ th phát tri n b n v ng. b. T ng h p protein t nit ơ phi protein Vi khu n c ng sinh trong d c cĩ kh n ăng t ng h p protein t nit ơ phi protein (NPN). Protein VSV d c là ngu n cung c p protein quan tr ng cho v t ch. Nh kh n ăng khai thác NPN này mà trâu bị ít ph thu c vào các lo i th c ăn protein ch t l ưng cao cĩ thành ph n axit amin cân đi nh ư v i các lồi d dày đơ n. Trái l i, ng ưi ch ăn nuơi cĩ th s d ng các ngu n NPN cơng nghi p nh ư urê đ tho mãn m t phn quan tr ng nhu c u protein c a gia súc nhai l i. ðiu này c ũng cĩ ý ngh ĩa kinh t và sinh thái r t quan tr ng do gi m đưc giá thành và s c nh tranh th c ăn trong ch ăn nuơi. 2.2. H n ch c a trâu bị Bên c nh nh ng ưu th sinh h c nĩi trên trâu bị cĩ nh ng h n ch cơ b n riêng so v i các gia súc và gia c m khác nh ư sau: a. Sinh khí mêtan Khác v i đ ng v t d dày đơ n, đng v t nhai l i cĩ quá trình lên men d c . ðây là mt l i th cho phép chúng s d ng đưc th c ăn x ơ. Tuy nhiên, quá trình lên men d c sinh ra m t ph ph m khí mêtan th i ra ngồi qua h ơi. Nh ư v y, ngồi vi c tiêu t n n ăng l ưng mang d c , vi c th i khí mêtan này làm lãng phí n ăng l ưng c a th c ăn (6-12%). M t khác, khí mêtan này c ũng là ngu n khí gây ra hi u ng nhà kính, khơng cĩ l i cho mơi tr ưng. B i vy, ngo i tr th c ăn x ơ và NPN, gia súc nhai l i chuy n hố th c ăn b t đưng kém hi u qu h ơn gia súc d dày đơ n. b. T c đ sinh s n ch m Trâu bị là gia súc đơ n thai và cĩ th i gian mang thai dài (trung bình trâu 320 ngày, bị 280 ngày). Chính vì v y mà vi c nhân gi ng trâu bị g p nhi u khĩ kh ăn h ơn so v i các lo i gia súc và gia c m khác. c. ðịi h i cao v đ ng c Ngu n th c ăn chính c a trâu bị là c cho nên mu n ch ăn nuơi trâu bị ph i cĩ đ t tr ng c hay bãi ch ăn th t nhiên. Mõi hecta đng cot thâm canh thu c t ch cho phép nuơi đưc kho ng 10 con bị s a, cịn 1 hecta đng c ch ăn th ch cho phép nuơi đưc 3-4 con. ðây là mt tr ng i l n trong điu ki n c a nh ng n ơi cĩ di n tích đ t nơng nghi p th p. M t khác Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 8
5. nu trâu bị đưc ch ăn th trên đng c thì s d m đ p c a trâu bị trong quá trình ch ăn th s gây ra s xĩi mịn đt, nh h ưng x u đ n mơi tr ưng. III. TÌNH HÌNH CH ĂN NUƠI TRÂU BỊ N ƯC TA 3.1. Tình hình ch ăn nuơi trâu bị th t V truy n th ng ch ăn nuơi trâu bị th t n ưc ta th c ch t là ch ăn nuơi bị đa ph ươ ng kt h p l y th t v i khai thác s c kéo và phân bĩn ph c v s n xu t nơng nghi p. Ngày nay, trong khi đàn trâu bị cày kéo cĩ xu h ưng gi m thì ch ăn nuơi trâu bị theo h ưng ly th t đang ngày càng phát tri n mnh h ơn đ đáp ng nhu c u v th t ngày càng t ăng c a nhân dân. Bng 1.1 cho th y di n bi n đàn trâu bị qua m t s n ăm g n đây n ưc ta. Bng 1.1: S l ưng đàn trâu bị c a c n ưc trong nh ng n ăm qua (1000 con) Năm Trâu Bị 1980 2 313 1 664 1985 2 590 2 598 1990 2 854 3 121 1995 2 963 3 638 2000 2 960 4 127 2005 2 922 5 541 2007 2 990 6 720 Ngu n: FAO Statistics (2005) Phân b c a đàn trâu bị theo các vùng sinh thái đưc trình bày b ng 1.2. Kho ng 45% t ng s đàn bị c a c n ưc t p trung các t nh mi n trung Vi t Nam, đây là vùng cung cp bị cày cho vùng đng b ng sơng C u Long và vùng đng b ng châu th Sơng H ng. Kho ng 54,5% s l ưng đàn bị đưc phân b trên 5 vùng sinh thái khác nhau c a đ t n ưc, là ngu n s c kéo ch y u c a nơng nghi p cho các vùng trên. Tây Nguyên là vùng đt r ng l n, cĩ nhi u đ t đai và đng c phù h p cho ch ăn nuơi bị nh ưng t i đây s l ưng bị ch chi m kho ng 10,7% t ng s bị c a c n ưc và đàn trâu r t ít. Bng 1.2: Phân b đàn trâu bị theo vùng sinh thái (năm 2004) Vùng sinh thái ðàn trâu (%) ðàn bị (%) 1. Mi n núi phía b c 58,3 16,9 2. ðng b ng Sơng H ng 5,1 12,3 3. B c Trung b 23,9 20,2 4. Nam Trung b 4,2 18,8 5. Tây Nguyên 1,8 11,1 6. Mi n ðơng Nam b 3,9 12,2 7. ðng b ng Sơng C u long 1,6 8,5 Tng s 100 100 Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 9
