Giáo trình Chăn nuôi trân bò - Chương 4: Chuồng trại trâu bò

Nội dung text: Giáo trình Chăn nuôi trân bò - Chương 4: Chuồng trại trâu bò

1. Ch ươ ng 4 CHU NG TR I TRÂU BÒ Ch ươ ng này nh m trang b cho sinh viên nh ng yêu c u và nguyên t c chung ñ i v i chu ng tr i trâu bò. M t ph n tr ng tâm quan tr ng c a ch ươ ng nói v nh ng nguyên t c xây dng ñ i v i các chi ti t c a chu ng tr i ñ ñ m b o ñưc yêu c u k thu t v m t ch ăn nuôi và thú y.Ph n cu i c a ch ươ ng nói v các bi n pháp v sinh chu ng tr i trâu bò và các ph ươ ng th c qu n lý trâu bò liên quan ñn vi c s d ng chu ng tr i. Tuy ñ thi t k ñưc chu ng tr i c n có thêm ki n th c và k n ăng v thi t k xây d ng, nh ưng k c nh ng ng ưi thi t k xây d ng c ũng ph i n m ñưc nh ng yêu c u t i thi u v khía c nh ch ăn nuôi-thú y ca chu ng tr i và ng ưc l i nh ng ng ưi ch ăn nuôi c ũng ph i n m ñưc nh ng yêu c u và nguyên t c t i thi u v chu ng tr i vì không ph i lúc nào c ũng có s n chu ng tr i ñưc thi t k m t cách khoa h c. I. NH NG YÊU C U VÀ NGUYÊN T C C Ơ B N V CHU NG TR I 1.1. Yêu c u chung c a chu ng tr i Khi thi t k và xây d ng chu ng tr i trâu bò ph i ñ m b o ñưc nh ng yêu c u sau: - T o cho trâu bò ñưc an toàn, tho i mái, d ch u khi ăn u ng, ngh ng ơi, di chuy n và xu t nh p. - T o s an toàn và thu n ti n cho ng ưi ch ăn nuôi trong vi c qu n lý, ch ăm sóc và nuôi d ưng. - T o ra ñưc ti u khí h u t t, h n ch t i ña nh ng tác ñng x u c a th i ti t khí h u lên c ơ th gia súc. - ðm b o thu n l i cho công tác thú y và v sinh môi tr ưng. - ðm b o liên thông h p lý gi a các b ph n trong toàn tr i ñ gi m thi u chi phí v n hành s n xu t. - Càng ñơ n gi n càng t t nh m ti t ki m chi phí xây d ng, nh ưng ph i s d ng ñưc lâu dài và n ñ nh. 1.2. Các b ph n c n có c a khu chu ng tr i Vi c thi t k mt khu chu ng tr i ch ăn nuôi trâu bò ph i ph i h p ñưc các b ph n cu thành sau ñây thành m t h th ng ho t ñ ng hoàn ch nh: - H th ng ñng c : Mi khu tr i ch ăn nuôi ph i có h th ng ñng c thu c t và/ho c ñng c ch ăn th ñ cung c p ñ th c ăn thô xanh hàng ngày cho trâu bò. Trong tr ưng h p di n tích ñt tr ng c c a tr i không ñ cung c p cho ñàn bò thì ph i có h p ñng ngu n c tr ng t n ơi khác ñm b o cung c p ñy ñ và ñu ñn c cho ñàn bò. - H th ng cung c p th c ăn: Kho ch a và d ng c ch bi n th c ăn tinh và th c ăn thô, máy ph i tr n và phân ph i th c ăn, l i ñi c p phát th c ăn và máng ăn. - H th ng c p n ưc: Ngu n n ưc, b ơm, b ch a, ñưng ng c p n ưc và máng u ng. - H th ng ch ăm sóc qu n lý bò: Các ô chu ng nh t bò, sân v n ñ ng, ñưng ñi, thi t b thú y, các thi t b nh p và xu t bán bò. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 105
2. - H th ng x lý n ưc th i: Rãnh thoát, h th ng ao l ng, ao l ưu và khu v c s d ng nưc th i. - H th ng x lý phân: Thi t b thu d n và v n chuy n phân, thi t b và khu v c s dng phân. - Khu v c qu n lý/kinh doanh : V ăn phòng làm vi c, c u cân, n ơi ñ xe và n ơi vui ch ơi gi i lao. 1.3. V trí xây d ng chu ng tr i Khi ch n v trí xây d ng chu ng tr i c n xem xét c n th n nh ng y u t sau ñây: 1. Có ñ ngu n n ưc ch t l ưng t t cho bò u ng và v sinh chu ng tr i. 2. N n ñ t ph i cao ráo, ch c ch n, m c n ưc ng m ph i th p h ơn ch th p nh t c a nn chu ng. 3. C n bi t h ưng gió t nhiên ñ ñ nh h ưng chu ng và b trí chu ng nuôi sao cho thông thoáng t nhiên và h p v sinh chung. 