›
›

Giáo trình Bóng chuyền

pdf 96 trang ngocly 2680
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Bóng chuyền", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_bong_chuyen.pdf

Nội dung text: Giáo trình Bóng chuyền

  1. Giáo trình bóng chuyền
  2. Giáo trình bóng chuyền MỤC LỤC Trang PHẦN I: LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN MÔN BÓNG CHUYỀN 2 I. Nguồn gốc của môn Bóng chuyền 2 II. Bản chất môn Bóng chuyền 3 III. Quá trình phát triển của môn Bóng chuyền 3 IV. Tác dụng của môn Bóng chuyền 5 PHẦN II: CÁC KỸ THUẬT TRONG BÓNG CHUYỀN 6 I. Tư thế đứng và di chuyển trong Bóng chuyền 6 II. Chuyền bóng 10 III. Phát bóng 18 IV. Đập bóng 24 V. Chắn bóng 29 PHẦN III: CHIẾN THUẬT THI ĐẤU BÓNG CHUYỀN 33 I. Chiến thuật tấn công 34 II. Chiến thuật phòng thủ 41 PHẦN IV: LUẬT THI ĐẤU BÓNG CHUYỀN 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 - 1 -
  3. Giáo trình bóng chuyền PHẦN I: LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN MÔN BÓNG CHUYỀN I. NGUỒN GỐC CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN II. BẢN CHẤT CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN III. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN IV. TÁC DỤNG CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN • Mục tiêu: - Sinh viên nắm được nguồn gốc, lịch sử phát triển của môn Bóng chuyền. - Sinh viên nắm được những mốc thời gian quan trọng về sự phát triển môn Bóng chuyền Thế giới và sự gia nhập môn Bóng chuyền vào Việt nam. - Tác dụng của môn Bóng chuyền đối với đời sống thể chất và tinh thần của người tập và ảnh hưởng đến đời sống xã hội. I. NGUỒN GỐC: Vào năm 1895 William Morgan, một giáo viên Thể dục ở Hội các thành viên tôn giáo ( YMCA) trình diễn một trò chơi mới mang tên Mintonette. Đó là trò chơi dùng ruột của quả Bóng rỗ, được chuyền qua chuyền lại qua một tấm lưới căng ở độ cao 6,6 foot tại YMCA thành phố Holyoke bang Massachusete Mỹ. Với William Morgan trò chơi chuyền bóng qua lưới tương tự như Quần vợt, cái khác là ở chổ “ không dùng vợt mà phải dùng tay để chuyền bóng. Bóng không quá nhỏ mà phải có kích thước lớn”. Vào năm 1947 tại Paris ( Pháp) Ông Paul Libaud là người đã hợp nhất các liên đoàn Bóng chuyền quốc gia thành liên đoàn Bóng chuyền quốc tế ( FIVB). FIVB nhận trọng trách phát triển môn Bóng chuyền trên toàn thế giới. Vào năm 1984 Tiến sỉ Ruben Acosta người Mehico được bầu làm chủ tịch FIVB. Ông mơ ước bước vào thế kỷ 21 môn Bóng chuyền sẽ trở thành môn thể thao phổ cập nhất trên hành tinh. - 2 -
  4. Giáo trình bóng chuyền II. BẢN CHẤT MÔN BÓNG CHUYỀN: Bóng chuyền là một môn thể thao tập thể được ngăn cách giữa sân, cột và lưới. Chính vì có cột và lưới ngăn cách giữa hai đội cho nên nó là môn thể thao đối kháng không trực tiếp. Bóng chuyền khác với các môn thể thao khác là bóng không dừng lâu trên cơ thể. Sự tiếp xúc với bóng khác với các môn bóng đá, bóng rỗ, bóng ném là khi bóng chạm vào tay phải nhanh chóng bật bóng đi (ngoại trừ khi phát bóng) Phần lớn sự tiếp xúc với Bóng trong Bóng chuyền là sự tiếp xúc trong không gian. Việc tiếp xúc bóng là điều cơ bản, sự phối hợp với đồng đội là điều sống còn, phối hợp tốt sẽ dẫn đến thắng lợi. Bóng chuyền cần sự tập trung cao độ của người chơi, sự sắp xếp cầu thủ, khả năng di chuyển hợp lý trên sân là nền tảng cho sự thắng lợi. Thực hiện tốt các chức năng nhiệm vụ của từng cầu thủ là mấu chốt chiến thuật . III. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN Ra đời vào năm 1895 và ngay sau đó vào năm 1896 trò chơi này được đưa ra thảo luận tại Hội nghị YMCA thành phố Springfield bang Massachusete và trình diển trước các Giám đốc Giáo dục thể chất, sau đó được đổi tên là Volleyball (trái bóng bay) mà ở Việt nam chúng ta gọi là Bóng chuyền. Trong vòng 20 năm từ khi thành lập, Bóng chuyền phát triển rất nhanh. Số người chơi không quy định, không có chiến thuật, các kỹ thuật còn hạn chế chủ yếu là chuyền bóng, các điều luật còn đơn giản. Năm 1913 Bóng chuyền được đưa vào chương trình thi đấu của Đại hội thể thao vùng Viễn Đông lần thứ nhất tổ chức tại thành phố Manila Philipine. Năm 1916 Hội thể thao Đại học toàn Mỹ thừa nhận Bóng chuyền là môn thể thao vì đã có trên 2000 người Mỹ mê say tập luyện môn thể thao này. Đồng thời lúc này Luật Bóng chuyền ra đời và ban hành tại Mỹ. - 3 -
  5. Giáo trình bóng chuyền Năm 1922 Giải Bóng chuyền toàn Mỹ lần đầu tiên được tổ chức Năm 1928 Liên đoàn Bóng chuyền Mỹ được thành lập Năm 1929 Liên đoàn Bóng chuyền Nhật bản được thành lập và môn Bóng chuyền được đưa vào thi đấu trong Đại hội thể thao Trung Mỹ và vùng biển Caribe. Vào ngày 20/04/1947 tại Paris (Pháp) Đại biểu của 14 nước gồm: Bỉ, Brazin, Tiệp khắc, Ai cập, Hunggari, Italia, Ba lan, Rumani, Mỹ . thành lập liên đoàn Bóng chuyền Quốc tế FIVB (Federation International Volleyball). Chủ tịch liên đoàn Bóng chuyền Thế giới đầu tiên là Ông Paul Libaud người Pháp. Năm 1949 Giải vô địchBóng chuyền đầu tiên được tổ chức tại Praha (Tiệp Khắc). Năm 1957 Bóng chuyền được thừa nhận là môn thi đấu trong Thế vận Hội. Năm 1964 tại Thế vận hội lần thứ 18 ở Tokyo (Nhật Bản) lần đầu tiên chương trình thi đấu có môn Bóng chuyền . Ngày 26/07/1984 tại cuộc hội thảo ở bờ biển được tổ chức trong kỳ Thế vận hội ở Los Angeles. Tiến sỉ Ruben Acosta người Mêhico được bầu làm chủ tịch. Năm 1987 FIVB tổ chức Giải Bóng chuyền bãi biển lần đầu tiên. • Bóng chuyền gia nhập và phát triển ở Việt Nam: Ở Việt Nam: Bóng chuyền xuất hiện vào năm 1922, du nhập bằng con đường quân đội. Mới đầu môn Bóng chuyền không phát triển rộng khắp do chiến tranh liên tục, sự đầu tư cơ sở vật chất cũng như đội ngũ VĐV hạn chế. Khi nước nhà thống nhất, môn Bóng chuyền được phát triển rộng khắp từ nông thôn đến thành thị, trong các nghành, các lĩnh vực, ở mọi lứa tuổi đều tham gia thi đấu. - 4 -
  6. Giáo trình bóng chuyền Hơn 30 năm qua, môn Bóng chuyền nước ta đã đạt được một số kết qủa cả hai phương diện: Bóng chuyền quần chúng và Bóng chuyền thành tích cao. Những năm gần đây, môn Bóng chuyền không ngừng phát triển và được coi là môn thể thao mũi nhọn. Được đầu tư và phát triển nâng cao thành tích thi đấu. Trong mấy năm qua, đội Bóng chuyền nước ta đã tham gia giải bóng chuyền Đông Nam Á cùng giải Bóng chuyền Châu Á và đã đạt được thành tích đáng khích lệ. Đặc biệt là chiếc huy chương đồng đầu tiên của đội bóng chuyền nữ nước ta tại Đại hội TDTT Đông Nam Á (Segames) 19 tổ chức tại Inđônêxia. Đã góp phần vào tiếng nói chung Bóng chuyền Việt Nam trên đấu trường Đông Nam Á. • Những nhân vật chủ chốt của FIVB: - 1. William Morgan (Mỹ) là người sáng lập ra trò chơi chuyền bóng qua lưới. - 2. Paul Libaud (Pháp) là người đã hợp nhất các Liên đoàn Bóng chuyền Quốc gia thành Liên đoàn Bóng chuyền Quốc tế FIVB. - 3. Ruben Acosta (Mehico) Chủ tịch FIVB người mơ ước khi bước vào thế kỷ 21 môn Bóng chuyền sẽ trở thành môn thể thao phổ cập nhất trên hành tinh. IV. TÁC DỤNG CỦA MÔN BÓNG CHUYỀN: - Bồi dưỡng con người về mặt ý chí, phẩm chất và đạo đức. - Tăng cường sức khỏe và nâng cao thể lực. - Nâng cao tính kỷ luật, tập thể và tăng cường tình đoàn kết giữa các đơn vị, Dân tộc và các Quốc gia. Bóng chuyền còn là sự ngoại giao hợp tác giữa các Dân tộc và Quốc gia. - 5 -
  7. Giáo trình bóng chuyền PHẦN II: CÁC KỸ THUẬT TRONG BÓNG CHUYỀN. I. TƯ THẾ ĐỨNG VÀ DI CHUYỂN TRONG BÓNG CHUYỀN II. CHUYỀN BÓNG III. PHÁT BÓNG IV. ĐẬP BÓNG V. CHẮN BÓNG I. TƯ THẾ ĐỨNG VÀ DI CHUYỂN TRONG BÓNG CHUYỀN • Mục tiêu: Giúp cho người tập nắm bắt được các cách di chuyển, cách chạy chổ khi chưa có bóng, để thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trong quá trình thi đấu VĐV Bóng chuyền phải thực hiện các tư thế đứng và các dạng di chuyển khác nhau. Do đó các tư thế đứng và di chuyển là biện pháp cơ bản và là nền tảng cho việc thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ vận động, các tư thế đứng được phân thành 02 loại: 1. Tư thế chuẩn bị: Là tư thế đứng của VĐV trong quá trình tập luyện và thi đấu, là tư thế khởi đầu của các hoạt động kỹ thuật và các hoạt động di chuyển, tư thế này còn gọi là tư thế cơ bản. Tư thế chuẩn bị được thực hiện như sau: Hai chân mở rộng bằng vai hoặc hơn vai, chân trước chân sau, trọng tâm dồn về phía trước. Đầu gối hơi gập lại khoảng từ 90° - 125° thân trên hơi gập hai tay co tự nhiên ở khớp khuỷu sát thân mình. Cẳng tay, cổ tay và các ngón tay giữ ở tư thế tự nhiên mắt quan sát bóng (chú ý toàn thân phải thoải mái tự nhiên, tránh lên gân). - 6 -
  8. Giáo trình bóng chuyền Tư thế chuẩn bị thông thường chia ra làm 3 loại: a/ Tư thế trung bình (hình 1) Tư thế trung bình thường dùng khi đỡ phát bóng và là tư thế cơ bản nhất trong khi chuyền bóng, vì ở tư thế này dễ phối hợp, di chuyển nhanh. · Động tác: Hai chân mở rộng bằng vai, chân trước cách chân sau nửa bàn chân (chân nào đặt ở phía trước là tuỳ theo vị trí đứng trong sân, ở vị trí số 1 và số 2 thường đứng chân lên phải trước, vị trí số 4 số 5 thường là chân trái, còn ở giữa sân là tuỳ theo thói quen). Gót sau hơi kiểng, hai đầu gối hơi khuỵu trọng tâm người ở giữa hai chân, bụng hơi hóp lại, thân người hơi nhô về phía trước, đối diện với hướng bóng tới, mắt theo dõi bóng. Hai khuỷu tay co lại, nách mở tự nhiên, hai bàn tay hơi khum lại theo hình quả bóng phía trước ngực. b/ Tư thế cao Tư thế cao thường dùng trong trường hợp đứng sát lưới để chuẩn bị nâng bóng, chắn bóng, đập bóng · Động tác: - 7 -
  9. Giáo trình bóng chuyền Toàn bộ động tác như tư thế trung bình chỉ khác hai đầu gối khuỵu rất ít, thân người gần như thẳng. c/ Tư thế thấp (hình 2) Tư thế thấp thường dùng khi phòng thủ ở hàng sau, khi yểm hộ đập và đỡ những đường bóng thấp. · Động tác: Hai chân mở rộng hơn vai (rộng hơn so với hai tư thế trên), chân trước cách chân sau xa hơn để lúc khuỵu xuống thì đầu gối chân sau gần ngang với gót chân trước. Hai đầu gối khuỵu thật thấp (gần như ngồi xổm). Trọng lượng thân thể dồn nhiều trên chân trụ (chân sau hoặc chân phía đón bóng). Bụng hóp lại nhiều hơn và không được ngồi hẳn xuống gót chân. Thông thường sau khi chuyền bóng đi có kết hợp ngã ngửa và ngả nghiêng. 2. Các bước di chuyển: * Bao gồm nhiều loại xong cơ bản nhất là có 4 bước như sau: - Bước bên - Bước chéo - Bước phối hợp - Bước xoạc - 8 -
  10. Giáo trình bóng chuyền * Di chuyển trong Bóng chuyền chủ yếu theo các hướng: - Về phía trước - Về phía sau - Sang hai bên a/ Bước bên: Khi thực hiện di chuyển sang phía 02 bên không khó, nhưng về phía sau thì khó hơn. Do đó trong khi tập luyện cần chú ý thực hiện động tác di chuyển về phía sau nhiều hơn. Khi sử dụng bước di chuyển sang 02 bên thông thường được sử dụng ở cự ly ngắn. Được sử dụng nhiều nhất trong thi đấu Bóng chuyền được gọi là bước lướt có thể tính về trước, lùi về sau và sang 02 bên. Kỹ thuật di động bằng bước lướt là di chuyển một chân về hướng cần di động sau đó chân sau theo đà lướt theo chân trước ngay sau khi chân trước chạm đất. b/ Bước chéo: Bước chéo thường được sử dụng khi di chuyển ở đoạn ngắn (tuy nhiên có dài hơn bước lướt). Kỹ thuật được thực hiện là : muốn di chuyển sang phải VĐV từ tư thế chuẩn bị bước chân trái chéo qua chân phải, khi chân trái vừa chạm đất, chân phải bước tiếp sang phải đồng thời tiếp tục thực hiện chu kỳ tiếp theo. c/ Bước phối hợp: Được sử dụng ở khoản cách cự ly xa nhất có thể các đoạn từ 5 – 7 - 10m được thực hiện ở các tư thế xuất phát khác nhau. Tùy theo tình huống để sử dụng tốc độ nhanh chậm khác nhau. Những bước cuối bước dài hơn, bước cuối cùng thực hiện kỹ thuật dừng trong quá trình di chuyển có thể thực hiện động tác đánh bóng hay chuẩn bị đánh bóng. d/ Bước xoạc: - 9 -
  11. Giáo trình bóng chuyền Được thực hiện để đở các đường bóng ở cự ly gần nhất, những đường bóng nhanh, bất ngờ, đường bóng bay ở tầm thấp. Chủ yếu thực hiện đỡ các đường bóng phía trước và hai bên. Kỹ thuật thực hiện chân bước theo hướng bóng khi chân chạm đất, đầu gối gập, chuyển trọng tâm lên chân trước chân sau duỗi thẳng. Ngoài ra trong khi di chuyển còn thực hiện các động tác nhảy, có thể nhảy bàng 01 chân, 02 chân để được thực hiện trong tấn công và phòng thủ. Các động tác lăn ngã không chỉ là phương pháp di động để đỡ bóng mà còn là biện pháp để bảo vệ thân thể tránh những chấn thương trong tập luyện và thi đấu. II. CHUYỀN BÓNG: • Mục tiêu: Trang bị cho người học về mục đích sử dụng kỹ thuật chuyền bóng, phương pháp giảng dạy và các sai lầm thường mắc phải. 1. Chuyền bóng cao tay 2. Chuyền bóng thấp tay 3. Phương pháp giảng dạy Trong thi đấu, chuyền bóng không đơn thuần là kỹ thuật phòng thủ mà còn có tính chất tấn công. Yêu cầu của tổ chức tấn công không những chỉ là đỡ được bóng do đối phương đánh sang mà cần phải chuyền tới chỗ đã định. Hai nhiệm vụ đó gọi chung là chuyền bóng. Cho nên muốn chuyền bóng được tốt phải hết sức chú ý tới tư thế chuẩn bị. Tư thế chuẩn bị chúng tôi đã trình bày trong phần I. Tư thế đứng và di chuyển trong Bóng chuyền 1. Chuyền bóng cao tay Chuyền bóng cao tay là phương pháp chủ yếu của kỹ thuật chuyền bóng trong thi đấu bóng chuyền. - 10 -