6. Ngu n: Niên giám th ng kê (2005) T n ăm 1990 đ n nay, đàn bị c a n ưc ta phát tri n v i t c đ t ăng đàn hàng n ăm trên 4%. Mi n B c cĩ ð ng B ng Sơng H ng và mi n Nam cĩ ðơng Nam B là hai vùng cĩ t c đ phát tri n đàn bị nhanh nh t so vi các vùng sinh thái khác v i t l t ươ ng ng là 7,61% và 9,85%. Tuy nhiên, kho ng g n 70-75% t ng đàn bị c a c n ưc hi n nay v n là bị vàng đa ph ươ ng, sinh tr ưng ch m, kh i l ưng th p, trung bình con đc là 180-200 kg và bị cái t 150-160 kg. Bị vàng cĩ t l th t x th p kho ng 40-44% so v i kh i l ưng s ng. Th t trâu bị trên th tr ưng ch y u là th t c a trâu bị n i (kiêm d ng lao tác-th t). Hi n nay (n ăm 2004), s n l ưng th t h ơi trâu bị hàng n ăm c a ta ch đ t kho ng trên 170 nghìn t n trong tng s 2,5 tri u t n th t h ơi c a các lo i gia súc gia c m. L ưng th t tiêu th bình quân kho ng 30 kg th t h ơi/ng ưi/n ăm, trong đĩ ch cĩ kho ng 2,2 kg là th t trâu bị. Xu t phát t yêu c u tiêu dùng và đ t ng b ưc xây d ng đàn bị th t Vi t Nam, t nh ng n ăm 1960 Nhà nưc đã cĩ ch ươ ng trình c i ti n đ nâng cao n ăng su t c a đàn bị đa ph ương b ng cách cho lai v i các gi ng bị Zêbu nh ư bị Red Sindhi. Th c t bị Red Sindhi đã đưc nh p vào n ưc ta t đ u nh ng n ăm 20 c a th k tr ưc và đã t p giao v i bị đa ph ươ ng t o ra bị Lai Sin cĩ kh n ăng cho th t t t h ơn bị đa ph ươ ng r t nhi u. Vào nh ng năm 70 ngồi các gi ng bị th t nhi t đ i nh ư bị Red Sindhi, Sahiwal và Brahman ra thì m t s bị ơn đi nh ư Limousin, Hereford, Simmental, Santa Gertrudis, v.v c ũng đã đưc nh p ni đ t ăng c ưng vi c lai t o và c i ti n đàn bị đa ph ương trên ph m vi và quy mơ l n h ơn. Các lo i bị lai h ưng th t cĩ t c đ t ăng tr ng và kh i l ưng tr ưng thành khá cao (45-47%). Tuy nhiên, cho đn nay đàn bị lai m i chi m kho ng 25-30% t ng đàn bị c a c n ưc. ð phát tri n ch ăn nuơi bị th t ch t l ưng cao, trong các n ăm 2002-2004 kho ng 2500 con bị th t nhi t đ i gi ng Brahman và Droughtmaster c a Australia đã đưc nh p vào n ưc ta. M t s trang tr i ch ăn nuơi bị th t cao s n hàng tr ăm con đã đưc hình thành t i các đi ph ươ ng nh ư: S ơn La, Lai Châu, ðin Biên, Tuyên Quang, Hà Tây, Ngh An, Th a Thiên- Hu , Bình ðnh, Phú Yên, Tp. H Chí Minh và Bà R a-Vũng Tàu. K t qu b ưc đ u cho th y các gi ng bị th t cao s n này cĩ kh n ăng thích nghi v i điu ki n th i ti t và khí h u c a ta. Tuy nhiên v n đ ph i gi ng nhân t o và ch ăn nuơi t p trung trong điu ki n thi u bãi ch ăn cho t l đ u thai th p và tu i đ l a đ u cao. Các c ơ s ch ăn nuơi bị th t thu n nh p n i các đ a ph ươ ng nĩi trên là mơ hình ch ăn nuơi bị th t thâm canh, đ ng th i là n ơi s n xu t và cung c p bị gi ng ch t l ưng cao đ đáp ng nhu c u phát tri n bị th t cho các đ a ph ươ ng. Tng Cơng ty ch ăn nuơi Vi t Nam hi n cũng cĩ m t s c ơ s nuơi kho ng trên 300 bị cái gi ng Red Sindhi, Brahman và Sahiwal. Tuy nhiên các c ơ s này ch ưa đáp ng đưc vi c cung c p đ s l ưng bị th t ch t l ưng cao cho nhu c u ch ăn nuơi bị th t hi n nay. Hi n nay trong c n ưc đã hình thành nhi u trang tr i phát tri n ch ăn nuơi