4. C n bi t th ñ t và h ưng m t tr i ñ làm mái che và tr ng cây bóng mát thích h p. 5. V trí chu ng tr i ph i ñm b o kh n ăng ti p c n giao thông và th tr ưng ñưc t t, nh ưng ñng th i ph i ñm b o ñưc an ninh. 6. Ph i l i d ng ñ a hình ñưc không ñ xây d ng chu ng trai mà không làm ng ưc l i vì vi c ñào ñp san l p r t t n kém. Ph i l i d ng ñ d c làm ñưng rãnh thoát n ưc. 7. Ph i có ñ di n tích ñt tr ng c nuôi bò. 8. Ph i có ñ di n tích ñ t ñ m r ng quy mô ch ăn nuôi n u c n. 9. V trí xây d ng ph i thu n l i cho v sinh môi tr ưng liên quan ñn qu n lý ch t th i. 10. V trí xây d ng chu ng tr i nuôi bò ph i phù h p v i quy ho ch t ng th và nh ng quy ñnh c a ñ a ph ươ ng. 1.4. B trí m t b ng chu ng tr i Tr ưc khi thi t k chu ng tr i chi ti t c n có giai ñon phác th o nh m xem xét vi c sp ñ t t t c các b ph n c u thành l i v i nhau trên m t s ơ ñ m t b ng h p lý. Có th thi t k nhi u ph ươ ng án khác nhau ñ sau ñó l a ch n ph ươ ng án thích h p nh t. Khi phác th o b trí chu ng tr i nên áp d ng nh ng nguyên t c sau ñây: - Các khu v c ti p nh n, tân ñáo, xu t bán, phòng tr thú y, khu v c ch a phân và khu vc d tr th c ăn chua nên b trí trong m t khu v c thoát n ưc ch ñ ng. N ưc thoát t khu v c này ph i ñưc x lý và thu v m t h th ng ao l ng và ao l ưu. Di n tích khu v c thoát n ưc ch ñ ng nên gi m t i m c t i thi u b ng cách ñiu ch nh không cho các ngu n nưc t nh ng n ơi không b nhi m phân ch y vào khu v c ñó. Làm ñưc nh ư v y s gi m n ơi s d ng n ưc th i. - Chu ng nuôi ph i ñưc xây d ng cu i h ưng gió so v i các khu dân c ư và nhà làm vi c, nh ưng ph i tr ưc nhà ch a phân và nhà cách ly. - Không nên cho n ưc ch y t ô chu ng này sang ô chu ng khác b ng cách ñiu ch nh ñ nghiêng t ô chu ng này sang ô chu ng kia nh h ơn ñ d c c a n n chu ng v phái rãnh thoát phía d ưi. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 106
3. - Các kho ng cách di chuy n bò n i b và ho t ñ ng phân ph i th c ăn ph i gi m thi u. - T t nh t là không ñ ñưng ñi, rãnh thoát, l i ra vào c a bò c t ngang nhau. - Không nên làm c ng ng ăn hay góc h p trên ñưng v n chuy n và phân phát th c ăn. - Dành di n tích ñ phát tri n và m r ng quy mô chu ng tr i theo t ng giai ñon v sau. - V ăn phòng và c u cân c n b trí vào n ơi thu n ti n ñ sao cho t t c xe c ra vào ñu ph i qua ch này. - Các gi i pháp b o v c n ñưc thiét k c n th n, phù h p v i tình hình an ninh c a tng ñ a ph ươ ng. 1.5. M t s yêu c u k thu t chu ng nuôi - Thông gió Các chung nh ư chu ng bò ñ, chu ng bê, chu ng v béo ñ u ñòi h i ph i ñ m thông gió. Mt h thông thông gió t t s : • Lo i tr b i, khí ñc và mùi hôi th i kh i chu ng. • Cung c p ñ không khí s ch trong chu ng. • ðiu hoà ñưc nhi t ñ và ñ m không khí chu ng nuôi. Nu thi t k t t thì chu ng m t t ng th ưng ch c n thông gió t nhiên là ñ. Tuy nhiên, nh ng chu ng xây kín và có tr n th p thì th ưng ph i có h th ng qu t thông gió. - Ánh sáng Kt c u t ưng và mái k t h p v i h ưng chu ng ph i ñ m b o ñưc s thông thoáng khí và có ñ ánh sáng t nhiên trong chu ng. Ch ñ ánh sáng trong chu ng phù h p s nh hưng t t t i môi tr ưng v sinh thú y và trao ñi ch t c a gia súc. N u trong chu ng thi u ánh sáng là không t t, nh ưng ñ ánh n ng gay g t mùa hè chi u th ng vào chu ng tr c ti p lên cơ th gia súc c ũng không có l i. Ngoài ra, ñ ñ m b o ñ ánh sáng trong chu ng c n chú ý ñn kho ng ñ t tr ng tr ưc chu ng và các cây bóng mát quanh chu ng. Kho ng cách gi a chu ng v i dãy chu ng (nhà) bên ph i b ng 1,5-2 l n chi u cao c a chu ng. Nh ng chu ng quay ra h ưng ñông-nam, tr ưc m t chu ng không có nhà c a hay cây c i cao r m che khu t s nh n ñưc nhi u ánh sáng có l i nh t. - M t ñ nuôi Mt ñ nuôi th ưng ñưc tính b ng di n tích chu ng bình quân cho m i con. Nó có nh h ưng ñ n s c s n xu t và s c kho c a gia súc c ũng nh ư hi u qu ch ăn nuôi nói chung. Mt ñ nuôi có nh h ưng l n ñ n ti u khí h u chu