Các chỉ số kinh tế thế giới

Nội dung text: Các chỉ số kinh tế thế giới

1. Các chỉ số kinh tế thế giới
2. CHUÁ DÊÎN CUÃA NHAÂ XUÊËT BAÃN Cuöën saách Bûúác vaâo thïë kyã 21 laâ baáo caáo àõnh kyâ vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái nùm 1999-2000 do Ngên haâng thïë giúái biïn soaån vaâ êën haânh thaáng 8-1999. Xem xeát böëi caãnh trong àoá seä àùåt ra nhûäng vêën àïì lúán cuãa thïë kyã 21, cuöën saách àïì xuêët nhûäng phûúng thûác tiïëp cêån vaâ nhûäng khuyïën nghõ nhùçm àaáp ûáng nhûäng muåc tiïu xaä höåi quan troång maâ phaát triïín cêìn phaãi hûúáng túái. Àùåc biïåt, cuöën saách trònh baây hai vêën àïì lúán seä àõnh hònh laåi caãnh quan phaát triïín khi bûúác vaâo thiïn niïn kyã múái: toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá. Phên tñch nhûäng nöåi dung chñnh, nhûäng thaách thûác vaâ cú höåi cuãa toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá, cuöën saách gúåi múã nhûäng giaãi phaáp ûáng phoá àöëi vúái nhûäng vêën àïì naây, trûúác hïët laâ nhûäng giaãi phaáp vïì thïí chïë, maâ têët caã nhûäng nûúác muöën àaåt àûúåc nhûäng tiïën böå trong chiïën lûúåc phaát triïín khöng thïí khöng quan têm. Ngoaâi ra, cuöën saách coân coá caác chó söë choån loåc vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái nùm 1999-2000, möåt taâi liïåu tham khaão thiïët yïëu giuáp baån àoåc nùæm bùæt nhûäng chiïìu hûúáng phaát triïín trong thúâi gian gêìn àêy. Xuêët baãn cuöën saách naây, chuáng töi hy voång seä àem àïën cho baån àoåc nhûäng thöng tin phong phuá vaâ böí ñch vïì caác vêën àïì àang àûúåc nhiïìu nûúác quan têm. Mùåc duâ cuöën saách coá möåt söë àaánh giaá vaâ söë liïåu thöëng kï khaác vúái chuáng ta, song chuáng töi vêîn giûä nguyïn vùn àïí baån àoåc tham khaão. Do àiïìu kiïån thúâi gian eo haån, chùæc rùçng cuöën saách khoá traánh khoãi nhûäng khiïëm khuyïët, rêët mong àûúåc baån àoåc goáp yá. Xin trên troång giúái thiïåu cuöën saách cuâng baån àoåc. Thaáng 12 nùm 1999 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA
3. LÚÂI NOÁI ÀÊÌU Baáo caáo vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái 1999-2000, baãn thûá 22 trong böå baáo caáo hùçng nùm naây, noái àïën caãnh quan phaát triïín àöíi thay cuãa àêìu thïë kyã XXI. Tû duy vïì phaát triïín àaä tiïën hoaá thaânh möåt thûá chuã nghôa thûåc duång röång raäi, nhêån thûác àûúåc rùçng phaát triïín phaãi ài xa hún tùng trûúãng kinh tïë àïí bao göìm nhûäng muåc tiïu xaä höåi quan troång: tònh traång àoái ngheâo àûúåc giaãm búát, chêët lûúång cuöåc söëng àûúåc caãi thiïån, nhûäng cú höåi àûúåc hûúãng möåt nïìn giaáo duåc vaâ y tïë töët àeåp hún àûúåc nêng cao, cuâng nhiïìu thûá khaác nûäa. Kinh nghiïåm àaä daåy rùçng bûúác tiïën bïìn vûäng túái nhûäng muåc tiïu naây àoâi hoãi phaãi àûúåc thûåc hiïån möåt caách húåp nhêët vaâ phaãi gùæn chùåt vúái nhûäng quaá trònh múã röång, coá sûå tham gia cuãa àöng àaão àöëi tûúång vaâ bao quaát röång khùæp. Khöng coá möåt nïìn taãng thïí chïë vûäng chùæc, kïët quaã cuãa nhûäng saáng kiïën töët àeåp vïì chñnh saách röìi seä bõ tiïu tan. Nhûäng baâi hoåc vaâ hiïíu biïët sêu sùæc naây àaä àûúåc ghi vaâo trong khuön khöí phaát triïín toaân diïån maâ Ngên haâng thïë giúái múái khúãi xûúáng gêìn àêy àïí ûáng phoá vúái nhûäng thaách thûác cuãa phaát triïín, theo möåt caách thûác húåp nhêët, toaân diïån hún, bùçng caách àûa vaâo nhûäng khña caånh nhû sûå cai quaãn, nhûäng thïí chïë phaáp lyá, vaâ nhûäng thïí chïë taâi chñnh, trûúác àêy thûúâng ñt àûúåc quan têm. Nhòn vïì phña trûúác, baáo caáo naây xem xeát möi trûúâng trong àoá seä àùåt ra nhûäng vêën àïì lúán cuãa thïë kyã XXI: àoái ngheâo, sûå gia tùng dên söë, an toaân lûúng thûåc, tònh traång khan hiïëm nûúác, sûå thay àöíi khñ hêåu, viïåc baão töìn vùn hoaá. Nhiïìu thïë lûåc huâng maånh, vûâa laånh luâng vûâa mau leå, àang àõnh hònh laåi caãnh quan phaát triïín. Nhûäng thïë lûåc àoá bao göìm nhûäng àöíi múái trong cöng nghïå, sûå truyïìn baá thöng tin vaâ tri thûác, sûå giaâ nua cuãa dên söë, caác möëi quan hïå chùçng cheáo nhau vïì taâi chñnh trïn thïë giúái, nhûäng àoâi hoãi ngaây möåt tùng vïì quyïìn chñnh trõ vaâ quyïìn con ngûúâi. Baáo caáo àùåc biïåt têåp trung vaâo hai cuåm thay àöíi: toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá, vò taác àöång tiïìm êín to lúán cuãa chuáng. Nhûäng cuåm thay àöíi naây múã ra nhûäng cú höåi chûa tûâng coá cho tùng trûúãng vaâ phaát triïín, nhûng chuáng cuäng mang theo cuâng vúái chuáng nhûäng nguy cú bêët öín àõnh vïì kinh tïë vaâ chñnh trõ coá thïí laâm xoái moân nhûäng thaânh tûåu cuãa haâng nùm trúâi gian khöí. Do nhûäng aãnh hûúãng cuãa chuáng nay àaä thêëy roä, khöng lêëy laâm ngaåc nhiïn laâ toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá àang laâ möëi quan têm chuã yïëu cuãa caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách trïn khùæp thïë giúái. Ngûúâi ta ca ngúåi toaân cêìu hoaá vò noá àem laåi nhûäng cú höåi múái cho viïåc múã röång thõ trûúâng vaâ truyïìn baá cöng nghïå vaâ kyä nùng quaãn lyá, nhûäng yïëu töë naây àïën lûúåt chuáng laåi hûáa heån nùng suêët lúán hún vaâ mûác söëng cao hún. Ngûúåc laåi, ngûúâi ta súå vaâ lïn aán toaân cêìu hoaá vò sûå bêët öín àõnh vaâ nhûäng thay àöíi khöng mong muöën maâ noá coá thïí àem laåi: àem laåi cho nhûäng ngûúâi lao àöång, khiïën hoå súå seä mêët viïåc laâm trûúác sûå caånh tranh cuãa haâng nhêåp khêíu; àem laåi cho caác ngên haâng vaâ caác hïå thöëng taâi chñnh, vaâ thêåm chñ cho caã toaân böå nïìn kinh tïë, khiïën chuáng coá thïí bõ cheân eáp
4. LÚÂI NOÁI ÀÊÌU vaâ lêm vaâo caãnh suy thoaái vò caác luöìng vöën nûúác ngoaâi traân vaâo; vaâ àem laåi cho nhûäng caái chung toaân cêìu khiïën chuáng bõ àe doaå theo nhiïìu caách laâ seä bõ thay àöíi khöng phûúng cûáu vaän. Ngûúâi ta ca ngúåi àõa phûúng hoaá vò noá nêng cao mûác àöå tham gia vaâ dñnh lñu cuãa ngûúâi dên vaâ khiïën cho ngûúâi dên coá nhiïìu khaã nùng àõnh hònh böëi caãnh cho cuöåc söëng cuãa hoå hún. Bùçng caách àûa àïën möåt chñnh quyïìn phên cêëp trong àoá caác quyïët àõnh diïîn ra nhiïìu hún úã caác cêëp dûúái cêëp quöëc gia, gêìn guäi vúái cûã tri hún, àõa phûúng hoaá coá thïí àem laåi möåt sûå cai quaãn thñch ûáng hún vaâ hûäu hiïåu hún úã àõa phûúng. Caác chñnh quyïìn quöëc gia coá thïí duâng chiïën lûúåc phi têåp trung hoaá àïí thaáo ngoâi nöí cho xung àöåt trong nûúác hoùåc thêåm chñ cho nöåi chiïën. Tuy nhiïn, nïëu bõ thiïët kïë töën keám thò phi têåp trung hoaá coá thïí taåo ra nhûäng chñnh quyïìn àõa phûúng bõ quaá taãi, khöng coá caác nguöìn lûåc vaâ nùng lûåc thûåc hiïån caác traách nhiïåm cú baãn cuãa hoå laâ cung cêëp cú súã haå têìng vaâ dõch vuå cho àõa phûúng. Phi têåp trung hoaá coân coá thïí àe doaå sûå öín àõnh kinh tïë vô mö, nïëu nhû caác chñnh quyïìn àõa phûúng, do vay núå quaá nhiïìu vaâ chi tiïu khöng khön ngoan, cêìn àûúåc chñnh quyïìn quöëc gia cûáu giuáp. Baáo caáo naây khöng tòm caách ca ngúåi cuäng nhû lïn aán toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá, maâ noá chó thûâa nhêån toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá laâ nhûäng thïë lûåc mang laåi nhûäng cú höåi múái, nhûng àöìng thúâi cuäng gêy ra nhûäng thaách thûác múái, hoùåc nhûäng thaách thûác lúán hún úã mùåt bêët öín àõnh vïì kinh tïë vaâ chñnh trõ. Kiïìm chïë sûå bêët öín àõnh naây vaâ àem laåi möåt möi trûúâng trong àoá coá thïí thûåc hiïån möåt chûúng trònh nghõ sûå vïì phaát triïín nhùçm nùæm lêëy nhûäng cú höåi, àoá seä laâ möåt thaách thûác lúán vïì thïí chïë trong nhûäng thêåp kyã sùæp túái. Viïåc thaão luêån trong baáo caáo naây têåp trung vaâo ba khña caånh chñnh cuãa toaân cêìu hoaá: thûúng maåi haâng hoaá vaâ dõch vuå, caác luöìng vöën quöëc tïë, vaâ caác vêën àïì möi trûúâng toaân cêìu, nhû nhûäng hiïím nguy cuãa sûå thay àöíi khñ hêåu vaâ sûå huyã hoaåi tñnh àa daång sinh hoåc. Troång têm thaão luêån sau àoá chuyïín sang ba khña caånh cuãa àõa phûúng hoaá: phên cêëp quyïìn lûåc chñnh trõ cho caác cêëp chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia, sûå di chuyïín cuãa dên chuáng vaâ cuãa nùng lûúång kinh tïë taåi caác nûúác àang phaát triïín vïì caác khu àö thõ, vaâ viïåc cung cêëp nhûäng dõch vuå cöng cöång thiïët yïëu trong nhûäng thaânh phöë ngaây möåt tùng trûúãng naây cuãa tûúng lai. Khi thaão luêån nhûäng àaáp ûáng thñch àaáng vïì mùåt thïí chïë àöëi vúái nhûäng thaách thûác vaâ cú höåi cuãa toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá, baáo caáo dêîn ra möåt loaåt vñ duå úã cêëp àöå quöëc gia vaâ nhûäng bùçng chûáng thûåc nghiïåm giûäa caác nûúác, bao göìm caã nhûäng trûúâng húåp thaânh cöng lêîn nhûäng trûúâng húåp thêët baåi cuãa phaát triïín. Khöng thïí coá möåt cêu traã lúâi àún giaãn cho viïåc àöëi phoá vúái toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá. Maâ nhûäng àiïìu hiïíu biïët thêëu àaáo kia phaãi bùæt nguöìn tûâ nhûäng àaánh giaá thûåc duång xem nhûäng àiïìu kiïån hiïån thúâi cuãa xaä höåi seä aãnh hûúãng nhû thïë naâo àïën vêën àïì sûå choån lûåa chñnh saách naâo laâ húåp lyá, hoùåc chuöîi chñnh saách naây töët hún chuöîi chñnh saách kia úã chöî naâo, hoùåc möåt söë chñnh saách coá thïí böí sung vaâ höî trúå nhau nhû thïë naâo. Caác cam kïët vaâ haânh àöång cuãa chñnh quyïìn trung ûúng vêîn laâ chñnh yïëu trong bêët kyâ chiïën lûúåc phaát triïín khaã thi naâo. Tuy nhiïn, caác thïë lûåc toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá coá yá chó ra rùçng phêìn lúán cöng viïåc xêy dûång thïí chïë phaát triïín seä diïîn ra úã cêëp siïu quöëc gia hay cêëp dûúái cêëp quöëc gia. Trong caã hai trûúâng húåp, caác nûúác cêìn têåp trung vaâo nhûäng chiïën lûúåc phaát triïín àûúåc thûåc hiïån bùçng sûå thoaã thuêån chung, duâ laâ thöng qua nhûäng hiïåp àõnh quöëc tïë giûäa caác nûúác, hay thöng qua nhûäng daân xïëp vïì mùåt hiïën phaáp vaâ töí chûác giûäa caác cêëp chñnh quyïìn vaâ caác thaânh phêìn cuãa xaä höåi dên sûå trong möåt nûúác. ÚÃ caã cêëp toaân cêìu lêîn cêëp àõa phûúng, nhûäng thïí chïë dûåa trïn quan hïå cöång sûå, thûúng lûúång, phöëi húåp vaâ quy tùæc seä àem laåi nïìn taãng cho sûå phaát triïín bïìn vûäng. iii
5. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 Toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá chùæc seä khöng biïën mêët ài, hoùåc ngay caã dõu ài. Chuáng àûúåc thuác àêíy búãi caác lûåc lûúång nïìn taãng huâng maånh nhû khaã nùng múái cuãa cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng, vaâ yá thûác ngaây caâng tùng cuãa ngûúâi dên trïn toaân thïë giúái rùçng hoå coá quyïìn tham gia khöng haån chïë vaâo chñnh quyïìn vaâ xaä höåi cuãa hoå. Do toaân cêìu hoaá laâm cho nhûäng böå phêån xa caách nhau trïn thïë giúái xñch laåi gêìn nhau hún vïì mùåt chûác nùng, vaâ àõa phûúng hoaá laâm tùng lïn gêëp böåi caác loaåi möi trûúâng chñnh saách, coá nhiïìu khaã nùng laâ nhûäng chñnh saách phaát triïín thaânh cöng seä àaåt àûúåc kïët quaã nhanh hún, trong khi nhûäng chñnh saách thêët baåi seä thêëy nhûäng hêåu quaã cuãa mònh bõ phúi baây nhanh choáng hún vaâ cuäng àau àúán hún. Trong möåt thïë giúái nhû vêåy viïåc thùm doâ nhûäng caách ûáng phoá vïì thïí chïë àöëi vúái toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá, vaâ viïåc truyïìn baá röång raäi nhûäng hiïíu biïët àoá, àem laåi tiïìm nùng to lúán cho nhûäng tiïën böå trong chiïën lûúåc phaát triïín - nhûäng tiïën böå coá thïí mang laåi lúåi ñch to lúán vaâ lêu daâi cho nhûäng ngûúâi àoái ngheâo nhêët trïn thïë giúái. James D. Wolfensohn Chuã tõch Ngên haâng thïë giúái Thaáng 8 - 1999. Baáo caáo naây àûúåc möåt nhoám soaån thaão, ngûúâi chó àaåo laâ Shahid Yusuf, caác thaânh viïn laâ Anjum Altaf, William Dillinger, Simon Evenett, Marianne Fay, Vernon Henderson, Charles Kenny, vaâ Weiping Wu. Nhoám naây cuäng àûúåc sûå giuáp àúä cuãa Mohammad Arzaghi vaâ Stratos Safioleas. Cöng trònh naây àûúåc tiïën haânh dûúái sûå chó àaåo chung cuãa Joseph Stiglitz. Trong quaá trònh soaån thaão, baáo caáo naây àaä nhêån àûúåc nhûäng lúâi khuyïn vaâ àoáng goáp àaáng quyá cuãa Lyn Squire. Timothy Taylor laâ chuã biïn chñnh. Nhoám soaån thaão àûúåc sûå cöë vêën cuãa nhoám chuyïn gia nöíi tiïëng göìm Alberto Alesin, Masahiko Aoki, Richard Cooper, John Dixon, Barry Eichengreen, Jon Elster, Alan Harold Gelb, Harry Harding, Gregory K.Ingram, Christine Kessides, Jennie Litvack, Wallace Oates, Anthony J.Pellegrini, Guillermo Perry, David Satterthwaite, Paul Smoke, Paul Spray, T.N Srinivasan, Jacques Thisse, vaâ John Williamson. Nhiïìu võ khaác trong Ngên haâng thïë giúái hoùåc ngoaâi Ngên haâng thïë giúái cuäng àaä cung cêëp nhûäng lúâi bònh luêån hûäu ñch, chuêín bõ nhûäng taâi liïåu cú súã cuäng nhû àaä coá nhûäng cöëng hiïën khaác vaâ àaä tham dûå caác cuöåc hoåp tû vêën. Viïåc soaån thaão möåt söë taâi liïåu cú súã vaâ triïåu têåp möåt söë cuöåc höåi thaão àûúåc tiïën haânh theo àïì nghõ cuãa Quyä phaát triïín nguöìn nhên lûåc vaâ chñnh saách, chi phñ cho viïåc naây àûúåc Chñnh phuã Nhêåt Baãn àaãm nhêån vaâ cuäng àûúåc cú quan phaát triïín quöëc tïë cuãa Chñnh phuã Anh taâi trúå thïm. Nhûäng võ tham gia hoùåc àoáng goáp cho baáo caáo naây cuäng àûúåc ghi danh úã phêìn Chuá thñch thû muåc. Nhoám dûä liïåu phaát triïín cuäng àaä goáp phêìn cho phêìn phuå luåc dûä liïåu vaâ chõu traách nhiïåm lûåa choån Caác chó söë choån loåc vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái. Rebecca Sugui chõu traách nhiïåm laâm trúå lyá àiïìu haânh cuãa töí soaån thaão. Maribel Flewitt, Leila Search vaâ Thomas A.J. Zorab laâm trúå lyá cho töí soaån thaão. Maria D. Ameal laâm nhên viïn haânh chñnh. Cú quan dõch vuå saãn xuêët thuöåc Vùn phoâng xuêët baãn cuãa Ngên haâng thïë giúái chõu traách nhiïåm thiïët kïë vaâ in êën. iv