bị th t thâm canh. M t s t nh đã cĩ các trang tr i t ư nhân phát tri n ch ăn nuơi bị gi ng đ a ph ươ ng quy mơ l n hàng tr ăm con đn 500 con nh ư các t nh Bình Thu n, Ninh Thu n, Bình Ph ưc và Lâm ðng. N ăm 2005, c n ưc cĩ 3404 trang tr i ch ăn nuơi bị sinh s n và bị tht, trong đĩ mi n B c cĩ 1064 tr i (chi m 31,26%) và mi n Nam 2340 tr i (chi m 68,74%). Tuy v y, vi c t ch c ngành hàng và qu n lý cơng tác gi ng bị th t c a n ưc ta v n ch ưa cĩ h th ng, ch ưa đi vào quy c ũ. Nh m c s ng c a ng ưi dân ngày càng đưc nâng cao nên nhu c u tiêu th th t trâu và th t bị ngày càng t ăng, giá th t trâu bị c ũng nh ư giá con gi ng đang t ăng lên nhanh chĩng. ðiu đĩ đang thúc đ y và là c ơ h i đ ngành ch ăn nuơi trâu bị th t trong n ưc phát tri n. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 10
7. 3.2. Tình hình ch ăn nuơi trâu bị s a Vi t Nam v n khơng cĩ ngành ch ăn nuơi trâu bị s a truy n th ng nên khơng cĩ các gi ng trâu bị s a chuyên d ng đ c thù nào. Ch ăn nuơi bị s a xu t hi n Vi t Nam t nh ng năm đu c a th k XX, d ưi th i k ỳ Pháp thu c. Trong nh ng n ăm 1920-1923 ng ưi Pháp đã đư a các gi ng bị ch u nĩng nh ư bị Red Sindhi (th ưng g i là bị Sin) và bị Ongole (th ưng g i là bị Bơ) vào Tân S ơn Nh t, Sài Gịn và Hà N i đ nuơi th và l y s a ph c v ng ưi Pháp Vi t Nam. Tuy nhiên s l ưng bị s a th i đĩ cịn ít (kho ng 300 con) và n ăng xu t s a th p (2-3 kg/con/ngày). T đĩ đ n nay bị Red Sindhi đã đưc lai t o v i bị đa ph ươ ng hình thành nên lo i bị Lai Sin kiêm d ng đưc nuơi r ng rãi trong c n ưc. mi n Nam, trong nh ng n ăm t 1937-1942 đã hình thành m t s tr i ch ăn nuơi bị sa Sài Gịn-Ch L n, m i ngày s n xu t đưc hàng nghìn lít s a và t ng s n l ưng s a đ t trên 360 t n/n ăm. Cĩ 6 gi ng bị s a đã đưc nh p vào mi n Nam lúc đĩ là Jersey, Ongole, Red Sindhi, Tharpara, Sahiwal và Haryana. Các gi ng bị nhi t đ i này đã đưc nuơi vùng ngo i ơ c a Sài Gịn và các vùng lân c n. Vào nh ng n ăm 1960-1968, quy mơ đàn cao nh t đt 1200 con và s n l ưng s a đ t 2000 lít/ngày. C ũng mi n Nam trong th i k ỳ đĩ, Chính ph Australia đã giúp đ xây d ng Trung tâm bị s a thu n Jersey t i B n Cát v i s l ưng 80 bị cái, nh ưng do điu ki n chi n tranh Trung tâm này sau đĩ đã gi i th . Bị lai h ưng s a và bị s a nhi t đ i v sau đưc nuơi t i Tân Bình, Gị V p, Th ð c t i nh ng tr i bị s a do t ư nhân qu n lý v i qui mơ nh t 10-20 con, s n xu t s a t ươ i cung c p cho các nhà hàng và tr c ti p cho ng ưi tiêu dùng là chính. mi n B c, ngay sau khi hồ bình l p l i, t n ăm 1954 đ n n ăm 1960 Nhà n ưc ta bt đ u quan tâm đ n phát tri n ch ăn nuơi, trong đĩ cĩ bị s a. Các Nơng tr ưng qu c doanh đưc xây d ng nh ư Ba Vì (Hà Tây), M c Châu (S ơn La), Than Uyên (Ngh ĩa L ), Tam ðưng (Lào Cai), H u Ngh (Qu ng Ninh), Hà Trung (Thanh Hố) cùng v i các tr m tr i nghiên c u v gi ng và k thu t ch ăn nuơi bị s a. N ăm 1960, gi ng bị s a lang tr ng đen Bc Kinh l n đ u tiên đã đưc đưa vào n ưc ta nuơi th nghi m t i Ba Vì, Sa Pa và M c Châu. ðn th p k 70, n ưc ta đã đưc Chính ph Cu Ba vi n tr 1000 con bị s a Holstein Friesian (HF) v nuơi th nghi m t i M c Châu. ð ng th i chính ph Cu Ba c ũng đã giúp ta xây d ng Trung tâm bị đc gi ng Mơncada đ s n xu t tinh bị đơng l nh. Sau gi i phĩng mi n Nam, t n ăm 1976 m t s bị s a HF đưc chuy n vào nuơi t i ðc Tr ng (Lâm ð ng). Bên c nh đĩ phong trào lai t o và ch ăn nuơi bị s a c ũng đưc phát tri n m nh thêm các t nh mi n ðơng Nam B và Tp. H Chí Minh. Tuy