ng nuôi vì nó nh h ưng ñ n ñ m, mùi và b i trong chu ng. Khi thi t k m t ñ nuôi ph i c ăn c vào ñiu ki n khí h u, ñ l n c a gia súc. Theo tiêu chu n c a n ưc ngoài di n tích chu ng nuôi cho 1 ñơn v bò (500kg) dao ñng trong ph m vi 9-25m 2. II. CÁC KI U B TRÍ CHU NG NUÔI Có th b trí chu ng nuôi theo m t trong ba ki u c ơ b n d ưi ñây. M i ki u chu ng phù h p v i m t d ng ñ a hình c th , nh ưng ñu ñ m b o ñưc yêu c u v ñ d c thoát n ưc và n n chu ng, không cho phép n ưc ch y t ô chu ng này sang ô chu ng bên c nh. C ũng có th có m t s thay ñ i trong 3 ki u thi t k này mà v n cho k t qu t t. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 107
4. 2.1. Ki u chu ng vòng quanh ñi ðây là ki u chu ng phù h p cho ch ăn nuôi bò th t quy mô l n vùng ñt ñ i có ñ dc t nhiên 2-4%. ðc tr ưng c a ki u chu ng này là các dãy ô chu ng song song ñưc s p xp cu n vòng theo ñưng bình ñ c a s ưn ñ i. L i cung c p th c ăn ñi vào m t phía (tr ưc) ca dãy ô chu ng, còn rãnh thoát và ñưng ñi c a bò thoát ra kh i phía kia c a hãy ô chu ng (phía th p h ơn). 2.2. Ki u chu ng hình r ăng c ưa ðây là ki u chu ng g n gi ng ki u chu ng trên, ch khác là các dãy ô chu ng ñưc xp th ng hàng. Xây d ng ki u chu ng này d dàng h ơn và vi c phân phát th c ăn c ũng thu n ti n h ơn so v i ki u chu ng trên. Ki u chu ng này phù h p v i ch ăn nuôi quy mô l n nh ng n ơi có n n ñ t ñ ng ñ u v i ñ d c t nhiên 2-4%. 2.3. Ki u chu ng ñ i ñ u/ñi ñuôi Kiu chu ng này th ưng ñưc áp d ng v i quy mô ch ăn nuôi khá l n. Các dãy ô chu ng x p th ng hàng và c hai dãy thì có m t l i ñi gi a ñ cung c p th c ăn, máng ăn và máng u ng b trí d c theo hai bên l i ñi. N u có nhi u dãy, phía sau hai dãy ñi ñuôi có l i vào thu d n phân và rãnh thoát gi a. Hình 4-1 là ví d v cách b trí chu ng hai dãy ñi ñu. Ki u chu ng này phù h p v i nh ng n ơi b ng ph ng (ñ d c t nhiên d ưi 1%). Hình 4.1: M t c t ngang c a chu ng bò hai dãy ñi ñ u 2.4. Các ki u chu ng ch ăn nuôi nông h quy mô nh Trong ñiu ki n ch ăn nuôi bò nông h quy mô nh , ki u chu ng nuôi có th thay ñ i tu ỳ theo hoàn c nh (s l ưng bò, di n tích ñ t, ñiu ki n th i ti t-khí h u, v n ñ u t ư ). Chu ng có th làm r t ñơn gi n (hình 4-2). Tuy nhiên, c n ñ m b o ñưc nh ng nguyên t c cơ b n v xây d ng và v sinh chu ng nuôi. Ki u chu ng m t dãy là ki u chu ng thích h p cho ch ăn nuôi nông h quy mô nh . ưu ñim c a nó là có th t n d ng, ti t ki m ñưc nguyên v t li u, d ñ t v trí. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 108
5. Hình 4-2: Chu ng bò ñơ n gi n quy mô nh III. NGUYÊN T C XÂY D NG CÁC CHI TI T CHU NG TR I 3.1. H ưng chu ng Mc tiêu chính c a chu ng tr i là b o v cho gia súc không b tác ñ ng x u c a ñiu ki n th i ti t khí h u. Do v y, c n b trí h ưng chu ng phù h p ñ tránh m ưa t t, gió lùa, ñm bo che n ng, thoáng mát và thoát n ưc t t. Ph i tu ỳ theo ñiu ki n ñ t ñai, ña th mà ch n hưng chu ng sao cho h ng ñưc gió mát và che ñưc gió l nh mùa ñông (ñc bi t ñ i v i chu ng bê con). Thông th ưng nên ñ chu ng m (không t ưng) v phía nam ho c ñông nam ñ ñ m b o có ánh sáng và thông thoáng t t. 3.2. Mt b ng và n n chu ng Nn chu ng ph i cao h ơn m t ñ t bên ngoài kho ng 40-50cm ñ n ưc m ưa không th tràn vào chu ng. Trong chu ng có th b trí khu ñi l i t do và ngh ng ơi chung. Tuy nhiên, trong tr ưng h p này bò th ưng hay tranh giành và húc nhau. Vì th , ng ưi ta th ưng chia thành ô cá th có róng ng ăn và c ñ nh cho bò n m ngh trong ñó. Trong ñiu ki n ch t h p có th thi t k cho m i bò m t ô riêng ñ chúng ñ ng ăn và n m ngh t i ch . Trong tr ưng h p này rãnh thoát ch y d c phía sau qua các ng ăn chu ng