6. MUÅC LUÅC CHUÁ DÊÎN CUÃA NHAÂ XUÊËT BAÃN LÚÂI NOÁI ÀÊÌU TÖÍNG QUAN NHÛÄNG RANH GIÚÁI CUÃA TÛ DUY PHAÁT TRIÏÍN Toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá Nhûäng vêën àïì siïu quöëc gia Nhûäng vêën àïì dûúái cêëp quöëc gia Biïën chñnh saách thaânh haânh àöång MÚÃ ÀÊÌU: NHÛÄNG HÛÚÁNG MÚÁI CUÃA TÛ DUY PHAÁT TRIÏÍN Xêy dûång dûåa trïn nhûäng kinh nghiïåm phaát triïín trûúác àêy . Nhiïìu muåc tiïu cuãa sûå phaát triïín Vai troâ cuãa caác thïí chïë trong phaát triïín Thaânh tûåu vaâ têìm nhòn phaát triïín toaân diïån Möåt thïë giúái àang thay àöíi CHÛÚNG 1: THÏË GIÚÁI ÀÖÍI THAY Thûúng maåi quöëc tïë Nhûäng luöìng taâi chñnh quöëc tïë Di cû quöëc tïë Nhûäng thaách thûác àöëi vúái möi trûúâng toaân cêìu Nhûäng xu hûúáng chñnh trõ múái úã caác nûúác àang phaát triïín Nhûäng àöång lûåc dûúái cêëp quöëc gia múái nöíi Nhûäng àiïìu bûác thiïët àöëi vúái caác dö thõ AÃnh hûúãng àöëi vúái chñnh saách phaát triïín CHÛÚNG 2: HÏÅ THÖËNG THÛÚNG MAÅI THÏË GIÚÁI: CON ÀÛÚÂNG PHÑA TRÛÚÁC Hïå thöëng thûúng maåi toaân cêìu mang laåi lúåi ñch cho caác nûúác àang phaát triïín nhû thïë naâo Caác cú chïë cuãa WTO - cho viïåc àêíy maånh vaâ duy trò cú chïë tûå do thûúng maåi Duy trò àöång lûåc caãi caách thûúng maåi Thûúng maåi quöëc tïë vaâ chñnh saách phaát triïín 25 nùm túái
7. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 CHÛÚNG 3: CAÁC NÛÚÁC DANG PHAÁT TRIÏÍN VAÂ HÏÅ THÖËNG TAÂI CHÑNH TOAÂN CÊÌU Töëc àöå höåi nhêåp taâi chñnh quöëc tïë ngaây caâng tùng Hûúáng túái möåt hïå thöëng hoaåt àöång ngên haâng vûäng chùæc vaâ àa daång Tiïën trònh thûåc hiïån tûå do hoaá taâi khoaãn vöën Thu huát àêìu tû cuãa nûúác ngoaâi Phuåc höìi húåp taác kinh tïë vô mö quöëc tïë CHÛÚNG 4: BAÃO VÏÅ NHÛÄNG CAÁI CHUNG TOAÂN CÊÌU Möëi liïn hïå giûäa caác vêën àïì möi trûúâng quöëc gia vaâ toaân cêìu Chuyïín tûâ haânh àöång coá tñnh quöëc gia sang haânh àöång coá tñnh quöëc tïë Caác hiïåp ûúác vïì têìng özön: möåt cêu chuyïån thaânh cöng Sûå thay àöíi khñ hêåu Tñnh àa daång sinh hoåc Khai thaác caác möëi liïn hïå giûäa caác vêën àïì möi trûúâng toaân cêìu CHÛÚNG 5: PHI TÊÅP TRUNG HOAÁ: SUY NGHÔ LAÅI VÏÌ VÊËN ÀÏÌ CHÑNH QUYÏÌN Nhûäng caái àûúåc mêët úã àêy laâ gò? Tûâ cai quaãn têåp trung àïën cai quaãn phi têåp trung hoaá Cên bùçng quyïìn lûåc chñnh trõ giûäa caác lúåi ñch trung ûúng vaâ àõa phûúng Cú cêëu, chûác nùng vaâ caác nguöìn lúåi cuãa caác chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia. Laâm cho caác chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia coá traách nhiïåm Caác chñnh saách cho sûå quaá àöå Nhûäng baâi hoåc naâo cho tûúng lai CHÛÚNG 6: NHÛÄNG THAÂNH PHÖË NÙNG ÀÖÅNG NHÛ ÀÖÅNG CÚ CUÃA PHAÁT TRIÏÍN Caái gò laâm cho caác thaânh phöë tùng trûúãng Vai troâ cuãa chñnh quyïìn quöëc gia trong àö thõ hoaá Caác chñnh saách àõa phûúng vò tùng trûúãng kinh tïë àö thõ CHÛÚNG 7: LAÂM CHO CAÁC THAÂNH PHÖË TRÚÃ THAÂNH NÚI COÁ THÏÍ SINH SÖËNG ÀÛÚÅC Chûúng trònh nghõ sûå vïì àö thõ coân dang dúã Hoåc úã quaá khûá Cung cêëp dõch vuå taåi caác nûúác àang phaát triïín Nhòn vïì phña trûúác CHÛÚNG 8: NHÛÄNG TRÛÚÂNG HÚÅP NGHIÏN CÛÁU CUÅ THÏÍ VAÂ NHÛÄNG KHUYÏËN NGHÕ Triïåt àïí khai thaác tûå do hoaá thûúng maåi: Ai Cêåp Caãi caách caác hïå thöëng ngên haâng yïëu keám: Hunggari Quaãn lyá vô mö trong àiïìu kiïån phi têåp trung hoaá taâi chñnh; Braxin Caãi thiïån àiïìu kiïån sinh hoaåt àö thõ: Karachi Vun àùæp nhûäng húåp lûåc nöng thön - thaânh thõ: Tandania Caãnh quan phaát triïín biïën àöíi úã bònh minh cuãa thïë kyã 21 Chuá thñch thû muåc vi
8. MUÅC LUÅC Phuå luåc caác chó söë choån loåc vïì phi têåp trung hoaá, àö thõ hoaá, vaâ möi trûúâng Caác chó söë choån loåc vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái HÖÅP 1 Nhûäng baâi hoåc ruát ra tûâ Àöng AÁ vaâ Àöng Êu 2 Vöën xaä höåi, sûå phaát triïín vaâ sûå àoái ngheâo 3 Giaãi thñch kïët quaã cuãa àïì aán nùng lûúång taåi vuâng chêu Phi Nam Xêhra 4 Khuön khöí phaát triïín toaân diïån 5 Möåt caách tiïëp cêån toaân diïån vêën àïì phaát triïín trong nhûäng Baáo caáo vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái trûúác àêy 6. Caác thïí chïë, caác töí chûác vaâ nhûäng khuyïën khñch 7. Chiïìu hûúáng bïånh têåt vaâ cöng taác y tïë 8. Phaát triïín bïìn vûäng 9 Nguy cú khan hiïëm nûúác ngaây möåt tùng 1.1 Kinh tïë hoåc vô mö toaân cêìu vïì sûå giaâ nua 12. Maång lûúái quöëc tïë ngûúâi Hoa 2.1 Thoaã thuêån thûúng maåi khu vûåc vaâ hïå thöëng thûúng maåi toaân cêìu: böí sung hay thay thïm 2.2. Xêy dûång chïë àöå giaám àõnh kyä thuêåt àöëi vúái chñnh saách thûúng maåi: Khuön khöí höåi nhêåp thûúng maåi vaâ phaát triïín úã caác nûúác chêåm phaát triïín 2.3 Lao àöång treã em: nhiïìu àïën àêu? Coá haåi nhû thïë naâo? Vaâ coá thïí laâm gò? 3.1 Caác khoaãn viïån trúå tiïëp tuåc giûä vai troâ 3.2 Caái gò khiïën khuãng hoaãng taâi chñnh lêy lan? 3.3 Chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia cuäng gùåp phaãi vêën àïì vïì cam kïët. 3.4 Giaãm nheå vêën àïì cam kïët: vai troâ cuãa Ngên haâng thïë giúái 4.1 Nhûäng vêën àïì möi trûúâng toaân cêìu 4.2 Gòn giûä nhûäng caái chung cuãa àaåi dûúng: kiïím soaát viïåc àaánh caác quaá mûác 4.3 Quyä vïì phûúng tiïån cho möi trûúâng toaân cêìu 4.4 Caác töí chûác phi Chñnh phuã (NGOS) vaâ nhûäng nöî lûåc baão töìn möi trûúâng quöëc tïë 4.5 Chi phñ vïì nùng lûúång coá thïí taái sinh àûúåc haå thêëp 4.6 Caác sùæc thuïë vaâ haån ngaåch nhùçm haå thêëp lûúång khñ thaãi 4.7 Nhûäng biïån phaáp thûúng maåi trong caác hiïåp àõnh möi trûúâng quöëc tïë 5.1 Phi têåp trung hoaá vúái tû caách chuyïín giao quyïìn lûåc 5.2 Nam Phi vaâ Uganàa: thöëng nhêët àêët nûúác thöng qua phi têåp trung hoaá 5.3 Böxima - Heácxïgövina vaâ Ïtiöpia: phi têåp trung hoaá nhû möåt sûå àaáp laåi tñnh àa daång chuãng töåc 5.4 ÊËn Àöå: möåt liïn bang phi têåp trung hoaá? 5.5 Phi têåp trung hoaá taåi Trung Quöëc 5.6 Taâi trúå caác cêëp chñnh quyïìn trung gian 5.7 Àùåt chiïëc xe trûúác con ngûåa: phi têåp trung hoaá taåi nûúác Nga 6.1 Thaânh phöë vaâ khu àö thõ: möåt söë àõnh nghôa 6.2 Caác möëi liïn hïå nöng thön - àö thõ 6.3 Sûå phên taán cuãa cöng nghiïåp taåi Haân Quöëc 6.4 Chêu Phi: àö thõ hoaá khöng coá tùng trûúãng vii
9. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 6.5 Sûå phaát triïín cuãa thaânh phöë vaâ thõ trûúâng àêët àai 6.6 Chuã nghôa khu vûåc vaâ phaát triïín kinh tïë àõa phûúng: nhûäng baâi hoåc cuãa Chêu Êu 6.7 Anh haäy hiïíu biïët nïìn kinh tïë cuãa anh: têìm quan troång cuãa thöng tin kinh tïë àõa phûúng 7.1 Möåt sûå khöng cên àöëi vïì khöng gian: caác cû dên kampung cuãa Jakarta 7.2 Haãi Phoâng: àùåt quan hïå cöång sûå vúái ngûúâi tiïu duâng 7.3 Manila: möåt hònh aãnh saáng ngúâi cuãa cöng ty duâng laâm nhên töë khuyïën khñch nhùçm giaãm búát sûå ö nhiïîm 7.4 Thêím Dûúng: phuác lúåi xaä höåi trong möåt thaânh phöë cöng nghiïåp àang vêåt löån 7.5 Bangalore: phiïëu baáo caáo cuãa cöng dên 8.1 Nùm trûúâng húåp nghiïn cûáu cuå thïí 8.2 Cöång hoaâ Trêåp Aicêåp nhòn àaåi thïí 8.3 Hunggari nhòn àaåi thïí 8.4 Braxin nhòn àaåi thïí 8.5 Pakixtan nhòn àaåi thïí 8.6 Tandania nhòn àaåi thïí BIÏÍU ÀÖÌ 1 Maáy vi tñnh àang liïn kïët thïë giúái 2. Khöng phaãi têët caã maâ múái chó coá möåt söë nïìn dên chuã àaä phi têåp trung hoaá möåt phêìn quyïìn lûåc chñnh trõ 3. Thûúng maåi tùng trûúãng nhanh hún nhiïìu so vúái thu nhêåp quöëc dên úã caác nûúác àang phaát triïín 4. Söë lûúång caác nûúác tham gia Töí chûác thûúng maåi thïë giúái àang ngaây caâng tùng lïn 5. Luöìng vöën tû nhên cho caác nûúác àang phaát triïín àaä tùng lïn maånh meä 6. Coân nhiïìu nûúác vaâ nhiïìu nïìn dên chuã 7. Dên söë àö thõ tùng - trûúác hïët úã caác nûúác àang phaát triïín 8. Chïnh lïåch thu nhêåp cuãa caác nûúác giaâu vaâ cuãa caác nûúác ngheâo tiïëp tuåc tùng 9. Chó riïng àêìu tû khöng thöi thò khöng thïí quyïët àõnh nhûäng biïën àöíi cuãa tùng trûúãng 10 Tûã vong treã em giaãm trong nhiïìu nûúác àang phaát triïín tûâ 1980 àïën 1995, mùåc duâ thu nhêåp khöng tùng 11. Söë ngûúâi ngheâo trïn toaân thïë giúái àaä tùng vaâ úã möåt söë vuâng tyã lïå ngûúâi ngheâo cuäng tùng 12. Tuöíi thoå àaä tùng cao úã möåt söë nûúác, nhûng laåi giaãm úã möåt söë nûúác khaác 1.1 Xuêët khêíu dõch vuå thûúng maåi àaä tùng voåt úã nhiïìu vuâng tûâ 1990 1.2 Ngaây caâng nhiïìu caác nûúác àang phaát triïín cam kïët caãi caách thûúng maåi 1.3 Nhûäng khoaãn tiïìn cho vay khöng thu höìi àûúåc coá thïí chiïëm túái 50% töíng söë tiïìn ngên haâng cho vay vaâo àónh cao cuãa cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng 1.4 Giaãi quyïët nhûäng cuöåc khuãng hoaãng ngên haâng coá thïí töën keám túái 40% GDP 1.5 Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi khöng biïën àöång nhiïìu bùçng caác khoaãn cho vay cuãa ngên haâng thûúng maåi vaâ töíng caác luöìng danh muåc taâi saãn 1.6 Nhiïåt àöå àang tùng do nöìng àöå caác khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh tùng lïn 1.7 Thïm nhiïìu nûúác àang trúã thaânh nûúác dên chuã 1.8 Hêìu hïët cû dên àö thõ sinh söëng úã caác nûúác àang phaát triïín 1.9 Chêu AÁ vaâ Chêu Phi múái bùæt àêìu chuyïín sang àö thõ hoaá viii
10. MUÅC LUÅC 1.10 Sûå gia tùng lúán nhêët cuãa dên söë àö thõ trong thúâi kyâ 1980-2020 diïîn ra úã Chêu Phi vaâ Chêu AÁ 2.1 Tûâ nùm 1970, ngoaåi thûúng tùng lïn úã hêìu hïët caác khu vûåc àang phaát triïín 2.2 Xuêët khêíu cuãa thïë giúái ngaây caâng tuên theo caác quy àõnh cuãa WTO, àùåc biïåt laâ xuêët khêíu tûâ caác nûúác àang phaát triïín 2.3 Trong thêåp kyã 1990, thïm nhiïìu hiïåp àõnh thûúng maåi khu vûåc (RTAS) coá hiïåu lûåc hún bêët kyâ thúâi gian naâo trûúác àêy 2.4 Nhiïìu nûúác àang phaát triïín àaä bùæt àêìu tûå do hoaá trûúác khi kïët thuác Voâng àaâm phaán Urugoay 2.5 Coá phaãi nhûäng ngûúâi tham dûå cuöåc chúi ngang sûác Àaåi diïån Chêu Phi úã Töí chûác thûúng maåi thïë giúái (WTO 2.6 cú cêëu xuêët khêíu nhiïìu nûúác àang phaát triïín àaä chuyïín àöíi trong voâng 10 nùm qua 2.7 Nhûäng nûúác vaâ töí chûác sûã duång múái àaä khúãi xûúáng caác trûúâng húåp chöëng phaá giaá ngaây caâng tùng trong thúâi kyâ 1987-97. 2.8 Khi tiïën haânh àiïìu tra chöëng phaá giaá, caác nûúác cöng nghiïåp lêîn caác nûúác àang phaát triïín nhùçm vaâo nhau hêìu nhû khöng ai keám ai 2.9 Nhiïìu nûúác àaánh thuïë nöng phêím trong voâng àaâm phaán Urugoay úã mûác cao hún nhiïìu so vúái mûác thuïë thûåc tïë ûúác tñnh thúâi kyâ 1986-88 2.10 Xuêët khêíu dõch vuå thûúng maåi tùng úã khùæp caác khu vûåc tûâ 1985 àïën 1987 3.1 Tûâ 1980, luöìng àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi vaâ chûáng khoaán roâng sang caác nûúác àang phaát triïín tùng rêët maånh 3. 2 Caác cöng ty thuöåc caác nûúác àang phaát triïín àang phaát haânh tiïìn cho vay trïn quöëc tïë nhiïìu hún trûúác 3.3 Möåt nguöìn vöën lúán ngaây caâng tùng tûâ caác quyä quaãn lyá theo thïí chïë àûúåc àêìu tû ra nûúác ngoaâi 3.4 Möåt vaâi nûúác àang phaát triïín nhêån àûúåc phêìn àaáng kïí àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àûa vaâo ngoaâi caác nûúác cöng nghiïåp nùm 1997. 3.5 Vai troâ trung gian cuãa ngên haâng nöíi roä bùçng viïåc chiïëm tyã troång lúán trong khu vûåc taâi chñnh cuãa caác nûúác àang phaát triïín 4.1 Sûå thay àöíi khñ hêåu laâm thiïåt haåi saãn lûúång cuãa caác vuå muâa, àùåc biïåt taåi caác nûúác àang phaát triïín 4.2 Nöìng àöå nhûäng chêët laâm giaãm suát ödön trong khñ quyïín ban àêìu tùng lïn, röìi bùæt àêìu giaãm xuöëng 4.3 Möåt meát gia tùng cuãa mûåc nûúác biïín seä laâm giaãm ài xêëp xó möåt nûãa saãn lûúång luáa cuãa Bùnglaàeát 4.4 Mûác tiïu thuå nùng lûúång taåi caác nûúác àang phaát triïín dûå kiïën seä vûúåt mûác tiïu thuå taåi caác nûúác cöng nghiïåp 4.5 Caác nûúác coá thu nhêåp cao duâng nùng lûúång vúái cûúâng àöå cao hún nhûäng nûúác taåi nhûäng vuâng coá thu nhêåp thêëp 5.1 Chi tiïu úã cêëp dûúái cêëp quöëc gia chiïëm möåt phêìn nhoã trong chi tiïu cöng cöång, ngoaåi trûâ taåi nhûäng nûúác cöng nghiïåp vaâ nhûäng liïn bang lúán 5.2 Caác chñnh quyïìn àõa phûúng khöng bao giúâ kiïím soaát àûúåc möåt phêìn lúán taâi nguyïn cöng cöång 6.1 Àö thõ hoaá liïn quan chùåt cheä vúái tùng trûúãng kinh tïë 6.2 Hêìu hïët söë dên àö thõ trïn thïë giúái söëng taåi caác thaânh phöë cúä nhoã vaâ vûâa trong nùm 1995 6.3 Nhûäng thaânh phöë nhoã coá söë dên tùng nhanh nhêët, vaâ nhûäng thaânh phöë lúán coá söë dên tùng chêåm nhêët, tûâ 1970 àïën 1990 6.4 Khi caác nûúác phaát triïín lïn, phêìn cuãa chñnh quyïìn trung ûúng trong àêìu tû cöng cöång giaãm xuöëng 7.1 Ngay caã nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp cuäng coá thïí àaåt àûúåc nhûäng mûác àöå cao vïì dõch vuå cú baãn vïì nûúác vaâ vïå sinh 7.2 Khaã nùng coá nhaâ úã chïnh lïåch nhau àaáng kïí taåi caác mûác thu nhêåp thêëp 8.1 Söë dên Tandania ngaây caâng àûúåc àö thõ hoaá ix
11. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 BAÃNG 1.1 Vöën àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi toaân thïë giúái, 1997 1.2 Phi têåp trung hoaá chñnh trõ vaâ chûác nùng trong caác nïìn dên chuã lúán, nùm 1997 2.1 Baáo caáo hoaåt àöång chöëng phaá giaá cuãa caác thaânh viïn GATT vaâ WTO, 1987-97 2.2 Tyã troång xuêët khêíu phuå tuâng vaâ linh kiïån, 1995 5.1 Cú cêëu caác chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia taåi caác nûúác dên chuã lúán 5.2 Viïåc kiïím soaát vay mûúån dûúái cêëp quöëc gia taåi nhûäng nûúác choån loåc 7.1 Tyã lïå tûã vong úã treã em, Bùnglaàeát, 1990 Nhûäng àõnh nghôa vaâ chuá thñch dûä liïåu Caác nûúác thuöåc caác nhoám phên chia theo thu thïí àûúåc duâng àïí thuêån tiïån goåi caác nïìn kinh tïë coá thu nhêåp nhêåp vaâ khu vûåc trong baãn baáo caáo naây àûúåc liïåt kï cao. Nhûäng con söë àö la laâ àö la Myä theo thúâi giaá, trûâ trûúâng trong baãng Phên loaåi caác nïìn kinh tïë úã cuöëi Caác chó söë húåp àûúåc ghi khaác ài. Dûúái àêy laâ caác chûä viïët tùæt: choån loåc vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái. Viïåc phên loaåi theo thu nhêåp dûåa trïn cú súã thu nhêåp quöëc dên tñnh AIDS Höåi chûáng suy giaãm miïîn dõch mùæc phaãi. theo àêìu ngûúâi; caác ngûúäng àïí phên loaåi thu nhêåp CDF Khuön khöí phaát triïín toaân diïån. trong lêìn xuêët baãn naây àûúåc àûa vaâo phêìn Giúái thiïåu Caác chó söë choån loåc vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái. FDI Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi. Chó söë bònh quên cuãa nhoám àûúåc nïu ra trong caác biïíu àöì vaâ baãng thò khöng phaãi laâ nhûäng chó söë bònh GATT Hiïåp àõnh chung vïì thuïë quan vaâ thûúng maåi. quên khöng gia quyïìn cuãa caác nûúác trong khu vûåc GDP Töíng thu nhêåp quöëc nöåi. nïëu khöng àûúåc chuá thñch ngûúåc laåi.Tûâ caác nûúác duâng úã àêy àïí noái àïën caác nïìn kinh tïë khöng bao haâm möåt GNP Töíng thu nhêåp quöëc dên. sûå àaánh giaá naâo cuãa Ngên haâng thïë giúái vïì quy chïë phaáp lyá hoùåc caác quy chïë khaác cuãa möåt laänh thöí. Thuêåt NIE Nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá. ngûä caác nûúác àang phaát triïín bao göìm caác nïìn kinh NGO Töí chûác phi chñnh phuã. coá thu nhêåp úã mûác trung bònh hoùåc úã mûác thêëp, do àoá noá bao göìm caã caác nïìn kinh tïë trong quaá trònh chuyïín OECD Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë. àöíi tûâ nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoaá têåp trung göåp nhû vêåy àïí tiïån cho phên loaåi. Thuêåt ngûä caác nûúác tiïn tiïën coá PPP Bònh giaá höëi àoaái theo sûác mua thûåc tïë. WTO Töí chûác thûúng maåi thïë giúái. x
12. TÖÍNG QUAN Caãnh quan phaát triïín biïën chuyïín àang laâm cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi àûúng àêìu vúái nhûäng thûã thaách múái úã cêëp àöå toaân cêìu vaâ àõa phûúng. Baáo caáo naây àaä vaåch ra con àûúâng tiïën lïn phña trûúác bùçng caách phên tñch nhûäng àûúâng neát cuãa caãnh quan múái, àöìng thúâi ruát ra nhûäng baâi hoåc tûâ quaá khûá. Baãn tûúâng trònh naây coân xem xeát àöång lûåc thïí hiïån úã cêëp siïu quöëc gia vaâ cêëp dûúái cêëp quöëc gia. Noá cuäng àûa ra nhûäng quy tùæc vaâ cêëu truác múái àïí taåo cú súã cho chñnh saách phaát triïín trong thïë kyã XXI. Nùm mûúi nùm kinh nghiïåm phaát triïín àaä àem laåi böën baâi hoåc phï phaán. Thûá nhêët, sûå öín àõnh kinh tïë vô mö laâ tiïìn àïì cú baãn àïí àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng cêìn thiïët cho phaát triïín. Thûá hai, sûå tùng trûúãng khöng giaãm thiïíu; phaát triïín phaãi nhùçm àaáp ûáng trûåc tiïëp nhu cêìu cuãa con ngûúâi. Thûá ba khöng chó riïng möåt chñnh saách naâo coá thïí taåo ra àûúåc sûå phaát triïín, maâ cêìn phaãi coá möåt caách tiïëp cêån thêëu àaáo vaâ toaân diïån. Thûá tû, caác vêën àïì liïn quan túái thïí chïë; sûå phaát triïín bïìn vûäng thûúâng bùæt nguöìn tûâ nhûäng quy trònh coá tñnh bao quaát röång raäi vïì mùåt xaä höåi vaâ tûâ sûå bùæt kõp vúái nhûäng thay àöíi cuãa hoaân caãnh. Nhûäng hiïíu biïët thêëu àaáo naây laâ chñnh yïëu àïí Ngên haâng thïë giúái dûå kiïën cöng viïåc cuãa mònh trong thïë kyã XXI cuäng nhû àïí tòm caách àöëi phoá vúái nhûäng thaách thûác cú baãn cuãa phaát triïín trong tûúng lai. Hún nûäa, àïí giaãm àûúåc àoái ngheâo, nhûäng thaách thûác naây phaãi bao göìm nhûäng vêën àïì nhû an toaân lûúng thûåc, sûå khan hiïëm nûúác vaâ sûå giaâ nua cuãa dên söë, sûå töín thêët vïì vùn hoaá cuäng nhû sûå xuöëng cêëp vïì möi trûúâng. Phaãi àûúng àêìu vúái nhûäng thûã thaách naây ngay caã khi nhiïìu lûåc lûúång àaä àõnh hònh laåi àõa hònh phaát triïín: caác phaát kiïën múái trong cöng nghïå, sûå truyïìn baá röång raäi kiïën thûác, tùng trûúãng dên söë vaâ sûå têåp trung dên söë úã caác thaânh phöë, vêën àïì höåi nhêåp vaâo nïìn taâi chñnh thïë giúái vaâ nhûäng yïu cêìu ngaây caâng gia tùng vïì quyïìn chñnh trõ vaâ quyïìn con ngûúâi. Möåt söë lûåc lûúång trong söë àoá, vñ duå nhû sûå gia tùng dên söë thò phaát triïín tûâ tûâ, khiïën cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thúâi gian àïí àaáp ûáng. Nhûäng yïëu töë khaác, vñ duå nhû khuãng hoaãng taâi chñnh, coá thïí phaá huyã nïìn kinh tïë coá bïì ngoaâi khoeã maånh trong chöëc laát maâ khöng hïì caãnh baáo gò, trûâ trûúâng húåp coá sùén caác biïån phaáp dûå phoâng tûâ trûúác. Möåt söë khaác gêy ra nhûäng thaách thûác, vñ duå nhû phuác lúåi xaä höåi, möåt vêën àïì maâ hêìu hïët caác quöëc gia coá thïí tûå mònh giaãi quyïët àûúåc. Coân nhûäng vêën àïì khaác chùèng haån, nhû sûå thay àöíi khñ hêåu toaân cêìu, thò seä vûúåt quaá khaã nùng cuãa möîi möåt quöëc gia vaâ àoâi hoãi möåt sûå thoaã thuêån quöëc tïë. Nïëu àûúåc xûã lyá töët, nhûäng thïë lûåc naây coá thïí caách maång hoaá nhûäng triïín voång cho phaát triïín vaâ phuác lúåi xaä höåi. Tuy nhiïn, cuäng chñnh nhûäng thïë lûåc naây coá thïí taåo ra sûå bêët öín àõnh vaâ nhûäng àau khöí cho con ngûúâi, maâ möåt quöëc gia riïng leã khöng thïí khùæc phuåc àûúåc. Baáo caáo naây xem xeát nhûäng biïën àöíi àaä àûúåc phaát àöång vúái tû caách sûå àoáng goáp - vaâ caã sûå biïíu hiïån - cho hai hiïån tûúång: toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá. Toaân cêìu hoaá phaãn aánh sûå höåi nhêåp tiïën böå cuãa caác nïìn kinh tïë thïë giúái, noá àoâi hoãi chñnh phuã caác nûúác phaãi vûún túái caác àöëi taác quöëc tïë, vaâ àoá laâ caách töët nhêët àïí quaãn lyá nhûäng biïën àöíi aãnh hûúãng túái thûúng maåi, luöìng taâi chñnh vaâ möi trûúâng toaân cêìu. Àõa phûúng hoaá phaãn aánh mong muöën ngaây caâng tùng cuãa con ngûúâi coá tiïëng noái nhiïìu hún trong chñnh phuã cuãa hoå, -noá biïíu hiïån chñnh
13. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 noá trong viïåc khùèng àõnh tñnh àùåc trûng khu vûåc. Àõa phûúng hoaá thuác àêíy chñnh phuã caác nûúác ài xuöëng túái têån caác khu vûåc vaâ caác thaânh phöë nhû laâ möåt caách töët nhêët àïí quaãn lyá nhûäng thay àöíi aãnh hûúãng túái chñnh trõ trong nûúác cuäng nhû túái caác mö hònh tùng trûúãng. ÚÃ caã hai cêëp àöå siïu quöëc gia vaâ dûúái cêëp quöëc gia, caác thïí chïë vïì quaãn lyá, àaâm phaán, húåp taác vaâ quy àõnh àïìu àoáng vai troâ quyïët àõnh trong viïåc thuác àêíy thïë cên bùçng múái trong nûúác vaâ giûäa caác nûúác vúái nhau, vaâ cuäng taåo ra möåt möi trûúâng öín àõnh àïí coá thïí thûåc hiïån caác chûúng trònh phaát triïín. Nhûäng ranh giúái cuãa tû duy phaát triïín Khi thïë kyã XX sùæp kïët thuác, doâng chuã lûu cuãa tû duy phaát triïín àaä tiïën hoaá thaânh möåt thûá chuã nghôa thûåc duång röång raäi. Cuäng nhû àöëi vúái nhiïìu vêën àïì khaác, muöën hiïíu biïët sêu sùæc hún vïì phaát triïín thò phaãi thûâa nhêån rùçng nhûäng niïìm tin sêu röång nhiïìu khi laåi khöng toaân diïån, rùçng nhûäng têìng nêëc cuãa sûå phûác taåp thûúâng nùçm ngay dûúái bïì mùåt bïn ngoaâi, vaâ rùçng sûå khön ngoan thûúâng tuyâ thuöåc vaâo nhûäng àiïìu kiïån cuå thïí vïì thúâi gian vaâ àõa àiïím. Trong nhûäng thêåp kyã gêìn àêy, caã kinh nghiïåm lêîn hiïíu biïët trñ tuïå àaä taách tû duy phaát triïín ra khoãi nhûäng cuöåc baân caäi vïì vai troâ cuãa nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng, cuäng nhû viïåc tòm kiïëm möåt phûúng kïë chñnh saách bao truâm duy nhêët. Vêën àïì àêìu tû vaâo vöën con ngûúâi vaâ vöën vêåt chêët chùèng haån, seä kñch thñch àûúåc sûå tùng trûúãng kinh tïë vaâ, theo quy luêåt chung, chûáng cúá qua thûåc nghiïåm àaä uãng höå giaã thuyïët naây. Nhûng trong möåt söë trûúâng húåp, mûác àöå àêìu tû cao vaâ giaáo duåc chûa àuã àïí taåo ra tùng trûúãng nhanh. Möåt baâi hoåc tûúng tûå nhû thïë cuäng àuáng vúái caác chñnh saách vïì cöng nghiïåp. Nhiïìu nûúác sau khi thûã nghiïåm viïåc trúå cêëp xuêët khêíu àaä ài àïën quyïët àõnh rùçng, trúå cêëp nhû vêåy chó laâ giaâu cho nhûäng chuã kinh doanh, chûá ñt coá taác duång trong viïåc thuác àêíy tùng trûúãng kinh tïë. Hoå thêëy rùçng trúå cêëp cöng nghiïåp laâ yá àõnh töët nhûng laåi trúã thaânh möåt daång phuác lúåi chung phñ phaåm, àoá laâ caách höî trúå töën keám cung cêëp sûå uãng höå cuãa ngûúâi àoáng thuïë cho nhûäng viïåc laâm riïng cuãa möåt söë rêët ñt ngaânh cöng nghiïåp. Thïë nhûng nïìn kinh tïë cuãa caác nûúác Àöng AÁ nhúâ sûã duång tñch cûåc trúå cêëp xuêët khêíu vaâ phên phöëi tñn duång laåi traãi qua bûúác àöåt phaát bïìn vûäng, maånh meä nhêët trong sûå phaát triïín kinh tïë maâ thïë giúái àûúåc chûáng kiïën trong nhiïìu thêåp kyã qua. Vaâ Trung Quöëc, möåt nûúác chiïëm túái 40% söë dên cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp trïn thïë giúái, àaä àaåt àûúåc thaânh tûåu kinh tïë àaáng chuá yá do dûåa vaâo möåt chiïën lûúåc phaát triïín aáp duång coá mûác àöå tûå do hoaá thõ trûúâng vaâ tû nhên hoaá. Sûå thêët baåi cuãa caác nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoaá têåp trung trong viïåc àuöíi kõp caác nïìn kinh tïë theo àõnh hûúáng thõ trûúâng àaä chûáng toã roä rùçng kïë hoaåch hoaá toaân böå nïìn kinh tïë vaâo cêëp trung ûúng khöng phaãi laâ con àûúâng hûäu hiïåu cho phaát triïín lêu daâi. Nhûng kinh nghiïåm cuãa Nhêåt Baãn, Àöng AÁ vaâ Trung Quöëc àaä chó roä rùçng àöëi vúái möåt nûúác coá thïí coá sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã maâ vêîn àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng kinh tïë cûåc kyâ nhanh choáng trong nhiïìu thêåp kyã. Braxin cuäng phaát triïín nhanh choáng trong nhûäng nùm 1960 möåt phêìn cuäng nhúâ viïåc sûã duång röång raäi chñnh saách thay thïë nhêåp khêíu. Nhûäng chñnh saách naây chùæc chùæn toã ra hûäu ñch àöëi vúái Bra xin úã thúâi àiïím àoá, - ñt nhêët thò chuáng cuäng khöng ngùn caãn sûå tùng trûúãng böåt phaát - nhûng sûå thaânh cöng naây khöng coá nghôa laâ nhûäng chñnh saách tûúng tûå nhû thïë seä coá yá nghôa vúái caác nûúác khaác hoùåc ngay caã vúái Braxin trong ba thêåp kyã tiïëp sau. Cuäng tûúng tûå nhû vêåy, möåt söë chñnh saách àaä giuáp Nhêåt Baãn phaát triïín trong nhûäng nùm 1950 vaâ 1960 taåo ra sûå tùng trûúãng úã Àöng AÁ vaâo nhûäng nùm 1970 vaâ 1980, khúi nïn sûå buâng nöí kinh tïë úã Trung Quöëc vaâo nhûäng nùm 1980 vaâ 1990, àïìu mang tñnh àùåc trûng vïì thúâi gian vaâ àõa àiïím. Nhûäng chñnh saách naây coá thïí khöng coá taác duång úã caác nûúác khaác, cuäng khöng chùæc phuâ húåp trong nhûäng thêåp niïn múã àêìu thïë kyã XXI. ÚÃ bêët kyâ möåt nûúác naâo, sûå tiïën böå cuäng àïìu phuå thuöåc vaâo möåt chuöîi caác yïëu töë vaâ vaâo sûå chuyïín dõch hònh thïë cuãa chuáng diïîn ra qua caác thúâi kyâ. Àiïìu cêìn thiïët laâ phaãi khùæc phuåc àûúåc nhûäng cuöåc baân caäi vïì vai troâ cuãa chñnh phuã vaâ thõ trûúâng, phaãi thûâa nhêån rùçng chñnh phuã vaâ thõ trûúâng cêìn böí sung lêîn nhau, vaâ chêëm dûát nhûäng lúâi khùèng àõnh rùçng moåi sûå can thiïåp cuå thïí bùçng chñnh saách - trong giaáo duåc, y tïë, thõ trûúâng vöën hoùåc bêët kyâ lônh vûåc naâo khaác - laâ cöng thûác thêìn kyâ khuyïën khñch sûå phaát triïín úã moåi luác, moåi núi. Sûå chuyïín dõch àoá cuãa tû duy phaát triïín coá thïí àûúåc töíng kïët trong böën giaã àõnh sau: 2
14. TÖÍNG QUAN Sûå phaát triïín bïìn vûäng coá nhiïìu muåc tiïu. Nêng cao thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi chó laâ möåt trong nhiïìu muåc tiïu phaát triïín. Caãi thiïån chêët lûúång cuöåc söëng bao göìm caác muåc tiïu cuå thïí hún dõch vuå y tïë vaâ cú höåi giaáo duåc töët hún, sûå tham gia röång raäi hún vaâo àúâi söëng xaä höåi, möi trûúâng saåch seä sûå cöng bùçng cho caác thïë hïå v.v. Caác chñnh saách phaát triïín phuå thuöåc lêîn nhau. Khöng thïí coá möåt chñnh saách phaát triïín àún leã naâo coá thïí taåo ra sûå thay àöíi lúán trong möåt hïå thöëng chñnh saách keám thuêån lúåi. Caác nûúác cêìn möåt töíng thïí chñnh saách àöìng böå vaâ nhûäng möi trûúâng thïí chïë taåo ra nhûäng giaãi phaáp töët, haån chïë túái mûác thêëp nhêët nhûäng khuyïën khñch sai lêìm, kñch thñch sûå saáng taåo vaâ taåo thuêån lúåi cho sûå tham gia. Chñnh phuã àoáng vai troâ cûåc kyâ quan troång trong phaát triïín, nhûng khöng thïí coá nhûäng quy tùæc àún giaãn àïí hûúáng dêîn hoå phaãi laâm gò. Ngoaâi nhûäng quy tùæc chung àaä àûúåc thûâa nhêån thò vai troâ cuãa chñnh phuã àöëi vúái nïìn kinh tïë cuäng coá nhûäng khaác biïåt, tuyâ thuöåc vaâo khaã nùng vaâ trònh àöå phaát triïín cuãa àêët nûúác, tuyâ vaâo nhûäng àiïìu kiïån bïn ngoaâi vaâ rêët nhiïìu nhûäng yïëu töë khaác. Caác quaá trònh cuäng quan troång nhû caác chñnh saách. Nhûäng thaânh tûåu cuãa caác chñnh saách dûåa vaâo caác quaá trònh coá tñnh nhêët trñ, tñnh tham gia àöng àaão vaâ tñnh cöng khai dïî àûúåc giûä vûäng hún. Caác thïí chïë cai quaãn töët hiïån thên cho nhûäng quy trònh nhû vêåy laâ töëi cêìn thiïët cho phaát triïín vaâ cêìn bao göìm caã nhûäng quan hïå àöëi taác cuãa têët caã caác thaânh phêìn trong xaä höåi dên sûå. Taåo ra nhûäng àûúâng hûúáng chó àaåo múái cho phaát triïín Dûúái aánh saáng cuãa nhûäng giaã àõnh naây, Ngên haâng Thïë giúái àang àûa ra möåt khuön khöí phaát triïín toaân diïån àïí àaáp ûáng möåt söë muåc tiïu: laâm roä troång têm caác muåc tiïu lúán cuãa phaát triïín, tùng cûúâng tñnh àöìng böå trong hoaåch àõnh chñnh