  12. Giáo trình bóng chuyền 1.1. Chuyền bóng cao tay bằng hai tay (hình 3) • Khi chuyền bóng, điều quan trọng là phải xác định hướng bóng bay tới để nhanh chóng di chuyển đến đón bóng. • Sau khi ổn định vị trí, tư thế, hai tay đưa từ phía trước lên chuyền bóng, thân người hơi ngã về phía sau, các ngón tay tiếp xúc với bóng ở tầm trước, hai ngón tay cái cách mặt chừng 15cm, khi tay chạm bóng cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa tay và toàn thân dướn để chuyền bóng đi • Khi đỡ bóng (ghìm bóng lại), phải dùng sức cả mười đầu ngón tay, chủ yếu và ngón tay cái là ngón tay đeo nhẫn, các ngón khác chỉ làm nhiệm vụ hỗ trợ. Khi chuyền bóng chủ là ngón tay trỏ, ngón giữa và một phần của ngón đeo nhẫn. Ngón tay cái lúc này chỉ có tác dụng điều khiển đường bóng. Cổ tay thả lỏng tự nhiên. Chú ý: Khi bắt đầu chạm bóng thì các ngón tay hơi lên gân, nhưng khi chuyền bóng đi rồi tay phải thả lỏng tự nhiên. Khi chuyền bóng không được duỗi thẳng cánh tay hết sức mà phải giữ khuỷu tay hơi cong để có thể điều khiển bóng được dễ dàng, chỉ khi cần chuyền bóng đi thật xa mới duỗi thẳng hoàn toàn. · Hình tay khi chạm bóng (hình 4) Các ngón tay bao quanh 2 phần 3 quả bóng về phía sau. • Hai ngón tay cái thành hình chữ “Bát” người có ngón tay khoẻ thì hai ngón tay cái gần như thành đường thẳng ngang. • Khoảng cách giữa hai đầu ngón tay cái tuỳ theo cỡ tay từng người, nhưng không được rộng quá một nửa quả bóng để khỏi bị trượt ra phía sau. • Đỡ bóng từ phía trước mặt tới và chuyền về phía trước. • Đỡ bóng từ trên cao xuống như đỡ phát bóng thấp tay, phát bóng cao tay hoặc chuyền bóng ra phía sau đầu. Hai tay gần như song song với mặt đất, mặt ngửa lên theo hướng bóng. - 11 -
  13. Giáo trình bóng chuyền Sai lầm dễ mắc và cách sửa chữa • Đón bóng đến không đúng hướng, không đứng ở vị trí thích hợp để chuyền bóng. Nguyên nhân chủ yếu là không phán đoán được đường bóng đến và di chuyển chậm. Để khắc phục sai lầm trên nên tập nhiều lần động tác di động theo hướng chuyền bóng từ các hướng khác nhau tới. • Tay đưa ra quá sớm, tay duỗi thẳng ra rồi mới tiếp xúc vào bóng. Kết quả chỉ được sức cổ tay để đẩy bóng đi, như vậy dễ dính bóng (bóng hai tiếng). • Hình tay không đúng, bàn tay không xoè ra được, các ngón tay giơ xa phía trước, dễ bị hiện tượng sai khớp tay. Để sửa chữa hình tay, nên tập bắt bóng nhồi, tập tung bóng và chuyền bóng tại chỗ 2.1. Ngã, chuyền bóng cao tay bằng hai tay: Với tầm bóng thấp, không thể chuyền bóng ở trên cao hoặc không kịp chuyển sang đệm bóng thì mới dùng động tác ngã, chuyền bóng. Căn cứ vào đường bóng tới trước mặt hoặc bên phải, bên trái mà ngã ngửa hoặc ngã nghiêng chuyền bóng. a) Ngã ngửa chuyền bóng: (hình 5) · Động tác: Với đường bóng thấp, cần phải di chuyển sâu vào tầm bóng, trọng tâm rơi vào mũi bàn chân trụ (chân sau). Tay bắt đầu chạm bóng thì trọng tâm mới rời khỏi chân trụ, người ngã ngửa ra phía sau theo thứ tự từ gót chân đến mông và lưng. Hai chân tung lên cao (chân co, chân duỗi), thân người cong như con tôm lấy đà đứng dậy. b) Ngã nghiêng chuyền bóng: - 12 -
  14. Giáo trình bóng chuyền · Động tác: Bóng ở cách xa người về phía bên nào, thì phải lướt dài chân về phía bên đó. Thân người xoay về hướng bóng tới và ngồi hẳn trên gót chân trụ, chân kia duỗi, mũi bàn chân chạm đất (không đặt cả gót chân), sau đó mới dùng hai tay chuyền bóng đi. Tay bắt đầu chạm bóng, thì trọng tâm thân người rời khỏi chân trụ, người hạ thấp dần dần và ngã nghiêng theo thứ tự đùi, mông, lườn rồi đến lưng. Hai chân và thân người cong như khi ngã ngửa, lấy đà đứng dậy ngay. Chú ý: Động tác ngã chuyền bóng chủ yếu dùng sức của hai cánh tay nên hai cánh tay phải thu về phía trước ngực và hơi khép lại để khi chuyền xong khuỷu tay không đập xuống đất. Cằm gặp sát vào ngực để khi ngã đầu khỏi đập xuống đất. * Sai lầm dễ mắc và cách sửa chữa: • Đưa tay ra chuyền bóng quá sớm, hầu như phải duỗi thẳng tay mới tới bóng, như vậy đường bóng đi yếu và thấp, dễ bị mắc lỗi giữ bóng lâu, bóng hai tiếng • Ngã lăn người không đúng, mông ngồi sát xuống đất, khiến cho cơ thể bị chấn động quá lớn. • Khi lăn, không hóp bụng, cúi gập đầu, chống khuỷu tay xuống nên dễ làm cho đầu và khuỷu tay bị thương. Để tránh sai lầm trên, phải tập động tác ngã lăn ở trên đệm, cát, cỏ dày rồi mới luyện tập có bóng. 2. Chuyền bóng thấp tay: (đệm và đỡ bóng bằng một tay) Kỹ thuật đệm bóng thường được áp dụng khi phòng thủ hàng dưới và cứu những quả bóng từ lưới bật ra. Hoặc đỡ bóng tầm thấp ở cách xa. 1.2. Đệm bóng: · Động tác: Đấu thủ di chuyển thật nhanh và sâu vào tầm bóng, chân bước dài, khuỵu thấp, vai hạ thấp, hai cánh tay thẳng tự nhiên, bàn tay chấp lại và khi chạm bóng thì gần như song song với mặt sân (như vậy khi đỡ bóng thì đường bóng sẽ bổng lên). Dùng cổ tay để đệm bóng và chủ yếu là dùng sức bả vai nâng cánh tay lên chuyền bóng theo ý định (sức gập cổ tay và khuỷu tay phối hợp rất ít). Bóng rơi càng mạnh thì dùng sức càng ít, có khi gần như để bóng chạm tay nảy lên. Bóng rơi nhẹ thì dùng sức nhiều hơn, phối hợp sức cổ tay và khuỷu tay cũng - 13 -
  15. Giáo trình bóng chuyền nhiều hơn. • Đệm và chuyền bóng về hướng trước mặt (hình 6 - 1) • Điểm chạm bóng tốt nhất là khoảng giữa cổ tay và cánh tay, hai ngón tay cái cong lên có tác dụng hỗ trợ (hình 6 - 2) • Khi đệm bóng chỉ dùng lực của cẳng tay, vì vậy khuỷu tay bị gập nên khi đệm bóng đi không chính xác, dễ phạm lỗi hai tiếng. • Điểm chạm bóng không thấp quá hoặc cao quá. 2.2. Đỡ bóng bằng một tay Áp dụng trong trường hợp bóng đi nhanh, bất ngờ, hoặc quá xa khi không kịp đệm bóng bằng hai tay. · Động tác: Đỡ bóng một tay chủ yếu là dùng sức cổ tay và cánh tay mở hoặc nắm tự nhiên (mở tay dễ bị dính khi bóng chạm lòng bàn tay). 3. Phương pháp giảng dạy kỹ thuật chuyền bóng Muốn nắm được kỹ thuật chuyền bóng cần phải biết rõ phương pháp chuyền bóng cao tay. Trước hết phải tập hình tay chạm bóng. • Từng người hai tay cầm bóng tập đưa từ dưới đất lên trước mặt như khi chuyền bóng để kiểm tra hình tay. • Sau đó một người tung bóng, một người đỡ nhưng không chuyền bóng, dần dần tập trung vào bắt bóng (không chuyền) tập giữ bóng trên đỉnh đầu - 14 -
  16. Giáo trình bóng chuyền Yêu cầu: • Không để bóng rơi xuống đất. • Điểm tiếp xúc bóng chính xác (hình tay chính xác). • Đội hình vòng tròn: Giáo viên đứng giữa chuyền bóng cho từng người, người đó chuyền trả lại đúng cho giáo viên. • Đội hình hai hàng ngang: người tập xếp thành hàng ngang quay mặt vào nhau cách chừng 3m, đứng chếch nhau. Người đầu hàng chuyền bóng, khi bóng tới cuối hàng thì chuyền ngược lại. Đội hình vòng tròn không có người đứng giữa: Toàn đội đứng vòng tròn, chuyền bóng cho nhau, vòng theo tay phải và ngược lại. Chú ý: Khi tập trung theo đội hình này phải xoay người đón bóng trước khi chuyền bóng cho người khác. Sau khi đã chuyền bóng đi tương đối tốt, chuyển sang di chuyển chuyền bóng, lúc đầu không tập di chuyển lung tung vì như vậy sẽ không chú ý tới yếu lĩnh chuyền bóng mà tiến hành bằng cách giáo viên ném bóng hoặc chuyền bóng sang hai bên, ra phía trước, phía sau để sinh viên chuyền trả lại đúng chỗ cho giáo viên (làm chậm). Sau đó tập theo các đội hình như sau: Đội hình một hàng dọc: cho Sinh viên đứng thành một hàng dọc lần lượt nhận bóng của giáo viên đứng trước hàng cách chừng 4 - 5m chuyền tới (khi đã chuyền khá thì tăng khoảng cách xa hơn) rồi chuyền trả lại cho giáo viên, sau đó chạy xuống cuối hàng. Sau khi đã chuyền bóng chính xác thì lần lượt thay thế cho giáo viên và tập như trên. Cùng với đội hình này, khi chuyền qua lưới cần phải di chuyển nhanh hơn. Khi trình độ chuyền bóng đã khá, chuyển sang tập di động theo những đội hình phức tạp hơn như: • Đứng thành vòng tròn, học sinh phải di chuyển đỡ bóng (với các tư thế chạy, di động ngang, khuỵu chân vừa và thấp) chuyền lại cho giáo viên đứng giữa vòng. • Cũng theo phương pháp trên nhưng bố trí hai em đứng giữa vòng giáp lưng vào nhau, một em chuyền bóng thấp cho em khác tập di động tới để chuyền bóng ở tư thế trung bình, một em chuyền bóng cao để em khác tập nhảy lên chuyền bóng đi. Cho Sinh viên tập di động theo vòng tròn nhưng bố trí hai em đứng ngoài vòng tròn chuyền bóng. Cho Sinh viên tập xếp thành một hàng dọc, phía trước bố trí một vài em đứng cách xa nhau để chuyền bóng, em tập tiến lên đỡ bóng và xoay người chuyền bóng trả - 15 -
  17. Giáo trình bóng chuyền lại cho từng em một (có thể bố trí ít hoặc nhiều khoảng cách khác nhau để khi tập phải xoay người liên tục). • Cho Sinh viên tập đứng theo đội hình vòng tròn chuyền bóng cho nhau, nhưng khi chuyền bóng tới em nào thì em đó phải di động ngay tới chỗ người vừa chuyền bóng cho mình. • Di động theo vòng tròn tập dựng bóng trên đỉnh đầu (hình 7) Chú ý: Khi di động chuyền bóng phải hết sức chú ý ổn định tư thế trước khi chuyền bóng đi và hướng bóng phải chuẩn xác theo yêu cầu của giáo viên. • Trong khi tập chuyền bóng phải bố trí xen kẽ những trò chơi chuyền bóng hỗ trợ và tổ chức nhiều hình thức thi đua với nhau (dựa theo các trò chơi giới thiệu trong cuốn “Trò chơi hỗ trợ bóng chuyền”). Đi đôi với phương pháp luyện tập di động, phải luôn luôn chú ý tới mức độ chuyền bóng chuẩn xác. Có thể tập chuyền bóng vào tường, chuyền bóng vào vòng bóng rổ (nếu không có sân bóng rổ thì làm một vòng tre đường kính 0,6m buộc vào cành cây cao chừng 3m mà tập). Khi đã đạt được trình độ kỹ thuật nhất định có thể vào thi đấu, thi tập chuyền bóng vào lưới với các đội hình có tính cách chiến thuật (nghiên cứu các bài tập trong cuốn: những bài tập mẫu bóng chuyền”). Trong khi chuyền bóng phải hết sức tranh thủ chuyền bóng cao nhưng khi gặp những đường bóng thấp không đỡ được, cần phải tập ngã chuyền bóng và tập đệm bóng. · Đệm bóng: Sau khi phổ biến yếu lĩnh động tác, giáo viên hướng dẫn tập theo đội hình một hàng dọc. Khi đã nắm được kỹ thuật chính xác, phải tập di động đỡ bóng ở phía trước, phía sau, bên phải, bên trái. Sau đó tập từng đôi, một người ném bóng bổng và ra xa, trước hoặc sau để người thứ hai phải lao nhanh tới đệm bóng hoặc đánh bóng qua lưới. Tập đỡ hai tay tốt rồi mới tập đỡ một tay, thông thường tập đỡ một tay sau giai đoạn tập ngã chuyền bóng. - 16 -
  18. Giáo trình bóng chuyền Chú ý: Đệm bóng không nên xếp thành một mục riêng, tập thường xuyên, mà chỉ nên phân phối thời gian, rất ít, tránh gây cho người tập thói quen ngại đỡ bóng cao tay. · Ngã chuyền bóng: Trước hết phải tập cho có phản ứng nhanh, tập hỗ trợ nhào lộn cho quen rồi mới tập ngã chuyền bóng. Khi tập ngã chuyền bóng, thì tập ngã ngửa chuyền bóng trước, sau đó mới tập ngả nghiêng. Còn động tác nhảy chỉ khi nào có trình độ chuyền bóng giỏi mới tập. Khi đã biết ngã chuyền và đệm bóng thì tập kỹ thuật phòng thủ, như vậy sẽ tạo cho người tập những điều kiện thực tế giống như trong khi thi đấu. • Cho các em đứng thành vòng tròn, giáo viên đứng giữa ném bóng bất ngờ, có thể đập mạnh, nhẹ hoặc giả đập mạnh rồi chuyền nhẹ, chuyền ra phía trước, phía sau, sang hai bên để cho các em tập phải đối phó với mọi tình huống và vận dụng các phương pháp chuyền bóng khác nhau (chuyền cao, ngã chuyền, đệm bóng ) • Cũng phương pháp trên nhưng một em ném bóng cho một hoặc ba, bốn em tập. • Cũng phương pháp trên nhưng hai em ném bóng cho một em để tập đối phó liên tục. • Cho các em tập đứng vào các vị trí trên sàn như khi thi đấu, giáo viên đứng trên ghế cao bên kia lưới, ném bóng hoặc đập bóng cho các em đỡ theo đúng yêu cầu. · Tập cứu những quả bóng ở lưới bật ra: Cứu những quả bóng ở lưới bật ra là những trường hợp thường gặp trong khi thi đấu. Trước hết cần phải nhớ xem quả bóng đó đã chuyền lần thứ mấy. - Nếu là lần thứ nhất thì bắt buộc phải cứu bóng lên cao cho đồng đội tấn công. - Nếu là lần thứ hai, phải đưa bóng sang đối phương ngay. Phải quan sát nhanh chóng và xác định một cách chính xác vị trí bóng rơi vào lưới: • Bóng rơi vào mép trên lưới thì thường tụt xuống ngay sát vạch giữa. • Bóng rơi vào khoảng giữa lưới thì nảy ra một chút. • Bóng rơi vào mép dưới thì nảy ra xa hơn. Nhưng bất cứ trong tình huống nào, người tập cũng không được lao thẳng người, úp mặt vào lưới, như vậy sẽ không quan sát được tầm bóng và các bộ phận của cơ thể, dễ vượt qua vạch giữa. Cho nên thông thường phải di động dọc theo lưới và nếu bóng bật ra xa phải quay hẳn lưng vào lưới nhưng tránh hấp tấp vội vàng. Tuỳ theo tốc độ bóng nảy ra nhanh hay chậm, lưới căng hay chùng mà phán đoán đường bóng rơi, chờ cho bóng rơi xuống thật thấp mới đỡ bóng. nếu bóng vừa nảy ra đã vội vàng đỡ thì rất dễ phạm sai lầm, đường bóng đi sẽ mất chính xác. - 17 -