và chu ng ñưc v sinh th ưng xuyên. Kích th ưc ch n m cho trâu bò ph i tu ỳ theo chi u dài c a c ơ th sao cho khi con v t ñ ng dy thì chân sau sát rãnh phân và n ưc ñái r ơi th ng xu ng rãnh không làm b n ch n m. Kích th ưc ch n m có th nh ư sau: Chi u dài (cm) Chi u r ng (cm) Trâu bò cái sinh s n 160-170 105-115 Bê nghé > 6 tháng tu i 140-150 80-100 Trâu bò ñc, bò thi n 170-190 110-125 Nn chu ng có th ñưc lát b ng g ch hoc láng bê tông. M t n n chu ng không g gh (khó v sinh), nh ưng c ũng không tr ơn tr ưt, có ñ d c h p lý (2-3%), xuôi v phía rãnh thoát n ưc ñ b o ñ m thoát n ưc d dàng khi d i r a. Trên n n chu ng n ơi cho bò ngh có th s d ng cát ho c r ơm r b ăm nh , m t c ưa, lõi ngô b ăm v n làm v t li u lót n n giúp cho bò tho i mái. Hi n nay chu ng nuôi n ưc ta, ñc bi t là các nông h ch ăn nuôi bò s a có Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 109
6. hi n t ưng láng n n chu ng b ng xi-măng r t tr ơn (càng ngày càng mòn nên càng tr ơn) làm cho bò lúc nào c ũng s b tr ưt ngã, do ñó b stress r t l n và th ưng b các b nh v chân móng, nh t là bò nh p n i. Tt nh t là tr i n n ch bò ñng ăn và ch ngh ng ơi b ng các t m lót cao su r t ti n l i cho v sinh và bò ñưc tho i mái. 3.3. T ưng chu ng Tưng chu ng bao quanh có th c n ph i có ñ tránh m ưa h t và ng ăn trâu bò. T ưng có nh h ưng l n ñ n ti u khí h u chu ng nuôi. Bình th ưng t ưng nên m h ưng ñông-nam ñ h ng gió mát và che tây-bc ñ ch n gió l nh (ñc bi t n ơi bò ñ và nuôi bê). ði v i ñiu ki n khí h u c a mi n Nam, có th không c n xây t ưng xung quanh chu ng. T ưng có th xây b ng g ch, ñá, b ng t m bê-tông (có c t tr ), b ng g hay m t s v t li u khác tu ỳ theo ñiu ki n c th . B m t t ưng ph i ñ m b o d dàng quét r a tiêu ñc khi c n thi t. M t trong c a t ưng nên quét vôi tr ng, v a ñ m b o v sinh v a t o ra b m t ph n chi u ánh sáng trong chu ng t t. 3.4. Mái chu ng Mái chu ng không nh ng có tác d ng che m ưa n ng mà có t m quan tr ng r t l n trong vi c ñiu hoà ti u khí h u xung quanh c ơ th gia súc. ð cao c a mái c n ph i tính toán sao cho không b m ưa h t và gió l nh th i vào. Tuy nhiên, không nên làm mái quá th p vì s không thoáng khí, ít ánh sáng và làm cho không khí trong chu ng nóng và m vào mùa hè. Mái chu ng c n có ñ d c v a ph i ñ d thoát n ưc, thông thoáng và tránh n ưc m ưa h t vào chu ng. Trong ñiu ki n nuôi bò ch ăn th (ít trong chu ng) mái chu ng có th ñ h nóc t o ñiu ki n cho vi c thoát khí và thoát nhi t ñưc d dàng. Tuy nhiên, n u ñ h nóc n ưc m ưa s r ơi vào trong chu ng, nên trong ph ươ ng th c nuôi nh t nên làm mái hai t ng có kho ng cách h kho ng 0,4-0,6 m c ũng giúp thoáng khí và thoát nhi t ñưc t t. Vt li u làm mái có nh h ưng r t l n ñ n nhi t ñ trong chu ng. Mái chu ng l p ngói hay tranh, tre, n a, lá s gi mát ñưc t t. Trong tr ưng h p chu ng quy mô nh không nên lp mái tôn hay fibroxim ăng vì s r t nóng. Tuy nhiên, ñi v i nh ng chu ng l n, kh u ñ mái r ng thì có th ph i dùng mái tôn, nh ưng c n làm mái cao và thoáng. 3.5. Máng ăn Trong ñiu ki n ch ăn nuôi nông h quy mô nh c n ph i có máng ăn trong chu ng cho trâu bò ñ ñ m b o v sinh. Máng ăn nên xây b ng g ch láng xi m ăng. Không xây máng ăn quá sâu, d gây t n ñ ng th c ăn và khó v sinh. Các góc c a máng ăn ph i l ưn tròn và tr ơn nh n, ñáy máng ph i d c và có l thoát n ưc cu i ñ thu n ti n cho vi c r a máng. Thành máng phía trong (phía bò ăn) ph i th p h ơn thành máng ngoài ñ th c ăn không r ơi vãi ra l i ñi (hình 4-3). 2-3% Hình 4 -3: Máng ăn cho trâu b ò Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 110