saách nhêën maånh caác quaá trònh thïí chïë àïí duy trò phaát triïín vaâ liïn kïët caác nöî lûåc phaát triïín. Khuön khöí phaát triïín nhêën maånh nhêån thûác ngaây caâng tùng, rùçng nhiïìu yïëu töë taåo thaânh quy trònh phaát triïín phaãi cuâng àûúåc kïë hoaåch hoaá vaâ àûúåc àiïìu phöëi àïí àaåt àûúåc kïët quaã töët nhêët - vaâ àöi khi nhùçm àaåt àûúåc moåi kïët quaã coá thïí coá. Möåt àïì aán xêy dûång trûúâng hoåc laâ möåt vñ duå töët. Xeát vïì mùåt vêåt chêët, dûång lïn möåt ngöi trûúâng chó laâ bûúác múã àêìu. Nêng cao trònh àöå giaáo duåc coân phuå thuöåc vaâo nhiïìu yïëu töë khaác, nhû möåt cú chïë hûäu hiïåu cho viïåc tuyïín lûåa, àaâo taåo, lûúng giaáo viïn phuâ húåp vaâ coá nguöìn taâi chñnh àïí mua àuã saách giaáo khoa vaâ vêåt duång khaác. Caái àuáng vúái àïì aán xêy dûång trûúâng hoåc thò cuäng àuáng vúái caác chûúng trònh tû nhên hoaá, caác maång lûúái an toaân xaä höåi vaâ caác chûúng trònh nùng lûúång bïìn vûäng. Caác yïëu töë böí sung giûäa caác àïì aán vaâ giûäa caác quaá trònh laâ cûåc kyâ cêìn thiïët àöëi vúái sûå thaânh cöng. Möåt khuön khöí phaát triïín toaân diïån laâm cho caác yïëu töë böí sung naây trúã nïn roä raâng thöng qua viïåc nïu bêåt möëi quan hïå giûäa caác khña caånh cuãa phaát triïín nhû con ngûúâi, vêåt chêët khu vûåc vaâ cêëu truác. Khña caånh con ngûúâi vaâ khña caånh vêåt chêët cuãa sûå phaát triïín àaä àûúåc biïët àïën khaá roä. Khña caånh khu vûåc nhêën maånh têìm quan troång cuãa caác yïëu töë àan cheáo nhau, nhû àiïìu phöëi, quaãn lyá, vaâ duy trò möåt möi trûúâng hûäu hiïåu àöëi vúái kinh doanh tû nhên cuäng nhû caác saáng kiïën cöång àöìng. Khña caånh cêëu truá xoaáy maånh vaâo sûå cêìn thiïët phaãi quaãn lyá töët, àûa ra caác quyïët àõnh thöng thoaáng caác quaá trònh phaáp lyá vaâ xeát xûã hûäu hiïåu vaâ caác hïå thöëng quy chïë roä raâng. Nhêån thûác àoá vïì nhûäng quy tùæc vaâ caác quaá trònh, nhû möåt cú súã rêët cêìn thiïët cho phaát triïín bïìn vûäng, àem laåi thïm möåt têìm voác múái cho doâng chuã lûu cuãa tû duy phaát triïín. Nhûäng yïëu töë trïn khöng phaãi laâ möåt danh muåc àêìy àuã vïì têët caã caác àiïìu liïn quan maâ sûå phaát triïín cêìn bao göìm. Nhûäng vêën àïì vïì giúái vaâ bònh àùèng khöng thïí thiïëu trong tûâng böå phêån cuãa khuön khöí phaát triïín. Hún nûäa, nhû àaä àïì cêåp trïn àêy, öín àõnh kinh tïë vô mö laâ àiïìu kiïån cêìn thiïët cho sûå thaânh cöng cuãa moåi saáng kiïën vïì phaát triïín. Têìm quan troång cuãa möîi möåt trong söë nhûäng àiïìu liïn quan àoá àöëi vúái tûâng nûúác phuå thuöåc vaâo nhûäng àùåc thuâ vïì mùåt thúâi gian vaâ àõa àiïím. Moåi nûúác àïìu coá lúåi ñch trong viïåc xaác àõnh vaâ ûu tiïn nhûäng àiïìu cêìn laâm - möåt thûã thaách laâm böåc löå nhûäng yïëu keám vïì quaãn lyá vaâ kinh tïë cuäng nhû nhûäng thêët baåi vïì thïí 3
15. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 chïë caãn trúã phaát triïín àêìy àuã. Xêy dûång caác thïí chïë vaâ caác quan hïå àöëi taác Sûå phaát triïín coá hiïåu quaã àoâi hoãi möëi quan hïå àöëi taác úã caác cêëp àöå quaãn lyá khaác nhau, úã caác khu vûåc tû nhên, caác nhoám taâi trúå vaâ xaä höåi cöng dên. Möåt chiïën lûúåc phaát triïín toaân diïån laâ rêët khoá cho moåi cêëp hay moåi lônh vûåc quaãn lyá naâo àoá, hoùåc möåt nhaâ taâi trúå àún leã naâo. Chñnh phuã caác nûúác cêìn hûúáng dêîn cho caác cú quan vaâ caác töí chûác àïí phöëi húåp caác nöî lûåc cuãa hoå nhùçm gaåt boã nhûäng aách tùæc trong phaát triïín. Möåt nïìn moáng vûäng chùæc cuãa caác töí chûác hoaåt àöång coá hiïåu quaã vaâ caác thïí chïë coá nùng lûåc laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët cho phaát triïín. Trong ngûä caãnh naây thò “caác thïí chïë” laâ têåp húåp nhûäng quy tùæc quaãn lyá hoaåt àöång cuãa caác caá nhên vaâ caác töí chûác cuäng nhû sûå tûúng taác cuãa têët caã caác thaânh viïn coá liïn quan vaâ caác cuöåc thûúng thuyïët cuãa caác bïn tham gia. Noái möåt caách cuå thïí, caác nûúác cêìn nhûäng thïí chïë giuáp tùng cûúâng sûác maånh cuãa caác töí chûác vaâ thuác àêíy sûå quaãn lyá töët, cho duâ viïåc àoá àûúåc tiïën haânh thöng qua luêåt phaáp hay caác quy chïë, hoùåc thöng qua sûå liïn kïët haânh àöång cuãa nhiïìu ngûúâi tham gia, nhû caác hiïåp ûúác quöëc tïë vaâ möëi quan hïå àöëi taác cöng - tû àaä thûåc hiïån. Caác quaá trònh dûåa trïn quy tùæc laâm tùng tñnh cöng khai cuãa nhûäng chñnh saách àaä àûúåc àïì ra nhùçm taåo ra nhûäng kïët quaã mong muöën, vaâ cuãa nhûäng töí chûác àûúåc aáp duång àïí thûåc hiïån chuáng. Thöng àiïåp cuãa baáo caáo naây laâ sûå àaáp ûáng múái vïì thïí chïë cêìn thiïët trong möåt thïë giúái àang toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá. Toaân cêìu hoaá àoâi hoãi chñnh phuã caác nûúác phaãi tòm kiïëm sûå thoaã thuêån vúái caác àöëi taác - chñnh phuã caác nûúác khaác, caác töí chûác quöëc tïë, caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ caác cöng ty àa quöëc gia - thöng qua nhûäng thïí chïë siïu quöëc gia. Khu vûåc hoaá yïu cêìu chñnh phuã caác nûúác àaåt àûúåc sûå thoaã thuêån vúái caác vuâng, caác thaânh phöë thöng qua caác thïí chïë dûúái cêëp quöëc gia vïì caác vêën àïì nhû cuâng nhau chia seã traách nhiïåm àöëi vúái viïåc nêng cao caác nguöìn thu nhêåp. Caã hai vêën àïì toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá thûúâng àoâi hoãi nhûäng àaáp ûáng vûúåt xa khaã nùng kiïím soaát cuãa chñnh phuã tûâng nûúác. Tuy nhiïn chñnh phuã caác nûúác vêîn àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc hònh thaânh caác chñnh saách phaát triïín trong möåt möi trûúâng giúái haån, goâ boá, vaâ xaác àõnh laåi vai troâ cuãa hoå. Trong möåt thïë giúái coá quan hïå chùçng cheáo nhau, trong àoá caác nûúác vêîn coá thïí tiïëp tuåc bõ chia nhoã, caác chûúng trònh nghõ sûå vïì phaát triïín vêîn phaãi àaáp ûáng nhûäng yïu cêìu coá tñnh toaân cêìu vaâ tñnh àõa phûúng. Toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá Nhûäng tiïën böå vïì cöng nghïå truyïìn thöng àaä giuáp ta trong giêy laát biïët àûúåc nhûäng àiïìu àang xaãy ra trong möåt höå gia àònh, möåt xñ nghiïåp hoùåc trïn möåt thõ trûúâng chûáng khoaán caách xa nûãa voâng traái àêët. Têìm quan troång cuãa dõch vuå vaâ thöng tin liïn laåc ngaây caâng tùng trong nïìn kinh tïë thïë giúái coá yá noái rùçng möåt tyã lïå ngaây caâng tùng vïì giaá trõ kinh tïë seä trúã nïn khöng quan troång - nghôa laâ thöng tin coá thïí àûúåc truyïìn qua caáp súåi quang, chûá khöng phaãi qua taâu chúã haâng. Àöìng thúâi sûå tiïën böå trong maång lûúái giao thöng vaâ cöng nghïå cuäng laâm giaãm chi phñ vêån chuyïín haâng hoaá bùçng àûúâng thuyã, àûúâng khöng vaâ àûúâng böå; vaâ nhûäng caãi tiïën vïì cöng nghïå thöng tin laâm cho ngûúâi ta liïn hïå vúái nhau dïî daâng hún (Biïíu àöì 1). Caác cöng ty àa quöëc gia hiïån nay àang dûåa trïn möåt nïìn saãn xuêët moác xñch nöëi kïët nhiïìu nûúác vúái nhau. Vêåt liïåu thö vaâ caác linh kiïån coá thïí úã hai nûúác khaác nhau vaâ laåi àûúåc lùæp raáp úã möåt nûúác khaác, trong khi viïåc tiïëp thõ vaâ phên phöëi laåi xaãy ra úã núi khaác. Vñ duå nhûäng quyïët àõnh cuãa ngûúâi tiïu duâng úã London hoùåc úã Tokyo trúã thaânh thöng tin taác àöång trûåc tiïëp àïën caác saãn phêím àang àûúåc chïë taåo - vaâ caác kiïíu daáng aãnh hûúãng àïën noá - trïn toaân thïë giúái. Trònh àöå giaáo duåc ngaây caâng cao, nhûäng àöíi múái vïì cöng nghïå àaä cho pheáp caác yá tûúãng àûúåc truyïìn baá röång raäi, vaâ sûå thêët baåi cuãa hêìu hïët caác nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoaá têåp trung àaä thuác àêíy àõa phûúng hoaá. Chñnh quyïìn caác nûúác àaä àaáp laåi viïåc thuác àêíy naây theo nhiïìu caách khaác nhau. Coá thïm nhiïìu nûúác trúã thaânh nûúác dên chuã, vaâ sûå tham gia vïì mùåt chñnh trõ thöng qua bêìu cûã àaä àûúåc múã röång caã úã hai cêëp: quöëc gia vaâ dûúái cêëp quöëc gia. Chñnh phuã caác nûúác àang ngaây caâng chia seã traách nhiïåm vaâ thu nhêåp vúái caác cêëp chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia, caác cêëp chñnh quyïìn naây thò gêìn guäi hún vúái quêìn chuáng àang chõu aãnh hûúãng búãi caác quyïët àõnh chñnh saách (Biïíu àöì 2) Ngûúâi ta cuäng àang thaânh lêåp caác töí chûác phi chñnh phuã àïí thûåc hiïån caác muåc tiïu nhû caãi caách chñnh trõ, baão vïå möi trûúâng, bònh àùèng giúái vaâ möåt nïìn giaáo duåc töët hún. 4
16. TÖÍNG QUAN Toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá laâ nhûäng Biïíu àöì 1 thuêåt ngûä taåo ra nhûäng phaãn ûáng rêët maånh, kïí Maáy vi tñnh àang liïn kïët thïë giúái caã tñch cûåc lêîn tiïu cûåc. Toaân cêìu hoaá àûúåc ca ngúåi vò noá mang laåi nhûäng cú höåi múái, nhû múã àûúâng túái caác thõ trûúâng vaâ chuyïín giao cöng nghïå - nhûäng cú höåi hûáa heån nùng suêët lao àöång cao vaâ mûác söëng cao hún. Nhûng àöìng thúâi ngûúâi ta cuäng súå vaâ nhiïìu khi lïn aán noá, búãi vò àöi khi noá gêy ra sûå bêët öín àõnh vaâ nhûäng thay àöíi khöng mong muöën. Noá laâm cho cöng nhên phaãi caånh tranh vúái haâng nhêåp khêíu, àiïìu àoá coá thïí àe doaå cöng ùn viïåc laâm cuãa hoå; noá phaá hoaåi ngên haâng vaâ thêåm chñ caã nïìn kinh tïë khi nguöìn vöën nûúác ngoaâi khöëng chïë chuáng. Khu vûåc hoaá cuäng àûúåc ca ngúåi vò noá gia tùng mûác àöå tham gia quyïët àõnh chñnh saách vaâ mang àïën cho con ngûúâi nhiïìu cú höåi hún àïí àõnh hònh böëi caãnh cho cuöåc söëng cuãa mònh. Bùçng caách phên cêëp quaãn lyá, caâng coá nhiïìu caác quyïët àõnh Nguöìn: Network Wizards, Internet Domain Survey, thaáng 1, 1999 àûúåc thûåc hiïån úã cêëp àõa phûúng, gêìn guäi hún vúái (www.nw.com) caác cûã tri. Khu vûåc hoaá àaä taåo ra àûúåc sûå quaãn lyá thñch ûáng vaâ coá hiïåu quaã, nhûng noá cuäng coá thïí gêy nguy haåi àïën tñnh öín àõnh cuãa nïìn kinh tïë vô mö. Vñ duå nhû khi caác chñnh quyïìn àõa phûúng vay núå quaá nhiïìu vaâ chi tiïu khöng thêån troång thò chñnh quyïìn trung ûúng phaãi viïån trúå. Baáo caáo naây khöng ca ngúåi maâ cuäng khöng lïn aán toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá. Àuáng hún, noá chó xem xeát chuáng nhû laâ nhûäng hiïån tûúång maâ khöng möåt chûúng trònh nghõ sûå vïì phaát triïín naâo coá thïí boã qua. Trong khi caác chñnh quyïìn trung ûúng vêîn laâ chñnh yïëu trong nhûäng nöî lûåc phaát triïín thò toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá laåi àoâi hoãi hoå cam kïët xêy dûång nhûäng thïí chïë cú baãn caác cêëp siïu quöëc gia vaâ dûúái cêëp quöëc gia, àïí taåo ra àûúåc lúåi ñch cuãa tùng trûúãng trong thïë kyã XXI. Nhûäng vêën àïì siïu quöëc gia Chñnh quyïìn trung ûúng têët seä thêët voång khi àöëi phoá vúái toaân cêìu hoaá, vaâ sûå thêët voång naây seä tùng lïn gêëp böåi àöëi vúái nhûäng nïìn kinh tïë àang phaát triïín coá quy mö nhoã. Nhûng nhûäng nûúác nhû vêåy àaä cöë àûáng vûäng àïí àaåt àûúåc aãnh hûúãng nhiïìu hún tûâ nïìn taâi chñnh vaâ thûúng maåi quöëc tïë so vúái caác nûúác lúán hún, búãi vò hoå phaãi àöëi mùåt vúái nguöìn lûåc vaâ sûác eáp vïì quy mö thõ trûúâng chùåt cheä hún. Àöìng thúâi caác nïìn kinh tïë naây cuäng caãm nhêån maånh meä àûúåc bêët cûá sûå taân phaát naâo do nïìn kinh tïë toaân cêìu gêy ra. Möåt cún söët kinh tïë coá thïí caãm nhêån nhû möåt gúån soáng lùn tùn àöëi vúái möåt nûúác coá nïìn kinh tïë lúán nhû Myä, hoùåc ngay caã àöëi vúái möåt nûúác àang phaát triïín coá nïìn kinh tïë tûúng àöëi lúán nhû 5
17. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 Braxin, nhûng noá laåi laâ cún soáng thêìn àöëi vúái nïìn Biïíu àöì 3 kinh tïë coá quy mö nhû Gana hay Bùnglaàeát. Khi Thûúng maåi tùng trûúãng nhanh hún nhiïìu so vúái àïì cêåp túái nhûäng vêën àïì möi trûúâng thò chñnh phuã thu nhêåp quöëc dên úã caác nûúác àang phaát triïín caác nûúác thûúâng têåp trung cên nhùæc kyä caác vêën àïì trong nûúác, vñ duå nhû xaác àõnh viïåc aáp duång caác tiïu chuêín ö nhiïîm nhû thïë naâo àöëi vúái caác khu vûåc trong nûúác. Nhûng nïëu caác nûúác àang phaát triïín khöng hoaåt àöång theo nhûäng thoaã ûúác quöëc tïë, thò hoå coá rêët ñt khaã nùng àûúng àêìu vúái caác vêën àïì möi trûúâng trïn toaân cêìu, nhû nguy cú thay àöíi khñ hêåu. Baáo caáo naây xem xeát ba vêën àïì cuãa toaân cêìu hoaá: thûúng maåi, caác luöìng taâi chñnh vaâ nhûäng thaách thûác vïì möi trûúâng. Thûúng maåi Trong nhûäng nùm gêìn àêy, thûúng maåi quöëc tïë phaát triïín nhanh hún so vúái nïìn kinh tïë thïë giúái chùæc chùæn rùçng xu thïë naây vêîn coân tiïëp tuåc (Biïíu àöì 8). Àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín, thûúng maåi laâ phûúng tiïån chuã yïëu àïí thûåc hiïån lúåi ñch cuãa toaân Ghi chuá: Thûúng maåi laâ töíng cuãa kim ngaåch xuêët khêíu cêìu hoaá. Nhêåp khêíu laâm tùng thïm tñnh caånh tranh vaâ kim ngaåch nhêåp khêíu caác haâng hoaá vaâ dõch vuå vaâ tñnh àa daång cuãa thõ trûúâng nöåi àõa, mang laåi lúåi ñch cho ngûúâi tiïu duâng, coân xuêët khêíu múã röång caác thõ trûúâng nûúác ngoaâi, mang laåi lúåi ñch cho kinh Biïíu àöì 4 doanh. Nhûng àiïìu coân quan troång hún coá thïí laâ, Söë lûúång caác nûúác tham gia Töí chûác thûúng maåi thûúng maåi àaä giuáp caác cöng ty trong nûúác tiïëp xuác thïë giúái àang ngaây caâng tùng lïn vúái nhûäng thûåc tiïîn töët nhêët cuãa caác cöng ty nûúác ngoaâi vaâ nùæm bùæt àûúåc yïu cêìu cuãa nhûäng khaách Söë nûúác thaânh viïn GATT/WTO haâng khoá tñnh, khuyïën khñch taåo ra hiïåu quaã cao hún. Thûúng maåi àaä giuáp caác cöng ty coá cú höåi caãi tiïën nguöìn vöën àêìu vaâo nhû maáy moác cöng cuå, cuäng nhû tùng nùng suêët lao àöång. Thûúng maåi cuäng kñch thñch sûå phên phöëi laåi sûác lao àöång vaâ vöën cho nhûäng khu vûåc coá nùng suêët lao àöång tûúng àöëi cao hún. Àùåc biïåt, noá giuáp chuyïín dõch möåt söë hoaåt àöång dõch vuå vaâ chïë taåo tûâ caác nûúác cöng nghiïåp sang caác nûúác àang phaát triïín, taåo nhûäng cú höåi múái cho tùng trûúãng. Viïåc saáng lêåp Töí chûác thûúng maåi thïë giúái (WTO) vaâo nùm 1995 dûåa trïn Hiïåp àõnh chung vïì thuïë quan vaâ thûúng maåi (GATT) vaâ àoá laâ bûúác tiïën àa phûúng gêìn àêy nhêët àïí taåo ra möåt möi trûúâng coá lúåi cho trao àöíi haâng hoaá vaâ dõch vuå (Biïíu àöì 4). Nhiïìu biïån phaáp quan troång khaác cuäng phaãi Nguöìn: WTO, Annual Report, nhiïìu n ùm àûúåc tuên thuã àïí giûä àûúåc àaâ caãi caách. Caác cuöåc àaâm phaán thûúng maåi trong tûúng lai àoâi hoãi möåt chûúng trònh nghõ sûå coá têìm nhòn xa nhùçm àaåt àûúåc tûå do hoaá thûúng maåi röång lúán hún, nïëu muöën möåt lêìn nûäa àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng nhû trûúác àêy, khi múã cûãa caác thõ trûúâng. Voâng àaâm phaán Thiïn niïn kyã, theo dûå kiïën, seä àûúåc tiïën haânh vaâo thaáng 11 6
