Giáo trình An toàn điện

Nội dung text: Giáo trình An toàn điện

1. Giáo trình an toàn điện ___ GIÁO TRÌNH AN TOÀN CHƯƠNG TRÌNH TRUNG CÂP NGHỀ ĐIỆN 1 - MỤC TIÊU MÔN HỌC: Học xong môn học này học viên có khả năng: - Phát biểu đúng mục đích, ý nghĩa đối với công tác an toàn điện. - Trình bày được tác dụng của dòng điện đối với cơ thể con người, các trường hợp gây ra tai nạn về điện và các biện pháp kỹ thuật an toàn điện - Phân tích được các nguyên nhân gây ra hỏa hoạn do điện - Thực hiện đúng các biện pháp phòng chống cháy, nổ - Sơ cứu nạn nhân khi bị tai nạn lao động: bị bỏng, chảy máu, gãy xương. - Cấp cứu được nạn nhân khi bị tai nạn về điện theo phương pháp hô hấp nhân tạo 2- NỘI DUNG MÔN HỌC: Gồm 3 chương: Chương 1: Nhập môn về khoa học bảo hộ lao động và vệ sinh lao động Chương 2: Kỹ thuật phòng cháy, chữa cháy và cấp cứu nạn nhân bị tai nạn lao động Chương 3: Kỹ thuật an toàn điện ___ - 1 -
2. Giáo trình an toàn điện ___ CHƯƠNG 1 NHẬP MÔN VỀ KHOA HỌC BẢO HỘ LAO ĐỘNG VÀ VỆ SINH LAO ĐỘNG 1.1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ KHOA HỌC KỸ THUẬT BHLĐ 1.1.1. Mục đích, ý nghĩa, tính chất của công tác bảo hộ lao động (BHLĐ) a. Mục đích, ý nghĩa của công tác BHLĐ Mục đích của BHLĐ là thông qua các biện pháp về khoa học kỹ thuật, tổ chức, kinh tế, xã hội để loại trừ các yếu tố nguy hiểm và có hại phát sinh trong quá trình sản xuất; tạo nên một điều kiện lao động thuận lợi và ngày càng được cải thiện để ngăn ngừa tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, hạn chế ốm đau, giảm sút sức khoẻ cũng như những thiệt hại khác đối với người lao động, nhằm bảo đảm an toàn, bảo vệ sức khoẻ và tính mạng người lao động trực tiếp góp phần bảo vệ và phát triển lực lượng sản xuất, tăng năng suất lao động. Bảo hộ lao động trước hết là phạm trù sản xuất, do yêu cầu của sản xuất và gắn liền với quá trình sản xuất nhằm bảo vệ yếu tố năng động, quan trọng nhất của lực lượng sản xuất là người lao động. Mặt khác, việc chăm lo sức khoẻ của người lao động mang lại niềm vui, niềm hạnh phúc cho mọi người. mà công tác BHLĐ mang lại còn có ý nghĩa nhân đạo. b. Tính chất của công tác bảo hộ lao động BHLĐ Có 3 tính chất chủ yếu là: Pháp lý, Khoa học kỹ thuật và tính quần chúng. - BHLĐ mang tính chất pháp lý Những quy định và nội dung về BHLĐ được thể chế hoá chúng thành những luật lệ, chế độ chính sách, tiêu chuẩn và được hướng dẫn cho mọi cấp mọi ngành mọi tổ chức và cá nhân nghiêm chỉnh thực hiện. Những chính sách, chế độ, quy phạm, tiêu chuẩn, được ban hành trong công tác bảo hộ lao động là luật pháp của Nhà nước. - BHLĐ mang tính KHKT Mọi hoạt động của BHLĐ nhằm loại trừ các yếu tố nguy hiểm, có hại, phòng và chống tai nạn, các bệnh nghề nghiệp đều xuất phát từ những cơ sở của KHKT. Các hoạt động điều tra khảo sát phân tích điều kiện lao động, đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố độc hại đến con người để đề ra các giải pháp chống ô nhiễm, giải pháp đảm bảo an toàn đều dựa trên các cơ sở khoa học kỹ thuật. ___ - 2 -
3. Giáo trình an toàn điện ___ - BHLĐ mang tính quần chúng BHLĐ là hoạt động hướng về cơ sở sản xuất và con người và trước hết là người trực tiếp lao động. Nó liên quan với quần chúng lao động, bảo vệ quyền lợi và hạnh phúc cho mọi người, mọi nhà, cho toàn xã hội. Vì thế BHLĐ luôn mang tính quần chúng Tóm lại: Ba tính chất trên đây của công tác bảo hộ lao động: tính pháp lý, tính khoa học kỹ thuật và tính quần chúng có liên quan mật thiết với nhau và hỗ trợ lẫn nhau. 1.1.2. Điều kiện lao động và các yếu tố liên quan a. Điều kiện lao động. nghề nghiệp có thể phân ra các loại sau: Tác hại liên quan đến quá trình sản xuất như các Điều kiện lao động là tập hợp tổng thể các yếu tố tự nhiên, kỹ thuật, kinh tế xãhội được biểu hiện thông qua các công cụ và phương tiện lao động, đối tượng lao động, trình công nghệ, môi trường lao động, và sự sắp xếp bố trí cũng như các tác động qua lại của chúng trong mối quan hệ với con người tạo nên những điều kiện nhất định cho con người trong quá trình lao động. Điều kiện lao động có ảnh hưởng đến sức khoẻ và tính mạng con người. Những công cụ và phương tiện lao động có tiện nghi, thuận lợi hay gây khó khăn nguy hiểm cho người lao động, đối tượng lao động cũng ảnh hưởng đến người lao động rất đa dạng như dòng điện, chất nổ, phóng xạ, Những ảnh hưởng đó còn phụ thuộc quy trình công nghệ, trình độ sản xuất (thô sơ hay hiện đại, lạc hậu hay tiên tiến), môi trường lao động rất đa dạng, có nhiều yếu tố tiện nghi, thuận lợi hay ngược lại rất khắc nghiệt, độc hại, đều tác động lớn đến sức khoẻ của người lao động. b. Các yếu tố nguy hiểm và có hại Trong một điều kiện lao động cụ thể, bao giờ cũng xuất hiện các yếu tố vật chất có ảnh hưởng xấu, nguy hiểm, có nguy cơ gây tai nạn hoặc bệnh nghề nghiệp cho người lao động, ta gọi đó là các yếu tố nguy hiểm và có hại. Cụ thể là: Các yếu tố vật lý như nhiệt độ, độ ẩm, tiếng ồn, rung động, các bức xạ có hại, bụi.Các yếu tố hoá học như hoá chất độc, các loại hơi, khí, bụi độc, các chất phóng xạ. Các yếu tố sinh vật, vi sinh vật như các loại vi khuẩn, siêu vi khuẩn, ký sinh trùng, côn trùng, rắn. Các yếu tố bất lợi về tư thế lao động, không tiện nghi ___ - 3 -
4. Giáo trình an toàn điện ___ do không gian chỗ làm việc, nhà xưởng chật hẹp, mất vệ sinh. Các yếu tố tâm lý không thuật lợi đều là những yếu tố nguy hiểm và có hại. c. Tai nạn lao động Tai nạn lao động là tai nạn không may xảy ra trong quá trình lao động, gắn liền với việc thực hiện công việc hoặc nhiệm vụ lao động làm tổn thương cho bất kỳ bộ phận, chức năng nào của người lao động, hoặc gây tử vong. Nhiễm độc đột ngột cũng là tai nạn lao động. d. Bệnh nghề nghiệp: Bệnh phát sinh do tác động của điều kiện lao động có hại đối với người lao động được gọi là bệnh nghề nghiệp. Bệnh nghề nghiệp làm suy yếu sức khoẻ một cách dần dần và lâu dài. 1.1.3. Những nội dung chủ yếu của khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động . Nội dung khoa học kỹ thuật chiếm một vị trí rất quan trọng, là phần cốt lõi để loại trừ các yếu tố nguy hiểm và có hại, cải thiện điều kiện lao động. Khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động là lĩnh vực khoa học rất tổng hợp và liên ngành, được hình thành và phát triển trên cơ sở kết hợp và sử dụng thành tựu của nhiều ngành khoa học khác nhau, từ khoa học tự nhiên (như toán, vật lý, hoá học, sinh học ) đến khoa học kỹ thuật chuyên ngành và còn liên quan đến các ngành kinh tế, xã hội, tâm lý học Những nội dung nghiên cứu chính của Khoa học bảo hộ lao động bao gồm những vấn đề: - Khoa học vệ sinh lao động (VSLĐ). VSLĐ là môn khoa học nghiên cứu ảnh hưởng của những yếu tố có hại trong sản xuất đối với sức khoẻ người lao động, tìm các biện pháp cải thiện điều kiện lao động, phòng ngừa các bệnh nghề nghiệp và nâng cao khả năng lao động cho người lao động. Nội dung của khoa học VSLĐ chủ yếu bao gồm : + Phát hiện, đo, đánh giá các điều kiện lao động xung quanh. + Nghiên cứu, đánh giá các tác động chủ yếu của các yếu tố môi trường lao động đến con người. + Đề xuất các biện pháp bảo vệ cho người lao động. + Để phòng bệnh nghề nghiệp cũng như tạo ra điều kiện tối ưu cho sức khoẻ và tình trạng lành mạnh cho người lao động chính là mục đích của vệ sinh lao động. ___ - 4 -
5. Giáo trình an toàn điện ___ . Cơ sở kỹ thuật an toàn Kỹ thuật an toàn là hệ thống các biện pháp, phương tiện, tổ chức và kỹ thuật nhằm phòng ngừa sự tác động của các yếu tố nguy hiểm gây chấn thương sản xuất đối với người lao động. . Khoa học về các phương tiện bảo vệ người lao động Ngành khoa học này có nhiệm vụ nghiên cứu, thiết kế, chế tạo những phương tiện bảo vệ tập thể hay cá nhân người lao động để sử dụng trong sản xuất nhằm chống lại những ảnh hưởng của các yếu tố nguy hiểm và có hại, khi các biện pháp về mặt kỹ thuật an toàn không thể loại trừ được chúng. Ngày nay các phương tiện bảo vệ cá nhân như mặt nạ phòng độc, kính màu chống bức xạ, quần áo chống nóng, quần áo kháng áp, các loại bao tay, giày, ủng cách điện là những phương tiện thiết yếu trong lao động. . Ecgônômi với an toàn sức khoẻ lao động Ecgônômi là môn khoa học liên ngành nghiên cứu tổng hợp sự thích ứng giữa các phương tiện kỹ thuật và môi trường lao động với khả năng của con người về giải phẩu, tâm lý, sinh lý nhằm đảm bảo cho lao động có hiệu quả nhất, đồng thời bảo vệ sức khoẻ, an toàn cho con người. Ecgônômi tập trung vào sự thích ứng của máy móc, công cụ với người điều khiển nhờ vào việc thiết kế, tuyển chọn và huấn luyện. Ecgônômi tập trung vào việc tối ưu hoá môi trường xung quanh thích hợp với con người và sự thích nghi của con người với điều kiện môi trường. Ecgônômi coi cả hai yếu tố bảo vệ sức khoẻ ngưòi lao động và năng suất lao động quan trọng như nhau. Trong Ecgônômi người ta thường nhấn mạnh tới khái niệm nhân trắc học Ecgônômi tức là quan tâm tới sự khác biệt về chủng tộc và nhân chủng học khi nhập khẩu hay chuyển giao công nghệ của nước ngoài. - Sự phát triển bền vững về ATLĐ. Phát triển bền vững là cách phát triển “thoả mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng thoả mãn nhu cầu của thế hệ mai sau” Phát triển bền vững có thể được xem là một tiến trình đòi hỏi sự tiến triển đồng thời 4 lĩnh vực: kinh tế, nhân văn, môi trường và kỹ thuật. 1.2. Kỹ thuật vệ sinh lao động (VSLĐ). 1.2.1. Đối tượng và nội dung của VSLĐ Vệ sinh lao động là môn khoa học dự phòng, nghiên cứu điều kiện thiên nhiên, điều kiện sản xuất, sức khoẻ con người, ngưỡng sinh lý cho phép và ___ - 5 -
6. Giáo trình an toàn điện ___ những ảnh hưởng của điều kiện lao động, quá trình lao động, gây nên tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. Trong đó vệ sinh lao động (VSLĐ) chủ yếu đi sâu nghiên cứu các tác hại nghề nghiệp, từ đó mà có biện pháp phòng ngừa các tác nhân có hại một cách có hiệu quả. Nội dung của VSLĐ bao gồm : - Nghiên cứu đặc điểm vệ sinh của các quá trình sản xuất. - Nghiên cứu các biến đổI sinh lý, sinh hoá của cơ thể người. - Nghiên cứu việc tổ chức lao động và nghỉ ngơi hợp lý. - Nghiên cứu các biện pháp đề phòng tình trạng mệt mỏI trong lao động, hạn chế ảnh hưởng của các yếu tố tác hạI nghề nghiệp trong sản xuất, đánh giá hiệu quả các biện pháp đó. - Qui định các chế độ bảo hộ lao động, các tiêu chuẩn vệ sinh, chế độ vệ sinh xí nghiệp và cá nhân. - Tổ chức khám tuyển và sắp xếp hợp lý công nhân vào làm việc ở các bộ phận sản xuất khác nhau trong xí nghiệp. - Quản lý, theo dõi tình hình sức khoẻ công nhân, tổ chức khám sức khoẻ định kỳ, phát hiện sớm bệnh nghề nghiệp.Giám định khả năng lao động cho công nhân bị tai nạn lao động, mắc bệnh nghề nghiệp và các bệnh mãn tính khác. - Đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện các biện pháp vệ sinh an toàn lao động trong sản xuất. 1.2.2. Các tác hại nghề nghiệp . Các tác hại nghề nghiệp đối với người lao động có thể do các yếu tố vi khí hậu; tiếng ồn và rung động; bụi; phóng xạ; điện từ trường; chiếu sáng gây ra. Các tác hại yếu tố vật lý, hoá học,sinh vật xuất hiện trong quá trình sản xuất. - Tác hại liên quan đến tổ chức lao động như chế độ làm việc, nghỉ ngơi không hợp lý,cường độ làm việc quá cao, thời gian làm việc quá dài - Tác hại liên quan đến điều kiện vệ sinh an toàn như thiếu các thiết bị thông gió, chống bụi, chống nóng, chống tiếng ồn, thiếu trang bị phòng hộ lao động, không thực hiện đúng và triệt để các qui tắc vệ sinh và an toàn lao động ___ - 6 -
7. Giáo trình an toàn điện ___ a. Vi khí hậu. Vi khí hậu là trạng thái lý học của không khí trong khoảng không gian thu hẹp gồm các yếu tố nhiệt độ không khí, độ ẩm tương đối của không khí, vận tốc chuyển động không khí và bức xạ nhiệt. Điều kiện vi khí hậu trong sản xuất phụ thuộc vào tính chất của quá trình công nghệ và khí hậu địa phương. Về mặt vệ sinh, vi khí hậu có ảnh hưởng đến sức khoẻ, bệnh tật của công nhân. Làm việc lâu trong điều kiện vi khí hậu lạnh và ẩm có thể mắc bệnh thấp khớp, viêm đường hô hấp trên, viêm phổi và làm cho bệnh lao nặng thêm. Vi khí hậu lạnh và khô làm cho rối loạn vận mạch thêm trầm trọng, gây khô niêm mạc, nứt nẻ da. Vi khí hậu nóng ẩm làm giảm khả năng bay hơi mồ hôi, gây ra rối loạn thăng bằng nhiệt, làm cho mệt mọi xuất hiện sớm, nó còn tạo điều kiện cho vi sinh vật phát triển, gây các bệnh ngoài da. b. Tiếng ồn và rung động. Tiếng ồn là những âm thanh gây khó chịu , quấy rối sự làm việc và nghỉ ngơi của con người. Rung động là dao động cơ học của vật thể đàn hồi sinh ra khi trọng tâm hoặc trục đối xứng của chúng xê xích (dịch) trong không gian hoặc do sự thay đổi có tính chu kỳ hình dạng mà chúng có ở trạng thái tĩnh. Tiếng ồn tác động trước hết đến hệ thần kinh trung ương,sau đó đến hệ thống tim mạch và nhiều cơ quan khác. Tác hại của tiếng ồn chủ yếu phụ thuộc vào mức ồn. Tuy nhiên tần số lặp lại của tiếng ồn, đặc điểm của nó cũng ảnh hưởng lớn đến người.Tiếng ồn liên tục gây tác dụng khó chịu ít hơn tiếng ồn gián đoạn. Tiếng ồn có các thành phần tần số cao khó chịu hơn tiếng ồn có tần số thấp.Khó chịu nhất là tiếng ồn thay đổi cả về tần số và cường độ. Ảnh hưởng của tiếng ồn đối với cơ thể còn phụ thuộc vào hướng của năng lượng âm thanh tới, thời gian tác dụng, vào độ nhạy riêng của từng người cũng như vào lứa tuổi, giới tính và trạng thái cơ thể của ngưòi công nhân. c. Bụi Bụi là tập hợp nhiều hạt có kích thước lớn nhỏ khác nhau tồn tại lâu trong không khí dưới dạng bụi bay bay hay bụi lắng và các hệ khí dung nhiều pha như hơi, khói, mù . Bụi phát sinh tự nhiên do gió bão, động đất, núi lửa nhưng quan trọng hơn là trong sinh hoạt và sản xuất của con người như từ các quá trình gia công, chế biến, vận chuyển các nguyên vật liệu rắn. ___ - 7 -