7. Trong ñiu ki n ch ăn nuôi quy mô l n có c ơ gi i hoá vi c phân phát th c ăn thì có th không c n làm máng ăn nh ư trên. Th c ăn ñưc cung c p d c theo l i ñi phía tr ưc m i dãy chu ng trên d i n n cao h ơn m t n n chu ng (th ưng r i b ăng th m nh a) và có g cao phía trong ñ ng ăn th c ăn r ơi vào trong ch ñ ng c a con v t (hình 4-4). C ũng có th làm máng ăn sâu h ơn l i ñi ñ ti n cho vi c phân ph i th c ăn và v sinh b ng n ưc. Tuy nhiên, không ñưc làm máng ăn quá sâu gây khó kh ăn cho trâu bò khi l y th c ăn. Trong ñiu ki n ch ăn nuôi nông h quy mô nh , phân phát th c ăn th công thì t t nh t là làm máng ăn cao thành nh ư hình 4-3 là t t nh t. Li c p Khu v c ngh ng ơi (n n cát) th c ăn Hình 4-4: V trí l i c p phát th c ăn Chi u dài c a ch ăn cho m i bò bng chi u r ng c a ch n m c a nó, tr c a ra vào. Chi u r ng ch ăn cho các lo i bò bê khi phân phát th c ăn th công có th nh ư sau: Lo i gia súc Chi u r ng ch ăn (cm) Bò bê <250 kg 48-55 Bò bê 250kg ñn gi t th t 55-66 Bò cái tr ưng thành 66-76 3.6. Máng u ng và h th ng c p n ưc Tr ưc h ph i có ngu n ñưc ñm b o ñưc các yêu c u ch t l ưng sch, lành và ngon . Tt nh t là dùng máng u ng t ñ ng ñ cung c p ñ n ưc theo nhu c u c a bò. N u không có máng u ng t ñ ng thì có th làm máng u ng bán t ñ ng nh ư sau: n ưc t tháp ch a ñưc d n t i m t b nh xây ñ u chu ng nuôi, ñu ng d n có l p m t phao t ñóng m n ưc. T b này có h th ng ng d n t i các máng u ng các ô chu ng. Khi bò u ng nưc, m c n ưc trong máng h xu ng nên phao m ra, n ưc t tháp ch y vào b cho ñ n khi ñy thì phao t ñóng l i. Máng u ng nên c ñ nh ñ cao 0,8m t m t ñ t và gi cho chúng có cùng m c n ưc v i b ch a n ưc (theo ki u bình thông nhau). 3.7. Róng ng ăn và c a ra vào Trong chu ng c n có h th ng róng ñ phân chia v trí và gi i h n ph m vi ñi l i c a mi con bò (hình 4-5). Róng có th làm b ng s t, g hay tre. Chi u cao c a róng ng ăn gi a 2 ô th ưng kho ng 80-100cm, chi u dài b ng 2/3 ch n m. Ngoài róng ng ăn ô c n có róng ng ăn phía tr ưc ngang t m vai ñ bò không b ưc vào máng ăn hay máng u ng. Các róng chu ng ph i h ơi tròn c nh ñ tránh cho con v t b xây xát. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 111
8. Hình 4-5: Róng ng ăn bò trong chu ng Ca ra vào ph i ñ m b o ñ cho t ng con hay c ñàn ñi qua ñưc t do, ñng th i không tr ng i ñ n ng ưi ñi l i cho ăn và quét d n v sinh. Khung c a ra vào ph i có góc tròn, then c a ph i n p vào cánh c a, trên c a không có ñinh hay móc ñ tránh cho ng ưi và gia súc không b xây xát khi qua l i. C a ra vào nên có 2 cánh và m ra phía ngoài. Th ưng chu ng bò c 25 con c n có 1 c a l n r ng 2-2,2m, cao 2-2,2m. 3.8. H th ng làm mát Trong ñiu ki n mùa hè n ưc ta, khi nhi t d và m ñ cao, vi c áp d ng các gi i pháp ch ng nóng là c n thi t ñ duy trì s c kho và s c s n xu t cho trâu bò. Ngoài vi c thi t k chu ng nuôi h p lý v i h th ng mái cho phép cách và thoát nhi t t t nh ư ñã ñ c p trên, v nguyên t c có các gi i pháp ch ng nóng b sung nh ư sau : - Ng ăn b c x m t tr i tr c ti p lên c ơ th bò thông qua vi c làm các mái hay lán che mát ngoài khu v c chu ng nuôi. Mái che mát nên b trí khu v c cho bò ăn u ng hay ngh ng ơi xung quanh sân ch ơi và trên ñng c ( ñ i v i bò ch ăn th ). M t khác, c n tr ng cây bóng mát d c theo các l i ñi, xung quanh chu ng, trên ñng c và sân ch ơi. - Làm mát trc ti p cho cơ th gia súc b ng h th ng qu t thông gió và/hay h th ng phun n ưc. Qu t làm t ăng l ưu thông không khí xung quanh c ơ th (t ăng ñi l ưu nhi t). Phun nu c làm t ăng b c h ơi n ưc t b m t c ơ th . Tt nh t là có h th ng phun n ưc d ng s ươ ng mù kt h p v i qu t thông gió ñ t d c theo l i c p th c ăn vào