18. TÖÍNG QUAN nùm 1999 dûúái sûå baão trúå cuãa WTO, coá thïí laâ cuöåc thûã nghiïåm àêìu tiïn cuãa chûúng trònh nghõ sûå naây. Giaãm haâng raâo thûúng maåi trong cöng nghiïåp vaâ dõch vuå vêîn laâ nhûäng caái phaãi àûúåc ûu tiïn hún trong danh muåc ûu tiïn. Viïåc buön baán caác saãn phêím nöng nghiïåp laâ khu vûåc taåo ra cho nhûäng nïìn kinh tïë àang phaát triïín nhûäng cú höåi thûåc sûå - nïëu nhûäng cú höåi naây khöng bõ caãn trúã búãi nhûäng haâng raâo thûúng maåi cuãa nhûäng nûúác giaâu coá. Thûúng maåi dõch vuå laâ vêën àïì nûäa cêìn phaãi àïì cêåp túái. Nhúâ nhûäng tiïën böå trong cöng nghïå thöng tin vaâ liïn laåc, ngaânh thûúng maåi àaä nhanh choáng tùng lïn: 25% chó tñnh riïng nhûäng nùm giûäa 1994 vaâ 1997. Hònh thûác thûúng maåi naây àaä taåo ra möåt söë cú höåi nûäa cho caác nûúác àang phaát triïín coá thïí dïî daâng taåo ra nhiïìu loaåi dõch vuå ûa chuöång. Caác nûúác phaãi tùng cûúâng sûã duång cú chïë WTO. Vñ duå, möåt nûúác muöën tùng cûúâng cam kïë giaãm (hoùåc duy trò) haâng raâo thûúng maåi thêëp, thò coá thïí “troái buöåc” thuïë quan cuãa mònh bùçng caác kïët húåp quyïët àõnh haå thuïë quan vaâo cuâng nhûäng nghôa vuå quöëc tïë cuãa mònh taåi WTO. Ngaây caâng coá nhiïìu nûúác coi WTO vaâ caác nguyïn tùæc thûúng maåi quöëc tïë laâ nhûäng cú chïë tiïën túái caác muåc tiïu quöëc gia (chûác khöng phaãi sûå caãn trúã àöëi vúái vêën àïì tûå quyïët) vaâ söë nhûäng nûúác uãng höå nhûäng thïí chïë nhû vêåy ngaây caâng tùng. Caác chñnh saách chung phaãi xem xeát túái hoaân caãnh bõ mêët viïåc laâm cuãa cöng nhên trûúác nhûäng thïë lûåc cuãa thûúng maåi. Nhûäng chñnh saách naây phaãi giaãi quyïët nhûäng lo lùæng cuãa nhûäng cöng nhên bõ sa thaãi noái chung, búãi vò nhiïìu cöng nhên àöí löîi cho ngoaåi thûúng vò mêët viïåc laâm vaâ bõ giaãm lûúng, cho duâ ngaânh ngoaåi thûúng coá traách nhiïåm hay khöng. Thuác àêíy tûå do hoaá thûúng maåi bùçng caác chñnh saách thõ trûúâng lao àöång àaä giuáp cöng nhên dïî thñch nghi vúái taác àöång cuãa thûúng maåi thïë giúái vaâ laâm giaãm aáp lûåc cuãa viïåc àoáng cûãa thõ trûúâng trong nûúác àöëi vúái haâng hoaá nûúác ngoaâi. Caác chñnh phuã phaãi thay àöíi nhûäng chñnh saách vêîn coân àûúåc pheáp töìn taåi bêët chêëp caác luêåt thûúng maåi hiïån haânh, nhûäng chñnh saách caãn trúã chûá khöng thuác àêíy thûúng maåi. Vñ duå luêåt chöëng baán phaá giaá vêîn àûúåc pheáp töìn taåi dûúái sûå quaãn lyá cuãa WTO. Nhûäng luêåt naây nhùçm àaãm baão saãn phêím baán ra khöng àûúåc dûúái giaá “phaãi chùng “ úã thõ trûúâng trong nûúác. Song nhûäng quy tùæc nhû vêåy cuäng coá thïí dïî daâng biïën thaânh sûå caãn trúã àöëi vúái nhêåp khêíu, laâm giaãm sûå múã röång thõ trûúâng vaâ laâm àaão löån caác thaânh quaã thu àûúåc tûâ nhûäng hiïåp ûúác thûúng maåi trûúác àoá. Möåt giaãi phaáp cho vêën àïì naây laâ xûã lyá caác quyïët àõnh giaá caã cuãa nhûäng ngûúâi nhêåp khêíu cuäng nhû nhûäng cöng ty trong nûúác theo cuâng möåt tiïu chñ nhêët àõnh. Theo quan àiïím naây thò chó coá nhûäng vêën àïì chöëng àöåc quyïìn, chùèng haån nhû tònh traång caá lúán nuöët caá beá, múái cêìn sûãa chûäa ngay. Caác luöìng taâi chñnh Caác luöìng taâi chñnh giûäa caác quöëc gia tùng nhanh hún so vúái thûúng maåi trong nhûäng nùm gêìn àêy. Nhûäng luöìng vöën naây coá thïí àûúåc phên chia thaânh àêìu tû nûúác ngoaâi trûåc tiïëp, danh muåc taâi saãn àêìu tû nûúác ngoaâi, tiïìn vay ngên haâng, vaâ caác nguöìn viïån trúå phaát triïín chñnh thûác. Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi bao göìm caác nguöìn vöën duâng cho viïåc mua phêìn goáp vöën àïí coá chên trong ban quaã trõ cuãa möåt cöng ty hay möåt nhaâ maáy. Danh muåc taâi saãn àêìu tû nûúác ngoaâi bao göìm viïåc mua caác taâi saãn “giêëy” nhû cöí phêìn khöng coá laäi, traái phiïëu (dûúái ngûúäng quy àõnh àaãm baão cho pheáp ngûúâi súã hûäu tham gia kiïím soaát viïåc quaãn lyá caác taâi saãn vêåt chêët). Viïåc tùng vöën àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi vaâ caác luöìng danh muåc taâi saãn àaä àaåt mûác chûa tûâng thêëy (Biïíu àöì 5). Caác luöìng vöën nûúác ngoaâi àem laåi nhûäng thaânh tûåu kinh tïë cú baãn àöëi vúái têët caã caác bïn. Caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi àaä àa daång hoaá nhûäng maåo hiïím cuãa hoå úã thõ trûúâng ngoaâi nûúác vaâ taåo ra nhûäng cú höåi mang laåi lúåi nhuêån trïn toaân thïë giúái. Caác nïìn kinh tïë hiïån nay àang nhêån àûúåc nguöìn lúåi vïì vöën theo nhiïìu caách. Trûúác hïët, caác luöìng vöën vaâo laâm tùng mûác àêìu tû. Khi coá sûå tham gia trûåc tiïëp cuãa àêìu tû nûúác ngoaâi thò vöën phaãi ài keâm vúái nhûäng yïëu töë nhû: caác chuyïn gia quaãn lyá, caác chûúng trònh àaâo taåo, vaâ caác möëi liïn kïët cêìn thiïët vúái caác nhaâ cung ûáng vaâ caác thõ trûúâng quöëc tïë. Tuy nhiïn, caác luöìng vöën quöëc tïë àùåc biïåt laâ nhûäng luöìng àêìu tû ngùæn haån khöng chùæc chùæn cuäng gêy nguy hiïím cho caác nûúác àang phaát triïín. Möåt trong nhûäng nguy cú naây laâ sûå thay àöíi maånh meä têm lyá cuãa nhaâ àêìu tû vaâ laân soáng àêìu cú tñch trûä coá thïí laâm àaão löån tyã giaá höëi àoaái, gêy nguy hiïím cho caác ngên haâng vaâ caác cöng ty lúán, vaâ gêy töín haåi cho caác nïìn kinh tïë. Khöng thïí bùæt võ thêìn vöën nûúác ngoaâi chui trúã laåi vaâo trong bònh, möåt àiïìu maâ röët cuöåc, thêåt khöng àaáng mong muöën. Nhûng 7
19. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 nguöìn vöën nhû vêåy àïën cuâng vúái sûå thaách thûác: àûa ra Biïíu àöì 5 nhûäng chñnh saách vaâ nhûäng thïí chïë laâm lïåch caán cên, Caác luöìng vöën tû nhên cho caác nûúác àang phaát àïí khaã nùng lûu chuyïín vöën mang laåi lúåi ñch cho nïìn triïín àaä tùng lïn maånh meä kinh tïë cuãa caác nûúác phaát triïín, chûác khöng laâm töín haåi chuáng. Chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín coá thïí bùæt àêìu quaá trònh naây bùçng viïåc caãi caách khu vûåc ngên haâng vaâ phaát triïín caác thõ trûúâng vöën. Quyä lûúng hûu vaâ tûúng trúå nhoã beá, caác thõ trûúâng cöí phiïëu vaâ traái phiïëu yïëu keám àaä laâm cho caác ngên haâng úã caác nûúác àang phaát triïín trúã thaânh ngûúâi cung cêëp taâi chñnh trung gian chuã yïëu. Viïåc taåo ra khung quy chïë ngên haâng vûäng maånh seä àem laåi möåt kïët quaã kinh tïë chùæc chùæn. Möåt hïå thöëng quy chïë coá hiïåu quaã taåo ra möåt möi trûúâng kñch thñch chêëp nhêån ruãi ro möåt caách khön ngoan. Möåt cú cêëu àuáng quy chïë àöëi vúái kinh doanh ngên haâng cuäng taåo ra nhûäng àiïìu kiïån àïí thaânh lêåp caác ngên haâng, nhûäng dõch vuå maâ chuáng coá thïí cung cêëp mûác vöën maâ chuáng cêìn coá, vaâ lûúång thöng tin maâ Luöìng vöën Luöìng núå Luöìng danh Àêìu tû chuáng phaãi thöng baáo. Vaâ möåt khuön khöí àiïìu tiïët laânh chñnh thûác tû nhên muåc taâi saãn trûåc tiïëp cuãa maånh quy àõnh cuå thïí nhûäng bûúác ài thêån troång maâ nûúác ngoaâi caác nhaâ àiïìu tiïët cêìn thûåc hiïån khi nhûäng chuêín mûåc naây khöng àaáp ûáng yïu cêìu. Caånh tranh trong khu vûåc taâi chñnh tùng lïn caâng khñch lïå caác ngên haâng cuäng nhû khaách haâng cuãa chuáng. Caånh tranh tùng lïn khi khu vûåc taâi chñnh trong nûúác phaát triïín, vaâ caác baão hiïím, thõ trûúâng chûáng khoaán cuäng nhû caác töí chûác trung gian khaác bùæt àêìu àoáng vai troâ to lúán hún. Viïåc cho pheáp caác ngên haâng nûúác ngoaâi vaâo hoaåt àöång möåt nûúác, àùåc biïåt khi caác nûúác chuã nhaâ cuãa chuáng àaä coá nhûäng hïå thöëng quy chïë phuâ húåp, laâ tùng sûå àiïìu chónh thöng qua viïåc du nhêåp nhûäng chuêín mûåc quaãn lyá ruãi ro coá chêët lûúång cao, cuäng nhû nhûäng thûåc tiïîn àiïìu chónh vaâ caác nhaâ quaãn lyá àaä àûúåc àaâo taåo. Caác ngên haâng úã caác nûúác àang phaát triïín phaãi taåo thïë cên bùçng giûäa hai loaåi ruãi ro. Caác ngên haâng thûúâng ài vay tiïìn ngùæn haån trïn caác thõ trûúâng quöëc tïë bùçng möåt loaåi tiïìn naâo àoá, vñ duå nhû àöìng àö la Myä hay àöìng yïn Nhêåt, röìi àem söë tiïìn àoá cho vay vúái möåt thúâi haån daâi hún bùçng àöìng tiïìn àõa phûúng. Nhûäng ngên haâng naây àûáng trûúác nguy cú bõ mêët nguöìn cung cêëp ngoaåi tïå ngùæn haån nïëu nhû thõ trûúâng vöën caån kiïåt, vaâ cuäng gùåp ruãi ro àïí mêët phêìn lúán giaá trõ taâi saãn cuãa hoå trong trûúâng húåp tyã giaá höëi àoaái giaãm xuöëng. Caác nûúác coá thïí haån chïë nhûäng ruãi ro naây túái möåt mûác nhêët àõnh, nhûng trûúác hïët cêìn phaãi coá nhûäng quy àõnh àïí kiïìm chïë búát yïu cêìu nhûäng khoaãn vay nûúác ngoaâi ngùæn haån. Möåt trong nhûäng biïån phaáp nhû vêåy laâ yïu cêìu daânh möåt phêìn trong toaân böå caác luöìng vöën vaâo khöng àõnh duâng vaâo viïåc mua nhûäng taâi saãn vêåt chêët coá thïí sinh lúåi, laâm dûå trûä cho möåt thúâi gian nhêët àõnh, nhû vêåy laâ laâm tùng chi phñ phaãi traã cho nhûäng khoaãn vay ngùæn haån úã nûúác ngoaâi. Trong thïë giúái maâ caác thõ trûúâng taâi chñnh tiïëp tuåc “höåi nhêåp toaân cêìu’ thò caác nûúác àang phaát triïín cêìn phêën àêëu trúã thaânh nhûäng núi thuêån tiïån cho àêìu tû nûúác ngoaâi daâi haån. Viïåc taåo ra möåt möi trûúâng àêìu tû thuêån lúåi àoâi hoãi möåt sûå cam kïët cho möåt cú chïë thöng thoaáng vïì caác quyïìn vaâ caác quy àõnh àöëi vúái caác nhaâ àêìu tû, möåt hïå thöëng phaáp lyá coá sûå àöëi xûã cöng bùçng vaâ sûå baão höå cho nhûäng nhaâ àêìu tû trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi nhûäng nïìn taãng kinh tïë vô mö laânh maånh vaâ àêìu tû vïì vöën con ngûúâi. Khi àêìu tû àaä hoâa nhêåp vaâ nïìn kinh tïë àõa phûúng àang hoaåt àöång bònh thûúâng thò caác nhaâ àêìu tû khaác cuäng seä sùén saâng tham gia nïëu nhû coá möåt nhaâ àêìu tû naâo àoá quyïët àõnh thöi khöng àêìu tû. Caác thïí chïë quöëc tïë coá vai troâ giuáp àúä caác nûúác àang phaát triïín phaát huy sûå öín àõnh taâi chñnh vaâ àêíy maånh àêìu tû. Caác hiïåp àõnh ngên haâng quöëc tïë, vñ duå nhû Hiïåp àõnh Basle, coá thïí laâ nhûäng kiïíu mêîu cho caác 8
20. TÖÍNG QUAN chuêín mûåc kïë toaán cho caác ngên haâng àõa phûúng. Quyä tiïìn tïå quöëc tïë (IMF) coá thïí hûúáng dêîn caác hoaåt àöång kinh tïë vaâ àiïìu phöëi caác khoaãn trúå giuáp ngùæn haån khi coá khoá khùn vïì khaã nùng thanh toaán tiïìn mùåt, laâm giaãm tñnh trêìm troång cuãa möåt cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh. Caác hiïåp ûúác thûúng maåi coá thïí duy trò nhûäng phaãn ûáng àöëi vúái cún söëc taâi chñnh sinh ra tûâ chu kyâ baão höå coá tñnh chêët lúåi mònh haåi ngûúâi. Nhûäng cuöåc àaâm phaán quöëc tïë vaâ khu vûåc vïì vêën àïì phöëi húåp caác chñnh saách kinh tïë vô mö cuäng coá thïí tòm ra nhûäng giaãi phaáp traánh nhûäng haânh àöång laâm lúåi cho nïìn kinh tïë naây, nhûng laåi laâm haåi cho nïìn kinh tïë khaác. Nhûäng thaách thûác möi trûúâng toaân cêìu Khi nïìn kinh tïë cuãa möåt nûúác bõ chi phöëi búãi caác lûåc lûúång kinh tïë thïë giúái thò noá coá rêët ñt khaã nùng kiïím soaát hay thay àöíi, möi trûúâng cuãa nïìn kinh tïë naây coá thïí bõ àe doaå búãi caác hoaåt àöång àang xaãy ra úã ngoaâi nûúác, vûúåt quaá khaã nùng kiïím soaát cuãa noá. ÚÃ möåt söë nûúác coá thu nhêåp thêëp, sûå àe doaå naây coá thïí nghiïm troång túái mûác laâm nguy haåi túái sûå phaát triïín bïìn vûäng. Vñ duå nhû nhûäng thay àöí vïì khñ hêåu coá thïí laâm tùng mûåc nûúác biïín, laâm chòm ngêåp nhaâ cûãa cuãa haâng triïåu ngûúâi söëng trong nhûäng àêët nûúác úã vuâng àêët thêëp nhû Bùnglaàeát. Caác chñnh phuã hoaåt àöång möåt caách riïng leã vaâ ngay caã caác hoaåt àöång cuãa caác töí chûác khu vûåc cuäng khöng thïí coá nhûäng ûáng phoá hûäu hiïåu àöëi vúái nhûäng vêën àïì möi trûúâng nhû vêåy. ÛÁng phoá àoâi hoãi phaãi coá tñnh chêët toaân cêìu. Caác nûúác cöng nghiïåp phaãi chõu traách nhiïåm trûúác hêìu hïët caác vêën àïì möi trûúâng hiïån töìn trïn thïë giúái - àùåc biïåt laâ vêën àïì khñ thaãi gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh - coân caác nûúác àang phaát triïín cuäng àang nhanh choáng mùæc vaâo. Cuâng vúái àaâ tùng trûúãng nhûäng nûúác naây cuäng àang goáp phêìn laâm tùng thïm sûå hû hoaåi möi trûúâng. Thïë giúái àaä chûáng kiïën möåt thaânh cöng àñch thûåc vïì möi trûúâng trong Nghõ àõnh thû Montreal nùm 1987; nghõ àõnh thû naây àaä têåp trung têët caã caác nûúác àïí giaãi quyïët sûå àe doaå cuãa möi trûúâng chung. Nghõ àõnh thû Montreal nhùçm muåc àñch giaãi quyïët vêën àïì saãn sinh ra cloröphluöröcaácbon laâm giaãm suát ödön trong khñ quyïín. Trong nhûäng nùm 1980, caác nhaâ khoa hoåc àaä nhêån ra rùçng nïëu àïí cho lûúång khñ naây tiïëp tuåc khöng àûúåc kiïím soaát thò noá seä laâm tùng bûác xaå tia cûåc tñm túái