8. Giáo trình an toàn điện ___ Bụi gây nhiều tác hại cho con người mà trước hết là các bệnh về đường hô hấp, bệnh ngoài da, bệnh tiêu hoá như các bệnh về phổi, bệnh viêm mũi, họng, phế quản, bệnh mụn nhọt, lở loét d. Chiếu sáng. Chiếu sáng hợp lý không những góp phần làm tăng năng suất lao động mà còn hạn chế các tai nạn lao động, giảm các bệnh về mắt. e. Phóng xạ. Nguyên tố phóng xạ là những nguyên tố có hạt nhân nguyên tử phát ra các tia có khả năng ion hoá vật chất, các tia đó gọi là tia phóng xạ. Hiện tại người ta đã biết được khoảng 50 nguyên tố phóng xạ và 1000 đồng vị phóng xạ nhân tạo. Hạt nhân nguyên tử của các nguyên tố phóng xạ có thể phát ra những tia phóng xạ như tia α,β,γ tia Rơnghen, tia nơtơron ,những tia này mắt thường không nhìn thấy được, phát ra do sự biến đổi bên trong hạt nhân nguyên tử . Làm việc với các chất phóng xạ có thể bị nhiễm xạ. Nhiễm xạ cấp tính thường xảy ra sau vài giờ hoặc vài ngày khi toàn than nhiễm xạ 1 liều lượng nhất định (trên 200Rem).Khi bị nhiễm xạ cấp tính thường có những triệu chứng như : - Da bị bỏng, tấy đỏ ở chổ tia phóng xạ chiếu vào. - Chức năng thần kinh trung ương bị rối loạn. -Gầy, sút cân, chết dần chết mòn trong tình trạng suy nhược Trường hợp nhiễm xạ cấp tính thường ít gặp trong sản xuất và nghiên cứu mà chủ yếu xảy ra trong các vụ nổ vũ khí hạt nhân và tai nạn ở các lò phản ứng nguyên tử. Nhiễm xạ mãn tính xảy ra khi liều lượng ít hơn (nhỏ hơn 200 Rem) nhưng trong một thời gian dài và thường có các triệu chứng sau : - Thần kinh bị suy nhược. - Rối loạn các chức năng tạo máu. - Có hiện tượng đục nhân mắt, ung thư da, ung thư xương. - Cần lưu ý là các cơ quan cảm giác của người không thể phát hiện được các tác động của phóng xạ lên cơ thể, chỉ khi nào có hậu quả mới biết được. ___ - 8 -
9. Giáo trình an toàn điện ___ 1.3. Dụng cụ và biển báo an toàn. 1.3.1 Biện pháp an toàn đối với bản thân người lao động . - Thực hiện thao tác, tư thế lao động phù hợp, đúng nguyên tắc an toàn, tránh các tư thế cúi gập người, các tư thế có thể gây chấn thương cột sống, thoát vị đĩa đệm -Bảo đảm không gian vận động, thao tác tối ưu, sự thích nghi giữa người và máy - Đảm bảo các điều kiện lao động thị giác, thính giác, xúc giác . - Đảm bảo tâm lý phù hợp, tránh quá tải, căng thẳng hay đơn điệu. 1.3.2 Thực hiện các biện pháp che chắn an toàn. Mục đích của thiết bị che chắn an toàn là cách li các vùng nguy hiểm đối với người lao động như các vùng có điện áp cao, có các chi tiết chuyển động, những nơi người có thể rơi, ngă . Yêu cầu đối với thiết bị che chắn là : - Ngăn ngừa được các tác động xấu, nguy hiểm gây ra trong quá trình sản xuất. - Không gây trở ngại, khó chịu cho người lao động. - Không ảnh hưởng đến năng suất lao động, công suất thiết bị. Phân loại các thiết bị che chắn : - Che chắn các bộ phận, cơ cấu chuyển động. - Che chắn các bộ phận dẫn điện. - Che chắn các nguồn bức xạ có hại. - Che chắn hào, hố, các vùng làm việc trên cao - Che chắn cố dịnh, che chắn tạm thời. 1.3.3 Sử dụng thiết bị và cơ cấu phòng ngừa. Mục đích sử dụng thiết bị và cơ cấu phòng ngừa là để ngăn chặn các tác động xấu do sự cố của quá trình sản xuất gây ra, ngăn chặn, hạn chế sự cố lan rộng.Sự cố gây ra có thể do sự quá tải (về áp suất, nhiệt độ, điện áp ) hoặc do các hư hỏng ngẫu nhiên của các chi tiết, phần tử của thiết bị. Nhiệm vụ của thiết bị và cơ cấu phòng ngừa là phải tự động loại trừ nguy cơ sự cố hoặc tai nạn khi đối tượng phòng ngừa vượt quá giới hạn qui định. Thiết bị phòng ngừa chỉ làm việc tốt khi đã tính toán đúng ở khâu thiết kế, chế tạo và nhất là khi sử dụng phải tuân thủ các qui định về kỹ thuật an toàn. ___ - 9 -
10. Giáo trình an toàn điện ___ Phân loại thiết bị và cơ cấu phòng ngừa : -Hệ thống có thể tự phục hồi lại khả năng làm việc khi đối tượng phòng ngừa đã trở lại dướI giới hạn qui định như van an toàn kiểu tải trọng, rơ le nhiệt -Hệ thống phục hồi lại khả năng làm việc bằng cách thay thế cái mới như cầu chì, chốt cắm 1.3.4 Sử dụng các tín hiệu, dấu hiệu an toàn. Tín hiệu an toàn nhằm mục đích: - Báo trước cho ngườI lao động những nguy hiểm có thể xảy ra. - Hướng dẫn các thao tác cần thiết . - Nhận biết qui định về kỹ thuật và an toàn qua các dấu hiệu qui ước về màu sắc, hình vẽ (biển báo chỉ đường ). Tín hiệu an toàn có thể dung : - Ánh sáng, màu sắc. - Âm thanh : còi chuông - Màu sơn, hình vẽ, chữ. - Đồng hồ, dụng cụ đo lường. Yêu cầu đối với tín hiệu an toàn : - Dễ nhận biết. - Độ tin cậy cao, ít nhầm lẫn. - Dễ thực hiện, phù hợp với tập quán, cơ sở khoa học kỹ thuật và yêu cầu của tiêu chuẩn hoá. 1.3.5 Đảm bảo khoảng cách và kích thước an toàn. Khoảng cách an toàn là là khoảng không gian tối thiểu giữa người lao động và các phương tiện, thiết bị, hoặc khoảng cách nhỏ nhất giữa chúng với nhau để không bị tác động xấu của các yếu tố sản xuất như khoảng cách giữa đường dây dẫn điện đến người, khoảng cách an toàn khi nổ mìn, khoảng cách giữa các máy móc, khoảng cách trong chặt cây, kéo gỗ, khoảng cách an toàn về phóng xạ Tuỳ thuộc vào quá trình công nghệ, đặc điểm của từng loại thiết bị mà qui định các khoảng cách an toàn khác nhau 1.3.6 Thực hiện cơ khí hoá, tự động hoá và điều khiển từ xa Đó là biện pháp nhằm giải phóng người lao động khỏi khu vực nguy hiểm , độc hại. Các trang thiết bị cơ khí hoá, tự động hoá và điều khiển từ xa ___ - 10 -
11. Giáo trình an toàn điện ___ thay thế con người thực hiện các thao tác từ xa, trong điều kiện khó khăn, nguy hiểm , đồng thời nâng cao được năng suất lao động. 1.3.7 Trang bị các phương tiện bảo vệ cá nhân. Trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân là biện pháp bảo vệ bổ sung, hỗ trợ nhưng có vai trò rất quan trọng khi các biện pháp bảo vệ khác vẫn không đảm bảo an toàn cho người lao động, nhất là trong điều kiện thiết bị, công nghệ lạc hậu. Các trang bị , phương tiện bảo vệ cá nhân có thể bao gồm : - Trang bị bảo vệ mắt :các loại kính bảo vệ khác nhau. - Trang bị bảo vệ cơ quan hô hấp :mặt nạ, khẩu trang, bình thở - Trang bị bảo vệ cơ quan thính giác nhằm ngăn ngừa tiếng ồn.như nút bịt tai, bao úp tai - Trang bị bảo vệ đầu, chân tay : các loại mũ, giày, bao tay - Quần áo bảo hộ lao động : bảo vệ người lao động khỏi các tác động về nhiệt, về hoá chất, về phóng xạ, áp suất Trang bị phương tiện cá nhân phải được sản xuất theo tiêu chuẩn chất lượng nhà nước, việc cấp phát, sử dụng phải theo qui định của pháp luật. Người sử dụng lao động phải tiến hành kiểm tra chất lượng phương tiện bảo vệ cá nhân trước khi cấp phát và kiểm tra định kỳ theo tiêu chuẩn khi đưa vào sử dụng. 1.3.8 Thực hiện kiểm nghiệm dự phòng thiết bị. Kiểm nghiệm độ bền, độ tin cậy của máy móc, thiết bị, công trình, các bộ phận của chúng là biện pháp an toàn nhất thiết trước khi đưa chúng vào sử dụng.Mục đích của kiểm nghiệm dự phòng là đánh giá chất lượng của thiết bị về các mặt tính năng , độ bền, độ tin cậy để quyết định có đưa thiết bị vào sử dụng hay không. Kiểm nghiệm dự phòng được tiến hành định kỳ, hoặc sau những kỳ sữa chữa, bão dưỡng. 1.4 Nhận dạng các dụng cụ và biển báo an toàn 1.4.1 Phương tiện bảo vệ và dụng cụ kiểm tra điện Phương tiện cách điện, tránh điện áp (bước, tiếp xúc, làm việc) gồm: sào cách điện, kìm cách điện, dụng cụ có tay cầm cách điện, găng tay cao su, ủng cao su, đệm cao su cách điện. - Thiết bị thử điện di động, bút thử điện. ___ - 11 -
12. Giáo trình an toàn điện ___ - Bảo vệ nối đất di chuyển tạm thời, hàng rào, bảng báo hiệu. Thiết bị và cơ cấu phòng ngừa ___ - 12 -
13. Giáo trình an toàn điện ___ 1.4.5 Các tín hiệu, dấu hiệu an toàn Các loại bảng báo hiệu sau: . Bảng báo trước: “Điện thế cao - nguy hiểm” “Đứng lại - điện thế cao” “Không trèo - nguy hiểm chết người” “Không sờ vào - nguy hiểm chết người” . Bảng cấm: “Không đóng điện - có người đang làm việc” “Không đóng điện - đang làm việc trên đường dây” . Bảng cho phép: ___ - 13 -
14. Giáo trình an toàn điện ___ “Làm việc tại chỗ này” . Bảng nhắc nhở: “Nối đất”. ___ - 14 -
15. Giáo trình an toàn điện ___ CHƯƠNG 3 KỸ THUẬT PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY VÀ CẤP CỨU NẠN NHÂN TAI NẠN LAO ĐỘNG 2.1 Kü THU¢T PHßNG CH¸Y CH÷A CH¸Y 2.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ch¸y - Sù ch¸y lµ qu¸ tr×nh lý ho¸ phøc t¹p mµ c¬ së cña nã lµ ph¶n øng «xy ho¸ x¶y ra 1 c¸ch nhanh chãng cã kÌm theo sù to¶ nhiÖt vµ ph¸t ra tia s¸ng. - Trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng, sù ch¸y xuÊt hiÖn vµ tiÕp diÔn trong tæ hîp gåm cã chÊt ch¸y, kh«ng khÝ vµ nguån g©y löa. Trong ®ã chÊt ch¸y vµ kh«ng khÝ tiÕp xóc víi nã t¹o thµnh hÖ thèng ch¸y, cßn nguån g©y löa lµ xung l­îng g©y ra trong hÖ thèng ph¶n øng ch¸y. HÖ thèng chØ cã thÓ ch¸y ®­îc víi 1 tû lÖ nhÊt ®Þnh gi÷a chÊt ch¸y vµ kh«ng khÝ. - Qu¸ tr×nh ho¸ häc cña sù ch¸y cã kÌm theo qu¸ tr×nh biÕn ®æi lý häc nh­ chÊt r¾n ch¸y thµnh chÊt láng, chÊt láng ch¸y bÞ bay h¬i. DiÔn biÕn qu¸ tr×nh ch¸y: -Qu¸ tr×nh ch¸y cña vËt r¾n, lámg, khÝ ®Òu gåm cã nh÷ng giai ®o¹n sau: • ¤xy ho¸. • Tù bèc ch¸y. • Ch¸y. 2.1.2 Nguyªn nh©n g©y ch¸y . §iÒu kiÖn an toµn trong phßng ch¸y: • ThiÕu 1 trong 3 thµnh phÇn cÇn thiÕt cho sù ph¸t sinh ra ch¸y. • Tû lÖ cña chÊt ch¸y vµ «xy ®Ó t¹o ra hÖ thèng ch¸y kh«ng ®ñ. • Nguån nhiÖt kh«ng ®ñ ®Ó bèc ch¸y m«i tr­êng ch¸y. • Thêi gian t¸c dông cña nguån nhiÖt kh«ng ®ñ ®Ó bèc ch¸y hÖ thèng ch¸y. -Do sù vi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn an toµn sÏ ph¸t sinh ra nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra ch¸y. Tuy nhiªn nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra ch¸y cã rÊt nhiÒu vµ còng kh¸c nhau. Nh÷ng nguyªn nh©n ®ã còng thay ®æi liªn quan ®Õn sù thay ®æi c¸c qu¸ tr×nh kü thuËt trong s¶n xuÊt vµ viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu, c¸c hÖ thèng chiÕu s¸ng ®èt nãng, -Cã thÓ ph©n ra nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh sau ®©y: • L¾p r¸p kh«ng ®óng, h­ háng, sö dông qu¸ t¶i c¸c thiÕt bÞ ®iÖn g©y ra sù cè ___ - 15 -
16. Giáo trình an toàn điện ___ trong m¹ng ®iÖn, thiÕt bÞ ®iÖn, • Sù h­ háng c¸c thiÐt bÞ cã tÝnh chÊt c¬ khÝ vµ sù vi ph¹m qu¸ tr×nh kü thuËt, vi ph¹m ®iÒu lÖ phßng ho¶ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. • Kh«ng thËn träng vµ coi th­êng khi dïng löa, kh«ng thËn träng khi hµn, • Bèc ch¸y vµ tù bèc ch¸y cña 1 sè vËt liÖu khi dù tr÷, b¶o qu¶n kh«ng ®óng (do kÕt qu¶ cña t¸c dông ho¸ häc ). • Do bÞ sÐt ®¸nh khi kh«ng cã cét thu l«i hoÆc thu l«i bÞ háng. • C¸c nguyªn nh©n kh¸c nh­: theo dâi kü thuËt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kh«ng ®Çy ®ñ; kh«ng tr«ng nom c¸c tr¹m ph¸t ®iÖn, m¸y kÐo, c¸c ®éng c¬ ch¹y x¨ng vµ c¸c m¸y mãc kh¸c; tµng tr÷ b¶o qu¶n nhiªn liÖu kh«ng ®óng. ⇒ Tãm l¹i trªn c¸c c«ng tr­êng, trong sinh ho¹t, trong c¸c nhµ c«ng céng, trong s¶n xuÊt cã thÓ cã nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra ch¸y. Phßng ngõa ch¸y lµ cã liªn quan nhiÒu tíi viÖc tu©n theo c¸c ®iÒu kiÖn an toµn khi thiÕt kÕ, x©y dùng vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh nhµ cöa trªn c«ng tr­êng vµ trong s¶n xuÊt. 2.1.3-TÝnh chÞu ch¸y vµ bèc ch¸y cña cÊu kiÖn x©y dùng: -C¸c kÕt cÊu x©y dùng vµ sù b¶o vÖ phßng chèng ch¸y: -ThiÕt kÕ ®óng ®¾n c¸c kÕt cÊu x©y dùng cã ý nghÜa quan träng hµng ®Çu ®Ó ®¶m b¶o an toµn phßng chèng ch¸y vµ lµm gi¶m thiÖt h¹i do ch¸y g©y ra. Bëi v× th«ng th­êng: • C¸c kÕt cÊu x©y dùng lµm tõ vËt liÖu h÷u c¬ lµ 1 trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh ra ch¸y vµ ch¸y lan. • C¸c kÕt cÊu lµm tõ vËt liÖu v« c¬ kh«ng ch¸y nh­ng l¹i tÝch luü 1 phÇn lín nhiÖt l­îng to¶ ra khi ch¸y; dÇn dÇn l­îng nhiÖt do c¸c kÕt cÊu tÝch luü sÏ t¨ng lªn. Khi nhiÖt l­îng tÝch luü ®Õn 1 møc nhÊt ®Þnh th× ®é bÒn kÕt cÊu sÏ gi¶m ®Õn møc g©y ra sôp ®æ hoÆc bÞ ®èt nãng ®Õn nhiÖt ®é cã thÓ g©y ra ch¸y ë c¸c phßng bªn c¹nh. -Kinh nghiÖm cho biÕt c¸c kÕt cÊu x©y dùng ®· ®­îc tÝnh to¸n theo ®Þnh luËt c¬ häc, kÕt cÊu ®øng v÷ng ®­îc trong nhiÒu n¨m cã thÓ bÞ sôp ®æ trong vßng vµi chôc phót khi ch¸y x¶y ra. Nh­ng trong 1 sè tr­êng hîp, chÝnh c¸c kÕt cÊu x©y dùng l¹i ®­îc coi nh­ c«ng cô phßng chèng ch¸y. BÊt kú kÕt cÊu bao che nµo trong 1 chõng mùc nhÊt ®Þnh còng h¹n chÕ ®­îc sù ch¸y lan. -Nh­ vËy thiÕt kÕ vµ x©y dùng ®óng ®¾n c¸c kÕt cÊu x©y dùng ®Òu cã liªn quan chÆt chÏ tíi viÖc phßng ch¸y vµ h¹n chÕ ch¸y truyÒn lan. -TÝnh bèc ch¸y cña vËt liÖu x©y dùng: -Ng­êi ta chia tÊt c¶ c¸c vËt liÖu x©y dùng nhµ cöa vµ kÕt cÊu cña c«ng tr×nh ra lµm ___ - 16 -