mùa hè. H th ng làm mát này có hi u qu cao trong c ñiu ki n khí h u khô c ũng nh ư m. T i thi u c ũng ph i có h th ng vòi phun n ưc áp su t cao ñ t m d i tr c ti p lên c ơ th con v t vào nh ng ngày n ng nóng . - Làm mát gián ti p môi tr ưng chu ng nuôi b ng phun n ưc áp su t cao cách t o sươ ng mù trong chu ng. Trong tr ưng h p c n thi t (th ưng ñ i v i ñ c gi ng quý) có th dùng máy ñiu hoà nhi t ñ không khí chu ng nuôi. 3.9. Sân ch ơi và ñưng ñi Cn có sân ch ơi có hàng rào ñ trâu bò có th v n ñ ng t do trong ñó. Sân có th lát bng g ch ho c ñ bê tông v i di n tích kho ng 15-20m 2/con. Trong sân ch ơi c ũng b trí máng ăn, máng u ng và cây bóng mát. ðưng ñi cho ăn trong chu ng ñưc b trí tuỳ thu c vào ñiu ki n chu ng tr i (v trí, ki u chu ng ), ph ươ ng th c ch ăn nuôi, ph ươ ng ti n v n chuy n th c ăn. Phía ngoài chu ng cũng ph i có h th ng ñưng ñi ch c ch n ñ v n chuy n th c ăn, ch t th i và ñi l i theo dõi qu n lý chung. D c hai bên ñưng ñi ngoài chu ng c n có cây bóng mát. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 112
9. 3.10. H th ng ch bi n th c ăn và kho ch a Nu quy mô ch ăn nuôi khá l n c n ph i xây d ng khu v c ch bi n và ph i tr n th c ăn kèm theo các kho ch a th c ăn tinh, kho ch a c khô, b th c ăn xanh Kho ph i thoáng mát, tránh ánh n ng, luôn ñ phòng s phát tri n c a các lo i vi khu n, n m m c, tránh ru i nh ng, các lo i côn trùng và chu t gây h i. Các v t ch a th c ăn c n ph i có n p ñ y kín. 3.11. H th ng can thi p thú y Trong khu v c m t tr i c n có chu ng cách ly và phòng thú y. Chu ng thú y th ưng ñ t khu ñ t riêng bi t, th p h ơn chu ng nuôi, xa khu v c ch ăn nuôi (kho ng 200m) và cu i hưng gió. Trong chu ng thú y ph i có ch làm kho thu c và d ng c thú y, có các ô chu ng ñ nuôi cách lý gia súc m v i ñy ñ các ph ươ ng ti n cung c p th c ăn, nưc u ng, v sinh và làm mát. Trong phòng thú y c n có ñ y ñ h th ng thoát n ưc và x lý tiêu ñc nưc b n. M t h th ng róng can thi p thú y là r t c n thi t cho vi c qu n lý gia súc khi c n ph i gi ng, thi n, c t móng, ñiu tr b nh t t và can thi p s n khoa (hình 4-6). H th ng này th ưng ñưc làm k t h p thành m t ph n c a h th ng bãi quây ñ d n và c ñ nh bò (hình 3- Hình 4-6: Róng tiêm phòng cho bò 7). Mt róng ñiu tr (róng c ñ nh bò) l ưu ñng c ũng r t c n thi t ñ can thi p bò trên bãi ch ăn ho c ñ i v i nh ng con bò không th ñi l i ñưc. 3.12. H th ng bãi quây d n và c ñnh gia súc Trong m i tr i bò ph i có h th ng bãi quây ñ d n bò khi c n cân, CÇuxuÊtnhËpbß can thi p thú y và xu t nh p bò. Hình 4- 7 phác th o s ơ ñ c a m t h th ng nh ư vy. Bãi quây và ñưng d n ph i có §−êngdÉn hàng rào kho , ch c ch n vì m t ñ lùa ¤dånbß vào là r t ñông. Trong h th ng này Rãngcè ph i có ñưng d n ñ ñưa bò vào róng ®Þnh bß c ñ nh (khi c n can thi p thú y) và ñư a bò lên ôtô khi c n xu t bán. M t h th ng cân bò c ũng có th k t h p l p Khubßchê ñt trên ñưng d n bò trong h th ng này. Hình 4-7: S ơ ñ h th ng bãi quây d n bò Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 113
10. 3.13. H th ng v sinh và x lý ch t th i H th ng x lý ch t th i ph i ñưc thi t k c n th n ngay t ñ u ñ tránh ô nhi m môi tr ưng vì l ưng phân, n ưc ti u, n ưc r a chu ng hàng ngày th i ra r t l n. Tr ưc ht c n có h th ng c ng rãnh thoát n ưc ñ cho n ưc b n ch y thoát kh i n n chu ng. Rãnh thoát n ưc bn làm d c theo chu ng và t p trung vào h ch a. T h ch a phân ñưc t p trung thành tng ñ t vào nhà ch a và phân tr ưc khi chuy n ñi bón ru ng. H ch a phân ph i cách chu ng ít nh t là 5m và cách gi ng n ưc u ng ít nh t là 100m. H ch a phân và n ưc th i ph i trát kín ñ phân và ch t