nhiên, cho đn nh ng n ăm đ u th p k 1980, đàn bị s a c a n ưc ta ch đưc nuơi t i các nơng tr ưng qu c doanh và các c ơ s tr c thu c s h u Nhà n ưc. Quy mơ các nơng tr ưng qu c doanh th i đĩ ph bi n là vài tr ăm con, quy mơ l n nh t là Nơng tr ưng M c Châu v i kho ng 1000 con. Do cịn nhi u h n ch v kinh nghi m ch ăn nuơi, c ơ ch qu n lý khơng phù h p, điu ki n ch bi n và tiêu th s a khĩ kh ăn nên nhi u nơng tr ưng đã ph i gii th do ch ăn nuơi bị s a khơng cĩ hi u qu . ðàn bị s a c ũng vì th mà gi m sút nhanh chĩng. Trong nh ng n ăm 1970 n ưc ta c ũng đã nh p m t s trâu s a Murrah t n ð . S trâu này đưc nuơi Phùng Th ưng, Sơng Bé và m t s n i khác. Tuy nhiên, ch ăn nuơi trâu s a t ra ch ưa phù h p v i điu ki n c a n ưc ta và vì th đ n nay s l ưng trâu Murrah cịn l i khơng nhi u. ðng th i v i vi c nuơi bị thu n nh p n i, ch ươ ng trình lai t o bị s a Hà-n (HFx Lai Sin) c ũng đưc tri n khai song song v i ch ươ ng trình Sin hố đàn bị Vàng n i. Trong th i gian 1985-1987 n ưc ta nh p bị Sin (c bị đc và bị cái) t Pakistan v nuơi nơng tr ưng Hu ngh Vi t Nam-Mơng C và Trung tâm tinh đơng l nh Moncada (Ba Vì, Hà Tây). ðng th i n ăm 1987, bị Sahiwal c ũng đã đưc nh p t Pakistan v nuơi t i Trung tâm tinh đơng Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 11
8. lnh Moncada và Nơng tr ưng bị gi ng mi n Trung (Ninh Hồ, Khánh Hồ). Nh ng bị Sin và Sahiwal này đã đưc dùng đ tham gia ch ươ ng trình Sin hố đàn bị Vàng Vi t Nam nh m to ra đàn bị Lai Sin làm n n cho vi c gây HF khác nhau tu ỳ theo th h lai: F1 (1/2 HF), F2 (3/4 HF), F3 (7/8 HF) hay F2 (5/8 HF). Trong th i gian trên Vi t Nam c ũng đã nh p tinh đơng l nh bị Jersey và Nâu Thu S ĩ dùng đ lai v i bị cái Lai Sin (LS), bị Vàng và bị cái lai F1, F2 (HF x LS). Tuy nhiên do năng su t s a c a con lai kém xa so v i bị lai v i bị Holstein, h ơn n a do màu lơng khơng hp v i th hi u c a ng ưi nuơi, nên vi c lai t o v i bị này khơng cĩ h ưng phát tri n thêm. T n ăm 1986 Vi t Nam b t đ u phong trào ði m i và ch sau 3 n ăm t m t n ưc thi u lươ ng th c n ưc ta đã cĩ l ươ ng th c xu t kh u. Kinh t phát tri n đã t o ra nhu c u dùng s a ngày càng t ăng. Do v y, đàn bị s a TP HCM, các t nh ph c n nh ư Bình D ươ ng, ðng Nai, Long An, ngo i thành Hà N i và các t nh ph c n c ũng t ăng nhanh v s l ưng. T n ăm 1986 đn 1999 đàn bị s a t ăng tr ưng trung bình 11%/n ăm. Phong trào ch ăn nuơi bị s a t ư nhân đã hình thành và t ra cĩ hi u qu . Tr ưc tình hình đĩ Chính ph đã cĩ ch tr ươ ng đy m nh phát tri n ngành s a c a Vi t Nam v i vi c thơng qua Quy t đ nh 167/2001/Q ð/TTg v chính sách phát tri n ch ăn nuơi bị s a trong giai đon 2001-2010. Theo ch tr ươ ng này t n ăm 2001 đn 2004 m t s đ a ph ươ ng (TP H Chí Minh, An Giang, Bình D ươ ng, Thanh Hố, Tuyên Quang, S ơn La, Hồ Bình, Hà Nam, ) đã nh p m t s l ưng khá l n (trên 10 nghìn con) bị HF thu n t Australia, M , New Zealand v nuơi. M t s bị Jersey c ũng đưc nh p t M và New Zealand trong d p này. Bng 1.3: S l ưng bị s a và s n l ưng s a Vi t Nam k t n ăm 1990 Năm 1990 1992 1994 1996 2000 2005 2006 2007 S bị s a (1000 con) 11,0 13,1 16,5 22,0 35,0 104,1 113,0 99,0 SL s a ( 1000 t n) 9,3 13,0 16,2 27,9 52,2 197,7 215,9 234,4 Ngu n: C c Nơng nghi p (2005), C c Ch ăn nuơi (2006) Trong t ng đàn bị s a trong c n ưc hi n cĩ, trên 75% t p trung TP H Chí Minh và các t nh ph c n nh ư ðng Nai, Bình D ươ ng và Long An v.v , kho ng 20% các t nh phía Bc, d ưi 2% các t nh mi n Trung và trên 