  19. Giáo trình bóng chuyền Tầm bóng từ lưới nảy ra hầu hết là thấp nên tốt nhất là dùng phương pháp đệm bóng hay đỡ bóng bằng một tay. Trong trường hợp bóng nảy ra thật xa và cao thì vẫn cố gắng chuyền bóng cao tay. III. PHÁT BÓNG * Mục tiêu: Trang bị cho người học về mục đích sử dụng kỹ thuật phát bóng, phương pháp giảng dạy và các sai lầm thường mắc phải và hệ thống các bài tập. 1. Phát bóng thấp tay 2. Phát bóng cao tay 3. Nhảy phát bóng 4. Phương pháp giảng dạy kỹ thuật phát bóng Phát bóng mở đầu cho cuộc tấn công vào trận tuyến đối phương, có thể trực tiếp dành được điểm, làm tan vỡ ý đồ chiến thuật của đối phương, cho nên mỗi người khi tập chuyền bóng cần phải biết phát bóng nhanh và chính xác. Muốn vậy mỗi đấu thủ phải tập luyện nhiều cách phát bóng thích hợp với sở trường của mình. 1. Phát bóng thấp tay 1. 1 Phát bóng thấp tay trước mặt (chính diện) * Tư thế chuẩn bị Đứng quay mặt về phía lưới, hai chân mở rộng bằng vai (chân trước cách chân sau nửa bước), trọng tâm dồn vào chân sau, tay trái cầm bóng đưa ra phía trước một ít (nếu đánh bóng tay phải), vai và tay phải đưa về phía sau. * Tung bóng Dùng một tay (tay trái) tung bóng lên cao phía trước mặt từ 0,2m đến 0,3m. - 18 -
  20. Giáo trình bóng chuyền * Vung tay đánh bóng Cùng lúc với tung bóng, tay đánh bóng duỗi thẳng tự nhiên, vung từ sau ra trước, dùng cùi tay đánh vào phía dưới quả bóng (ở tầm dưới thắt lưng). Khi đánh bóng trọng tâm chuyển về chân trước; bóng rời khỏi tay, cầu thủ phải bước vào sân ngay. 2. 1 Phát bóng thấp tay nghiêng mình * Tư thế chuẩn bị: Người tập đứng hông hướng về phía lưới, hai chân mở rộng bằng hai vai, hai bàn chân gần như song song. Trọng tâm dồn trên hai chân. * Tung bóng: Dùng một tay (tay trái hoặc tay phải) tung bóng lên cao phía trước mặt từ 0,4m đến 0,5m. * Vung tay đánh bóng: Khi tung bóng thân người hơi xoay về phía tay đánh bóng, hai chân hơi khuỵu và trọng tâm chuyển về chân sau (chân xa lưới). Cánh tay đánh bóng thẳng tự nhiên, vung ngang từ sau ra trước, dùng cùi tay đánh vào dưới quả bóng nhưng chếch về phía sau. Khi đánh bóng, trọng lượng thân người chuyển về chân trước, đồng thời xoay thân người hướng về phía lưới. Bóng rời khỏi tay, bước vào sân ngay. 2. Phát bóng cao tay Phát bóng cao tay là khi bóng phát ra ở tầm cao trên đầu. Có hai cách: 1. 2 Phát bóng cao tay trước mặt (chính diện) (hình 9) - 19 -
  21. Giáo trình bóng chuyền * Tư thế chuẩn bị: Người tập đứng như khi phát bóng thấp tay trước mặt, nhưng trọng tâm dồn cả trên hai chân. * Tung bóng: Tay phải hoặc tay trái (tay kia gập khuỷu giơ trên vai) cầm bóng đưa lên tới ngang mặt mới tung bóng lên cao từ 0,8m đến 1m và hơi chếch về trước mặt, phía tay đánh bóng (nếu bóng rơi khỏi tay ở tầm thấp thì đường bóng tung lên sẽ khó chính xác). * Vung tay đánh bóng: Cùng với lúc tung bóng lên, cánh tay đánh bóng co lại và nhịp nhàng chuyển động từ phía trước lên cao, ra sau. Bàn tay mở tự nhiên đưa sát mang tai (khuỷu tay hướng ra phía trước rồi kéo ra sau), đồng thời chân sau hơi khuỵu, thân người ngã về sau và hơi xoay về phía tay đánh bóng, trọng tâm chuyển về chân sau. Khi bóng rơi xuống tới tầm, tay giơ thẳng hoàn toàn, cánh tay vung thẳng từ phía sau lên cao ra phía trước đánh mạnh vào nửa sau của quả bóng, có sự phối hợp toàn lực của thân, cổ tay gập kịp thời để điều khiển bóng vào hướng đã định trước. Lúc này chân sau dướn lên theo đà tay đánh bóng, trọng lượng thân người dồn vào chân trước. Sau khi đánh bóng đi phải bước vào sân ngay. Chú ý: Sau khi đánh bóng đi, thân người và tay cần tiếp tục chuyển động theo hướng bóng đi, sau đó mới hạ tay xuống theo đường vòng cung. - 20 -
  22. Giáo trình bóng chuyền • Nếu gập người, hoặc hạ tay quá sớm, bóng sẽ dễ chạm lưới; ngược lại không gập người, bóng dễ bay ra ngoài sân. • Mức độ ngữa bàn tay về sau và gập về phía trước trong lúc đánh bóng đi phụ thuộc vào tầm vóc của đấu thủ và vị trí của bóng. • Bóng ở cách xa người chừng nào thì gập cổ tay về phía trước ít chừng ấy. • Tầm vóc đấu thủ càng cao thì có thể gập cổ tay về phía trước càng nhiều 2. 2 Phát bóng cao tay nghiêng mình (hình 10) * Tư thế chuẩn bị: Đứng hông hướng về phía lưới hai chân rộng bằng vai hoặc hơn một chút, hai bàn chân đặt gần như song song, trọng tâm thân người dồn trên hai chân. * Tung bóng: Tay cầm bóng đưa lên tới ngang mặt mới tung bóng lên với độ cao từ 0,8m đến 1m và hơi chếch về phía trước mặt khoảng 0,2m. Trọng tâm thân người lúc này vẫn dồn trên hai chân. * Vung tay đánh bóng: Cùng với lúc tung bóng, thân người và hai chân vươn lên nhịp nhàng đồng thời tay đánh bóng vung theo đường vòng cung từ dưới lên trên ra sau và hạ xuống theo nhịp chuyển động của thân người. Thân người hơi xoay về phía tay đánh bóng, mắt nhìn theo bóng. Hai chân hơi khuỵu xuống và trọng tâm thân người chuyển về chân sau. Khi bóng rơi xuống tới tầm, tay giơ thẳng hoàn toàn cánh tay đánh bóng, vung theo đường vòng cung từ dưới lên và thẳng góc với mặt sân, cánh tay sát mang tai. Dùng bàn tay đánh mạnh vào bóng có phối hợp sức gập cổ tay và sức toàn thân. Trọng tâm thân người chuyển về chân trước, chân sau theo đà bước lên. Sau đó nhanh chóng trở về vị trí của mình trong sân. - 21 -
  23. Giáo trình bóng chuyền Khi chạm bóng bàn tay mở, ngón tay chụm tự nhiên điểm chạm bóng đối diện với hướng bóng đi tới. 3. Nhảy phát bóng: Cấu trúc động tác giống như phát bóng cao tay, nhưng khác biệt là tung bóng cao hơn và xa thân người hơn. Tùy theo bước đà của người nhảy phát bóng mà tung cho hợp lý. - Sử dụng động tác tạo đà bật nhảy - Giai đoạn tiếp xúc bóng ở trên không - Điểm bật nhảy ở phía sau đường biên ngang, có thể chạy đà hoặc không chạy đà * Ưu điểm: Do đánh bóng ở trên không, có bước đà bật nhảy nên sử dụng toàn thân do đó tốc độ bay nhanh, uy lực lớn, khiến cho đối phương khó có thể thực hiện đở bước 1 thành công và có thể ăn điểm trực tiếp. * Nhược điểm: Tiếp xúc bóng ở trên không nên độ chuẩn xác không cao, tiêu hao thể lực lớn. 4. Phương pháp tập luyện phát bóng và những sai lầm thường mắc trong khi tập luyện 1.4. Phương pháp tập luyện: Đối với người mới tập, cần phải cho tập phát bóng thấp tay trước. Bố trí thành hai hàng đối diện nhau, lúc đầu đứng cách nhau từ 5 - 6m sau tăng dần khoảng cách, mỗi người tập tung bóng vài lần rồi tập phát bóng cho nhau. Giáo viên sửa chữa cho từng người một. Khi mọi người đã nắm được yếu lĩnh và phát bóng đi được xa thì cho tập phát bóng chính xác: đúng chỗ, đúng vị trí, đúng người Khi mọi người đã nắm vững kỹ thuật phát bóng thấp tay có thể ứng dụng được trong khi thi đấu, mới cho luyện tập phát bóng cao tay. 2.4. Phát bóng cao tay nghiêng mình: Nếu phát bóng thấp tay nghiêng mình tốt, sau tập phát bóng cao tay nghiêng mình sẽ không khó khăn lắm. Có thể cho tập phát bóng vào tường (khoảng cách gần) để nắm yếu lĩnh, trường hợp không có tường thì tập phát bóng vào lưới. - 22 -
  24. Giáo trình bóng chuyền Bước đầu nên cho tập phát bóng ở tầm ngang vai (cao hơn tầm phát bóng thấp tay nghiêng mình một ít), rồi nâng cao dần tầm bóng theo đúng yêu cầu của kỹ thuật. Trong khi tập luyện kiểu phát bóng này phải chú trọng đến cách tung bóng cho thật chính xác. Muốn kiểm tra điều đó cần cho người tập tung bóng lên cao, và hơi chếch về phía trước mặt như vậy là tung bóng đúng. 3.4. Phát bóng cao tay trước mặt: Tập phát bóng cao tay trước mặt có tác dụng hỗ trợ cho đập bóng vì hai động tác tương tự như nhau chỉ khác ở chỗ là khi phát bóng người không phải nhảy. Người tập đứng thành hai hàng ngang hai bên lưới, cách nhau chừng 9m, mỗi người tự tung bóng lên rồi phát bóng nhẹ qua hàng bên kia. Khi tập phát bóng vào lưới: người tập đứng cách lưới chừng 1,5m phát bóng vào lưới cho bóng nảy ra và cứ như thế tiếp tục tập. Chủ yếu là tập cách tung bóng, vung tay đánh vào bóng ở tầm tay vươn thẳng và gập cổ tay. Sau khi mọi người đã nắm vững yếu lĩnh tung bóng, vung tay đánh bóng mới cho phát bóng qua lưới, đầu tiên ở khoảng cách gần, rồi sau với đứng ở khu phát bóng. 4.4. Những điều cần chú ý: • Trước hết phải chú ý làm động tác thật đúng, sau đó đến mức chính xác của đường bóng (đúng chỗ quy định), rồi mới đến sức phát bóng mạnh hay nhẹ. • Bước đầu không cho tập phát bóng xoáy mà bắt buộc phải phát bóng thẳng vào hướng đã định. • Sau khi đã phát bóng được tốt thì tập phát ở khu phát bóng. • Phải tập đi tập lại nhiều lần và ngày nào cũng tập (có khi tập tới vài trăm lần). * Những sai lầm thường mắc: + Khi tung bóng: - Tung bóng gần người hoặc ra phía sau: Nếu là trường hợp phát bóng thấp tay sẽ không đi hoặc bóng bay bổng lên mà không qua lưới; vì tay đánh bóng co quá mức. Nếu là trường hợp phát bóng cao tay thì bóng sẽ đi bổng hoặc ra ngoài sân. - Tung bóng ra xa người hoặc quá về phía trước: Nếu bóng phát thấp tay thì phải với theo tay bóng nên dễ bị hụt hoặc không điều khiển được đường bóng đi. Nếu phát bóng cao tay thì bóng dễ bị chạm vào lưới. - Tung bóng quá cao: Bóng càng cao thì rơi xuống càng nhanh, khó tính toán được thời gian đánh vào bóng. - Tung bóng quá thấp: Nếu bóng tung quá thấp thì tay đánh bóng sẽ bị vội vàng dễ hỏng. + Khi phát bóng cao tay nghiêng mình: Đánh vào bóng khi cánh tay đang đưa lên theo đường vòng cung còn ở vị trí quá thấp, tay sẽ thúc vào phía dưới quả bóng đi bổng, nhẹ và dễ ra ngoài sân. Ngược lại nếu đánh vào bóng khi tay đã hạ từ trên cao xuống theo đường vòng cung thì bóng dễ chạm vào lưới. - 23 -
  25. Giáo trình bóng chuyền + Khi phát bóng cao tay trước mặt: Tay cong, sau khi đánh bóng, tay và thân người không chuyển động theo hướng đi lên mép trên của lưới, tay hạ xuống quá sớm. IV. ĐẬP BÓNG • Mục tiêu: Trang bị cho người học về mục đích sử dụng kỹ thuật đập bóng, nguyên lý các kỹ thuật đập bóng, phương pháp giảng dạy và các sai lầm thường mắc phải và hệ thống các bài tập. 1. Đập bóng trước mặt 2. Đập bóng nghiêng mình 3. Đập bóng quay người 4. Phương pháp luyện tập và những sai lầm thường mắc Đập bóng là một phương thức tấn công chủ yếu khi thi đấu bóng chuyền. Muốn làm cho chiến thuật biến hoá muôn hình muôn vẻ, một yêu cầu rất lớn đối với mỗi đấu thủ là phải có trình độ kỹ thuật điêu luyện, biết nhiều kiểu đập và đập nhiều hướng khác nhau, trong những tình huống khác nhau. Nhưng muốn đập được nhiều kiểu, nhiều cách, đấu thủ phải có trình độ cơ bản vững vàng với phương pháp đập chủ yếu: 1. Đập bóng trước mặt Đập bóng chính diện là phương pháp đập cơ bản nhất. - 24 -
  26. Giáo trình bóng chuyền - Tư thế chuẩn bị: Đứng cách lưới khoảng 2 - 3m (nếu đứng sát lưới thì không có chỗ lấy đà và nhảy lên sẽ bị chạm lưới). Không nên đứng nguyên một chỗ mà nên xê dịch nhẹ để có thể sẵn sàng điều chỉnh bước nhảy và gốc độ chạy lấy đà. Đầu gối hơi chùng, thân người hơi ngã về phía trước trong sân, mắt theo dõi người chuyền bóng. - Yếu lĩnh cơ bản: Đập bóng có thể chia làm 4 giai đoạn: 1.1. Lấy đà: Để có sức bật cao hơn và điều chỉnh khoảng cách, vị trí đập bóng cho thích hợp. - Thời gian lấy đà: Khi đã xác định được đường bóng và hướng bóng nâng tới. Thông thường là khi bóng vừa rời tay người nâng. Nếu đập bóng càng thấp càng phải lấy đà sớm hơn, đập bóng cao lấy đà chậm hơn. - Góc độ của đường lấy đà (so với lưới) phụ thuộc vào khả năng người đập, người đập giỏi có thể lấy đà với góc độ lớn hơn, có khi thẳng góc với lưới (900). Nếu đập kém hoặc mới tập mà chạy góc độ lớn thì người sẽ chạm vào lưới, và đường bóng đập dễ bị chắn cho nên góc độ lấy đà (so với lưới) thông thường từ 35 – 500; với người mới tập thì trung bình 450. - Số bước lấy đà: có thể 1 - 4 bước nhưng thông thường là 3 bước. 2.1. Giậm nhảy Việc chuyển từ bước lấy đà cuối cùng sang giậm nhảy phải thật liên tục cũng có người giậm nhảy một chân. Nhưng thường giậm nhảy bằng hai chân. Bước cuối cùng là bước ở vị trí giậm nhảy, bước này rất quan trọng, vì phải làm thế nào để khi nhảy lên có thể đập bóng ở tầm trước mặt. Gót chân ở bước cuối cùng vừa đặt xuống đất và hai chân ngang nhau, thân người vẫn ngả về phía trước, thì khuỵu đầu gối thấp xuống và chuyển sức gót chân lên mũi chân để bật lên. Muốn bật được cao phải dùng sức bật của đầu gối, tới khớp xương hông (vươn bụng) và cuối cùng là sức cổ chân. Đồng thời phải phối hợp đánh tay, tức là trước khi giậm nhảy, đánh mạnh hai tay ra phía sau, khi chân đã khuỵu hết mức thì hai tay đánh xuống thẳng góc với mặt sân. 3.1. Nhảy và đập: Chuẩn bị đập bóng được bắt đầu khi thân người bật lên tới tầm cao nhất, người ngửa ra phía sau và hơi nghiêng về phía tay đập bóng, hai chân hơi gập tự nhiên, không khép sát quá cũng không dang rộng quá. - 25 -