th i không th m ra ngoài ñt, c ũng nh ư m ch n ưc ng m, ñng th i không cho n ưc trên m t ñ t (nưc m ưa) ch y vào h phân. Trong ñiu ki n ch ăn nuôi nông h quy mô nh c n b trí h phân phù h p ñ t n dng toàn b phân và c ăn th a c ũng nh ư ch t ñ n ñưa vào h phân nh m t ăng kh i l ưng phân bón ru ng, t ăng thu nh p cho ng ưi ch ăn nuôi, nh ưng v n ñ m b o v sinh. N u có ñiu ki n, t t nh t là xây b biogas ñ s n xu t khí cho ñun n u, k t h p ti t trùng, nâng cao ch t lưng phân và v sinh môi tr ưng. IV. V SINH CHU NG TR I 4.1. V sinh chu ng nuôi V sinh chu ng nuôi có vai trò r t quan tr ng trong ch ăn nuôi. M t môi tr ưng s ch s hn ch t i ña s phát tri n c a các m m b nh và t o ñưc ti u khí h u t t cho s c kho c a gia súc. Vì v y, c n có n i quy v sinh chu ng nuôi, trong ñó c n chú ý nh ng ñim sau ñây: - Hàng ngày quét d n s ch s n n chu ng, l i ñi, kh ơi thông rãnh thoát phân và n ưc th i. - Luy n cho trâu bò a ñái vào ch quy ñ nh, t t nh t là ngoài chu ng. - Hàng tu n lau r a c a, vách, mái và ki m tra n n chu ng ñ s a ch a k p th i. - N u có ñ n chu ng, không nên ñ phân lâu quá trong chu ng: mùa hè ph i d n m i tuân m t l n, mùa ñông có th kéo dài h ơn, nh ưng hàng ngày ph i ñ n thêm ñ chu ng luôn luôn khô ráo. - Không ñ ñ ñ c trên ñưng ñi trong chu ng ñ ng ưi và gia súc qua l i ñ dàng. - Th c ăn ph i ñ trong nhà kho, chu ng ch d th c ăn ñ dùng trong ngày hay l y theo t ng b a. - Ph i có thi t b phòng ho và t p hu n cho ng ưi ch ăn nuôi bi t cách s d ng nh ng thi t b ñó khi c n thi t. - Có bi n pháp th ưng xuyên di t ru i, mu i, chu t trong chu ng. Chu ng có th làm h th ng màn che mu i. - Hàng n ăm ñnh k ỳ quét vôi, t y u , ki m tra toàn b chu ng ñ tu s a nh ng n ơi b h ư hng. - Cung c p ñ y ñ n ưc s ch k t h p v i các lo i hoá ch t t y r a và sát trùng và s dng các lo i bàn ch i thích h p khi làm v sinh. 4.2. V sinh môi tr ưng xung quanh chu ng nuôi Tu ỳ theo hoàn c nh mà áp d ng các bi n pháp thích h p nh m làm cho m i khu ch ăn nuôi thành m t khu an toàn d ch b nh. Ngoài các bi n pháp thú y nh ư tiêm phòng, cho u ng thu c phòng, t y trùng chu ng nuôi, c n chú ý nh ng ñim sau ñây: Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 114
11. - ðm b o cho ñ t và không khí trong khu v c chu ng tr i không b nhi m b n, không b gió lùa m nh, không b ng p n ưc, không b n ào, không b ch ưng ng i v t c n tr thoáng khí và làm thi u ánh sáng. - Ph i có ñiu ki n x lý phân và n ưc th i. - Trong khu v c chu ng tr i nên tr ng cây bóng mát ñ ñiu ti t ti u khí h u ñưc t t, gi cho mùa ñông m h ơn, mùa hè mát h ơn, không khí không b quá m th p, gi m ñưc s c gió bão, gi m b i b n và gi thoáng không khí. - H n ch ñ n m c th p nh t m i kh n ăng lây nhi m ngu n b nh t bên ngoài vào khu v c ch ăn nuôi. V. CÁC PH ƯƠ NG TH C QU N LÝ TRÂU BÒ 5.1. Ph ươ ng th c nuôi nh t Ph ươ ng th c này áp d ng trong ñiu ki n không có ñ ng c ch ăn th . ðây là ph ươ ng th c ñưc áp d ng ch y u trong ch ăn nuôi bò s a n ưc ta hi n nay. Th c ăn ñưc mang ñn chu ng, bò luôn ñưc nh t trong chu ng, th nh tho ng ñưc ñưa ra sân ch ơi t m n ng, vn ñ ng thay vì bò ñưc ch ăn th và ăn trên ñng c . Thu n l i c a ph ươ ng th c này là n ăng su t c a ñ t nông nghi p có th t n d ng t i ña (không có s hao h t do gi m ñ p và r ơi vãi), thu phân d dàng, qu n lý, ch ăm sóc bê t t h ơn và gia súc ít b nhi m ký sinh trùng. Tuy nhiên, ñiu b t l i là t n thêm nhân công cho vi c c t c , v n chuy n, cho ăn, d n phân, v.v Có hai hình th c nuôi nh t th ưng ñưc áp d ng nh ư sau: - C t bu c t i chu ng Theo hình th c này, m i con ñưc c t (th ưng b ng dây xích khoá