2% Tây Nguyên. Hi n t i, trong c ơ c u gi ng đàn bị s a c n ưc bị HF thu n chi m kho ng 10% và bị lai chi m kho ng 90%. Ch ăn nuơi bị s a hi n t i ch y u là các h gia đình (95%), ngồi ra cĩ mt s ít c ơ s ch ăn nuơi Nhà nưc và liên doanh. Nhìn chung, ngành ch ăn nuơi bị s a phát tri n m nh t đ u nh ng n ăm 1990 đ n 2004, nh t là t sau khi cĩ Quy t đ nh 167 nĩi trên (b ng 1.3). Tuy nhiên, hin ti t ng s n l ưng sa t ươ i s n xu t trong n ưc m i ch đáp ng đưc kho ng 20-25% l ưng s a tiêu dùng, cịn li ph i nh p kh u t n ưc ngồi. Sau m t s n ăm phát tri n quá nĩng, t n ăm 2005 s phát tri n c a ngành ch ăn nuơi bị s a cũng đã ch ng l i và b c l m t s khĩ kh ăn, y u kém m i, nh t là trong v n đ t ch c qu n lý v ĩ mơ ngành hàng và t ch c qu n lý s n xu t các c ơ s ch ăn nuơi “hi n đ i” cĩ quy mơ l n . 3.3. Tình hình ch ăn nuơi trâu bị cày kéo T ngàn x ưa ngh nuơi trâu bị n ưc ta g n li n v i tr ng tr t trong các h th ng canh tác h n h p. Trâu bị cày kéo là m t b ph n c u thành c a n n v ăn minh lúa n ưc. H th ng canh tác k t h p tr ng lúa v i ch ăn nuơi trâu bị r t ph bi n và quan tr ng trong l ch s phát tri n c a n ưc ta, m t n ưc mà cho đn này n n kinh t nơng nghi p v n đĩng m t vai Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 12
9. trị h t s c quan tr ng. Trâu bị cày kéo đã g n bĩ m t thi t v i ng ưi “th cày”, đã đi vào t c ng , ca dao, dân ca c ũng nh ư trong đi s ng văn hố, tinh th n và tâm linh c a h . Trong nơng nghiêp, m t m t trâu bị cung c p s c kéo ph c v cho vi c làm đt và phân bĩn đ làm tăng đ màu m c a đ t. M t khác, chúng l i d a vào các ph ph m, đ c bi t là r ơm lúa, làm ngu n th c ăn. Trên c s k t hp ch ăn nuơi-tr ng tr t này mà n n nơng nghi p Vi t Nam đã t ra r t b n v ng qua nhi u đ i nay, giúp n ưc ta v ưt qua đưc nhi u cu c chi n tranh và nh ng c ơn kh ng kho ng n ăng l ưng hố th ch. Gn đây do s thu h p đ t đai canh tác, do cĩ c ơ gi i hố m t ph n các ho t đ ng nơng nghi p nên nhu c u v trâu bị cày kéo cĩ xu h ưng gi m, th hi n qua s gi m v đ u con trâu bị cày kéo trong nh ng n ăm v a qua (b ng 1.4). Tuy v y, ngày nay cơng vi c làm đt n ng nh c v n thu hút g n 70% trâu và 40% bị trong tồn qu c, đáp ng kho ng trên 70% s c kéo trong nơng nghi p. Bng 1.4: S l ưng đàn trâu bị cày kéo c a c n ưc trong nh ng n ăm qua (1000 con) Năm Trâu Bị 1990 1 938 1 421 1995 2 065 1 632 2000 1 969 1 627 2002 1 840 1 516 Ngu n: C c Nơng nghi p (2003) Mc dù cĩ s gi m sút nh t đ nh gn đây v nhu c u đ i v i trâu bị cày kéo, nh ưng ch c ch n vai trị c a trâu bị cày kéo n ưc ta v n quan tr ng v lâu v dài nh nh ng l i th bn v ng c a chúng. Các gi ng trâu và bị n i c a ta r t thích nghi v i các ho t đ ng lao tác trong điu ki n s ng kham kh và nĩng m. Ngồi vi c s d ng cây c t nhiên và ph ph m cây tr ng s n cĩ làm nhiên li u, trâu bị cày kéo cịn cĩ l i th h ơn máy mĩc ch chúng cịn cĩ kh n ăng t sinh s n, cung c p phân bĩn, khơng b han r , và khi c n “thanh lý” thì v n cĩ th bán nh ư m t ngu n th c ph m cĩ giá tr . Chính vì th , đã cĩ lúc t ưng ch ng trâu bị cày kéo s b thay th hồn tồn b i máy cày (trâu s t), th nh ưng chúng vn t n t i “b n v ng” v i vai trị truy n th ng. Th c t là hi n nay các h nơng dân c a ta cĩ khơng nhi u đ t canh tác và l i phân chia thành t ng mnh nh l . Trong điu ki n đĩ s d ng máy mĩc s khơng thu n l i. H ơn n a, n ưc ta cĩ ba ph n t ư là đi núi, đ t d c, ru ng nh , ru ng b c thang, ru ng nh ng r o thung l ũng nh hp, đưng đi khĩ kh ăn