17. Giáo trình an toàn điện ___ 3 nhãm theo tÝnh bèc ch¸y cña nã: + Nhãm vËt liÖu kh«ng ch¸y: -Lµ vËt liÖu kh«ng b¾t löa, kh«ng ch¸y ©m Ø (kh«ng bèc khãi) vµ bÒ mÆt kh«ng bÞ than ho¸ d­íi t¸c dông cña ngän löa hoÆc nhiÖt ®é cao. §ã lµ tÊt c¶ c¸c chÊt v« c¬ thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o vµ kim lo¹i dïng trong x©y dùng. + Nhãm vËt liÖu khã ch¸y: -Lµ vËt liÖu khã b¾t löa, khã ch¸y ©m Ø (chØ ch¸y rÊt yÕu) vµ bÒ mÆt khã bÞ than ho¸, chØ tiÕp tôc ch¸y khi cã t¸c dông th­êng xuyªn cña nguån löa. Sau khi bá ngän löa th× hiÖn t­îng ch¸y sÏ t¾t. §ã lµ c¸c vËt liÖu hçn hîp v« c¬ vµ h÷u c¬, lµ kÕt cÊu lµm tõ nh÷ng vËt liÖu dÔ ch¸y nh­ng ®­îc b¶o qu¶n b»ng tr¸p èp ngoµi b»ng vËt liÖu kh«ng ch¸y. + Nhãm vËt liÖu dÔ ch¸y: -Lµ c¸c vËt liÖu ch¸y thµnh ngän löa, ch¸y ©m Ø d­íi t¸c dông cña ngän löa hoÆc nhiÖt ®é cao, sau khi lÊy nguån ®i råi vÉn tiÕp tôc ch¸y hoÆc ch¸y yÕu. §ã lµ tÊt c¶ c¸c chÊt h÷u c¬. 2.1.4-TÝnh chÞu ch¸y cña c¸c kÕt cÊu x©y dùng: -Lµ kh¶ n¨ng gi÷ ®­îc ®é chÞu lùc vµ kh¶ n¨ng che chë cña chóng trong c¸c ®iÒu kiÖn ch¸y. • MÊt kh¶ n¨ng chÞu lùc khi ch¸y tøc lµ khi kÕt cÊu x©y dùng bÞ sôp ®æ. Trong nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt kh¸i niÖm mÊt kh¶ n¨ng chÞu lùc ®­îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h¬n vµ nã phô thuéc vµo ®¹i l­îng biÕn d¹ng cña kÕt cÊu khi ch¸y mµ v­ît qua ®¹i l­îng ®ã kÕt cÊu mÊt kh¶ n¨ng sö dông tiÕp tôc. • MÊt kh¶ n¨ng che chë cña kÕt cÊu khi ch¸y lµ sù ®èt nãng kÕt cÊu ®Õn nhiÖt ®é mµ v­ît qua nã cã thÓ g©y ra tù bèc ch¸y vËt chÊt ë trong c¸c phßng bªn c¹nh hoÆc t¹o ra khe nøt, qua ®ã c¸c s¶n phÈm ch¸y cã thÓ lät qua. • TÝnh chÞu ch¸y cña c¸c kÕt cÊu x©y dùng ®­îc ®Æc tr­ng bëi giíi h¹n chÞu ch¸y.Giíi h¹n chÞu ch¸y lµ thêi gian qua ®ã kÕt cÊu mÊt kh¶ n¨ng chÞu lùc hoÆc che chë. Giíi h¹n chÞu ch¸y ®­îc ®o b»ng giê hoÆc phót; ch¼ng h¹n: giíi h¹n chÞu ch¸y cña cét b»ng 2 giê tøc lµ sau 2 giê cét b¾t ®Çu sôp ®æ d­íi chÕ ®é nhiÖt nhÊt ®Þnh trong c¸c ®iÒu kiÖn ch¸y. • C¸c kÕt cÊu x©y dùng ®¹t tíi giíi h¹n chÞu ch¸y tøc lµ khi chóng mÊt kh¶ n¨ng chÞu lùc hoÆc che chë khi ch¸y x¶y ra hoÆc chóng bÞ ®èt nãng ®Õn nhiÖt ®é x¸c ®Þnh gäi lµ nhiÖt ®é tíi h¹n tth. Gäi giíi h¹n chÞu ch¸y cña c¸c kÕt cÊu thiÕt kÕ hoÆc ®ang sö dông lµ giíi h¹n chÞu ch¸y thùc tÕ, ký hiÖu Ptt. ___ - 17 -
18. Giáo trình an toàn điện ___ Giíi h¹n chÞu ch¸y cña c¸c kÕt cÊu x©y dùng yªu cÇu bëi quy ph¹m hoÆc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn an toµn lµ giíi h¹n chÞu ch¸y yªu cÇu, ký hiÖu Pyc. → §iÒu kiÖn an toµn ®­îc tháa m·n nÕu tu©n theo ®iÒu kiÖn sau ®©y: Ptt ≥ Py 2.1.5-C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa: -Phßng ngõa ho¶ ho¹n trªn c«ng tr­êng tøc lµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m: • §Ò phßng sù ph¸t sinh ra ch¸y. • T¹o ®iÒu kiÖn ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn ngän löa. • Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p tho¸t ng­êi vµ ®å ®¹c quý trong thêi gian ch¸y. • T¹o ®iÒu kiÖn cho ®éi cøu ho¶ ch÷a ch¸y kÞp thêi. -Chän c¸c biÖn ph¸p phßng ch¸y phô thuéc vµo: • TÝnh chÊt vµ møc ®é chèng ch¸y (chÞu ch¸y) cña nhµ cöa vµ c«ng tr×nh. • TÝnh nguy hiÓm khi bÞ ch¸y cña c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt (quy tr×nh s¶n xuÊt). • Sù bè trÝ quy ho¹ch nhµ cöa vµ c«ng tr×nh. • §iÒu kiÖn ®Þa h×nh, -Tiªu diÖt nguyªn nh©n g©y ra ch¸y: + BiÖn ph¸p kü thuËt vµ biÖn ph¸p kÕt cÊu: -Khi thiÕt kÕ qu¸ tr×nh thao t¸c kü thuËt ph¶i thÊy hÕt kh¶ n¨ng g©y ra ch¸y nh­ ph¶n øng ho¸ häc, søc nãng tia mÆt trêi, ma s¸t, va ch¹m, sÐt hay ngän löa, ®Ó cã biÖn ph¸p an toµn thÝch ®¸ng; ®Æt d©y ®iÖn ph¶i ®óng theo quy t¾c an toµn. + BiÖn ph¸p tæ chøc: -Phæ biÕn cho c«ng nh©n c¸n bé ®iÒu lÖ an toµn phßng ho¶, tæ chøc thuyÕt tr×nh nãi chuyÖn, chiÕu phim vÒ an toµn phßng ho¶. -Treo cæ ®éng c¸c khÈu hiÖu, tranh vÏ vµ dÊu hiÖu ®Ó phßng tai n¹n do ho¶ ho¹n g©y ra. -Nghiªn cøu s¬ ®å tho¸t ng­êi vµ ®å ®¹c khi cã ch¸y. -Tæ chøc ®éi cøu ho¶. + BiÖn ph¸p sö dông vµ qu¶n lý: -Sö dông ®óng ®¾n m¸y mãc, ®éng c¬ ®iÖn, nhiªn liÖu, hÖ thèng vËn chuyÓn. -Gi÷ g×n nhµ cöa, c«ng tr×nh trªn quan ®iÓm an toµn phßng ho¶. -Thùc hiÖn nghiªm chØnh biÖn ph¸p vÒ chÕ ®é cÊm hót thuèc l¸, ®¸nh diªm, dïng löa ë nh÷ng n¬i cÊm löa hoÆc gÇn nh÷ng vËt liÖu dÔ ch¸y. - CÊm hµn ®iÖn, hµn h¬i ë nh÷ng n¬i phßng cÊm löa 2.1.6-H¹n chÕ sù ch¸y ph¸t triÓn: -Quy ho¹ch ph©n vïng x©y dùng 1 c¸ch ®óng ®¾n: ___ - 18 -
19. Giáo trình an toàn điện ___ -Bè trÝ vµ ph©n nhãm nhµ trong khu c«ng nghiÖp, c«ng tr­êng tu©n theo kho¶ng c¸ch chèng ch¸y. Kho¶ng c¸ch chèng ch¸y ë gi÷a c¸c nhµ vµ c«ng tr×nh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, kho chøa, gi÷a c¸c nhµ ë vµ c«ng céng, ®­îc x¸c ®Þnh trong quy ph¹m phßng ch¸y. §ã lµ nh÷ng kho¶ng c¸ch tèi thiÓu ®Ó ®¶m b¶o cho c«ng tr×nh bªn c¹nh khái bÞ ch¸y lan, do c­êng ®é bøc x¹ nhiÖt khÝ ch¸y trong 1 thêi gian nhÊt ®Þnh ®ñ ®Ó ®­a lùc l­îng vµ c«ng cô ch÷a ch¸y ®Õn. -§èi víi nhµ cöa, kho tµng nguy hiÓm dÔ sinh ra ch¸y nh­ kho nhiªn liÖu, thuèc næ, ph¶i bè trÝ cuèi h­íng giã, -Dïng vËt liÖu kh«ng ch¸y hoÆc khã ch¸y: -Khi bè trÝ thiÕt bÞ kho tµng, nhµ cöa, l¸ng tr¹i, xÝ nghiÖp, ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh thao t¸c vµ sù nguy hiÓm do ho¶ ho¹n g©y ra ®Ó chän vËt liÖu cã ®é chÞu ch¸y vµ h×nh thøc kÕt cÊu thÝch hîp. -Bè trÝ ch­íng ng¹i vËt phßng ch¸y: -Bè trÝ t­êng phßng ch¸y, ®µi phßng ch¸y, bÓ chøa n­íc , hoÆc trång c©y xanh. 2.1.7-C¸c biÖn ph¸p chuÈn bÞ cho ®éi cøu ho¶: -§Ó t¹o cho ®éi cøu ho¶ ch÷a ch¸y ®­îc nhanh chãng vµ kÞp thêi cÇn ph¶i chuÈn bÞ 1 sè c«ng viÖc sau ®©y: • Lµm ®­êng ®Æc biÖt cã ®ñ ®é réng thuËn tiÖn cho «t« cøu ho¶ ®i l¹i dÔ dµng. • Lµm ®­êng tíi nh÷ng n¬i khã ®Õn, ®­êng tíi nguån n­íc, • B¶o ®¶m tÝn hiÖu b¸o tin ch¸y vµ hÖ thèng liªn l¹c. HÖ th«ng liªn l¹c cã thÓ dïng m¸y th«ng tin liªn l¹c ®iÖn tho¹i, tÝn hiÖu b¸o tin ch¸y cã thÓ dïng tÝn hiÖu b¸o ch¸y b»ng ®iÖn hoÆc ph¸t hiÖn tÝn hiÖu ©m thanh vµ ¸nh s¸ng. 2.1.8 C¸c biÖn ph¸p ch÷a ch¸y -C¸c chÊt dËp t¾t löa: -C¸c chÊt ch÷a ch¸y lµ c¸c chÊt khi ®­a vµo chç ch¸y sÏ lµm ®×nh chØ sù ch¸y do lµm mÊt c¸c ®iÒu kiÖn cÇn cho sù ch¸y. -Yªu cÇu c¸c chÊt ch÷a ch¸y ph¶i cã tû nhiÖt cao, kh«ng cã h¹i cho søc khoÎ vµ c¸c vËt cÇn ch÷a ch¸y, rÏ tiÒn, dÔ kiÕm vµ dÔ sö dông. -Khi lùa chän c¸c chÊt ch÷a ch¸y ph¶i c¨n cø vµo hiÖu qu¶ dËp t¾t cña chóng, sù hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ vµ ph­¬ng ph¸p ch÷a ch¸y. *) Ch÷a ch¸y b»ng n­íc: -N­íc cã tû nhiÖt rÊt cao, khi bèc h¬i n­íc cã thÓ tÝch lín gÊp 1700 lÇn thÓ tÝch ban ®Çu. N­íc rÊt dÔ lÊy, dÔ ®iÒu khiÓn vµ cã nhiÒu nguån n­íc. -§Æc ®iÓm ch÷a ch¸y b»ng n­íc: ___ - 19 -
20. Giáo trình an toàn điện ___ -Cã thÓ dïng n­íc ®Ó ch÷a ch¸y cho c¸c phÇn lín c¸c chÊt ch¸y: chÊt r¾n hay chÊt láng cã tû träng lín h¬n 1 hoÆc chÊt láng dÔ hoµ tan víi n­íc. -Khi t­íi n­íc vµo chç ch¸y, n­íc sÏ bao phñ bÒ mÆt ch¸y hÊp thô nhiÖt, h¹ thÊp nhiÖt ®é chÊt ch¸y ®Õn møc kh«ng ch¸y ®­îc n÷a. N­íc bÞ nãng sÏ bèc h¬i lµm gi¶m l­îng khÝ vµ h¬i ch¸y trong vïng ch¸y, lµm lo·ng «xy trong kh«ng khÝ, lµm c¸ch ly kh«ng khÝ víi chÊt ch¸y, h¹n chÕ qu¸ tr×nh «xy ho¸, do ®ã lµm ®×nh chØ sù ch¸y. - CÇn chó ý r»ng: • Khi nhiÖt ®é ®¸m ch¸y ®· cao qu¸ 1700oC th× kh«ng ®­îc dïng n­íc ®Ó dËp t¾t. • Kh«ng dïng n­íc ch÷a ch¸y c¸c chÊt láng dÔ ch¸y mµ kh«ng hoµ tan víi N­íc nh­ x¨ng, dÇu ho¶, -Nh­îc ®iÓm ch÷a ch¸y b»ng n­íc: -N­íc lµ chÊt dÉn ®iÖn nªn ch÷a ch¸y ë c¸c nhµ, c«ng tr×nh cã ®iÖn rÊt nguy hiÓm, kh«ng dïng ®Ó ch÷a ch¸y c¸c thiÕt bÞ ®iÖn. -N­íc t¸c dông víi K, Na, CaO sÏ t¹o ra søc nãng lín vµ ph©n ho¸ khi ch¸y nªn cã thÓ lµm cho ®¸m ch¸y lan réng thªm. -N­íc t¸c dông víi axÝt H2SO4 ®Ëm ®Æc sinh ra næ. -Khi ch÷a ch¸y b»ng n­íc cã thÓ lµm h­ háng vËt cÇn ch÷a ch¸y nh­ th­ viÖn, nhµ b¶o tµng, -Ph­¬ng ph¸p t­íi n­íc vµo ®¸m ch¸y: -T­íi n­íc vµo ®¸m ch¸y cã thÓ thù hiÖn b»ng c¸c vßi phôt m¹nh hoÆc phun víi c¸c tia nhá d­íi h×nh thøc m­a: §Ó t¹o ra c¸c vßi phôt m¹nh cã thÓ dïng c¸c èng phôt (vßi rång) cÇm tay vµ èng phôt cã gi¸. C¸c vßi n­íc phôt m¹nh cã ®Æc ®iÓm lµ diÖn tÝch t¸c dông nhá, tèc ®é lín, søc phôt xa tËp trung mét khèi n­íc lín lªn 1 diÖn tÝch nhá Ngoµi t¸c dông lµm m¹nh, vßi n­íc phôt m¹nh cßn cã t¸c dông ph©n tÝch vËt ch¸y ra nh÷ng phÇn nhá, t¸ch ngän löa khái vËt ch¸y. Vßi n­íc phôt m¹nh nªn ¸p dông ®Ó ch÷a ch¸y c¸c vËt r¾n cã thÓ tÝch lín, ch÷a c¸c ®¸m ch¸y ë trªn cao vµ xa kh«ng thÓ ®Õn gÇn ®­îc, nh÷ng chæ hiÓm hãc, ®Ó lµm nguéi c¸c kÕt cÊu vµ thiÕt bÞ. §Ó t¹o ra c¸c tia n­íc phun m­a cã thÓ dïng èng phun m­a cÇm tay, èng phôt ®Ó t¹o ra c¸c tia n­íc nhá d­íi ¸p suÊt lín ë c¸c ®Çu vßi phun, miÖng phun h×nh cÇu xo¾n, c¸c lo¹i vßi nµy th­êng sö dông ë trong hÖ thèng ch÷a ch¸y tù ®éng. T­íi n­íc d­íi h×nh thøc phun m­a cã ­u ®iÓm lµm t¨ng bÒ mÆt t­íi vµ gi¶m l­îng n­íc tiªu thô. Th­êng ¸p dông ch÷a ch¸y c¸c chÊt nh­ than, v¶i, giÊy, phèt pho, c¸c chÊt chÊt rêi r¹c, chÊt cã sîi, chÊt ch¸y láng vµ dÔ lµm nguéi bÒ mÆt kim lo¹i bÞ ___ - 20 -
21. Giáo trình an toàn điện ___ nung nãng. *) Ch÷a ch¸y b»ng bät: Bät ch÷a ch¸y lµ c¸c lo¹i bät ho¸ häc hay bät kh«ng khÝ, cã tû träng tõ 0.1-0.26 chÞu ®­îc søc nãng. T¸c dông chñ yÕu cña bät ch÷a ch¸y lµ c¸ch ly hæn hîp ch¸y víi vïng ch¸y, ngoµi ra cã t¸c dông lµm l¹nh. -Bät lµ 1 hçn hîp gåm cã khÝ vµ chÊt láng. Bät khÝ t¹o ra ë chÊt láng do kÕt qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh ho¸ häc hoÆc hçn hîp c¬ häc cña kh«ng khÝ víi chÊt láng. Bät rÊt bÒn víi nhiÖt nªn chØ cÇn 1 líp máng tõ 7-10cm lµ cã thÓ dËp t¾t ngay ®¸m ch¸y. -Bät ho¸ häc: -Th­êng ®­îc t¹o thµnh tõ chÊt bät gåm tõ c¸c lo¹i muèi kh«: Al2(SO4)3, Na2CO3 vµ c¸c chÊt chiÕt cña gèc thùc vËt hoÆc chÊt t¹o bät kh¸c vµ n­íc. -Bät ho¸ häc dïng ®Ó ch÷a ch¸y dÇu má vµ c¸c s¶n phÈm dÇu, c¸c ho¸ chÊt chÊt rÊt tèt. Kh«ng ®­îc dïng bät ho¸ häc ®Ó ch÷a ch¸y: • Nh÷ng n¬i cã ®iÖn v× bät dÉn ®iÖn cã thÓ bÞ ®iÖn giËt. • C¸c khi lo¹i K, Na v× nã t¸c dông víi n­íc trong bät lµm tho¸t khÝ H2. • C¸c ®iÖn tö nãng ch¶y. • Cån vµ axªt«n v× c¸c chÊt nµy hót n­íc m¹nh vµ khi ch¸y to¶ ra 1 nhiÖt l­îng lín, khi bét r¬i vµo sÏ bÞ ph¸ huû. -Bät kh«ng khÝ: -Lµ 1 hçn hîp c¬ häc kh«ng khÝ, n­íc vµ chÊt t¹o bät, ®­îc chÕ t¹o thµnh c¸c chÊt láng mµu n©u sÉm. -Bät kh«ng khÝ c¬ häc dïng ®Ó ch÷a ch¸y dÇu má vµ c¸c s¶n phÈm dÇu, c¸c chÊt r¾n còng nh­ c¸c thiÕt bÞ v× nã Ýt dÉn ®iÖn so víi bät ho¸ häc. Lo¹i bät nµy kh«ng cã tÝnh ¨n mßn ho¸ häc cho nªn cã vµo da còng kh«ng nguy hiÓm. -Ch÷a ch¸y b»ng c¸c chÊt khÝ tr¬: -C¸c lo¹i khÝ tr¬ dïng vµo viÖc ch÷a ch¸y lµ N2, CO2 vµ h¬i n­íc. C¸c chÊt ch÷a ch¸y nµy dïng ®Î ch÷a ch¸y dung tÝch v× khi hoµ vµo c¸c h¬i khÝ ch¸y chóng sÏ lµm gi¶m nång ®é «xy trong kh«ng khÝ, lÊy ®i 1 l­îng nhiÖt lín vµ dËp t¾t phÇn lín c¸c chÊt ch¸y r¾n vµ láng (t¸c dông pha lo·ng nång ®é vµ gi¶m nhiÖt). -Do ®ã cã thÓ dïng ®Ó ch÷a ch¸y ë c¸c kho tµng, hÇm ngÇm nhµ kÝn, dïng ®Ó ch÷a ch¸y ®iÖn rÊt tèt. Ngoµi ra dïng ®Ó ch÷a c¸c ®èm ch¸y nhá ë ngoµi trêi nh­ dïng khÝ CO2 ®Ó ch÷a ch¸y c¸c ®éng c¬ ®èt trong, c¸c cuén d©y ®éng c¬ ®iÖn, ®¸m ch¸y dÇu loang nhá. -Nã cã ­u ®iÓm kh«ng lµm h­ háng c¸c vËt cÇn ch÷a ch¸y. Tuy nhiªn kh«ng ®­îc ___ - 21 -
22. Giáo trình an toàn điện ___ dïng trong tr­êng hîp nã cã thÓ kÕt hîp víi c¸c chÊt ch¸y ®Ó t¹o ra hæn hîp næ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ch÷a ®­îc c¸c chÊt Na, K, Mg ch¸y. →Ngoµi nh÷ng chÊt trªn, ng­êi ta cßn dïng c¸t, ®Êt, bao t¶i, cãi, ®Ó dËp t¾t nh÷ng ®¸m ch¸y nhá. §èi víi ®¸m ch¸y lín dïng nh÷ng chÊt nµy kh«ng hiÖu qu¶. -B×nh ch÷a ch¸y bät ho¸ häc OΠ3: -Vá b×nh lµm b»ng thÐp hµn chÞu ®­îc ¸p suÊt 20KG/cm2, cã dung tÝch 10 lÝt trong ®ã chøa dung dÞch kiÒm Na2CO3víi chÊt t¹o bät chiÕt tõ gèc c©y. -Trong th©n b×nh cã 2 b×nh thuû tinh: 1 b×nh chøa ®ùng acid sulfuaric nång ®é 65.5 ®é, 1 b×nh chøa sulfat nh«m nång ®é 35 ®é. Mçi b×nh cã dung tÝch kho¶ng 0.45-1 lÝt. Trªn th©n b×nh cã vßi phun ®Ó lµm cho bät phun ra ngoµi. Khi ch÷a ch¸y ®em b×nh ®Õn gÇn ®¸m ch¸y cho chèt quay xuèng d­íi, ®Ëp nhÑ chèt xuèng nÒn nhµ. Hai dung dÞch ho¸ chÊt trén lÉn víi nhau, ph¶n øng sinh bät vµ h­íng vßi phun vµo ®¸m ch¸y. Lo¹i b×nh nµy t¹o ra ®­îc 45 lÝt bät trong 1.5phót, tia bät phun xa ®­îc 8m. B×nh ch÷a ch¸y tetaccloruacacbon CCl4: -B×nh ch÷a ch¸y lo¹i nµy cã thÓ tÝch nhá, chñ yÕu dïng ®Ó ch÷a ch¸y trªn «t«, ®éng c¬ ®èt trong vµ thiÕt bÞ ®iÖn. - CÊu t¹o cã nhiÒu kiÓu, th«ng th­êng nã lµ 1 b×nh thÐp chøa kho¶ng 2.5 lÝt CCl4, bªn trong cã 1 b×nh nhá chøa CO2. -Kh¶ n¨ng dËp t¾t ®¸m ch¸y cña CCl4 lµ t¹o ra trªn bÒ mÆt chÊt ch¸y 1 lo¹i h¬i nÆng h¬n kh«ng khÝ 5.5 lÇn. Nã kh«ng nu«i d­ìng sù ch¸y, kh«ng dÉn ®iÖn, lµm c¶n «xy tiÕp xóc víi chÊt ch¸y do ®ã lµm t¾t ch¸y. -Kghi cÇn dïng, ®Ëp tay vµo chèt ®Ëp, mòi nhän cña chèt ®Ëp chäc thñng tÊm ®Öm vµ khÝ CO2 trong b×nh nhá bay ra ngoµi. D­íi ¸p lùc cña khÝ CO2, dung dÞch CCl4 phun ra ngoµi theo vßi phun thµnh 1 tia. B×nh ®­îc trang bÞ 1 mµng b¶o hiÓm ®Ó phßng næ. Mét sè b×nh kiÓu nµy ng­êi ta dïng kh«ng khÝ nÐn ®Ó thay thÕ CO2. -B×nh ch÷a ch¸y b»ng khÝ CO2 (lo¹i OY-2): -Vá b×nh ch÷a ch¸y b»ng khÝ CO2 lµm b»ng thÐp dµy chÞu ®­îc ¸p suÊt thö lµ 250kg/cm2. vµ ¸p suÊt lµm viÖc tèi ®a lµ 180kg/cm2. NÕu qu¸ ¸p suÊt nµy van an toµn sÏ tù ®éng më ra ®Ó x¶ khÝ CO2 ra ngoµi. -B×nh ch÷a ch¸y lo¹i nµy cã loa phun th­êng lµm b»ng chÊt c¸ch ®iÖn ®Ó ®Ò phßng khi ch÷a ch¸y ch¹m loa vµo thiÕt bÞ ®iÖn. -Khi ®em b×nh ®i ch÷a ch¸y, cÇn mang ®Õn thËt gÇn chæ ch¸y, quay loa ®i 1 gãc 90o ___ - 22 -