  27. Giáo trình bóng chuyền Tay đập bóng từ trên cao đưa sát mang tai ra phía sau, cánh tay duỗi thẳng và cổ tay đập gập vào bóng, cổ tay còn có tác dụng điều khiển bóng. Tay kia cũng từ phía trên hạ xuống phối hợp. Khi đập vào bóng, thân người vươn thẳng, hai chân cũng duỗi ra phía trước (đầu gối thẳng) tạo thành sức mạnh đập trúng vào bóng. Đập bóng thông thường ở tầm cao hơn đầu và chếch về phía trước mặt chừng 10 - 15cm. Bóng nâng cao hay thấp tuỳ theo quả đập cao, trung bình hay thấp. Những điểm chạm bóng vẫn phải ở tầm cao nhất cho nên bất cứ đập kiểu nào cũng phải nhảy thật cao. 4.1. Rơi xuống: Sau khi đập xong, muốn cho người rơi xuống không bị mất thăng bằng, chạm lưới hay vượt qua vạch giữa thì phải thả lỏng các bắp thịt, rơi xuống bằng mũi bàn chân, hai bàn chân xoay theo chiều lưới, đầu gối hơi khuỵu. * Những điều cần chú ý khi đập bóng nâng xa hay gần lưới: - Khi bóng nâng xa lưới: Điểm giậm nhảy phải ở sâu trong tầm bóng, để người gần bóng hơn, thân người ngả ra sau nhiều hơn bật mạnh về phía trước để tăng thêm sức mạnh đập bóng. Phải gập bụng trước gập tay. Khi gập bụng không được cúi xuống, mà chỉ co mạnh các bắp thịt bụng, cánh tay khi hạ xuống theo đà bóng phải ngừng lại một chút, như vậy bóng ít va vào lưới. - Khi bóng nâng gần lưới: Góc độ đường lấy đà phải thu hẹp lại. Khi đập bóng chủ yếu phải dùng sức cánh tay trước và cổ tay, gập bụng rất ít. Như vậy mới tránh được lỗi chạm lưới. 2. Đập bóng nghiêng mình Bóng nâng xa lưới mà nhảy quá sớm thì sử dụng kiểu đập móc câu (động tác giống như phát bóng cao tay nghiêng mình). Chạy đà giậm nhảy giống như đập bóng trước mặt theo hướng lấy đà. Sau khi nhảy lên vai trái hướng vào lưới (nếu đập tay phải) tay phải đưa xuống dưới ra phía sau (hoặc cánh tay đưa vòng cung từ phía trước ra sau) người hoàn toàn duỗi hết ra. Tay phải duỗi thẳng chuẩn bị làm động tác đập bóng. Khi đập bóng thân trên quay về bên trái - dùng động tác quay người đưa cánh tay nhanh chóng đập bóng, tay giơ thẳng đi theo hình vòng cung từ trước xuống dưới ra sau rồi lên cao, dùng cả bàn tay đập vào phía trên quả bóng. Khi đập bóng xong quay người về hướng lưới nhẹ nhàng thu tay về để tự nhiên theo người rơi xuống đất. - 26 -
  28. Giáo trình bóng chuyền 3. Đập bóng quay người Trong khi thi đấu, nếu chỉ đập một chiều thì dễ bị đối phương chắn bóng, đập bóng quay người có thể thay đổi hướng đập và làm cho đối phương bất ngờ. Điều cần chú ý là khi đập bóng quay người không thay đổi hướng lấy đà mà chỉ thay đổi hướng đập bóng. * Yếu lĩnh Từ bước lấy đà đến giậm nhảy hoàn toàn giống như tập đập bóng trước mặt theo đường lấy đà chỉ khác là khi thân người đã lên tới tầm cao nhất mới xoay tay hoặc quay mình về phía đập bóng, quay người xoay tay đập bóng đổi chiều. 4. Phương pháp luyện tập và những sai lầm thường mắc 1.4. Phương pháp luyện tập: Đập bóng đòi hỏi phải rất công phu nhưng cũng đem lại nhiều hứng thú cho người tập, nhất là khi đã đập được qua lưới. Ngoài việc tập luyện thân thể toàn diện, phải đặc biệt chú ý tập hổ trợ để có sức bật tốt, có sức dừng trên không được lâu. Quá trình tập kỹ thuật phải tiến hành từng bước song song với luyện tập bổ trợ. a) Tập bước lấy đà: Vẽ hai vạch xuống đất làm dấu, vạch thứ nhất cách chân trước khoảng 0,7m và vạch thứ hai cách vạch thứ nhất 1m để tập lấy đà thì tập với lưới cho quen. b) Tập giậm nhảy và rơi người xuống: - 27 -
  29. Giáo trình bóng chuyền Đầu tiên tập đứng tại chỗ giậm nhảy. Đứng hai chân cách nhau một bàn chân, đầu gối khuỵu, hai tay đưa ra sau. Tập nhảy bật thẳng lên cao, thân người và chân cong như động tác đập, chưa vung tay. Sau khi kết hợp vung tay đập nhưng không có bóng. Sau đó tập phối hợp cả lấy đà và giậm nhảy. Trong khi tập giậm nhảy phải chú ý tránh những sai lầm khi rơi người xuống. Thông thường người mới tập giậm nhảy hay lao người vào lưới vì vậy có thể vẽ thêm một vạch, cách vạch thứ hai chừng 0,2 - 0,3m để khi rơi người xuống không bước ra ngoài vạch đó. Trong giai đoạn này tập hổ trợ bằng cách lấy đà giậm nhảy chạm tay vào bóng treo trên cao (không đập) rất tốt giúp cho người mới đập có thể phán đoán và xác định điểm giậm nhảy cũng như tầm bóng được chính xác. c) Tập đập bóng: Trước khi vào tập đập bóng qua lưới cần tập hỗ trợ theo những phương pháp sau đây: - Lấy đà giậm nhảy ném bóng cao su nhỏ, hoặc bóng quần vợt, bóng nhồi nhỏ qua lưới. Lúc đầu chỉ quy định ném từ vị trí số 4 sang vị trí số 5 sân bên kia để hỗ trợ cho kỹ thuật cơ bản của đập bóng trước mặt theo đường lấy đà và đặc biệt là hỗ trợ cổ tay. Tự tung, đập bóng xuống đất ở phía trước mặt; sau đó đập vào lưới hay là đập từ vạch 3m qua lưới để rèn luyện cánh tay đập bóng ở tầm tay duỗi thẳng hoàn toàn. - Tập lấy đà, giậm nhảy đập bóng treo trên cao là phương pháp hỗ trợ đập bóng rất tốt. Khi đã nắm vững được những bước trên, tập đập qua lưới thấp. Trước hết giáo viên tung bóng để tập theo đúng động tác (chưa cần phải chú ý tới sức mạnh quả đập), sau nâng dần lưới lên đúng kích thước. 2.4. Những sai lầm thường mắc khi đập bóng và phương pháp sửa chữa Khi lấy đà và giậm nhảy: - Những bước chạy lấy đà không tăng dần tốc độ đều nhau hoặc ngược lại bước thứ nhất nhanh bước cuối chậm. Phương pháp sửa chữa: Giáo viên nhắc nhở tập làm cho đúng bằng lời nói: “khuỵu ít, khuỵu nhiều”. - Tập hỗ trợ nhảy cao và xa không có đà trên hố cát. Muốn bật lên cao, phải phối hợp chặt chẽ giữa khuỵu chân và đánh tay. Phải đánh mạnh tay ra phía sau trước khi giậm nhảy, nhưng khi chân đã khuỵu hết mức, tay đánh sẽ trở về phía trước thẳng góc với mặt sân. - Hình bàn chân khi giậm nhảy không đúng (như hình chữ bát) sẽ hạn chế bật cao. Phương pháp sửa chữa: Khi giậm chân nhảy xong mũi bàn chân và đầu gối hơi hướng vào nhau. Hai gót chân không cách nhau quá một bàn chân, tập nhiều lần và nhắc bằng lời nói. - Lấy đà quá sớm, nhảy sát lưới quá, phải với tay ra sau đập bóng: Do không chú ý theo dõi chuyền bóng bước một nhất là khi chuyền bước hai (nâng bóng). - 28 -
  30. Giáo trình bóng chuyền Phương pháp sửa chữa: Giáo viên hướng dẫn cách phán đoán để chuẩn bị bước xuất phát từ khi chuyền bước một: - Nếu bóng phát vào khu giữa sân (số 6) đường bóng đi nhanh (gần). Vì vậy, người đập bóng phải tiến lên một chút. Nếu đập những quả bóng nâng từ xa tới, phải lấy đà chậm, thông thường phải lấy đà khi bóng đã bay được 1/3 đường. Giáo viên dùng lời nói để xác định cho người tập bước xuất phát lấy đà. Khu vung tay, đập bóng và khi rơi người xuống. - Vung tay sớm do thân người ngã ra phía sau nhiều quá. Phương pháp sửa chữa: Khi giậm nhảy phải vươn người lên thẳng tới đỉnh cao nhất rồi mới ngửa ra sau đập bóng. Tập nhảy lên sờ vào một vật treo, cành cây. Cách điểm dọi thẳng từ đích xuống mặt đất 0,5m vẽ một vạch mức để khi nhảy lên tầm bóng luôn về phía trước mặt. Chân không rời đất thì người không ngã ra sau. - Đập bóng tay còn cong, khuỷu tay chưa duỗi thẳng: do bắp tay yếu hoặc khi vung ra sau tay thả lỏng quá, khuỷu tay đưa quá ra phía sau. Phương pháp sửa chữa: Tập hỗ trợ các động tác ném bằng các dụng cụ nhẹ như bóng cao su, bóng quần vợt, bóng nhồi nhẹ từ 1 - 1,5kg. Tốt nhất là nhảy lên ném qua lưới nhưng yêu cầu chuyển động nhanh. - Tập đập bóng trên cao. - Khi vung tay, cổ tay hơi lên gân và khuỷu tay đưa ra từ phía trước lên cao. - Khi mới biết tập thường có thói quen xoay người đập đổi chiều (nhất là nữ). Phương pháp sửa chữa: Sau khi đập vào bóng, không vung tay về phía trước quá rộng mà rút về theo thân người. Rơi xuống trên mũi bàn chân và bàn chân phải xoay dọc theo chiều lưới. V. CHẮN BÓNG • Mục tiêu: Trang bị cho người học về mục đích sử dụng kỹ thuật chắn bóng, nguyên lý các kỹ thuật chắn bóng một và chắn bóng nhóm, phương pháp giảng dạy và các sai lầm thường mắc phải và hệ thống các bài tập. - 29 -
  31. Giáo trình bóng chuyền Chắn bóng là phương pháp phòng thủ tích cực nhất. Kỹ thuật chắn bóng càng được cải tiến, càng đòi hỏi kỹ thuật đập bóng phải biến hoá muôn hình muôn vẻ. Chắn bóng nhằm hai mục đích: • Tạo mọi điều kiện thuận lợi cho đồng đội tấn công, giảm sức uy hiếp của đối phương (không phải mục đích chắn bóng để ăn điểm). • Nếu có thể trực tiếp dẫn điểm. Kỹ thuật động tác: 1. Tư thế chuẩn bị Sau khi phát bóng xong thì phải sẵn sàng bám sát lưới để chuẩn bị chắn bóng, đấu thủ thường phải đứng cách lưới chừng 0,25 - 0,35m. Trước hết phải quan sát và phát hiện mục tiêu (điểm tấn công), nắm vững đặc điểm đập bóng của đối phương và hướng đập bóng để quyết định vị trí chắn bóng. Phải luôn luôn đứng đối diện với hướng bóng tới, cho nên phải di chuyển dọc theo lưới. Sau khi xác định vị trí giậm nhảy rồi, hai chân đứng song song cách nhau khoảng một bàn chân, hai tay co lên phía trước cao hơn thắt lưng để chuẩn bị nhảy. 2. Nhảy và chắn bóng Thời gian nhảy phụ thuộc vào tính chất và tầm bóng cao thấp. Bóng cao thì nhảy chậm, bóng thấp thì nhảy sớm. Nhưng nói chung phải nhảy sau người đập một chút, phải quan sát hoạt động tay của đối thủ đập bóng để quyết định nhảy chắn. Thông thường là đứng tại chỗ nhảy lên hoặc nhích lên một bước, hai đầu gối khuỵu xuống, hai cánh tay đưa sát thân người theo bên sườn từ dưới lên lấy đà bật lên cao. Nhảy tới tầm cao nhất, tiếp tục quan sát lần cuối cùng, nhanh chóng đưa hai tay cản đường bóng đập. Tay đưa lên không duỗi hết mức để khi cần thiết có thể chuyển hướng chắn bóng được dễ dàng. Khi chắn bóng bàn tay mở như khi chuyền bóng, hơi ngửa ra phía sau, các ngón tay hơi lên gân để khi bóng chạm tay sẽ bật bổng lên. Hai bàn tay cách nhau chừng nửa quả bóng để bóng không thể lọt qua (hình 14). Hai cùi tay phải sát mép lưới; nếu xa quá, bóng dễ bị lọt xuống theo người. Sau khi chạm bóng, không được gập cổ tay theo, như vậy dễ bị chạm lưới. 3. Rơi xuống đất - 30 -
  32. Giáo trình bóng chuyền Khi chắn bóng xong rơi xuống đất bằng mũi bàn chân và tiếp tục quan sát để đề phòng đối phương tấn công nhưng nếu bóng bật trở lại trong sân mình thì phải nhanh chóng lùi xuống chuẩn bị đập bóng. Phương pháp luyện tập chắn bóng và những sai phạm thường mắc 3.1. Phương pháp luyện tập Muốn chắn bóng tốt, không những phải có sức bật cao mà còn phải có sức dừng trên không được lâu. Điều quan trọng là phán đoán đường bóng được chính xác; nhảy đúng lúc. Vì vậy, cần tập hỗ trợ nhiều bằng cách: nhảy chắn bóng treo, nhảy chắn bóng ở điểm chỉ định trên tường hoặc một vật trên cao Khi luyện tập cần phân đoạn như sau: - Trước hết cần tập chắn lưới thấp không cần nhảy: Một người đập bóng, người khác tập phán đoán các đường bóng đập theo đường lấy đà. Khi đã có khả năng phán đoán nhất định thì nâng lưới lên, nhảy không có bóng, sau mới phối hợp chắn bóng tập theo đường lấy đà. Khi trình độ chắn bóng đã khá thì thay đổi tập chắn các đường bóng khác nhau. Có thể đứng trên ghế cao đập bóng cho người tập chắn bóng. Khi tập chắn bóng cá nhân tốt rồi mới tập phối hợp chắn bóng tập thể. 3.2. Những sai lầm thường mắc • Động tác cứng đờ hay lao người vào lưới, nhảy bật lao bật ra trước, không nhảy thẳng. • Nhảy sớm quá nên khi người bắt đầu rơi xuống rồi bóng mới đập qua. • Hay đưa tay qua lưới. • Do ham tranh bóng, muốn chắn bóng bật lại ngay hoặc hai tay không giơ thẳng từ dưới lên mà đưa cả cánh tay sang sân đối phương. Tay chắn bóng như hình mái nhà dễ bị phạm lỗi (hình 15-1) Hình tay chắn bóng tốt, bóng bị bật sang ngang, gây nhiều khó khăn cho đối phương (hình 15-2) Trường hợp gặp đối phương yểm trợ đập bóng tốt, thì phải chắn bóng cho bóng bổng lên trên sân mình để tổ chức phản công (hình 15-3). - 31 -
  33. Giáo trình bóng chuyền Để giúp cho việc nghiên cứu và luyện tập được dễ dàng, khi giảng dạy cần dựa vào tài liệu này mà soạn thành tùng bài, từng giáo án để giảng dạy cho phù hợp với tình hình thực tế từng trường. Muốn giảng dạy được kết quả, trong quá trình học tập của học sinh, ta phải chia ra từng giai đoạn và mỗi giai đoạn nhằm giải quyết từng nhiệm vụ cụ thể. Thí dụ, giai đoạn đầu: tạo ra khái niệm chung và cho học sinh nắm được những vấn đề cơ bản nhất. Nội dung các động tác, lúc đầu phải đơn giản, dễ hiểu và thích hợp với từng người một. Để tập trung sự chú ý của học sinh thì phải dùng phương pháp trực quan để giảng dạy. • Lúc đầu phải làm mẫu động tác đơn giản, chính xác hoặc xem tranh ảnh, hoặc đi tham quan thi đấu • Khi đã thấy được sai lầm phải đem so sánh với cái đúng để củng cố nhận thức cho học sinh được chắc chắn và sâu sắc. • Phải nhắc nhở và sửa chữa sai lầm kịp thời. Đừng để học sinh tập những động tác sai thành (tập quán) thói quen. • Để củng cố nhận thức cho học sinh trong giảng dạy phải luôn luôn lồng chiến thuật và kỹ thuật, nhất là giai đoạn tập chuyền bước một và bước hai. - 32 -