s r t h n ch cho mày cày ho t đ ng. Vì v y trâu bị cày kéo v n ti p tc đĩng vai trị quan tr ng trong cơng vi c làm đt c ũng nh ư nhi u cơng vi c kéo xe, kéo g , th hàng khác. Thêm vào đĩ, các ngu n n ăng l ưng hố th ch trên th gi i ngày càng tr nên cn ki t đ y giá lên cao làm cho s c kéo máy mĩc tr nên khơng kinh t và s c kéo trâu bị càng tr nên b n v ng h ơn trong điu ki n m t n ưc nơng nghi p nghèo nh ư n ưc ta. Bài h c đt giá g n đây c a nhi u qu c gia đon tuy t v i s c kéo c a gia súc đã ch ng minh “l i ha” gi n d c a dân ta “ bao gi cây lúa cịn bơng thì cịn ng n c ngồi đng trâu ăn” khơng nh ng cĩ tình mà cịn cĩ lý n a. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 13
10. IV. S Ơ L ƯC TÌNH HÌNH CH ĂN NUƠI TRÂU BỊ TRÊN TH GI I 4.1. S l ưng và phân b trâu bị Trâu bị đưc thu n hố cách đây kho ng 8-10 ngàn n ăm và t đĩ đ n nay ngành ch ăn nuơi trâu bị đã khơng ng ng phát tri n và đưc phân b kh p Th gi i. Ch ăn nuơi trâu bị là cách đơ n gi n đ ng ưi dân đ a ph ươ ng khai thác đt đai nh m s n xu t th t, s a, s c kéo, phân bĩn và m t s s n ph m khác.Bng 1.5 và 1.6 cho th y di n bi n s l ưng trâu và bị trên th gi i m y th p k qua. Trâu ch y u t p trung các n ưc nhi t đ i châu Á v i s lưng khơng ng ng t ăng. M ưi n ưc cĩ s l ưng trâu l n nh t Th gi i g m: n ð (93.772.000 con), Pakistan (22.700.000 con), Trung Qu c (22.598.620 con), Nepal (3.500.000 con), Aic p (3.200.000 con), Philippin (3.018.000 con), Vi t Nam (2.897.000 con), Indonesia (2.859.000 con), Myanmar (2.441.240 con), và Thái Lan (2.100.000 con). Bng 1.5: S l ưng và phân b đàn trâu trên Th gi i (1000 con) Năm 1965 1975 1985 1995 2000 2005 Châu Phi 1 617 2 204 2 429 2 800 3 200 3 920 Châu Á 91 925 109 855 132 492 145 769 162 728 168 594 Châu Âu 464 440 177 144 240 306 Bc và Trung M 5 7 8 5 6 6 Nam M 82 267 882 1 651 1 150 1 095 Châu ði d ươ ng 0,5 0,4 0,2 0,2 0,1 0,1 Tồn Th gi i 94 458 113 200 136 339 150 633 164 968 173 921 Ngu n: FAO Statistics (2006) ðàn bị cĩ xu h ưng n đinh v s l ưng đ u con và phân b khá đ u kh p Th gi i (bng 1.6). Nh ng n ưc cĩ s l ưng bị s a nhi u nh t (năm 2001) g m: n ð (35,9 tri u con), Brazil (16,0 tri u con), Nga (12,5 tri u con), M (9,1 tri u con), Mexico (6.8 tri u con), Ukraina (5,4 tri u con), ðc (4,6 tri u con), Pháp (4,4 tri u con), Vi t Nam (4,3 tri u con), Newzealand (3,3 tri u con), Ba lan (3,0 tri u con). Bng 1.6: S l ưng và phân b bị trên Th gi i (tri u con) Năm 1965 1975 1985 1995 2000 2005 Châu Phi 133,8 155,7 175,4 192,7 201,2 241,7 Châu Á 328,7 343,9 374,2 424,2 444,1 455,4 Châu Âu 116,9 133,9 132,8 107,4 105,9 131,2 Bc và Trung M 157,9 190,0 173,9 165,7 160,19 163,9 Nam M 158,0 211,9 250,6 294,5 297,8 342,0 Châu ði d ươ ng 26,0 42,7 31,3 35,8 37,3 27,7 Tồn Th gi i 1 008,4 1 187,1 1 259,2 1 311,5 1 319,6 1 372,3 Ngu n: FAO Statistics (2005) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 14
11. 4.2. Tình hình ch ăn nuơi trâu bị th t chuyên d ng Ngành ch ăn nuơi bị th t chuyên d ng đã phát tri n trên th gi i t đ u th k th 18. Hi n nay, các n ưc phát tri n ch ăn nuơi bị th t ch y u d a vào các h th ng thâm canh nuơi bị non (6-30 tháng tu i) và v béo b ng các kh u ph n cao n ăng l ưng. Trong khi đĩ, ch ăn nuơi bị th t các n ưc đang phát tri n, tr Achentina, Brazil và Mehico, ch y u là các h th ng ch ăn nuơi qu ng canh. B ng 1.7 cho th y l ưng th t bị s n xu t trên th gi i trong my th p k g n đây. Nh ng n ưc s n xu t nhi u th t bị nh t th