23. Giáo trình an toàn điện ___ vµ h­íng vµo chæ ch¸y, sau ®ã më n¾p xo¸y. D­íi ¸p lùc cao, khÝ tuyÕt CO2 sÏ qua èng xiph«ng vµ loa phun råi ®­îc phun vµo ngän löa. -B×nh ch÷a ch¸y b»ng khÝ CO2 kh«ng dïng ®Ó ch÷a ch¸y c¸c thiÕt bÞ ®iÖn, nh÷ng thiÕt bÞ quý, Kh«ng ®­îc dïng b×nh ch÷a ch¸y lo¹i nµy ®Î ch÷a ch¸y kim lo¹i nh­ c¸c nit¬rat, hîp chÊt tÐcmÝt, 5 3 6 4 2 1 7 8 1.Th©n b×nh 2.èng xiph«ng 3.Van an toµn 4.Tay cÇm 5.N¾p xo¸y 6.èng dÉn 7.Loa phun 8.Gi¸ kª H×nh 2.3: B×nh ch÷a ch¸y b»ng khÝ CO2 -Vßi rång ch÷a ch¸y: -HÖ thèng vßi rång cøu ho¶ cã t¸c dông tù ®éng dËp t¾t ngay ®¸m ch¸y b»ng n­íc khi nã míi xuÊt hiÖn. Vßi rång cã 2 lo¹i: kÝn vµ hë. -Vßi rång kÝn: -Cã n¾p ngoµi lµm b»ng kim lo¹i dÔ ch¶y, ®Æt h­íng vµo ®èi t­îng cÇn b¶o vÖ (c¸c thiÕt bÞ, c¸c n¬i dÔ ch¸y). Khi cã ®¸m ch¸y, n¾p hîp kim sÏ ch¶y ra vµ n­íc sÏ tù ®éng phun ra ®Ó dËp t¾t ®¸m ch¸y. NhiÖt ®é nãng ch¶y cña hîp kim, phô thuéc vµo nhiÖt ®é lµm viÖc cña gian phßng vµ lÊy nh­ sau: • §èi víi phßng cã nhiÖt ®é d­íi 40o lµ 72o. • §èi víi phßng cã nhiÖt ®é tõ 40o-60o lµ 93o. • §èi víi phßng cã nhiÖt ®é d­íi 60o-100o lµ 141o. ___ - 23 -
24. Giáo trình an toàn điện ___ • §èi víi phßng cã nhiÖt ®é cao h¬n 100o lµ 182o. -Vßi rång hë: -Kh«ng cã n¾p ®Ëy, më n­íc cã thÓ b»ng tay hoÆc tù ®éng. HÖ thèng vßi rång hë ®Ó t¹o mµng n­íc b¶o vÖ c¸c n¬i sinh ra ch¸y. 2.2 Kỹ thuật cấp cứu nạn nhân bị điện giật bị ngất. Nguyên nhân chính làm chết người vì điện giật là do hiện tượng kích thích chứ không do bị chấn thương. Khi có người bị tan nạn điện, việc tiến hành sơ cứu nhanh chóng, kịp thời và đúng phương pháp là các yếu tố quyết định để cứu sống nạn nhân. Các thí nghiệm và thực tế cho thấy rằng từ lúc bị điện giật đến một phút sau được cứu chữa thì 90% trường hợp cứu sống, để 6 phút sau mới cứu chỉ có thể cứu sống 10%, nếu để từ 10 phút mới cấp cứu thì rất ít trường hợp cứu sống được. Việc sơ cứu phải thực hiện đúng phương pháp mới có hiệu quả và tác dụng cao. Khi sơ cứu người bị tai nạn cần thực hiện hai bước cơ bản sau: - Tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện. - Làm hô hấp nhân tạo và xoa bóp tim ngoài lồng ngực. 2.2.1Tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện * Nếu nạn nhân chạm vào điện hạ áp cần: Nhanh chóng cắt nguồn điện (cầu dao, aptomat, cầu chì ); nếu không thể cắt nhanh nguồn điện thì phải dùng các vật cách điện khô như sào, gậy tre, gỗ khô để gạt dây điện ra khỏi nạn nhân, nếu nạn nhân nắm chặt vào dây điện cần phải đứng trên các vật cách điện khô (bệ gỗ) để kéo nạn nhân ra hoặc đi ủng hay dùng găng tay cách điện để gỡ nạn nhân ra; cũng có thể dùng dao rìu với cán gỗ khô, kìm cách điện để chặt hoặc cắt đứt dây điện. * Nếu nạn nhân bị chạm hoặc bị phóng điện từ thiết bị có điện áp cao Không thể đến cứu ngay trực tiếp mà cần phải đi ủng, dùng gậy, sào cách điện để tách nạn nhân ra khỏi phạm vi có điện. Đồng thời báo cho người quản lý đến cắt điện trên đường dây. Nếu người bị nạn đang làm việc ở đường dây trên cao dùng dây nối đất làm ngắn mạch đường dây. Khi làm ngắn mạch và nối đất cần phải tiến hành nối đất trước, sau đó ném dây lên làm ngắn mạch đường dây. Dùng các biện pháp để đỡ chống rơi, ngã nếu người bị nạn ở trên cao. 2.2.2 Làm hô hấp nhân tạo Thực hiện ngay sau khi tách người bị nạn ra khỏi bộ phận mang điện. Đặt ___ - 24 -
25. Giáo trình an toàn điện ___ nạn nhân ở chỗ thoáng khí, cởi các phần quần áo bó thân (cúc cổ, thắt lưng ), lau sạch máu, nước bọt và các chất bẩn. Thao tác theo trình tự: - Đặt nạn nhân nằm ngửa, kê gáy bằng vật mềm để đầu ngửa về phía sau. Kiểm tra khí quản có thông suốt không và lấy các di vật ra. Nếu hàm bị co cứng phải mở miệng bằnh cách để tay và phía dưới của góc hàm dưới, tỳ ngón tay cái vào mép hàm để đẩy hàm dưới ra. - Kéo ngửa mặt nạn nhân về phía sau sao cho cằm và cổ trên một đường thẳng đảm bảo cho không khí vào dể dàng. Đẩy hàm dưới về phía trước đề phòng lưỡi rơi xuống đóng thanh quản. - Mở miệng và bịt mũi nạn nhân. Người cấp cứu hít hơi và thở mạnh vào miệng nạn nhân (đặt khẩu trang hoặc khăn sạch lên miệng nạn nhân). Nếu không thể thổi vào miệng được thì có thể bịt kít miệng nạn nhân và thổi vào mũi. - Lặp lại các thao tác trên nhiều lần. Việc thổi khí cần làm nhịp nhàng và liên tục 10-12 lần trong 1 phút với Hình 2.4: Cấp cứu người lớn, 20 lần trong 1 phút với trẻ phương pháp hà hơi em. thổi ngạt 2.2.3 Xoa bóp tim ngoài lồng ngực ___ - 25 -
26. Giáo trình an toàn điện ___ Nếu có hai người cấp cứu thì một người thổi ngạt còn một người xoa bóp tim. Người xoa bóp tim đặt hai tay chồng lên nhau và đặt ở 1/3 phần dưới xương ức của nạn nhân, ấn khoảng 4-6 lần thì dừng lại 2 giây để người thứ nhất thổi không khí vào phổi nạn nhân. Khi ép mạnh lồng ngực xuống khoảng 4-6cm, sau đó giữ tay lại khoảng 1/3s rồi mới rời tay khỏi lồng ngực cho trở về vị trí cũ. Nếu có một người cấp cứu thì cứ sau hai ba lần thổi ngạt ấn vào lồng ngực nạn nhân như trên từ 4-6 lần. Các thao tác phải được làm liên tục cho đến khi nạn nhân xuất hiện dấu hiệu sống trở lại, hệ hô hấp có thể tự hoạt động ổn định. Để kiểm tra nhip tim nên ngừng xoa bóp khoảng 2-3s. Sau khi thấy khí sắc mặt trở lại hồng hào, đồng tử co dãn, tim phổi bắt đầu hoạt động nhẹ cần tiếp tục cấp cứu khoảng 5-10 phút nữa để tiếp sức thêm cho nạn nhân. Sau đó kịp thời chuyển nạn nhân đến bệnh viện. Trong quá trình vận chuyển vẫn phải tiếp tục tiến hành công việc cấp cứu liên tục. 2.3 KÜ thuËt cÊp cøu vµ chuyÓn th­¬ng CÊp cøu vµ chuyÓn th­¬ng lµ nh÷ng kÜ thuËt ®Çu tiªn, ®¬n gi¶n, cÇn ®­îc tiÕn hµnh ngay t¹i n¬i bÞ th­¬ng, bÞ n¹n. NÕu lµm tèt c¸c kÜ thuËt nµy cã t¸c dông ng¨n chÆn tøc thêi nh÷ng triÖu chøng ®e däa ®Õn tÝnh m¹ng n¹n nh©n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc cøu ch÷a ë tuyÕn sau. 2.3.1. CÇm m¸u t¹m thêi a. Môc ®Ých - Nhanh chãng lµm ngõng ch¶y m¸u b»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù mÊt m¸u, gãp phÇn cøu sèng tÝnh m¹ng, tr¸nh c¸c tai biÕn nguy hiÓm. b. Nguyªn t¾c cÇm m¸u t¹m thêi +) Ph¶i khÈn tr­¬ng, nhanh chãng lµm ngõng ch¶y m¸u TÊt c¶ c¸c vÕt th­¬ng Ýt nhiÒu ®Òu cã ch¶y m¸u, nhÊt lµ tæn th­¬ng c¸c m¹ch m¸u lín, m¸u ch¶y nhiÒu, cÇn ph¶i thËt khÈn tr­¬ng lµm ngõng ch¶y m¸u ngay tøc kh¾c, nÕu kh«ng mçi gi©y phót chËm trÔ lµ thªm mét khèi l­îng m¸u mÊt ®i, dÔ cã nguy c¬ dÉn ®Õn cho¸ng hoÆc chÕt do mÊt m¸u. +) Ph¶i xö trÝ ®óng chØ ®Þnh theo tÝnh chÊt cña vÕt th­¬ng ___ - 26 -
27. Giáo trình an toàn điện ___ C¸c biÖn ph¸p cÇm m¸u t¹m thêi ®Òu tïy thuéc vµo tÝnh chÊt ch¶y m¸u, cÇn ph¶i xö trÝ ®óng chØ ®Þnh theo yªu cÇu cña tõng vÕt th­¬ng, kh«ng tiÕn hµnh mét c¸ch thiÕu thËn träng, nhÊt lµ khi quyÕt ®Þnh ®Æt ga r«. c) Ph¶i ®óng quy tr×nh kÜ thuËt C¸c biÖn ph¸p cÇm m¸u t¹m thêi ®Òu cã quy tr×nh kÜ thuËt nhÊt ®Þnh. TiÕn hµnh cÇm m¸u ph¶i ®óng kÜ thuËt míi cã thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. 2.3.2 Ph©n biÖt c¸c lo¹i ch¶y m¸u C¨n cø vµo m¹ch m¸u bÞ tæn th­¬ng, ng­êi ta cã thÓ chia thµnh 3 lo¹i ch¶y m¸u: a) Ch¶y m¸u mao m¹ch M¸u ®á thÈm, thÊm ra t¹i chæ bÞ th­¬ng, l­îng m¸u Ýt hoÆc rÊt Ýt, cã thÓ tù cÇm sau Ýt phót. b) Ch¶y m¸u tÜnh m¹ch võa vµ nhá M¸u ®á thÈm, ch¶y rØ rØ t¹i chæ bÞ th­¬ng, l­îng m¸u võa ph¶i, kh«ng nguy hiÓm, nhanh chãng h×nh thµnh côc m¸u bÝt c¸c tÜnh m¹ch bÞ tæn th­¬ng l¹i. Tuy nhiªn, tæn th­¬ng c¸c tÜnh m¹ch lín (tÜnh m¹ch chñ, tÜnh m¹ch c¶nh, tÜnh m¹ch d­íi ®ßn, ) vÉn g©y ch¶y m¸u å ¹t, nguy hiÓm. c) Ch¶y m¸u ®éng m¹ch M¸u ®á t­¬i, ch¶y vät thµnh tia (theo nhÞp tim ®Ëp) hoÆc trµo qua miÖng vÕt th­¬ng ra ngoµi nh­ m¹ch n­íc ®ïn ë ®¸y giÕng lªn, l­îng m¸u cã thÓ nhiÒu hoÆc rÊt nhiÒu tïy theo ®éng m¹ch bÞ tæn th­¬ng. Thùc tÕ rÊt Ýt x¶y ra ch¶y m¸u ®¬n thuÇn mao m¹ch, tÜnh m¹ch hoÆc ®éng m¹ch, do vËy cÇn thËn träng nhanh chãng x¸c ®Þnh lo¹i vÕt th­¬ng ®Ó cã biÖn ph¸p cÇm m¸u thÝch hîp vµ kÞp thêi. 2.3.3. C¸c biÖn ph¸p cÇm m¸u t¹m thêi CÇm m¸u t¹m thêi ngay sau khi bÞ th­¬ng, bÞ n¹n th­êng do b¶n th©n n¹n nh©n tù lµm hoÆc nh÷ng ng­êi xung quanh, gåm c¸c biÖn ph¸p sau: a) Ên ®éng m¹ch Dïng c¸c ngãn tay (ngãn c¸i hoÆc c¸c ngãn kh¸c) Ên ®Ì trªn ®­êng ®i cña ®éng m¹ch lµm ®éng m¹ch bÞ Ðp chÆt gi÷a ngãn tay Ên vµ nÒn x­¬ng, m¸u ngõng ch¶y ngay tøc kh¾c. Ên ®éng m¹ch cã t¸c dông cÇm m¸u nhanh, Ýt g©y ®au vµ kh«ng g©y tai biÕn nguy hiÓm cho ng­êi bÞ th­¬ng, nh­ng ®ßi hái ng­êi lµm ph¶i n¾m ch¾c kiÕn thøc gi¶i phÈu vÒ ®­êng ®i cña ®éng m¹ch. Ên ®éng m¹ch kh«ng gi÷ ®­îc l©u v× mái tay ng­êi Ên, do vËy chØ lµ biÖn ph¸p cÇm m¸u tøc thêi, sau ®ã ph¶i thay thÕ b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Mét sè ®iÓm ®Ó Ên ®éng m¹ch trªn c¬ thÓ: ___ - 27 -
28. Giáo trình an toàn điện ___ - Ên ®éng m¹ch trô vµ quay ë cæ tay: Khi ch¶y m¸u nhiÒu ë bµn tay, dïng ngãn c¸i Ên vµo ®éng m¹ch trô vµ quay ë phÝa trªn cæ tay, c¸ch bê trong vµ bê ngoµi c¼ng tay 1,5cm. - Ên ®éng m¹ch c¸nh tay ë mÆt trong c¸nh tay: Khi ch¶y m¸u nhiÒu ë c¼ng tay, c¸nh tay, dïng ngãn c¸i hoÆc bèn ngãn Ên m¹nh vµo mÆt trong c¸nh tay ë phÝa trªn vÕt th­¬ng. NÕu vÕt th­¬ng ë cao, Ên s©u vµo ®éng m¹ch n¸ch ë ®Ønh hè n¸ch. - Ên ®éng m¹ch d­íi ®ßn ë hám x­¬ng ®ßn :Khi ch¶y m¸u nhiÒu ë hè n¸ch, tay dïng ngãn c¸i Ên m¹nh v¸ s©u ë hè trªn ®ßn s¸t gi÷a bê sau x­¬ng ®ßn lµm ®éng m¹ch bÞ Ðp chÆt vµo x­¬ng s­ên, m¸u sÏ ngõng ch¶y. b) GÊp chi tèi ®a GÊp chi tèi ®a lµ biÖn ph¸p cÇm m¸u ®¬n gi¶n, mäi ng­êi ®Òu cã thÓ tù lµm ®­îc. Khi chi bÞ gÊp m¹nh, c¸c m¹ch m¸u còng bÞ gÊp vµ bÞ ®Ì Ðp bëi c¸c khèi c¬ bao quanh lµm cho m¹ch m¸u ngõng ch¶y. GÊp chi tèi ®a còng chØ lµ biÖn ph¸p t¹m thêi. V× ®éng m¹ch d­íi ®ßn kh«ng gi÷ ®­îc l©u. Tr­êng hîp cã g·y x­¬ng kÌm theo th× kh«ng thùc hiÖn ®­îc gÊp chi tèi ®a. GÊp c¼ng tay vµo c¸nh tay Khi ch¶y m¸u nhiÒu ë bµn tay vµ c¼ng tay, ph¶i gÊp ngay thËt m¹nh c¼ng tay vµo c¸nh tay, m¸u ngõng ch¶y. Khi cÇn gi÷ l©u ®Ó chuyÓn ng­êi bÞ th­¬ng vÒ c¸c tuyÕn cøu ch÷a, cÇn cè ®Þnh t­ thÕ gÊp b»ng mét vµi vßng b¨ng gh× chÆt cæ tay vµo phÇn trªn c¸nh tay. - GÊp c¸nh tay vµo th©n ng­êi cã con chÌn Khi ch¶y m¸u nhiÒu do tæn th­¬ng ®éng m¹ch c¸nh tay, lÊy ngay mét khóc gç trßn ®­êng kÝnh tõ 5-10cm, hay cuén b¨ng hoÆc bÊt cø vËt r¾n nµo t­¬ng tù kÑp chÆt GÊp c¼ng tay vµo c¸nh tay vµo n¸ch ë phÝa trªn chæ ch¶y m¸u, råi cè ®Þnh c¸nh tay vµo th©n ng­êi b»ng mét vµi vßng b¨ng, m¸u ngõng ch¶y. c) B¨ng Ðp Lµ ph­¬ng ph¸p b¨ng vÕt th­¬ng víi c¸c vßng b¨ng xiÕt t­¬ng ®èi chÆt ®Ì Ðp m¹nh vµo bé phËn bÞ tæn th­¬ng t¹o ®iÒu kiÖn cho viÕc nhanh chãng h×nh thµnh c¸c côc m¸u lµm m¸u ngõng ch¶y ra ngoµi. C¸ch tiÕn hµnh b¨ng Ðp: - §Æt mét líp g¹c vµ b«ng hót phñ kÝn vÕt th­¬ng. - §Æt mét líp b«ng mì dµy phñ kÝn trªn líp b«ng g¹c - B¨ng theo kiÓu vßng xo¾n hoÆc sè 8 (nªn dïng lo¹i b¨ng thun v× lo¹i b¨ng nµy cã tÝnh chun gi¶n tèt). ___ - 28 -
29. Giáo trình an toàn điện ___ d) B¨ng chÌn B¨ng chÌn còng lµ kiÓu ®Ì Ðp nh­ Ên ®éng m¹ch, nh­ng kh«ng ph¶i b»ng ngãn tay mµ b»ng mét vËt cøng trßn, nh½n kh«ng s¾c c¹nh, gäi lµ con chÌn (cµnh c©y nhá dµi kho¶ng 2cm, lä penicilin hoÆc cuén b¨ng) con chÌn ®­îc ®Æt vµo vÞ trÝ trªn ®­êng ®i cña ®éng m¹ch, cµng s¸t vÕt th­¬ng cµng tèt, sau ®ã cè ®Þnh con chÌn b»ng nhiÒu vßng b¨ng xiÕt t­¬ng ®èi chÆt c¸c vÞ trÝ cã thÓ b¨ng chÌn t­¬ng tù nh­ vÞ trÝ Ên ®éng m¹ch. e) B¨ng nót B¨ng nót lµ c¸ch b¨ng Ðp, cã dïng thªm b¨ng g¹c ®· triÖt khuÈn, nhÐt chÆt vµo miÖng vÕt th­¬ng t¹o thµnh c¸i nót ®Ó cÇm m¸u. Nót cµng chÆt lµm t¨ng søc ®Ì Ðp vµo c¸c m¹ch m¸u, t¸c dông cÇm m¸u cµng tèt. f) Ga r« Ga r« lµ biÖn ph¸p cÇm m¸u t¹m thêi b»ng sîi d©y cao su xo¾n chÆt vµo ®o¹n chi lµm ngõng l­u th«ng m¸u tõ phÝa trªn xuèng phÝa d­íi cña chi, m¸u sÏ kh«ng ch¶y ra ë miÖng cña vÕt th­¬ng. Do sù ngõng l­u th«ng m¸u trong thêi gian nhÊt ®Þnh (kho¶ng 60 – 90 phót) rÊt dÔ x¶y ra tai biÕn nguy hiÓm. V× vËy ph¶i c©n nh¾c kÜ l­ìng tr­íc khi ra quyÕt ®Þnh ga r« trong tr­êng hîp vÕt th­¬ng cã ch¶y m¸u. - ChØ ®Þnh ga r«: Ga r« ®­îc phÐp lµm trong mét sè tr­êng hîp sau ®©y: + VÕt th­¬ng ë chi ch¶y m¸u å ¹t, phôt thµnh tia hoÆc trµo m¹nh qua miÖng vÕt th­¬ng. + VÕt th­¬ng bÞ c¾t côt tù nhiªn. + VÕt th­¬ng phÇn mÒm hoÆc g·y x­¬ng cã kÌm theo tæn th­¬ng ®éng m¹ch ®· cÇm m¸u b»ng c¸c biÖn ph¸p t¹m thêi kh¸c kh«ng cã hiÖu qu¶. + BÞ r¾n ®éc c¾n, nh»m ng¨n c¶n chÊt ®éc vµo c¬ thÓ. - Nguyªn t¾c Ga r«: + Ph¶i ®Æt ga r« ngay s¸t phÝa trªn vÕt th­¬ng vµ ®Ó lé ra ngoµi ®Ó dÔ nhËn ra. TuyÖt ®èi kh«ng ®Ó che lÊp ga r«. + Ng­êi bÞ ®Æt ga r« ph¶i ®­îc nhanh chãng chyÓn vÒ c¸c tuyÕn cøu ch÷a; trªn ®­êng vËn chuyÓn cø 1 giê ph¶i níi ga r« mét lÇn, kh«ng ®Ó ga r« l©u qu¸ 3 - 4 giê. + Cã phiÕu ghi râ: Hä tªn, ®Þa chØ ng­êi bÞ ga r«, thêi gian níi ga r« lÇn 1, lÇn 2, Hä tªn, ®Þa chØ ng­êi ga r«, ®Ó gióp c¸c tuyÕn trªn theo dâi vµ xö trÝ. + Cã kÝ hiÖu b»ng v¶i ®á cµi vµo tói ¸o bªn tr¸i cña n¹n nh©n. - C¸ch ga r«: D©y ga r« th­êng dïng ___ - 29 -