  34. Giáo trình bóng chuyền PHẦN III: CHIẾN THUẬT THI ĐẤU BÓNG CHUYỀN • Mục tiêu: Trang bị cho người học về mục đích sử dụng các miếng chiến thuật để áp dụng hợp lý trong quá trình thi đấu. Trong dó có chiến thuật tấn công và phòng thủ, cá nhân và nhóm. I. CHIẾN THUẬT TẤN CÔNG II. CHIẾN THUẬT PHÒNG THỦ Chiến thuật bóng chuyền là sự tổ chức các hoạt động thi đấu của mỗi cá nhân, nhóm và toàn đội. Nó là sự lựa chọn một cách sáng tạo, cách thức thi đấu của một đội để thi đấu với một đội nào đó nhằm giành thắng lợi cho đội mình. Hoạt động chiến thuật của một đội bóng và sự thể hiện quá trình chuẩn bị thể lực, kỹ thuật, tâm lý và trình độ lý luận chuyên môn của từng đấu thủ và toàn đội. Mặt khác, việc thực hiện chiến thuật còn phụ thuộc và trình độ của đối phương. Chiến thuật bóng chuyền có thể tóm tắt bằng sơ đồ sau đây: - 33 -
  35. Giáo trình bóng chuyền I. CHIẾN THUẬT TẤN CÔNG Chiến thuật cá nhân trong tấn công 1. CHIẾN THUẬT CÁ NHÂN TRONG PHÁT BÓNG Phát bóng là là quả tấn công đầu tiên, mở màn cho một trận đấu, một hiệp đấu và một lần chơi. Nếu phát bóng tốt có thể ăn điểm trực tiếp hoặc gây khó khăn trong chuyền 1 làm ảnh hưởng xấu cho việc tổ chức phối hợp chiến thuật tấn công của đối phương. Ngược lại nếu phát bóng không có uy lực thì sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho đối phương tổ chức chiến thuật tấn công lại đội mình. Chiến thuật cá nhân trong phát bóng bao gồm: khi chưa có bóng và khi có bóng. 1.1. Khi chưa có bóng • Quan sát, đánh giá đội hình và khả năng chuyền 1 của đối phương. • Lựa chọn vị trí đứng phát cho phù hợp với thói quen của mình. • Di chuyển đến khu vực phát và chuẩn bị phát nhanh hay chậm (tuỳ theo tình hình diễn biến trên sân, phù hợp với chiến thuật của đội). 2.1. Khi có bóng • Phát vào khu vực xung yếu, chỗ trống trên sân đối phương, chỗ các đối thủ đổi chỗ cho nhau để chuẩn bị tấn công. • Phát vào một đấu thủ: Chuyền 1 kém, tâm lý không vững, mới thay vào, người có biểu hiện mệt mỏi, người chuyền 2 • Luân phiên sử dụng các kiểu phát khác nhau (nếu có khả năng). • Phát phù hợp với tình huống trận đấu (ánh sáng mặt trời, ánh sáng của đèn, gió, khán giả ) 2. CHIẾN THUẬT CÁ NHÂN TRONG CHUYỀN 1 Đỡ phát bóng (chuyền 1) là hoạt động phòng thủ, ví như ta đã biết phát bóng là quả tấn công đầu tiên của đối phương sang sân của đội mình. Đồng thời chuyền 1 lại mang một ý nghĩa quan trọng khác: nó là khâu đầu tiền, là cơ sở đảm bảo cho việc tổ chức phối hợp chiến thuật tấn công của đội mình, cho nên có thể nói chuyền 1 nằm trong hệ thống tấn công. Chiến thuật cá nhân trong chuyền 1 bao gồm: Khi đối phương chưa phát bóng và khi đối phương phát bóng. 1.2. Khi đối phương chưa phát bóng - Lựa chọn vị trí chuyền 1: - 34 -
  36. Giáo trình bóng chuyền • Không tạo thành chỗ trống trên sân mình, dễ quan sát đối phương. • Có thể di chuyển thuận lợi. • Không làm khó khăn cho đồng đội trong: quan sát đối phương, di chuyển trong chuyền 1 và trong các hoạt động phối hợp chiến thuật. - Quan sát người phát và nhận định: • Tâm lý của người phát. • Khả năng thực hiện kỹ thuật của người phát: phát kiểu gì ? Lực phát ? Đường bay của bóng ? Điểm rơi ? - Nhìn ký hiệu của đấu thủ chuyền 2 để biết đội hình mình tấn công theo miếng chiến thuật nào ? Do đó sẽ phải chuyền 1 tới vị trí nào ? Cho ai ? Đường bóng chuyền 1? cho phù hợp. 2.2. Khi đối phương phát bóng • Đánh giá chất lượng của quả bóng: Lực, đường bay và điểm rơi để di chuyển đến vị trí và quyết định động tác đỡ bóng (đệm bóng bằng 2 tay trước mặt hay hai bên ) • Chuyền 1: Chuyền bóng cho người chuyền 2 theo dự kiến ban đầu. • Nếu bóng không phát vào khu vực chuyền 1 của mình thì phải sẵn sàng chuyền 2 điều chỉnh hoặc cứu đỡ bóng khi đồng đội chuyền 1 không chuẩn. 3.2. Tiếp tục chơi Yểm hộ cho người đập. 3. CHIẾN THUẬT CÁ NHÂN TRONG CHUYỀN 2 KHI ĐỐI PHƯƠNG PHÁT BÓNG Người chuyền 2 là người chịu trách nhiệm chính trong việc tổ chức các hoạt động tấn công. Chuyền 2 thường được thực hiện bằng kỹ thuật chuyền cao tay đứng tại chỗ hoặc nhảy chuyền. Chiến thuật cá nhân trong chuyền 2 bao gồm: khi đối phương chưa phát bóng và khi đối phương phát bóng. 1.3. Khi đối phương chưa phát bóng • Chọn ví trí đứng trong đội hình chuyền 1 sao cho thuận lợi trong việc quan sát và di chuyển tới vị trí chuyền 2, không làm cản trở đồng đội chuyền 1. • Đánh giá khả năng tấn công của đồng đội trong thời điểm đó (trạng thái tâm lý, tình trạng sức khoẻ, ai đang đập ăn điểm ) • Sẽ tấn công bằng miếng chiến thuật nào? Và ra ký hiệu cho đồng đội. Đồng thời suy nghĩ ngay đến phương án hai nếu bóng chuyền 1 khó. Điều kiện ngoại cảnh (nắng, gió, điện ) • Sẵn sàng đánh 2 chuyền khi đứng ở hàng trên. 2.3. Khi đối phương phát bóng • Đánh giá chất lượng quả phát bóng. - 35 -
  37. Giáo trình bóng chuyền • Theo dõi sự di chuyển đổi chỗ trong hàng chắn bóng của đối phương. • Quan sát đường bay, hướng đi, tốc độ, điểm rơi của quả chuyền 1 để di chuyển đến bóng, chọn kỹ thuật chuyền, quyết định chuyền theo phương án nào và chuyền cho ai, ở đâu. • Trong khi chuyền 2 nếu có khả năng “chuyền kín đáo”, chuyền động tác giả thì sẽ góp phần đáng kể vào kết quả tấn công chung của toàn đội. • Tiếp tục chơi: Ngay sau khi chuyền 2 xong, đấu thủ chuyền 2 phải yểm hộ cho đấu thủ tấn công. Chú ý: Khi chuyền 2 trong phản công thì đấu thủ chuyền 2 có rất ít thời gian để quyết định chiến thuật do đó đòi hỏi đấu thủ chuyền 2 phải thật nhạy cảm, đồng thời phải có những quy định trước với các đấu thủ tấn công theo chất lượng của bóng phòng thủ đưa lên tốt hay xấu mà phối hợp tấn công theo miếng nào. 4. CHIẾN THUẬT CÁ NHÂN TRONG ĐẬP BÓNG KHI ĐỐI PHƯƠNG PHÁT BÓNG Đập bóng là giai đoạn cuối cùng mang tính chất quyết định của mọi phối hợp chiến thuật tấn công. Trong trường hợp đối phương phát bóng, nếu đập tốt thì được điểm và giành được quyền phát bóng, nhưng nếu đập hỏng thì đối phương được điểm. Chiến thuật cá nhân trong đập bóng bao gồm: Khi đối phương chưa phát bóng và khi đối phương phát bóng. 1.4. Khi đối phương chưa phát bóng • Mình đang ở vị trí nào và sẽ đánh theo chiến thuật nào (căn cứ theo ký hiệu của người chuyền 2) • Tỷ số điểm, hiệp. • Quan sát hàng chắn của đối phương, hàng phòng thủ của đối phương (số 6 tiến hay lùi) • Điều kiện ngoại cảnh. 2.4. Khi đối phương phát bóng - Theo dõi quả phát bóng, đánh giá chất lượng quả chuyền 1. - Phán đoán khả năng của người chuyền 2 và chất lượng của bóng chuyền 2 - Quan sát sự di chuyển của hàng chắn và phòng thủ của đối phương. - Quyết định đập: • Trên tay chắn • Bật tay chắn • Lọt tay chắn • Lực mạnh hay nhẹ • Giả đập - bỏ nhỏ. - Sau khi đập thì sẵn sàng tự yểm hộ và tiếp tục chơi. Nếu không có bóng để đập thì nhanh chóng chuyển sang yểm hộ cho đồng đội. - 36 -
  38. Giáo trình bóng chuyền Chú ý: Trong phản công, đấu thủ đập bóng quyết định chiến thuật trong thời gian rất ngắn và phải có những quy định chiến thuật trước với đấu thủ chuyền 2 tuỳ theo chất lượng của bóng phòng thủ đưa lên. Chiến thuật tập thể trong tấn công Chiến thuật tập thể là sự phối hợp hoạt động của hai hay nhiều đấu thủ để giải quyết một nhiệm vụ chiến thuật cụ thể nào đó. Nó đòi hỏi quan hệ chặt chẽ giữa các khâu chuyền 1 với chuyền 2, giữa chuyền 2 với tấn công. Chiến thuật tập thể bao gồm: Nhóm và toàn đội. 1. ĐỘI HÌNH CHUYỀN 1 Sắp xếp vị trí các đấu thủ chuyền 1 hợp lý và phân công nhiệm vụ cụ thể trong đội hình chuyền 1 là điểm quan trọng để đưa bóng chuyền 1 lên đúng khu vực của người chuyền 2 và phù hợp với yêu cầu chiến thuật tấn công của đội mình. Sắp xếp vị trí chuyền 1 phải căn cứ vào khả năng phát bóng của từng đấu thủ bên đối phương. Đồng thời phải bảo đảm mối quan hệ giúp đỡ lẫn nhau giữa các đấu thủ chuyền 1 tốt và đấu thủ chuyền 1 kém. Thông thường các đội hình chuyền 1 cơ bản được sắp xếp vị trí đứng như sau: 1.1. Khi đấu thủ chuyền 2 ở hàng trên Đấu thủ chuyền 2 có thể đập hay chuyền hoặc tổ chức tấn công: • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 2 (hình 1) hoặc giả đan (hình 2) • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 3 (hình 3) hoặc giả đan (hình 4) • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 4 (hình 5) hoặc giả đan (hình 6) 2.1. Khi đấu thủ chuyền 2 ở hàng sau đan lên • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 1 (hình 7) • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 6 (hình 8) • Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 5 (hình 9) - 37 -
  39. Giáo trình bóng chuyền 2. PHỐI HỢP HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC ĐẤU THỦ TẤN CÔNG Phối hợp một cách nhịp nhàng các hoạt động của từng đấu thủ tấn công sẽ hình thành các miếng chiến thuật mà người chỉ huy sự phối hợp đó chính là người chuyền 2. Các hoạt động phối hợp của các đấu thủ tấn công bao gồm: không có bóng và có bóng. • Không có bóng: Di chuyển, chạy đà, bật nhảy nhằm thu hút sự chú ý và đánh lạc hướng, phân tán hàng phòng thủ của đối phương. • Có bóng: Chính là chiến thuật cá nhân trong đập bóng. 3. CÁC MIẾNG PHỐI HỢP TRONG CHIẾN THUẬT TẤN CÔNG (MIẾNG CƠ BẢN) 1.3. Khi đấu thủ chuyền 2 ở hàng trên • Đánh 2 chuyền động tác giả: Nếu bóng chuyền 1 lên có thể đập được thì đấu thủ chuyền 2 có thể nhảy: đập, giả đập rồi chuyền 2, giả chuyền 2 rồi đập hoặc bỏ nhỏ. • Tổ chức tấn công 3 chuyền: Với các đội ở trình độ thấp thì chỉ phối hợp với 2 đấu thủ ở hàng trên, nhưng đối với những đội trình độ cao thì ngoài 2 đấu thủ ở hàng trên còn phối hợp với chủ công tấn công ở hàng sau. 1.3.1 Khi đấu thủ chuyền 2 ở số 2 • Phối hợp 1: Số 4 đập biên, bóng lao hoặc cao. Số 3 đập nhanh hoặc lao ngắn ở vị trí số 3 (hình 10). Thêm số 1 đập hàng sau ở số 2. • Phối hợp 2: Số 4 đập biên, bóng lao hoặc cao. Số 3 đập nhanh, lao ngắn hoặc trung bình ở số 2 (hình 11). Thêm số 1 đập hàng sau ở số 2. • Phối hợp 3: Số 3 và số 4 phối hợp như phối hợp 2. thêm số 5 đập hàng sau ở giữa vị trí số 3 và số 4 (hình 12). • Phối hợp 4: Số 4 đập nhanh hoặc lao ngắn ở vị trí số 3. Số 3 như phối hợp 2. Thêm số 5 đập ở hàng sau ở vị trí số 4 (hình 13). - 38 -
  40. Giáo trình bóng chuyền • Phối hợp 5: Số 4 đập nhanh ở vị trí số 3, số 3 đập làn sóng sau lưng số 4. Thêm số 5 đập ở hàng sau ở vị trí số 4 (hình 14). 1.3.2. Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 4 có thể phối hợp ngược lại một số miếng (phù hợp với khả năng của đội) khi chuyền 2 ở số 2 1.3.3. Khi đấu thủ chuyền 2 ở vị trí số 3 Phối hợp 1: Số 4 và số 2 đập biên, bóng lao hoặc cao. Thêm số 5 đập hàng sau ở giữa vị trí số 3 và số 4 (hình 15) · Phối hợp 2: Số 4 đập nhanh ở vị trí số 3. Số 2 như phối hợp 1. Thêm số 5 đập hàng sau ở vị trí số 4 (hình 16). · Phối hợp 3: Số 4 đập như phối hợp 1. Số 2 đập nhanh ở vị trí số 2 hoặc số 3. Thêm số 1 đập hàng sau ở vị trí số 2 (hình 17) 2.3 Khi đối thủ chuyền 2 ở hàng sau đan lên Có ba đối thủ tấn ở hàng trên và có thể thêm 1 đấu thủ tấn công ở hàng sau: a. Khi đấu thủ chuyền 2 ở số 1 hoặc số 6: • Phối hợp 1: Số 4 đập biên, bóng cao hoặc lao. Số 3 đập nhanh, giả nhanh hoặc lao ngắn ở vị trí số 3. Số 2 đập nhanh, lao ngắn hoặc trung bình ở vị trí số 2 (hình 18). Thêm số 5 đập hàng sau ở giữa vị trí số 3 và số 4. • Phối hợp 2: Số 4 đập nhanh ở vị trí số 3. Số 3 đập lần sóng hoặc đập chồng sau lưng số 4. Số 2 đập lao hoặc biên ở vị trí số 2 (hình 19). Thêm số 5 đập hàng sau ở vị trí số 4. • Phối hợp 3: Số 3 đập lao ngắn ở vị trí số 3. Số 4 đập len. Số 2 đập như phối hợp 2 (hình 20). Thêm số 5 đập hàng sau ở vị trí số 4. - 39 -
  41. Giáo trình bóng chuyền • Phối hợp 4: Số 4 đập như phối hợp 1. Số 2 đập nhanh sau đầu đối thủ chuyền 2. Số 3 đập bóng lao hoặc trung bình ở vị trí số 2 (hình 21). Thêm số 5 đập hàng sau ở vị trí giữa số 3 và số 4. • Phối hợp 5: Số 4 đập như phối hợp 1. Số 3 đập nhanh ở vị trí số 3. Số 2 đập làn sóng sau số 3 (hình 22). Thêm số 6 đập hàng sau ở vị trí số 2. • Phối hợp 6: Trường hợp đấu thủ số 4 thuận tay phải và khả năng di chuyển nhanh (trình độ cao). Số 3 đập nhanh ở vị trí số 3. Số 2 đập làn sóng sau số 3. Số 4 đập lao ngắn hoặc trung bình ở số 2 (hình 23). Thêm số 5 đập sau vị trí số 4. · Phối hợp 7: Trường hợp đấu thủ số 2 thuận tay trái và có khả năng di chuyển nhanh. Số 4 đập nhanh ở vị trí số 3. Số 3 đập làn sóng hoặc chồng sau lưng số 4. Số 2 di chuyển đập lao hoặc biên ở số 4 (hình 24). Thêm số 6 đập hàng sau ở vị trí số 2. b. Khi đấu thủ chuyền 2 ở số 5 thì thực hiện các miếng chiến thuật trên có khó khăn hơn, do đó nên lựa chọn những miếng chiến thuật phù hợp với khả năng của đội mình. Yểm hộ tấn công Yểm hộ tấn công bao gồm các hoạt động tự yểm hộ của đấu thủ tấn công và các hoạt động yểm hộ của đồng đội. Đặc điểm của chiến thuật bóng chuyền hiện đại là tăng cường số lượng đấu thủ tham gia tấn công, do đó ở hàng sau thường chỉ còn 2 đấu thủ. Một trong hai đấu thủ này phải làm nhiệm vụ yểm hộ tấn công và đấu thủ còn lại sẽ phải bảo vệ nửa sân phía sau. Nếu chuyên môn hoá yểm hộ tấn công thì trong đội hình thi đấu sẽ phân công 2 đấu thủ (thường là phụ công) làm nhiệm vụ yểm hộ tấn công và xếp chéo nhau để đảm bảo ở hàng sau luôn có 1 đấu thủ yểm hộ. - 40 -