gi i (n ăm 2002) g m M (24%), kh i EU (15%), Brazil (14%), Trung Qu c (12%), Australia và New Zealand (5%), t t các n ưc cịn l i s n xu t 30% s n l ưng th t bị c a Th gi i. Các n ưc xu t kh u th t bị ch yu là M (26%), Australia (21%), Brazil và Achentina (13%), Canada (9%), các n ưc EU (7%), New Zealand (7%), và n ð (4%). Bng 1.7: L ưng th t bị s n xu t trên Th gi i (tri u t n) Năm 1965 1975 1985 1995 2000 2003 Châu Phi 2,2 2,6 3,4 3,6 4,3 4,8 Châu Á 3,1 4,2 5,8 10,6 12,8 14,3 Châu Âu 7,0 10,2 11,1 9,5 8,8 8,7 Bc và Trung 10,7 13,5 13,5 14,5 15,5 15,1 M Nam M 4,8 6,2 8,2 10,6 11,8 12,8 Châu ði d ươ ng 1,3 2,1 1,8 2,4 2,6 2,8 Tồn Th gi i 33,0 45,2 51,3 57,0 59,8 62,1 Ngu n: FAO Statistics (2004) Nhu c u tiêu th th t bị c a th gi i t ăng nhanh h ơn kh n ăng s n xu t nên giá th t bị tăng lên v i t c đ r t cao. Th hi u tiêu th th t bị ph ph thu c vào t ng n ưc, cho nên ng ưi s n xu t c ũng ch n gi ng và nuơi d ưng đ nh h ưng theo yêu c u v ch t l ưng th t ca t ng th tr ưng c th . Ng ưi tiêu dùng châu Âu và Australia ưa th t bị m m, màu đ nh t, ít mùi bị, nên th ưng s d ng th t c a bị gi t lúc ít tu i (15-18 tháng) cĩ kh i l ưng kho ng 250-350kg. Trái l i, ng ưi tiêu dùng Nh t và m t s n ưc châu Á l i ưa chu ng th t bị cĩ m gi t (cĩ vân) và d y mùi bị nên th ưng đưc gi t mu n h ơn (2-4 tu i) và kh i lưng l n h ơn (500kg). 4.3. Tình hình ch ăn nuơi trâu bị s a trên Th gi i Trong h u h t thiên niên k th hai sau Cơng nguyên, s a ch đưc s n xu t cho tiêu th trong gia đình các làng quê và m t s bị đưc nuơi trong các thành ph đ cung c p s a tươ i cho nhu c u tiêu th c a dân c ư đơ th . Ch sau khi cĩ s ra đ i c a ngành đưng s t thì ch ăn nuơi bị s a m i phát tri n m nh các vùng đưc cơng nghi p hố. T ng s n l ưng s a tiêu thu th trên tồn th gi i khơng ng ng t ăng lên trong nh ng th p k g n đây (b ng 1.8). Các n ưc phát tri n cĩ t ng l ưng s a tiêu th c ũng nh ư l ưng s a tiêu th bình quân n đ nh. Trong khi đĩ t ng l ưng s a tiêu th c ũng nh ư m c tiêu th s a/ng ưi c a các n ưc đang phát tri n khơng ng ng t ăng lên. S n l ưng s a s n xu t trên tồn th gi i t ăng bình quân hàng n ăm là 1,4%, riêng các n ưc đang phát tri n châu Á là 6,6%. M t s n ưc nh ư Trung qu c, Thái Lan, Hàn Qu c cĩ t c đ t ăng s n l ưng s a hàng n ăm t i 10% trong nh ng Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 15
12. năm g n đây. Tuy nhiên các n ưc châu Á v n ch ưa s n xu t đ s a cho nhu c u tiêu th trong mi n ưc. Bng 1.8: L ưng s a s n xu t trên th gi i (tri u t n) Năm 1965 1975 1985 1995 2000 2003 Châu Phi 11,5 14,1 18,5 22,2 27,2 28,7 Châu Á 45,0 58,1 89,1 128,5 159,2 172,4 Châu Âu 136,5 156,7 181,7 159,9 161,9 160,7 Bc và Trung 69,2 69,4 83,2 90,0 97,4 99,3 M Nam M 16,8 22,6 27,4 40,4 44,9 46,5 Châu ði d ươ ng 13,0 12,9 14,2 17,8 23,5 25,1 Tồn Th gi i 364,6 424,6 512,7 536,9 579,1 600,9 Ngu n: FAO Statistics (2004) Ph ươ ng th c ch ăn nuơi bị s a thay đi tu ỳ theo điu ki n và t p quán c a t ng n ưc. Các n ưc châu Âu và B c M cĩ ngành ch ăn nuơi bị s a theo h ưng chuyên d ng. H th ng ch y u là bãi ch ăn-chu ng nuơi v i vi c s d ng r ng rãi đng c lâu n ăm, mùa hè ch y u da vào ch ăn th trên đng c , cịn mùa đơng dùng nhi u th c ăn b sung t i chu ng (c xanh, c khơ, th c ăn tinh). Các n ưc phát tri n châu Âu, B c M và châu ði D ươ ng s n xu t t i 68% s n l ưng s a c a th gi i v i n ăng su t s a bình quân cao h ơn nhi u so v i các nưc đang phát tri n (b ng 1.9). Ph n l n ngành ch