vòng c ) vào róng chu ng nên không th ñi l i t do trong chu ng. Thu n l i ch y u c a ph ươ ng th c này là cn di n tích chu ng ít h ơn so v i ph ươ ng th c t do trong chu ng. Tuy nhiên, c n có v t li u lót chu ng t t (ñm cao su, r ơm ch ng h n) cho bò n m m i có th gi bò th tr ng t t. ðm lót chu ng c n ph i khô s ch nh m gi m các y u t gây viêm nhi m b u vú (bò s a). Máng n ưc u ng cn ñưc ñ t g n n ơi bò (1 máng n ưc u ng có th dùng chung cho 2 bò cnh nhau). B t l i c a ph ươ ng th c này là khó phát hi n ñ ng d c, bò không tho i mái, c n vt li u lót chu ng, r i ro khi v t s a gi a 2 bò ñng sát nhau, bò d b b nh v chân móng, bnh truy n nhi m, các b nh s n khoa. - T do trong chu ng Theo hình th c này, bò ñưc ñi l i trong chu ng nuôi (tr khi v t s a). Hình th c này to s tho i mái nh t cho bò. Trong m t di n tích gi i h n bò có th ñi l i t do. Vùng gi i hn này th ưng n m gi a máng ăn và các ô cho bò n m ngh . Trong các ô bò n m ngh cát th ưng ñưc s d ng làm v t li u ñm lót. Tuy nhiên, r ơm r b ăm nh , m t c ưa ho c lõi ngô băm v n c ũng có th dùng làm lót chu ng. 5.2. Ph ươ ng th c ch ăn th Ph ươ ng th c này d a vào s ch ăn th cho g m c ngoài bãi ch ăn là chính. ðiu ki n tiên quy t là ph i có ñ di n tích ñ ng c có ch t l ưng. ð ng c th ưng ñưc thi t k theo lô và các nhóm bò ñưc ch ăn th luân phiên trên ñó. Trong ph ươ ng th c này vai trò c a chu ng không l n và có th thi t k chu ng ñơn gi n h ơn. Tuy nhiên, c ũng nh ư ph ươ ng th c nuôi nh t trong chu ng c n có máng ăn và máng u ng ñ b sung th c ăn và n ưc u ng cho bò vào nh ng th i gian bò v chu ng (th i gian v t s a ch ng h n). Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 115
12. 5.3. Ph ươ ng th c k t h p ch ăn th và nuôi nh t Ph ươ ng th c này áp d ng nh ng n ơi có c ñ ng c ch ăn th và ñng c thu c t. Ph ươ ng th c này ñưc áp d ng khá r ng rãi trong ch ăn nuôi nông h nh hi n nay. Hàng ngày bò ñưc g m c (kt h p v n ñ ng và t m n ng) ngoài ñng trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh và khi v chu ng m i con ñưc nh t c ñ nh m t ch nào ñó. Trong th i gian nh t trong chu ng bò ñưc cho ăn c t ươ i, th c ăn xanh ho c c khô, r ơm khô và th c ăn tinh. Ph ươ ng th c nuôi c ũng có th thay ñ i theo mùa. Vào mùa hè-thu ñng c ch ăn th có năng su t cao nên có th nuôi bò theo ph ươ ng th c ch ăn th trên các lô c . Vào mùa ñông- xuân n ăng su t ñ ng c ch ăn th gi m th p, bò ñưc chuy n vào nuôi nh t và cho ăn t i chu ng. CÂU H I ÔN T P 1. Phân tích nh ng yêu c u c ơ b n ñ i v i chu ng tr i trâu bò. 2. Trong m t khu chu ng tr i ch ăn nuoi trâu bò c n có nh ng b ph n chính nào? 3. Phân tích nh ng nhân t c ơ b n c n xem xét khi ch n v trí ñ xây d ng chu ng tr i. 4. Nh ng nguyên t c c ơ b n khi b trí m t b ng chu ng tr i là gì? 5. Phân tích nh ng yêu c u k thu t c ơ b n c a chu ng nuôi (thông thoáng, ánh sáng, mt ñ nuôi). 6. Nêu các ki u b trí chu ng nuôi liên quan ñn ña hình và m t b ng. 7. Ti sao khi làm chu ng ph i ch n h ưng? 8. Nn chu ng trâu bò c n ñáp ng ñưc nh ng yêu c u nào? 9. Vai trò và nguyên t c làm mái chu ng và t ưng chu ng? 10. Nh ng nguyên t c c ơ b n c a máng ăn và máng u ng là gì? 11. Tác d ng và thi t k h th ng róng ng ăn trong chu ng bò? 12. H th ng bãi quây d n bò và róng can thi p thú y nên b trí nh ư th nào? 13. Các h th ng làm mát cho bò? 14. Nh ng yêu c u chính khi thi t k h th ng v sinh và x lý ch t th i cho chu ng bò? 15. Nêu các bi n pháp v sinh chu ng tr i trâu bò. 16. Phân tích ưu nh ưc ñim c a các ph ươ ng th c qu n lý trâu bò. Tr ưng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Ch ăn nuôi Trâu Bò 116