mûác nguy hiïím úã nhûäng vuâng thuöåc vô àöå cao hún, vaâ nhû vêåy seä laâm tùng tyã lïå bïånh ung thû da, àuåc thuyã tinh thïí vaâ laâm hû haåi möi trûúâng. Nhúâ coá Nghõ àõnh thû Montreal vaâ caác hiïåp àõnh tiïëp theo, viïåc saãn xuêët khñ cloröphluöröcaácbon trïn thïë giúái àaä giaãm hùèn, vaâ sûå húåp taác quöëc tïë àïí laâm giaãm sûå phaá huyã têìng ödön dûúâng nhû cuäng àang trïn àaâ thaânh cöng. Thïë giúái hiïån nay phaãi àûúng àêìu vúái möåt söë vêën àïì möi trûúâng bûác baách khaác àe doaå nhûäng caái chung toaân cêìu. Coá thïí vêën àïì àûúåc biïët túái nhiïìu nhêët laâ sûå thay àöíi khñ hêåu, sûå thay àöíi naây gùæn liïìn vúái viïåc gia tùng khñ thaãi caácbönic trong khñ quyïín. Caác vêën àïì khaác thò bao göìm sûå mêët tñnh àa daång sinh hoåc, àiïìu naây àang xaãy ra úã mûác baáo àöång röìi; hiïån tûúång sa maåc hoaá; sûå huyã diïåt caác loaâi caá; sûå lan traân nhûäng chêët hûäu cú gêy ö nhiïîm dai dùèng, cuäng nhû nhûäng àe doaå àöëi vúái hïå sinh thaái úã Nam cûåc. Thaânh cöng trong viïåc baão vïå têìng ödön laâ möåt mö hònh cho nhûäng hiïåp ûúác quöëc tïë trong tûúng lai àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì möi trûúâng toaân cêìu. Nhûäng nghiïn cûáu khoa hoåc àïí giaãi quyïët möëi nguy hiïím do sûå taân phaá möi trûúâng gêy ra cêìn àûúåc thuác àêíy maånh bùçng nhûäng cuöåc thaão luêån röång raäi vaâ maånh meä. Caác dên töåc trïn thïë giúái cuäng nhû caác chñnh phuã phaãi thêëy rùçng nhûäng töín haåi do sûå taân phaá möi trûúâng gêy ra àaä lïn túái mûác nghiïm troång, cêìn phaãi haânh àöång ngay. Caác giaãi phaáp àöëi vúái caác hoaåt àöång hiïån nay phaãi coá tñnh khaã thi vïì mùåt kyä thuêåt vaâ phaãi ñt töën keám, àöìng thúâi têët caã caác nûúác phaãi sùén saâng tham gia vaâo caác hiïåp àõnh quöëc tïë. Àöi khi sûå tûå nguyïån naây cuäng phaãi traã giaá, caác nûúác coá thu nhêåp cao àaä phaãi traã tiïìn cho caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïí hoå tuên theo möåt hiïåp àõnh naâo àoá vaâ caác nhoám kyá kïët aáp duång luêåt phaåt caác nûúác khöng tuên theo caác chuêín mûåc maâ hiïåp àõnh àaä àïì ra. Cuöëi cuâng, thò chñnh baãn thên caác chuêín mûåc naây cuäng phaãi mïìm deão, búãi vò hiïëm coá trûúâng húåp naâo laåi coá giaãi phaáp “möåt cúä vûâa cho têët caã, àïí giaãi quyïët caác vêën àïì toaân cêìu. Caác àiïìu kiïån xung quanh vêën àïì àa daång sinh hoåc vaâ thay àöíi khñ hêåu àaä àûa ra möåt gúåi yá rùçng àïí àaåt àûúåc möåt hiïåp àõnh quöëc tïë vïì nhûäng vêën àïì naây coân phûác taåp hún vïì vêën àïì huyã hoaåi têìng ödön. Thïë nhûng cöång àöìng quöëc tïë cuäng àang tòm kiïëm nhûäng giaãi phaáp cho vêën àïì naây. Baãn quy ûúác vïì tñnh àa daång sinh hoåc vaâ Baãn quy ûúác khung àöëi vúái sûå Thay àöíi vïì khñ hêåu àûúåc àûa ra taåi Höåi nghõ cêëp cao vïì traái àêët úã Rio nùm 1992 laâ cú súã àïí phêën àêëu. Phûúng tiïån trúå giuáp möi trûúâng toaân cêìu (GEF) laâ saáng kiïën kïët húåp cuãa Chûúng 9
21. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 trònh phaát triïín Liïn húåp quöëc, Chûúng trònh möi trûúâng Liïn húåp quöëc vaâ Ngên haâng thïë giúái. GEF àaä cung cêëp taâi trúå vaâ quyä nhûúång böå àïí buâ àùæp nhûäng chi phñ böí sung cuãa caác nûúác khi möåt àïì aán phaát triïín lêëy muåc tiïu laâ möåt, hay nhiïìu hún, trong böën vêën àïì möi trûúâng toaân cêìu sûå thay àöíi khñ hêåu, sûå mêët tñnh àa daång sinh hoåc ö nhiïîm vuâng biïín quöëc tïë, sûå phaá vúä têìng ödön. Chñnh phuã caác nûúác cuäng coá thïí tiïën haânh möåt söë hoaåt àöång àïí caãi thiïån phuác lúåi trong nûúác, trong khi vêîn trúå giuáp gòn giûä nhûäng caái chung toaân cêìu. Vñ duå boã trúå cêëp nhiïn liïåu, caãi tiïën giao thöng cöng cöång, khöng nhûäng laâ sûå quan têm nhiïìu nhêët cuãa caác nïìn kinh tïë tû nhên, maâ coân laâ sûå àoáng goáp vaâo viïåc giaãm búát viïåc saãn sinh ra khñ thaãi caácbönic laâm aãnh hûúãng àïën caác nûúác khaác. Nhûäng vêën àïì dûúái cêëp quöëc gia Trong khi toaân cêìu hoaá hûúáng sûå chuá yá cuãa chñnh phuã caác nûúác túái caác sûå kiïån, lûåc lûúång vaâ caác yá tûúãng ngoaâi nûúác mònh thò, khu vûåc hoaá laåi têåp trung vaâo nhûäng yá kiïën vaâ nhûäng nguyïån voång cuãa caác nhoám vaâ caác cöång àöìng trong nûúác. Hai khña caånh cuãa khu vûåc hoaá àaä àûúåc chuá yá àùåc biïåt trong baãn baáo caáo naây: phi têåp trung hoaá vaâ àö thõ hoaá. Àa nguyïn chñnh trõ vaâ phi têåp trung hoaá Àõa phûúng hoaá àaä taåo ra àa nguyïn chñnh trõ vaâ quyïìn tûå quyïët trïn khùæp thïë giúái. Möåt trong nhûäng biïíu hiïån cuãa noá laâ sûå gia tùng söë lûúång caác nûúác trïn thïë giúái khi giaânh àûúåc àöåc lêåp. Möåt biïíu hiïån khaác laâ sûå thay àöíi trong viïåc lûåa choån chñnh quyïìn úã caác nûúác. Caách àêy 25 nùm, chûa àêìy 1/8 caác nûúác trïn thïë giúái coá nïìn dên chuã nhûng tñnh àïën cuöëi nùm 1990 thò söë nhûäng nûúác naây tùng lïn túái hún 60% (Biïíu àöì 6). Khaã nùng cuãa con ngûúâi tham gia vaâo viïåc quyïët àõnh caác vêën àïì aãnh hûúãng àïën hoå laâ möåt taác àöång then chöët trong quaá trònh nêng cao mûác söëng - vaâ nhû vêåy, caã trong quaá trònh phaát triïín hûäu hiïåu. Nhûng sûå àaáp ûáng chñnh trõ àöëi vúái àõa phûúng hoaá, nhû vêën àïì phi têåp trung hoaá chùèng haån, coá thïí thaânh cöng hoùåc khöng thaânh cöng tuyâ thuöåc vaâo viïåc chuáng àûúåc thûåc hiïån nhû thïë naâo. Sau àêy laâ möåt söë baâi hoåc quan troång cho caác chñnh phuã xem xeát khi àïì cêåp túái phi têåp trung hoaá. Phi têåp trung hoaá gêìn nhû bao giúâ cuäng laâ möåt tiïën trònh do àöång cú chñnh trõ thuác àêíy. Thöng thûúâng, muåc tiïu chuã yïëu cuãa noá laâ duy trò sûå öín àõnh chñnh trõ vaâ giaãm búát nguy cú tranh chêëp baåo lûåc bùçng caách liïn kïët caác nhoám vúái nhau möåt caách röång raäi theo möåt quaá trònh thûúng lûúång vïì nhûäng nguyïn tùæc tiïët chïë chñnh thûác. Tranh caäi liïåu coá nïn phi têåp trung hoaá hay khöng, phêìn lúán laâ khöng thñch húåp; caách thûåc hiïån vêën àïì naây seä quyïët àõnh mûác àöå thaânh cöng cuãa noá. Viïåc àïì ra möåt chiïën lûúåc phi têåp trung hoaá thaânh cöng laâ phûác taåp, búãi vò ngûúâi nùæm quyïìn quyïët àõnh thûúâng khöng kiïím soaát àûúåc toaân böå quaá trònh phi têåp trung hoaá. Phi têåp trung hoaá àoâi hoãi sûå thay àöíi vïì hïå thöëng chñnh quyïìn vaâ thiïët lêåp nhûäng thïí chïë múái vïì haânh chñnh, vïì quy tùæc vïì taâi chñnh, chñnh trõ. Àiïìu naây khöng àún thuêìn chó bao göìm quyïët àõnh cho pheáp bêìu cûã àõa phûúng, maâ àöìng thúâi coân bao göìm möåt loaåt caác sûå lûåa choån vïì caác nguyïn tùæc bêìu cûã cuäng nhû caác thöng lïå vïì àaãng phaái coá aãnh hûúãng túái viïåc lûåc choån cuãa caác cûã tri. Hún nûäa, vêën àïì naây coân bao göìm quyïët àõnh chuyïín giao loaåi hònh traách nhiïåm naâo àoá cho cêëp àõa phûúng, vñ duå nhû vêën àïì giaáo duåc chùèng haån. Noá cuäng àoâi hoãi phaãi quyïët àõnh chñnh quyïìn cêëp naâo seä phaãi chõu traách nhiïåm àöëi vúái viïåc àaãm nhêån chi phñ cho giaáo duåc (àùåc biïåt laâ úã nhûäng vuâng ngheâo), cêëp naâo seä phaãi chõu traách nhiïåm soaån chûúng trònh vaâ taâi liïåu hûúáng dêîn, cêëp naâo seä phaãi chõu traách nhiïåm quaãn lyá trûúâng súã haâng ngaây, kïí caã viïåc thuï thùng chûác vaâ sa thaãi giaáo viïn. Do vêåy, vêën àïì phi têåp trung hoaá khöng diïîn ra trong àiïìu kiïån cuâng bònh àùèng chi tiïu, maâ noá àoâi hoãi phaãi cung cêëp nguöìn taâi chñnh cho chñnh quyïìn caác cêëp àõa phûúng, àöìng thúâi cuäng àoâi hoãi phaãi àïì ra àûúåc möåt hïå thöëng chuyïín giao taâi chñnh giûäa caác cêëp quaãn lyá àïí böí sung cho nguöìn taâi chñnh phaát triïín àõa phûúng. Noá cuäng àoâi hoãi caác quy tùæc chi phöëi viïåc vay tiïìn cuãa cêëp àõa phûúng. Cuöëi cuâng noá phaãi bao göìm caác bûúác nhùçm taåo àûúåc khaã nùng quaãn lyá cuãa caác cêëp chñnh quyïìn àõa phûúng nhùçm thûåc hiïån caác traách nhiïåm múái cuãa hoå. Caác yïëu töë caãi caách phaãi coá tñnh chêët àöìng böå. Lûåc lûúång chñnh trõ coá àöång cú phi têåp trung hoaá thûúâng 10
22. TÖÍNG QUAN Biïíu àöì 6 Coân nhiïìu nûúác vaâ nhiïìu nïìn dên chuã Nguöìn: Freedom House, Freedom in the World, 1998; Lary Diamon, “Ñ the Third Ware Over?” Journal oâ Democracy, 1996 thuác giuåc chñnh phuã trung ûúng nhanh choáng nhûúång böå vaâ tiïën haânh bêìu cûã àõa phûúng àoá laâ möåt caách laâm tûúng àöëi nhanh vaâ dïî daâng. Nhûng viïåc àïì ra möëi quan hïå àiïìu tiïët múái giûä chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ chñnh quyïìn trung ûúng thò laåi laâm cöng viïåc chêåm chaåp vaâ khoá khùn búãi vò àoá laâ viïåc chuyïín giao cú súã vêåt chêët cuäng nhû nhên viïn tûâ chñnh quyïìn trung ûúng àïën chñnh quyïìn àõa phûúng. Viïåc chuyïín àöíi hïå thöëng dûåa trïn cú súã chuyïín giao taâi chñnh haâng nùm giûäa caác àún võ cuãa chñnh quyïìn trung ûúng túái möåt àún võ chõu traách nhiïåm vïì thuïë vaâ chi tiïu thuöåc caác cêëp chñnh quyïìn khaác nhau cuäng khoá khùn khöng keám. Chñnh quyïìn trung ûúng cêìn phaãi thïí hiïån sûå cam kïët ngay tûâ àêìu cuãa mònh àöëi vúái nhûäng quy tùæc múái vïì quan hïå giûäa caác cêëp chñnh quyïìn. Caác tiïìn lïå múái trúã thaânh vêën àïì, búãi vò noá aãnh hûúãng túái viïåc xaãy ra sau naây. Möåt trong nhûäng tiïìn lïå quan troång nhêët maâ chñnh quyïìn trung ûúng coá thïí àùåt ra cho chñnh quyïìn dûúái cêëp quöëc gia múái àûúåc dên chuã hoaá laâ giûä vûäng quy àõnh taâi chñnh cuãa chñnh quyïìn trung ûúng. Chñnh quyïìn àõa phûúng phaãi biïët rùçng nïëu hoå chi tiïu quaá mûác thò chñnh quyïìn trung ûúng seä khöng viïån trúå khêín cêëp cho hoå, vaâ nhûäng ngûúâi nöåp thuïë cuäng nhû nhûäng nhaâ chñnh trõ úã àõa phûúng phaãi chõu traách nhiïåm àiïìu chónh. Àö thõ hoaá Dên chuáng trïn thïë giúái ngaây caâng di chuyïín nhiïìu tûâ nöng thön ra thaânh thõ. Caách àêy 25 nùm chó coá dûúái 40% dên söë thïë giúái söëng úã vuâng àö thõ trong 25 nùm nûäa thò dên söë söëng úã àö thõ coá thïí lïn túái gêìn 60%. Trong söë nhûäng thõ dên tûúng lai thò gêìn 90% seä söëng úã caác nûúác àang phaát triïín. Caách àêy nûãa thïë kyã chó coá 41 trong 100 thaânh phöë lúán nhêët trïn thïë giúái nùçm úã caác nûúác àang phaát triïín. Àïën nùm 1995 con söë naây àaä tùng lïn 64, vaâ coân tiïëp tuåc tùng (Biïíu àöì 7). Möåt söë chñnh phuã caác nûúác àaä thu thuïë caác vuâng nöng thön hoùåc àûa ra nhûäng quy àõnh vïì giaá caã àöëi vúái saãn phêím úã nöng thön àïí trúå cêëp caác àö thõ, vúái lyá do rùçng nhûäng chñnh saách nhû vêåy seä kñch thñch nïìn kinh tïë “hiïån àaåi”. Coân möåt söë chñnh phuã khaác thò laåi lo ngaåi vïì sûå gia tùng söë ngûúâi ngheâo úã àö thõ vaâ hoå àaä cöë gùæng laâm giaãm söë di dên tûâ nöng thön ra thaânh thõ, àöi khi bùçng caách yïu cêìu nhûäng ngûúâi di cû ra thaânh phöë phaãi àûúåc pheáp chñnh thûác. Caã hai biïån phaáp trïn àïìu khöng coá hiïåu quaã lúán. Duâng caác biïån phaáp kñch thñch àïí ngùn chùån ngûúâi dên di chuyïín cuäng thûúâng thêët baåi, búãi vò chñnh phuã caác nûúác chûa toã ra thaânh thaåo quyïët àõnh núi àõnh cû cuãa caác höå gia àònh cuäng nhû cuãa caác cöng ty. Töët hún laâ caác chñnh phuã naây nïn thûåc hiïån caác 11
23. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 chñnh saách phaát triïín coá lúåi cho caã vuâng nöng thön lêîn vuâng thaânh thõ, thûâa nhêån rùçng quaá trònh phaát triïín seä thuác àêíy àö thõ hoaá, cuäng nhû vêën àïì quy hoaåch. Chñnh quyïìn àõa phûúng coá thïí tiïën haânh caác bûúác àïí laâm caác thaânh phöë cuãa hoå trúã thaânh núi hiïëu khaách hún àöëi vúái viïåc phaát triïín kinh tïë. Möåt bûúác quan troång laâ phaãi duy trò mûác àöå àêìu tû àuã cho haå têìng cú súã chuã yïëu bao göìm nûúác, vïå sinh, àûúâng saá, àiïån thoaåi, àiïån vaâ nhaâ cûãa. Chñnh quyïìn àõa phûúng tùng cûúâng laâm viïåc vúái khu vûåc tû nhên, möåt khu vûåc coá vai troâ quan troång trong caác vêën àïì nhû nhaâ cûãa, haå têìng cú súã vaâ vêåt duång úã thaânh phöë. Nhûng ngûúâi ta cuäng seä yïu cêìu chñnh quyïìn thaânh phöë quyïn goáp tiïìn àuã àïí chi cho àêìu tû vöën, àùåc biïåt laâ trong viïåc chuyïín tûâ nöng thön àïën thaânh thõ. Caác thõ trûúâng vöën tû nhên laâ nguöìn àêìy hûáa heån, nhûng hoå laåi àoâi hoãi möåt khung phaáp lyá phuâ húåp vaâ cam kïët chùæc chùæn cuãa chñnh phuã trung ûúng vïì vêën àïì viïån trúå khêín cêëp. Quy hoaåch sûã duång àêët laâ cöng cuå hûäu ñch vaâ quan troång, nhûng cêìn phaãi coá nhûäng quy tùæc cuå thïí àöëi vúái hoaân caãnh tûâng àõa phûúng. Caác nûúác khöng phaãi chúâ àúåi cho àïën khi giaâu coá múái caãi tiïën dõch vuå àö thõ. Nhûäng sûå daân xïëp quy chïë múái cuäng coá thïí taåo ra nhûäng dõch vuå töët hún ngay caã khi mûác àöå thu nhêåp coân thêëp. Nhûäng xu hûúáng gêìn àêy trong viïåc cung cêëp nhûäng dõch vuå cú baãn têåp trung vaâo tiïìm nùng cuãa caác quan hïå àöëi taác cöng - tû. • Nhaâ cûãa. Caác nhaâ thêìu xêy dûång tû nhên, caác töí chûác tûå nguyïån, caác töí chûác cöång àöìng vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã cêìn phaãi tùng phêìn àoáng goáp. Vïì phêìn mònh, khu vûåc cöng cöång phaãi têåp trung vaâo vêën àïì caác quyïìn súã hûäu, cung cêëp taâi chñnh vaâ trúå cêëp, xêy dûång caác quy chïë vaâ cú súã haå têìng lúán • Nûúác. Caác thaânh phöë lúán àang chuyïín sang khu vûåc cung cêëp tû nhên. Sûå nhûúång quyïìn khu vûåc cêëp nûúác tû nhên àaä àûúåc thay thïë bùçng khu vûåc cöng cöång úã Buenos Aires Jakarta vaâ Manila. Vai troâ cuãa chñnh phuã laâ àiïìu tiïët ngaânh cöng nghiïåp naây, àöìng thúâi duy trò sûå caånh tranh. • Cöëng raänh. Chñnh phuã thûúâng khöng àuã khaã nùng chi cho viïåc àêìu tû lúán ban àêìu àïí giaãi quyïët trïn quy mö toaân thaânh phöë. Nhûng caác cöång àöìng àang hoaåt àöång cuâng vúái sûå trúå giuáp cuãa caác töí chûác phi chñnh phuã cöë gùæng àïí thûåc hiïån caác giaãi phaáp vûâa têìm, taåo ra möåt mö hònh cho nhûäng nöî lûåc tûúng lai. • Vêån taãi. Giaáo duåc cöng cöång vaâ quan hïå àöëi taác saáng taåo coá thïí laâm giaãm ö nhiïîm khöng khñ. Nhûng lúåi ñch lúán nhêët coá thïí àaåt àûúåc laâ hûúáng sûå tùng trûúãng àö thõ theo hûúáng vêån taãi cöng cöång, àïí taåo ra haânh lang vêån taãi coá hiïåu quaã hún. Höåp 1.3 Tû nhên hoaá vaâ ö nhiïîm Nguöìn: United Nations Deparment oâ International Ecönmñc and Social Affairs, World Urbanization Prospects, 1998. 12