  42. Giáo trình bóng chuyền Nếu không chuyên môn hoá thì đấu thủ hàng sau đỡ chuyền 1 phía số 1 sẽ lên yểm hộ cho tấn công ở khu vực số 2 và 3, đấu thủ đỡ chuyền 1 phía sau số 5 sẽ lên yểm hộ cho tấn công ở khu vực số 4. Các hoạt động của đấu thủ yểm hộ tấn công: • Quan sát các hoạt động chiến thuật tấn công của đội mình. • Quan sát các hoạt động của hàng chắn bóng bên đối phương. • Xác định bóng chuyền 2: Tầm bóng cao hay thấp; xa hay gần lưới; tốc độ bóng nhanh hay chậm; đến vị trí nào. • Biết đặc điểm của đấu thủ đập bóng và phán đoán khả năng bóng bị chắn trở lại theo hướng nào, rơi vào đâu để nhanh chóng di chuyển chọn vị trí yểm hộ. • Nhiệm vụ đỡ các đường bóng tấn công bị chắn trở về nửa sân trên (có thể phối hợp với đấu thủ chuyền 2 và đấu thủ không đập bóng). • Nếu bóng không rơi vào khu vực mình bảo vệ thì sẵn sàng tiếp ứng cho đồng đội. • Sau khi yểm hộ thì nhanh chóng lùi về vị trí phòng thủ II. CHIẾN THUẬT PHÒNG THỦ Chiến thuật cá nhân trong phòng thủ 1. CHIẾN THUẬT CHẮN BÓNG CÁ NHÂN Chắn là phương tiện phòng thủ cơ bản và tích cực nhất nhằm mục đích ngăn chặn hoặc hạn chế uy lực tấn công của đối phương, tạo điều kiện thuận lợi cho đồng đội phòng thủ hàng sau. Không những thế, chắn bóng còn có thể giành được điểm trực tiếp. Chiến thuật chắn bóng cá nhân bao gồm: khi chưa có bóng và khi có bóng. 1.1. Khi chưa có bóng • Đang ở vị trí nào? Có đổi vị trí không? • Tỷ số điểm, hiệp? • Đánh giá các đấu thủ hàng trên (và cả chủ công đứng ở hàng sau có thể tham gia tấn công) và khả năng chiến thuật của đối phương. • Bóng chuyền 1 lên (hoặc phòng thủ) như thế nào ? Khả năng và đặc điểm của người chuyền 2 ? • Quan sát các hoạt động di chuyển của các đấu thủ tấn công bên sân đối phương. • Phán đoán: Khu vực đập ? Ai đập ? Hướng đập ? Lực đập ? • Di chuyển: Sau khi quan sát và phán đoán thì nhanh chóng di chuyển đến vị trí cần thiết để chắn. 2.1. Khi có bóng a. Vị trí nhảy chắn phụ thuộc vào - 41 -
  43. Giáo trình bóng chuyền • Vị trí ở hàng trên (đứng ở số nào: 2, 3, 4) • Đường bóng chuyền 2. • Đặc điểm người tấn công: tay trái hay tay phải, vào đà ? hay đập hướng chéo hay dọc biên ? b. Thời điểm dậm nhảy Tuỳ theo bóng chuyền 2 và đặc điểm người tấn công mà quyết định thời gian dậm nhảy. Thông thường thì: • Đập nhanh và lao ngắn: dậm nhảy gần như cùng lúc với người đập. • Đập trung bình: dậm nhảy chậm hơn người đập một chút. • Đập cao biên: dậm nhảy khi người đập căng thân chuẩn bị đập vào bóng. Mặt khác còn phải căn cứ vào bóng chuyền 2 gần hay xa lưới. • Đập hàng sau: tuỳ theo bóng chuyền 2 mà có thể dậm nhảy như chắn bóng biên hoặc chậm hơn một chút. c. Vị trí của tay và lưới: • Bóng gần lưới thì qua hết tay, hai bàn tay xoè rộng áp sát vào bóng. • Bóng xa lưới thì hai tay thẳng trên lưới để tận dụng hết chiều cao của tay chắn. Động tác khi chạm bóng là gập cổ tay. d. Vị trí của tay và bóng: Phụ thuộc vào hướng chạy đà, thân, bả vai và cổ tay của người đập mà quyết định chắn tay đối diện với bóng, chéo ít hay chéo nhiều Ở giai đoạn cuối có thể di động tay chắn sao cho đúng hướng đi của bóng. e. Khi chắn bóng phải mở mắt và ngửa mặt lên để theo dõi bóng (trong thực tế tập luyện và thi đấu có nhiều đấu thủ khi chắn bóng thì mắt nhắm lại và đầu cúi xuống). f. Sau khi chắn: Trong khi rơi xuống đất, đồng thời xoay thân theo hướng bóng để tự yểm hộ hoặc tiếp ứng cho đồng đội. 2. CHIẾN THUẬT CÁ NHÂN TRONG PHÒNG THỦ HÀNG SAU VÀ YỂM HỘ Cùng với chắn bóng, phòng thủ hàng sau đã góp phần không nhỏ vào kết quả của hệ thống phòng thủ. Phòng thủ hàng sau là hoạt động đón đỡ các đường bóng chạm tay chắn bật về phía sau, các quả đập lọt tay chắn, các đường bóng xử lý trong tấn công của đối phương. Phòng thủ hàng sau là có cơ sở để tổ chức phản công. Chiến thuật cá nhân trong phòng thủ hàng sau bao gồm: khi chưa có bóng và khi có bóng. 1.2. Khi chưa có bóng: • Quan sát giống như đấu thủ chuẩn bị chắn bóng. Đặc biệt quan sát vị trí tay chắn và bóng để xác định khu vực an toàn trên sân. - 42 -
  44. Giáo trình bóng chuyền • Từ những quan sát trên để phán đoán hướng đập, điểm rơi của bóng. • Di chuyển: sau khi phán đoán thì di chuyển ngay đến vị trí cần thiết của mình để đón đỡ bóng. 2.2. Khi có bóng a. Nếu là đấu thủ phòng thủ hàng sau: - Khi có bóng đập vào khu vực phòng thủ của mình thì phải nhanh chóng quyết định sử dụng kỹ thuật nào: đệm hai tay, đỡ một tay, lăn ngã cứu bóng Bóng phòng thủ tốt nhất là tới chỗ người chuyền 2 để tổ chức phản công. - Nếu bóng không vào khu vực phòng thủ của mình thì phải sẵn sàng tiếp ứng cho đồng đội nếu đồng đội giữ bóng không tốt: cứu đỡ bóng hoặc chuyền 2 điều chỉnh. b. Nếu là đấu thủ yểm hộ cho đấu thủ chắn bóng: - Bảo đảm đỡ các đường bóng rơi vào phía sau đấu thủ chắn và khu vực giữa sân (có thể phối hợp với đấu thủ hàng trên không tham gia chắn bóng hoặc đấu thủ chắn bóng tự yểm hộ) - Đỡ bóng chạm tay chắn ra ngoài ở gần khu vực của mình bảo vệ. - Sẵn sàng tiếp ứng cho đồng đội (cứu đỡ bóng hoặc tham gia chuyền 2 khi cần thiết). Chiến thuật tập thể trong phòng thủ Chiến thuật tập thể trong phòng thủ bao gồm chiến thuật nhóm và toàn đội: nhóm của các đấu thủ hàng trên, nhóm của các đấu thủ hàng sau và sự Phối hợp của các đấu thủ giữa hàng trên và hàng sau. 1. CÁC HOẠT ĐỘNG CHIẾN THUẬT TRONG CHẮN BÓNG TẬP THỂ Chiến thuật chắn bóng tập thể dựa trên cơ sở chiến thuật cá nhân trong chắn bóng. 1.1. Phối hợp chắn bóng hai người - Di chuyển: • Sau khi quan sát và xác định khu vực và đấu thủ đập bỏ bóng thì đấu thủ chắn bóng phối hợp di chuyển đến vị trí chắn bóng. • Các hình thức di chuyển trong chắn bóng tập thể gồm: chạy, bước chéo và bước lướt ngang. - Thời điểm dậm nhảy: giống như xác định thời điểm dậm nhảy trong chắn bóng cá nhân. - Chắn bóng: Hai đấu thủ phải phối hợp đặt tay chắn để tạo thành vòng cung bao lấy bóng, bốn bàn tay chắn phải đặt gần nhau (không để có khoảng trống để đối phương đập bóng lọt qua). - 43 -
  45. Giáo trình bóng chuyền - Đối phương thường đập bỏ theo ba hướng: • Theo phương lấy đà. • Theo hướng chéo. • Theo hướng dọc biên (chữ I) Khi đối phương đập bỏ theo phương lấy đà thì bốn bàn tay sẽ tạo thành vòng cung bao lấy bóng. Khi đối phương đập bỏ theo hướng chéo thì một đấu thủ chắn hướng chéo và đấu đấu thủ thứ hai phối hợp chắn theo phương lấy đà. Khi đối phương đập theo hướng dọc biên đấu thủ sát biên sẽ đặt tay chắn đối diện với bóng và bàn tay phía biên hướng vào phía trong; đấu thủ thứ hai phối hợp chắn hướng theo phương lấy đà. Chú ý: Ở giai đoạn cuối của chắn bóng, có thể di động tay chắn sao cho đúng hướng đi của bóng. 2.1. Phối hợp chắn bóng ba người Trong thi đấu, ít khi chắn ba người. Chắn ba người thường chỉ được sử dụng để chắn các chủ công có lối đánh quyết liệt với bóng chuyền 2 cao đơn giản hoặc chuyền 2 điều chỉnh. Khi chắn bóng: đấu thủ ở giữa chắn hướng đập theo phương lấy đà, hai đấu thủ hai bên chắn hướng chéo và hướng chữ I (bàn tay phía ngoài của đấu thủ chắn hướng chữ I hướng vào trong). 3.1. Vị trí đứng của hàng chắn bóng Cách sắp xếp vị trí và phân công nhiệm vụ cho các đấu thủ chắn bóng là phụ thuộc vào đặc điểm chiến thuật tấn công của đối phương. Có thể đứng như sau: Hình 25: Chắn đối phương tấn công đơn giản nhanh, biên Hình 26: Chắn đối phương tấn công phức tạp Hình 27: Chắn đối phương tấc công phức tạp, có chắn bù. Nói chung, các đấu thủ chắn bóng, trước tiên phải bố trí theo dạng 1 kèm 1. Sau khi xác định là đối phương không tấn công nấc 1 thì đấu thủ chắn nấc 1 nhanh chóng di chuyển phối hợp chắn 2. - 44 -
  46. Giáo trình bóng chuyền 2. HỆ THỐNG CHIẾN THUẬT PHÒNG THỦ Hệ thống chiến thuật phòng thủ là hoạt động phối hợp của chiến thuật chắn bóng và chiến thuật phòng thủ hàng sau. Trong chiến thuật phòng thủ hàng sau bao gồm: chiến thuật phòng thủ số 6 tiến và chiến thuật phòng thủ số 6 lùi. 1.2. Chiến thuật phòng thủ số 6 tiến Đấu thủ ở vị trí số 6 luôn luôn tiến lên phía trước làm nhiệm vụ yểm hộ chắn bóng khi đối phương tấn công. Số 5 và số 1 đỡ bóng nửa sân sau. Chiến thuật phòng thủ số 6 tiến được sử dụng khi đối phương thường hay bỏ nhỏ ở phía sau đấu thủ chắn hoặc khu vực giữa sân, tấn công không quyết liệt lắm và thường theo hướng chéo hoặc chữ I. Đội hình phòng thủ với số 6 tiến được sắp xếp như sau: a. Khi đối phương tấn công ở số 4 b. Khi đối phương tấn công ở số 3 c. Khi đối phương tấn công ở số 2 Cách sắp xếp đội hình phòng thủ ngược lại với đội hình phòng thủ khi đối phương tấn công ở số 4. 2.2. Chiến thuật phòng thủ số 6 lùi Đấu thủ ở vị trí số 6, lùi về phía cuối sân để đỡ các đường bóng đập mạnh hoặc bật tay chắn rơi xuống phía sân sau. Số 5 hoặc số 1 lên yểm hộ cho chắn bóng. Chiến thuật phòng thủ số 6 lùi được sử dụng khi đối phương tấn công mạnh, dài xuống cuối sân, ít bỏ nhỏ và khả năng tự yểm hộ của hàng chắn tốt. Đội hình phòng thủ với số 6 lùi được sắp xếp như sau: a. Khi đối phương tấn công ở số 4 - 45 -
  47. Giáo trình bóng chuyền b. Khi đối phương tấn công ở số 3 Khi đối phương tấn công ở số 2: Cách sắp xếp đội hình phòng thủ ngược lại với đội hình phòng thủ khi đối phương tấn công ở số 4. - 46 -
  48. Giáo trình bóng chuyền PHẦN IV: LUẬT THI ĐẤU BÓNG CHUYỀN I: SÂN BÃI VÀ DỤNG CỤ THI ĐẤU II: NHỮNG NGƯỜI THAM GIA III: THỂ THỨC THI ĐẤU IV: HOẠT ĐỘNG THI ĐẤU V : NGỪNG VÀ KÉO DÀI TRẬN ĐẤU VI: CẦU THỦ LIBERO VII: HÀNH VI CỦA VẬN ĐỘNG VIÊN VIII: TRỌNG TÀI - QUYỀN HẠN, TRÁCH NHIỆM VÀ HIỆU TAY CHÍNH THỨC I. Sân thi đấu Diện tích sân thi đấu bao gồm sân đấu và khu tự do. Sân thi đấu phải là hình chữ nhật và đốí xứng. (Điều 1.1). 1. Kích thước: Sân đấu hình chữ nhật, kích thước 18 x 9m, xung quanh là khu tự do rộng ít nhất 3m về tất cả mọi phía. Khoảng không tự do là khoảng không gian trên khu sân đấu không có vật cản nào - ở chiều cao tối thiểu 7 m tính từ mặt sân. Khu tự do của các cuộc thi đấu thế giới của FIVB rộng tối thiểu 5m từ đường biên dọc và 8m từ đ- ường biên ngang. Khoảng không tự do phải cao tối thiểu 12,5m tính từ mặt sân. - 47 -
  49. Giáo trình bóng chuyền 2. Mặt sân 2.1. Mặt sân phải phẳng, ngang bằng và đồng nhất. Mặt sân phải đảm bảo không có bất kỳ nguy hiểm nào gây chấn thương cho vận động viên. Cấm thi đấu trên mặt sân gồ ghề hoặc trơn. Mặt sân trong các cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB chỉ được làm bằng gỗ hoặc chất liệu tổng hợp. Các loại mặt sân đều phải được FIVB công nhận trước. 2.2. Mặt sân thi đấu trong nhà phải là màu sáng: Trong các cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB các đường biên phải là màu trắng. Sân đấu và khu tự do phải có màu sắc khác biệt nhau. (Điều 1.1; 1.3) 2.3. Sân ngoài trời có độ dốc thoát nước mỗi mét là 5mm. Cấm làm các đường biên bằng các vật liệu rắn cứng. (Điều 1.3). 3. Các đường trên sân: (Hình 2) 3.1. Bề rộng các đường trên sân là 5cm có màu sáng khác với màu sân và bất kỳ đường kẻ nào khác. (Điều 1.2.2) 3.2 Các đường biên: Hai đường biên dọc và hai đường biên ngang giới hạn sân đấu. Các đường này nằm trong phạm vi sân đấu. (Điều 1.l) 3.3. Đường giữa sân (Hình 2) Trục đường giữa sân chia sân đấu ra làm hai phần bằng nhau. mỗi phần 9 x 9m. Đường này chạy dưới lưới đến hai đường biên dọc. 3.4. Đường tấn công: Ở mỗi bên sân. đường tấn công được kẻ cách trục của đường giữa sân 3m. Trong những cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB, đường tấn công được kéo dài thêm từ các đường biên dọc và vạch ngắt quãng, mỗi vạch dài 15cm, rộng 5cm, cách nhau 20cm và độ dài tổng cộng l,75m. (Hình 2). (Điều 1.3.3; 1.4.l). 4. Các khu trên sân: (Hình 1, 2) 4.1. Khu trước: Ở mỗi bên sân khu trước được giới hạn bởi đường giữa sân và đường tấn công. Khu trước được mở rộng từ mép ngoài đường biên dọc tới hết khu tự do. (Điều 1. l; 1.3.2; 1.3.3; 1.3.4) 4.2. Khu phát bóng: Khu phát bóng là khu rộng 9m nằm sau đường biên ngang (không tính đường biên ngang), (Hình 2). Khu pnát bóng được giới hạn bởi hai vạch dài 15cm thẳng góc với đường biên ngang, cách đường này 20cm và được coi là phần kéo dài của đường biên dọc. Cả hai vạch này đều thuộc khu phát bóng. - 48 -