30. Giáo trình an toàn điện ___ Sîi d©y cao su to b¶n (3 – 4cm) máng vµ Cã t¸c dông ®µn håi tèt. Tr­êng hîp khÈn cÊp cã thÓ sö dông bÊt k× lo¹i d©y nµo kh¸c nh­: cuén b¨ng, d©y cao su trßn, quai dÐp ®Ó ga r«. - Thø tù ga r« nh­ sau: + Lãt v¶i g¹c chç ®Þnh ga r«. + §Æt d©y ga r« råi tõ tõ xo¾n, võa xo¾n võa bá tay Ên ®éng m¹ch ra, theo dâi kh«ng thÊy m¸u ch¶y ë vÕt th­¬ng lµ ®­îc. + B¨ng vÕt th­¬ng vµ lµm c¸c thñ tôc hµnh chÝnh. 2.3.4 Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y a. Tæn th­¬ng g·y x­¬ng TÊt c¶ c¸c vÕt th­¬ng g·y x­¬ng kÓ c¶ trong chiÕn tranh hay do c¸c tai n¹n bÊt th­êng ®Òu cã thÓ x¶y ra d­íi d¹ng g·y x­¬ng kÝn hoÆc g·y hë. Tæn th­¬ng th­êng phøc t¹p nh­: - X­¬ng bÞ g·y r¹n, g·y ch­a rêi h½n (g·y cµnh xanh), g·y rêi thµnh hai hay nhiÒu m·nh hoÆc cã thÓ mÊt tõng ®o¹n x­¬ng. - Da, c¬ bÞ dËp n¸t nhiÒu, ®«i khi kÌm theo m¹ch m¸u, thÇn kinh xung quanh còng bÞ tæn th­¬ng. - RÊt dÔ g©y cho¸ng do ®au ®ín, mÊt m¸u vµ nhiÔm trïng do m«i tr­êng xung quanh. b. Môc ®Ých - Lµm gi¶m ®au ®ín, cÇm m¸u t¹i vÕt th­¬ng. - Gi÷ cho ®Çu x­¬ng g·y t­¬ng ®èi yªn tÜnh, ®¶m b¶o an toµn trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ng­êi bÞ th­¬ng vÒ c¸c tuyÕn cøu ch÷a. - Phßng ngõa c¸c tai biÕn: cho¸ng do mÊt m¸u, do ®au ®ín; tæn th­¬ng thø ph¸t do c¸c ®Çu x­¬ng g·y di ®éng; nhiÔm khuÈn vÕt th­¬ng. c. Ngyuªn t¾c cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y - NÑp cè ®Þnh ph¶i cè ®Þnh ®­îc c¶ khíp trªn vµ khíp d­íi æ g·y. Víi c¸c x­¬ng lín nh­ x­¬ng ®ïi, cét sèng, ph¶i cè ®Þnh tõ 3 khíp trë lªn. - Kh«ng ®Æt nÑp cøng s¸t vµo chi, ph¶i ®Öm, lãt b»ng b«ng mì, g¹c hoÆc v¶i mÒm t¹i c¸c chç tiÕp xóc ®Ó kh«ng g©y thªm c¸c tæn th­¬ng kh¸c. Khi cè ®Þnh kh«ng cÇn cëi quÇn, ¸o cã t¸c dông t¨ng c­êng ®Öm lãt cho nÑp. - Kh«ng co kÐo, n¾n chØnh æ g·y tr¸nh tai biÕn nguy hiÓm cho ng­êi bÞ th­¬ng. NÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp, chØ cã thÓ nhÑ nhµng kÐo, chØnh l¹i trôc chi bít biÕn d¹ng sau khi ®· ®­îc gi¶m ®au thËt tèt. ___ - 30 -
31. Giáo trình an toàn điện ___ - B¨ng cè ®Þnh nÑp vµo chi ph¶i t­¬ng ®èi ch¾c, kh«ng ®Ó nÑp xéc xÖch, nh­ng còng kh«ng qu¸ chÆt dÔ g©y c¶n trë l­u th«ng m¸u cña chi. d. KÜ thuËt cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y Thao t¸c cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y tuy kh«ng phøc t¹p nh­ng ®ßi hái mäi ng­êi ph¶i thuÇn thôc kÜ thuËt, ®ång thêi ph¶i chuÈn bÞ dÇy ®ñ dông cô khi cÊp cøu míi ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt cho ng­êi bÞ th­¬ng. *) C¸c lo¹i nÑp th­êng dïng cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y - NÑp tre, nÑp gç: lµ lo¹i nÑp ®­îc dïng rÊt phæ biÕn, dÔ lµm song ph¶i ®óng quy c¸ch sau: + ChiÒu réng cña nÑp: 5 - 6 cm + ChiÒu dµy cña nÑp: 0,5 - 0,6 cm + ChiÒu dµi cña nÑp: tïy thuéc tõng chi g·y. + NÑp c¼ng tay: 2 nÑp (mét nÑp dµi 30 cm, mét nÑp dµi 35 cm). + NÑp c¸nh tay: 2 nÑp (mét nÑp dµi 20 cm, mét nÑp dµi 35 cm). + NÑp c¼ng ch©n: 2 nÑp (mçi nÑp dµi 60 cm). + NÑp ®ïi: 3 nÑp ( nÑp ngoµi dµi 120 cm, nÑp sau dµi 100 cm, nÑp trong dµi 80 cm). KÝch th­íc nµy chØ lµ t­¬ng ®èi, khi sö dông cÇn c¾t nÑp cho phï hîp kÝch th­íc tõng ng­êi. - NÑp crame lµ lo¹i nÑp lµm b»ng d©y thÐp cã h×nh bËc thang, cã thÓ uèn nÑp theo c¸c t­ thÕ cÇn cè ®Þnh, hoÆc nèi hai nÑp víi nhau khi cÇn mét nÑp dµi. NÑp crame cè ®Þnh tèt, thuËn tiÖn song thùc tÕ Ýt ®­îc sö dông ®Ó cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y t¹i n¬i bÞ n¹n. Trong t×nh huèng khÈn cÊp, nÕu kh«ng cã c¸c lo¹i nÑp ®· chuÈn bÞ s½n cã thÓ vËn dông mét sè ph­¬ng tiÖn nh­: cµnh c©y, gËy gç, ®ßn g¸nh, lµm nÑp, hoÆc cã thÓ buéc chi trªn vµo th©n ng­êi, buéc hai chi d­íi vµo nhau ®Ó t¹m thêi cè ®Þnh tïy ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹i n¬I bÞ n¹n. *) KÜ thuËt cè ®iÞnh t¹m thêi mét sè tr­êng hîp x­¬ng g·y - §èi víi c¸c vÕt th­¬ng g·y x­¬ng hë, tr­íc hÕt ph¶i cÇm m¸u cho vÕt th­¬ng(nÕu cÇn thiÕt), b¨ng kÝn vÕt th­¬ng, sau ®ã míi ®Æt nÑp cè ®Þnh x­¬ng g·y. - Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng bµn tay g·y, khíp cæ tay(h×nh 8). Dïng mét nÑp tre to b¶n hoÆc nÑp crame: + §Æt mét cuén b¨ng hoÆc mét cuén b«ng vµo lßng bµn tay, ®Æt bµn tay ë t­ thÓ n÷a sÊp. + §Æt nÑp th¼ng tõ bµn tay ®Õn khuûu tay. ___ - 31 -
32. Giáo trình an toàn điện ___ + B¨ng cè ®Þnh bµn tay, c¼ng tay vµo nÑp, ®Ó hë c¸c ®Çu ngãn tay ®Ó tiÖn theo dâi sù l­u th«ng m¸u. +Dïng kh¨n tam gi¸c hoÆc cuén b¨ng treo c¼ng tay ë t­ thÕ gÊp 900. - Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng g·y dïng hai nÑp tre hoÆc nÑp crame. + §Æt nÑp ng¾n ë mÆt tr­íc c¼ng tay (phÝa lßng bµn tay) tõ bµn tay ®Õn nÕp khuûu. + §Æt nÑp ë mÆt sau c¼ng tay (phÝa mu bµn tay) tõ khíp ngãn tay ®Õn mám khuûu. + Buéc mét ®o¹n ë cæ tay vµ bµn tay, mét ®o¹n ë trªn vµ ë d­íi nÕp khuûu ®Ó cè ®Þnh c¼ng tay, bµn tay vµo nÑp. + Dïng kh¨n tam gi¸c hoÆc cuén b¨ng treo c¼ng tay ë t­ thÕ 900. - Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng c¸nh tay g·y dïng hai nÑp tre hoÆc nÑp crame: + §Æt nÑp ng¾n ë mÆt trong c¸nh tay tõ nÕp khuûu ®Õn hè n¸ch. + §Æt nÑp dµi ë mÆt ngoµi c¸nh tay tõ mám khuûu ®Õn mám vai. + Buéc mét ®o¹n ë mét phÇn ba trªn c¸nh tay vµ khíp vai, mét ®o¹n ë trªn vµ d­íi nÕp khuûu ®Ó cè ®Þnh c¸nh tay vµo nÑp. + Dïng b¨ng tam gi¸c hoÆc cuén b¨ng treo c¼ng tay ë t­ thÒ gÊp 900 vµ cuèn vµi vßng b¨ng buéc c¸nh tay vµo th©n ng­êi. - Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng c¼ng ch©n g·y dïng hai nÑp tre hoÆc nÑp crame: + §Æt hai nÑp ë mÆt trong vµ mÆt ngoµi c¼ng ch©n, tõ gãt lªn ®Õn gi÷a ®ïi. + §Æt b«ng ®Öm vµo c¸c ®Çu x­¬ng. + Buéc mét ®o¹n ë cæ vµ bµn ch©n, mét ®o¹n ë trªn vµ d­íi gèi, mét ®o¹n ë gi÷a ®ïi cè ®Þnh chi g·y vµo - Cè ®Þnh t¹m thêi x­¬ng ®ïi g·y(h×nh 12). Dïng ba nÑp tre hoÆc ba nÑp crame: + §Æt nÑp sau tõ ngang th¾t l­ng (trªn mµo x­¬ng chËu) ®Õn gãt ch©n. + §Æt nÑp ngoµi tõ hè n¸ch ®Õn gãt ch©n. + §Æt nÑp trong tõ nÕp bÑn ®Õn gãt ch©n. + Dïng b«ng ®Öm lãt vµo c¸c ®Çu x­¬ng. + Buéc mét ®o¹n ë cæ ch©n hoÆc bµn ch©n, mét ®o¹n ë trªn vµ d­íi gèi, mét ®o¹n ë bÑn mét ®o¹n ë ngang th¾t l­ng, mét ®o¹n ë ngang hè n¸ch ®Ó cè ®Þnh chi g·y vµo nÑp. + Sau ®ã buéc chi g·y ®· cè ®Þnh vµo chi lµnh ë cæ ch©n, gèi vµ ®ïi, tr­íc khi vËn chuyÓn. +Tr­êng hîp cè ®Þnh b»ng nÑp crame còng lµm t­¬ng tù nh­ cè ®Þnh b»ng nÑp tre. + §èi víi c¸c tr­êng hîp g·y x­¬ng ®ïi, mÆc dï ®· ®­îc cè ®Þnh ®Òu ®­îc vËn chuyÓn b»ng c¸ng cøng. ___ - 32 -
33. Giáo trình an toàn điện ___ CHƯƠNG 3 KỸ THUẬT AN TOÀN ĐIỆN 3.1 Các khái niệm về an toàn điện 3.1.1 Tác dụng của dòng điện đối với cơ thể người. Người bị điện giật là do tiếp xúc với mạch điện có điện áp hay nói một cách khác là do có dòng điện chạy qua cơ thể người. Dòng điện chạy qua cơ thể người sẽ gây ra các tác dụng sau đây: - Tác dụng nhiệt: làm cháy bỏng thân thể, thần kinh, tim não và các cơ quan nội tạng khác gây ra các rối loạn nghiêm trọng về chức năng. - Tác dụng điện phân: biểu hiện ở việc phân ly máu và các chất lỏng hữu cơ dẫn đến phá huỷ thành phần hoá lý của máu và các tế bào. - Tác dụng sinh lý: gây ra sự hưng phấn và kích thích các tổ chức sống dẫn đến co rút các bắp thịt trong đó có tim và phổi. Kết quả có thể đưa đến phá hoại, thậm chí làm ngừng hẳn hoạt động hô hấp và tuần hoàn. Các nguyên nhân chủ yếu gây chết người bởi dòng điện thường là tim phổi ngừng làm việc và sốc điện: Tim ngừng đập là trường hợp nguy hiểm nhất và thường khó cứu sống nạn nhân hơn là ngừng thở và sốc điện. Tác dụng dòng điện đến cơ tim có thể gây ra ngừng tim hoặc rung tim. Rung tim là hiện tượng co rút nhanh và lộn xộn các sợi cơ tim làm cho các mạch máu trong cơ thể bị ngừng hoạt động dẫn đến tim ngừng đập hoàn toàn. Ngừng thở thường xảy ra nhiều hơn so với ngừng tim, người ta thấy bắt đầu khó thở do sự co rút do có dòng điện 20-25mA tần số 50Hz chạy qua cơ thể. Nếu dòng điện tác dụng lâu thì sự co rút các cơ lồng ngực mạnh thêm dẫn đến ngạt thở, dần dần nạn nhân mất ý thức, mất cảm giác rồi ngạt thở cuối cùng tim ngừng đập và chết lâm sàng. Sốc điện là phản ứng phản xạ thần kinh đặc biệt của cơ thể do sự hưng phấn mạnh bởi tác dụng của dòng điện dẫn đến rối loạn nghiêm trọng tuần hoàn, hô hấp và quá trình trao đổi chất. Tình trạng sốc điện kéo dài độ vài chục phút cho đến một ngày đêm, nếu nạn nhân được cứu chữa kịp thời thì có thể bình phục. Hiện nay còn nhiều ý kiến khác nhau trong việc xác định nguyên nhân ___ - 33 -
34. Giáo trình an toàn điện ___ đầu tiên và quan trọng nhất dẫn đến chết người. ý kiến thứ nhất cho rằng đó là do tim ngừng đập song loại ý kiến thứ hai lại cho rằng đó là do phổi ngừng thở vì theo họ trong nhiều trường hợp tai nạn điện giật thì nạn nhân đã được cứu sống chỉ đơn thuần bằng biện pháp hô hấp nhân tạo thôi. Loại ý kiến thứ ba cho rằng khi có dòng điện qua người thì đầu tiên nó phá hoại hệ thống hô hấp sau đó nó làm ngừng trệ hoạt động tuần hoàn. Do có nhiều quan điểm khác nhau như vậy nên hiện nay trong việc cứu chữa nạn nhân bị điện giật người ta khuyên nên áp dụng tất cả các biện pháp để vừa phục hồi hệ thống hô hấp (thực hiện hô hấp nhân tạo) vừa phục hồi hệ thống tuần hoàn (xoa bóp tim ) 3.1.2. Điện trở cơ thể . Thân thể người ta gồm có da thịt xương máu tạo thành và có một tổng trở nào đó đối với dòng điện chạy qua người. Lớp da có điện trở lớn nhất mà điện trở của da là do điện trở của lớp sừng trên da quyết định. Điện trở của người là một đại lượng rất không ổn định và không chỉ phụ thuộc vào trạng thái sức khoẻ của cơ thể người từng lúc mà còn phụ thuộc vào môi trường xung quanh, điều kiện tổn thương Qua nghiên cứu rút ra một số kết luận cơ bản về giá trị điện trở cơ thể người như sau: Điện trở cơ thể người là một đại lượng không thuần nhất. Thí nghiệm cho thấy dòng điện đi qua người và điện áp đặt vào có sự lệch pha. Sơ đồ thay của điện trở người có thể biểu diển bằng hình vẽ sau: CC Ing R1 R2 Trong đó: R1: điện trở tác dụng của da R2: điện trở của tổng các bộ phận bên trong cơ thể người C: điện dung của da và lớp thịt dưới da Vì thành phần điện dung rất bé nên trong tính toán thường bỏ qua. Điện trở của người luôn luôn thay đổi trong một phạm vi rất lớn từ vài chục ngàn kΩ đến 600kΩ. Trong tính toán thường lấy giá trị trung bình là 1000 kΩ Khi da bị ẩm hoặc khi tiếp xúc với nước hoặc do mồ hôi đều làm cho điện trở người giảm xuống. ___ - 34 -
35. Giáo trình an toàn điện ___  Điện trở của người phụ thuộc vào áp lực và diện tích tiếp xúc. Áp lực và diện tích tiếp xúc càng tăng thì điện trở giảm. Sự thay đổi này rất dễ nhìn thấy trong vùng áp lực nhỏ hơn 1kG/cm2 (hình 2.1). Rng Kg/cm2  Điện trở người giảm đi khi có 1.103Ω dòng điện đi qua người, giảm tỉ lệ với thời gian tác dụng của dòng điện. 35 Điều này có thể giải thích vì da bị đốt 0,015s 30 nóng và có sự thay đổi về điện phân 0,015s 25  Điện trở người phụ thuộc điện áp đặt vào vì ngoài hiện tượng điện 20 phân còn có hiện tượng chọc thủng. 15 3s Khi điện áp đặt vào 250V lúc này lớp da ngoài cùng mất hết tác dụng nên 10 3s điện trở người giảm xuống rất thấp. 5 100 200 300 400 500 600 V 0 Hình 3.2: Sự phụ thuộc điện trở người vào điện áp ứng với các thời gian tiếp xúc khác nhau (0,015s và 3s). Đường đi của dòng điện qua tay – tay Đường đi của dòng điện qua tay - chân ___ - 35 -
36. Giáo trình an toàn điện ___ 3.1.3. Ảnh hưởng của trị số dòng điện giật đến tai nạn điện. Dòng điện là nhân tố vật lý trực tiếp gây tổn thương khi bị điện giật. Cho tới nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về giá trị dòng điện có thể gây nguy hiểm chết người.Trường hợp chung thì dòng điện 100mA xoay chiều gây nguy hiểm chết người. Tuy vậy cũng có trường hợp dòng điện chỉ khoảng 5- 10mA đã làm chết người bởi vì còn tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố khác nữa như điều kiện nơi xảy ra tai nạn, sức khoẻ trạng thái thần kinh của từng nạn nhân, đường đi của dòng điện Trong tính toán thường lấy trị số dòng điện an toàn là 10mA đối với dòng điện xoay chiều và 50mA với dòng điện một chiều. Bảng 2.1 cho phép đánh giá tác dụng của dòng điện đối với cơ thể người: Bảng 3-1 Trị số I Tác dụng của I xoay chiều Tác dụng của I một (mA) chiều 0.6-1.5 Bắt đầu thấy ngón tay tê Không có cảm giác gì 2 - 3 Ngón tay tê rất mạnh Không có cảm giác gì 3 - 7 Bắp thịt co lại và rung Đau như kim châm cảm thấy Tay đã khó rời khỏi vật có điện nhưng nóng vẫn rời được. Ngón tay, khớp tay, lòng Nóng tăng lên 8 - 10 bàn tay cảm thấy đau 20 - 25 Tay không rời khỏi vật có điện, đau khó Nóng càng tăng lên thịt thở co 50 - 80 Cơ quan hô hấp bị tê liệt. Tim bắt đầu quắpCảm lại giác nhưng nóng chưa mạnh. mạnh đập Bắp 90 - 100 mạnhCơ quan hô hấp bị tê liệt. Kéo dài 3 thịtCơ quanở tay hôco hấprút, bịkhó tê thở.liệt giây hoặc dài hơn tim bị tê liệt đến ngừng đập Qua bảng 2-1 ta thấy dòng điện xoay chiều nguy hiểm hơn dòng một chiều vì: - Qua nghiên cứu người ta thấy rằng trị số dòng điện tác dụng lên người ___ - 36 -