ăn nuơi bị s a các n ưc đang phát tri n thu c v các h ch ăn nuơi quy mơ nh . S trang tr i nuơi bị s a các n ưc phát tri n cĩ xu hưng gi m xu ng, trong khi đĩ s h ch ăn nuơi bị s a các n ưc đang phát tri n cĩ xu hưng n đ nh. Bng 1.9: N ăng su t s a bình quân c a bị m t s n ưc (n ăm 2001) Nưc Năng su t sa Nưc Năng su t s a (kg/con/chu k ỳ 305 ngày) (kg/con/chu k ỳ 305 ngày) Nh t b n 8.548 Argentina 3.918 M 8.227 Trung qu c 3.688 Thu đin 7.857 Nga 2.568 Hà lan 7.860 Pê ru 1.803 ðc 6.110 Mexico 1.395 Australia 4.925 n ð 1.014 Ngu n: FAO Statistics (2004) 4.4. Ch ăn nuơi trâu bị cày kéo Vi c s d ng gia súc lao tác cĩ đĩng gĩp đáng k vào s phát tri n kinh t b n v ng và đc bi t là gĩp ph n c i thi n đ i s ng c a và an sinh c a nh ng ng ưi ti u nơng nhi u khu v c khác nhau trên Th gi i, nh t là các n ưc đang phát tri n. Theo ưc tính cĩ t i kho ng 2 t ng ưi Th gi i đang ph thu c vào s c kéo c a gia súc đ làm đt, v n chuy n Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 16
13. hàng hố và các lao tác khác. N ăm 1990 cĩ 52% s bị và 34% s trâu các n ưc đang phát tri n đưc dùng vào m c đích lao tác. Trâu bị lao tác khơng ch là ph ươ ng ti n s ng cho hàng tri u gia đình mà cịn đĩng gĩp vào các h th ng s n xu t đưc ch p nh n c v m t xã h i ln sinh thái. Tuy nhiên, cho đn nay khơng th th ng kê chính xác s l ưng trâu bị cày kéo trên th gi i. Theo ưc tính hi n cĩ kho ng 250 tri u gia súc lao tác thu c các lồi khác nhau, trong đĩ ch y u là trâu bị. Trâu bị r t nhi u n ơi trên th gi i đưc dùng kiêm d ng k t hp cày kéo v i sinh s n, khai thác th t hay s a. Bị là lo i gia súc cĩ s l ưng đưc s d ng lao tác nhi u nh t. Các n ưc th ưng s dng bị cày kép ph bi n là n ð , B ăng-la-đét, Nê-pan, các n ưc vùng Trung ðơng, m t ph n ðơng Nam Á, Trung Qu c, Châu Phi và M La-tinh. Trâu đm l y là lồi gia súc lao tác ph bi n th hai. Chúng đưc dùng nhi u nh ng vùng m ưt nh ư ðơng và Nam Á (Vi t Nam, Thái Lan, Ma-lai-xia, In-đơ-nê-xia, Phi-lip-pin, Sri Lanka, n ð , Trung Qu c). V mt sinh thái, trâu khơng th phát tri n đưc nh ng vùng bán sa m c nh ưng l i r t thích h p cho vùng đng tr ũng thu c các n ưc nhi t đ i. Hi n nay, m c dù nhi u n ưc đã c ơ gi i hố n n nơng nghi p, nh ưng ph n l n các n ưc đang phát tri n v n dùng s c kéo gia súc đ làm đt và v n chuy n hàng hố. Ưc tính cĩ kho ng 20% dân s th gi i dùng s c kéo gia súc đ v n chuy n hàng hố. Xe hai bánh và xe qu t do súc v t kéo đưc ng ưi ta dùng cho nh ng n ơi đưng sá khơng thích h p cho xe c ơ gi i. Gia súc cịn đưc dùng đ kéo g , kéo n ưc, k o mía, kéo c i xay, v.v. CÂU H I ƠN T P 1. Phân tích vai trị và ý ngh ĩa c a ngành ch ăn nuơi trâu bị. 2. Nêu nh ng ưu th sinh h c đ c thù c a trâu bị? Ý ngh ĩa sinh thái và kính t c a nh ng ưu th đĩ trong phát tri n b n v ng. 3. Nh ng h n ch c a trâu bị trong vi c phát tri n s n xu t b n v ng. 4. ðánh giá tình hình và tri n v ng phát trin ch ăn nuơi trâu bị th t n ưc ta. 5. ðánh giá tình hình và tri n v ng phát tri n ch ăn nuơi trâu bị s a n ưc ta. 6. Phân tích tình hình và xu h ưng ch ăn nuơi trâu bị cày kéo n ưc ta . 7. Phân tích nh ng câu t c ng , ca dao, dân ca nĩi lên t m quan tr ng c a trâu bị cày kéo đi vi nhà nơng. 8. Phân tích tình hình ch ăn nuơi trâu bị th t trên th gi i. 9. Phân tích tình hình và xu th ch ăn nuơi trâu bị s a trên th gi i. 10. Phân tích tình hình và xu th ch ăn nuơi trâu bị cày kéo trên th gi i. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuơi Trâu Bị 17