  50. Giáo trình bóng chuyền Khu phát bóng kéo dài tới hết khu tự do. (Điều 1.1; 1.3.2), (Hình l) 4.3. Khu thay người: (Hình 1) Khu thay người được giới hạn bởi hai đường kéo dài của đường tấn công đến bàn thư ký (Điều 1.3.4). 4.4. Khu khởi động: (Hình l) Trong các cuộc thi đấu thế giới và chính thức Của FIVB ở mỗi góc sân của khu tự do có l khu khởi động 3 x 3m. 4.5. Khu phạt: (Hình l) Mỗi bên sân ở khu tự do, trên đường kéo dài của đường biên ngang, ở sau ghế ngồi của mỗi đội cách 1,5m có l khu phạt kích thước l x lm giới hạn bằng các vạch đỏ rộng 5cm, trong đặt hai ghế. 5. Nhiệt độ: Nhiệt độ thấp nhất không được dưới 100C (500F). Trong các cụộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB nhiệt độ tối đa không được cao hơn 250C (770F) và thấp dưới l60C (610F). 6. Ánh sáng: Tại các cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB độ sáng của sân đấu đo ở độ cao 1m cách mặt sân phải đạt tử 1000 đến 1500 lux. II. Lưới và cột 1. Chiều cao của lưới 1.1. Lưới được căng ngang trên đường giữa sân. Chiều cao mép trên của lưới nam là 2,43m và của nữ là 2,24m. (Điều 1.3.3) 1.2. Chiều cao của lưới phải được đo ở giữa sân. Hai đầu lưới ở trên đường biên dọc phải cao bằng nhau và không cao hơn chiều cao quy định 2cm. (Điều 1.l; 1.3.2; 2.1.l) . 2. Cấu tạo Lưới màu đen, dài 9,5 - 10m, rộng lm, đan thành các mắt lưới hình vuông mỗi cạnh l0cm (mỗi bên đầu lưới kể từ mép ngoài băng giới hạn lưới có l khoảng dài từ 0.25m đến 0.5m) (Hình 3). Viền suốt mép trên lưới là một băng vải trắng gấp lại rộng 7cm. Hai đầu băng vải có một lỗ để luồn dây buộc vào cọc lưới. Luồn một sợi dây cáp mềm bền trong băng vải trắng tới hai cọc lưới để căng mép trên của lưới. Mỗi đầu băng viền mép trên của lưới có hai lỗ và dùng hai dây để buộc kéo vào cột giữ căng vải băng mép trên lưới. Viền suốt mép dưới lưới là một băng vải trắng gấp lại rộng 5cm, trong luồn qua l dây buộc giữ căng phần dưới của lưới vào hai cột. 3. Băng giới hạn - 49 -
  51. Giáo trình bóng chuyền Là hai băng trăng dài lm, rông 5cm đặt ở hai bên đầu lưới thẳng góc với giao điểm của đường biên dọc và đường giữa sân. Băng giới hạn là một phần của lưới (Hình 3; Điều 1.3.2) 4. Ăng ten Ăng ten là thanh tròn dẻo đường kính 10mm dài l,8m làm bằng sợi thuỷ tinh hoặc chất liệu tương tự. Ăng ten được buộc chặt sát với mép ngoài mỗi băng giới hạn. Ăng ten được đặt đối nhau ở hai bên lưới (Điều 2.3) Phần ăng ten cao hơn lưới 80cm, được sơn xen kẽ các đoạn màu tương phản nhau, mỗi đoạn dài 10cm, tốt nhất là màu đỏ và trắng. Ăng ten thuộc phần của lưới và giới hạn 2 bên của knoảng không gian bóng qua trên lưới (Hình 3 và 5; Điều 11.1.l) 5. Cột lưới: (Hình 3) 5.1. Cột căng giữ lưới đặt ở ngoài sân cách đường biên dọc 0.5 - lm, cao 2,55m. có thê điều chỉnh được. Trong các cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB, cột căng giữ lưới phải đặt ngoài sân cách đường biên dọc lm. 5.2. Cột lưới tròn và nhẵn, được cố định chắc xuống đất không dùng dây cáp giữ. Cấm cột lưới có các dụng cụ phụ trợ nguy hiểm. 6. Thiết bị phụ Tất cả các thiết bi phụ phải theo đúng quy định III. Bóng Bóng phải là hình cầu tròn, làm bằng da mềm hoặc da tổng hợp, trong có ruột bằng cao su hoặc chất liệu tương tự. Màu sắc của bóng phải đồng màu, hoặc phối hợp các màu. Chất liệu da tổng hợp và phối hợp các mầu của bóng dùng trong các cuộc thi đấu quốc tế phải theo đúng chuẩn mức của FIVB. Chu vi của bóng: 65 - 67cm, trọng lượng của bóng là 260 - 280g. Áp lực trong của bóng: từ 0,3 đến 0 325 kg/cm2 (294,3 - 318,82mbar hoặc hPa). 1. Bóng chuẩn 2. Tính đồng nhất của bóng - 50 -
  52. Giáo trình bóng chuyền Mọi quả bóng dùng trong một trận đấu phải có cùng chu vi, trọng lượng, áp lực, chủng loại, màu sắc (Điều 3.l) Các cuộc thi đấu thế giới. thi đấu chính thức của FIVB. Vô địch quốc gia hay vô địch Liên đoàn phải dùng bóng được FIVB công nhận, trừ khi FIVB cho phép khác. 3. Hệ thống sử dụng 3 bóng Các cuộc thi đấu thế giới của FIVB và chính thức đều sử dụng 3 bóng thi đấu với 6 người nhặt bóng, mỗi góc sân ở khu tự do một người và sau mỗi trọng tài một người (Hình 10). II: NHỮNG NGƯỜI THAM GIA I. Đội bóng 1. Thành phần của đội: 1.1. Một đội gồm tối đa 12 vận động viên, l huấn luyện viên trưởng, l huấn luyện viên phó, một săn sóc viên và một bác sĩ. (Điều 5.2; 5.3) Trong các cuôc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB, Bác sĩ phải được FIVB công nhận trước. 1.2 Một cầu thủ của đội (trừ Libero) là đội trưởng trên sân phải được ghi rõ trong biên bản thi đấu. (Điều 5.1; 20.1.3). 1.3. Chỉ các cầu thủ đã đăng ký trong biên bản thi đấu mới được phép vào sân thi đấu. Khi huấn luyện viên và đội trưởng đã ký vào biên bản thi đấu thì không được thay đổi thành phần đă ng ký của đội nữa (Điều l; 5.1.1; 5.2.2) . 2. Vị trí của đội bóng 2.1. Các cầu thủ không thi đấu có thể ngồi trên ghế của đội mình hoặc đứng ở khu khởi động của đội mình (Điều 1.4.4; 5.2.3; 7.3.3). Huấn luyện viên và những người khác của đội phải ngồi trên ghế nhưng có thể tạm thời rời chỗ (Điều 5.2.3). Ghế của đội đặt ở 2 bên bàn thư ký, ngoài khu tự do (Hình l). 2.2. Chỉ các thành viên của đội mới được phép ngồi trên ghế và tham gia khởi động trong thời gian trận đấu (Điều 4.1.1; 7.2) . 2.3. Các cầu thủ không thi đấu trên sân có thể khởi động không bóng như sau: • Trong thời gian trận đấu, các cầu thủ có thể khởi động không bóng ở khu khởi động (Điều 1.4.4; 9.1; Hình l). • Trong thời gian hội ý và hội ý kỹ thuật, có thể khởi động ở khu tự do sau sân của đội mình (Điều 1.3.3; 16.4; Hình l). • Khi nghỉ giữa hiệp các cầu thủ có thể khởi động bóng ở khu tự do (Điều 19.l). 3. Trang phục: - 51 -
  53. Giáo trình bóng chuyền Trang phục thi đấu của một vận động viên gồm: áo thể thao, quần đùi, tất và giầy thể thao. 3.1. Áo, quần đùi và tất của toàn đội phải đồng bộ, sạch sẽ và đồng màu (trừ vận động viên Libero, Điều 4.l; 20.2). 3.2 . Giầy phải nhẹ, mềm, đế bằng cao su hay bằng da và không có đế gót. Trong các cuộc thi đấu thế giới của FIVB và chính thức của người lớn, màu giầy phải thống nhất trong toàn đội. nhưng nhãn hiệu có thể khác nhau về màu sắc và kiểu dáng áo, quần đùi phải theo đúng chuẩn do FIVB thông qua. 3.3. Áo cầu thủ phải đánh số từ l đến 18. • Số áo phải ở giữa ngực và giữa lưng. • Màu sắc và độ sáng của số phải tương phản với màu sắc và độ sáng của áo. • Số trước ngực phải cao ít nhất là 15cm, số sau lưng ít nhất là 20cm, nét số phải rộng tối thiểu 2cm. Trong các cuộc thi đấu thế giới và chính thức của FIVB, phải in số áo của đấu thủ ở ống quần đùi bên phải. Số phải cao từ 4 - 6cm, nét số rộng ít nhất lcm. 3.4. Trên áo đội trưởng dưới số trước ngực phải có một vạch khác màu sắc 8 x 2cm. (Điều 5.1) . 3.5. Cấm vận động viên cùng đội mặc trang phục khác màu nhau (trừ vận động viên Libero) và/hoặc áo không có số chính thức (Điều 20.2). 4. Thay đổi trang phục Trọng tài thứ nhất có thể cho phép một hay nhiều cầu thủ (Điều 24): 4.1. Thi đấu không có giầy: 4.2. Thay trang phục thi đấu bị ướt giữa hai hiệp hay sau khi thay người nhưng trang phục mới phải cùng màu, cùng kiểu và cùng số áo. (Điều 4.3.8) 4.4.3. Nếu trời rét, toàn đội được mặc quần áo trình diễn để thi đấu, miễn là đồng màu, đồng kiểu (trừ vận động viên Libero), có ghi số hợp lệ theo Điều 4.3.3. (Điều 4.1.l; 20.2) 5. Những đồ vật bị cấm Cấm mang các đồ vật gây chấn thương hoặc tạo trợ giúp cho cầu thủ. 4.5.2. Vận động viên có thể mang kính cá nhân và tự chịu trách nhiệm về việc này. II. Đội trưởng và huấn luyện viên Đội trưởng và huấn luyện viên là những người chịu trách nhiệm về hành vi và kỷ luật của các thành viên trong đội. Cầu thủ Libero (L) không được làm đội trưởng. (Đlều 20.1.3; 21). 1. Đội trưởng 1.1. Trước trận đấu. đội trưởng phải ký vào biên bản thi đấu và thay mặt đội bắt thăm. (Điều 7.1; 26.2.1.1) 1.2. Trong trận đấu. đội trưởng vào đấu là đội trưởng trên sân. (Điều 6.2; 20.1.3) - 52 -
  54. Giáo trình bóng chuyền Khi đội trưởng của đội không vào sân thi đấu, huấn luyện hoặc bản thân đội trư- ởng phải chỉ định một cầu thủ khác trên sân trừ Libero làm đội trưởng trên sân. Cầu thủ này chịu trách nhiệm làm đội trưởng trên sân đến khi bị thay ra hoặc đội trưởng của đội lại vào sân thi đấu, hoặc khi hiệp đấu kết thúc. Khi bóng ngoài cuộc, chỉ đội trưởng trên sân được quyền nói với trọng tài Điều 9.2): • Đề nghị trọng tài giải thích hoặc làm rõ điều luật cũng như các thắc mắc về đội mình. Nếu đội trưởng trên sân không đồng ý với giải thích của trọng tài thứ nhất thì được khiếu nại, nhưng phải cho trọng tài thứ nhất biết việc ghi khiếu nại vào biên bản thi đấu vào lúc kết thúc trận đấu (Điều 24.24) • Có quyền đề nghị: Thay đổi trang phục thi đấu (Điều 4.3; 4.4.2) Đề nghị kiểm tra lại vị trí trên sân. (Điều 7.4). Kiểm tra lại mặt sân, lưới, bóng (Điều l.2; 1.3) • Đề nghị hội ý và thay người. (Điều 8; 16.2.1; l6.4) 1.3. Kết thúc trận đấu, đội trưởng phải (Điều 6.3): 1.4. Cảm ơn trọng tài và ký vào biên bản công nhận kết quả trận đấu (Điều 26.2.3.3). 1.5. Đội trưởng (hoặc đội trưởng trên sân) có thể ghi vào biên bản thi đấu ý kiến khiếu nại đã báo cáo với trọng tài thứ nhất (Điều 5.1.2.1; 26.2.3.2). 2. Huấn luvện viên: 2.1. Trong suốt trận đấu, huấn luyện viên được chỉ đạo đội mình từ bên ngoài sân đấu. Huấn luyện viên là người quvết định đội hình thi đấu, thay người và xin hội ý. Khi thực hiện các việc này huấn luyện viên phải liên hệ với trọng tài thứ hai. (Điều 1.1; 7.3.2; 8; 16.4) 2.2. Trước trận đấu, huấn luyện viên ghi và soát lại tên và số áo các cầu thủ của đội đã ghi trong biên bản rồi ký tên. (Điều 4.l; 26.2.1.1). 2.3. Trong thời gian trận đấu, huấn luyện viên: • Trước mỗi hiệp, trao phiếu báo vị trí có ký tên cho thư ký hoặc trọng tài thứ hai. (Điều 7.3.2). • Ngồi trên ghế gần bàn thư ký nhất, nhưng có thể rời chỗ ngồi chốc lát. (Điều 4.2). • Xin tạm dừng hội ý và thay người. (Điều 8; l6.4). • Cũng như các thành viên khác của đội huấn luyện viên có thể chỉ đạo vận động viên trên sân. Huấn luyện viên có thể đứng hoặc đi lại trong khu tự do trước ghế ngồi của đội mình tính từ đường tấn công tới khu khởi động để chỉ đạo vận động viên, nhưng không được làm ảnh hưởng hoặc trì hoản cuộc đấu (Điều 1.3.4; 1.4.4) 3. Huấn luyện viên phó - 53 -
  55. Giáo trình bóng chuyền 3.1. Huấn luyện viên phó ngồi trên ghế, nhưng không có quyền tham gia vào trận đấu. 3.2. Trường hợp HLV trưởng phải rời khỏi đội, HLV phó có thể làm thay nhiệm vụ nhưng phải do đội trưởng trên sân yêu cầu và phải được sự đồng ý của trọng tài thứ nhất. (Điều 5.1.2; 5.2) III: THỂ THỨC THI ĐẤU Điều VI: Được một điểm, thắng một hiệp và thắng một trận 1. Được 1 điểm 1.1. Được 1 điểm khi: 1.1.1. Bóng chạm sân đối phương (Điều 9.3; 11.1.1) 1.1.2. Do đội đối phương phạm lỗi (Điều 6.1.2; Hình 11) 1.1.3. Đội đối phương bị phạt (Điều 12.3; 22.3.1) 1.2. Phạm lỗi: Khi một đội có hành động đánh bóng sai luật hoặc phạm luật bằng hành động nào khác thì trọng tài thổi còi phạm lỗi xét mức phạm lỗi và quyết định phạt theo luật. 1.2.1. Nếu hai hay nhiều lỗi xảy ra liên tiếp thì chỉ tính lỗi đầu tiên. 1.2.2. Nếu hai đội cùng phạm hai hoặc nhiều lỗi thì xử hai đội cùng phạm lỗi. Đánh lại pha bóng đó. l.3. Hậu quả của thắng một pha bóng: Một pha bóng là chuỗi các hành động đánh bóng tính từ thời điểm người phát bóng đánh chạm bóng đến khi khi trọng tài thổi còi “bóng chết” (Điều 9.1; 9.2) 1.3.1. Nếu đội phát bóng thắng pha bóng đó thì đội phát bóng được một điểm và tiếp tục phát bóng 1.3.2. Nếu đội đối phương đỡ phát bóng thắng pha bóng đó thì đội đó được một điểm và giành quyền phát bóng. 2. Thắng một hiệp Đội thắng một hiệp (trừ hiệp thứ 5 - hiệp quyết thắng) là đội được 25 điểm trước và hơn đội kia ít nhất 2 điểm. Trường hợp hoà 24 - 24, phải đấu tiếp cho đến khi hơn nhau 2 điểm (26 - 24; 27 - 25 ) (Điều. 6.3.2) (Hiệu tay 11.9) 3. Thắng một trận 3.1. Đội thắng một trận là đội thắng 3 hiệp (Điều 6.2) (Hiệu tay 11.9). 3.2. Trong trường hợp hoà 2 - 2, hiệp quyết thắng (hiệp 5) đấu đến 15 điểm và đội thắng phải hơn ít nhất 2 điểm Điều 1; 16.4.1). 4. Bỏ cuộc và đội hình không đủ người đấu - 54 -