37. Giáo trình an toàn điện ___ không phải là trị số hiệu dụng mà là trị số biên độ của nó. - Đối với dòng xoay chiều trên cơ thể người tồn tại nhiều vùng nhạy nguy hiểm. 3.1.4. Ảnh hưởng của đường đi dòng điện giật đến tai nạn điện. Về đường đi của dòng điện qua người có thể có rất nhiều trường hợp khác nhau, tuy vậy có những đường đi cơ bản thường gặp là: dòng qua tay - chân, tay - tay, chân - chân. Một vấn đề còn tranh cải là đường đi nào là nguy hiểm nhất. Đa số các nhà nghiên cứu cho rằng đường đi nguy hiểm nhất phụ thuộc vào số phần trăm dòng điện tổng qua tim và phổi. Theo quan điểm này thì dòng điện đi từ tay phải qua chân, đầu qua chân, đầu qua tay là những đường đi nguy hiểm nhất vì: Dòng đi từ tay qua tay có 3.3% dòng điện tổng qua tim Dòng đi từ tay trái qua chân có 3.7% dòng điện tổng qua tim Dòng đi từ tay phải qua chân có 6.7% dòng điện tổng qua tim Dòng đi từ chân qua chân có 0.4% dòng điện tổng qua tim Dòng đi từ đầu qua tay có 7% dòng điện tổng qua tim Dòng đi từ đầu qua chân có 6.8% dòng điện tổng qua tim. 3.1.5. Ảnh của thời gian dòng qua cơ thể gây tai nạn điện. Yếu tố thời gian tác động của dòng điện vào cơ thể người rất quan trọng và biểu hiện dưới nhiều hình thái khác nhau. Đầu tiên chúng ta thấy thời gian tác dụng của dòng điện ảnh hưởng đến điện trở của người. Thời gian tác dụng càng lâu, điện trở của người càng bị giảm xuống vì lớp da bị nóng dần và lớp sừng trên da bị chọc thủng càng nhiều. Thứ hai là thời gian tác dụng của dòng điên càng lâu thì xác suất trùng hợp với thời điểm chạy qua tim với pha T (là pha dể thương tổn nhất của chu trình tim) tăng lên. Hay nói một cách khác trong mỗi chu kỳ của tim kéo dài độ một giây có 0,4s tim nghỉ làm việc (giữa trạng thái co và giãn) ở thời điểm này tim rất nhạy cảm với dòng điện đi qua nó. ___ - 37 -
38. Giáo trình an toàn điện ___ Hình 3.5: Sự nguy hiểm khi thời điểm 10 T P dòng điện chạy qua tim trùng với pha T của 0 a chu trình tim. a. Điện tâm đồ của người khoẻ 20 0,2s b. b. Đặc tính phụ thuộc giữa xác suất xảy ra 0,95-1s tai nạn và thời điểm dòng điện chạy qua tim t(s) Ph­¬ng tr×nh ®Ó kh¶o s¸t ®iÖn tr­êng trong ®Êt lµ ph­¬ng tr×nh theo ®Þnh luËt Ohm d­íi d¹ng vi ph©n: E=J.ρ Trong ®ã: ρ lµ ®iÖn trë suet; E lµ ®iÖn ¸p trªn ®¬n vÞ chiÒu dµi däc theo ®­êng ®i cña dßng ®iÖn. MËt ®é dßng ®iÖn t¹i ®iÓm c¸ch t©m b¸n cÇu 1 kho¶ng X b»ng: I J = d 2 .X 2 ë ®©y I® lµ dßng ®iÖn ch¹m ®Êt. §iÖn ¸p mét ®o¹n v« cïng bÐ dX (xem h×nh 2.4) däc trªn ®­êng ®i cña dßng ®iÖn lµ: I dU = E.dX = J.ρ .dX = d ρ . dX 2 .X 2 §iÖn ¸p t¹i mét ®iÓm A nµo ®Êy còng tøc lµ hiÖu sè ®iÖn thÕ gi÷a ®iÓm A vµ ®iÓm v« cïng xa ( thÕ cña ®iÓm v« cïng xa cã thÓ xem nh­ b»ng 0) b»ng: d I d dx I U A = dU = 2 x 2 2 X X A X A A NÕu dÞch chuyÓn ®iÓm A ®Õn gÇn mÆt cña ®iÓm nèi ®Êt ta cã ®iÖn ¸p cao nhÊt ®èi víi ®Êt U®: I d Ud = 2 .X d Trong ®ã X® lµ b¸n kÝnh cña vËt nèi ®Êt h×nh b¸n cÇu. ë ®©y ta xem b¶n th©n vËt nèi ®Êt cã b¸n kÝnh X® nh­ vËt mµ c¸c ®iÓm cña nã cã ®iÖn ¸p nh­ nhau. Gi¶ thiÕt nµy dùa trªn c¬ së vËt nèi ®Êt cã ®iÖn dÉn rÊt lín (VÝ dô: ®iÖn dÉn cña thÐp gÇn nh­ b»ng 10 9 lÇn ®iÖn dÉn cña ®Êt). ___ - 38 -
39. Giáo trình an toàn điện ___ Ta cã thÓ viÕt: U A Xd Ud XA X d Hay UA = Ud. X A Thay tÝch U® . X® = K (lµ mét h»ng sè øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh) ta cã K ph­¬ng tr×nh hyperpol sau: UA = X A + Nh­ vËy, s­ ph©n bè ®iÖn ¸p trong vïng dßng ®iÖn rß trong ®Êt ®èi víi ®iÓm v« cùc ngoµi vïng dßng ®iÖn rß cã d¹ng hyperbol. + T¹i ®iÓm ch¹m ®Êt trªn mÆt cña vËt nèi ®Êt ta cã ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt lµ cùc ®¹i. + Kh«ng riªng g× vËt nèi ®Êt cã h×nh d¹ng b¸n cÇu mµ ngay ®èi víi c¸c d¹ng kh¸c cña vËt nèi ®Êt nh­ h×nh èng, thanh, ch÷ nhËt, còng ®Òu cã sù ph©n bè ®iÖn ¸p gÇn gièng nh­ h×nh hyperbol. + Dïng c¸ch ®o trùc tiÕp ®iÖn ¸p tõng ®iÓm trªn mÆt ®Êt quanh chç ch¹m ®Êt ta còng vÏ ®­îc ®­êng cong ph©n bè ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt trong vïng dßng ®iÖn rß trong ®Êt cã d¹nh hyperbol. + Khi x = r0 I d Ta ®­îc U = = U : gäi lµ ®iÖn thÕ ®Êt (®iÖn thÕ t¹i bÒ mÆt ®iÖn cùc) R0 2 .r d 0 §Æt Rd = : gäi lµ ®iÖn trë nèi ®Êt cña ®iÖn trë kim lo¹i b¸n cÇu. Rd chØ 2 .r0 phô thuéc vµo ®iÖn trë suÊt ρ cña ®Êt kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn trë kim lo¹i. Rd cßn gäi lµ ®iÖn trë t¶n. +Trong thùc tÕ ®iÖn trë suÊt cña kim lo¹i rÊt nhá so víi ®iÖn trë suÊt cña ®Êt v× thÕ cã thÓ xem ®iÖn cùc lµ ®¼ng thÕ. Lóc nµy ®iÖn thÕ trªn bÒ mÆt kim lo¹i lµ: Umax = U® = I® . R® + Khi x > 20m th× cã thÓ xem nh­ ngoµi vïng dßng ®iÖn rß hay cßn ®­îc gäi lµ nh÷ng ®iÓm cã ®iÖn ¸p b»ng kh«ng + Trong vïng gÇn 1m c¸ch vËt nèi ®Êt chiÕm 68% ®iÖn ¸p r¬i. Nh÷ng nhËn xÐt trªn ®©y còng ®óng víi c¸c lo¹i ®iÖn cùc kh¸c, chØ cã hµm ph©n bè ®iÖn thÕ lµ kh¸c (c«ng thøc kh¸c). 3.2. Ph©n tÝch c¸c an toµn trong m¹ng ®iÖn. ___ - 39 -
40. Giáo trình an toàn điện ___ 3.2.1. §iÖn ¸p tiÕp xóc Trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi thiÕt bÞ ®iÖn, nÕu cã m¹ch ®iÖn kÐp kÝn qua ng­êi th× ®iÖn ¸p gi¸ng lªn ng­êi lín hay nhá lµ tïy thuéc vµo ®iÖn trë kh¸c m¾c nèi tiÕp víi ng­êi. §iÖn ¸p ®Æt vµo ng­êi (tay-ch©n) khi ng­êi ch¹m ph¶i vËt cã mang ®iÖn ¸p gäi lµ ®iÖn ¸p tiÕp xóc. Hay nãi c¸ch kh¸c ®iÖn ¸p gi÷a tay ng­êi khi ch¹m vµo vËt cã mang ®iÖn ¸p vµ ®Êt n¬i ®øng gäi lµ ®iÖn ¸p tiÕp xóc. V× chóng ta nghiªn cøu an toµn trong ®iÒu kiÖn ch¹m vµo mét pha lµ chñ yÕu cho nªn cã thÓ xem ®iÖn ¸p tiÕp xóc lµ thÕ gi÷a hai ®iÓm trªn ®­êng dßng ®iÖn ®i mµ ng­êi cã thÓ ch¹m ph¶i. Gi¶ sö c¸ch ®iÖn cña mét pha cña thiÕt bÞ bÞ chäc thñng vµ cã dßng ®iÖn ch¹m ®Êt ®i tõ vá thiÕt bÞ vµo ®Êt qua vËt nèi ®Êt. Lóc nµy, vËt nèi ®Êt còng nh­ vá c¸c thiÕt bÞ cã nèi ®Êt ®Òu mang ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt lµ: U® =I®. R® Trong ®ã, I® lµ dßng ®iÖn ch¹m ®Êt. Tay ng­êi ch¹m vµo thiÕt bÞ nµo còng ®Òu cã ®iÖn ¸p lµ U® trong lóc ®ã ®iÖn ¸p cña ch©n ng­êi Uch l¹i phô thuéc ng­êi ®øng tøc lµ phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ chç ®øng ®Õn vËt nèi ®Êt. KÕt qu¶ lµ ng­êi bÞ t¸c ®éng cña hiÖu sè ®iÖn ¸p ®Æt vµo tay vµ ch©n, ®ã lµ ®iÖn ¸p tiÕp xóc: Utx = U® Uch Nh­ vËy, ®iÖn ¸p tiÕp xóc phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ vá thiÕt bÞ ®­îc nèi ®Êt. Tr­êng hîp chung cã thÓ biÓu diÔn ®iÖn ¸p tiÕp xóc theo biÓu thøc: Utx = . U® trong ®ã lµ hÖ sè tiÕp xóc Trong thùc tÕ ®iÖn ¸p tiÕp xóc th­êng bÐ h¬n ®iÖn ¸p gi¸ng trªn vËt nèi ®Êt. 3.2.2. §iÖn ¸p b­íc Khi cã d©y dÉn mét pha rít ch¹m ®Êt hay c¸ch ®iÖn mét pha cña thiÕt bÞ ®iÖn bÞ chäc thñng ). Ta biÕt ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt ë chç ch¹m ®Êt lµ: + §iÖn ¸p cña c¸c ®iÓm trªn mÆt ®Êt ®èi víi ®Êt ë c¸ch xa chç ch¹m ®Êt tõ 20m trë lªn cã thÓ xem b»ng kh«ng. + Nh÷ng vßng trßn ®ång t©m (hay chÝnh x¸c h¬n lµ c¸c mÆt ph¼ng mµ t©m ®iÓm lµ chç ch¹m ®Êt chÝnh lµ c¸c vßng trßn c©n) ®¼ng thÕ. + Khi ng­êi ®øng trªn mÆt ®Êt gÇn chç ch¹m ®Êt th× hai ch©n ng­êi th­êng ë hai vÞ trÝ kh¸c nhau cho nªn ng­êi sÏ bÞ mét ®iÖn ¸p nµo ®ã t¸c dông lªn ®ã lµ ®iÖn ___ - 40 -
41. Giáo trình an toàn điện ___ ¸p b­íc. §iÖn ¸p b­íc lµ ®iÖn ¸p gi÷a hai ch©n ng­êi ®øng trong vïng cã dßng ch¹m ®Êt. Gäi Ub lµ ®iÖn ¸p b­íc ta cã: Ub = Uch1 - Uch2 Trong ®ã:Uch1, Uch2 lµ ®iÖn ¸p ®Æt vµo hai ch©n ng­êi. Hay nÕu ch©n thø nhÊt ®øng ë vÞ trÝ c¸ch ®iÓm ch¹m ®Êt lµ x cßn ch©n thø hai ë vÞ trÝ (x + a) th×: I X a dx I 1 1 I . .a U = U - U = U + U = d = d = d b ch1 ch2 x x+a 2 2 X X 2 X X a 2 X X a Trong ®ã: a l¸ ®é dµi kho¶ng b­íc cña ch©n ng­êi, th­êng lÊy a = 0,8m. Tõ c«ng thøc trªn ta thÊy cµng xa chç ch¹m ®Êt th× ®iÖn ¸p b­íc cµng bÐ (kh¸c víi ®iÖn ¸p tiÕp xóc). ë kho¶ng c¸ch xa chç ch¹m ®Êt 20m trë lªn cã thÓ xem ®iÖn ¸p b­íc b»ng kh«ng. VÝ dô: NÕu cã sù ch¹m ®Êt víi dßng ch¹m ®Êt lµ I® = 100A ë n¬i cã ®iÖn trë suÊt cña ®Êt lµ 104Ohm.cm th× ®iÖn ¸p b­íc ®Æt vµo ng­êi khi ng­êi ®øng c¸ch chç ch¹m ®Êt 2,2m (220cm) lµ: 100.80.104 Ub = V ë ®©y 1ta9 3lÊy a = 80cm 2 .220.300 + §iÖn ¸p b­íc cã thÓ b»ng 0 mÆc dÇu ng­êi ®øng gÇn chç ch¹m ®Êt, ®ã lµ tr­êng hîp khi hai ch©n ng­êi ®Òu ®Æt trªn mét ®­êng trßn ®¼ng thÕ. + §iÖn ¸p b­íc cã thÓ ®¹t ®Õn trÞ sè lín v× vËy mÆc dï kh«ng tiªu chuÈn hãa ®iÖn ¸p b­íc nh­ng ®Ó ®¶m b¶o an toµn tuyÖt ®èi cho ng­êi, quy ®Þnh lµ khi cã x¶y ra ch¹m ®Êt cÊm ng­êi ®Õn gÇn chç bÞ ch¹m kho¶ng c¸ch sau: - Tõ 4  5m ®èi víi thiÕt bÞ trong nhµ. ___ - 41 -
42. Giáo trình an toàn điện ___ 3.3.C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ an toµn ®iÖn 3.3.1. B¶o vÖ b»ng c¸ch nèi vá thiÕt bÞ ®iÖn ®Õn hÖ thèng nèi ®Êt. a) Ph©n tÝch sù cè. Khi cã sù cè h­ háng c¸ch ®iÖn ë thiÕt bÞ ®iÖn, trªn c¸c phÇn kim lo¹i nh­ vá thiÕt bÞ ®iÖn cã thÓ xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc. NÕu ng­êi tiÕp xóc víi vá thiÕt bÞ cã thÓ nguy hiÓm. Kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc nh­ (h×nh 6.1). U Uf a) b) c) d) H×nh 6.1: Nh÷ng kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc. a. Gi÷a vá thiÕt bÞ vµ ®Êt. b. Gi÷a mét phÇn tö tiÕp xóc víi vá thiÕt bÞ vµ ®Êt. c. Gi÷a vá thiÕt bÞ vµ mét phÇn tö tiÕp xóc víi ®Êt (n­íc m¸y). d. Gi÷a hai vá thiÕt bÞ bÞ sù cè ë hai pha kh¸c nhau. §èi víi l­íi ®iÖn cã trung tÝnh nèi ®Êt, ®iÖn ¸p tiÕp xóc ®óng b»ng ®iÖn ¸p pha cña l­íi ®iÖn (h×nh 6-1a, b, c), cßn dßng ®iÖn ®i qua ng­êi sÏ lµ: U tx Uf Ing R ng R ng §iÖn ¸p tiÕp xóc cã thÓ b»ng ®iÖn ¸p gi÷a c¸c pha cña l­íi ®iÖn (h×nh 6.1d), cßn dßng ®iÖn ®i qua ng­êi sÏ lµ: U tx Ud Ing R ng R ng NÕu kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé tèt, th× dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng­êi khi tiÕp xóc gi¸n tiÕp cã thÓ cã gi¸ trÞ nh­ khi tiÕp xóc trùc tiÕp. §Ó gi¶m dßng ®iÖn ___ - 42 -
43. Giáo trình an toàn điện ___ qua ng­êi nghÜa lµ gi¶m ®iÖn ¸p tiÕp xóc, cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch nèi vá thiÕt bÞ ®Õn hÖ thèng nèi ®Êt. Khi cã nèi ®Êt vá thiÕt bÞ dßng sù cè sÏ khÐp m¹ch qua: - L­íi ®iÖn trung tÝnh nèi ®Êt: dßng ®iÖn sù cè sÏ khÐp m¹ch qua hÖ thèng nèi ®Êt vËn hµnh cña nguån cung cÊp ®iÖn (h×nh 6.2a). - L­íi cã trung tÝnh c¸ch ®iÖn ®èi víi ®Êt: dßng ®iÖn sù cè sÏ khÐp m¹ch qua ®iÖn trë c¸ch ®iÖn Rcd vµ ®iÖn dung C ®èi víi ®Êt qua c¸c pha kh¸c cña l­íi ®iÖn (h×nh 6.2b). Uf Uf C C C Rc® Rc® Rc® R0 Rd Rd a) b) H×nh 6.2: Dßng ®iÖn sù cè khi thiÕt bÞ ®­îc nèi ®Êt. a) L­íi ®iÖn cã trung tÝnh nèi ®Êt. b) L­íi ®iÖn cã trung tÝnh c¸ch ®iÖn. Khi cã sù cè h­ háng c¸ch ®iÖn, nÕu ng­êi tiÕp xóc víi vá thiÕt bÞ ®· ®­îc nèi ®Êt th× dßng ®iÖn sù cè sÏ ch¹y vµo trong ®Êt qua c¶ ng­êi vµ thiÕt bÞ nèi ®Êt (h×nh 6.3). 3 2 1 I sc Rsc Isc U f Uf Id Ing Utx Rsc Rng Rd Rng I d Ing Rd H×nh 6.3: §­êng ®i cña dßng ®iÖn sù cè khi thiÕt bÞ ch¹m vá Trong ®ã: - §iÖn trë c¸ch ®iÖn sù cè Rsc. - §iÖn trë hÖ thèng b¶o vÖ nèi ®Êt Rd. ___ - 43 -
44. Giáo trình an toàn điện ___ - §iÖn trë cña ng­êi Rng. - Uf ®iÖn ¸p gi÷a pha x¶y ra sù cè vµ ®Êt. §iÖn trë cña hÖ thèng nèi ®Êt vµ ®iÖn trë cña ng­êi nèi song song víi nhau. NÕu ng­êi tiÕp xóc víi vá cña thiÕt bÞ ®iÖn bÞ h­ háng c¸ch ®iÖn th× ng­êi ph¶i chÞu ®iÖn ¸p cña hÖ thèng trang bÞ nèi ®Êt Ud. Tõ s¬ ®å ta cã, ®iÖn trë t­¬ng ®­¬ng t¹i n¬i x¶y sù cè sÏ lµ: Rd.R ng R td Rsc Rd R ng Uf Uf - Dßng ®iÖn sù cè lµ: Isc R td Rd.R ng Rsc Rd R ng - Dßng ®iÖn ch¹y qua ng­êi sÏ lµ: Rd Ing Isc. (Rd R ng ) - NÕu ng­êi tiÕp xóc víi vá thiÕt bÞ ®iÖn vµ ch©n ë ®iÖn thÕ kh«ng, th× ®iÖn ¸p tiÕp xóc mµ ng­êi ph¶i chÞu sÏ lµ: Rd.R ng Utx Ing.R ng Isc. Rd R ng - Dßng ®iÖn ch¹y qua hÖ thèng nèi ®Êt sÏ lµ: R ng Id Isc . (R d R ng ) Trong c¸c biÓu thøc trªn, ®iÖn trë cña hÖ thèng nèi ®Êt nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi ®iÖn trë cña ng­êi, do ®ã bá qua Rng, ta cã: Isc Id vµ U tx Id R d Ud NhËn xÐt: Tõ c¸c ph©n tÝch trªn ta thÊy, ®iÖn ¸p tiÕp xóc ®­îc x¸c ®Þnh trùc tiÕp bëi dßng ®iÖn sù cè vµ ®iÖn trë cña hÖ thèng nèi ®Êt. NÕu Rd cµng nhá th× Utx cµng nhá. Gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p tiÕp xóc vµ ®iÖn ¸p b­íc lu«n nhá h¬n ®iÖn ¸p tæng cña hÖ thèng trang bÞ nèi ®Êt Ud. §iÖn ¸p tiÕp xóc cã thÓ gi¶m ®Õn gi¸ trÞ an toµn nÕu vá thiÕt bÞ ®iÖn ®­îc ®Êt víi gi¸ trÞ nhá ®Ó dßng ®iÖn sù cè ch¹y qua mét c¸ch dÔ dµng, dßng ®iÖn qua ng­êi nhá. B¶o vÖ b»ng c¸ch nèi ®iÖn ®Õn hÖ thèng nèi ®Êt lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ rÊt tèt dïng ®Ó tr¸nh nguy hiÓm ®iÖn giËt do tiÕp xóc gi¸n tiÕp. BiÖn ph¸p b¶o vÖ nµy ®­îc dïng phæ biÕn v× nã rÊt ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn. b) TÝnh to¸n ®iÖn trë nèi ®Êt b¶o vÖ an toµn. ___ - 44 -