24. TÖÍNG QUAN Àöi khi ngûúâi ta tranh luêån rùçng viïåc giaãm àoái ngheâo chó laâ traách nhiïåm cuãa chñnh quyïìn trung ûúng. Chñnh quyïìn trung ûúng àoáng vai troâ chñnh trong viïåc cung cêëp trúå cêëp cho ngûúâi ngheâo, coân nhûäng dõch vuå coá aãnh hûúãng àïën ngûúâi ngheâo nhiïìu nhêët, nhû nûúác, y tïë, giaáo duåc, vaâ vêån taãi, töët nhêët laâ àûúåc thûåc hiïån úã cêëp àõa phûúng, búãi vò noá àaáp ûáng nhu cêìu àõa phûúng möåt caách hûäu hiïåu. Biïën chñnh saách thaânh haânh àöång Toaân cêìu hoaá vaâ khu vûåc hoaá àem laåi nhûäng cú höåi rêët to lúán, nhûng cuäng coá thïí gêy ra sûå bêët öín àõnh. Baáo caáo naây nïu roä möåt söë bûúác maâ caác chñnh phuã coá thïí tiïën haânh, möåt caách riïng leã hay phöëi húåp, àïí haån chïë túái mûác thêëp nhêët nhûäng cuöåc khuãng hoaãng tiïìm taâng. Chñnh quyïìn trung ûúng àoáng vai troâ chuã àaåo, nhûng caác töí chûác quöëc tïë chñnh quyïìn àõa phûúng caác cêëp (kïí caã chñnh quyïìn thaânh phöë), khu vûåc tû nhên, caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ caác töí chûác taâi trúå àïìu àoáng vai troâ böí trúå to lúán. Nhûäng töí chûác naây àang xêy dûång nhûäng thïí chïë - nhûäng quy tùæc chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác - àïí vaåch ra con àûúâng maâ quy trònh toaân cêìu hoaá vaâ khu vûåc hoaá seä tiïën theo. Baáo caáo naây coân nïu roä nùm trûúâng húåp nghiïn cûáu chûáng minh caác chñnh phuã vaâ caác töí chûác coá thïí àaåt àûúåc möåt söë lúåi ñch tûâ hai hiïån tûúång trïn vaâ phaãi ûáng phoá nhû thïë naâo vúái nhûäng sûå gaäy khuác àang tiïìm taâng. Nhûäng nghiïn cûáu naây bao göìm caác vêën àïì nhû tûå do hoaá thûúng maåi úã Cöång hoaâ Arêåp Ai Cêåp, caãi caách khu vûåc kinh doanh ngên haâng úã Hunggari; nhûäng nöî lûåc cuãa Braxin trong viïåc xêy dûång möëi quan hïå àöëi taác taâi chñnh giûäa chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ chñnh quyïìn trung ûúng; nhûäng nöî lûåc cuãa caác nhoám cöång àöìng vaâ caác nhaâ phaát triïín àõa phûúng àïí nêng cao mûác söëng úã Carachi, Pakixtan; vaâ vêën àïì taåo ra sûå hiïåp àöìng giûäa nöng thön vaâ thaânh thõ úã Tandania. 13
25. MÚÃ ÀÊÌU NHÛÄNG HÛÚÁNG MÚÁI CUÃA TÛ DUY PHAÁT TRIÏÍN Nhûäng thûã thaách àöëi vúái sûå phaát triïín coá nhiïìu: ngheâo, àoái, bïånh têåt, thiïëu chöî úã vaâ muâ chûä àêëy laâ múái kïí ra möåt ñt. Nhiïìu tiïën böå àaä àaåt àûúåc do vêåy nhên dên möåt söë vuâng, nhû úã Àöng AÁ, àaä coá cuöåc söëng khaá hún nhiïìu so vúái vaâi thêåp kyã trûúác àêy. Ngay caã úã vuâng chêu Phi Nam Xahara núi hoaåt àöång kinh tïë coân thêëp keám trong nhûäng thêåp kyã gêìn àêy, thò tuöíi thoå vaâ trònh àöå vùn hoaá cuäng àaä tùng lïn. Hún nûäa, söë ngûúâi söëng vúái thu nhêåp gêìn 1 àöla/ngaây cuäng àang tùng lïn. Xu hûúáng naây coá thïí àaão ngûúåc, möåt caách coá lúåi cho nhên dên thïë giúái, bùçng caách kiïím soaát vaâ khai thaác caác thïë lûåc cuãa toaân cêìu hoaá vaâ àõa phûúng hoaá trong thïë kyã XXI. Muåc tiïu chñnh cuãa chñnh saách phaát triïín laâ taåo ra àûúåc sûå caãi thiïån bïìn vûäng vïì chêët lûúång cuöåc söëng cho têët caã moåi ngûúâi. Trong khi nêng cao tiïu duâng vaâ thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi laâ möåt böå phêån cuãa muåc tiïu àoá, thò nhûäng muåc tiïu khaác nhû giaãm búát àoái ngheâo, múã röång khaã nùng àûúåc hûúãng dõch vuå y tïë, nêng cao trònh àöå giaáo duåc cuäng quan troång. Àïí àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu naây cêìn phaãi coá quan àiïím toaân diïån vaâ thêëu àaáo àöëi vúái phaát triïín. Nûãa cuöëi thïë kyã qua àaä àaánh dêëu sûå pha tröån giûäa chuã nghôa bi quan vaâ chuã nghôa laåc quan àöëi vúái triïín voång cuãa phaát triïín. Cuöåc Caách maång Xanh àaä àem laåi triïín voång khùæc phuåc àûúåc sûå àe doaå cuãa thuyïët Malthus, vaâ caác nûúác nhû ÊËn Àöå àaä àaåt àûúåc sûå an toaân vïì lûúng thûåc. Nhûng dên söë thïë giúái phaát triïín nhanh ài àöi vúái tyã lïå tùng saãn lûúång lûúng thûåc tûúng àöëi chêåm trong nhûäng nùm 1990 laåi möåt lêìn nûäa laâm tùng möëi lo thiïëu lûúng thûåc. Möåt söë quan àiïím phaát triïín nhû chñnh saách nhêåp khêíu thay thïë cuãa Braxin toã ra coá taác duång trong möåt thúâi gian, nhûng röìi laåi thêët baåi. Sûå suy thoaái gêìn àêy cuãa lõch sûã thaânh cöng kinh tïë àaáng chuá nhêët - Àöng AÁ, - cuäng nhû sûå hûúãng ûáng chêåm chaåp cuãa caác nïìn kinh tïë quaá àöå àöëi vúái caãi caách thõ trûúâng - àaä àùåt ra nhûäng vêën àïì múái vïì chñnh saách phaát triïín. Tuy nhiïn, àaä bùæt àêìu àaåt àûúåc sûå àöìng thuêån vïì nhûäng thaânh töë cuãa chñnh saách phaát triïín tûúng lai. • Phaát triïín bïìn vûäng coá nhiïìu muåc tiïu. Cho túái nay, viïåc nêng cao thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi àaä laâm tùng mûác söëng cuãa con ngûúâi; àoá laâ möåt trong nhiïìu muåc tiïu phaát triïín. Muåc tiïu bao truâm nhùçm nêng cao mûác söëng bao göìm möåt söë muåc tiïu cuå thïí: nêng cao sûác khoeã dên chuáng vaâ taåo thïm cú höåi giaáo duåc, taåo cú höåi cho moåi ngûúâi tham gia vaâo àúâi söëng xaä höåi, giuáp àúä àaãm baão möåt möi trûúâng trong saåch, tùng cûúâng sûå cöng bùçng giûäa caác thïë hïå vaâ vv • Caác chñnh saách phaát triïín phuå thuöåc lêîn nhau. Khi möåt chñnh saách khöng phaát huy taác duång töët thò nguyïn nhên cuãa noá khöng chó laâ möåt chiïën lûúåc cuå thïí. Caác chñnh saách àoâi hoãi caác biïån phaáp böí sung àïí hoaåt àöång àûúåc töët nhêët vaâ sûå thêët baåi cuãa möåt chñnh saách coá thïí xaãy ra do thiïëu nhûäng biïån phaáp böí sung àoá. • Caác chñnh phuã àoáng möåt vai troâ quan troång trong phaát triïín, nhûng khöng coá möåt têåp húåp quy tùæc àún thuêìn àïí hûúáng dêîn hoå phaãi laâm gò. Coá sûå nhêët trñ rùçng caác chñnh phuã cêìn phaãi tuên thuã nhûäng àiïìu cú baãn cuãa chñnh saách nhûng hún thïë nûäa, vai troâ cuãa chñnh phuã phuå thuöåc vaâo khaã nùng cuãa noá taåo ra àûúåc nhûäng quyïët àõnh hûäu hiïåu, vaâo nùng lûåc quaãn lyá haânh chñnh cuãa noá, trònh àöå phaát triïín cuãa àêët nûúác, àiïìu kiïån bïn ngoaâi, vaâ coân nhiïìu yïëu töë khaác.
26. MÚÃ ÀÊÌU: NHÛÄNG HÛÚÁNG MÚÁI CUÃA TÛ DUY PHAÁT TRIÏÍN • Caác quaá trònh cuäng quan troång nhû caác chñnh saách. Sûå phaát triïín bïìn vûäng àoâi hoãi nhûäng thïí chïë àaãm baão sûå quaãn lyá töët, bao göìm caác quy trònh múã röång, coá tñnh tham gia àöng àaão vaâ caã caác quan hïå àöëi taác, cuäng nhû nhûäng sûå sùæp xïëp khaác trong chñnh phuã, khu vûåc tû nhên, caác töí chûác phi chñnh phuã, vaâ caác thaânh phêìn khaác cuãa xaä höåi dên sûå. Coá yá kiïën cho rùçng phaát triïín coá nhiïìu muåc tiïu vaâ caác chñnh saách cuäng nhû caác quaá trònh nhùçm àaáp ûáng nhûäng muåc tiïu àoá phûác taåp vaâ àan cheáo nhau, yá kiïën naây àaä gêy ra sûå tranh caäi söi nöíi vïì sûå uyïn thêm cuãa tû duy phaát triïín truyïìn thöëng. Phêìn múã àêìu naây lêìn theo nhûäng súåi chó àoã xuyïn suöët cuöåc tranh luêån àïí xem xeát laåi caác triïín voång vaâ nhûäng baâi hoåc ruát ra tûâ kinh nghiïåm phaát triïín trûúác àêy. Noá cuäng nhêën maånh sûå cêìn thiïët phaãi vûúåt ra ngoaâi têìm vúái cuãa kinh tïë hoåc àïí xem xeát nhûäng vêën àïì xaä höåi theo quan àiïím toaân diïån. Chûúng naây àïì cêåp túái vai troâ cuãa caác thïí chïë trong phaát triïín vaâ chó roä nhûäng sûå biïën àöíi cêìn thiïët vïì thïí chïë àaãm baão cho sûå phaát triïín bïìn vûäng trong thïë kyã XXI. Trong khi phaát triïín vêîn phaãi àûúng àêìu vúái nhiïìu thaách thûác, thò nhûäng cú höåi àang chúâ àûúåc nùæm bùæt trong thïë kyã múái cuäng taåo ra nhiïìu triïín voång lyá thuá. Xêy dûång dûåa trïn nhûäng kinh nghiïåm phaát triïín trûúác àêy Nhûäng thêåp kyã gêìn àêy àaä chûáng minh rùçng duâ sûå phaát triïín coá thïí thûåc hiïån àûúåc, thò noá cuäng khöng phaãi laâ àiïìu chùæc chùæn xaãy ra maâ cuäng khöng phaãi dïî daâng àaåt àûúåc. Nhûäng thaânh cöng lùåp laåi nhiïìu lêìn àuã àïí chûáng minh caãm giaác tin tûúãng vaâo tûúng lai laâ àuáng. Nhûng khi nhûäng thaânh cöng naây taái hiïån laåi úã caác nûúác khaác, thò sûå thêët baåi cuãa nhiïìu nöî lûåc phaát triïín laåi noái lïn rùçng phaát triïín laâ möåt nhiïåm vuå vö cuâng khoá thûåc hiïån. Möåt caách ào tñnh cuãa phaát triïín laâ GDP tñnh theo àêìu ngûúâi, àiïìu naây thûúâng liïn quan túái caác chó söë khaác vïì phuác lúåi vaâ noá àûúåc coi laâ möåt xuêët phaát àiïím thuêån tiïån. GDP tñnh theo àêìu ngûúâi úã nhûäng nûúác àang phaát triïín coá àûúåc dûä liïåu àaåt mûác tùng trûúãng bònh quên 2,1% haâng nùm tñnh tûâ nùm 1960 àïën nùm 1997 - mûác tùng trûúãng naây nïëu cûá tùng lïn àïìu àùån thò noá seä laâm GDP tñnh theo àêìu ngûúâi tùng Biïíu àöì 8 lïn gêëp àöi sau khoaãng 35 nùm. Chïnh lïåch thu nhêåp cuãa caác nûúác giaâu vaâ cuãa Nhûng dûä liïåu töíng húåp nhû vêåy thûúâng che caác nûúác ngheâo tiïëp tuåc tùng lêëp ài haâng loaåt nhûäng sûå khaác nhau vïì khöng gian vaâ thúâi gian. Vñ duå, töëc àöå tùng trûúãng vïì thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi úã nûúác àang phaát triïín tùng tûúng àöëi nhanh vaâo nhûäng nùm 1960 vaâ 1970, vaâ chûäng laåi trong nhûäng nùm 1980. Ngûúâi laåc quan coá thïí thêëy àûúåc dêëu hiïåu quay trúã laåi cuãa sûå tùng trûúãng nhanh trong nûãa àêìu cuãa nhûäng nùm 1990 tuy nhiïn nhûäng dêëu hiïåu àoá coá phêìn keám roä raâng do hêåu quaã cuãa cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh Àöng AÁ bùæt àêìu vaâo nùm 1997. Hún nûäa, Àöng AÁ laâ khu vûåc duy nhêët trïn thïë giúái maâ thu nhêåp úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp vaâ thu nhêåp trung bònh coá xu hûúáng àuöíi kõp thu nhêåp cuãa caác nûúác giaâu coá hún. So saánh vúái thaânh cöng úã khu vûåc naây, ngûúâi ta thêëy möåt bûác tranh chung vïì kïët quaã cuãa phaát triïín laâ àaáng lo ngaåi. Thu nhêåp bònh quên tñnh theo àêìu ngûúâi cuãa nûúác ngheâo nhêët vaâ 1/3 cuãa têët caã caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh àaä liïn tuåc giaãm trong vaâi thêåp kyã qua so vúái thu nhêåp trung bònh cuãa 1/3 caác nûúác giaâu nhêët (Biïíu àöì 8). GDP bònh Nguöìn: Ngên haâng thïë giúái, Caác chó söë vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái, 1999. 15
27. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 quên tñnh theo àêìu ngûúâi cuãa 1/8 söë nûúác coá thu nhêåp trung bònh àaä giaãm tûâ 12,5% xuöëng 11,4% so vúái 1/3 söë nûúác giaâu nhêët, coân GDP bònh quên tñnh theo àêìu ngûúâi cuãa 1/3 söë nûúác ngheâo nhêët giaãm tûâ 3,1% xuöëng 1,9%. Trïn thûåc tïë caác nûúác giaâu tùng trûúãng nhanh hún so vúái caác nûúác ngheâo kïí tûâ cuöåc Caách maång cöng nghiïåp vaâo giûäa thïë kyã XIX. Theo àaánh giaá gêìn àêy thò tyã lïå thu nhêåp tñnh theo àêìu ngûúâi giûäa nûúác giaâu nhêët vaâ nûúác ngheâo nhêët tùng lïn 6 lêìn trong khoaãng nùm 1870 vaâ 19851. Nhûäng phaát hiïån naây gêy lo ngaåi lúán búãi vò noá chó ra rùçng rêët khoá khùn cho caác nûúác ngheâo àïí xoaá àûúåc sûå chïnh lïåch vúái nhûäng nûúác giaâu coá hún. Caác luêån thuyïët kinh tïë chuêín cuäng dûå àoaán rùçng vúái caác chó söë khaác vêîn giûä nguyïn thò caác nûúác ngheâo phaãi tùng trûúãng nhanh hún caác nûúác giaâu.Vñ duå, ngûúâi ta cho rùçng caác nûúác àang phaát triïín laâm viïåc sao cheáp cöng nghïå múái vaâ caác quaá trònh saãn xuêët laâ mêëu chöët cuãa phaát triïín kinh tïë, thò dïî daâng hún caác nûúác cöng nghiïåp laâ nhûäng nûúác àaä phaãi saáng taåo ra nïìn cöng nghïå vaâ caác quaá trònh saãn xuêët naây. Vöën, chuyïn gia vaâ kiïën thûác seä chaãy tûâ nhûäng nûúác giaâu coá hún sang nhûäng nûúác coá nïìn kinh tïë àang phaát triïín, núi nhûäng nguöìn lûåc trïn coân khan hiïëm vaâ cuäng laâ núi maâ chuáng thêåm chñ coá thïí sinh lúåi nhiïìu. Tû duy phaát triïín trûúác àêy cuäng nhû ngaây nay àïìu têåp trung nhiïìu cöë gùæng giaãi thñch taåi sao nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp laåi coá khoá khùn khi theo mö hònh naây2. Möåt söë nghiïn cûáu àaä chó ra rùçng nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp coá thïí phaát triïín nhanh hún caác nûúác coá thu nhêåp cao (vaâo khoaãng 2% möåt nùm), vaâ nhû vêåy sau möåt thúâi gian thò caác nûúác coá thu nhêåp thêëp seä àuöíi kõp caác nûúác coá thu nhêåp cao nïëu biïët thûåc hiïån kïët húåp caác chñnh saách kñch thñch tùng trûúãng möåt caách phuâ húåp3. Vaâ kinh nghiïåm vïì kïët quaã phaát triïín ngaây caâng tùng lïn àaä giuáp hiïíu roä tñnh phûác taåp cuãa quaá trònh phaát triïín cuäng nhû caách tiïëp cêån nhiïìu mùåt àïí àaåt àûúåc sûå tùng trûúãng naây4. Sûå phûác taåp cuãa quaá trònh phaát triïín àaä àûúåc nhêån biïët tûâ lêu. Cöng trònh nghiïn cûáu cöí àiïín cuãa Arthur Lewis, nùm 1955 Lyá thuyïët vïì sûå tùng trûúãng kinh tïë bao göìm nhûäng chûúng noái vïì sûå kñch thñch lúåi nhuêån, thûúng maåi vaâ chuyïn mön hoaá, tûå do kinh tïë, thay àöíi vïì thïí chïë, phaát triïín kiïën thûác, aáp duång caác saáng kiïën múái, tiïët kiïåm, àêìu tû, dên söë vaâ saãn lûúång, khu vûåc cöng cöång, quyïìn lûåc, vaâ chñnh trõ6. Nhûng trong nhûäng nùm qua, möåt söë quaá trònh phaát triïín àûúåc xem nhû laâ “loaåi söë möåt” xeát vïì mùåt aãnh hûúãng cuãa noá. Khung khaái niïåm vïì phaát triïín trong 5 nùm qua, Biïíu àöì 9 àùåc biïåt laâ caác loaåi hònh àûúåc phöí biïën laåi coá xu hûúáng Chó riïng àêìu tû khöng thöi thò khöng thïí quyïët têåp trung quaá mûác vaâo vêën àïì nghiïn cûáu àïí tòm ra àõnh nhûäng biïën àöíi cuãa tùng trûúãng möåt chòa khoaá duy nhêët cho sûå phaát triïín. Khi möåt chòa khoaá cuå thïí naâo àoá thêët baåi khöng múã àûúåc caánh cûãa cuãa phaát triïín vaâo moåi luác, moåi núi thò ngûúâi ta gaác noá sang möåt bïn àïí ài tòm caái múái. Nhûäng mö hònh phaát triïín àûúåc phöí biïën vaâ nhûäng nùm 1950 vaâ 1960 têåp trung chuá yá vaâ nhûäng troái buöåc do viïåc tñch luyä vöën bõ haån chïë vaâ do sûå thiïëu hiïåu quaã trong phên phöëi nguöìn lûåc. Muåc tiïu chuã yïëu cuãa sûå chuá yá naây laâ àêíy maånh àêìu tû (nhúâ hoùåc vaâo sûå chuyïín tiïìn tûâ nûúác ngoaâi, hoùåc vaâo nguöìn tiïët kiïåm trong nûúác) Nhûng kinh nghiïåm phaát triïín trong mêëy thêåp kyã gêìn àêy cho thêëy viïåc têåp trung vaâo àêìu tû seä boã qua nhûäng mùåt quan troång khaác cuãa phaát triïín. Tyã lïå àêìu tû vaâ tyã lïå tùng trûúãng àöëi vúái tûâng nûúác tûâ nùm 1950 àïën nùm 1990 rêët xa nhau (Biïíu àöì 9). Möåt söë nûúác coá mûác àêìu tû thêëp laåi tùng trûúãng nhanh, coân möåt söë nûúác coá mûác àêìu tû cao thò Ghi chuá: Biïíu àöì chó tyã lïå àêìu tû trung bònh cuãa thêåp niïn so vúái tyã laåi coá tyã lïå tùng trûúãng thêëp7. Mùåc duâ àêìu tû chùæc lïå tùng GDP trung bònh cuãa thêåp niïn tñnh tûâ 1950 àïën 1990 vúái chùæn laâ möåt yïëu töë coá liïn quan chùåt cheä nhêët vúái tyã mêîu 160 nûúác. lïå tùng trûúãng kinh tïë trong böën thêåp kyã naây nhûng Nguöìn: Kenny vaâ Williams 1999 16