  56. Giáo trình bóng chuyền 4.1. Nếu một đội sau khi đã được mời đến thuyết phục vẫn từ chối không đấu, đội đó bị tuyên bố bỏ cuộc và bị thua với kết quả toàn trận 0- 3, mỗi hiệp 0 - 25 (Điều 6.2; 6.3). 4.2. Nếu một đội không có lý do chính đáng để có mặt đúng giờ thi đấu thì bị tuyên bố bỏ cuộc và xử lý kết quả thi đấu như Điều 6.4.1. 4.3. Một đội bị tuyên bố không đủ đội hình thi đấu một hiệp hoặc một trận Điều 3.l) thì bị thua hiệp đó.hoặc trận đó. Đội đối phương được thêm đủ số điểm và số hiệp còn thiếu để thắng hiệp hoặc trận đấu đó. Đội có đội hình không đủ người đấu bị giữ nguyên số điểm và kết quả các hiệp trước Điều VII: Tổ chức thi đấu 1. Bắt thăm Trước trận đấu, trọng tài thứ nhất cho bắt thăm để chọn quyền ưu tiên đội nào phát bóng trước và đội nào chọn sân ở hiệp đấu thứ l (Đlều l3.1.l). Nếu thi đấu hiệp thứ 5, phải tiến hành bắt thăm lại (Điều 6.3.2). 1.1. Tiến hành bắt thăm với sự có mặt của hai đội trưởng hai đội (Điều 5.1). 1.2. Đội thắng khi bắt thăm được chọn: 1.2.1. Quyền phát bóng hoặc đỡ phát bóng (Đ iều 13.l.1.) 1.2.2. Chọn sân: Đội thua lấy phần còn lại. 1.3. Nếu hai đội khởi động riêng, đội nào phát bóng trước được khởi động trên lưới trước (Điều 2). 2. Khởi động 2.l . Trước trận đấu, nếu các đội đã khởi động ở sân phụ thì mỗi đội được khởi động 3 phút với lưới; nếu không, mỗi đội được khởi động 5 phút, 2.2. Nếu cả hai đội trưởng đề nghị khởi động chung với lưới thì cả hai đội được khởi động 6 hoặc 10 phút, theo Điều 2.1. 3. Đội hình thi đấu của đội 3.1. Mỗi đội phải luôn có 6 cầu thủ khi đấu: Đội hình thi đấu ban đầu chỉ rõ trật tự xoay vòng của các cầu thủ trên sân. Trật tự này phải giữ đúng suốt hiệp đấu (Điều 6.4.3; 6). 3.2. Trước hiệp đấu, huấn luyện viên phải ghi đội hình của đội vào phiếu báo vị trí (xem Điều 20.1.2) và ký vào phiếu, sau đó đưa cho trọng tài thứ hai hoặc thư ký (Điều 5.2.3.1; 20.1.2; 25.3.1; 26.2.1.2) 3.3. Các cầu thủ không có trong đội hình thi đấu đầu tiên của hiệp đó là cầu thủ dự bị (trừ Libero) (Điều 3.2.8; 20.1.2). 3.4. Khi đã nộp phiếu báo vị trí cho trọng tài thứ hai hoặc thư ký thì không được phép thay đổi đội hình trừ việc thay người thông thường (Điều 8; 16.2.2) - 55 -
  57. Giáo trình bóng chuyền 3.5. Sự khác nhau giữa vị trí cầu thủ trên sân và phiếu báo ví trí (Điều 25.3.1) 3.5.1. Trước khi bắt đầu hiệp đấu nếu phát hiện có sự khác nhau giữa vị trí đấu thủ trên sân với phiếu báo ví trí thì các cầu thủ phải trở về đúng vị trí như phiếu báo vị trí ban đầu mà không bị phạt (Điều 3.2). 3.5.2. Nếu trước khi bắt đầu hiệp đấu phát hiện một cầu thủ trên sân không được ghi ở phiếu báo vị trí của hiệp đó thì cầu thủ này phải thay bằng đấu thủ đã ghi ở phiếu báo vị trí mà không bị phạt (Điều 3.2). 3.5.3. Tuy nhiên, nếu huấn luyện viên muốn giữ cầu thủ không ghi trong phiếu báo vị trí ở lại trên sân thì huấn luyện viên có thể xin thay thông thường một hay nhiều lần người theo luật và ghi vào biên bản thi đấu (Điều 16.2.2). 4. Vị trí: (Hình 4) Ở thời điểm cầu thủ phát bóng đánh bóng đi thì trừ cầu thủ này, các cầu thủ của mỗi đội phải đứng đúng vị trí trên sân mình theo đúng trật tự xoay vòng (Điều 6.1; 9.1; 13.4) 4.1. Vị trí của các cầu thủ được xác định như sau: 4.1.1. Ba cầu thủ đứng dọc theo lưới là những cầu thủ hàng trước: Vị trí số 4 (trước bên trái), số 3 (trước giữa) và số 2 (trước bên phải). 4.1.2. Ba cầu thủ còn lại là các cầu thủ hàng sau : Vị trí số 5 (sau trái), số 6 (ở sau giữa) và l (sau bên phải). 4.2 . Quan hệ vị trí giữa các cầu thủ: 4.2.1. Mỗi cầu thủ hàng sau phải đứng xa lưới hơn người hàng trước tương ứng của mình. 4.2.2. Các cầu thủ hàng trước và hàng sau phải đứng theo trật tự như Điều 4.1. 4.3. Xác định và kiểm tra vị trí các cầu thủ bằng vị trí bàn chân chạm đất như sau (Hình 4): 4.3.1. Mỗi cầu thủ hàng trước phải có ít nhất một phần bàn chân gần đường giữa sân hơn chân của cầu thủ hàng sau tương ứng (Điều 1.3.3). 4.3.2. Mỗi cầu thủ ở bên phải (bên trái) ph ải có ít nhất một phần bàn chân gần đường biên dọc bên phải (trái) hơn chân của cầu thủ đứng giữa cùng hàng của mình (Điều 1.3.2). 4.4. Khi bóng đã phát đi, các cầu thủ có thể di chuyển và đứng ở bất kỳ vị trí nào trên sân của mình và khu tự do (Điều 12.2.2). 5. Lỗi sai vị trí: ((Hình 4), Hiệu tay 11 (13)) 5.1. Một đội phạm lỗi sai vị trí: khi người phát bóng đánh chạm bóng, lại có bất kỳ cầu thủ nào đứng không đúng vị trí (Điều 3 và 4). 5.2. Nếu lỗi sai vị trí xảy ra lúc cầu thủ phát bóng phạm lỗi phát bóng đúng lúc đánh phát bóng đi (Điều l3.4 và l3.l), thì phạt lỗi phát bóng trước lỗi sai vị trí. - 56 -
  58. Giáo trình bóng chuyền 5.3. Nếu cầu thủ phát bóng phạm lỗi sau khi phát bóng (Điều l3.2) và có lỗi sai vị trí thì bắt lỗi sai vị trí trước. 5.4. Phạt lỗi sai vị trí như sau: 5.4.1. Đội phạm lỗi bị xử thua pha bóng đó (Điều 6.1.3). 5.4.2. Các cầu thủ phải đứng lại đúng vị trí của mình (Điều 3; 4). 6. Xoay vòng 6.1. Thứ tự xoay vòng theo đội hình đăng ký đầu mỗi hiệp, và theo đó kiểm tra trật tự phát bóng và vị trí các cầu thủ trong suốt hiệp đấu (Điều 3.l; 4.1; l3.2). 6.2. Khi đội đỡ phát bóng giành được quyền phát bóng, các cầu thủ của đội phải xoay một vị trí theo chiều kim đồng hồ: cầu thủ ở vị trí số 2 chuyển xuống vị trí số l để phát bóng, cầu thủ ở vị trí số l chuyển sang vị trí số 6 (Điều l3.2.2). 7. Lỗi thứ tự xoay vòng: (Hiệu tay 11(13)) 7.1. Khi phát bóng phạm lỗi xoay vòng không đúng trật tự xoay vòng (Điều 6.1; 13).Phạt như sau: 7.l.1. Đội bị phạt thua pha bóng đó (Điều 6.1.3). 7.1.2. Các cầu thủ phải trở lại đúng vị trí của mình (Điều 6.l). 7.2. Thư ký phải xác định được thời điểm phạm lỗi, huỷ bỏ tất cả các điểm thắng của đội phạm lỗi từ thời điểm phạm lỗi. Điểm của đội kia vẫn giữ nguyên (Điều 26.2 .2.2). Nếu không xác định được thời điểm phạm lỗi sai thứ tự phát bóng thì không xoá điểm của đội phạm lỗi mà chỉ phạt thua pha bóng (Điều 6.1.3). Điều VIII: Thay người Thay người là hành động mà một cầu thủ sau khi đã được thư ký ghi lại, vào sân thay thế vị trí cho một cầu thủ khác phải rời sân (trừ Libero). Thay người phải được phép của trọng tài (Điều 16.5; 20.3.2) 1. Giới hạn thay người 1.l. Một hiệp mỗi đội được thay tối đa 6 lần người. Cùng một lần có thể thay một hay nhiều cầu thủ. l.2. Một cầu thủ của đội hình chính thức có thể được thay ra sân và lại thay vào sân nhưng trong một hiệp chỉ được một lần và phải đúng vị trí của mình trong đội hình đã đăng ký (Điều 3.l). 1.3. Một cầu thủ dự bị được vào sân thay cho một cầu thủ chính thức l lần trong l hiệp nhưng chỉ được thay ra bằng chính cầu thủ chính thức đã thay (Điều 3.1) 2. Thay người ngoại lệ - 57 -
  59. Giáo trình bóng chuyền Khi một cầu thủ bị chấn thương (trừ vận động viên Libero) không thể tiếp tục thi đấu được thì phải thay người hợp lệ. Trường hợp không thể thay hợp lệ thì đội đó được thay người ngoại lệ ngoài giới hạn thay người của Điều l (Điều 20.3.3). Thay người ngoại lệ nghĩa là bất cứ cầu thủ nào không có trên sân lúc xảy ra chấn thương trừ cầu thủ Libero hay cầu thủ thay cho anh ta có thể vào thay cầu thủ bị thương. Cầu thủ bị chấn thương đã thay ra không được phép vào sân thi đấu nữa. Trong mọi trường hợp thay người ngoại lệ đều không được tính là thay người thông thường. 3. Thay người bắt buộc Một cầu thủ bị phạt đuổi ra sân hoặc bị truất quyền thi đấu (Điều 22.3.2 và 22.3.3) thì phải thay người hợp lệ . Nếu không thực hiện được, thì đội đó bị tuyên bố đội hình không đủ người (Điều 6.4.3; l và 3.l). 4. Thay người không hơp lệ 4.1. Thay người không hợp lệ là vượt quá giới hạn thay người theo Điều 1 (trừ trường hợp Điều 2). 4.2. Trong trường hợp một đội thay người không hợp lệ mà cuộc đấu đã tiếp tục (Điều 9.1) thì xử lý như sau: 4.2.1. Đội bị phạt thua pha bóng đó, (Điều 6.1.3). 4.2.2. Sửa lại việc thay người. 4.2.3. Huỷ bỏ những điểm đội đó giành được từ khi phạm lỗi, giữ nguyên điểm của đội đối phương. IV: HOẠT ĐỘNG THI ĐẤU Điều IX: Trạng thái thi đấu 1. Bóng trong cuộc Bóng trong cuộc tính từ lúc trọng tài thứ nhất thổi còi cho phép phát bóng, ng- ười phát đánh chạm bóng đi (Điều l3.3). 2. Bóng ngoài cuộc (bóng chết) Bóng ngoài cuộc tính từ thời điểm một trong hai trọng tài thổi còi bắt lỗi. Không tính phạm lỗi tiếp sau tiếng còi đã bắt lỗi của trọng tài. 3. Bóng trong sân Bóng trong sân là khi bóng chạm sân đấu kể cả các đường biên (Điều 1.2.3; 1.1). (Hiệu tay 14; 1) 4. Bóng ngoài sân Bóng ngoài sân khi: 4.1. Phần bóng chạm sân hoàn toàn ngoài các đường biên. (Điều l.3.2; Hiệu tay 2) - 58 -
  60. Giáo trình bóng chuyền 4.2. Bóng chạm vật ngoài sân, chạm trần nhà hay người ngoài đội hình thi đấu trên sân (Hiệu tay 4). 4.3. Bóng chạm ăng ten, chạm dây buộc lưới, cột lưới hay phần lưới ngoài băng giới hạn (Điều 2.3; Hình 5; Hiệu tay 4). 4.4. Khi bóng bay qua mặt thẳng đứng dọc lưới mà l phần hay toàn bộ quả bóng lại ngoài không gian bóng qua của lưới. trừ trường hợp Điều ll.1.2. (Hình 5; Hiệu tay 4) 4.5 Toàn bộ quả bóng bay qua khoảng không dưới lưới (Hình 5; Điều 24.3.2.3; Hiệu tay 22). Điều X: Động tác chơi bóng Mỗi đội phải thi đấu trong khu sân đấu và phần không gian của mình (trừ Điều l l.l.2). Tuy nhiên, có thể cứu bóng từ ngoài khu tự do. 1. Số lần chạm bóng của một đội Một đội có quyền chạm bóng tối đa 3 lần (không kể chắn bóng. Điều 4.1) để đưa bóng sang sân đối phương. Nếu thực hiện quá 3 lần chạm bóng, đội đó phạm lỗi: đánh bóng 4 lần. Số lần chạm bóng của đội được tính cả khi cầu thủ chạm bóng cố tình hay vô tình. 1.1. Chạm bóng liên tiếp: Một cầu thủ không được chạm bóng hai lần liên tiếp (trừ Điều 2.3; 2 và 4.2). - 59 -
  61. Giáo trình bóng chuyền 1.2. Cùng chạm bóng: Hai hoặc ba cầu thủ có thể chạm bóng trong cùng một thời đlểm. 1.2.l. Khi hai (hoặc ba) cầu thủ cùng chạm bóng thì tính hai (hoặc ba) lần chạm bóng (trừ chắn bóng). Nếu hai (hoặc ba) cầu thủ cùng đến gần bóng nhưng chỉ có một người chạm bóng thì tính một lần chạm. Các cầu thủ va vào nhau không coi là phạm lỗi. 1.2.2. Nếu cầu thủ của hai đội cùng chạm bóng trên lưới và bóng còn trong cuộc thì đội đỡ bóng được chạm tiếp 3 lần nữa. Nếu bóng ra ngoài sân bên nào thì đội bên kia phạm lỗi. 1.2.3. Nếu hai đội cùng chạm giữ bóng (Điều 2.2) thì tính 2 bên cùng phạm lỗi (Điều 6.1.2.2; 2.2; Hiệu tay 23) và đánh lại pha bóng đó. 1.3. Hỗ trợ đánh bóng: trong khu thi đấu, cầu thủ không được phép lợi dụng sự hỗ trợ của đồng đội hoặc bất cứ vật gì dể chạm bóng. Tuy nhiên, khi một cầu thủ sắp phạm lỗi (chạm lưới hoặc qua vạch giữa sân ) thì đồng đội có thể giữ lại hoặc kéo trở về sân mình. 2. Tính chất chạm bóng 2.1. Bóng có thể chạm mọi phần của thân thể. 2.2. Bóng phải được đánh đi không dính, không ném vứt, không được giữ lại. Bóng có thể nảy ra theo bất cứ hướng nào. 2.3. Bóng có thể chạm nhiều phần thân thể nhưng phải liền cùng một lúc. Trư- ờng hợp ngoại lệ: 2.3.1. Khi chắn bóng, một hay nhiều cầu thủ chắn bóng có thể chạm bóng liên tục miễn là những lần chạm đó phải xảy ra trong cùng một hành động (Điều 1.l; 2). 2.3.2. Ở lần chạm bóng đầu tiên của một đội, bóng có thể chạm Iiên tiếp nhiều phần khác nhau của thân thể miễn là những lần chạm đó phải xảy ra trong cùng một hành động. (Điều 1; 4.l). 3. Lỗi đánh bóng 3.1. Bốn lần chạm bóng: Một đội chạm bóng 4 lần trước khi đưa bóng qua lưới (Điều l) (Hiệu tay l1.18). 3.2. Hỗ trợ đánh bóng: Một cầu thủ trong khu sân đấu lợi dụng đồng đội hoặc bất kỳ vật gì để với chạm bóng (Điều l0.1.3). 3.3. Giữ bóng (dính bóng): Cầu thủ đánh bóng không dứt khoát, bóng bị giữ lại hoặc ném vứt đi (Điều l0.2.2) (Hiệu tay l1.l6). 3.4. Chạm bóng hai lần: Một cầu thủ đánh bóng hai lần liền hoặc bóng chạm lần lượt nhiều phần khác nhau của cơ thể (Điều 2.3; Hiệu tay ll.17). - 60 -
  62. Giáo trình bóng chuyền Điều XI: Bóng ở lưới 1. Bóng qua lưới l.l. Bóng đánh sang sân đối phương phải đi qua khoảng không bóng qua trên lưới (Hình 5; Điều 2). Khoảng không bóng qua trên lưới là phần của mặt phẳng thẳng đứng đi qua lưới được giới hạn bởi: 1.1.1. Mép trên của lưới (Điều 2.2). 1.1.2. Phía trong hai cột ăng ten và phần kéo dài tưởng tượng của chúng (Điều 2.4). l.1.3. Thấp hơn trần nhà. 1.2. Quả bóng đã bay qua mặt phẳng của lưới tới khu tự do của sân đối phương (Điều 1) mà hoàn toàn hoặc một phần bóng bay qua ngoài không gian bên ngoài lưới thì có thể đánh trở lại với điều kiện: 1.2.1. Cầu thủ cứu bóng không chạm sân đối phương. (Điều 12.2). 1.2.2. Quả bóng khi đánh trở lại phải cắt mặt phẳng của lưới lần nữa ở phần không gian bên ngoài ở cùng một bên sân. Đội đối phương không được ngăn cản hành động này. 2. Bóng chạm lưới Khi qua lưới (Điều 1.1) bóng có thể chạm lưới. 3. Bóng ở lưới 3.1. Bóng đánh vào lưới bật ra có thể đỡ tiếp nếu đội đó chưa quá 3 lần chạm bóng (Điều l). 3.2. Nếu bóng làm rách mắt lưới hoặc giật lưới xuống thì xoá bỏ pha bóng đó và đánh lại. Điều XII: Cầu thủ ở gần lưới 1. Qua trên luới 1.1. Khi chắn bóng, cầu thủ có thể chạm bóng bên sân đối phương, nhưng không được cản trở đối phương trước hoặc trong khi họ đập bóng (Điều 1; 3) 1.2. Sau khi cầu thủ đập bóng, bàn tay được phép qua trên lưới nhưng phải chạm bóng ở không gian bên sân mình. 2. Qua dưới lưới 2.1. Được phép qua không gian dưới lưới sang sân đối phương, nhưng không được cản trở đối phương. 2.2. Xâm nhập sân đối phương qua vạch giữa (Điều 1.3.3; Hiệu tay 22). - 61 -