45. Giáo trình an toàn điện ___ Ho¹t ®éng cña hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ an toµn phô thuéc rÊt lín vµo chÕ ®é lµm viÖc cña trung tÝnh. - HÖ thèng tiÕp ®Êt vËn hµnh: lµ hÖ thèng tiÕp ®Êt ®­îc thùc hiÖn theo yªu cÇu ®ßi hái cña thiÕt bÞ ®iÖn ®Ó cã thÓ tham gia vµo l­íi ®iÖn. - HÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ: lµ hÖ thèng ®­îc thùc hiÖn theo yªu cÇu an toµn ®Ó ®Ò phßng tai n¹n do vá thiÕt bÞ cã ®iÖn ¸p. L­íi ®iÖn cã trung tÝnh c¸ch ®iÖn ®èi víi ®Êt. L­íi ®iÖn 1 pha 2 d©y. *§iÖn trë nèi ®Êt an toµn khi l­íi cã ®iÖn dung nhá. (bá qua ®iÖn dung C) Gi¶ sö khi x¶y ra ch¹m ®Êt ë d©y dÉn 1, dßng ®iÖn ch¹m ®Êt ®­îc khÐp kÝn qua d©y dÉn 2 (h×nh 6.4) Dßng ®iÖn ch¹y vµo trong ®Êt ë chç sù cè sÏ chÞu ¶nh h­ëng cña ®iÖn trë c¸ch ®iÖn bÞ ph¸ huû Rsc, ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt Rd vµ ®iÖn trë ng­êi Rng. R d .R ng §iÖn trë t­¬ng ®­¬ng lµ: R td R sc R d R ng Tr­êng hîp Rsc = 0 vµ Rd << Rng, th× ta sÏ cã: R td R d 1 1 2 Rsc Rc®1 U Rc®1 1 Id Ing Rtd U Rd 1 Rng 1 Rsc C C C R c® R C c® Rc®2 Rc®2 Id 1 1 0 C C 2 2 a) b) c) H×nh 6.4:a. L­íi ®iÖn 1 pha 2 d©y dÉn. b, c. S¬ ®å thay thÕ cña m¹ng khi ng­êi tiÕp xóc víi d©y dÉn 1. - NÕu ®iÖn trë c¸ch ®iÖn Rcd1 Rcd2 th×: + Dßng ®iÖn ch¹m ®Êt qua hÖ thèng nèi ®Êt sÏ lµ: U R d .R cd1 1 U.R cd1 Id .( ). R d .R cd1 R d R cd1 R d R d (R cd1 R cd2 ) R cd1.R cd2 R cd2 ( ) R d R cd1 Trong ®ã: U lµ ®iÖn ¸p cña m¹ng. ___ - 45 -
46. Giáo trình an toàn điện ___ U.R cd1.R d + §iÖn ¸p tiÕp xóc sÏ lµ: U tx Ud .R d R d (R cd1 R cd2 ) R cd1.R cd2 + Gi¸ trÞ giíi h¹n cña ®iÖn trë hÖ thèng tiÕp ®Êt lµ: U tx.cp .R cd1.R cd2 R d.cp U.R cd1 U tx.cp (R cd1 R cd2 ) - NÕu ®iÖn trë c¸ch ®iÖn Rcd1 = Rcd2 = Rcd th×: U + Dßng ®iÖn ch¹m ®Êt qua hÖ thèng nèi ®Êt sÏ lµ: Id 2R d R cd U.R d + §iÖn ¸p tiÕp xóc sÏ lµ: U tx Id .R d 2R d R cd Trong ®ã: +U: ®iÖn ¸p cña l­íi ®iÖn, (V) + Rcd: ®iÖn trë c¸ch ®iÖn cña l­íi ®iÖn ®èi víi ®Êt, (). + §iÖn trë an toµn hÖ thèng tiÕp ®Êt lµ: U tx.cp .R cd R d.cp U 2U tx.cp Nh­ vËy ta thÊy: ®iÖn ¸p tiÕp xóc còng nh­ ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt phô thuéc vµo ®iÖn trë c¸ch ®iÖn cña l­íi ®iÖn ®èi víi ®Êt (Rcd). VÝ dô 1: §iÖn ¸p tiÕp xóc cho phÐp lµ Utx.cp = 40V; ®iÖn trë c¸ch ®iÖn cña l­íi ®iÖn ®èi víi ®Êt lµ Rcd = 10.000 , ®iÖn ¸p U = 127 V (tr­êng hîp hay gÆp trong khai th¸c má ë hÇm lß). Khi ®ã, ®iÖn trë hÖ thèng b¶o vÖ nèi ®Êt ph¶i lµ: 40.10000 R 8510  d.cp 127 2.40 VÝ dô 2: §iÖn ¸p tiÕp xóc chio phÐp lµ Utx.cp=40 V; Rcd2 = 50000 . U=380V; Rcd1=10.000 . Khi ®ã ®iÖn trë cña hÖ thèng b¶o vÖ nèi ®Êt sÏ lµ: 40.10000.5000 R 625  d.cp 380.10000 40.(10000 5000) *§iÖn trë nèi ®Êt an toµn khi l­íi cã ®iÖn dung lín. (bá qua ®iÖn trë Rcd) U..C - Ta ®· cã, dßng ®iÖn dung ch¹m ®Êt lµ: Id 2 2 2 1 4R d C U..C.R d - §iÖn ¸p tiÕp xóc : U tx Id .R d 2 2 2 1 4R d C - §iÖn trë an toµn cña hÖ thèng tiÕp ®Êt lµ : ___ - 46 -
47. Giáo trình an toàn điện ___ U 2 R tx.cp d.cp 2 2 2 2  .C (U 4U tx.cp ) Khi kÓ ®Õn dßng ®iÖn ch¹y qua ®iÖn trë c¸ch ®iÖn cña l­íi, ta x¸c ®Þnh dßng ®iÖn ch¹m ®Êt tæng b»ng c¸ch lÊy tæng h×nh häc cña dßng ®iÖn t¸c dông vµ dßng ®iÖn dung ch¹y qua lµ: 2 2 Id Id.r Id.c Trong ®ã: + Id.r lµ dßng ®iÖn qua ®iÖn trë c¸ch ®iÖn. + Id.c lµ dßng ®iÖn qua tô ®iÖn . -6 VÝ dô 3: §iÖn trë c¸ch ®iÖn: Rcd = 5000 ; C = 10 F;  =2 f=2 .50; U= 380V; Utxcp =40 V 2 2 Utx.cp 40 Rd.cp 2 2 2 2 2 6 2 2 2 342 ()  .C (U 4Utx.cp ) 314 .(10 ) (380 4.40 ) NhËn xÐt. §Ó ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ cÇn ph¶i t«n träng ®iÒu kiÖn sau: - ë l­íi ®iÖn ba pha, trung tÝnh cña nguån ph¶i ®­îc c¸ch ®iÖn víi ®Êt. - §Ó cung cÊp ®iÖn cho c¸c hé tiªu thô ®iÖn mét pha, ph¶i sö dông m¸y biÕn ¸p c¸ch ®iÖn ®èi víi ®Êt. - Vá kim lo¹i cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn ®­îc nèi ®Õn mét l­íi tiÕp ®Êt chung vµ ®­îc xem nh­ lµ ph­¬ng ¸n b¶o vÖ chÝnh. Ngoµi ra cßn thùc hiÖn c©n b»ng ®iÖn thÕ (®èi víi thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn ngÇm ë d­íi hÇm má) lµm ph­¬ng ¸n b¶o vÖ phô. - Khi cã nhiÒu khu vùc ®­îc cung cÊp tõ cïng mét nguån ®iÖn, th× hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ cña mçi mét khu vùc cÇn ph¶i ®­îc nèi víi nhau thµnh hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ chung. Khi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thiÕt bÞ kh¸ lín viÖc thùc hiÖn hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ chung gÆp khã kh¨n th× ph¶i dïng b¶o vÖ r¬le t¸c ®éng. - §Ó tr¸nh tr­êng hîp h­ háng mèi nèi ®Õn vá thiÕt bÞ th× vá thiÕt bÞ ®iÖn ph¶i ®­îc nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ chung vµ nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt khu vùc ë hai ®iÓm kh¸c nhau cña vá. - HÖ thèng tiÕp ®Êt khu vùc t¹i chç phôc vô cho c¸c thiÕt bÞ ®iÖn trong mét ph©n x­ëng hay trong mét toµ nhµ, th­êng ®­îc tËp trung t¹i mét vÞ trÝ nµo ®ã. * L­íi ®iÖn ¸p thÊp, trung tÝnh c¸ch ®iÖn víi ®Êt. ___ - 47 -
48. Giáo trình an toàn điện ___ §èi víi tr­êng hîp thiÕt bÞ ®iÖn dïng trong khai th¸c má than, gi¸ trÞ lín nhÊt cho phÐp nh­ sau: - §èi víi c¸c thiÕt bÞ ®iÖn b×nh th­êng R® 1kV trong c¸c l­íi ®iÖn cã trung tÝnh ®Æt c¸ch ®iÖn ®èi víi ®Êt: + Khi nèi ®Êt b¶o vÖ chØ sö dông riªng cho c¸c thiÕt bÞ > 1kV, trÞ sè R® ®­îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: ___ - 48 -
49. Giáo trình an toàn điện ___ 250 R® () Id + Khi nèi ®Êt b¶o vÖ ®­îc sö dông chung cho c¶ thiÕt bÞ < 1kV, trÞ sè R® ®­îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: 125 R® () Id Trong ®ã: I® lµ trÞ sè tÝnh to¸n cña dßng ®iÖn ng¾n m¹ch ch¹m ®Êt. Gi¸ trÞ ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt ®èi víi tr­êng hîp l­íi ®iÖn c¸ch ®iÖn ®èi víi ®Êt th­êng < 10 . L­íi ®iÖn cao ¸p cã trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt. U tx.cp Thùc hiÖn theo biÓu thøc sau: R d , Trong ®ã: Id lµ dßng ®iÖn ch¹m ®Êt. Id - §iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ ®èi víi l­íi ®iÖn cao ¸p cã trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt < 0,5 . - Tr­êng hîp tr¹m biÕn ¸p vµ tr¹m ph©n phèi cã ®iÖn ¸p tõ 110kV trë lªn vµ ë xung quanh cã c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp yªu cÇu ®iÖn ¸p tiÕp xóc vµ ®iÖn ¸p b­íc kh«ng v­ît qu¸ 40 V - ë l­íi ®iÖn ®iÖn ¸p cao ¸p trung tÝnh nèi ®Êt, v× gi¸ trÞ dßng ®iÖn ch¹m ®Êt lín nªn Rd < 0,5 . Thùc tÕ, thùc hiÖn ®­îc Rd < 0,5 lµ rÊt khã kh¨n. Khi tÝnh to¸n d©y dÉn sö dông trong hÖ thèng tiÕp ®Êt chó ý nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: + §iÖn trë ph¶i nhá nhÊt sao cho nã kh«ng gãp phÇn lµm t¨ng ®iÖn trë toµn bé cña hÖ thèng tiÕp ®Êt. +Ph¶i cã ®ñ ®é bÒn c¬ khÝ vµ chèng ¨n mßn kim lo¹i . Trong c¸c l­íi ®iÖn nµy, trÞ sè dßng ®iÖn ng¾n m¹ch ch¹m ®Êt rÊt lín do ®ã cÇn cã c¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng c­êng an toµn ®èi víi nh©n viªn vËn hµnh nh­: sö dông b¶o vÖ c¾t nhanh, c©n b»ng ®iÖn ¸p trong khu vùc l¾p ®Æt thiÕt bÞ ®iÖn * ViÖc dïng chung hÖ thèng tiÕp ®Êt. ViÖc dïng chung hÖ thèng tiÕp ®Êt cã ­u ®iÓm lµ: tr¸nh ®­îc sù chªnh lÖch ®iÖn thÕ cã thÓ xuÊt hiÖn gi÷a c¸c vá cña thiÕt bÞ khi dïng hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ riªng lÎ, ®ång thêi lµm cho viÖc sö dông hÖ thèng tiÕp ®Êt trë nªn kinh tÕ h¬n, ®«i lóc hiÖu qu¶ h¬n v× cã thÓ cã ®­îc ®iÖn trë ch¹y vµo trong ®Êt nhá h¬n. ___ - 49 -
50. Giáo trình an toàn điện ___ ViÖc dïng chung hÖ thèng tiÕp ®Êt nh»m nhiÒu môc ®Ých: - HÖ thèng tiÕp ®Êt vËn hµnh: trung tÝnh cña m¸y biÕn ¸p sÏ ®­îc nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt, ®ång thêi vá cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn cña tr¹m biÕn ¸p còng ®­îc nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt nµy ®Ó thùc hiÖn tiÕp ®Êt b¶o vÖ. HÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ cña c¸c vá thiÕt bÞ ®iÖn ¸p cao còng ®­îc dïng ®Ó nèi ®Õn c¸c vá cña thiÕt bÞ ®iÖn ¸p thÊp. - Khi sö dông chung hÖ thèng tiÕp ®Êt ®èi víi tr­êng hîp cã nhiÒu ng­êi tiÕp xóc víi vá cña thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn ¸p thÊp còng nh­ vá cña thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn ¸p cao ®iÖn ¸p tiÕp xóc < 40V, víi l­íi ®iÖn hÇm má ®iÖn ¸p tiÕp xóc < 24V. Khi vá thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn ¸p cao vµ vá thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn ¸p thÊp ®­îc ®­a ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ chung, th× ®iÖn trë Rd ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn sau: U tx R d Id +Id : gi¸ trÞ cùc ®¹i cña dßng ®iÖn ch¹m ®Êt + Utx: ®iÖn ¸p tiÕp xóc lín nhÊt cho phÐp víi l­íi ®iÖn ¸p thÊp t­¬ng øng. Trong bÊt kú tr­êng hîp nµo, ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp < 4 (víi l­íi ®iÖn ë hÇm má < 2 ). Chó ý: ViÖc nèi ®Êt b¶o vÖ cña c¸c phÇn tö kim lo¹i ë h¹ ¸p cña tr¹m ®iÖn h¹ ¸p, cña tr¹m ph©n phèi khi trung tÝnh cña l­íi h¹ ¸p ®­îc nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt, th× hÖ thèng tiÕp ®Êt nµy ph¶i t¸ch biÖt víi hÖ thèng tiÕp ®Êt ë phÇn ®iÖn thÕ cao. §Æc biÖt lµ thiÕt bÞ b¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p thiªn nhiªn (chèng sÐt). Th«ng th­êng, hÖ thèng tiÕp ®Êt vËn hµnh cã thÓ nèi víi hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ nÕu trong qu¸ tr×nh vËn hµnh c¸c ®iÖn ¸p tiÕp xóc vµ ®iÖn ¸p b­íc kh«ng v­ît qu¸ nh÷ng gi¸ trÞ cho phÐp. 3.1.2. B¶o vÖ b»ng c¸ch nèi vá thiÕt bÞ ®Õn d©y trung tÝnh a) Nguyªn t¾c thùc hiÖn b¶o vÖ. Khi nèi vá thiÕt bÞ ®ªn d©y trung tÝnh b¶o vÖ, gäi lµ b¶o vÖ d©y trung tÝnh. Khi cã sù cè do c¸ch ®iÖn bÞ h­ háng th× sÏ t¹o ra ng¾n m¹ch mét pha, b¶o vÖ t¸c ®éng c¾t phÇn tö bÞ sù cè ra khái l­íi ®iÖn (h×nh 6.5). Do ®ã nÕu ng­êi tiÕp xóc víi thiÕt bÞ còng kh«ng bÞ nguy hiÓm do thêi gian tån t¹i dßng ®iÖn qua ng­êi nhá. ___ - 50 -
51. Giáo trình an toàn điện ___ §Ó b¶o vÖ ®­îc an toµn b¶o vÖ t¸c ®éng víi thêi gian ng¾n kho¶ng 0,2s. Dßng ®iÖn ng¾n m¹ch ®­îc tÝnh b»ng biÓu thøc sau: Uf Isc Rf RTT Trong ®ã: + Uf: ®iÖn ¸p pha bÞ sù cè, (V).+ Rf: tæng trë cña d©y dÉn pha sù cè, tõ nguån ®Õn vÞ trÝ sù cè, (). + RTT: tæng trë cña d©y dÉn trung tÝnh, (). 3 2 1 Uf 0 Uf d©y dÉn trung R Isc (Id) TT tÝnh b¶o vÖ RTT Rf Rsc Isc (Id) Rsc R0 H×nh 6.5 : S¬ ®å nguyªn t¾c cña hÖ thèng b¶o vÖ nèi vá thiÕt bÞ ®Õn d©y trung tÝnh. §iÖn trë cña d©y trung tÝnh ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh sao cho b¶o vÖ t¸c ®éng ch¾c ch¾n khi sù cè. NÕu ®iÖn trë cña d©y trung tÝnh cµng nhá th× sù t¸c ®éng cña cÇu ch× sÏ cµng ®¶m b¶o. TiÕt diÖn cña d©y trung tÝnh chØ cÇn nhá b»ng 1/3 lÇn tiÕt diÖn cña d©y dÉn pha. ViÖc thùc hiÖn b¶o vÖ b»ng tiÕp d©y trung tÝnh thuËn tiÖn h¬n so víi b¶o vÖ b»ng tiÕp ®Êt. b) C¸c yªu cÇu khi thùc hiÖn b¶o vÖ nèi d©y trung tÝnh. 1- Tr¸nh nguy hiÓm khi ®øt d©y cña m¹ch trung tÝnh. D©y nèi trung tÝnh cã thÓ bÞ ®øt, khi ®ã c¸c thiÕt bÞ kh«ng ®­îc b¶o vÖ. §Ó tr¸nh tr­êng hîp trªn, t¹i mét sè ®iÓm cña l­íi d©y trung tÝnh b¶o vÖ ph¶i ®­îc tiÕp ®Êt phô b»ng c¸c hÖ thèng tiÕp ®Êt phô víi ®iÖn trë tiÕp ®Êt < 4 (h×nh 6.6). HÖ thèng tiÕp ®Êt ph¶i ®­îc tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o hÖ thèng nµy lµm viÖc ®éc lËp ,®iÖn ¸p tiÕp xóc kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 40V. 2- B¶o vÖ ph¶i t¸c ®éng víi thêi gian < 0,2 s. ___ - 51 -
52. Giáo trình an toàn điện ___ Khi x¶y ra sù cè, ®iÖn ¸p tiÕp xóc b»ng ®iÖn ¸p gi¸ng trªn d©y trung tÝnh mµ dßng ®iÖn ng¾n m¹ch lín nªn ®iÖn ¸p tiÕp xóc kh¸ lín. §Ó ®¶m b¶o an toµn b¶o vÖ ph¶i t¸c ®éng nhanh (< 0,2s) hoÆc ph¶i cã tiÕp ®Êt phô (h×nh 6.6 ). 3 2 1 d©y trung tÝnh Isc Id R0 Rd H×nh 6.6 : Nèi vá cña thiÕt bÞ ®Õn trung tÝnh vµ ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt phô. 3- Tr¸nh tai n¹n do ch¹m gi÷a d©y dÉn trung tÝnh vµ d©y dÉn pha. Sù tiÕp xóc sÏ nguy hiÓm khi d©y trung tÝnh kh«ng nèi víi l­íi trung tÝnh b¶o vÖ, mµ d©y trung tÝnh ë phÝa thiÕt bÞ tiÕp xóc víi d©y dÉn pha. Khi ®ã vá thiÕt bÞ chÞu mét ®iÖn ¸p b»ng víi ®iÖn ¸p cña l­íi ®iÖn ®èi víi ®Êt. Sù cè nµy th­êng x¶y ra khi sö dông thiÕt bÞ cÇm tay hay thiÕt bÞ di ®éng. §Ó kh¾c phôc nh­îc ®iÓm nµy ta ph¶i thùc hiÖn b¶o vÖ phô. * Tr¸nh nguy hiÓm do sö dông d©y trung tÝnh vËn hµnh lµm ®­êng d©y b¶o vÖ. §­êng d©y cung cÊp ®iÖn cho hé tiªu thô mét pha th­êng b»ng hai d©y dÉn: d©y dÉn pha vµ d©y dÉn trung tÝnh (h×nh 6.7). Kh«ng ®­îc sö dông d©y trung tÝnh vËn hµnh lµm d©y trung tÝnh b¶o vÖ, v× khi d©y trung tÝnh bÞ ®øt vá thiÕt bÞ sÏ cã ®iÖn ¸p pha nÕu ch¹m vá. V× vËy ph¶i dïng d©y trung tÝnh b¶o vÖ riªng. 3 2 1 Uf Rf 0 f =U tx U R0 Rd ___H×nh 6.7: Nguy hiÓm khi ng­êi tiÕp xóc víi thiÕt bÞ - 52 -