28. MÚÃ ÀÊÌU: NHÛÄNG HÛÚÁNG MÚÁI CUÃA TÛ DUY PHAÁT TRIÏÍN noá cuäng khöng giaãi thñch àûúåc àiïìu àoá möåt caách àêìy àuã8. Nhûäng lyá thuyïët trûúác àêy vïì phaát triïín, àùåc biïåt laâ thuyïët gùæn vúái tïn tuöíi: Simon Kuznet cuäng lêåp luêån rùçng nhòn chung sûå bêët bònh àùèng àang tùng lïn trong nhûäng giai àoaån àêìu cuãa quaá trònh phaát triïín. Dêîn chûáng trong nhûäng thêåp kyã gêìn àêy khöng xaác nhêån thuyïët naây, coân bêy giúâ dûúâng nhû chùæc chùæn sûå tùng trûúãng, quyïìn bònh àùèng, vaâ sûå giaãm búát àoái ngheâo coá thïí cuâng tiïën bûúác vúái nhau, àiïìu naây thûúâng xaãy ra úã phêìn lúán vuâng Àöng AÁ. Nhiïìu chñnh saách àaä thuác àêíy sûå tùng trûúãng vaâ sûå bònh àùèng àöìng thúâi möåt luác.Vñ duå, caãi tiïën giaáo duåc taåo ra vöën con ngûúâi vaâ giuáp àúä ngûúâi ngheâo, vaâ viïåc cung cêëp ruöång àêët cho nöng dên ngheâo nêng cao khöng nhûäng sûå bònh àùèng maâ coân caã nùng suêët lao àöång. Caác nûúác Àöng AÁ àaä chó ra rùçng caác nûúác coá thïí àaåt àûúåc mûác tiïët kiïåm cao maâ khöng chïnh lïåch nhiïìu vïì quyïìn bònh àùèng. Caác nhaâ lyá luêån vïì phaát triïín trong nhûäng nùm 1950 vaâ 1960 cuäng àûa ra rêët nhiïìu lyá do giaãi thñch taåi sao caác nïìn kinh tïë múã vaâ sûå can thiïåp coá giúái haån chûa àuã àïí thuác àêíy tùng trûúãng. Nhiïìu nhaâ kinh tïë hoåc nghiïn cûáu vïì phaát triïín àaä têåp trung vaâo kïë hoaåch hoaá, vaâ coi àoá ñt nhêët cuäng laâ giaãi phaáp tûâng phêìn cho nhûäng vêën àïì khoá khùn bao truâm vïì vöën àêìu tû thêëp vaâ cöng nghiïåp hoaá chêåm, àùåc biïåt laâ khi nhúá laåi cuöåc Töíng khuãng hoaãng trûúác àêy àaä laâm nhiïìu nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách phaãi nghi ngúâ vïì nhûäng caái hay, caái àeåp cuãa caác thïë lûåc thõ trûúâng khöng kiïìm chïë. Hai nhên töë nûäa hònh nhû cuäng biïån luêån cho vai troâ tñch cûåc cuãa chñnh phuã trong phaát triïín: sûå quaãn lyá chùåt cheä vïì saãn xuêët cuãa chñnh phuã Myä trong Chiïën tranh thïë giúái thûá hai, vaâ mûác àöå àêìu tû cuäng nhû mûác GDP cuãa Liïn Xö, möåt nûúác luác àoá àang tiïën lïn chuã nghôa cöång saãn mùåc duâ nhûäng chi phñ vïì con ngûúâi rêët lúán. Tuy nhiïn, sau möåt thúâi gian thò thêëy roä rùçng, trong khi caác chñnh phuã àoáng vai troâ thiïët yïëu trong quaá trònh phaát triïín thò chó coá möåt söë chñnh phuã quaãn lyá caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác möåt caách coá hiïåu quaã. Laäi trong àêìu tû vaâo Liïn Xö àaä giaãm xuöëng gêìn söë khöng. Caác chñnh phuã vêîn duy trò àêìy àuã caác danh saách traã lûúng cuãa khu vûåc nhaâ nûúác vaâ khöëi lûúång nhên viïn quaá cao ài àöi vúái tònh traång keám hiïåu quaã, àaä taåo ra sûå thêm huåt lúán, gêy ra gaánh nùång taâi chñnh vaâ laâm phên taán mêët nhûäng nguöìn thu nhêåp àang thiïëu. Vaâ ngûúâi ta cuäng ngaây caâng lo lùæng rùçng chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín seä àûa ra nhûäng quyïët àõnh sai lêìm trïn lônh vûåc kinh tïë vô mö, gêy ra nhûäng vêën àïì khoá khùn nhû laåm phaát, khuãng hoaãng núå úã chêu Myä Latinh9. Vaâo cuöëi nhûäng nùm 1960, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách bùæt àêìu chuyïín sûå quan têm cuãa mònh vaâo vêën àïì nhêën maånh vöën con ngûúâi, vöën naây thûúâng àûúåc ào bùçng danh saách hoåc sinh àïën trûúâng (biïíu hiïån cuãa nïìn giaáo duåc) vaâ tuöíi thoå (biïíu hiïån cuãa trònh àöå y tïë). Trong hai thêåp kyã qua, viïåc àêìu tû vaâo vöën con ngûúâi àaä àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã àêìy êën tûúång. Tyã söë trong giaáo duåc tiïíu hoåc úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp möîi nùm àaåt túái 23%10. Nhûng cuäng nhû àêìu tû vaâo vöën vêåt chêët, chó riïng àêìu tû vaâo y tïë vaâ giaáo duåc cuäng khöng àaãm baão àûúåc sûå phaát triïín. Vñ duå nhû vuâng Chêu Phi Nam Xahara tuöíi thoå vaâ söë lûúång hoåc sinh tùng lïn rêët nhanh trong nhûäng thêåp kyã qua, nhûng nhòn chung, caác nïìn kinh tïë trong khu vûåc naây tùng trûúãng chêåm, thêåm chñ tùng trûúãng êm kïí tûâ àêìu nhûäng nùm 1970. Vaâo nhûäng nùm 1980 bêìu khöng khñ tinh thêìn laåi coá sûå thay àöíi. Sûå tin tûúãng vaâo kïë hoaåch hoaá cuãa chñnh phuã nhû laâ möåt giaãi phaáp laåi giaãm ài rêët nhiïìu. Thûåc tïë thò sûå lo lùæng chuã yïëu cuãa thúâi kyâ naây laâ sûå boáp meáo giaá caã do chñnh phuã gêy ra (chùèng haån nhû nhûäng boáp meáo liïn quan àïën thuïë xuêët nhêåp khêíu vaâ sûå keám hiïåu quaã naãy sinh tûâ sûå quaãn lyá cuãa chñnh phuã. Tuy nhiïn, ngûúâi ta vêîn thûâa nhêån chñnh phuã àoáng vai troâ quyïët àõnh àöëi vúái quaá trònh phaát triïín. Nhû Baáo caáo vïì tònh hònh phaát triïín thïë giúái 1991 àaä noái: “Thõ trûúâng khöng thïí hoaåt àöång trong khoaãng tröëng, maâ noá àoâi hoãi möåt khung phaáp lyá vaâ quy chïë maâ chó chñnh phuã múái coá thïí taåo ra àûúåc. Vaâ thõ trûúâng àöi khi cuäng toã ra khöng phuâ húåp hoùåc hoaân toaân thêët baåi trong möåt chïë àöå khaác. Vêën àïì khöng phaãi laâ liïåu nhaâ nûúác hay thõ trûúâng seä àoáng vai troâ khöëng chïë maâ möîi bïn coá vai troâ riïng”11. Àöìng thúâi, nhûäng nghiïn cûáu cuäng chó ra rùçng sûå keám hoaân chónh cuãa thõ trûúâng àaä laâ trung têm thaão luêån trong nhûäng nùm 1950 vaâ 1960 vaâ vêën àïì naây phaát triïín hún mûác ngûúâi ta dûå kiïën (ñt nhêët laâ cuäng vïì mùåt lyá thuyïët). Tuy nhiïn, àïí phaãn ûáng vúái sûå keám hiïåu quaã cuãa khu vûåc cöng cöång, viïåc baân caäi vïì chñnh saách laåi têåp trung vaâo caác giaãi phaáp phuâ húåp vúái thõ trûúâng: xoaá boã sûå aáp àùåt cuãa chñnh phuã bùçng nhûäng biïån phaáp nhû baão höå mêåu dõch, buâ giaá vaâ quyïìn súã hûäu cöng cöång. Möåt giaãi phaáp cho vêën àïì núå quaá nhiïìu cuäng àûúåc àûa ra, bao göìm viïåc àiïìu chónh nhûäng thêm huåt ngên saách, tiïìn tïå vaâ taâi khoaãn vaäng lai laâm aãnh hûúãng xêëu túái sûå öín àõnh giaá caã vaâ tùng trûúãng. Cuäng giöëng 17
29. BAÁO CAÁO VÏÌ TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÏË GIÚÁI 1999-2000 nhû sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã vaâ sûå àêìu tû cho giaáo duåc vaâ y tïë trong nhûäng thêåp kyã qua, sûå boáp meáo giaá caã giaãm búát vaâ sûå khùæc khöí hún àaä trúã thaânh nhûäng yïëu töë trung têm cuãa nghõ trònh phaát triïín. Dêîn chûáng trong hai thêåp kyã qua vêîn tiïëp tuåc hêåu thuêîn cho sûå cêìn thiïët phaãi öín àõnh kinh tïë vô mö vaâ caãi caách khu vûåc. Tuy nhiïn, möåt lêìn nûäa cho thêëy, chó têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì àoá thò chûa àuã. Möåt söë nûúác àaä aáp duång chñnh saách tûå do hoaá, öín àõnh hoaá vaâ tû nhên hoaá, nhûng khöng àaåt àûúåc sûå phaát triïín nhû mong muöën. Möåt söë nûúác chêu Phi àaä thûåc hiïån chñnh saách kinh tïë vô mö thñch húåp, nhûng múái chó àaåt àûúåc mûác tùng trûúãng trung bònh haâng nùm laâ 0,5%12. Caác nûúác laåm phaát thêëp vúái thêm huåt ngên saách nhoã phaãi àûúng àêìu vúái nhiïìu loaåi hònh bêët öín àõnh vïì kinh tïë kïí caã tònh traång nhûäng thïí chïë taâi chñnh yïëu keám khöng àûúåc àiïìu tiïët möåt caách thñch àaáng nhû àaä thêëy úã Àöng AÁ. Caác baâi hoåc vïì nhûäng hoaåt àöång cuãa chñnh phuã nhoã so vúái chñnh phuã lúán chûa àûúåc roä raâng nhû ngûúâi ta mong muöën. ÚÃ Liïn bang Nga, viïåc chuyïín dõch tûâ nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoaá têåp trung khöng hiïåu quaã vaâ súã hûäu nhaâ nûúác sang cú chïë thõ trûúâng phi têåp trung hoaá) súã hûäu tû nhên, vaâ theo xu hûúáng lúåi nhuêån leä ra phaãi tùng saãn lûúång vaâ keâm theo coá thïí laâm gia tùng sûå bêët bònh àùèng lïn àöi chuát. Traái laåi, nïìn kinh tïë cuãa Nga àaä co laåi coân 1/3, theo möåt söë dûå àoaán, vaâ sûå bêët bònh àùèng vïì thu nhêåp àaä tùng lïn túái mûác choáng mùåt. Mûác söëng cuäng giaãm cuâng vúái GDP vaâ nhûäng chó söë vïì y tïë cuäng töìi tïå ài13. ÚÃ caác nûúác maâ chñnh phuã can thiïåp vaâo thõ trûúâng úã mûác àöå tûúng àöëi lúán thò laåi àaåt àûúåc mûác tùng trûúãng nhanh. Chñnh phuã caác nûúác Àöng AÁ àaä khöng thûåc hiïån àûúåc caác nguyïn lyá vïì tûå do hoaá trong nhûäng giai àoaån àêìu cuãa quaá trònh phaát triïín. Thïë nhûng xaä höåi cuãa nhûäng nûúác naây àaä thay àöíi trong mêëy thêåp kyã qua14. Ngay caã vúái mûác tùng trûúãng bùçng khöng hoùåc êm vaâo cuöëi nhûäng nùm 1990 thò GDP tñnh theo àêìu ngûúâi cuãa hoå àêìu thïë kyã naây àaä tùng hún nhiïìu lêìn so vúái nûãa thïë kyã trûúác, vaâ cao hún nhiïìu so vúái caác nûúác theo àuöíi caác chiïën lûúåc phaát triïín thay thïë. Chñnh phuã caác nûúác Àöng AÁ thûúâng theo àuöíi caác chñnh saách cöng nghiïåp thuác àêíy caác khu vûåc kinh tïë àùåc biïåt. Hoå can thiïåp vaâo thûúng maåi (mùåc duâ àïí thuác àêíy xuêët khêíu hún laâ haån chïë nhêåp khêíu). Nhûäng chñnh phuã naây àaä àiïìu tiïët thõ trûúâng taâi chñnh haån chïë caác quyïìn lûåa choån àêìu tû cuãa caác caá nhên, kñch thñch gûãi tiïìn tiïët kiïåm, haå tyã lïå laäi suêët cho vay, tùng khaã nùng sinh lúåi cuãa caác ngên haâng vaâ caác cöng ty15. Chñnh saách cuãa caác chñnh phuã naây àaä nhêën maånh rêët nhiïìu túái giaáo duåc vïì cöng nghïå, nhùçm xoaá boã sûå khaác biïåt vïì tri thûác vúái caác nûúác tiïn tiïën. Gêìn àêy, Trung Quöëc àaä taåo ra con àûúâng phaát triïín cuãa riïng hoå theo kiïíu Àöng AÁ. Chiïën lûúåc quaá àöå cuãa Trung Quöëc thay thïë nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoaá têåp trung bùçng möåt thïí chïë theo àõnh hûúáng thõ trûúâng àaä àaåt àûúåc kïët quaã to lúán cho haâng trùm triïåu trong söë nhûäng ngûúâi àoái ngheâo nhêët trïn thïë giúái. Nhûäng bûúác thùng trêìm cuãa chñnh saách phaát triïín cuäng nhû baãn chêët cuãa nhûäng thaânh cöng vaâ thêët baåi trïn thïë giúái cho thêëy roä thêåt khoá coá thïí diïîn giaãi àûúåc tiïën trònh phaát triïín àêìy kõch tñnh. Caác tònh huöëng trong àoá xaãy ra thaânh cöng vaâ thêët baåi cuäng rêët khaác nhau, àïën nöîi àöi khi ngûúâi ta cuäng khöng biïët rùçng nïn ruát ra baâi hoåc gò, hoùåc liïåu chuáng coá thïí àûúåc aáp duång àöëi vúái caác nûúác khaác hay khöng. Vñ duå, vai troâ cuãa chñnh phuã phuå thuöåc vaâo haâng loaåt nhên töë, kïí caã nùng lûåc haânh chñnh, trònh àöå phaát triïín cuãa àêët nûúác cuäng nhû caác àiïìu kiïån bïn ngoaâi maâ chñnh phuã phaãi àöëi phoá. Mùåc duâ coá khoá khùn trong viïåc ruát ra caác baâi hoåc thñch húåp möåt caách roä raâng tûâ lõch sûã phaát triïín, tû duy phaát triïín hiïån nay vêîn coá khaã nùng ruát ra nhûäng kinh nghiïåm cuãa caác nûúác àïí kiïën nghõ möåt loaåt chñnh saách böí sung. Nhûäng chñnh saách naây nïëu àûúåc thûåc hiïån àöìng thúâi vúái viïåc xem xeát tònh hònh cuå thïí cuãa tûâng nûúác, thò chùæc chùæn seä kñch thñch àûúåc sûå phaát triïín. Möåt söë caác yïëu töë àoáng vai troâ trong lõch sûã thaânh cöng cuãa cöng cuöåc phaát triïín àêìy êën tûúång nhêët trong 5 nùm qua - úã Àöng AÁ - chùæc chùæn àaä cöëng hiïën cho sûå tùng trûúãng vaâ phaát triïín noái chung: tiïët kiïåm cao, nhûäng khoaãn laäi cao trong àêìu tû, giaáo duåc thûúng maåi vaâ chñnh saách kinh tïë vô mö phuâ húåp. Sûå thêët baåi trong phaát triïín cuäng noái lïn têìm quan troång cuãa caác cêëu truá thïí chïë, sûå caånh tranh vaâ sûå khöëng chïë tham nhuäng (Höåp 1). Viïåc nghiïn cûáu caác àïì aán cuãa Ngên haâng thïë giúái àaä soi saáng nhiïìu yïëu töë cêìn thiïët àïí phaát triïín thaânh cöng16. Nhûäng nghiïn cûáu naây cuäng chó ra rùçng caác àïì aán úã caác nûúác coá nhûäng nïìn taãng kinh tïë vô mö vúái mûác laåm phaát thêëp, mûác thêm huåt ngên saách haån chïë vaâ coá chñnh saách múã cûãa àöëi vúái thûúng maåi vaâ caác luöìng taâi chñnh, thò thaânh cöng nhiïìu hún caác àïì aán thûåc hiïån úã caác nûúác coá chñnh saách àoáng cûãa, vúái nhûäng sûå mêët cên àöëi vïì kinh tïë vô mö. Nhûng caác àïì aán naây coân cêìn caái gò àoá nhiïìu hún möåt nïìn kinh tïë vô mö öín àõnh, àïí àûúåc 18