53. Giáo trình an toàn điện ___ c) KÕt luËn. - B¶o vÖ b»ng tiÕp ®Êt d©y trung tÝnh chØ ¸p dông ®èi víi l­íi ®iÖn cã trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt. - Khi b¶o vÖ nèi d©y trung tÝnh, d©y trung tÝnh kh«ng ®­îc c¸ch ®iÖn víi ®Êt, v× khi cã ng¾n m¹ch ch¹m ®Êt ®iÖn ¸p d©y trung tÝnh cã thÓ t¨ng tíi trÞ sè ®iÖn ¸p pha. Do ®ã d©y trung tÝnh cÇn ®­îc nèi ®Êt lÆp l¹i t¹i c¸c n¬i kh¸c trong l­íi ®iÖn. - ViÖc sö dông nèi c¸c thiÕt bÞ ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt phô, sÏ tr¸nh ®­îc hËu qu¶ cña c¸c sù cè nguy hiÓm cã thÓ xuÊt hiÖn ë l­íi trung tÝnh b¶o vÖ nh­: + Do nhÇm lÉn vµ sai sãt mµ ®¶o vai trß cña d©y dÉn. + Cã sù ch¹m chËp gi÷a d©y dÉn trung tÝnh vµ d©y dÉn pha. + Do ®øt mèi nèi d©y trung tÝnh ë vá thiÕt bÞ ®iÖn hoÆc bé phËn t¸c ®éng b¶o vÖ kh«ng thùc hiÖn ®­îc trong kho¶ng thêi gian ng¾n theo yªu cÇu (0,2 s) 3.1.3 TÝnh to¸n ®iÖn trë an toµn. Uf R 0 U U TT f Rf RTT ® U Rf I RTT tx Rng a) Uf R0 UTT Id ® RTT Rf I Utx Rng Rd R0 a) b) Rd Id b) H×nh 6.8: §iÖn ¸p tiÕp xóc khi sö dông vµ kh«ng sö dông tiÕp ®Êt phô a) §iÖn trë an toµn khi kh«ng cã tiÕp ®Êt phô. Tõ (h×nh 6.8a), ta cã dßng ®iÖn Isc sÏ ®­îc tÝnh nh­ sau: Uf Isc RTT (R ng R0 ) Rf RTT R ng R0 Do R0 << Rng nªn trong m¹ch coi R0 = 0 vµ RTT<< Rng nªn coi Rng = nªn: Uf Isc R f R TT - §iÖn ¸p tiÕp xóc cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc sau: ___ - 53 -
54. Giáo trình an toàn điện ___ Uf .RTT Utx Isc.RTT Rf RTT R TT k NÕu ®Æt k = ta cã: Utx Uf . R f 1 k §iÖn ¸p tiÕp xóc Utx phô thuéc vµo quan hÖ gi÷a ®iÖn trë d©y dÉn trung tÝnh RTT vµ ®iÖn trë cña d©y dÉn pha Rf.Khi tiÕt diÖn cña d©y dÉn trung tÝnh b»ng tiÕt diÖn cña d©y dÉn pha th× k = 1: U U f tx 2 Tõ c¸c biÓu thøc trªn ta thÊy, ®Ó ®¶m b¶o ®iÖn ¸p tiÕp xóc nhá h¬n ®iÖn ¸p tiÕp xóc cho phÐp cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch gi¶m ®iÖn trë cña d©y trung tÝnh. §Ó ®¶m b¶o an toµn: k U U 40 tx.cp f 1 k Ta thÊy, ®Ó gi¶m Utx.cp ph¶i gi¶m k nghÜa lµ gi¶m RTT. §iÖn trë an toµn cña d©y trung tÝnh lµ: U tx.cp R TT U tx.cp U tx.cp .R f k R TT Uf U tx.cp R f Uf U tx.cp Uf U tx.cp ViÖc ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng kinh tÕ, v× d©y dÉn trung tÝnh cÇn ph¶i cã tiÕt diÖn kh¸ lín, Thùc tÕ, theo quan ®iÓm kinh tÕ kü thuËt, tiÕt diÖn d©y trung tÝnh tèi ®a chØ nªn b»ng tiÕt diÖn d©y. b) §iÖn trë an toµn khi cã tiÕp ®Êt phô. Khi nèi vá thiÕt bÞ ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt phô, ®iÖn ¸p tiÕp xóc víi ng­êi lµ: UTT R ng.Rd UTT.R ngRd Utx . R ng.Rd R ng Rd R0 (R ng Rd ) R ng.Rd R0 R ng Rd V× Rng >> Rd nªn cã thÓ bá qua Rng, ta cã: UTTRd Utx R0 Rd Trong ®ã: UTT lµ ®iÖn ¸p gi¸ng trªn d©y trung tÝnh, ®­îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng theo biÓu thøc sau: R TT k UTT Uf Uf . R f R TT 1 k ___ - 54 -
55. Giáo trình an toàn điện ___ Tõ c¸c biÓu thøc trªn ta thÊy, ®Ó ®¶m b¶o ®iÖn ¸p tiÕp xóc nhá h¬n ®iÖn ¸p tiÕp xóc cho phÐp cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch gi¶m ®iÖn trë tiÕp ®Êt phô. UTT.Rd Ta cã: Utx Utx.cp R0 Rd Do ®ã, ®iÖn trë an toµn cña hÖ thèng tiÕp ®Êt phô ph¶i tho¶ m·n lµ: R0.Utx.cp Rd UTT Utx.cp Trong ®ã: + Rd : ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ phô. + R0: ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt vËn hµnh. + Utx,cp : ®iÖn ¸p tiÕp xóc lín nhÊt cho phÐp (40 V) §iÒu kiÖn trªn cã thÓ viÕt d­íi d¹ng: (1 k)U tx.cp R d R 0 k(Uf U tx.cp ) U tx.cp VÝ dô: §èi víi l­íi ®iÖn 380/220V, nÕu ta coi Rf = RTT vµ k = 1 ta cã: 2.40 1 R R . R R . d 0 220 2.40 d 1,75 0 3.1.4 NhËn xÐt. a) TiÕt diÖn cho phÐp. - TiÕt diÖn cña d©y dÉn trung tÝnh cÇn ph¶i ®­îc chän sao cho dßng ®iÖn sù cè Ýt nhÊt ph¶i > 3 lÇn dßng ®iÖn ®Þnh møc cña cÇu ch× ®èi víi thiÕt bÞ, bÞ sù cè gÇn nhÊt. Isc 3 Idm - §Ó ®¶m b¶o ®­îc ®é bÒn c¬ khÝ ®èi víi ®­êng d©y trªn kh«ng, tiÕt diÖn cña d©y dÉn trung tÝnh b¶o vÖ ph¶i lín h¬n: + 6 (mm2) ®èi víi d©y ®ång. + 16 (mm2) ®èi víi d©y nh«m. + NÕu dïng d©y thÐp, th× tiÕt diÖn ph¶i lín h¬n (15 20)lÇn tiÕt diÖn cña d©y ®ång. TiÕt diÖn t­¬ng ®­¬ng cña d©y dÉn b»ng ®ång vµ b»ng thÐp b¶ng 6.1 sau: §ång, (mm2) 1,5 4 10 16 35 50 ThÐp, (mm2) 30 80 150 240 600 800 ___ - 55 -
56. Giáo trình an toàn điện ___ B¶ng 6.1 : B¶ng chän tiÕt diÖn d©y dÉn - §èi víi l­íi b¶o vÖ d©y trung tÝnh, trung tÝnh ph¶i ®­îc tiÕp ®Êt lÆp l¹i. TiÕt diÖn cho phÐp cña d©y dÉn chÝnh nèi ®Õn hÖ thèng tiÕp ®Êt ®­îc dïng trong b¶o vÖ d©y trung tÝnh nh­ b¶ng 6.2 sau: TiÕt diÖn, (mm2) Lo¹i d©y dÉn nèi ®Õn hÖ thèng L¾p næi hoÆc ®Æt trong tiÕp ®Êt. Ch«n s©u hµo ThÐp trßn, dÑt ®­îc m¹, s¬n 100 100 chèng rØ D©y bÖn b»ng thÐp m¹ 95 95 §ång 25 25 B¶ng 6.2 : B¶ng chän tiÕt diÖn d©y dÉn n«i ®Êt chÝnh b) C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ tr¸nh ®iÖn ¸p tiÕp xóc. - Nèi ®Êt c¸c vá thiÕt bÞ ®iÖn. - Dïng nh÷ng ph­¬ng tiÖn b¶o vÖ nh­: g¨ng tay, ñng c¸ch ®iÖn, sµo ®Ó ng¨n c¸ch ng­êi víi thiÕt bÞ ®iÖn ë vïng thao t¸c. - Thùc hiÖn nèi ®Êt phô vµ liªn kÕt phô nèi gi÷a vá c¸c thiÕt bÞ víi nhau thµnh mét nhãm nh÷ng phÇn tö dÉn ®iÖn tèt. Nh­ vËy, nÕu ®­êng d©y chÝnh nèi ®Õn trung tÝnh bÞ h­ háng, dßng ®iÖn sù cè sÏ cã ®­êng kh¸c ®Ó ®i vÒ trung tÝnh. - Nh÷ng dông cô ®iÖn cÇm tay, dïng c¸c thiÕt bÞ ®iÖn b¶o hé nh­ g¨ng tay, ñng hé c¸ch ®iÖn nh­ biÖn ph¸p b¶o vÖ an toµn phô. ViÖc lùa chän c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ an toµn phô, tr­íc tiªn ph¶i sö dông c¸c phÇn tö nèi ®Êt tù nhiªn. - §iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt b¶o vÖ ®èi víi l­íi ®iÖn cao ¸p < 0,5 . - Tr­êng hîp tr¹m biÕn ¸p vµ tr¹m ph©n phèi < 4 . - §Ó tr¸nh tr­êng hîp nguy hiÓm khi ®øt d©y trung tÝnh cã thÓ nèi ®Êt lÆp l¹i trung tÝnh cña ®­êng d©y trªn kh«ng, nèi ®Êt lÆp l¹i cña d©y trung tÝnh ®­îc thùc hiÖn ë nh÷ng ®Þa ®iÓm sau: + Däc theo chiÒu dµi ®­êng d©y cø 250 m nèi ®Êt lÆp l¹i mét lÇn. ___ - 56 -
57. Giáo trình an toàn điện ___ + §iÓm cuèi cña ®­êng d©y. + §iÓm ®­êng d©y cã ph©n nh¸nh khi nh¸nh rÏ > 250 m. + L­íi ®iÖn h¹ ¸p dïng c¸p th× kh«ng cÇn cã nèi ®Êt lÆp l¹i v× c¸p th­êng cã d©y trung tÝnh riªng hoÆc dïng vá kim lo¹i cña c¸p lµm d©y trung tÝnh TrÞ sè ®iÖn trë t¶n cña nèi ®Êt lÆp l¹i RL 3, ®iÖn trë nèi ®Êt lÆp l¹i < 30. Ngoµi ra trong l­íi ®iÖn 3 pha, khi ®øt d©y trung tÝnh nÕu t¶i c¸c pha kh«ng ®èi xøng th× pha cã t¶i thÊp sÏ cã ®iÖn ¸p lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc, cã thÓ b»ng ®iÖn ¸p d©y. V× vËy cã thÓ lµm háng c¸ch ®iÖn cña thiÕt bÞ. 3.1.5. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ khi dông cô vµ thiÕt bÞ dïng ®iÖn mét chiÒu. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ an toµn ®èi víi ng­êi ë c¸c thiÕt bÞ dïng ®iÖn mét chiÒu còng gièng nh­ ë c¸c thiÕt bÞ dïng ®iÖn xoay chiÒu vµ sö dông hÖ thèng tiÕp ®Êt chung. Do cã ­u ®iÓm sau: - §Ó tr¸nh sù kh¸c biÖt nhau vÒ ®iÖn ¸p cã thÓ xuÊt hiÖn gi÷a c¸c vá thiÕt bÞ ®iÖn khi tån t¹i mét sè hÖ thèng b¶o vÖ riªng lÎ. - §Ó chi phÝ cho hÖ thèng tiÕp ®Êt lµ Ýt nhÊt vµ hiÖu qu¶ nhÊt do ta thùc hiÖn ®­îc ®iÖn trë ch¹y vµo trong ®Êt nhá nhÊt. Khi sö dông chung hÖ thèng tiÕp ®Êt ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn: Utx .cp Rd Id Trong ®ã: - Utx: tÝnh b»ng 40V ®èi víi c¸c thiÕt bÞ ®Æt trªn mÆt ®Êt vµ 24V ®èi víi c¸c thiÕt bÞ ®Æt d­íi mÆt ®Êt, trong c¸c hÇm ngÇm. - Id: gi¸ trÞ lín nhÊt cña dßng ®iÖn ch¹m ®Êt ch¹y qua hÖ thèng tiÕp ®Êt dïng chung. ë bÊt kú tr­êng hîp nµo còng cÇn ph¶i t«n träng ®iÒu kiÖn: ®iÖn trë cña hÖ thèng tiÕp ®Êt Rd kh«ng ®­îc v­ît qu¸ gi¸ trÞ 4 ; riªng ®èi víi l­íi ®iÖn hÇm má lµ 2 . 3.2. b¶o vÖ b»ng c¸ch ng¨n c¸ch ®iÖn phô. 3.2.1 Kh¸i qu¸t. Ng¨n c¸ch ®iÖn ®Ó b¶o vÖ phô cã thÓ thùc hiÖn theo hai biÖn ph¸p chÝnh: ___ - 57 -
58. Giáo trình an toàn điện ___ Ng¨n c¸ch b¶o vÖ ®èi víi thiÕt bÞ hay hÖ thèng ®iÖn, sao cho khi c¸ch ®iÖn bÞ ph¸ háng ng­êi kh«ng thÓ tiÕp xóc víi c¸c phÇn tö cã ®iÖn ¸p. Ng¨n c¸ch vÞ trÝ: ng¨n c¸ch gi÷a ng­êi vµ ®Êt. 3.2.2 Ng¨n c¸ch b¶o vÖ ®èi víi thiÕt bÞ ®iÖn ®iÖn. BiÖn ph¸p b¶o vÖ nµy cã thÓ thùc hiÖn theo 3 c¸ch: Bäc c¸ch ®iÖn b¶o vÖ: phñ mét líp vËt liÖu c¸ch ®iÖn cã ®é bÒn vµ chÞu ®ùng l©u dµi ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö kim lo¹i mµ ng­êi dÔ tiÕp xóc. Ng¨n c¸ch trung gian ®Ó b¶o vÖ: ng¨n c¸ch c¸c phÇn tö kim lo¹i mµ ng­êi dÔ tiÕp xóc, víi c¸c phÇn tö mµ khi x¶y ra sù cè cã thÓ xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p. Ng¨n c¸ch t¨ng c­êng ®Ó b¶o vÖ: t¨ng c­êng thªm líp c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c phÇn tö cã ®iÖn ¸p vµ nh÷ng phÇn tö mµ ng­êi dÔ tiÕp xóc ®Õn. §a sè thiÕt bÞ ®iÖn ®­îc thùc hiÖn ng¨n c¸ch b¶o vÖ phô ®Ó sao cho sù nguy hiÓm ®­îc gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu. 3.2.3 Ng¨n c¸ch gi÷a vÞ trÝ cña ng­êi vµ ®Êt. Ng¨n c¸ch gi÷a vÞ trÝ cña ng­êi vµ ®Êt b»ng c¸ch phñ vËt liÖu c¸ch ®iÖn lªn trªn nÒn vµ lªn tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö kim lo¹i. Phñ vËt liÖu c¸ch ®iÖn cÇn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: + VËt liÖu c¸ch ®iÖn ph¶i ®ñ tho¶ m·n søc bÒn c¬ vµ chÞu ®­îc nhiÖt. + Ph¶i cã kÝch th­íc ®ñ lín, sao cho ng­êi ta chØ tiÕp xóc ®­îc víi phÇn phñ bäc cña trang bÞ ®iÖn mµ kh«ng thÓ tiÕp xóc ®­îc víi phÇn vá cña thiÕt bÞ. + PhÇn phñ ph¶i ®­îc cè ®Þnh. §Ó thùc hiÖn ng¨n c¸ch vÞ trÝ, ta cã thÓ sö dông: cao su c¸ch ®iÖn, gç kh«, vËt liÖu dÎo hay nh÷ng vËt liÖu t­¬ng tù kh¸c cã søc bªn c¬, nhiÖt cã ®iÖn trë suÊt lín. §iÖn trë líp ng¨n c¸ch vÞ trÝ ng­êi ®øng gäi lµ Rs cÇn ph¶i tho¶ m·n ®iÒn kiÖn: U Rs R ng Ing Trong ®ã: + U: ®iÖn ¸p tæng ®èi víi ®Êt ë chç tiÕp xóc. + Ing: dßng ®iÖn ®i qua ng­êi ®­îc xem lµ kh«ng nguy hiÓm. + Rng: ®iÖn trë cña c¬ thÓ ng­êi. U U Ta cã: I ng R R . 1 ng s ng R ng Ung * §èi víi tiÕp xóc gi¸n tiÕp. ___ - 58 -
59. Giáo trình an toàn điện ___ §iÖn trë c¬ thÓ ng­êi th­êng lÊy lµ 3000 , ®iÖn ¸p an toµn ®Æt lªn ng­êi lµ 40V. NÕu ®iÖn ¸p 220V ®iÖn trë líp ng¨n c¸ch ë vÞ trÝ ng­êi ®øng lµ: 220 Rs 3000 1 13500 () 40 Thùc tÕ th­êng dïng c¸c ®iÒu kiÖn sau: - §èi víi thiÕt bÞ ®Æt bªn trong nhµ, khi tÝnh to¸n Rs ng­êi ta lÊy: Rng = 3000  vµ Ing = 0,0025 A Ung = 3000.0,0025 = 0,1V Do ®ã ®iÒu kiÖn sÏ lµ: Rs (400.U - 3000). - §èi víi thiÕt bÞ ®Æt bªn ngoµi hay trªn c¸c nÒn nhµ. Rng = 1000 , Ing = 0,010A Ung = 1000.0,01 = 10V Do ®ã ®iÒu kiÖn sÏ lµ: Rs (100.U - 3000). * §Ó b¶o vÖ ®èi víi tiÕp xóc trùc tiÕp. §iÖn trë ng­êi b»ng 1000 , th× Ung = 1000. 0,0025 = 2,5V, Víi ®iÖn ¸p U = 220V, th×: 220 Rs 1000 1 89.000 () 2,5 ff 3.4. b¶o vÖ b»ng c¸ch ng¨n c¸ch víi l­íi cung cÊp ®iÖn c«ng céng 3.4.1. C¸c nguyªn t¾c vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông. B¶o vÖ b»ng ng¨n c¸ch lµ mét lo¹i b¶o vÖ cho kÕt qu¶ tèt, ®Æc biÖt ë l­íi ®iÖn cã trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt v× vËy ®­îc dïng réng r·i. §Ó ng¨n c¸ch th­êng dïng c¸c thiÕt bÞ sau: - M¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch, th­êng cã tû sè biÕn ®æi 1/1, ®iÖn ¸p thø cÊp < 380V (h×nh 6.9) . BA NC TB H×nh 6.9: M¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch Tæ ®éng c¬-m¸y ph¸t, dïng cho mét dông cô cã dßng ®iÖn ®Þnh møc < 15A. §Ó thùc hiÖn b¶o vÖ b»ng ng¨n c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn chó ý c¸c ®Æc ®iÓm sau: - Mét m¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch chØ ®­îc nèi ®Õn mét dông cô. - Sù ng¨n c¸ch cña l­íi vµ phÇn dông cô cÇn ph¶i thùc hiÖn sao cho, lo¹i trõ ®­îc kh¶ n¨ng ch¹m ®Êt. ___ - 59 -
60. Giáo trình an toàn điện ___ 3.4.2. C¸c ®iÒu kiÖn cÇn ph¶i cã ®èi víi m¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch. M¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch cÇn ph¶i cÊu t¹o sao cho: Kh«ng g©y sù cè, liªn hÖ ®iÖn gi÷a cuén s¬ vµ thø cÊp. Kh«ng cã sù liÖn hÖ ®iÖn gi÷a lâi thÐp vµ vá m¸y biÕn ¸p. §èi víi m¸y biÕn ¸p ng¨n c¸ch cã ®iÖn ¸p < 380V, ®iÖn ¸p ®Ó kiÓm tra xuyªn thñng c¸ch ®iÖn lµ 2500V ®èi víi phÇn s¬ cÊp cña m¸y biÕn ¸p. NÕu m¸y biÕn ¸p ®­îc cÊu t¹o thªm líp c¸ch ®iÖn phô ®Ó b¶o vÖ ë phÇn s¬ cÊp, th× gi¸ trÞ ®iÖn ¸p kiÓm tra ph¶i n©ng lªn ®Õn 4000V. 3.5. b¶o vÖ b»ng c¸ch c¾t tù ®éng phÇn tö bÞ sù cè ra khái l­íi ®iÖn. §Ó lo¹i trõ c¸c phÇn tö bÞ sù cè ra khái l­íi ®iÖn ®¶m b¶o an toµn cho ng­êi, cã thÓ dïng c¸c b¶o vÖ r¬le. Th­êng ph©n thµnh hai lo¹i s¬ ®å: 3.5.1. C¾t tù ®éng khi xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc nguy hiÓm. S¬ ®å b¶o vÖ (h×nh 6.10): 3 2 1 § C K K 1 CTT RU T R D1 D2 Rd H×nh 6.10: S¬ ®å nguyªn lý cña b¶o vÖ tù ®éng c¾t m¹ch khi xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc nguy hiÓm Trong ®ã: + Mét C«ng t¾c t¬ víi cuén d©y CTT. + § lµ nót Ên th­êng më, dïng ®Ó khëi ®éng s¬ ®å. + C lµ nót Ên th­êng ®ãng,dïng ®Ó ng¾t m¹ch khi kh«ng cã sù cè. + K lµ tiÕp ®iÓm chÝnh dïng ®Ó cung cÊp nguån cho thiÕt bÞ. + K1 lµ tiÕp ®iÓm phô dïng ®Ó tù duy tr× cho CTT. + RU lµ r¬le ®iÖn ¸p, t¸c ®éng xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p tiÕp xóc nguy hiÓm. + T: kiÓm tra sù lµm viÖc cña s¬ ®å. + HÖ thèng tiÕp ®Êt phô Rd. + D©y dÉn b¶o vÖ D1: nèi gi÷a r¬le RU vµ vá thiÕt bÞ. ___ - 60 -